De geschiedenis van Earthships Suzanne Lamberts vertaling: Douwe Kunst
Michael Reynolds
Het Earthship concept is ontwikkeld door de Amerikaanse architect Michael Reynolds. Hij bouwde 30 jaar geleden het eerste Earthship in Taos, New Mexico. Hij gebruikte hiervoor materialen die ruimschoots voorhanden waren: oude autobanden, lege blikjes en leem. Sindsdien is daar een compleet dorp van dergelijke ‘autarkische’, zelfvoorzienende huizen ontstaan. Er zijn inmiddels zo’n 600 Earthships over de hele wereld. Het concept van een Earthship is gebaseerd op drie pijlers: autonomie van de gebruikers, het toepassen van duurzame technologie en hergebruik van afgedankte producten. Het Earthship is een duurzaam gebouwd en onafhankelijk functionerende woning. Het genereert zelf elektriciteit, benut regenwater, voedt gewassen en verwerkt het afvalwater. Een belangrijk aandachtspunt in het ontwerp is dat ieder niettechnisch geschoold persoon het huis zou moeten kunnen bouwen, zonder geavanceerd gereedschap (‘low tech’). Michael Reynolds wil dat een duurzaam huis bereikbaar wordt voor iedereen en ontwierp het zodanig dat het relatief goedkoop gebouwd kan worden. De minimumkosten van een Earthship bedragen euro 250,- per vierkante meter. Een woning van 150 m2 met drie slaapkamers is realiseerbaar vanaf euro 40.000,-.* De architect heeft enkele handleidingen geschreven voor het bouwen van een Earthship, met het ontwerp, de detailtekeningen en technieken. Sindsdien zijn meerdere uitgaven verschenen met uitleg over specifiekere technieken, afgestemd op de diverse klimaten in de wereld. De gebruikte technieken zijn niet gepatenteerd. * genoemde bedragen zijn gebaseerd op de Amerikaanse situatie, uitgaande van materiaalkosten bij zelfbouw en exclusief de kosten van de grond.
De techniek Een Earthship is opgebouwd uit één of meer aan elkaar verbonden parallelle modules. Dit zijn de kamers van de woning. Iedere module voorziet de bewoners van onderdak, schoon drinkwater, frisse lucht, voeding, warmte en elektriciteit. De muren en de daken worden opgebouwd uit hergebruikt materiaal. Een module bestaat uit twee delen: een U-vormige ruimte (omgeven door de drie massieve muren) en de serre (de vierde zijde die geheel bestaat uit glas). De U-ruimte is de plaats waar geleefd en gewerkt kan worden, de serre is bedoeld voor vegetatie. De serre is altijd gericht op het zuiden, omdat daar de inval van zonlicht maximaal is. Meestal is deze U-ruimte verlaagd in de aarde aangebracht. De buitenwanden van de U-ruimte zijn opgebouwd uit (afgedankte) autobanden, opgevuld met aangestampte aarde. Dit maakt de massieve muren ongeveer een halve meter dik. Door haar dikte kan de druk van de muur gelijkmatig verdeeld
worden over de ondergrond en vormt de muur haar eigen fundering. Een extra fundering is niet of in beperkte mate nodig. Rondom de drie muren wordt extra aarde gestapeld, om nog meer aardmassa te creëren. Hierdoor lijkt een Earthship van buitenaf gezien meer op een kleine heuvel dan op een reguliere woning met rechte muren. Het geheel wordt overdekt met een licht hellend, meestal houten dak. Omdat de drie wanden geen ramen hebben, zorgen een of meer lichtkoepels in het dak voor voldoende lichtinval. De dunnere binnenmuren worden gebouwd met blikjes of lege flessen en cement. Aan de buitenkant ziet men hiervan echter niets: de afwerking is glad en vlak. Deze bouwmethode maakt efficiënte ruimtes mogelijk, maar biedt ook veel architectonische vrijheden. Er zijn gekromde en schuine vormen mogelijk die in de reguliere woningbouw duur of bijna onmogelijk zijn. De maximale afmetingen van de U-ruimte zijn beperkt. Zo is een ruimte van 8 meter diep nog net warm te houden. De breedte van de ruimte is om constructieredenen beperkt tot vijf à zes meter. Indien men de totale leefruimte wil uitbreiden, dient men de U-module zelf niet te vergroten, maar het aantal. Zodoende wordt een grotere woning gevormd uit meerdere met elkaar gekoppelde U-modules. Er zijn diverse configuraties van gecombineerde U-modules mogelijk.
