Symposium
Bouwen met Hartstocht 8 mei 2008 Hoogeveen
Meer dan bouwen Aan de wieg van ieder bouwproces staat een opdrachtgever die een bepaalde bouwwens heeft. Van diens visie, sociale vaardigheid en vastberadenheid is de kwaliteit van het eindresultaat in hoge mate afhankelijk. De afgelopen decennia heeft Mijnard Scheers deze rol bij meer dan veertig kleinere en grotere bouwprojecten met verve vervuld. Het letterlijke en figuurlijke hoogtepunt daarvan vormde de nieuwbouw van het hoofdkantoor van de Gasunie in Groningen dat afgelopen jaar tot ‘mooiste gebouw van Nederland’ werd verkozen. Pieter van der Ree sprak met hem over zijn passie voor het bouwen.
Bouwen met Hartstocht
volgende ochtend was hij al vóór de makelaar bij de oude pastorie van Warffum. Het monumentale huis met de eeuwenoude bomen
Architectonische, stedenbouwkundige en eco-
particuliere opdrachtgevers de gelegenheid om
deze ‘menselijke factor’ als sleutel tot kwaliteit en
ervoor beviel hem wel, maar kijkend door de
logische kwaliteiten ontstaan niet vanzelf, maar
hun eigen droomhuis te laten bouwen onder or-
vernieuwing zullen tijdens het symposium de
brievenbus concludeerde hij dat de verbou-
alleen doordat mensen zich daarvoor vanuit hun
ganische architectuur. Het ideaal om iets derge-
verschillende inleiders hun licht laten schijnen.
wing van het interieur helemaal verkeerd was
overtuiging en betrokkenheid inzetten. Die ge-
lijks te realiseren is bij hem al in de jaren tachtig
Daarbij zal steeds de vraag centraal staan vanuit
aangepakt. Hij viel echter voor de ouderdom, de
drevenheid is niet vanzelfsprekend, maar staat
ontvlamd toen hij in Amsterdam het door Al-
welke visie zij werken, welke hindernissen ze
schoonheid en het karakter van het huis. In de
onder permanente druk van economische facto-
berts & Van Huut ontworpen hoofdkantoor van
daarbij tegenkomen en tot welke resultaten ze
36 jaren erna werd het hele huis zorgvuldig ge-
ren, regelgeving, politiek en het steeds gecom-
de NMB-Bank in aanbouw zag. Als hij eens aan
gekomen zijn.
restaureerd. Daarbij viel men van de ene verba-
pliceerder worden van bouwprocessen. Vaak is
de realisatie van zoiets zou kunnen meewerken!
het al moeilijk genoeg om zonder grootse visie
En die kans deed zich, ruim twintig jaar later, in
Met dit symposium willen wij bijdragen aan
woonhuis een van de oudste stenen huizen op
een plan binnen het beschikbare budget en de
Hoogeveen voor.
een mentaliteit van zorg voor mensen, voor
het platteland van Groningen te zijn. Aanvan-
sociale samenhangen en voor de natuur bij alle
kelijk had dit ‘hallenhuis’ zelfs geen haard, maar
Naast zijn betrokkenheid bij De Zeven Eilanden is
betrokkenen in het bouwproces. Onze dank gaat
een open vuurplaats op de lemen vloer. In de
Heeft men als beleidsmaker, opdrachtgever of
Joop Trampe ook projectleider van ‘Hartstocht in
daarbij uit naar de gemeente Hoogeveen die dit
eeuwen erna vonden talrijke verbouwingen en
architect wel een ideaal dat men wil realiseren,
Hoogeveen’, het motto van Hoogeveen als cultu-
symposium mogelijk heeft gemaakt en naar de
aanbouwen plaats die het huis aanpasten aan
dan kan men er zeker van zijn dat de compli-
rele gemeente van de provincie Drenthe voor het
Rabobank Zuidwest-Drenthe voor de financie-
veranderde woonwensen en de smaak van de
caties alleen maar toenemen. Men krijgt te
seizoen 2007-2008. In het kader daarvan vindt
ring van deze publicatie.
maken met vragen waarop geen kant en klaar
ook dit symposium ‘Bouwen met Hartstocht’
antwoord bestaat en met hindernissen waarvan
plaats dat wij als stichting Mens & Architec-
het onzeker is of ze wel te nemen zijn.
tuur in opdracht van de gemeente organiseren.
tijdplanning gerealiseerd te krijgen.
2
zing in de andere. Zo bleek het oorspronkelijke
Prof. Ir. Pieter van der Ree
Pastorie van Warffum
Als kind had Mijnard Scheers al een sterke affini-
sen het werk van een architect gepaard gaat en
tijd. Hierdoor omspant het huis zo’n zevenhon-
teit met ambachten en architectuur. Hij tekende
dit aspect stond hem veel minder aan, zodat hij
derd jaar Nederlandse woongeschiedenis, van
en timmerde voor zichzelf meubelen en wan-
bij zijn studie economie bleef.
de Middeleeuwen tot de negentiende eeuw.
neer hij bij zijn tante op bezoek was in de door
Die geschiedenis is in de afgelopen jaren in ere
Het doel ervan is om aandacht te vragen voor
Pieter van der Ree (1958) is voorzitter van de
Willem van Tijen ontworpen Bergpolderflat in
De oude pastorie van Warffum
hersteld en moet ook in de toekomst voor be-
Des te verheugender is het, dat er steeds weer
de cruciale rol die visie, motivatie en persoon-
stichting Mens & Architectuur. Daarnaast is hij
Rotterdam, dan verwonderde hij zich erover dat
Zijn liefde voor het handwerk en interesse voor
zoekers toegankelijk blijven.
mensen zijn die dit risico wel willen aangaan,
lijke betrokkenheid spelen bij het realiseren van
werkzaam als architect en buitengewoon hoog-
de ruimte hem daar zo gelukkig maakte.
architectuur bleven echter bestaan. Nadat hij in
die zich vanuit passie of bezieling willen inzet-
kwaliteit in de gebouwde omgeving. Dat geldt
leraar voor organische architectuur aan de Alanus
Als student economie raakte hij bevriend met
1972 voor zijn werk bij de Gasunie naar Gronin-
Stichting Woonhuismonument
ten voor de kwaliteit van onze leefomgeving.
niet alleen voor ontwerpers, maar evenzeer
Hochschule in Duitsland. Hij is auteur van het
de zoon van Willem van Tijen en kwam vaak
gen moest verhuizen, ging hij op zoek naar een
Zijn liefde voor het restaureren en de daarbij
Een van die mensen is Joop Trampe van de
voor beleidsmakers, opdrachtgevers, adviseurs
boek Organische architectuur, mens en natuur
bij hen thuis. Toen Van Tijen merkte hoe geïnte-
geschikte woning op het Groningse platteland.
opgedane deskundigheid vormden in 1977 de
gemeente Hoogeveen. Met hem kwam ik in
en uitvoerders. Visie en gedrevenheid zijn niet
als inspiratiebron voor het bouwen en samen-
resseerd de jonge Mijnard in architectuur was,
Hij plaatste daartoe een korte advertentie in
aanleiding voor de provincie Groningen om hem
contact in zijn hoedanigheid als projectleider en
alleen een risico, maar kunnen ook een kracht
steller van de gelijknamige tentoonstelling.
nodigde hij hem uit om bij hem op zijn bureau
een plaatselijke krant: ‘gezocht: groot oud huis’.
te vragen voorzitter te worden van de Stichting
geestelijk vader van het plan De Zeven Eilanden.
zijn die hindernissen overwint en leidt tot re-
te komen werken. Maar Mijnard Scheers had bij
Hierop kwam één reactie van een makelaar die
Woonhuismonument. Deze stichting stelt zich
Met dit plan biedt de gemeente Hoogeveen aan
sultaten waar alle betrokkenen trots op zijn! Op
Van Tijen ook gezien met hoeveel compromis-
meende precies te hebben wat hij zocht. De
ten doel historisch waardevolle bouwwerken op 3
het Groningse platteland te behouden en er zo-
het vermaarde restaurant Onder de Linden in de
gebouwen in Nederland. Daarbij werd ook een
nodig een nieuwe bestemming voor te vinden.
vroeg achttiende-eeuwse herberg van Aduard.
