koffiegazet 2 oktober 2002 • verantw. uitgever: Marc Bontemps, Ververijstraat 17 • B-9000 Gent • Enige jaargang • Uniek nummer • 12 pagina’s • prijs: gratis voor wereldwinkeliers(ters)
09-218 88 99 • www.oww.be
reactie van douwe egberts
Douwe Egberts poetst haar imago op Het is duidelijk: Douwe Egberts laat onze koffiecampagne niet zomaar aan zich voorbij gaan. Op verschillende manieren probeert het bedrijf haar ethisch gehalte extra in de verf te zetten. • Douwe Egberts heeft aangekondigd dat het de jaarlijkse actie bij de Voedselbank verder uitbreidt. Het bedrijf schenkt in de eindejaarsperiode gratis kopjes koffie weg aan de vierdewereldbeweging. Een actie die ons miljoenen kost en veel zinvoller is dan het subsidiëren van de koffieboeren, stelt woordvoerder Jo Van Eynde: “Een prijs betalen die hoger ligt dan de marktprijs is hetzelfde als het subsidiëren van de boeren, en dat is nergens goed voor.” Maar ondertussen zweert het bedrijf wel bij minimumlonen in haar eigen branderijen … • Douwe Egberts pakt groots uit met een aantal ontwikkelingsprojecten met koffieboeren die ze zou financieren. Eén ervan is een project van Plan International in Uganda. Maar dit project richt zich op geen enkele wijze tot de boeren en Douwe Egberts koopt geen koffie rechtstreeks bij de boeren, zegt Yorokamu Abainenamar, een contactpersoon van de eerlijke handel in Uganda. Waarom Douwe Egberts stelt dat zij de boeren in Uganda steunt, is een raadsel. • Douwe Egberts is lid geworden van Kauri, een overlegplatform voor bedrijven en ngo’s. Het koffiebedrijf wil binnen Kauri een rondetafel over de koffiecrisis opzetten. Is het de bedoeling op die manier het rechtstreekse debat met Oxfam-Wereldwinkels uit de weg te gaan?
1
reactie van douwe egberts
Douwe Egberts: wij hebben het niet gedaan Op 3 mei 2002 bracht de postbode OxfamWereldwinkels een brief van Douwe Egberts. Het koffiebedrijf wijt er de lage prijzen aan de structurele overproductie door de koffieproducerende landen. Nieuwe koffieplantages en een verhoogde productiviteit, opgestart in tijden van hogere prijzen, hebben een overschot gecreëerd. Aan die situatie kunnen wij weinig veranderen, schrijft Marleen Vaesen, chief executive officer. “Niettegenstaande willen we een constructieve dialoog aangaan om te streven naar een oplossing voor alle partijen.” Sara Lee/Douwe Egberts is zich bewust van de negatieve gevolgen van de lage koffieprijzen en van de sociale en economische problemen van de koffieplanters, stelt Vaesen. Waarna ze uithaalt naar de eerlijke handel: “We zien in het subsidiëren van een beperkte groep koffieboeren, door kunstmatig meer te betalen dan de wereldprijs, geen goede structurele oplossing, daar deze de overproductie immers nog meer in de hand werkt en de kwaliteit van de koffie niet
kan garanderen.” Vervolgens zingt Vaesen de lof van haar bedrijf: “We kopen steeds de betere kwaliteiten van koffie aan, die duurder verkocht worden. Deze hogere prijzen geven een beter levensonderhoud aan de koffieboeren. Daarnaast investeert Sara Lee/Douwe Egberts in groeiend aantal projecten in koffieproducerende landen, met als doel boeren en hun families te helpen hun productiemethodes te verbeteren, teneinde de kwaliteit van de groene koffie te verbeteren. Hierdoor kan een hogere prijs verkregen worden, die zal bijdragen aan verbetering van de lokale levensomstandigheden.” Marleen Vaesen besluit: “De huidige situatie vraagt een structurele aanpak, waarbij initiatieven ontwikkeld worden om zowel de koffieproductie als de stagnerende koffieconsumptie aan te pakken, zodat er opnieuw een evenwichtige marktsituatie komt. Nauwe samenwerking met internationale organisaties biedt hiervoor de beste voorwaarden.” Een structurele oplossing is in de eerste plaats een politieke aangelegenheid, zegt Vaessens rechterhand Jo Van Eynde in De Morgen van 14 mei: “Je kunt de individuele bedrijven toch niet verantwoordelijk stellen voor het feit dat de producent te veel produceert.”
Koffiecampagne startte spectaculair Woensdag
24
april
lanceerde
Oxfam-
Wereldwinkels haar campagne voor eerlijke koffieprijzen. De actie vond plaats op een plek met veel koffiesymboliek: de hoofdzetel van Douwe Egberts België in Grimbergen. Onder luid tromgeroffel beklommen zes actievoerders van OxfamWereldwinkels het dak van het bedrijf. Ze hingen een spandoek op met de slogan “failliet koffieboeren = winst multinationals”. OxfamWereldwinkels vraagt dat de koffie-industrie, Douwe Egberts op kop, mede haar verantwordelijkheid opneemt voor het oplossen van de wereldwijde koffiecrisis. Douwe Egberts is leider op de Belgische koffiemarkt en staat op die manier symbool voor alle koffiemultinationals.