Warmtehuishouding De combinatie van dikke massieve muren, oriëntatie van de serre op de zon en de verzonken ligging van het Earthship creëren een stabiele en comfortabele binnentemperatuur. De kosten voor het extra verwarmen worden hiermee sterk teruggebracht. De warmtevoorziening van een Earthship is erop gericht zoveel mogelijk gebruik te maken van reeds beschikbare (natuurlijke) bronnen; in dit geval de warmte van zonnestraling. De constructie van het Earthship is er op afgestemd dat in de winter de binnenkomende zonnestralen zo weinig mogelijk gehinderd worden. In dit seizoen is de warmte van zonnestraling immers het meeste nodig. De glazen serre van het Earthship is daarom gericht op het zuiden. Het glas is geplaatst onder een hoek, loodrecht op de zonnestralen van de laagste winterzon. De reflectie van de zonnestralen wordt hierdoor geminimaliseerd. Grote obstakels, afgezien van bomen die in de winter hun bladeren verliezen, dienen niet vlak voor de glazen serre geplaatst te worden. Eventueel kan een kleine vijver vlak voor de serre geplaatst worden, die extra zonlicht op het wateroppervlak naar binnen reflecteert.
De massieve muren fungeren als warmtebuffer en stabiliseren de temperatuur in de ruimte. Overdag, wanneer de zon schijnt, warmt de binnenruimte op. De massieve muren zullen een deel van deze warmte aan de ruimte onttrekken en in de muur zelf absorberen. De wanden voelen hierdoor koel aan. De ruimte blijft hierdoor ook koel. Wanneer ’s avonds de inkomende zon minder wordt en de temperatuur in de ruimtes daalt, straalt de muur haar warmte langzaam weer uit. De muren voelen warm aan. De ruimte zelf blijft hierdoor langer warm. Om te voorkomen dat de opgeslagen warmte uit de muren naar buiten ‘lekt’, zijn ze aan de buitenkant geïsoleerd, net als in reguliere woningen. De warmte blijft hierdoor in de muur. Een meter onder het aardoppervlak bevindt zich de zogenaamde vorstgrens. De temperatuur van de aarde is daar opmerkelijk constant, meestal tussen de 12 en 16 graden. Door een Earthship enigszins verdiept aan te leggen, tot aan deze grens, helpt deze stabiele aarde-temperatuur de woning ’s winters warm en ’s zomers koel te houden. Iedere U-module heeft een lichtkoepel in het dak en een raam in de serre die beide geopend kunnen worden. Hierdoor kan warme lucht ontsnappen en koele lucht binnengelaten worden. Hiermee kan ook de luchtcirculatie in iedere afzonderlijke ruimte geregeld worden. Zelfs wanneer de muren warmte aan het ‘opladen’ zijn, is ventilatie mogelijk. De U-ruimte kan van de serre gescheiden worden door een dunne wand of een gordijn, waardoor de achterliggende ruimte beschermd kan worden tegen fel zonlicht. Daarnaast kan een isolerend zonnescherm direct achter het serreglas aangebracht worden en neergelaten worden indien de zon overdag te fel is of om ’s nachts het warmteverlies te verminderen. Ook om privacyredenen kan besloten worden delen van de U-ruimte met een lage muur af te scheiden van de glazen wand. De ingang van de woning kan het best geplaatst worden aan de oost- of westzijde, met een extra halletje dat fungeert als ‘luchtsluis’. Dit voorkomt dat warme of juist koele lucht ontsnapt
wanneer de deur geopend wordt. De beschreven U-module kan zonder grote aanpassingen gebruikt worden in klimaten met warme zomers (tot 40°) en wintertemperaturen beneden het vriespunt.