bezoek gebracht aan het door Alberts & Van
Het gaat daarbij veelal om ‘hopeloze gevallen’
Huut ontworpen hoofdkantoor van de NMB-
waarvoor anders slechts de sloophamer zou
Hoofdkantoor Gasunie in Groningen
Bank te Amsterdam. In dit gebouw was Mijnard
wachten. Bij deze gecombineerde benadering
Deze restauratieprojecten liepen naast zijn
Scheers al eerder door dat gelukkige gevoel van
van restaureren en herbestemmen komt zijn
eigenlijke werk bij de Gasunie. Ondertussen
ruimtebeleving overvallen dat hij als kind in de
economische achtergrond goed van pas. Eerst
was hij daar opgeklommen tot directeur per-
Bergpolderflat had beleefd. Voor hem was dit
wordt gekeken naar een mogelijk nieuwe be-
soneel en algemene zaken, waaronder ook de
het meest overtuigende moderne kantoorge-
stemming van het pand, dan wordt op zoek
huisvesting van het bedrijf viel. Deze was eind
bouw van Nederland. Als in een flits werd hem
gegaan naar de financiering en tenslotte wordt
jaren tachtig verre van ideaal. Er was gebrek
daar duidelijk: die architect en Jørn Copijn als
tot een zorgvuldige restauratie overgegaan. De
aan ruimte en de vier onderafdelingen van de
tuin- en landschapsarchitect!
stichting heeft daartoe eigen restaurateurs in
Gasunie waren gehuisvest in een gebouw dat
dienst en heeft in de loop der jaren ook tien-
de onderlinge communicatie niet bepaald be-
Wat hem in een flits voor ogen stond, kostte
tallen jonge vakkrachten opgeleid. Op deze
vorderde.
uiteindelijk zes jaar, veel doorzettingsvermo-
manier zijn niet alleen talrijke monumenten
gen en tactisch inzicht om gerealiseerd te
voor de provincie bewaard gebleven, maar zijn
Nadat tot nieuwbouw was besloten, werd een
worden. Aan het gebruikelijke programma van
ook nieuwe florerende bedrijven ontstaan zoals
excursie georganiseerd langs recente kantoor-
eisen werd een visie toegevoegd: het moest
De Buitenplaats Eelde
Gasunie Groningen een communicatief gebouw worden dat de sa-
ving en de tuinen gekomen. De medewerkers
situatie was aanvankelijk tamelijk uitzichtloos
het geld, maar de mensen het grootste kapi-
menhangen binnen het bedrijf en de relatie van
zijn tevreden over hun werkomgeving, het ziek-
daar er geen grond, geen geld en geen politieke
taal waar hij mee werkt. Wat zij in de loop der
het bedrijf met de buitenwereld zou versterken.
teverzuim ligt laag en de arbeidsproductiviteit
steun voor was. Toch lukte het uiteindelijk om
tijden aan architectuur en kunst hebben voort-
Vervolgens werd een besloten prijsvraag ge-
hoog. Daarbij bleek het gebouw een pluspunt
politieke steun te vinden en om Europese fond-
gebracht, verdient het om bewaard te worden,
organiseerd waarvoor ook Alberts & Van Huut
bij het werven van nieuw personeel, omdat
sen aan te boren voor de financiering. Ook voor
en wat aan gebouwen en gebruiksvoorwerpen
werden uitgenodigd. Hun inzending bestond
mensen er graag blijken te werken.
dit museum en de bijbehorende tuinen maak-
voor hen gemaakt wordt, dient hun functione-
ten Alberts & Van Huut samen met Jørn Copijn
ren en welzijn te ondersteunen.
uit een compacte toren met korte gangen en
4
een centrale hal met trappenhuis voor de in-
Museum De Buitenplaats te Eelde
terne communicatie. Dit concept was efficiënter
Na de voltooiing van het hoofdkantoor van de
én goedkoper dan de andere voorstellen. Zo
Gasunie was Mijnard Scheers ook als bouwheer
Menselijk kapitaal
bestond een van de andere ontwerpen uit vier
betrokken bij de realisatie van museum De Bui-
Gevraagd naar zijn drijfveer bij al deze bouw- en
Mijnard Scheers (1932) studeerde economie in
vrijstaande zilverkleurige torens. Door de voor-
tenplaats in Eelde. Daar dit zowel een langdurig
verbouwingsprojecten is het even stil. Dan valt
Rotterdam. Vanaf 1970 bekleedde hij diverse
gestelde gevelbekleding en het grote buitenop-
als gecompliceerd project leek te gaan worden,
de term ‘menselijk kapitaal’. Oude gebouwen en
functies bij de Gasunie en was als directeur per-
pervlak was dit een veel duurdere oplossing, die
werd zijn vrouw Grietha als penningmeester
ambachten zijn het waard om behouden te blij-
soneel en algemene zaken opdrachtgever voor de
bovendien de ongewenste scheiding tussen de
bij het bestuur betrokken. De plannen voor de
ven vanwege het vakmanschap en de liefde die
bouw van het nieuwe hoofdkantoor in Gronin-
vier bedrijfsonderdelen in een architectonische
bouw van dit museum zijn, net als bij veel van
erin geïnvesteerd zijn. Die stralen ons er eeuwen
gen. Daarnaast is hij sinds 1977 voorzitter van de
vorm fixeerde.
de woonhuismonumenten, uit een noodsituatie
later nog uit tegemoet en verbinden ons met het
Stichting Woonhuismonument.
geboren. In de gemeente Eelde bestonden ver-
verleden. Iets dergelijks geldt voor nieuwbouw-
Als rechtgeaard econoom benadrukt Mijnard
regaande plannen om in het centrum, tussen de
projecten. Daarin krijgen visie en betrokkenheid
Scheers steeds weer dat de keuze voor het ont-
middeleeuwse kerk en het zeventiende-eeuwse
gestalte. Deze werken vervolgens weer terug op
werp van Alberts & Van Huut op economische
Nijsinghhuis, een flat met bejaardenwoningen
de gebruikers ervan. Gebouwen kunnen men-
gronden is genomen. Schoonheid en smaak
te bouwen. Deze zou het historische karakter
sen stimuleren, ze beter laten functioneren en
waren geen aspecten waarover met directie en
van het centrum onherstelbaar hebben aan-
hun leven verrijken. Tussen economie, schoon-
aandeelhouders te discussiëren viel. Alleen door
getast. Samen met de familie Van Groeningen,
heid en zorg hoeft zo bezien geen tegenstel-
zich strikt aan economische criteria te houden
de bewoners van het Nijsinghhuis, werd een
ling te bestaan. Een plezierige werkomgeving
en ramingen niet te overschrijden was dit ont-
stichting gevormd die het plan ontwikkelde om
verdient zichzelf terug door minder ziektever-
werp te realiseren. Pas achteraf is er een brede
op de plek van de flat een museum voor hun
zuim en een hogere arbeidsproductiviteit. Toch
erkenning voor de meerwaarde van de vormge-
collectie met figuratieve kunst te realiseren. De
vertegenwoordigen voor Mijnard Scheers niet
het ontwerp. Pieter van der Ree
5
Leven in een natuurlijke caleidoscoop Vanaf de jaren zeventig ontwikkelde architectenbureau Alberts & Van Huut een eigen vorm van ‘organische architectuur’ die zich kenmerkt door een vrije vormgeving, een menselijke maat en ambachtelijk materiaalgebruik. Met hun ontwerpen voor het hoofdkantoor van de NMB-Bank in Amsterdam (1987) en dat voor de Gasunie in Groningen (1994) verwierven ze internationale bekendheid. In hun ontwerpen lijken architectuur, kunst, techniek en natuur tot een synthese te versmelten. Daaraan ligt een sterk intuïtieve benadering van de natuur, de mens en de betekenis van schoonheid ten grondslag.
