Suriname
Harry Schuring
Swieti kona ini Sranan! Voor de bewoners van het Surinaamse binnenland is de korjaal het belangrijkste vervoermiddel. Zo’n boot bestaat grotendeels uit een uitgeholde boomstam en wordt ter plekke gezaagd, geschaafd en afgewerkt. De kostbare buitenboordmotor wordt uit de stad gehaald. Varen met een korjaal op een van de vele brede rivieren is een hoogtepunt van een vakantie in Suriname. Een wandeling door het imposante, dichtbegroeide bos onder leiding van een lokale gids is ook een onmisbare ervaring. De gids vertelt over de bospolitie en over talloze andere vogels, over de telefoonboom, de woudreuzen en de varens en palmen daaronder, over wurgslangen en vogelspinnen. Hij laat knoflook ruiken uit boomschors en amandelgeur uit een liaan en wijst aan welke bladeren en wortels al eeuwen worden gebruikt tegen allerhande kwalen. Na een aantal nachten in een junglelodge of, iets avontuurlijker, in een hangmat langs de rivier is de anders zo jachtig levende Europeaan een sfeervolle, rustgevende en relativerende reiservaring rijker.
Vakantie in Suriname In het noordelijke deel van Suriname, zeg maar de kuststrook, is het gemakkelijk om zelfstandig te reizen. Van Paramaribo voeren geasfalteerde
8
wegen naar het oosten, door de plantages naar de bossen rond Moengo en naar het grensstadje Albina aan de majestueuze Marowijne. Maar ook naar het westen, door het groene Saramacca, langs de kokospalmen en mooie huisjes van Coronie en uiteindelijk door de uitgestrekte rijstpolders van Nickerie tot de Corantijn, de andere grote grensrivier. Er rijden volop bussen en busjes en die zijn niet duur. Ook het gebied ten zuiden van Paramaribo, met rivierstrandjes en populaire poedelkreken, is gemakkelijk te bereizen. Betaalbare huurauto’s brengen alles binnen handbereik. Voor reizen naar het binnenland kiezen de meeste vakantiegangers de georganiseerde tours. Zo’n trip begint meestal op vliegveld Zorg en Hoop in Paramaribo. Cessna’s, Twin Otters en andere kleine vliegtuigen voor maximaal twintig passagiers brengen toeristen tot diep in het oerwoud. Alleen naar Boven Suriname kan ook over de weg worden gereisd met als toetje een korjaaltrip. De Nederlandse touroperators bieden complete programma’s aan of stellen een reis voor u samen, naar uw wensen. Elke trip, elke excursie begint en eindigt in Paramaribo. Die kleurrijke stad aan de rivier, met honderden witgeschilderde houten huizen en een
Links de markt van Nieuw Nickerie en rechts Salem in Coronie
ruime keuze aan hotels, cafés en restaurants, is voor de meeste toeristen de uitvalsbasis tijdens een vakantie in Suriname.
Landschap De brede rivieren bieden op veel plaatsen een indrukwekkende aanblik. Het Surinaamse landschap kan overweldigend zijn door de rustgevende combinatie van alle tinten groen, ruisend water en een diep blauwe lucht met helder witte wolken. Het is echter nergens echt spectaculair. Suriname valt ruwweg te verdelen in een kuststrook en het binnenland. Een strook savannelandschap vormt de overgang. De kuststrook is in het oosten bebost en wordt naar het westen toe geleidelijk opener; tussen de grootschalige rijstvelden in Nickerie kun je je zelfs in een Hollandse polder wanen. In de vlakke kuststrook liggen alle plaatsen van enige betekenis en vindt alle landbouw plaats. De licht glooiende savannestrook is een afwisseling van laag bos en vlakten met wit zand, een overblijfsel uit de IJstijd. De vlakten zijn opengehouden door de inheemsen die hier in kleine gemeenschappen wonen. De droge, onvruchtbare savannegrond leent zich niet voor landbouw. Het binnenland bestaat uit bos en
beslaat meer dan 80% van het Surinaamse landoppervlak. Tropisch regenwoud vormt de body, de rivieren zijn de slagaders. Hier en daar steken kleine gebergten boven de groene vlakte uit. De Julianatop is met 1230 meter het hoogste punt in Suriname.