Hergebruik van Water In het Earthship wordt het merendeel van het water hergebruikt. Er is een kringloop gevormd waarin water verbruikt en gefilterd wordt. Een aansluiting op het waterleidingnet en het riool is hierdoor overbodig. Waterzuivering binnen een Earthship geschiedt grotendeels zoals in de natuur: door planten en bacteriën. De planten ‘eten’ de vuile delen uit het water en wat overblijft is schoon, maar nog niet drinkbaar, water. In een Earthship staan de planten in de serre en kunnen ze hun zuiverende werk verrichten. Door middel van een stelsel van pompen en microfilters wordt drinkwater verkregen. Aangezien het binnenklimaat in een Earthship het hele jaar door stabiel blijft, blijft de plantactiviteit ook tijdens een koude winter voldoende om het eigen afvalwater te zuiveren. Dit systeem maakt een conventionele rioolaansluiting overbodig. Gemiddeld is per persoon een oppervlak van drie m2 plantenfilter nodig. De waterzuivering en -behandeling in een Earthship wordt geregeld door de Water Organizing Module (W.O.M.). Het Earthship herbruikt water op drie niveaus: 1) Het hemelwater (sneeuw, regen) wordt opgevangen op het schuin aflopend dak. Dit hemelwater wordt met verschillende opeenvolgende microfilters gezuiverd van kleine vaste deeltjes, bacteriën en overig vuil. Het resultaat is schoon drinkwater. Dit wordt gebruikt voor drinken, wassen, koken, afwassen e.d. 2) Het afvalwater dat hierbij vrijkomt heet grijs afvalwater. Dit wordt gefilterd op vaste deeltjes en vet. Daarna wordt het door de plantenbak in de serre geleid. Hierin wordt het water gefil-
terd en opnieuw van zuurstof voorzien. Dit gezuiverde water wordt gebruikt voor toiletspoeling. Aangezien planten niet alle afvalstoffen verdragen (chloor, medicijnen e.d.) dienen deze niet weggespoeld te worden door de gootsteen, maar apart verwerkt te worden. 3) Het afvalwater van het toilet wordt zwart afvalwater genoemd. Dit water wordt gezuiverd in een plantenfilter dat buiten het Earthship staat, in de tuin. Dit plantenfilter is in de bodem afgesloten van de omringende natuur. Eventueel ongezuiverd water kan hierdoor niet in de omliggende natuur terecht komen. De vegetatie van het plantenfilter neemt de volledige zuivering en ‘consumptie’ van het zwarte afvalwater op zich.
Elektriciteitsvoorziening Earthships worden voorzien van elektriciteit door middel van zonnecellen, windmolens of een kleine waterturbine. Hierdoor hoeven Earthships niet aangesloten te worden op het openbare elektriciteitsnet. Keuze van de energiebron (zonnecel of windmolen) wordt voornamelijk gemaakt op basis van het aanwezige klimaat en de beschikbaarheid van natuurlijke energiebronnen. In Nederland is windenergie de meest voor de hand liggende oplossing. De Power Organizing Module (P.O.M.) draagt zorg voor het genereren, opslaan en omvormen van de elektriciteit. De P.O.M. bestaat onder meer uit een windmolen en accu’s. Een elektriciteitsomvormer zet de energie om naar bruikbare wisselstroom van 220 Volt. De bedrading en stopcontacten in het huis zijn identiek aan die in een reguliere woning. Alle reguliere huishoudelijk apparatuur kan hierdoor naar behoren functioneren. Op dagen met veel wind produceert de windmolen elektrische energie uit wind. Meestal is de geproduceerde energie meer dan op dat moment nodig is. Overtollige elektrische energie wordt opgeslagen in accu’s. Op windstille dagen is de windmolen niet toereikend voor het voeden van de huishoudelijke apparatuur. Het tekort aan energie wordt dan aangevuld door de accu’s. De grootte van de windmolen en het aantal accu’s worden afgestemd op de gemiddelde energiebehoefte en de minimaal beschikbare wind. Het spreekt voor zich dat energiezuinige apparatuur in het Earthship een kleinere en goedkopere P.O.M. mogelijk maakt. De windmolen wordt buiten geplaatst, uit de buurt van of uitstekend boven bomen en andere hoge objecten. De accu’s en overige apparatuur van de P.O.M. kunnen het best op een afgesloten, schaduwrijke plaats in de woning geplaatst worden.