De Aarde
De middeleeuwse alchemist, ingewijde en filo-
Is het niet zo dat we ons er, via een innerlijk
soof Basilius Valentinus gaf de volgende voor-
proces, steeds meer bewust van worden dat
treffelijke beschrijving:
de aarde geen dood lichaam, maar een ‘levend wezen’ is? Door de eeuwen heen is bij personen
De aarde is geen dood lichaam; zij wordt bewoond door een levende
met een ruimer bewustzijn bekend geweest dat
geest, die haar leven en ziel vormt. Alles wat geschapen is, met inbegrip
het hele universum leeft en dat alles een mani-
van de mineralen, ontleent zijn kracht aan de aardgeest. Deze geest is
festatie is van een levende kracht. Zo stelde de
het leven, zij wordt gevoed door de sterren en geeft op haar beurt voe-
filosoof Porphyrius bijvoorbeeld, dat de fysieke
ding aan alle levende wezens in haar schoot.
aarde slechts de zichtbare vorm is van haar wer-
Door middel van de uit het firmament ontvangen levensgeest groeien
kelijke aard.
de mineralen in de schoot van de aarde, zoals het ongeboren kind in de moederschoot.
Bryce Canyon Keizersgracht Amsterdam We dienen te gaan leren, om met eerbied en
onze aarde hiermee geweld aandoen, zoals dat
belangrijk, dat wanneer wij onze omgeving
respect, liefdevol met onze ‘moederaarde’ om
ook gebeurt door bijvoorbeeld te veel vervuiling
willen veranderen, wij bij ons zelf beginnen.
te gaan. Dit kunnen we vanuit onze maatschap-
enzovoort. We kunnen dit het beste vergelijken
Wij zullen eerst ons ‘zelf’ moeten zuiveren, zo-
pelijke actievelden bewerkstelligen, zoals heel-
met ons eigen lichaam. Ook wij zijn levende or-
dat onze geest gezond wordt. Hierdoor kunnen
making, creativiteit en ontwikkeling, politiek,
ganismen en wanneer wij ons verkeerd voeden,
begrip en inzicht ontstaan.
onderwijs enzovoort. Daarnaast is een zuivere
zowel lichamelijk als geestelijk, worden we ziek.
aanpak van landschap, stedenbouw en archi-
We treffen dan maatregelen om weer beter te
Onze geest kunnen we op velerlei manieren zui-
tectuur een noodzaak. Wanneer we hier een
worden. Het is daarom de taak van de steden-
veren. We denken bijvoorbeeld aan meditatie,
universele eenheid in weten te krijgen, zal dit
bouwer, de landschapsarchitect en de architect
kunst, muziek en onderwijs. Maar ook aan de
‘voeding’ zijn voor onze aarde en voor alles wat
om onze omgeving zo te maken dat deze de
gebouwde omgeving waarin we altijd verkeren,
erop leeft.
gezondheid van de aarde bevordert.
zowel werkend als rustend. We dienen ervoor
Bewustwording
Gelukkig zijn veel mensen zich er inmiddels van
sel voor onze aarde wordt, maar ook geestelijk
We moeten ons ervan bewust worden dat wan-
bewust, dat wij zelf de oorzaak zijn van de vele
voedsel voor onszelf gaat worden.
neer we niet op de juiste wijze bouwen, wij
gevaren waaraan wij blootstaan. Het is daarom
te zorgen dat onze omgeving niet alleen voed-
6
7
Dynamische beeldverandering ontwikkelt het
beïnvloeding waarop iedereen kan inspelen.
• Bij de opening van een door ons ontworpen
gevoel voor schoonheid en ruimte in de mens.
Er wordt een creatief proces op gang gebracht,
gebouw voor zware delinquenten vertelde een
Een schoonheid, waarvan Kahlil Gibran in De
waaraan allen deelnemen. Het gebouw wordt
van deze mensen voor de radio: ‘Ik word door
Profeet zegt:
een uiting van de intuïtie die de groep op gang
het gebouw zacht...’
heeft gebracht. ... en de schoonheid is geen behoefte, maar een extase.
• Jullie gebouw lijkt helemaal niet op een gewone Het bouwproces
school, maar op een blije school die lijkt te hup-
Maar veeleer een ontvlamd hart en een verrukte ziel.
Maar ook de uitvoering van een ontwerp is van
pelen en te springen...
Zij is geen dorstende mond, noch een uitgestrekte ledige hand. Zij is niet het beeld dat je zou willen zien, noch het lied dat je zou willen horen,
groot belang. We kunnen ons voorstellen dat het
maar veeleer een beeld dat je ziet, al sluit je je ogen, en een lied dat je hoort, ook al sluit je je oren.
veel uitmaakt hoe de bouw wordt uitgevoerd.
• Ze lopen door onze gebouwen, het voelt alsof
Zij is niet het sap in de gegroefde bast, noch een vleugel aan een klauw gehecht,
De verantwoordelijkheid voor het resultaat
men een boswandeling maakt of langs een
maar veeleer een eeuwig bloeiende tuin en een heerschare van engelen eeuwig in vlucht.
berust niet alleen bij de ontwerpgroep. De aan-
rivier loopt.
Volk van Orphalese, schoonheid is leven wanneer het leven haar heilig gelaat onthult.
nemer en zijn mensen die het ontwerp uitein-
Maar jij bent het leven en jij bent de sluier,
delijk materialiseren spelen eveneens een hele
de schoonheid is de eeuwigheid die in een spiegel zich zelf beschouwt.
belangrijke rol. Hoe is hun betrokkenheid bij het
Maar jij bent de eeuwigheid en jij bent de spiegel.
plan, hoe gaan zij met materialen om? Allemaal
• We onthaasten door de vormen en kunnen daardoor meer doen...
factoren die van essentieel belang zijn. Wanneer
• Een opdrachtgever meldde: ‘Bij organische vor-
Schoonheid niet in de zin van mooi of lelijk,
hun creatief handelen door het ontwerp wordt
men heb je echt minder vierkante meters nodig
maar als een spirituele kracht die zowel enge-
uitgedaagd heeft dit een positieve weerslag
dan bij rechthoekige vormen.’
len als mensen, dieren- en plantenwereld, het
op het gebouw. Er wordt met extra voldoening
minerale rijk, de aarde en de kosmos vrij maakt...
en liefde gewerkt. Wanneer de arbeid positief
Beauty is the ray of understanding.
wordt ervaren, ontstaat er een grote betrokken-
• Aannemers en bouwvakkers zijn blij, dat ze weer worden uitgedaagd na te denken...
heid. Het gebouw wordt van iedereen en dat is Groepssamenwerking
het resultaat waar we naar streven.
nieuw gebouw hadden gekregen, werden boos
Een wezenlijk onderdeel bij het vertalen daar-
Gasunie Groningen
• Medewerkers van een organisatie, die net een
van in ontwerpen en gebouwen vormt de
De gebruikers
op en waren teleurgesteld in hun directie na
groepssamenwerking. Deze bepaalt in hoge
Na de mensen in het ontwerpteam en op de
een rondleiding door een van onze gebouwen:
mate het slagen ervan. Door een liefdevolle
bouwplaats zullen de gebruikers het proces
waarom hadden ze niet ook zo’n gebouw gekregen?
samenwerking kan het resultaat op een hoger
verder vervolmaken. Zonder de gebruikers is het
Alles is voedsel
Helaas zien wij nog maar al te vaak in de mo-
Verbondenheid
niveau worden gebracht. Om een dergelijke sa-
gebouw niet af. De gebruikers zullen de hande-
De mens wordt beïnvloed door zijn omgeving:
derne stedenbouw en architectuur dat alles vrij
Belangrijk bij organische architectuur is de
menwerking gestalte te geven dient er in een vrij
lingen die ze aan het gebouw verrichten vanuit
• Veel projecten worden na dertig jaar gesloopt.
‘Alles is voedsel.’ Wij voeden ons niet alleen
eenduidig is, waardoor er géén herkenbaarheid
verbondenheid met de aarde en met de na-
vroeg stadium gestart te worden met een team
een verantwoord bewustzijn dienen te doen,
We zijn nu bezig met de tweede levensfase van
met eten, maar ook met akoestische en visuele
en geborgenheid voelbaar is en de menselijke
tuur, maar zeker ook om haar in relatie tot de
van mensen vanuit verschillende disciplines. Die
zodat er vriendschap tussen hen en het gebouw
een gebouw van onze hand, omdat de mensen
indrukken van architectonische verhoudingen,
maat ontbreekt. Deze eentonigheid en eenzij-
menselijke natuur te zien, net zoals dat bij een
groep kan bestaan uit adviseurs, ontwerpers,
ontstaat. Het gebouw zal, wanneer er op boven-
van dit gebouw houden.
vormen en kleuren, harmonie en ritme van
digheid leiden tot verveling en roepen nega-
kledingstuk het geval is. Een omgeving op deze
gebruikers, bewoners, kinderen en de opdracht-
staande wijze aan gewerkt is, het functioneren
muziek, beelden en ideeën waarmee wij in
tieve prikkels op. Misschien maken ze ons wel
manier vormgeven geeft de mens de mogelijk-
gever. De dromen en idealen van deze mensen
van het geheel ondersteunen, waardoor er po-
contact komen. Dit alles bepaalt in sterke mate
‘ziek’?
heid om zich ermee te verbinden.
worden via workshops in geschriften, tekenin-
sitieve intermenselijke relaties kunnen ontstaan.