De Surinamers Suriname is vier keer zo groot als Nederland. Er wonen ongeveer 475.000 mensen. Meer dan de helft daarvan woont in Paramaribo. De rest woont in de overige districten in het noorden, de kustvlakte, op een klein deel van de bevolking na. Er wonen namelijk 28.000 mensen, nog geen 6% van de totale bevolking, in het iets hoger gelegen binnenland. Het totale aantal Surinamers ligt op bijna 1 miljoen. Slechts de helft daarvan woont dus in eigen land. Die andere helft woont in het buitenland: Nederland, de Antillen, Frans Guyana en de VS. In Nederland wonen circa 335.000 Surinamers, een derde van het totaal. De hechte familiebanden tussen ver uit elkaar wonende Surinamers en de gemeenschappelijke geschiedenis maken dat Suriname en Nederland nauw met elkaar zijn verbonden. Over de kleurrijke samenstelling van de bevolking leest u elders in deze gids meer. De grote groep creolen
9
Swietie kona! heeft zijn oorsprong in de slavenhandel. De Nederlandse kolonisator kocht bijna twee eeuwen lang mensenlevens in Afrika. De rechtenloze negers werden tot stervens toe uitgebuit om de suiker-, koffie- en cacaoplantages winstgevend te maken. Veel slaven wisten de plantages te ontvluchten en vormden zo de bosneger- of marrongemeenschap. Na de afschaffing van de slavernij werden Hindoestanen en Javanen als contractarbeiders naar Suriname verscheept.
Economie Goed lopende winkels, restaurants, boetieks en veel luxe auto’s wijzen op een behoorlijke consumptie. Nu gaat het de laatste jaren wel aardig met de Surinaamse economie (een groei van 5–6% per jaar) maar die luxeconsumptie zou veel geringer zijn zonder de bloeiende paralleleconomie. Dan moet u denken aan smokkel, drugshandel en corruptie. Dure SUV’s zijn niet zeldzaam in Paramaribo en rond de stad groeit het aantal superluxe, nauwelijks ingetogen villa’s. Door de economische groei wordt Suriname niet meer bij de lage maar bij de middeninkomens-landen gerekend. Maar het is vooral de middenklasse die groeit en de bovenlaag. Er wordt geïnvesteerd en het toerisme bijvoorbeeld groeit gestaag. Maar de bauxietmarkt is niet meer veelbelovend en de zorg en het onderwijs gaan nog steeds achteruit. Meer dan de helft van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Familiebanden en gemeenschapszin voorkomen veel schrijnende gevallen. Na de kredietcrisis van 2008 kreeg de belangrijke bauxietsector de eerste klappen: BHP Billiton kondigde aan in 2010 Suriname te verlaten en Alumia, het kleinere zusje van Suralco, gaat
10
Swieti kona! de komende jaren niet investeren in Suriname.
Politiek Vijf jaar na de onafhankelijkheid in 1975 mondde een militaire opstand uit in een staatsgreep. Het militaire bewind onder leiding van Desi Bouterse koos er in december 1982 voor om 15 ‘tegenstanders van de revolutie’ op te pakken, te martelen en te vermoorden. Nederland stopte uit protest tegen deze moorden de ontwikkelingshulp. Tot op de dag van vandaag hangen de impact van deze moorden en de onvrede over het niet afgeronde proces tegen de verdachten als een sluier over het land. Dossiers over de ‘Decembermoorden’, inclusief het lopende strafrechtelijke proces, worden bijgehouden op onder meer Wikipedia en www.surinaams. caribiana.nl van Radio Nederland Wereldomroep. In 2010 zijn er verkiezingen. Onder de huidige regering Venetiaan is de buitenlandse schuld afgenomen en groeit de economie. De nieuwe regering zal, net als alle regeringen sinds de onafhankelijkheid, bestrijding van de corruptie en sanering van het geldverslindende ambtenarenapparaat op het programma zetten. Maar snelle, schokkende veranderingen zijn niet te verwachten.
