Symposium strafrecht Vervolg van een grondslagendebat
onder redactie van G.C.G.J. van Roermund M.S. Groenhuijsen W.J. Witteveen
Gouda Quint bv (S. Gouda Quint - D. Brouwer en Zoon)
Arnhem 1993
Inhoud
I. INSTRUMENTALITEIT, RECHTSBESCHERMING EN BELEID
1
C. Kelk
Het strafrecht in de tang van het instrumentalisme 3 1 Een woord vooraf 3 2 Ter verruiming van het zieht op de eigen blikvernauwing 4 3 Denkrichtingen in het Nederlandse strafrecht 12 4 De hedendaagse coneeptie van beleid: regelzucht, geldingsdrang en verzakelijking 21 4.1 De verzelfstandiging van de organisaties in de strafrechtspleging 21 4.2 HetO.M. 24 4.3 De rechterlijke macht 27 4.4 Het Departement van Justitie 28 5 Een toenemend instrumentalisme 37 5.1 De groei van het instrumentele karakter van het strafrecht 37 5.2 De sociale controle 42 6 De betekenis van het boek Instrumentaliteit en rechtsbescherming voor het beleid 50 6.1 De geest van het instrumentalisme 50 6.2 Het rechtsbegrip in het strafrecht 54 6.2.1 De historische worteis van het rechtsbegrip 54
IX
6.2.2 Het communicatieve karakter van het recht versus het instrumentalisme 56 6.2.3 Het bevorderen van het intellectuele 'discours' 62 6.2.4 De communicatieve implicaties van de contradictoire procedure 68 6.2.5 Herstel van de eigen identiteit van de Organen der strafrechtspleging 72 6.2.6 Het grote belang van rechtswaarborgen voor de individu in het strafproces 73 6.2.7 De rechtspositie van de veroordeelde in het kader van de strafrechtelijke sancties 75 6.2.8 Het respect voor de burger in de context van de sociale controle 76 6.2.9 De communicatie tussen het strafrecht en de sociale wetenschappen 77 7 Besluit 78 J.M. van Dijk Civilisatie, sociale controle en strafrechtspleging 1 Inleidende opmerkingen 2 Kanttekeningen bij het rechthandhavingsconcept 3 Een reconstructie van het liberale erfgoed 4 W.F. Hermans als verwante geest 5 Implicaties voor het strafrechtelijke beleid 6 Legitimering door middel van het slachtoffer? 7 Processen van civilisering en disciplinering 8 Normexpressie als instrumentele functie van het strafrecht 9 Strafrecht in beweging
85 85 86 88 92 94 96 100 102 104
J.F. Glastra van Loon Verhalen, Eenzijdigheden en Misverstanden
115
Th.A. de Roos Strafrechtelijk beleid - een drieluik 1 Inleiding 2 Voorbeeld: Gedoogproblematiek in het milieurecht 3 'Criminaliteitsbeleid' 4 Criminele politiek als tegengif tegen totalitaire beleidscultuur?
125 125 129 130 135
X
5 Beleid en fenomenologie van de misdaad 6 Slot
141 144
II GRONDSLAGENTHEORIE EN WETENSCHAPSTHEORIE
145
M.S. Groenhuijsen Een verhaal over strafrecht en grondslagentheorie 1 Inleiding 2 Enkele centrale elementen uit het boek 3 Denkkader en traditie 4 De relatie met de rechtswetenschap en de rechtspraktijk 5 Slotopmerkingen
147 147 149 151 157 163
A.L. Melai Doel en Middelen. Instrumentaliteit als Archimedisch punt in het recht 1 (Denk)stijl, taal en abstractie 2 Wetenschap: theorie en waarheid 3 Rechtsbescherming: doel en middelen 4 Het open rechtsbegrip van de auteurs 5 Schrijverschap
165 165 168 175 180 190
J.M. Piret Rechtsfilosofie als kunst van de mediatie. Kritische bijdrage tot een grondslagentheoretische discussie over het recht 1 Reflectie 2 Kritische beschouwingen
193 193 212
III
227
CONTRAFAKTICITEIT EN NARRATIVITEIT
W.J. Witteveen Contrafakticiteit en pluralisme 1 Het verhaal over de dingen die gebeuren 2 Poetische geslotenheid en retorische openheid 3 De poetische geslotenheid van het grondslagendebat 4 Een strijdtoneel van ordenende metaforen
229 229 233 235 239 XI
5 6 7 8 9
4.1 Metaforen in Instrumentaliteit en rechtsbescherming 4.2 Achtergrondmetaforen 4.3 De ontbrekende metafoor Het theater van de maatschappij en het (rechts-)subject Rechtspluralisme als strafrechtelijk probleem Enkele voorbeelden Theorie en praktijk Pluralisme binnen rechtsstatelijke grenzen
239 243 247 250 255 257 259 262
G. van Roermund Dualisme en dualisme is twee 1 De verteilende verdachte 2 Recht en beleid: contrafacticiteit 3 Dualisme tussen recht en beleid?
265 266 273 280
J.M. Broekman Ars Occupandi 1 Vragen en rechtsvragen 2 Animus Occupandi 3 Rechtsbescherming 4 Contrafakticiteit
291 291 292 300 308
IV
INTERDISCIPLINARITEIT EN GEINTEGREERDE (STRAF-)RECHTSWETENSCHAP
313
C. Fijnaut Op zoek naar gei'ntegreerde strafrechtswetenschap 1 Inleiding 2 Een eerste reactie: het expliciete gelijk 3 Een tweede reactie: het impliciete ongelijk 4 Een uitweg naar het verleden? 5 Een uitweg voor de toekomst?
315 315 315 316 318 319
A.W.M. Mooij De forensische psychiatrie en het beheersingsideaal. Kanttekeningen bij het Foucault-hoofdstuk 1 Gelijkheid van oorsprong van het moderne recht en psychiatrie
323 324
XII
2 3 4 5 6
De Nieuwe Richting (DeTense sociale) en de psychiatrie Kritische vragen Innerlijke tegenstelling in de wet op de Terbeschikkingstelling Hedendaags instrumentalisme De transparante samenleving en de forensische psychiatrie
326 327 329 330 331
F. van Doorne Over de rechtswetenschap en haar relatie tot andere sociale wetenschappen: de onmisbaarheid van een maatschappijtheoretisch referentiekader 1 Inleiding 2 De begrippelijke opbouw van een empirische rechtswetenschap 3 Empirische theorie en grondslagentheorie 4 De grondslagentheorie van Foqu6 en 't Hart is domeinspecifiek 5 De onmisbaarheid van een maatschappijtheoretisch denkkader
333 333 335 340 342 353
P. van Seters De kringloop van recht en beleid 1 De medaille van recht en beleid 2 Sociologische rechtsleer
361 362 369
V WEERWOORD EN VERVOLG
379
R. Foqui en A. C. 't Hart Grondslagen ter discussie 1 Fragmentarisering 2 Beginselen 3 Contrafakticiteit 4 Natuurrecht en historicisme 5 Reconstructie 6 Beslissen 7 Hermeneutiek 8 Immanentisering 9 Total itarisme 10 Kwetsbaarheid 11 Emancipatie 12 Recht en forensische psychiatrie
381 382 385 388 388 391 392 394 395 396 403 404
381
XIII
13 14 15 16 17
Recht en sociale wetenschappen Culruursociologische contekst Substantiele en functionele rationaliteit Geintegreerde rechtswetenschap Recht en beleid
Auteurs
XIV
406 408 410 413 415 421