Bevindingen bestaande Earthships Het Earthship bouwprincipe is in de afgelopen jaren regelmatig onderwerp van diverse onderzoeken geweest. Niet alleen om ze te toetsen aan bestaande bouwvoorschriften, maar ook om de capaciteit van bijv. het waterfiltersysteem en productie van elektriciteit te monitoren. Tot slot is er veel ervaring van bewoners, wat inzicht geeft in het ervaren woongenot. De duurzaamheid van autobanden, gevuld met aangestampte aarde, kan bijna niet worden overtroffen. Een begraven band blijft vele jaren intact. Enkel zonlicht of vuur kan het rubber aantasten. Autobanden branden alleen als ze in contact staan met lucht en aangezien ze in een Earthship opgevuld en omgeven zijn door aarde, is het brandgevaar minimaal. Dit blijkt uit het volgende voorbeeld: in 1996 woedde er een bosbrand in New Mexico, dichtbij de plek waar een Earthship stond. Alles van dit Earthship was verbrand, met uitzondering van de muren. Dit casco dat overbleef was zelfs nog steeds bruikbaar. Inmiddels is het huis met behulp van de bestaande muren weer opgebouwd. Recent onderzoek aan de universiteit van Winsconsin-Madison, aangaande het gebruik van autobanden in woonhuizen, toonde aan dat autobanden geen schadelijke effecten hebben op de omgeving of op het grondwater. Daarnaast zijn er metingen verricht ten aanzien van het afvalwater dat met behulp van plantenfilters gezuiverd is. Deze metingen hebben aangetoond dat de normen voor het lozen van afvalwater in de natuur ruimschoots gehaald worden. Plantenfilters van één jaar oud functioneren beter dan filters die net zijn aangelegd. Dit komt doordat de wortels zijn gegroeid waarmee ook de zuiveringscapaciteit van het plantenfilter toeneemt. Daarnaast is het gezuiverde zwart afvalwater van het toilet getest. In dit afvalwater werden geen bacteriën aangetroffen. Minstens zo belangrijk als het volgen van wettelijke richtlijnen en andere criteria is het wooncomfort van de bewoners. De honderden mensen die de afgelopen 25 jaar in Earthships hebben gewoond, ervaren geen teruggang in hun leefcomfort. Hun bevindingen zijn juist omgekeerd; ze waarderen het wooncomfort in de massieve aarden woningen. De vormgevingsmogelijkheden die deze bouwmethode mogelijk maakt spreekt velen tot de verbeelding en het aantal mensen dat in een Earthship wil wonen is dan ook sterk groeiend.
Earthship Brighton Tomas Viguurs
De ervaringen die zijn opgedaan bij de bouw van een Earthship in het Engelse Brighton geven veel inzicht in wat bouwen in een vergelijkbaar (over-)geregelementeerd land met zich mee kan brengen. In onderstaande evaluatie zijn de belangrijkste wetenswaardigheden opgenomen. Voorgeschiedenis In april 2000 gaf Michael Reynolds op uitnodiging van een aantal bevlogen inwoners van Brighton een presentatie voor 150 geïnteresseerden. Uit deze groep vormde zich een kern die een plan uitwerkte om een Earthship in Brighton te realiseren. De initiatiefnemers richtten hiertoe de Stichting Low Carbon Network (LCN) op. LCN zocht naar een bouwlokatie waar een synergetisch effect zou kunnen ontstaan met reeds bestaande ecologische en educatieve projecten. In 2001 werd deze locatie gevonden in Stanmer Park, in Brighton. Met het voorlopig ontwerp verkreeg LCN een bouwvergunning van de gemeente Brighton en Hove, tevens de eigenaresse van de grond. Begin 2002 stelde LCN een ondernemingsplan op waarmee diverse fondsen werden benaderd. In de loop van 2002 slaagde men erin om de financiering rond te krijgen; het voornaamste deel is gefinancierd doordat het project de ‘Biffa Award’ won, een stimulerende overheidsmaatregel voor afvalverwerkende bedrijven. De BOC Group, een multinational die via de BOC Foundation praktische oplossingen voor milieuproblematiek ondersteunt, heeft het resterende gedeelte gefinancierd. Na het zekerstellen van de financiering en alle benodigde vergunningen begon de ontwerpfase. Michael Reynolds werkte hierin samen met een team Engelse architecten voor de aanpassing aan de lokale omstandigheden. Leden van het bouwteam deden ondertussen ervaring op bij earthship projecten in Amerika en Schotland. In april 2003 is de bouwfase gestart. Een Engelse bouwploeg van 5 man aangevuld met een tijdelijke bouwploeg uit Amerika, vrijwilligers en onderaannemers namen alle facetten van de bouw van Earthship Brighton voor hun rekening. De bouwfase werd tevens aangegrepen om vrijwilligers en andere geïnteresseerden te trainen in earthship-principes en bouw. Doelstelling De missie van LCN is het promoten van gebouwen, beleid en levensstijlen met een minimale milieubelasting en een lage uitstoot van CO2, de voornaamste veroorzaker van broeikaseffect en klimaatsverandering. LCN verwezenlijkt dit door het bouwen van Earthship Brighton als een innovatief demonstratieproject. Het gebouw zal dienst doen als milieu-educatiecentrum om het duurzaamheids bewustzijn bij de bezoekers te vergroten en om gelijksoortige initiatieven te starten en te ondersteunen. Daarnaast zal het gebouw door LCN en enkele andere ecologische organisaties gebruikt worden als werkruimte. Earthship Brighton is een integraal project dat ook de inrichting van de omgeving omvat. Hierbij wordt gebruik gemaakt van onder andere permacultuur.