Milieu Goudwinning levert veel geld op in Suriname. Door kortzichtig bestuur vloeit de winst echter grotendeels het land uit. Van de aanzienlijke illegale delving komt natuurlijk geen dollar in de schatkist. Angstiger is het stijgende kwikgehalte in het rivierwater. De, veelal illegale, goudzoekers in het zuiden gebruiken kwik om goud van zand
en modder te scheiden. Na gebruik komt het kwik in de rivieren terecht. Voor de binnenlandbewoners leveren die rivieren vis en drinkwater. Behalve een gezondheidsbedreiging betekent het kwikgevaar ook een economische schade voor de binnenlanders: de vis raakt langzaam vergiftigd en kan niet meer in Paramaribo worden verkocht. De leefomgeving van sommige binnenlandgemeenschappen wordt behalve door delfstoffenwinning bedreigd door grootschalige houtkap. Buitenlandse bedrijven verkregen hiervoor concessies tegen zachte prijzen.
Karakteristieke plekken Al met al zijn er behalve de gezellige, kleurrijke hoofdstad en het groene, rustgevende binnenland, nog wel wat unieke Suriname-ervaringen. Een fiets- of boottocht langs de voormalige plantages van Commewijne brengt u in het hart van de oude kolonie; houten huizen, loodsen en fabrieken wachten op betere tijden. En laat u zich ook de favoriete vakantiedag van veel Surinamers niet ontgaan: zwemmen in de Surinamerivier of poedelen in een van de verkoelende bruinkleurige kreken in de savanne.
Suriname in cijfers Ligging: Aan de noordkust van Zuid-Amerika, tussen 2º en 6ºNB. Ten oosten ligt Frans Guyana en ten westen Guyana. Brazilië is de zuiderbuur. Oppervlakte en inwoners: 163.820 km2, dat is vier keer zo groot als Nederland. Circa 476.000 inwoners, nog geen 3% van Nederland. Ruim de helft van de inwoners woont in Paramaribo. De tweede stad is Nieuw Nickerie met 9000 inwoners. In Nederland wonen circa 335.000 Surinamers en in de Verenigde Staten ruim 100.000. Hoogste punt: Julianatop, 1230 m. Staats- en regeringsvorm: Suriname is sinds 1975 een onafhankelijke staat, een republiek met een constitutionele democratie. Na een staatsgreep in 1980 was er sprake van een dictatuur; vanaf 1991 herstelde de democratie zich. Om de vijf jaar zijn er parlementsverkiezingen (2010); het parlement kiest de president (sinds 2000 Venetiaan). Bevolkingsgroepen: Hindoestanen 27,4%, creolen 17,7%, marrons (bosnegers) 14,7%, Javanen 14,6%. Het aandeel van de inheemsen ligt op een paar procent. Andere kleine groepen zijn Chinezen (groeit), Libanezen, joden (van Portugese afkomst) en blanke Europeanen. Ruim 12% van de bevolking is moksi (gemengd). Een groeiende groep vormen de immigranten uit Brazilië. Transport en communicatie: 4304 km wegen waarvan 1130 geasfalteerd; 82.000 auto's; 1200 km bevaarbare waterwegen; geen trein; vaste telefoons 81.500, het aantal mobiele nummers wordt geschat op 400.000. Economie: Bauxiet, hout en goud zijn de belangrijkste natuurlijke hulpbronnen. Bauxiet is goed voor 70% van de export, verder o.a. rijst en bacoven (banaan). Overheidsonderzoek in 2008 wees uit dat ruim de helft van de inkomens wordt verdiend in de informele economie. Inkomen per hoofd van de bevolking (2007, bron CIA): US$ 7800 (de Surinaamse overheid berekende zelf US $ 4800; ter vergelijking WestEuropa circa US$ 35.000 en midden-Afrika circa US$ 1200 (bron CIA).
11
Overnachten veelal ook hierin. En dan zijn er heel wat huizen/appartementen te vinden op internet. Om mee te beginnen zijn bijvoorbeeld de sites www.huurinsu.nl en het huurdeel van de makelaarssite www.apurahousing.com wel handig. Zo vindt u gemakkelijk huizen van € 100 à € 200 per week, veelal in de buitenwijken van Paramaribo.
