Stuurstand Online het digitale clubblad van de TMC

Nr. 11, jaargang 25 November 2014

Stuurstand Online – het digitale clubblad van de TMC Colofon

In dit nummer o.a.: • Open Dag terugblik • Oer it Spoar • Modulebouw (herhaling) • Oproep! • Ken je Fred…

Redactie Theo Nagel Leo Waterman Peter Smit Jos Schnitzler Hans Joosten

Kopij & contact [email protected]

De Stuurstand Is het officiële cluborgaan van de Twentse Modelspoorweg Club (TMC)

www.tmsc.nl

BESTUURSTAFeL

Jacques Germeraad Bestuurslid

Oktoberfeest Bij onze oosterburen hebben ze ieder jaar de ‘Oktoberfeste’, waar het hoofdzakelijk over bier gaat, met name de consumptie daarvan! Wij als TMC hebben in oktober ons eigen feestje, onze Open Dag. Natuurlijk kennen we eerst de stress van de voorbereidingen, maar als we dan op 26 oktober de deuren openen “dann geht’s los”! Niet van het bier maar vanwege de overweldigende belangstelling; bijna 1500 bezoekers, en zeker ook de enthousiaste reacties van bezoekers en deelnemers. Natuurlijk liep niet alles vlekkeloos, daarvoor hebben we geëvalueerd en worden de resultaten meegenomen naar volgend jaar. Klasse wat er door iedereen is gepresteerd! Oktober is ook een drukke maand voor de beurscommissie. Zo hebben we naast de beurs op de Open Dag ook nog de beurzen in Bornebroek en in Boekelo. Qua bezoekersaantallen viel Bornebroek wat tegen en Boekelo kende meer een uitgaanspubliek. Hier waren ook een paar mooie modelbanen te zien. Toch mogen we niet klagen over de verkoop. Tenslotte stonden we met de beurs op de Open Dagen van onze vrienden van Graf MEC in Nordhorn op 8 en 9 november. Hier vielen de bezoekersaantallen toch wel tegen, nog geen 500 mensen in 2 dagen. Een beetje jaloers zijn ze daar wel…! We verkopen momenteel een partij treinmaterieel voor iemand onder commissie. Daar zit veel Nederlands materieel tussen in vrijwel nieuwe staat. Ook wat oudere loks en wagens worden aangeboden. Ze zijn te zien in de clubruimte, vraag ernaar bij de beurslieden Henk, Benno, Ad of Jacques. Tenslotte willen we jullie nog de beurs in Bornebroek aanbevelen, wordt gehouden op zaterdag 27 december. Zoals altijd een actueel overzicht van alle activiteiten op www.tmsc.nl

Van de Penningmeester Zo’n Open Dag is een heel spektakel, veel tevreden reacties en zo ook van de (interim) penningmeester! Na aftrek van de kosten (huur theater, lunchpakketjes, extra inkoop kantine etc.) houden we zo’n Є 2.500,- over voor de clubkas. Kunnen we weer mooie dingen voor doen! Nogmaals iedereen hartelijk dank voor je medewerking!

Open dag 26/10

Foto impressie: Paul Schonewille

Nog 1 keer… een terugblik op de Open Dag 2014

Open dag 26/10

BESTUURSTAFeL

Ledennieuws Carlo van Leeuwen Ernesto López Harm Pieterman Laurens van Eekelen Marcel van der Vaart Peter Bal Willem Wekking Jaap van Musscher Raymond Grob Johan te Riet

aspirant lid per 01/11/2014, [email protected] aspirant lid per 01/11/2014, [email protected] aspirant lid per 01/11/2014, [email protected] aspirant lid per 01/11/2014, [email protected] aspirant lid per 01/11/2014, [email protected] aspirant lid per 01/11/2014, [email protected] aspirant lid per 01/11/2014, [email protected] wisselt per 01/01/2015 van lid naar donateur donateur met ingang van 01/01/2015, [email protected] heeft een schenking gedaan aan de TMC, het bestuur heeft hem het donateurschap daarvoor aangeboden, [email protected]