CO2 voetafdruk LCN wil met Earthship Brighton aantonen dat Earthships bij uitstek duurzaam bouwen en wonen belichamen. Men hanteert hierbij de zogenaamde CO2-voetafdruk (carbon footprint). Deze toont het effect op het klimaat in termen van de totale hoeveelheid broeikasgassen die gegenereerd worden. LCN compenseert de CO2 uitstoot door bebossing zodat het gehele bouwproject ‘klimaatneutraal’ wordt. Uit voorlopige berekeningen blijkt dat Earthship Brighton inderdaad een zeer kleine CO2 voetafdruk heeft. De totale uitstoot tijdens de bouwperiode van 7 maanden is 57,5 ton CO2. Uitgedrukt in te bebossen oppervlak is dat ca.1450m2, of zoals de Engelsen het uitdrukken: 2,5 tennisbaan. De voornaamste bijdrage aan de CO2 uitstoot bestaat uit het transport tussen de VS en GB en het gebruik van cement. Wanneer in de toekomst zonder begeleiding van Reynolds’ team nieuwe Earthships verrijzen zal voor een zelfde gebouw de uitstoot 15,7 ton CO2 zijn, oftewel compensatie van 400m2 bomen vereisen. Dit komt zowat overeen met de grootte van het oppervlak van het bouwterrein. De CO2 voetafdruk is voor de Earthship voor het eerst toegepast hierdoor is er nog geen vergelijkingsmateriaal beschikbaar voor standaardwoningbouw.
De percentuele verdeling van CO2 uitstoot bij de Earthship in Brighton inclusief de vluchten tussen de VS en GB; totaal 57,7 ton CO2.
De percentuele verdeling van CO2 uitstoot bij een toekomstige Earthship zonder de vluchten tussen de VS en GB; totaal 15,7 ton CO2.
De totale uitstoot CO2 per activiteit/materiaal bij een toekomstige Earthship zonder de vluchten tussen de VS en GB.
Praktijklessen uit Brighton Earthship Brighton is het eerste Earthship in Europa dat geheel volgens alle bouwvoorschriften is gebouwd. Vervolgprojecten kunnen op de opgedane ervaringen voortbouwen, en zodoende tijd en geld besparen. Daartoe is hieronder een aantal leerzame feiten uit het bouwproces verzameld. • Veel meer tijd dan verwacht is gegaan in het vertalen van het ontwerp naar het bestek en het (goedkoop of gesponsord) verkrijgen van de benodigde materialen. Door onvoldoende aandacht te besteden aan de werving van sponsors is men er slechts in geslaagd sponsoring in natura voor materialen te krijgen. Het ambitieuze ‘Sponsor a tyre’ plan is niet van de grond gekomen. • In Earthship Brighton zijn ongeveer 3000 autobanden verwerkt. Het vullen en aanstampen van de aarde in de banden is een tijds- en arbeidsintensieve bezigheid waar men zich in Brighton op verkeken heeft. (een geoefende ‘pounder’ stampt met assistentie ongeveer één band per kwartier en maximaal 20 banden per dag). Gedurende de bouw zijn meer dan 100 betalende vrijwilligers ontvangen en getraind. Het ontbreken van faciliteiten en begeleiding voor vrijwilligers heeft ertoe geleid dat vele geïnteresseerden slechts de training hebben gevolgd. LCN is er daardoor niet in geslaagd om deze vrijwilligers ook een substantiële bijdrage te laten leveren aan de bouw in Brighton. • Doordat er met grote hoeveelheden autobanden en ander afvalmateriaal wordt gewerkt, is een afvalverwerkings- en afvaltransportvergunning vereist. Dit was niet voorzien en is opgelost door samenwerking met bestaande vergunninghouders. • Ondanks de gebrekkige begeleiding van de vrijwilligers hebben velen van hen concrete plannen om elders de earthship-principes in praktijk te brengen en daarbij LCN te betrekken. • Het project heeft onverwacht veel media-aandacht gekregen van kranten en TV tot toonaangevende architectuur bladen. Door het succesvol realiseren van Earthship Brighton binnen alle regel- en wetgeving heeft men een belangrijk deel van de bestaande scepsis uit de wereld geholpen.