Max van Huut (1947) is architect-directeur van
Een gebouw dat met liefde en zorg ontworpen
gen en maquettes vertaald. Het ontwerpproces
Onderstaande uitspraken geven een indruk van
Bureau Alberts & Van Huut bv.
ontwikkelt zich vanuit een individueel naar een
hoe gebruikers onze gebouwen beleven.
– zonder dat wij ons hier werkelijk bewust van zijn – mede ons wezen.
Loop je daarentegen door oudere wijken of his-
en gebouwd is, draagt bij aan een bijzondere
Landschap, stedenbouw en architectuur spe-
torische steden, dan valt de enorme rijkdom aan
uitstraling. Zo’n gebouw komt ‘tot leven’ en
len hierin een belangrijke rol. Hoe, waarom en
veelzijdige vormen op. De mate van afwisseling
krijgt ‘een ziel’. Gebouwen zijn pas duurzaam
wat wij bouwen, is een uitdrukking van ons
en de historische evolutie van materialen, vor-
wanneer ze voldoen aan een universeel principe
mens- en wereldbeeld, van ons denken, voelen
men en kleuren geven deze plekken een eigen
van schoonheid, zodat men ervan gaat houden
en handelen. Met deze door ons gebouwde
karakter en beleving.
en zich ermee kan verbinden.
busvormige ruimten, doosachtige, rechthoekige
Je voelt je meer mens door de juiste schaalver-
Caleidoscoop
vormen versterken onze rationele ontwikkeling.
houdingen, gebruik van natuurlijke materialen
Daarom is de caleidoscoop zo’n prachtig instru-
Lossere, vrijere, zogenaamde ‘organische’ vor-
en warme kleuren. Locaties krijgen een eigen
ment: niet statisch, niet eenvormig, maar een
men geven de mens een vriendelijker en har-
identiteit, je herkent waar je bent, wat een ze-
voortdurend van vorm veranderend beeld dat
monisch gevoel. Zij stimuleren onze intuïtieve
kere bescherming en rust teweegbrengt.
de fantasie prikkelt. Een stap naar links, een stap
groepsgebeuren. Het wordt een wederzijdse Caleidoscoop
omgeving staan wij voortdurend in contact. Ku-
ontwikkeling.
naar rechts, voorwaarts of achterwaarts laat steeds een ander beeld zien.
8
9
De ontwikkeling van een duurzame, landelijke voorbeeldwijk als internationale inspiratiebron Verreweg de meeste nieuwbouwwijken in Nederland ontstaan op initiatief van een gemeente of projectontwikkelaar – zo niet de wijk EVA-Lanxmeer in Culemborg. Dit internationale voorbeeldproject is ontstaan op initiatief van Marleen Kaptein, oprichter van de stichting EVA. Als antwoord op een maatschappelijk vraagstuk en vanuit haar ervaringen op het gebied van bewonersparticipatie, duurzaam bouwen, organische architectuur en permacultuur, ontstond in haar het plan een voorbeeldproject te realiseren waarin al deze aspecten met elkaar verenigd zouden worden. Begin jaren negentig constateerde de overheid
In 1995 werd de EVA-brochure gepubliceerd
Samenwerking met de gemeente Culemborg
in het Tweede Nationaal Milieubeleidsplan
met de volgende ontwerpuitgangspunten:
De uitgangspunten in de EVA-brochure vorm-
dat het moeilijk was om consumenten en het
- inventariseren van ‘de Genius Loci’: de be-
den in 1995 de basis voor de samenwerking
Midden- en KleinBedrijf bij het milieubeleid te
staande kwaliteiten van een locatie die be-
met de gemeente Culemborg, een vooruitstre-
betrekken. Tegelijkertijd werden grootschalige
waard moeten blijven en/of versterkt kunnen
vende gemeente met ervaring op het gebied
worden;
van duurzaam bouwen en de participatie van
bouwplannen voor de VINEX-wijken bekendgemaakt: in twintig jaar zouden 800.000 wonin-
- een optimale verbinding van de landschap-
burgers. In Culemborg was een ideale locatie
gen duurzaam gebouwd moeten worden. Maar
pelijke elementen met architectuur en het
beschikbaar: nabij het historische stadscentrum
omdat ‘consumenten toch niet bereid waren
bevorderen van flora en fauna;
en direct gelegen tegenover het NS-station.
om meer voor hun woning te betalen’ was er
- zoveel mogelijk sluiten van stof- en energie-
Deze locatie ‘Lanxmeer’ is vanaf 1921 in gebruik
slechts een beperkt budget beschikbaar voor
kringlopen en zichtbaar en beleefbaar maken
als waterwingebied en sindsdien onbebouwd
extra milieumaatregelen! Een zorgwekkend
van natuurlijke kringlopen;
gebleven. Eind jaren tachtig zag het waterbe-
perspectief en geen goede manier om mensen
drijf zich genoodzaakt om het drinkwater vanuit
houding en duurzame energievoorziening;
dieper gelegen lagen op te pompen. Hierdoor
- prioriteit voor voetgangers en fietsers en au-
werd, onder strikte voorwaarden, bebouwing in
Uit deze situatie werd het idee geboren een
toluw maken van de wijk, onder andere door
het gebied mogelijk. Deze strenge voorwaarden
veelzijdig voorbeeldproject te realiseren dat
decentrale parkeerplaatsen en aanbieden van
pasten perfect bij de hoge milieuambities voor
deelauto’s;
het EVA-project.
bij hun omgeving te betrekken…
misschien wél een brug zou kunnen slaan tussen milieubeleid en mensen in de samenleving,
- ontwerpen van ‘ontmoetingsplekken’ en
een project gericht op brede groepen in de
voorwaarden scheppen voor initiatieven van
samenleving: op consumenten, onderwijs, de
bewoners.
Vogelvlucht EVA-Lanxmeer
Het stedenbouwkundig plan voor de wijk is
sociale cohesie in buurten: basis voor een duur-
Organisatie als co-productie
ontworpen door Joachim Eble van Buro Econ-
zame samenleving.
In februari 1996 werd samen met de gemeente
nis, Tübingen (Duitsland) in samenwerking met
bouwwereld, overheden en NGO’s. Hiertoe werd
Het programma voor de realisering van dit voor-
de Projectgroep EVA-Lanxmeer opgericht
landschapsarchitect Hyco Verhaagen van Copijn
In het EVA-concept speelde participatie van
in 1994 de Stichting EVA – Ecologisch Centrum
beeldproject omvatte:
waarbij de gemeente en de stichting gemeen-
Utrecht. Het energieconcept is ontwikkeld door
(toekomstige) bewoners vanaf het begin van
voor Educatie, Voorlichting en Advies opgericht.
- minimaal 200 woningen en appartementen;
schappelijk als opdrachtgever functioneerden.