TIP ! Ken je clubgenoten… wel eens het ‘smoelenboek’ gezien op onze site…? www.tmsc.nl/snel/en_wie_is

OPROEP ! Wij – de redactie…- hopen dat jullie deze Stuurstand Online weten te waarderen. Vroeger 4x per jaar geprint, nu 12x per jaar digitaal. Plus onze website, da’s een hoop werk… Daarom zoeken we naarstig naar nieuwe correspondenten, (duur woord voor ‘stukje schrijvers’!), redactieleden en zelfs een webmaster! Ben je lid of donateur – maakt niet uit! Iedere hulp is welkom, want in deze frequentie blijven publiceren it’s a hell of a job… Mail ons: [email protected]

BESTUURSTAFeL

Jeroen Verhaak Secretaris

Modulebouw bij de TMC? (Herhaalde oproep - kopie van SST Online Oktober, i.v.m de vele nieuwe leden…!) Enkele weken geleden heeft het bestuur een mail van Herman Kassenberg ontvangen. Daarin vroeg hij of het mogelijk was om binnen de TMC met een enkele leden te werken aan de bouw van modules. Voordeel van gezamenlijk bouw is dat je elkaar kunt helpen bij de ideeënvorming, de uitvoering en het oplossen van problemen. In het bestuur hebben we zijn vraag besproken en besloten daar in principe positief mee om te gaan. Maar ons insziens kan dat niet zonder een aantal duidelijke randvoorwaarden vast te stellen. Daarbij denken we aan de volgende: • het instellen van een aparte clubavond of dagdeel ( geen werkzaamheden tijdens reguliere clubtijden); • de deelnemers moeten lid zijn of worden van de TMC; • de modules zijn en blijven eigendom van de leden; bouwkosten, materiaal e.d. zijn voor hun rekening; • na afloop dient de clubruimte schoon achter gelaten te worden en het idee is om een rek te maken dat onder de baan geschoven kan worden om de modules in op te slaan; • het opruimen betreft vanzelfsprekend ook het gebruikte gereedschap; • verzekering en aansprakelijkheid voor de modules e.d. zal nog nader onderzocht moet worden (materiaal is eigendom van individuele leden maar staat ‘geparkeerd’ in TMC ruimte); • de modules moeten gestandaardiseerd zijn qua dimensie, stroomsysteem en besturing; (kan FREMO zijn, maar dat laten we graag aan de deelnemers zelf over….) • geen inzet van clubmaterieel als er gereden wordt; • goede afspraken m.b.t. open en sluiten van de clubruimte. Maar voordat er uiteindelijk in de komende ledenvergadering een definitief besluit genomen kan worden willen we graag inventariseren hoe iedereen tegenover dit initiatief staat en of je eventueel op de club zelf zou willen werken aan een module. Eén aanmelding hebben we al. Eventuele reacties graag naar mij via [email protected]

Ken je Fred…

Foto’s Geert Klement

Afgelopen zaterdag 15/11 waren een aantal TMC’ers, geassisteerd door FREMO leden, druk met het solderen en monteren van ruim 50 FRED handregelaars. Een behoorlijke klus…!