Toekomst Na afronding van de bouw fase zal de zogenaamde ‘outreach’ fase aanvangen. Deze is bedoeld om aan de hand van de praktijk van Earthship Brighton geïnteresseerden en scholieren en studenten in te leiden in de earthship-principes. Tevens zal Earthship Brighton als demonstratiemodel een spin-off genereren en zo de verspreiding van Earthships in het Verenigd Koninkrijk stimuleren. Mede door de uitgebreide media-aandacht voor Earthship Brighton hebben reeds meerdere potentiële opdrachtgevers zich gemeld. Met enkele hiervan zijn de onderhandelingen in een vergevorderd stadium.
Bouwkosten De bouwkosten van de eerste Europese Earthship zijn als volgt verdeeld (in Euro’s) Ontwerpkosten Architecten (uit VS en GB) Constructeur Reis-, verblijf- en opleidingskosten Bouwkosten Bouwploeg Materiaal Gereedschap Installaties (incl. waterzuivering) Bouwplaatskosten Materiaalonderzoek Transportkosten Landschapsinrichting Overhead Projectmanagement IT Verzekeringen Administratie Juridisch advies Burokosten Milieu CO2 compensatie Totaal
30.000,5.000,7.000,100.000,90.000,8.000,50.000,15.000,5.000,2.000,20.000,50.000,5.000,5.000,7.000,8.000,10.000,3.000,420.000,-
Bovenstaande bedragen zijn gebaseerd op schattingen tijdens de afbouwfase (oktober 2003) en niet geautoriseerde bedragen. De hoogte ervan hangt voor een deel samen met de experimentstatus in een zwaar gereglementeerd land en het gebrek aan ervaring bij het bouwproces van een earthship in deze omgeving. Net als bij de CO2 uitstoot moet ervan worden uitgegaan dat een vervolgproject aanmerkelijke besparingen oplevert.
Earthship Rotterdam Emile van Rinsum Theo Lalleman
We vinden het van belang om de ontwikkelde kennis op het gebied van integrale duurzaamheid uit te testen in de Nederlandse context. We realiseren ons hierbij dat onze omgeving een andere is dan de locaties waarin Earthships tot nu toe zijn verrezen. De benodigde aanpassingen maken de bouwwijze specifiek en innovatief. Vooralsnog zijn Earthships ontwikkeld voor situaties buiten de stad of op afgelegen terrein. De eerste Rotterdamse Earthship neemt dit ook als uitgangspunt. We hopen dat met het realiseren van dit levende voorbeeld, een vertaling van de gebruikte principes naar een stedelijke situatie zal worden uitgelokt. Natuur-educatiecentrum Het Earthship Rotterdam wordt een publieksinformatiecentrum over natuur, milieu, duurzaamheid en groene energiewinning. Er is voor een earthship gekozen omdat deze bouwvorm alle elementen in zich verenigt waar het Rotterdams Milieucentrum voor staat, namelijk duurzaamheid en een respectvolle omgang met natuur, milieu en organische eenvoud gekoppeld aan een harmonische vormgeving. Organisatie en ontwerp RMC werkt samen met stichting OWAZE in de realisatie en het beheer van het Earthship, daar deze stichting op dit moment de meeste knowhow en praktijkervaring met earthshipbouw heeft in Nederland. Ook werd in overleg met stichting OWAZE besloten het ontwerp door Solar Survival Architecture te laten uitvoeren, het bureau van Michael Reynolds, de grondlegger van de earthshipbeweging. De amerikanen worden in Rotterdam geassisteerd door 2012 Architecten bij de aanpassing aan de Nederlandse regelgeving en het geven van materiaaladvies. Programma In het nieuwe natuur en milieu-informatiecentrum wordt samengewerkt tussen het Rotterdams Milieucentrum, de ruim tachtig natuur- en milieuorganisaties in de Rotterdamse regio, gemeentelijke diensten, afvalverwerkers en groene energieleveranciers. Het publiek krijgt hier bij één loket alle informatie over de natuur in en rond Rotterdam, het milieu, recycling, duurzaamheid in al haar facetten, groene energie en natuurlijk duurzaam bouwen & leven. Het centrum heeft ook een natuur- en milieu-educatieve functie gericht op jeugd uit het basis- en middelbaaronderwijs. daarnaast biedt het een organisatorische thuisbasis voor aangesloten organisaties in de Rotterdamse regio. Het centrum en haar tuin zijn op zich zelf al educatieve objecten. De initiatiefnemers laten met deze uiterste vorm van duurzame bouw zien dat het mogelijk is met afvalmateriaal een degelijk gebouw te creëren. Een gebouw dat bovendien compleet zelfvoorzienend is qua energie, watertoevoer en afvalwaterafvoer.