2
Oxfam-Wereldwinkels: “Uw koelheid is hallucinant” Oxfam-Wereldwinkels is teleurgesteld met de inhoud van de brief: “De structurele overproductie in de koffiesector is maar een van de vele oorzaken voor de huidige lage wereldmarktprijzen. Bovendien is het ook wat al te eenvoudig om te suggereren dat de overproductie een gevolg is van investeringen in tijden van hogere prijzen. Er zijn nog heel wat andere elementen die hebben bijgedragen aan de huidige ongewenste overproductie. Denken we maar aan het beleid van de Wereldbank.” Volgens Oxfam-Wereldwinkels kan Douwe Egberts wél een en ander aan de huidige situatie veranderen. “Door een hogere prijs voor de koffie te betalen zou men de boeren middelen kunnen geven om hun productie te diversifiëren naar andere teelten en naar meer kwaliteitsvolle en duurzame productietechnieken.
koffiegazet
Door voortdurend te stellen dat ze er niets kan aan veranderen ontloopt de industrie haar ethische verantwoordelijkheid!” Uiteraard gaan we niet akkoord met de manier waarop Douwe Egberts eerlijke handel omschrijft: “Wat de eerlijke handel poogt te doen is consumenten in staat stellen om de koffieboer een rechtvaardige prijs voor zijn koffie te betalen. De meerprijs die we de koffieboer geven is onderdeel van een ethische transactie. Voor ons bepalen nog heel wat andere elementen dan alleen de markt de waarde van een product. De koelheid waarmee een bedrijf als Douwe Egberts het drama van de koffieprijzen benadert is hallucinant.” We besluiten: “Het is onze bedoeling de goede voornemens te overstijgen en te zorgen voor concrete bijdragen aan het oplossen van de koffiecrisis zodat de 20 miljoen koffieboeren opnieuw een leefbaar en menswaardig inkomen krijgen. Graag zijn wij bereid over één en ander verder door te praten met de bedoeling samen na te gaan wat we op korte termijn kunnen realiseren.”
oxfam-wereldwinkels in actie
Actiedag op vier mei werd geweldig succes • Wereldwinkel Herent: “Twee uur later zijn onze displays volledig volgeplakt en hebben we een flinke hoeveelheid koffie verkocht!” • Wereldwinkel Niel: “Een kopje koffie stellen de mensen wel op prijs, maar achteraf praten ze toch gewoon verder over het voetbal." • Wereldwinkel Duffel: “Met een paar auto’s en fiets- en bolderkar trekken wereldwinkeliers tot in de verste hoeken om mensen aan te spreken.”
4-05-02
• Wereldwinkel Mechelen: “Een kopje koffie of een ballon lokt iedereen naar de stand. We zamelen zes displays vol handtekeningen in en verkopen tientallen kilo koffie.” • Wereldwinkel Tielt: “Heel wat mensen zijn bereid even te luisteren, te tekenen en - in de kille wind - een koffietje te slurpen.”
4-05-02
• Wereldwinkel Diksmuide: “Als ik ze tref, is de derde pancarte al voor de helft bestickerd. Maar ze gaan voor méér: ‘We willen de actie op school nog eens overdoen.’” • Wereldwinkel Brussel: “Hier valt de respons wat tegen. Voelt een Franstalig publiek zich minder aangesproken door een actie die vanuit Nederlandstalige hoek komt?” • Wereldwinkel Stabroek: “De koffie in onze koffiezet wordt koud van de wind. Mensen laten proeven gaat redelijk. Ook een handtekening vragen lukt. Maar je wil ze natuurlijk overtuigen ook eerlijke koffie in de supermarkt te kopen. Niet zo gemakkelijk.” • Wereldwinkel Lokeren: “De handtekeningen lopen vlot binnen. Slechts weinig mensen weigeren te tekenen.” • Wereldwinkel Lichtervelde: “De koffiepot, die eigenlijk de grootte van een grote caravan had, zorgde voor de nodige aantrekkingskracht op de markt.” • Wereldwinkel Gentbrugge-Ledeberg: ”De display hebben we aangepast. Omdat Delhaize terecht opmerkte dat het van een afstand leek op een proefstand van Douwe Egberts.”
koffiegazet
3
wereldwijde koffiecrisis
“Ze maken koffie van onze afval”
Kan ICO een doorbraak forceren? De Internationale Koffieorganisatie (ICO) is een organisatie van de Verenigde Naties waarvan
Dankzij nieuwe technologieën zoals stoomwaszowel koffieproducerende als koffieconsumesen kunnen de koffiebranders tegenwoordig rende landen lid zijn. meer bonen van mindere kwaliteit gebruiken dan vroeger.
Bonen van mindere kwaliteit werden vroeger weggegooid of gebruikt voor lokale consumptie. Nu, zo vertellen Ugandese boeren, schuimen handelaars de dorpen af en kopen ze werkelijk alles op. Ook de zwarte bonen en het afval. De branders kunnen deze mindere bonen toch stoomwassen en mengen in hun product. ‘100 % pure koffie’, zeggen ze. Zo wordt afval plots koffie en komt afval van de ene op de andere dag in de handel terecht. Zo krijgen we overschotten.
Momenteel telt de ICO 66 leden. Met Nestor Osorio heeft ICO eindelijk een echte leidersfiguur aan het hoofd. De Colombiaan reist de hele wereld rond om steun te werven voor het koffieplan van zijn organisatie. Dat plan wil het wereldwijde overaanbod van koffie (zowat 8 %) reduceren met 5 % door te verbieden dat koffie van minderwaardige kwaliteit nog langer op de markt wordt gebracht. Door het aanbod te verminderen zou de prijs vanzelf moeten verhogen. Volgens schattingen van Oxfam zou het voldoende zijn om vijf miljoen zakken niet op de markt te gooien maar te vernietigen. Door deze ingreep zou de prijs aan de boer met misschien wel een vijfde kunnen stijgen en zou 700 à 800 miljoen dollar extra naar de koffieproducerende landen terugvloeien. Maar een eerlijke prijs is natuurlijk nog beter, zegt Oxfam.”De industrie moet niet proberen de pogingen van de arme landen om de prijs naar omhoog te tillen te ondermijnen. Onze campagne wil de industrie onder druk zetten om het ICO-initiatief te steunen.” Op pagina 7 lees je een interview met Osorio.