CORE International. Nauwe samenwerking vond
de planontwikkeling tot en met het beheer
Een beeldvormingsproces met een groep
- een aantal duurzame kantoren, bedrijven en
Overige leden van de projectgroep waren de
verder plaats met Waterbedrijf Gelderland (nu
van de wijk een prominente rol. Hierdoor is
woningcorporatie BetuwsWonen en verte-
Vitens), Nuon en Waterschap Rivierenland. De
grote diversiteit in het woningaanbod ontstaan
genwoordigers van BEL, de in 1998 opgerichte
jarenlange interdisciplinaire samenwerking
met appartementen, eengezinswoningen en
Bewonersverening EVA-Lanxmeer. De provincie
tussen al deze partijen heeft tot een zeer hoge
woningen met bedrijfsruimte aan huis, zowel
Gelderland steunde de plannen door toeken-
milieukwaliteit en belevingswaarde geleid.
in de huur- als in de vrije sector. Dat maakt de
mensen uit diverse disciplines leidde tot een integraal concept voor een ecologische woonen werkwijk, waar architectuur, natuur en techniek, en sociale en culturele aspecten op samenhangende wijze geïntegreerd zouden
10
- optimale inbedding van duurzame waterhuis-
ateliers; - een ecologische en educatieve stadsboerderij voor lokale voedselproductie; - het EVA Centrum voor integrale ecologie en maatschappelijke vernieuwing.
wijk levendig en bevordert het samenleven van
ning van een extra contingent van 200 wonin-
worden. Daarnaast vormden participatie van
gen (in vier fasen te realiseren) en door onthef-
Belangrijke rol voor (toekomstige) bewoners
toekomstige bewoners en overdracht van kennis
fing van het bouwverbod aan de randen van het
Persoonlijke betrokkenheid van mensen bij hun
en ervaringen doelstellingen van de stichting.
beschermde gebied.
Stedenbouwkundig plan EVA-Lanxmeer
verschillende generaties.
eigen omgeving biedt de beste garantie voor 11
Woningen langs de rand van het waterwingebied
van de Toon Hermanshof
Gemeente als opdrachtgever voor de eerste
12
mondiale milieubewustwording. Deze keer lijkt
winning in de woningen (met behoud van
het ministerie van VROM is er een hoogwaardig
de boodschap nationaal en internationaal te zijn
natuurlijke ventilatie);
architectonisch concept ontwikkeld dat veel
aangekomen.
- t oepassing van PV-cellen voor de opwekking
belangstelling bij (semi)overheden en grote
Hoe is dan het mogelijk dat na zoveel jaren
van elektriciteit, in de eerste fase nog optio-
bedrijven wekt om het centrum voor hun acti-
aandacht voor milieu en problemen in ‘achter-
neel, in de tweede fase standaard over de volle
viteiten te gebruiken.
standswijken’ die prachtwijken moeten worden,
breedte van de daken toegepast en geheel in
De landelijke doelstellingen voor het EVA
er nog zo weinig bewustzijn is bij beleidsvor-
de architectuur geïntegreerd;
Centrum worden echter niet (meer) door het
mers voor de noodzaak tot interdisciplinair
- v anaf de tweede bouwfase zijn alle woningen
huidige college van B&W van de gemeente Cu-
samenwerken, voor het herkennen van inspi-
aangesloten op een stadsverwarmingssys-
lemborg gesteund en er is vanuit de gemeente
ratie, professionaliteit en daadkracht vanuit de
teem op basis van cascadeschakeling van een
ook nooit enige financiële bijdrage aan de plan-
samenleving en het respecteren van de bereid-
warmte/krachteenheid en een warmtepomp,
ontwikkeling gegeven.
heid van particulieren om bij te dragen aan de
wat een rendement oplevert van meer dan
Vanuit de gemeente Almere, die zeer ambiti-
maatschappij waar zij zich deel van voelen? Er
160%.
euze bouwplannen heeft en zich gecommit-
is, ook wat de overheid betreft, nog een lange
teerd heeft aan hoge milieudoelstellingen en
weg te gaan!
Het EVA Centrum voor integrale ecologie en
uitgangspunten van het Cradle-to-Cradle-con-
maatschappelijke vernieuwing
cept, bestaat momenteel echter grote belang-
Vanaf het begin van de planvorming in 1994
stelling voor het EVA-gedachtegoed en voor de
stond het educatieve aspect van het EVA-pro-
realisatie van een duurzaamheidscentrum zoals
Marleen Kaptein (1943) maakte na haar mode-
ject centraal: de ontwikkeling en overdracht van
het EVA Centrum.
opleiding twintig jaar lang theaterhoeden voor
Marleen Kaptein
chine) wordt naar vier helofytenvelden aan de
kennis en ervaringen aan meerdere doelgroe-
Een deel van de wijk, ‘het Pioniersveld’, is be-
rand van de wijk afgevoerd;
pen. Hiervoor is het EVA Centrum voor integrale
Balans
1988 werkte zij enkele jaren aan de TU Delft bij
de Nederlandse toneel- en balletwereld. Vanaf
stemd voor projecten ‘Bouwen in eigen beheer’.
- ‘zwart’ afvalwater (toiletten) moet in de toe-
ecologie en maatschappelijke vernieuwing be-
Vijftien jaar na de start van het initiatief en
de werkgroep Open Bouwen Ontwikkeling Model.
Dit heeft een aantal bijzondere initiatieven op-
komst naar de biogasinstallatie bij het EVA
doeld. Dit gebouw is bedoeld als een ecologisch
twaalf jaar na het begin van de samenwerking
Een belangrijke inspiratiebron vormt haar betrok-
geleverd, zoals ‘Het Kwarteel’, een gebouw met
Centrum geleid worden waar het, aangevuld
congres- en ontmoetingscentrum voor verdie-
met de gemeente Culemborg is er sprake van
kenheid bij het Europolis-project om in Armenië
24 appartementen, ontwikkeld door een groep
met GFT afval, gebruikt gaat worden voor de
ping en bewustwording rond maatschappelijke
wereldwijde belangstelling voor de wijk EVA-
een stad van de vrede te bouwen. Vanaf 1990 was
senioren in samenwerking met architectenbureau
opwekking van biogas.
en culturele thema’s zoals mens- en milieu-
Lanxmeer! Dit geeft diepe voldoening, maar
zij enkele jaren bestuurslid van Stichting Mens &
vriendelijke architectuur en stedenbouw, kunst-
het gebrek aan (overheids)steun wekt ook
Architectuur en van de VIBA. In 1992 volgde zij de
op initiatief van KWSA architecten en een samen-
Duurzaam energieconcept
zinnige vorming, persoonlijke groei, biologische
verbazing. Na verschijning van het rapport van
Permaculture Design Course. Zij is oprichter van het
werkingsproject voor 40 ecologische woningen
Uit de beschrijving van het waterconcept blijkt
landbouw, gezondheidszorg, globalisering en
de Club van Rome in 1972 en het Brundtland-
kennisplatform Stichting EVA en initiatiefnemer
van ArchiService en BetuwsWonen. Deze projec-
de verwevenheid met het energieconcept. De
ethische vraagstukken.
rapport in 1987, beleven wij na het uitbrengen
van de wijk EVA-Lanxmeer in Culemborg.
ten leveren een grote bijdrage aan de diversiteit in
interdisciplinaire samenwerking heeft ertoe ge-
Mede dankzij subsidies van de provincie Gel-
van de film van Al Gore nu ‘de derde golf’ in een
de wijk en illustreren de grote betrokkenheid van
leid dat het waterbedrijf vanaf de tweede fase
mensen bij hun eigen omgeving.
ook leverancier van warmte is geworden!
honderd woningen
Binnentuin met woningen Nesciohof
Voor het energieconcept is uitgegaan van de
Na twee jaar van planvoorbereiding nam de
Integraal waterbeheer
‘Trias Energetica’:
gemeente het besluit om zelf opdracht te ge-
Het sluiten van materiaal- en energiekringlopen
- zoveel mogelijk terugdringen van de energie-
ven voor het ontwerpen van de eerste honderd
was een belangrijke doelstelling bij het ontwer-
woningen. De gemeente had de grond in eigen-
pen van het stedenbouwkundig plan. De locatie
dom, er was door de stichting EVA een lijst met
Lanxmeer stelde hieraan nog extra eisen.
tachtig potentiële bewoners aangeleverd en het
Het integrale waterconcept heeft tot doel zoveel
project kende een zeer hoog ambitieniveau.
mogelijk regenwater in het gebied te infiltreren
Mede om dit ambitieniveau overeind te hou-
door de volgende maatregelen:
den en om het geld niet naar een ontwikkelaar
- zo min mogelijk verharding;
Daartoe zijn de volgende maatregelen genomen:
weg te laten vloeien, werd de gemeente zelf
- schoon regenwater van de daken wordt opge-
- het stedenbouwkundige ontwerp is gericht
opdrachtgever voor de eerste fase. Opdrachten
vangen in een serie retentievijvers, evenwijdig
op gebruik van passieve zonne-energie en alle
werden verstrekt aan het ORTA-Atelier uit Bun-
aan de boomgaard van het waterwingebied;
woningen zijn uitstekend geïsoleerd;
nik en Joachim Eble Architektur uit Tübingen. Na
- regenwater dat op verhard oppervlak valt
vaststelling van het definitieve ontwerp werden
wordt via molsgoten naar ‘wadi’s’ aan de
de projecten overgedragen aan Kingma Bouw
noordkant van de wijk geleid;
uit Lelystad.
derland, de EU en de Rijksgebouwendienst van
Bouwen in eigen beheer
opMAAT, enkele rijen innovatieve kaswoningen
Bewoners tijdens de hofdag
- t oepassing van gebalanceerde warmteterug-
- ‘grijs’ afvalwater (keuken, douche, wasma-
vraag; - zoveel mogelijk gebruikmaken van duurzame energiebronnen; - waar nodig zo efficiënt mogelijk gebruikmaken van fossiele energie.