Overnachten Hotels in Paramaribo Tot tien, vijftien jaar geleden had je een viertal ‘luxe’ hotels in Suriname (alle in Paramaribo) waaronder het Torarica, voor de groten der aarde, en het voormalige Golden Tulip-hotel Krasnapolsky. Daar sliepen de zakenmensen. Op de internationale kwalificatieladder bewogen die hotels zich maximaal rond de 3 sterren. Voorts boden sjofele pensions onderdak aan mensen uit de districten die in de hoofdstad moesten zijn. Toeristen in Suriname waren hoofdzakelijk Nederlanders van Surinaamse afkomst en die vonden veelal onderdak bij familie. Dat laatste is niet veranderd, de vliegtuigen uit Amsterdam zijn voor meer dan 80% gevuld met mensen die familie gaan bezoeken, maar er is wel een grotere stroom ‘echte’ toeristen gekomen. Er zijn nu hotels op 4 sterren-niveau en er is een behoorlijk aanbod in middenklasse hotels en guesthouses gekomen. De tarieven van de betere hotels liggen vrij hoog in vergelijking met het prijspijl in Suriname. De in deze gids genoemde tarieven zijn de rack rates, de officiële receptie-tarieven. De uiteindelijke prijs zal veelal wat lager liggen, zeker als u in Nederland een complete reis boekt (vlucht + hotel in Paramaribo + eventuele excursies).
22
Hutjes op Isadou in Boven-Suriname
Populaire sites als booking.com, expedia enz. bieden niet zo veel keus voor de bestemming Paramaribo en daarbuiten bijna helemaal niet; Suriname is geen massabestemming. Zoeken naar een hotel op internet is echter zeer goed mogelijk. Via portals als www. insuriname.com en www.surigids.com kom je de meeste Surinaamse hotels wel tegen. In de laatste paar jaar is er een behoorlijk aantal nieuwe overnachtingsadressen bijgekomen, in alle prijs- en comfortklassen. Samenvattend kunnen we zeggen dat je in en rond Paramaribo goed kunt slapen vanaf zo’n € 30 vooor een tweepersoonskamer. Voor circa € 100 heb je een kamer in het goed uitgeruste Torarica, onverminderd een tophotel in Paramaribo. Recente aanwinsten in de luxe klasse zijn Royal Torarica en het in 2009 geopende Marriott.
Hotels buiten Paramaribo Als we de resorts in het binnenland even niet tot de hotels rekenen dan zijn er buiten Paramaribo maar weinig hotels. Enkele adressen in de omgeving, in Lelydorp en in het district Commewijne. Verder een wat slaperig hotel De Wereld in rijstdorp Wageningen en een handvol hotels in Suriname's tweede stad Nieuw Nickerie.
Slapen in het binnenland De meeste toeristen zoeken niet zelf een overnachtingsplek in het binnenland. Veelal wordt in eigen land een complete vakantiereis geboekt. Daarin zijn dan één of twee trips naar het
binnenland opgenomen. Dan wordt overnacht in zogenaamde lodges of resorts. Dat zijn ruim aangelegde parken of kampjes met een aantal vrijstaande hutten of 2-onder-1-kap-hutten. Er zijn eenvoudige hutten waarbij het centrale sanitair gedeeld wordt tot luxe hutten met alle comfort, inclusief airco, en hotelachtige services. Voor elk wat wils. Veel resorts kunt u thuis al op internet bekijken om een indruk te krijgen waarvoor u kunt kiezen. Ze hebben een eigen site of u komt terecht op de site van een touroperator. Individuele reizigers die op eigen houtje in het bos rondreizen kunnen in de meeste dorpen tegen geringe prijzen overnachten in een logeergebouw of in een hangmattenkamp. Een eigen hangmat met klamboe is dan wel nodig. Ook tijdens georganiseerde expedities wordt soms in hangmattenkampjes langs de rivier overnacht. Hangmatten en klamboe's worden dan door de reisleiding meegenomen in de korjaal.
Zwembad en restaurant van Hotel De Plantage in Commewijne
Vakantiehuis huren Wie enige weken in Paramaribo wil verblijven kan overwegen een huis te huren. Dat is natuurlijk veel goedkoper dan een hotel. Sommige (gespecialiseerde) touroperators die reizen naar Suriname aanbieden, hebben huizen en appartementen in hun programma’s. De Surinaamse reisbureaus, met name in de grote steden, bemiddelen
23
Bevolkingsgroepen Vanaf de 17e eeuw werd het dunbevolkte Suriname overstroomd met Europeanen, Afrikanen en Aziaten. Na een woelige geschiedenis met slaven – er zijn rond een half miljoen Afrikanen naar Suriname gebracht – en contractarbeiders is het moderne Suriname een melting pot waar verdeeldheid en eenheid hand in hand gaan. Nog is de politiek en een groot deel van het maatschappelijke leven ingedeeld over etnische lijnen. Daar staat tegenover dat men zich niet strikt binnen de eigen etnische groep begeeft. Nu al is één op de acht Surinamers van gemengde komaf.