Douwe Egberts plant koffieketen in Nederland Douwe Egberts wil de komende jaren 100 tot 150 koffiecafés ‘Café DE’ in Nederland openen. Met het concept richt Douwe Egberts zich hofdzakelijk tot jongeren. Vooral bij die doelgroep laat het koffieverbruik te wensen over. Er bestaan al acht cafés bij scholen en universiteiten. De klant kan rekenen op speciale smaken als Mellow Morning, Kouwe Douwe, Lazy Noon en Siberian Summer. Mobiele koffiecafés zullen worden losgelaten op publieksevenementen als popconcerten en sportmanifestatie. Het plan voor een grote koffiebarketen valt wellicht niet toevallig samen met de investeringen van Starbucks. De Amerikanen willen vanaf 2003 verschillende koffiezaken openen in Nederland en bouwen in Amsterdam een fabriek voor het branden, verpakken en vervoeren van koffie. De fabriek zal werken voor Europa, het Midden-Oosten en Afrika. De groep zet haar internationale uitbreiding dus voort. Starbucks bezit nu al meer dan 5.500 vestigingen, waarvan 1.200 buiten Noord-Amerika. “Veel mensen dachten niet dat wij ons NoordAmerikaanse succes konden overdoen in andere delen van de wereld”, verklaarde topman Schultz. Douwe Egberts België zegt geen plannen voor een keten ‘Café DE’ in ons land te hebben. Er zijn in België en Nederland al wel 15 koffiezaken van het DE-merk Jacqmotte. Tot op heden zijn die cafés eerder een interessant marketingkanaal dan een echte keten. (Bron: FET)
4
koffiegazet
gevolgen van de koffiecrisis
Vakbonden Douwe Egberts kritisch over campagne Op 24 september 2002 mocht Wendel Trio van Oxfam-Wereldwinkels onze koffiecampagne voorstellen op een studiedag van vakbondsafgevaardigden van Douwe Egberts. Na zijn presentatie volgde een bijwijlen geladen debat. De werknemers van het koffiebedrijf stelden dat ook zij zich in een bedreigde positie bevinden: elke verhoging van de koffieprijs kan aanleiding geven tot verlies van werkgelegenheid hier. Ze noemden ook het succes van MaxHavelaarkoffie in een aantal openbare diensten een bedreiging voor de omzet van Douwe Egberts. Maar het zou voor de vakbonden ook een extra argument kunnen zijn om de participatie van Douwe Egberts in Max Havelaar te bepleiten.
Iedereen slachtoffer
WHAT’S THAT IN YOUR COFFEE? De campagne Make Trade Fair, die OxfamInternationaal op 11 april 2002 lanceerde, bestaat uit vijf opeenvolgende minicampagnes. De eerste What’s that in your coffee? gaat over de koffiecrisis. Ze startte wereldwijd op 18 september. Voor verslagen en foto’s van koffieacties die Oxfam-afdelingen in de hele wereld op 18 september hebben gevoerd, kan je terecht op www.maketradefair.com. Daar lees je ook het volledige koffierapport (in het Engels), met een samenvatting in verschillende talen.
De boeren en de koffieproducerende landen zijn de eerste en de voornaamste slachtoffers van de koffiecrisis, maar niet de enige: ook de consument en de industrie lijden. De consument omdat de kwaliteit van zijn bakje troost erop achteruit gaat. De industrie omdat ze niet langer over voldoende bonen van goede kwaliteit beschikt om de kwaliteit van haar producten op peil te houden. De prijs die de boeren ontvangen is zo laag dat ze geen zin meer hebben om nog te wieden, te bemesten, te irrigeren. Kortom: om hun struiken optimaal te verzorgen. “De consument heeft het begrepen en zoekt meer en meer zijn toevlucht in koffie van eerlijke handel”, glundert Oxfam. “Aan koffie waarvoor de boeren een eerlijke prijs krijgen, willen ze wel nog zorg besteden. Het afgelopen jaar steeg de verkoop van koffie van eerlijke handel met 12 %.”
MAKE TRADE FAIR
Je kan het rapport (56 bladzijden) ook bestellen bij Wendel Trio op het nationaal secretariaat (09/218.88.99 of
[email protected]).
2 COFFEE FARMER = 6%
WHO’S MAKING THE MONEY?