- alle woningen zijn voorzien van zonnecollectoren voor de warmwatervoorziening; - toepassing van lage-temperatuur-wand- en/ of vloerverwarming in alle koopwoningen; 13
‘Cradle-to-Cradle’ ontwikkeling van de regio Noord-Limburg Artistimpression Greenpark
Wie Dick Thesingh in de tweede Tegenlicht-documentaire Afval = Voedsel van november 2007 in een helikopter boven de regio Venlo zag vliegen wist het zeker: hier vliegt een bevlogen mens! Met brede gebaren lichtte hij toe hoe niet alleen de Floriade 2012 maar ook talrijke andere grote infrastructurele projecten en bedrijventerreinen in de regio momenteel volgens de duurzame principes van de Cradle-to-Cradle-filosofie worden ontwikkeld. Zelf was hij een jaar eerder op dit spoor gekomen doordat hij per toeval in de eerste documentaire Afval = Voedsel viel. Schema technisch metabolisme 2 oktober 2006, Hotel Van der Valk Venlo
vijf minuten van ons gesprek herkennen we
In verband met een belangrijk seminar dat ik
elkaar op het thema ‘waardigheid’ als drijfveer
de volgende dag organiseer, blijf ik vanavond in
voor zorgvuldige ontwikkeling en economische
Venlo in plaats van naar mijn huis in Bussum te
vooruitgang. Bij terugkomst in Nederland direct
gaan. Bij Van der Valk is niet veel anders te doen
door voor een afspraak met Michael Braungart
dan wat te ‘zappen’. Het is even over negen, ik
in Hamburg. Sindsdien heeft zich een bijzondere
‘val’ in de aankondiging van VPRO’s Tegenlicht:
vriendschap ontwikkeld tussen Bill, Michael en
Afval = Voedsel. Meer geïntrigeerd dan geïn-
mijzelf. Ik ben nu 57 jaar en heb mijn bijdrage
teresseerd blijf ik kijken. Een beslissing die mijn
aan het geheel gevonden, hier blijf ik de rest van
leven zal veranderen. Ergens in het begin van
mijn werkzame leven mee bezig.
de documentaire zegt Bill McDonough: ‘Basically the concept of waste is stupid.’ Aan het
Cradle to Cradle, de filosofie
Cradle to Cradle als ontwikkelingsprogram-
veel gemeenten worden plannen gemaakt om
bedrijfsleven de mogelijkheid krijgt om de toe-
De bedrijven die met C2C begonnen zijn, spe-
eind van de documentaire google ik alles wat
Vanuit negen ‘eenvoudige’ uitgangspunten heb-
ma voor Limburg en Limburgse bedrijven
nieuwe bedrijfsterreinen C2C in te richten en
nemende regeldruk met betrekking tot milieu,
len inmiddels een pioniersrol en nemen een
te vinden is, verstuur een mailtje naar Bill met
ben Bill McDonough en Michael Braungart een
De Kamer van Koophandel Limburg heeft echt
worden duurzame eisen gesteld aan nieuwe
klimaat en duurzaamheid een halt toe te roe-
belangrijke voorsprong op de nationale en
de mededeling dat we hier iets mee moeten
visie op economische ontwikkeling opgesteld
werk gemaakt van duurzaam ondernemen
bedrijfsgebouwen.
pen. C2C-bedrijven zullen alle overheidsdoel-
internationale concurrentie. Met de ontwikke-
doen. De volgende dag hebben we telefonisch
die uitdagend en perspectiefrijk is, en een be-
door de geestelijke vaders van het C2C principe
stellingen met betrekking tot milieu, klimaat en
ling va C2C-processen doen Limburgse bedrij-
contact. Mijn leven is dan definitief veranderd.
tere wereld oplevert, zonder dat wij onze wijze
(Afval = Voedsel) Michael Braungart en Wiliam
Rol en doelstellingen Kamer van
duurzaamheid met gemak overtreffen. Tegelij-
ven belangrijke kennis en ervaring op die over
Cradle to Cradle is voor mij een nieuwe manier
van leven hoeven op te geven. Deze filosofie
McDonough naar Limburg te halen. Zij hebben
Koophandel
kertijd zal C2C als motor dienen voor innovatie.
enige jaren zullen worden vertaald in de export
om te kijken naar economische ontwikkeling en
wordt ingeleid met een eenvoudige vraag:
aangetoond dat afval, van welke aard dan ook,
De Kamer van Koophandel Limburg heeft het
Om C2C te ondersteunen en verankeren in de
van producten en diensten. Een voortvarende
innovatie, met als resultante een wereld waarin
‘Hoe kunnen we houden van onze kinderen en
óf biologisch afbreekbaar is, óf de basis kan
initiatief genomen om een kerngroep van vijftig
provincie streeft de Kamer een volledige in-
toepassing van C2C in de regio zal Limburg
het voor mijn drie kinderen en vier kleinkinde-
kleinkinderen en alle kinderen van alle soorten
vormen voor nieuwe duurzame producten van
Cradle-to-Cradle-bedrijven tot stand te bren-
tegratie van C2C in het lagere, middelbare en
bovendien positioneren als een innovatieve en
ren goed toeven is.
voor altijd?’
dezelfde kwaliteit of liever nog beter. Op initi-
gen in Limburg. Doel daarvan is om van hieruit
hogere onderwijs na. Voorop staat hierbij een
hoogwaardige regio, die een aantrekkelijke ves-
atief van de Kamer zijn en worden workshops
C2C als een inktvlek eerst in de provincie en later
C2C-faculteit die in Venlo gevestigd zal worden.
tigingsplaats is voor mensen en bedrijven.
Euregionaal ingang te doen vinden.
Prof. Braungart heeft toegezegd zich aan deze
Vanuit de Kamer van Koophandel wordt mijn
Met deze overweging als uitgangspunt voor ons
georganiseerd waar deelnemers kennis kunnen
enthousiasme eigenlijk direct gedeeld. Onmid-
handelen gaan we op weg naar het doel:
maken met de principes van C2C.
dellijk maken we plannen en tijd vrij om dit
een plezierig diverse, veilige, gezonde en
principe uit te dragen in de regio en de pro-
rechtvaardige wereld, met schone lucht, water,
vincie, met het resultaat wat hieronder staat opgesomd. Voordat iedereen overtuigd is ga ik met een collega naar Bill McDonough, het wordt een bijzondere ontmoeting. In de eerste
faculteit te zullen verbinden. Inmiddels is op di-
Dick Thesingh (1951) is manager marketing, PR
De kerngroep zal bestaan uit Limburgse be-
verse middelbare en hogere scholen een begin
en productontwikkeling van de Kamer van Koop-
Het gevolg is dat het initiatief breed gedragen
drijven uit een zo groot mogelijke variëteit van
met deze ontwikkelingen gemaakt.
handel in Limburg.
bodem en energie, waarin economie, gelijk-
wordt. Binnen Nederland vervult Limburg nu
branches.