20e eeuw geprobeerd de inheemsen van hun natuurgodengeloof te brengen. Daardoor is deels hun sociale en maatschappelijke ordening verstoord.
Inheemsen
Het begrip creool – afgeleid van Portugees voor 'eigen kweek' – werd gebruikt voor in Suriname geboren slavenkinderen; dit ter onderscheid van de 'zoutwaternegers' die rechtstreeks vanuit Afrika waren aangevoerd. De zogenaamde stadscreolen stammen af van de slaven die na de afschaffing van de slavernij in 1863 een vrij bestaan konden opbouwen. Al eerder woonden er duizenden huisslaven en vrijgekochte ambachtslieden in Paramaribo. Naast de ambachten en de industrie kwamen creolen vooral terecht bij de overheid en in het onderwijs. De missie en de zending wonnen vele zielen onder de slaven. Nog altijd zijn de meeste creolen overtuigd lid van de katholieke kerk, van de EBG (Hernhutters) of van door Amerikanen gestichte protestantse kerken.
De oorspronkelijke bewoners van dit gebied maken nog maar een klein deel uit van de bevolking; hun aantal wordt op circa 20.000 geschat. Toen Columbus eind 15e eeuw op dit continent stuitte dacht hij India te hebben ontdekt; de bewoners werden abusievelijk Indianen genoemd. De met de natuur levende inheemsen kregen te maken met voor hun dodelijke ziekten die de eerste Europeanen meebrachten. In de oostelijke kustvlakte, rond Galibi en Albina, wonen de Karaïben. In het savannegebied wonen Arowakken. Naast deze min of meer in de samenleving opgenomen benedenlandse Indianen leven diep in het binnenland nog drie bovenlandse Indianenstammen: Trio, Wayana en Akurio in het zuidoosten. Deze groepen hebben weinig contacten met de stad en zijn in de politiek nauwelijks vertegenwoordigd. Trio en Wayana zijn meer gericht op familie en stamgenoten in de grensgebieden van Brazilië en Frans Guyana. Zendelingen en missionarissen hebben in de
26
Portugese joden Al halverwege de 17e eeuw vestigden uit Brazilië vluchtende Portugese joden zich in Suriname, met ervaring in de tropische landbouw. De joodse gemeenschap is nog wel aangevuld vanuit Polen en Rusland maar nooit tot grote omvang gekomen. Door vermenging is er nauwelijks meer sprake van een bevolkingsgroep.
Creolen
Marrons De boslandcreolen of bosnegers stammen af van de slaven die de vreselijke plantages in de 17e, 18e en 19e eeuw ontvluchtten. Zij trokken langs de
rivieren zuidwaarts het bos in en stichtten eigen woongemeenschappen. De naam marron is afgeleid van het Spaanse cimarrón, dat weggelopen vee betekent, en wordt tegenwoordig als een soort geuzennaam gedragen. De belangrijkste groep bosnegers zijn de Saramaccaners langs de BovenSurinamerivier. Aan de Marowijne wonen Aucaners en Paramaccaners. Bij de aanleg van het Brokopondomeer in 1964 werden Saramaccaners waarvan de dorpen onder water kwamen ondergebracht in zestien wat zielloze transmigratiedorpen. Tijdens de Binnenlandse Oorlog in de jaren '80 vluchtten vele duizenden bosnegers uit hun belaagde dorpen in het oosten; deels gingen ze naar Paramaribo en deels naar Frans Guyana. Veel marronmannen trekken tijdelijk naar de stad om geld voor hun vrouwen en kinderen te verdienen of beproeven hun geluk in de goudwinning in het zuiden. Veel stadscreolen kijken neer op bosnegers die op hun beurt de creolen veelal arrogant vinden.