koffiegazet
5
oxfam-campagne
Braziliaanse overheid koopt koffieoverschotten op De Braziliaanse overheid is op 21 augustus 2002 begonnen met het opkopen van grote koffieoverschotten. De overheid kocht de eerste dag van de 'opkoopactie' ruim 900.000 zakken van 60 kilo op aan een prijs die ongeveer 30 procent hoger ligt dan de nationale marktprijs. Ze hoopt zo te kunnen vermijden dat de internationale prijzen verder in mekaar zakken en dat de Braziliaanse boeren over kop gaan. Brazilië produceert en exporteert dit jaar meer koffie dan ooit. De oogst wordt geschat op 44,7 miljoen zakken, bijna 60 procent meer dan vorig jaar. En de Raad voor Koffie Uitvoerders schat de export op 25 miljoen zakken, bijna 30 procent meer dan vorig jaar. Maar het overaanbod op de internationale markt doet de prijzen nu al vier jaar dalen. Het opkoopinitiatief van de overheid kan oplopen tot zes miljoen zakken, bestemd voor de voorraad van de Nationale Bevoorradingsmaatschappij. Alles zal afhangen van de interesse van koffieproducenten om hun reserves snel kwijt te raken. Die maatregel moet volgens Hercilio Amaral, secretaris-generaal van de
Nationale Raad van Koffieproducenten, de markt stabiliseren en een acute crisis vermijden. Scherprechter De Internationale Koffie Organisatie (ICO) voorspelt een herstel van de koffiemarkt in 20032004. De vraag zou dan het aanbod overtreffen. Tenminste: als de Braziliaanse productie niet meer dan 30 miljoen zakken bedraagt. De ICO vreest echter dat dit wèl het geval zal zijn. Hercilio Amaral, secretaris-generaal van de Nationale Raad van Koffieproducenten: "Na een paar goeie oogsten volgt meestal een minder goeie. Bovendien voorspelt men weinig regen in de Braziliaanse koffiegebieden en hebben de prijsdalingen nieuwe investeringen in de koffiesector ontmoedigd." De schommelingen in de Braziliaanse productie bepalen al jaren de internationale koffiemarkt. De zware vorst die Brazilië tussen '75 en '81 trof, deed de prijzen verschillende jaren stijgen. Daardoor gingen landen zoals Vietnam zich op de koffiemarkt gooien. Die stijgende productie leidde dan weer tot overproductie en lagere prijzen. (Bron: IPS)
OxfamInternationaal schreef kritisch koffierapport Oxfam zet in haar rapport Mugged. Poverty in your coffee cup oorzaken en gevolgen van de koffiecrisis nog eens op een rij. Aan de hand van tabellen en grafieken illustreert ze wie de slachtoffers en de winnaars zijn. Ze vraagt zich af of de nichemarkt een uitweg uit de crisis kan bieden en zet in het laatste hoofdstuk haar actiestrategie uiteen. Enkele feiten uit het koffierapport • De wereldmarkt baart jaarlijks een koffieoverschot van 540.000 ton. Er wordt 8 % meer koffie geproduceerd dan geconsumeerd. • Tien jaar geleden verdienden de koffielanden aan de export van koffie zowat 30 % van de uiteindelijke consumentenprijs. Vandaag bedraagt dat aandeel nog maar 10 %. • Koffieboeren verdienen gemiddeld 0,24 dollar aan een pond koffie. Consumenten in rijke landen betalen voor een pond koffie 3,60 dollar - zowat 1.500 % meer.
Koffieplan van Oxfam wijst rijke landen met vinger De wereldwijde koffiecampagne What’s that in your coffee? van Oxfam-Internationaal wil de koffiemultinationals dwingen om de boeren een redelijke prijs voor de bonen te betalen. “De industrie weet dat de boeren en hun familie vreselijk lijden, maar ze doet niets om hen te helpen. Het is tijd om hen terecht te wijzen en te veranderen.” Oxfam wijst ook de regeringen van de rijke landen met de vinger. “Het is onaanvaardbaar dat de politici niet op de hoogte zijn van een humanitaire crisis die wereldwijd miljoenen mensen treft. Het is een schandaal dat er geen debat over de koffiecrisis wordt gevoerd en dat er geen hulp en geen oplossingen zijn. “ Oxfam vreest dat de voordelen van de globalisering het meest naar de rijke landen zullen vloeien. “Hoe regeringen en ondernemingen reageren op de koffiecrisis is de vuurproef voor de globalisering: kan ze werken voor de armen?”
6
Oxfam schuift verschillende maatregelen naar voren. Allereerst is er nood aan een Coffee Rescue Plan (Koffie Noodplan), dat er op korte termijn voor zorgt dat de prijs van de koffie opnieuw naar omhoog gaat. Dat kan bijvoorbeeld door het ICO-kwaliteitsprogramma uit te voeren en stocks van koffie van lage kwaliteit te vernietigen. Ten tweede vraagt Oxfam geld voor boeren die willen diversifiëren (overschakelen op andere teelten dan koffie). Ten derde moet er een nieuwe regulering van de handel in koffie (en grondstoffen in het algemeen) komen: plaats het onderwerp op de internationale agenda en start onderhandelingen, zegt Oxfam.
koffiegazet
• De voordelen van ontwikkelingshulp en schuldkwijtschelding die koffieproducerende landen genieten, worden tenietgedaan doordat de koffiecrisis de economie van sommige landen compleet ontwricht. In bepaalde Centraal-Amerikaanse koffielanden is het inkomen met 40 % teruggevallen. Ethiopië kreeg dit jaar voor 58 miljoen dollar schulden kwijtgescholden, maar het verlies aan koffie-inkomsten bedraagt 110 miljoen dollar. De koffieproducenten leden de voorbije vijf jaar een totaal verlies aan inkomsten uit de koffie-export van 4 miljard dollar. • Oxfam heeft kritiek op de Wereldbank en het Internationaal Muntfonds. “Beide instellingen moedigen landen aan om te investeren in exportgewassen, maar waarschuwen hen niet voor de mogelijk catastrofale prijsdalingen van die grondstoffen. Zo blijven arme landen maar doorgaan met de verkoop van goedkope grondstoffen. Anderen in het Noorden verdienen handenvol geld met de verwerking ervan. Een verbluffend staaltje van politiek falen.”
interview
Nestor Osorio: “Multinationals zijn de enige winnaars” De 54-jarige Colombiaan Nestor Osorio werd op 1 maart 2002 directeur van de Internationale Koffieorganisatie (ICO). Van 1978 tot 1994 was Osorio al het hoofd van de delegatie van zijn land in de ICO. Daarnaast was hij een tijdlang directeur van het Europese bureau van de
Wat zijn de gevolgen voor de koffieproducerende landen? Ethiopië, Uganda, Ruanda en de CentraalAmerikaanse landen halen bijna al hun inkomsten uit de export van koffie. Dat ze daar momenteel zo weinig geld aan verdienen, betekent dat ze een pak minder kunnen besteden aan de invoer van noodzakelijke afgewerkte producten. In Colombia en sommige landen van CentraalAmerika wagen de slachtoffers van de ingezakte koffieprijzen, en dan vooral de armsten, zich op de drugsmarkt. Ze gaan coca kweken.