De ontwikkeling van C2C-producten en proces-
waardigheid en ecologie harmonieus worden
een voortrekkersrol. De Floriade 2012 zal geheel
genoten.
volgens de principes van C2C worden opgezet,
De Kamer is van mening dat door de adoptie
scheppen en daarnaast de noodzaak voor export
evenals grote (infrastructurele) projecten. In
van C2C als standaard voor duurzaamheid het
van arbeid naar lagelonenlanden wegnemen.
sen zal nieuwe hoogwaardige werkgelegenheid
Artistimpression innovatietoren 14
15
Architectuur, onzekerheid en de organische benadering Paul Dijkman debuteerde in 1992 als architectuurfilosoof met zijn boek Harteloze gebouwen – een aanval op het modernisme en opening tot een nieuwe architectuur. Met De dierentuin van de mens (2003) en het onlangs verschenen Nieuwbouw en sfeer – Handboek voor architectonische sferen (2006) vervolgde hij zijn zoektocht naar een architectuur en stedenbouw die aansluiten bij de menselijke behoeften en belevingswaarden. In onderstaande tekst laat hij zien hoe visies en wereldbeelden ontwerpprocessen kleuren en de bouwkundige uitkomst ervan bepalen. Architectuur en stedenbouw gaan niet over ste-
land. De wil te beheersen leidt tot een andere
De wereld van het culturele model werkt met
hechtend, nestelend. In plaats van grote ge-
De vormen van organische architectuur, formeel
nen stapelen maar over mentaliteit. Gebouwen
gebouwde omgeving dan de culturele aanpak
maatschappelijke structuren en de positie van
baren (assen) ontstaan er dicht-op-de-huid-
én informeel, zijn vaak gebogen als de natuur,
zijn de uitkomst van een levenshouding: hoe
of de organische benadering. Elke mentaliteit
het individu daarbinnen. Het is de streekge-
oplossingen, hybride, overgankelijk, en onbe-
soms zelfs grillig. Het zijn deze kenmerken waar
zien we onze plek op aarde, wat denken we te
creëert zijn eigen sfeer, elk uitgangspunt heeft
bonden wereld van sociale, culturele en morele
kommerd grillig als de situatie erom vraagt. Niet
de aanhangers van het beheersmodel de mees-
kunnen bereiken, hoe nestelen we ons in het
zijn eigen emotionele en praktische effecten.
omgangsvormen waarbij het individu deel is
het grote plan (vanaf de tekening of vanuit een
te moeite mee hebben: de bouw oogt onzeker,
van de samenleving. Niet individualisme bin-
vliegtuig beoordeeld) telt, maar de zintuiglijke
we zien geen strak plaatje als manifest van één
nen regelgeving (= rule based) maar tolerante
mens in een aanraakbare omgeving. In de ul-
grootse visie, maar zoekende, soms zelfs twijfe-
Eén manier om de aarde tegemoet te treden is
culturele uitgangspunten (= principle based,
tieme organische aanpak is er geen onderscheid
lende vormen.
als heerser: de mens heeft een vrije keuze, we
doelstellingen-georiënteerd) begeleiden de
tussen architectuur en stedenbouw. Een continu
zijn meester over onszelf en onze omgeving.
beslissingen. In de stedenbouw zien we het
proces van bouwen, verbouwen en herbouwen
De mens heeft een ongemakkelijke verhouding
Een heldere visie neemt elke twijfel weg, een
ruimtewerk oftewel de pleinenstad: een con-
leidt tot een leefomgeving als een beweeglijk
met onzekerheid. Het onbekende, alles wat we
grotere geheel?
16
stringente planning krijgt grip op de toekomst
De wereld van het beheersmodel werkt met
glomeraat van stedelijke ruimten dat gevormd
bezield wezen, elk pad vindt er zijn weg. Inhe-
niet in de hand hebben confronteert ons met
en uniforme regelgeving bewaakt het proces.
neutrale structuren en regelgeving die indi-
wordt door samenwerkende gebouwen. De
rent effect van de organische benadering is ‘het
de fundamentele onzekerheid van ons bestaan:
Het gebied wordt rationeel ontgonnen, we krij-
vidualisme kansen geeft en aanmoedigt. Het
ultieme vorm is de beloopbare, functioneel ge-
oergevoel’, de ervaring van seizoenen, weer en
met de dood, de onbegrijpelijkheid van het le-
gen een strak plan.
is de internationalistische wereld van gelijke
mengde, levendige openbare ruimte waarbij de
wind, de natuur en sociale verwevenheid. Ne-
ven, onze uiteindelijke machteloosheid. De grip
Een andere levenshouding is de culturele: de
uitgangspunten, onafhankelijkheid en het per-
architectuur zich dienend opstelt als leverancier
veneffecten kunnen zijn een onpraktische ont-
van de mens op zijn leven is beperkt. Met dit
mens is een sociaal, moreel, cultureel wezen,
soonlijke manifest. Een neutraal regelsysteem
van gevelwanden en communicatieve overgan-
sluiting en een overladen overlegcultuur.
gegeven wordt verschillend omgegaan.
we bestaan dankzij de ander. Bij de ontwik-
geeft vrijheid aan modules. In de stedenbouw
gen. Inherent effect van deze aanpak is buurt-
keling van een locatie zijn niet de uniforme
zien we het raamwerk: een neutrale onderleg-
gevoel, sociale omgang en culturele erkenning.
De organische architectuur kent, net als andere
We kunnen ons verzetten en het tegendeel aan
reglementen bepalend maar streekgebonden
ger (grid, stroken, linten, open vlakte) waar
Onbedoelde neveneffecten van het culturele
stromingen, formele en informele uitingen.
gaan tonen. We manifesteren ons als heer en
omgangsvormen. Culturele gebruiken, hiërar-
individualistische gebouwen inpluggen als
model zijn sociale bemoeienis en inperkende
Formele organische architectuur zet een ide-
meester, weten wat we doen, hoe en wanneer,
ruimtewerk (de pleinenstad).
onzekerheid niet veel rationeler dan de schijn-
chische verhoudingen en een tolerante ver-
zelfstandige ‘units’. De ultieme architectonische
compromissen.
aalbeeld neer, het is een kunst, geïnspireerd
tot achter de komma. Een strak ogend plan is
Beseffen en aanvaarden we dat het leven een
zekerheid van regels en regelmaat? Ons leven is
scheidenheid kneden een pluriform plan.
vorm is de icoon: een losstaand, eigenwijs ge-
op de natuur en haar verschijning. Informele
het gevolg. Een ‘rationeel’ raamwerk (grid,
mysterie is, dat het komt zoals het komt waarbij
niet te voorspellen. Het organische pad kronkelt.
De derde opvatting is het organische model: de
bouw dat intern een wereld schept met geheel
architectuur benadrukt meer de organische
stroken) met regelgeving produceert zekerheid
we er het beste van maken, dan ligt de organi-
Flexibeler kunt u het niet krijgen.
mens leeft in een wonderbaarlijk universum,
eigen condities. Inherent effect van deze raam-
veranderlijkheid, het improviserende karakter
waar ooit onzekerheid te wachten lag. De toe-
sche aanpak voor de hand. We voegen ons naar
we zijn geworpenen op aarde, onderdeel van
werk-aanpak is individualisering, ongebonden-
en de aanpassingen aan de wensen van de
komst krijgt richting.
de situatie, houden rekening met de cycli van de
Ir. Paul Dijkman (1954) studeerde Bouwkunde
een complex levend geheel. Bewust van onze
heid en globalisering. Als onbedoeld nevenef-
bouwer. Door het low-tech-gebruik van na-
natuur, beperken de reikwijdte van onze beslis-
aan de Technische Universiteit van Delft. Hij is
kleinheid geschiedt planvorming bescheiden en
fect kunnen we eenzaamheid en antisociale
omzichtig. De natuurlijke gesteldheid van het
tendensen noteren.