Boeroe's In 1845 kwamen 400 boeren uit Groningen en Gelderland in Suriname hun geluk beproeven, onder leiding van dominees. Dat liep niet best af, zie ook blz. 64. Nazaten, blanke Surinamers, wonen nog in en rond Paramaribo.
Chinezen Al voordat het slaven drijven werd verboden zijn er Chinezen van Java naar Suriname gehaald. Aanvankelijk werkten zij als contractarbeiders op de plantages maar al snel kwamen Chinezen in de middenstand terecht. En dat is niet meer veranderd. De groep
groeide gestaag met familieleden die overkwamen. De sneisi, de Chinese winkel op de hoek, is een begrip. Levensmiddelen, kleding, schoenen, drank, stereo's - er is van alles te koop. De laatste jaren spreekt men in Paramaribo van nieuwe Chinezen, werknemers van Chinese bedrijven die (grote) projecten uitvoeren in Suriname, het gevolg van de economische expansie van het moderne China.
Hindoestanen In 1873 legde het eerste schip met contractarbeiders uit Brits-Indië aan bij de Waterkant. De meesten waren hindoe, een minderheid was moslim. Van de 34.000 immigranten is éénderde teruggekeerd. Nu is het de grootste bevolkingsgroep van het land met economisch en maatschappelijk de betere posities; maar ook deze groep kent armen. De rijstbouw in Nickerie draait goeddeels op Hindoestanen. Vlijt, conservatisme en tradities kenmerken de gemeenschap. Spaarzaamheid heeft hier en daar plaatsgemaakt voor het pronken met nieuwe rijkdom.
Javanen Tussen 1890 en 1939 zijn 32.000 arme, analfabete Javanen naar Suriname gebracht om als contractarbeider te werken op de plantages. Velen viel het leven in Suriname tegen maar van terugkeren kwam niets terecht. Drinken en gokken gaven de groep een laag aanzien. Latere generaties aardden wel. De javaanse gemeenschap neemt economisch een bescheiden positie in. De oprichting van een Javaanse politieke partij in 1946 was een belangrijke stap in de emancipatie van de Javanen.
27
Paramaribo Oost-Aziatisch Dumpling #1: Dr. J.F. Nassylaan 12, tel. 47 79 04 Hot spot voor de in Nederland populaire Chinese hapjesmaaltijd, dim sum. Redelijk prijsniveau. Spice Quest: Dr. J.F. Nassylaan 107 (onverhard), tel. 52 07 47, di.-zo. 11–15 en 18–23 uur Gevestigd in voormalige drukkerij waar na de ‘Revo’ een regime-kritisch dagblad werd gemaakt. In 1982 werden 15 mensen gearresteerd en de krant werd het zwijgen opgelegd. Achter in de tuin is nog de drukpers te zien. De Japanse en fusion gerechten kunt u eten in de airco-zaal of op het patioterras. Hogere prijsklasse. Chi Min: Cornelis Jongbawstraat 83, tel. 41 21 55, 11–23 uur Grote Chinees, iets voorbij hotel Eco Resort. Doorgaans prima eten.
Paramaribo Fa Tai: Maagdenstraat 64, tel. 47 39 17 do.-di. 10.30–15 en 18.30–22.30 uur Heerlijke gerechten voor schappelijke prijs in airco bovenzaal. Lee’s Korean Restaurant: Mahonylaan 12, tel. 47 98 34 ma.-za. 11–16 en 18–22.30 uur Airco-Koreaan net buiten het centrum, geroemd om zijn visgerechten. Garden of Eden: Virolastraat 61, tel. 49 94 48 di.-zo. 11–15 en 18–23 uur Beste Thai van de stad, ver van het centrum. Hoofdgerecht circa US$ 18. Europees Dok 204: Anton Dragtenweg 204, tel. 45 98 71 18–23 uur Door toeristen druk bezocht restaurant van Nederlandse eigenaren met terras aan de Surinamerivier, 5 km van het centrum. Internationale kaart met steaks en visgerechten rond US$ 20.