Colombiaanse Koffiefederatie (toen de tweede koffieproducent in de wereld) en ambassadeur van Colombia bij de Wereldhandelsorganisatie. De Franse krant ‘Libération’ had een interview met deze koffiekenner met heel wat diplomatieke ervaring. Of is het omgekeerd? Hoe verklaar je de koffieoverschotten in de wereld? Tot het einde van de jaren tachtig golden afspraken tussen de koffieproducerende en -consumerende landen. Maar toen begon het vrijhandelsdenken het debat te domineren en is het systeem van markt- en prijsregulering gecrasht. De jongens van de vrije markt hielden er rekening mee dat een productieverhoging de prijzen zou drukken. Maar ze geloofden dat de markt na een tijdje de lage prijzen zou corrigeren en zo de ondergang van miljoenen boeren zou voorkomen. Maar in de praktijk is het omgekeerde gebeurd. Leidde de liberalisering tot anarchie? Zeker. Globaal gezien groeide de productie van koffie in de jaren negentig met 20 %, terwijl de consumptie met slechts 10 % vooruit ging. Het inkomen van de koffieproducerende landen viel in het laatste decennium terug van 12,5 miljard dollar tot 5,5 miljard dollar. In 50 landen zagen boerenfamilies hun inkomen uit de koffieoogst dramatisch verlagen. Maar de koffie-industrie heeft nooit grotere winsten gemaakt … De enigen die er echt voordeel uit gehaald hebben, zijn de multinationals. Vijf multinationale ondernemingen controleren de helft van alle koffieverwerking en –handel in de wereld. Ze hebben een echte oligopoliepositie. Hun winst bedraagt meer dan 60 miljard dollar, dubbel zoveel als tien jaar geleden. Ze zijn zo machtig dat ze de meeste toegevoegde waarde van hun koffieactiviteiten binnen de eigen onderneming kunnen houden. Als jij op de Champs Elysées een kop koffie drinkt, en je betaalt daar 3 euro voor, dan gaat amper 1 cent ervan naar de boer in Indonesië, Uganda of Colombia die de koffiebonen heeft geoogst.
Je gelooft niet in de globalisering? Wat betreft koffie heeft de globalisering alleen maar de belangen van de rijke landen gediend. Koffie bewijst hoe loos de beloftes klinken om de honger in de wereld uit te roeien. En toch worden die beloftes telkens weer herhaald op belangrijke internationale fora. Noch de koffieproducenten noch de koffieconsumenten hebben geprofiteer van het vrije spel van vraag en aanbod. De producenten nemen de grootste financiële risico’s, maar de commerçanten in de rijke landen maken zonder veel moeite de grootste winsten. Hoe kleiner het risico, hoe groter de winst. Dat is precies het omgekeerde van het vrijhandelsgeloof waar de liberalen zo graag mee dwepen. Wat kunnen de koffieproducenten daar aan doen? Ze zijn ervan overtuigd dat een betere koffiekwaliteit een uitweg uit de crisis kan zijn. Ze roepen de industrie dan ook op globale kwaliteitsnormen voor koffie te aanvaarden. Maar de oligopolisten zijn niet geïnteresseerd in kwaliteit. Ze kopen liever bonen van slechte kwaliteit, zo goedkoop mogelijk. En die mengen ze dan met andere bonen. Een andere oplossing is dat de rijke landen taksen op afgewerkte koffie zouden afschaffen. Nu moet Colombia geen invoertaksen betalen voor groene bonen die ze in Frankrijk invoert, maar wel voor oploskoffie - tot 30 % zelfs. De oplossing van dit probleem is dus politiek in plaats van economisch. Waarom organiseren de koffieproducerende landen zich niet zoals de olieproducenten (in de OPEC)? Ze hebben het geprobeerd, maar het is niet gelukt. Koffie vereist goede afspraken tussen producenten en consumenten. De spelregels voor een regulering van de markt moeten internationaal vastgelegd worden. Er moet aandacht zijn voor verbetering van de kwaliteit, geld voor wie wil diversifiëren of omschakelen, een fonds om het milieu meer te beschermen. Alleen zo kan je de koffieoverschotten wegwerken zonder nog meer armoede te creëren. Koffie moet op de internationale politieke agenda geplaatst worden. Dit zou de hoogdravende speeches over duurzame ontwikkeling een stuk geloofwaardiger maken. (Bron: Libération)
koffiegazet
7
gevolgen van de koffiecrisis
El Salvador: sociale ravage door koffiecrisis wordt duidelijk In El Salvador zijn dit jaar nog maar 80.000 mensen aan het werk in de koffiesector. Dat zijn er 16.000 minder dan vorig jaar, en nog maar iets meer dan de helft van 1997. Tot 1997 telde El Salvador zo'n 20.000 koffieboeren, die samen werk gaven aan 150.000 mensen en nog eens 750.000 anderen indirect aan een baan hielpen. Die aantallen zijn intussen gedecimeerd. Kleine koffieboeren kunnen het zich niet meer veroorloven hun plantages te (laten) wieden of de struiken te snoeien. “Het werk op de plantages van kleine koffieboeren ligt bijna stil”, zegt Ricardo Espitia, de directeur van de Salvadoraanse Koffieraad. De Salvadoraanse koffieoogst lag vorig jaar 65 procent lager dan het jaar voordien. Dit jaar wordt nog een slechter resultaat verwacht. De export van koffie bracht het land vorig jaar nog amper 130 miljoen dollar op - tegenover 311 miljoen dollar in 2000. De mondiale overproductie