Mooi initiatief

Tekst Theo Nagel

Tijdens de Open Dag werd ik benaderd door William Spinmuis met het volgende verhaal: “Ik ben bezig een modelbaan in spoor 1 te bouwen, bestaande uit 13 modules van 120x50x50 cm en een aluminium klapbrug. Er zijn verschillende thema’s: 6 meter wordt voorzien van Disney en avontuur/fantasie (voor kinderen) - de andere meters krijgen een vaste scenery dat een beetje het verhaal van het spoor verteld, niet de geschiedenis maar de periodes veldspoor, stoomtijd, diesel en elektrisch. De hele bouw word gedaan vanuit een participatie project wat ik heb opgezet, in samenwerking met Arcon.nl en I-spaceworks.nl. Op dit moment zijn we aan het werk om 3 promotie bakken te realiseren met de klapbrug ertussen. Ook is er al goed contact met sponsoren uit Nederland en Duitsland voor het bouw- en spoormateriaal. De baan willen we opstellen in ziekenhuizen en instellingen, om de patiënten even andere gedachten te geven. Daarnaast word de baan ook ingezet om gelden in te zamelen voor goede doelen, bijv. door verhuur aan bedrijven en feesten . Waar we op dit moment behoefte aan hebben zijn mensen die willen helpen; iedereen die wat kan is welkom - van timmerman tot elektricien, gepensioneerd of werkloos. Ook zoeken we mensen die mee willen helpen met het realiseren van de scenery. Het doel is samen van elkaar leren en ervaring op doen, op basis van participatie. Wij zoeken ook scenerymateriaal, mag ook materiaal zijn wat hersteld moet worden”. Voor meer info: Stichting treinen voor kinderen, William Spinmuis, Braamlanden 114, 7542CK Enschede, 06 2725 7170 www.facebook.com/Miniland.Enschede www.facebook.com/treinenvoorkinderen Het bestuur steunt William’s plan, maar ziet geen actieve rol voor de TMSC. Mocht je interesse hebben, neem dan rechtstreeks contact met hem op. Wel zullen we kijken of we wat scenery materiaal kunnen doneren.

Oer it Spoar

Tekst & Foto’s Frank Pennders

Oer it spoar Of: hoe een mij opvallend straatnaambordje in St.Nicolaasga tijdens de zomervakantie bij de Friese meren leidt tot een spoortocht in het verleden... “Een spoorlijntje hier in de buurt? Welnee meneer, ik ken de regio...” Dat zei een verkoper van oude ansichtkaarten tijdens een feestmarkt in Joure. Kort daarna vond ik tussen zijn eigen waar een kaart met een bruinige foto met daarop station St.Nyk (Nicolaasga)! “Zo, u weet nu meer dan ik” zei hij droogjes. Later zou blijken dat de verkoper onwetend was en onzin had uitgekraamd. Maar goed, de teerling was geworpen; onzeker of een research iets bruikbaars zou opleveren... Wikipedia bleek al snel te summier te zijn, maar via ‘t Douwe Egberts museum en VVV in contact gekomen met dhr. Ringalda te Joure, een kennisbron wat betreft het verleden van de regio. Daarnaast gesprekken met ondernemers in St.Nyk, verder web-onderzoek en tot slot een fotosafari met informatieve babbeltjes waar mogelijk.

Een tramlijn van 18km op normale spoorbreedte tussen Joure en Lemmer… In 1901 werd de tramlijn Joure-Lemmer geopend, als traject van het uitgebreide tramnet in Friesland. De aanleg van het tramnet door de Nederlandse Tramweg Maatschappij heeft heel wat voeten in de aarde gehad. De plannen waren er reeds in 1872, maar er waren speciale wetten voor nodig om één en ander te verwezenlijken. In 1880 kwam de wet tot stand op de openbare vervoermiddelen-andere dan de spoorwegen. Men moest concessies aanvragen en had de medewerking van gemeentes nodig. Vooral op het platteland viel die medewerking nogal tegen. Schikkingen werden getroffen met ‘stijfhoofdigen’ zoals toen door de Leeuwarder Courant werd opgetekend. Zo wilde het gemeentebestuur van Doniawerstal geen toestemming geven gebruik te maken van ‘kunstwegen’ tussen Joure en het gebied rond Spannenburg. Men was bevreesd voor het op hol slaan van paarden als de stoomtram zou passeren...

Oer it Spoar

Tekst & Foto’s Frank Pennders

Dit bestuurlijk obstakel werd opgeruimd door te kiezen voor een tracé door graslanden, en niet langs of op de bestaande wegen. Joure had met de tram een verbinding met Sneek - Drachten – Leeuwarden – Groningen in noordelijke richting & Heerenveen met haar aansluiting op het landelijk net middels het Staats Spoor in zuidelijke richting.