In het Earthship worden de volgende functies in ruimtes vertaald: • Educatieve ruimte/leslokalen • Tentoonstellingsruimte/ontvangsruimte voor publiek • Vergaderruimte • Kantoor-, werk en atelierruimte In het Earthship zijn zes tot acht mensen werkzaam ten behoeve van het Milieucentrum, de natuur- en milieu-educatieve poot, het beheer van het gebouw en de bijbehorende groene buitenruimte en installaties. Bouwevenement Het Earthship Rotterdam wordt een nieuwe Rotterdamse bezienswaardigheid. Vanaf de eerste steen (of autoband) tot de laatste afwerking is het gebouw reeds een publiekstrekker. Het Earthship wordt gebouwd in de vorm van een ‘bouwevenement’. De eerste periode zal met een groot aantal mensen samen worden gebouwd. Zoals tot nu toe gebruikelijk bij de eerste Europese Earthships in Brigton Engeland en Kinghorn in Schotland trekt de Earthshipbouw een breed internationaal gezelschap aan. Mensen van over de hele wereld komen meebouwen aan het Earthship Rotterdam. Het eerste op het Europese vasteland. Overigens is het bij de bouw van de Amerikaanse Earthships in New Mexico ook gebruikelijk dat veel buren meehelpen bij de bouw van een nieuw huis in hun dorpsgemeenschap. Door van het bouwen een evenement te maken is het mogelijk in een periode van twee (zomer)maanden de basis voor het Earthship te leggen. Er zal worden gebouwd, gepraat en gebivakkeerd rond het Earthship in aanbouw waardoor ook de veiligheid op en rond het terrein in de avond- en nachtelijke uren meer gewaarborgd is. Tijdens het bouwevenement is publiek van harte welkom een kijkje te komen nemen en eventueel mee te werken aan de bouw. Deskundige Earthshipbouwgidsen zijn (vooral in de weekeinden) actief om publiek van de nodige informatie te voorzien en hen te enthousiastmeren voor het duurzame bouwwerk in wording. Na deze periode zal een vaste ploeg vrijwilligers onder begeleiding het gebouw afwerken.
Natuurlijk, Bouwen! Jan Jongert
Duurzame bouwexperimenten voor de stad Rotterdam Onze hedendaagse woningen zijn voor een groot deel het resultaat van elkaar in steeds hoger tempo opvolgende regelgeving en mechanisering. Dit heeft de woning en het bouwen ervan op verre afstand geplaatst van haar gebruikers. Natuurlijk, Bouwen! wil aandacht vestigen op experimenten die ernaar streven de woning weer onderdeel te laten vormen van lokaal aanwezige natuurlijke en sociale processen. De serie publicaties zal actuele Rotterdamse initiatieven op het gebied van duurzaamheid en bouwen compact bundelen. Ze streeft ernaar de gekozen projecten zodanig onder de aandacht te brengen, dat het een handvat vormt voor werkelijke realisatie van het project. Elke publicatie in deze reeks zal dan ook behalve de experimentele achtergrond, de belangrijkste bouwkundige principes bevatten en de bouwkosten zodat de realisatiemogelijkheden van het experiment kunnen worden ingeschat. De publicaties zijn het resultaat van drie partijen die hun kracht bundelen; Het Milieucentrum Rotterdam, Stichting OWAZE en het architectenbureau 2012 Architecten. Deze drie partijen hebben zich niet alleen in deze uitgaven verbonden maar zich bovendien gecommitteerd aan de realisatie van de beschreven bouwwerken. De N,B!-reeks voorziet voorlopig de volgende uitgaven: Earthship De eerste uitgave belicht de bouwwijze van de Earthships uit de Verenigde Staten en de mogelijkheid voor een Rotterdamse uitvoering. De publicatie laat de lezer eerst kennismaken met de algemene principes voor Earthships zoals die door Michael Reynolds en zijn team zijn ontwikkeld. Het tweede hoofdstuk toont de aan het Engels klimaat en regelgeving aangepaste variant in Brighton. Tot slot volgt een impressie van de voorziene Earthship in Rotterdam, de eerste Earthship op het Europese vasteland. De eerste oplage van deze publicatie vormt de pilot-uitgave van een reeks. Witgoedwoning Volgens de door haar ontwikkelde Recyclicity-methode ontwierp 2012 Architecten een witgoedwoning. Uitgaande van de isolatiewaarde van de in Rotterdam afgedankte 10.000 koelkasten per jaar kunnen van dit type 22 woningen per jaar worden gebouwd. De publicatie belicht een alternatieve ontwerpmethode, het fenomeen oogstkaart en het schetsontwerp voor een witgoedwoning. Waterstofhuis In de randstad, waar bouwen onder de zeespiegel en op instabiele bodem plaatsvindt, kan een integraal duurzaam gebouw gebruikmaken van de alomtegenwoordigheid van water. Een drijvende fundering die als warmtebuffer dient, waterstofcellen als nieuwe opslagmethode voor elektrische energie en een gesloten tapwatersysteem behoren tot de mogelijkheden. Het Waterstofhuis wordt ontwikkeld i.s.m. Studievereniging OSIRIS uit Delft. De publicatie toont de bruikbare systemen, een geïntegreerd ontwerp en de ontwikkelkosten.