heeft de prijs doen dalen tot minder dan 50 dollar per quintal (een zak van 46 kilogram), terwijl de productiekost van koffie in Centraal-Amerika ongeveer 90 dollar per quintal bedraagt. Koffieboeren krijgen geen kredieten meer omdat de banken denken dat ze hun geld niet zullen terugzien. Veel eigenaars van kleine plantages oogsten alleen nog wat ze snel kunnen plukken. Ze zijn overgeschakeld op overlevingslandbouw of proberen als dagloner bij grote landbouwbedrijven aan de kost te komen. "De producenten zijn wanhopig," zegt Espitia. "Vorig jaar werden al hun schulden herschikt: ze moesten pas in september van dit jaar beginnen af te betalen. Maar nu beginnen ze bang te worden dat ze weer in gebreke zullen blijven." De kleine en middelgrote koffieboeren in El Salvador staan voor ongeveer 330 miljoen dollar in het krijt bij de banken. (Bron: IPS)
Oxfam interpelleerde ‘the big four’ De vier grote koffiebranders Kraft, Nestlé, Procter & Gamble en Sara Lee realiseren extreem hoge winstmarges: tussen 17 % (voor Sara Lee de vorbije jaren) en 26 % (voor Nestlé in 1999), schat Oxfam. Samen met de Duitse reus Tchibo kopen de vier bijna de helft van alle koffiebonen in de wereld op. Oxfam waarschuwt: “De kwaliteit van de koffie gaat achteruit omdat boeren geen geld meer hebben om veel zorg aan hun struiken en bessen te besteden. De industrie maakt dan wel grote winsten, maar doet intussen zo goed als niets om de terugval aan kwaliteit te stoppen. Onze campagne wil de industrie eraan herinneren dat de koffiedrinkers wèl bekommerd zijn om het welzijn van de boeren.” Oxfam vroeg de vier koffiereuzen naar ‘hun gedacht’. Hoe Sara Lee/Douwe Egberts tegen de koffiecrisis aankijkt, is intussen genoegzaam bekend. Maar wat denken Kraft en P&G ervan? Kraft: “De koffieconsumptie aanzwengelen” “De markt moet het zelf maar uitzoeken”, zegt Kraft. “De zwakste landen en producenten zullen worden uitgestoten.” De onderneming lijkt er niet wakker van te liggen: “Wij zitten aan de vraagzijde. Onze taak is de koffieconsumptie aan te zwengelen. Onze voornaamste zorg is de kwaliteit van de koffie. Je moet de boeren voldoende betalen als je wil dat ze ook op lange termijn betrouwbare partners zijn. We hebben 500.000 dollar geïnvesteerd in een kwaliteitsprogramma in Peru. Daardoor zijn de prijzen in dat land verhoogd. We betalen ook een kwaliteitspremie voor de koffie. Maar de meeste koffie kopen we via exportfirma’s in de landen van herkomst. We hebben geen vat op hoe zij de premie besteden. Maar we geloven dat boeren die koffie van goede kwaliteit afleveren, een betere prijs verdienen dan boeren die geen kwaliteit hebben.” Kraft laat geen twijfel bestaan over wat zij denkt van de ICO-inspanningen om de markt en de prijs te reguleren: “We zijn daar fundamenteel tegen.” Procter & Gamble: “De consument vraagt kwaliteit” Procter & Gamble erkent “de moeilijkheden waarmee veel koffieboeren en hun familie tegenwoordig kampen. We willen zoeken naar duurzame middelen om de kwaliteit van de koffie te garanderen. Want de consument vraagt kwaliteit. Maar we willen ook niet blind zijn voor het sociale en ecologische aspect. We willen werken aan oplossingen op lange termijn via gevestigde organisaties.” Procter & Gamble rekent de ICO blijkbaar niet bij de gevestigde organisaties: “We zijn lid van de National Coffee Association, en die is niet gewonnen voor de voorstellen van de ICO.” Kraft in 2001 Omzet: 33,8 miljard dollar Winst: 4,8 miljard dollar Voornaamste koffiemerken: Maxwell House, Jacobs, Café Hag, Carte Noire, Gervalia Kaffe, Nabob Slogan: “99,6 procent van alle Amerikaanse gezinnen koopt onze producten” Procter & Gamble in 2001 Omzet: 39,2 miljard dollar Winst: 4,7 miljard dollar Voornaamste koffiemerken: Folgers, Millstone Slogan: “Wij verkopen meer dan 250 merken aan bijna 5 miljard mensen in meer dan 140 landen” 8
oxfam campagne
LA PRESSE 23 SEPTEMBER 2002
Nestlé: het Lichtend Pad? De enige dissidente stem in het kwartet komt van Nestlé. Een dissidentie die verstrekkende gevolgen voor de hele koffie-industrie kan hebben. Want stel dat de andere koffiereuzen dit standpunt gaan navolgen?
Douwe Egberts, maak tijd voor eerlijke koffieprijzen! De koffiecampagne van Oxfam-Wereldwinkels
Onze vijf eisen voor de industrie
is bijna een half jaar oud. Uitgangspunt is de
• Betaal een leefbaar loon aan alle koffieboeren
schrijnend lage prijs die de koffieboeren voor
• Koop méér koffie rechtstreeks bij de koffieboeren
hun oogst ontvangen. • Koop koffie aan eerlijke handelsvoorwaarden We willen dat de boer een betere prijs voor zijn koffie krijgt. We blijven druk in de weer om 126.126 handtekeningen te verzamelen. Dat aantal staat symbool voor de minimumprijs die de eerlijke handel aan de koffieboeren betaalt: 126 dollarcent voor een pond koffie. Op een nader te bepalen symbolische plaats en datum overhandigen we de reuzengrote displays met handtekeningen aan Douwe Egberts, de leider op de Belgische koffiemarkt. Maar onze vijf eisen gelden natuurlijk voor alle koffiehandelars en - branders. En ook de beleidsverantwoordelijken ontsnappen niet aan onze campagne. Aan hen vragen we dat ze een globaal koffieactieplan zouden aanvaarden dat voorziet in een hogere koffieprijs en initiatieven om uit de koffiecrisis te geraken. Deze tweede Koffiegazet maakt de balans op van vijf maanden actievoeren en bekijkt het Koffieactieplan van Oxfam-Internationaal (en de reacties erop): een handige gids bij het verdere verloop van onze koffiecampagne.