Kronkelpad Ecologisch Woonproject Purmerend
tuurlijke, eenvoudig te bewerken materialen is
Als we onzekerheid accepteren, binnen een
singen en geven ruimte aan het toeval. Er is plek
werkzaam als beeldend kunstenaar, architect
De organische benadering werkt met de planeet
informele architectuur flexibel: het bouwproces
bandbreedte, worden we toleranter. De toekomst
voor ‘onbestemde gronden’, overgankelijkheid
en auteur.
terrein, de zon en sterren, seizoenen en de aarde
aarde als organisme en de mens als onderdeel
stopt niet bij de eerste bewoners. Formele or-
is onzeker, wat willen we ongeveer, in welke
en hybride functionaliteit. De leefomgeving
als organisme zitten aan tafel als partners. Het
van dit complexe, onbevattelijke, levende ge-
ganische architectuur is statischer en selecteert
richting moeten we denken? Gezamenlijkheid is
wordt onregelmatig. Rommelig? Desnoods, van
plan ontwikkelt zich stapsgewijs, zonder claim
heel. Het is de locatiegebonden wereld van
net als andere kunst haar eigen klanten – die er
het uitgangspunt. Beslissingen worden gespie-
mij mag het. Rommel is ontsnapt aan heersers.
op de verre toekomst of klauw naar een verre
het hier en nu met de voeten in het gras. We
helemaal voor gaan.
geld aan traditie, cultuur, gewoonten, normen
Rommel brengt lucht in ons geregelde bestaan.
buurt. De levenshouding van bestuurders en
zien groeikernen zich langzaam, stapsgewijs
en waarden, kort gezegd aan omgangsvormen.
Organische architectuur levert een levenslustige
ontwerpers bepaalt de vormgeving van Neder-
ontvouwen, steeds weer respectvol voegend,
Er ontstaat een pluriform, licht onregelmatig
omgeving zonder angst. Is de acceptatie van 17
Het onderscheidend vermogen van Rabobank Private Banking Honderd jaar geleden deed de Rabobank al aan ‘private banking’ voor welgestelde boeren. Een verleden om trots op te zijn, want juist dat verleden heeft de bank gemaakt tot de moderne bank van nu. Rabobank is de grootste financiële dienstverlener in Nederland; marktleider in de hypothekenmarkt, de bedrijvenmarkt en de agrarische markt. En de eerste bank in Nederland die gewoon doet over private banking. Of u nu ondernemer bent of particulier. Rabobank Private Banking is er voor u.
Honderd jaar geleden deed de Rabobank al aan
van zusterorganisaties, zoals Schretlen & Co, De
persoonlijk contact en wederzijds vertrouwen.
‘private banking’ voor welgestelde boeren. Een
Lage Landen, Robeco, Rabo Vastgoed en IRIS,
Rabobank Private Banking draait om het contact
verleden om trots op te zij, want juist dat ver-
het eigen instituut voor beleggingsonderzoek.
met u. Een artikel als dit kan slechts een globale
leden heeft de bank gemaakt tot de moderne
De accountmanager Private Banking beschikt
indruk geven van wat Rabobank Private Banking
bank van nu. Rabobank is de grootste financi-
daardoor altijd over actuele informatie op finan-
voor u kan betekenen. Daarom nodigen wij u
ële dienstverlener in Nederland; marktleider in
cieel-technisch gebied.
graag uit voor een persoonlijk gesprek en een
de hypothekenmarkt, de bedrijvenmarkt en de
vrijblijvend advies op maat. U bent van harte
agrarische markt. En de eerste bank in Neder-
Betrokken en dichtbij
land die gewoon doet over private banking. Of
Bij Rabobank Private Banking ontmoet u actieve
u nu ondernemer bent of particulier. Rabobank
en betrokken accountmanagers. De bank heeft
Private Banking is er voor u.
heel veel lokale vestigingen waardoor de zaken
In het kort
snel voor de klant afgehandeld kunnen worden.
- Individuele oplossingen en
De Zeven Eilanden Hoogeveen
concrete adviezen
Rabobank is dus altijd dichtbij. Dat uit zich in
vende bank met en voor ondernemende men-
de constante aandacht en persoonlijke zorg,
sen. In tal van sectoren is de bank marktleider of
de aangeboden maatwerkoplossingen en de
op zijn minst toonzettend. Rabobank Zuidwest-
resultaten. Toch moet iedere portefeuille steeds
Drenthe beschikt over eigen specialisten op het
opnieuw worden afgestemd op de actualiteit.
gebied van beleggen, financieren, pensioenen
Fiscale constructies moeten in het voordeel van
en verzekeringen. Binnen haar financiële thuis-
de klant worden toegepast. Verzekeringen moe-
markt werken ruim 240 medewerkers op negen
ten elkaar aanvullen, niet overlappen. Pensioen-
kantoren. Omdat de bank alle kennis en diensten
voorzieningen moeten in lijn liggen met uw
werking met uw accountant
onder één dak aanbiedt, kan er snel en slagvaar-
persoonlijke ambities. Een complex karwei dat
- Service via uw lokale Rabobank
dig gehandeld worden. Daarnaast heeft de bank
heel wat kennis vereist, maar dat u gerust kunt
- De grootste financiële dienstverlener
goede contacten met accountants, notarissen en
overlaten aan de accountmanagers Private Ban-
fiscalisten.
king van Rabobank Zuidwest-Drenthe. Zij zijn
- De meeste gecertificeerde account-
hiervoor opgeleid en worden elk jaar getoetst
managers van Nederland in dienst
Solide en betrouwbaar
op hun actuele kennis over fiscaliteiten, beleg-
Rabobank Private Banking combineert haar
gingen, financieringen, toekomstvoorzieningen
individuele benadering met alle noodzakelijke
en nalatenschapplanning.
1 – Opdrachtgevers moeten zich minder verschuilen achter managementbureaus en hun taak als bouwheer beter vervullen. Zij moeten het bouwproces vanuit hun visie inhoud en richting geven en toezien op de realisatie van de beoogde doelen.
Deze brochure is een speciale eenmalige
2 – Schoonheid is een belangrijk aspect van duurzaamheid. Zolang mensen van gebouwen houden zullen ze deze ook willen behouden.
Oplage
3 – Door participatie van toekomstige gebruikers in ontwerpprocessen kan de gebouwde omgeving beter afgestemd worden op gebruikerswensen. Bovendien ontstaan hierdoor een sterkere betrokkenheid bij de eigen leefomgeving en een grotere sociale cohesie.
Bladcoördinatie
uitgave ten behoeve van het symposium ‘Bouwen met Hartstocht’, 8 mei 2008 te Hoogeveen.
125 exemplaren
Pieter van der Ree, Stichting Mens & Architectuur Vormgeving & realisatie
4 – Economische groei en duurzaamheid hoeven elkaar niet te bijten, zolang maar vanuit gesloten ecologische kringlopen ontworpen en geproduceerd wordt.
!pet drukkers en vormgevers Mogelijk gemaakt door Rabobank Zuidwest-Drenthe
Rabobank Zuidwest-Drenthe is een toonaange-
financiële expertise die binnen de Rabobank
18
welkom bij de Rabobank Zuidwest-Drenthe!
Stellingen symposium ‘Bouwen met Hartstocht’
- Privé optimaal profiteren van de
5 – In tegenstelling tot de huidige hang naar zekerheid, het alles volplannen en dichtregelen, zou in planningsprocessen en nieuwbouwwijken meer ruimte gelaten moeten worden voor het toeval, het onvoorziene en voor toekomstige ontwikkelingen.
financiële mogelijkheden van uw bedrijf - Uw eigen accountmanager met een team specialisten - Aandacht voor u, uw thuissituatie en uw onderneming - Uw belang voorop: intensieve samen-
van Nederland
Rabobank Zuidwest-Drenthe
Groep aanwezig is. Klanten verzekeren zich
Persoonlijk
Postbus 25, 7900 AA Hoogeveen
daarmee van een samenwerking met persoon-
Ondanks het feit dat u tegenwoordig 24 uur
(0528) 24 68 70
lijke bankiers die binnen de door de klant aan-
per dag en 7 dagen per week met de bank kunt
[email protected]
gegeven kaders streven naar de beste resultaten.
communiceren via internet, telefoon en andere
www.rabobankzuidwestdrenthe.nl
Bankiers met rechtstreekse lijnen tot specialisten
media, is en blijft bankieren een kwestie van
www.rabobank.nl/privatebanking 19
Organisch bouwen begint met de Rabo KlimaatHypotheek.
De Rabo KlimaatHypotheek: Goed voor u én voor het klimaat. De Rabobank is de meest duurzame bank van Europa. Dankzij onze jarenlange ervaring met duurzaam ondernemen hebben we een grote verscheidenheid aan diensten ontwikkeld, waarmee we bijdragen aan het aanpakken van de oorzaken van klimaatverandering. In die lijn past de Rabo KlimaatHypotheek. Deze bijzondere hypotheek is goed voor het klimaat én voor uw portemonnee.