Colofon Uitgave
Rotterdams Milieucentrum december 2003
Redactie
Jan Jongert Theo Lalleman
Vormgeving
Bomdesign, Rotterdam
Zeefdruk
Wandbaukasten, Rotterdam
Tekst
Stichting OWAZE Jan Jongert Emile van Rinsum Suzanne Lamberts Hubertus Kind
Correctie Beeldmateriaal
Grafieken Links
Earthships Amerika © www.earthship.org Earthship Brighton © Low Carbon Network, U.K. 2012 Architectten, Rotterdam CO2 footprint © C-level U.K. www.earthship.org www.lowcarbon.co.uk www.owaze.nl
Dit project komt tot stand met steun van SBAW, bureau voor projectontwikkeling en de Nationale Postcodeloterij
Earthships Anders dan de ons bekende woningen waarin klimaat en natuur zoveel mogelijk worden geweerd of mechanisch aangepast, integreert een Earthship het gebouw met de omgeving waarin zij staat. Dit geldt niet alleen voor het optimaal gebruik van zon, water en wind op het moment dat de woning bewoond wordt; ook bij het bouwen zelf wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van in de omgeving aanwezige materialen, bij voorkeur afval. Een Earthship is niet ontwikkeld vanuit deeloplossingen voor cumulatieve problemen maar heeft het bouwen van leefbare ruimte opnieuw integraal aangepakt. Het maakt daarbij waar nodig gebruik van de nieuwste technologie, in het geheel streeft het naar een zo laag mogelijk verbruik van fossiele brandstoffen.
Earthship Brighton Steeds vaker reist Michael Reynolds naar andere landen om nieuwe Earthships te initiëren; met een team van 8 van zijn eigen specialisten brengt hij in een week met een lokaal bouwteam het bouwproces flink op stoom. Zodanig dat de lokale initiatiefnemers zelfstandig nieuwe bouwers kunnen instrueren en de bouw kunnen afronden. Hierdoor wordt behalve het aantal Eartships, ook de kennis over het bouwen ervan voortdurend uitgebreid. In 2003 worden de twee dichtstgenaderde Earthships in Schotland en Engeland opgeleverd.
Earthship Rotterdam De Rotterdamse traditie van bouwexperimenten en architectonische vernieuwing lijkt een uitstekende voedingsbodem voor het Earthship-initiatief. De publieke interesse voor bouwwerkzaamheden in Rotterdam is traditioneel erg groot; altijd zijn er achter de bouwhekken mensen te vinden die vol belangstelling de activiteiten gadeslaan. Helaas is het bouwen iets dat steeds verder van het individu af is komen te staan. Een verzameling geëmancipeerde inwoners wil niet langer achter het hek blijven toekijken. Onder de naam OWAZE, hebben ze zich tot doel gesteld de eerste Nederlandse Earthship te realiseren. Gedegen voorbereiding moet de komst van een Earthshipteam in de nabije toekomst mogelijk maken. Een voor Rotterdam specifiek ontwerp zal worden gebouwd door een lokaal bouwteam dat zich reeds heeft geschoold door mee te werken aan twee Britse Earthships.