9
• Doe mee aan het koffiefonds • Toon aan dat koffieplantages de arbeidsrechten respecteren
“We zijn bezorgd over het lijden van de kleine koffieboer”, schrijven de Zwitsers in een brief aan Oxfam. “De lage koffieprijs leidt tot steeds meer armoede. Maar de lage prijs is ook slecht voor Nestlé. Op korte termijn zijn goedkope grondstoffen een voordeel. Maar ooit moet de prijs weer naar omhoog. Zulke grote prijsschommelingen zijn voor niemand goed.“ Als enige van ‘the big four’ zegt Nestlé zijn steun toe aan het Koffieplan (het Quality Improvement Scheme) van de ICO: “Het legt de verantwoordelijkheid voor de crisis en de oplossingen ervan niet alleen bij de producerende en exporterende landen, maar ook bij de consumenten en de importeurs. We pleiten daarom voor stockbeheer en prijsafspraken zoals die gemaakt werden onder de vorige ICO.” Nestlé schaart zich dus aan de zijde van Oxfam. Impliciet erkent het Zwitserse concern dat de vrije markt gefaald heeft en dat de gevolgen van de vrije koffiehandel desastreus voor de kleine boeren zijn. Nestlé geeft toe dat zij ook persoonlijk belang bij een hogere koffieprijs heeft. Omdat zij in oploskoffie gespecialiseerd is, en bijgevolg meer verwerkingskosten maakt, heeft de daling van de prijs van groene bonen minder impact op hun prijs. Een lage koffieprijs is een concurrentievoordeel voor de gewone koffie. Beetje eerlijk mag In een recent document stelt Nestlé dat ze gewonnen is voor het opdoeken van de landbouwsubsidies en de tolmuren in de Verenigde Staten en de Europese Unie. “Koffieboeren schakelen niet over op alternatieve teelten omdat ze weten dat er geen vrije markttoegang voor is.” Nestlé erkent het belang van eerlijke handel als een middel van bewustmaking en als een manier voor de consument om zijn solidariteit met de lijdende koffieboeren uit te drukken. Maar er zijn grenzen aan de eerlijke handel: “Teveel koffie aan eerlijke handelsprijzen zou koffieboeren aanzetten tot meer productie. En dat is niet wat we nodig hebben om uit de koffiecrisis te geraken.” Nestlé benadrukt dat 11 van haar 27 Nescaféfabrieken in koffieproducerende landen zijn gevestigd en dat 55 % van haar oploskoffie in ontwikkelingslanden wordt gefabriceerd. “Heel wat toegevoegde waarde blijft dus in de landen van herkomst.”
Nestlé in 2001 Omzet: 50,4 miljard dollar Winst: 5,4 miljard dollar Voornaamste koffiemerken: Nescafé, Gold Blend Slogan: “Elke seconde worden wereldwijd 3.900 koppen Nescafé gedronken”
koffiegazet
Gevolgen van de koffiecrisis
Ezels en Oligopolisten Actievoerders met ezels in Madrid, Ottawa en Londen. Straatdemonstraties in Latijns-Amerika. Persconferenties en bezoeken aan ministers. De wereld kon onmogelijk ontsnappen aan de lancering van de Oxfam-campagne Whats’s that in your coffee? op 18 september. “We kregen zelfs ruime media-aandacht in landen waar we officieel niets deden”, meldt het Oxfam-kantoor in Londen. Meteen liepen ook de eerste reacties uit politieke en economische hoek binnen. Na Nestlé (zie elders) kondigde ook Kraft aan dat ze akkoord is met een vernietiging van de koffie-overschotten. Jorge Lozano, de voorzitter van de Colombiaanse Vereniging van Koffie–Exporteurs, noemde Nestlé en Co daarnetegn “de oligopolisten en dictators van de wereldmarkt”. De internationale financiers reageerden op het Oxfam-rapport dat zij niet de schuld van de koffiecrisis zijn. “Wij hebben niet eens een officiële landbouwpolitiek”, zei een woordvoerder van het Internationaal Muntfonds. “Onze kredietprogramma’s hebben op geen enkele manier de Vietnamese landbouwsector aangemoedigd om zwaar in koffie te investeren”, liet de Wereldbank weten. Gezagsdragers van verschillende koffieproduce-
rende landen staken hun lof voor de Oxfam-campagne niet onder stoelen of banken. Meles Zenawi, eerste minister van Ethiopië: “Het werk dat Oxfam en anderen doen om eerlijke handel te promoten is van speciale betekenis voor ons.” De Colombiaanse vice-president Francisco Santos Calderon zei dat “de koffiecampagne van Oxfam een waardevol instrument is om aan de internationale gemeenschap de oorzaken en de gevolgen van de koffiecrisis duidelijk te maken. Ze creëert ruimte voor overeenstemming over het oplossen van deze crisis.” Ook Sergio Silva Do Amaral, de Braziliaanse minister voor Ontwikkeling, Industrie en Landbouw, verwelkomde de Oxfam-campagne. Hij stelde dat de Braziliaanse regering, net zoals Oxfam, bezorgd is om de groeiende macht van de grote merken “wiens winsten stijgen ondanks de dalende prijzen voor koffiebonen.” De Assemblee van de Centraal-Amerikaanse parlementsleden wijdde een hele dag aan de koffiecrisis. Na een uiteenzetting van een vertegenwoordiger van Oxfam werd een resolutie aanvaard die pleit voor een versterking van de ICO, diversificatie en internationale samenwerking. De lancering van de Oxfam-campagne ging evenmin in Europa en de Verenigde Staten
onopgemerkt voorbij. De Belgische minister Louis Michel beloofde het thema op de Europese agenda te zetten (zie elders). De Britse regering besliste dat alle ministeries koffie van eerlijke handel moeten aanbieden, zodat ambtenaren bewust voor deze koffie kunnen kiezen. De Duitse minister van Landbouw Renate Künast noemde de campagne “moedig en ambitieus” en stelde ook al dat zij vooral het verbruik van eerlijke handelskoffie wil promoten. De Nederlandse minister van Ontwikkelingssamenwerking stelde verbolgen te zijn over de omvang van de koffiecrisis en beloofde dat ze Douwe Egberts zou aanspreken op haar verantwoordelijkheid in deze problematiek. Tenslotte liet Pascal Lamy, de Europese Commissaris van Handel, van zich horen. De Europese Commissie werkt momenteel aan een ‘Communicatie’ rond grondstoffen. Ze hoopt deze op korte termijn af te ronden. Maar daarvoor is steun en interesse van de lidstaten en het Europees Parlement nodig. De Vlaamse Europarlementsleden Bart Staes (Agalev), Anne Van Lancker (SP-A) en Johan Van Hecke (VLD) onderschreven alvast een brief in die zin aan Pascal Lamy.