De Waterkant met muziekkapel, eettentjes en het Waaggebouw
Eten aan de Waterkant Kleurrijke locals, goede muziek, lekker eten en drinken en uitzicht op de rivier en de ‘Bosje-brug’. Ook al wil misschien niet iedereen hier de avondmaaltijd gebruiken, de Waterkant verdient toch even aandacht. Deze drukke, gezellige en een beetje shabby ‘boulevard’ biedt uitstekend eten in een eenvoudige, sfeervolle ambiance. De drie paviljoentjes bevatten elk een paar eettentjes en een paar dranktentjes. Djogo’s (literflessen Parbobier) kosten hier € 2,50 en u vraagt zoveel bekertjes (‘cupsen’) als u nodig hebt. Aan de ‘linkerkant’, waar meestal melancholieke R&B of soul uit de boxen knalt, vergasten vriendelijke vrouwen u op heerlijke Javaanse maaltijden en hapjes. De andere twee paviljoens bieden Chinees eten, kip, karbonade en patat van Chung Kee en bordjes creoolse nasi (moksi alesi) van de populaire Uncle Ré. Roti vindt je hier niet. Kleine honger? Probeer een of twee bakabana’s met pindasaus. De prijzen van de maaltijden aan de Waterkant zijn uiterst schappelijk, voor 2 tot 4 Euro kun je prima eten. Lekkerbekje: V. Sommelsdijckstraat 1a, tel. 47 90 14, Nederlands visrestaurant met terras. Pannekoek & Poffertjes Cafe: Van Sommelsdijckstraat 11, tel. 42 29 14. zo.-do. 10–23, vr./za. 10–01 uur Meer dan 100 verschillende pannenkoeken. Dicht bij hotel Torarica De Waag: Waterkant 5, tel. 47 45 15, 9–23 uur Restaurant en grand café in monumentaal pand dicht bij de rivier. Groot terras. Inrichting met veel Surinaams houtsnijwerk. Restaurant heeft Italiaans georiënteerde kaart. Hoofdgerechten rond € 10 en daardoor vooral toeristen en stagiaires als klanten. Mix Broki: Waterkant 5c 11–01, in het weekend tot 3 uur Restaurant en café, met twee pooltafels, in loods aan de rivier. Achterin een mooi terras op de grote, voormalige stadssteiger; ’s avonds waait daar nog wel eens een briesje. Gemengde kaart, van Creoolse rijst met groenten en kip tot roti met geitenkaas. Redelijk geprijsd.
98
Palma garden restaurant: Kleine Combéweg 13, tel. 47 57 95 Ietwat verscholen liggend restaurant en loungecafé aan de Palmentuin, tussen Fort Zeelandia en ’t Vat. Thaise gerechten van 4 tot 8 Euro en verder pasta en internationale vis- en vleesgerechten. Mooi en ruim terras. Sidewalk Cafe ’t Vat: Kleine Waterstraat 1 Bekend als hangout van Nederlandse expats/stagiaires en toeristen. Groot terras. Saté, pom, saoto en frieten zijn populair. Je komt hier niet om authentiek te eten. Niet duur, niet goedkoop. Broodjes/snacks/fastfood Surinamers zijn dol op broodjes (soms belegde broden genoemd) niet alleen met pom en bakkeljauw. Krioro: Malebatrumstraat 19. tel. 47 36 53 open tot circa 14 uur Creoolse broodjeszaak met warme witte puntjes met bakkeljauw, pom enz. Lekker!: Johannes Mungrastraat 8d, tel. 49 37 97. ma.-za. 8–18 uur Delicatessenwinkel annex lunchroom voor allerlei heerlijke broodjes en
99
Extra-route 4 suikerplantage die rond 1880 voor kleine landbouw werd herverkaveld; zo hoopte het gouvernement te voorkomen dat alle ex-slaven naar de stad zouden trekken. Na een half uur voert links de Koningslaan naar Waterland Vakantiepark. Het rivierstrand trekt veel stadsmensen. Er zijn verschillende overnachtingsmogelijkheden.
Extra-route 4 Naar Domburg en Waterland Ten zuiden van Paramaribo is het heerlijk fietsen, als je tenminste niet op de Highway (naar Paranam) of het Pad van Wanica (naar Zanderij) rijdt; die wegen worden te druk bereden door auto's. Maar om het lommerrijke Domburg te bereiken is er een uitstekend alternatief. Om de stad uit te komen volgt u wel even een drukke weg maar die is deels van een fietspad voorzien. Eenmaal over het Saramaccakanaal, een kleine kilometer voorbij de brugoprit, laat u het verkeer achter u. De bedrijvigheid neemt snel af en al snel fietst u heerlijk in het groen.