Minister Michel port Europa aan over koffie Vertegenwoordigers van Oxfam-Wereldwinkels overhandigden op 18 september het Oxfam-rapport over de koffiecrisis aan de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel. Minister Michel toonde zich zeer bezorgd over de gevolgen van de koffiecrisis voor miljoenen boeren. Hij beloofde het probleem en de oplossingen die Oxfam in haar Koffieactieplan naar voren schuift aan te kaarten bij Romano Prodi (voorzitter van de Europese Commissie), Pascal Lamy (Europees Commissaris voor Handel) en Stig Moller (voorzitter van de Europese Ministerraad Algemene Zaken). Hij zou hen vragen het thema te agenderen op de volgende Europese Ministerraad. Louis Michel zegde ook zijn steun toe aan het Kwaliteitsprogramma van de Internationale Koffie Organisatie (ICO). De ICO wacht nog steeds op een duidelijk signaal van de Europese Unie. De EU blijft voorlopig aan de kant staan. Het is schandalig dat een humanitaire crisis van dergelijke omvang schijnbaar onbeantwoord blijft.
Oxfam America scheep met Starbucks Oxfam America, onze zusterorganisatie in de Verenigde Staten, kondigde in juli 2002 een opmerkelijk initiatief aan: ze gaat scheep met Starbucks (een keten van koffiebars in de VS waar je verschillende variëteiten van kwaliteitskoffie kunt drinken), de Ford Foundation (een belangrijke Amerikaanse stichting) en CEPCO (de grootste coöperatie van kleine koffieboeren in Mexico). “Een uniek project dat Mexicaanse boeren wil helpen om meer koffie van eerlijke handel te produceren en te verkopen”, zegt
10
Oxfam. “Koffie die daarenboven van de beste kwaliteit is, zorg draagt voor het milieu en de boeren heel wat sociale en economische voordelen brengt.” Volgens Oxfam-voorzitter Raymond Offenheiser kent het project alleen maar winnaars. “Door meer koffie te verkopen zullen de boeren een beter leven leiden. En de koffiedrinker in de VS krijgt gegarandeerd koffie van de beste kwaliteit in zijn kop.” Starbucks en de Ford Foundation pompen samen het eerste jaar 250.000 dollar in het project. Met dat geld
koffiegazet
verlenen Oxfam Ameria en CEPCO in de deelstaat Oaxaca technische assistentie aan de boeren. “We maken ze wegwijs op de wereldmarkt en helpen hen naar de VS te exporteren. We helpen ze de kwaliteit van hun oogsten te verbeteren.” Maar het belangrijkste is natuurlijk dat het project een duurzame commerciële band smeedt tussen de koffieboeren in Oaxaca en de grootste Amerikaanse brander van ‘koffie van hoge kwaliteit’.
koffiegazet
Koffiecrisis = cacaofeest? De crisis in de koffiesector is exemplarisch voor de situatie waarmee de meeste grondstoffen worden geconfronteerd: overproductie, machtsconcentratie in handen van een paar multinationale ondernemingen en tussenhandelaars, speculatie, het uitblijven van elke vorm van overheidsregulering. Daarom gaat de ‘koffiecampagne’ van Oxfam eigenlijk over meer dan de handel in groene bonen. “In principe is het een campagne rond grondstoffen”, verduidelijkt Wendel Trio van Oxfam-Wereldwinkels. “Oxfam pleit voor marktinterventie, diversificatie buiten de exportgewassen en meer exportkansen voor landbouwproducten uit het zuiden.” Uitgerekend op dit ogenblik is de cacaoprijs de hoogste in 16 jaar, en scheren ook grondstoffen zoals soja en katoen hoge toppen op de wereldmarkt. Dat maakt de campagne des te boeiender, vindt Trio. “Zoals scherpe prijsdalingen zijn ook forse prijsstijgingen voornamelijk het gevolg van speculatie. Speculatie moet de wereld uit. We vinden steeds meer medestanders die pleiten voor een overheidsingrijpen bij hoge grondstoffenprijzen. Denken we maar aan de Amerikaanse en Europese uitspraken over de olieprijzen. Ook al horen we die stemmen alleen maar als de prijzen hoog zijn, we zullen niet nalaten ze te gebruiken.”
een uitgave van
Ververijstraat 17 • B - 9000 Gent ✆ +32 (0)9-218 88 99 fax +32 (0)9-218 88 77 e-mail:
[email protected] www.oww.be gedrukt op 100% kringlooppapier Redactie: Wendel Trio en Ben Schokkaert vormgeving: grafische dienst Oxfam-Wereldwinkels oww-ed. O-02 • Verantw. uitgever: Marc Bontemps, Ververijstraat 17, B-9000 Gent.
Fair Trade Is het huismerk van Oxfam-Wereldwinkels
koffiegazet
11
1% minder voor de koffie-industrie dubbel loon voor 1 miljoen boeren
www.maketradefair.org
tIJD VOOR EERLIJKE HANDEL