De stad uit Over de Waterkant en later de Sara maccastraat bereikt u de Zwartenhovenbrugstraat bij het verkeerslicht. U gaat linksaf. De weg wordt vierbaans (Van 't Hogerhuysstraat) en krijgt een fietspad. Bij de rotonde (oprit naar de brug) gaat u rechtdoor. Een kilometer verder kruist u het Saramaccakanaal en na de brug gaat u linksaf, Industrieweg zuid. Deze gaat later over in de Sir Winston Churchillweg. Na de Politiepost Livorno wordt de bebouwing dunner en zijn er wat industrietjes. Voorbij de brug over het Tout Lui
114
Sir Winston Churchillweg
Faut-kanaal ligt links het complex van Staatsolie. Een Franse ex-militair stichtte de suikerplantage Tout Lui Faut rond 1700. Een mooie met hout beslagen stalen brug leidt u over de Pararivier. De weg komt dicht bij de rivier, wat een aangenaam briesje kan opleveren. Ter hoogte van de voormalige suikerplantages Ornamibo en vervolgens La Ressource staan kapitale villa's aan de rivier.
Boxel en Domburg Links van de weg ligt een bewaakt complex omgeven door een hoge muur. Dat is de Marinebasis bij Boxel waar het proces plaatsvindt tegen de verdachten van de Decembermoorden. Na de Openbare School Boxel (rechts) komt u bij de Boxel-Paraweg. Als u daar, bij de winkels, rechtsaf gaat ziet u na 300 m een zandweg naar rechts. Die leidt naar de botanische tuin Little Paradise (zie blz. 60). De Churchillweg vervolgend rijdt u Domburg binnen met aan de linkerkant de voormalige entree naar het plantershuis, nu het gezellige horeca- en marktplein van Domburg.
Naar Waterland Van het 'pleintje' fietst u over de asfaltweg dwars door de voormalige
Alternatieve terugweg U kunt van Waterland of White Beach de zelfde weg terug nemen naar de stad. U kunt echter ook nog even verder rijden tot Paranam met het imposante Suralco-bauxietcomplex (zie blz. 101). Mocht u over de Martin Luther Kingweg terug willen fietsen naar de stad dan passeert u buiten Paranam het voetbalstadion dat Clarence Seedorf liet bouwen op familiegrond. Deze weg heeft niet voor niets de bijnaam Highway. Verderop kunt u er nog voor kiezen om via een
zandweg door Domburg weer op de Churchillweg langs de rivier te komen. Dat kan ook nog voorbij Domburg via de gesfalteerde Boxel-Paraweg. In dat geval doorrijden tot de T-kruising met de winkels en linksaf langs de rivier terug naar de stad.
Route-informatie Fietstocht Start- en eindpunt: Paramaribo Lengte: van Paramaribo tot Waterland is circa 36 km, heen en terug dus 72 km. Van Waterland naar White Beach is 4 km en naar Paranam 9 km. Duur: heen en terug kan in 1 dag; in verband met de middagwarmte kan de tocht ook in 2 dagen worden gedaan: 's morgens heen (max. 3 uur fietsen) en de volgende ochtend terug. Fietsverhuur: in Paramaribo Cardy Bike Rental schuin tegenover Eco Resort Inn en Fietsen in Suriname tegenover de Palmentuin; zie blz. 87. Kaart: met de routeaanwijzingen hierboven erbij kan er niet veel misgaan. In Paramaribose boekwinkels, hotelshops en tankstations is de scheur- en watervaste Road Map of Wanica/Para van uitgeverij Afaka te koop voor € 4,50. Niet superhandig, wel de enige. Eten en drinken: op veel plaatsen komt u winkeltjes tegen met koel drinken en Tuc. Iets eten kan bij diverse warungs en restaurantjes onderweg. Een mooie lunchplek is het pleintje van Domburg. Overnachten: wie de tocht relaxed wil fietsen kan overnachten aan de Surinamerivier (aanrader) in Waterland Vakantiepark of in White Beach Marina Resort. Reserveren is wenselijk, zie hiervoor blz. 60. Denk aan: zonnebril, hoed, anti-zonnebrand, DEET en LINKS RIJDEN
115