Lijnen na ontstaan der N.S.

Ontwikkeling van welvaart en economie was van Rijkswege de reden tot aanleg en exploitatie van de tramlijn, stations en havensteiger te Lemmer. Hier vandaan vertrokken 2 erg luxe schepen met rijke interieur betimmering voor een pendeldienst van en naar Amsterdam (twee keer per dag!). De dienst was in particuliere handen en kreeg een flinke subsidie: de reis moest luxer en goedkoper dan met het landelijk spoor (een treinretour per 1e klas Amsterdam-Harlingen kostte fl. 3,90)! Wat spitwerk duidt op de reden waarom: stimulering van post-, goederen- en kolenvervoer naar Joure, Scharsterbrug, St.Nyk, Follega en Lemmer.

Oer it Spoar

Tekst & Foto’s Frank Pennders

← SS Friesland met vertrek uit Amsterdam

Het personenvervoer was een enorm succes; in de zomer kwamen op mooie dagen 7-800 bezoekers naar Lemmer, soms met 12 wagons getrokken door twee Henschel loks.

Ook jonge mensen die buiten de halteplaatsen naar school gingen maakten vaak van de tram gebruik om de plaats van de opleiding te bereiken.

Oer it Spoar

Tekst & Foto’s Frank Pennders

En niet te vergeten het vrachtvervoer dat over de rails via Lemmer naar Amsterdam werd getransporteerd. Veel zuivelproducten van de drie Hollandia fabrieken / Frico, werden vanuit de haven verscheept. Ook vee werd (soms) van heinde en ver met de tram naar de haven getransporteerd om daar met behulp van een laadboom in het ruim van de schepen te worden getakeld. De Nederlandse Tramweg Maatschappij (NTM) had speciale veewagons ontwikkeld, koel- en tankwagons waren ook beschikbaar.

Akkerbouw is er niet in deze regio; wel boven de lijn Harlingen-Franeker-Leeuwarden-Veenwouden-Dokkum. Of Douwe Egberts te Joure de eindproducten met de tram naar Heerenveen heeft vervoerd is aannemelijk. In de 60-70er jaren had deze firma eigen vrachtwagens. Voor aanvoer van grondstof had D.E. een eigen bootdienst op de Hanze Steden aan de Oostzee. Ondanks de verbetering van het wegennet vanaf 1900 tot ver in de dertiger jaren, hebben de tramlijn en de boten vanaf Lemmer naar Amsterdam hun bestaansrecht ruimschoots bewezen. Vrachtwagens, busdiensten deden hun intrede alsmede verdergaande wegverhardingen van ’t buitengebied. In de periode ‘40-’45 vlogen de Royal Air Force en later ook de US-Air Force frequent over Noord Nederland voor bombardementen op de Duitse (haven)steden. Vliegveld Leeuwarden met jachtvliegtuigen was voor de bezetter steunpunt om hiertegen weerwerk te bieden. Om van het talrijk aanwezige afweergeschut maar te zwijgen. De NO-polder (drooggevallen in 1942) was voor de RAF een uitstekende aanvliegroute om deze vliegbasis aan te vallen... helaas ook de scheepvaart op ’t IJsselmeer..

Oer it Spoar

Tekst & Foto’s Frank Pennders

Station Lemmer werd voorzien van afweergeschut en kreeg een NSBer als chef.

Op 5 augustus 1944 werd een goederentram door Engelse jagers hevig onder vuur genomen; een reserve conducteur (NSB-er) kwam om het leven, de machinist zwaar-, de conducteur lichtgewond. De jaren daarvoor was de tram sporadisch en niet intensief beschoten. In 1970 werd de toen 80 jaar oude (in ’44 doorzeefde) conducteurswagen door de Tramstichting te Den Haag gered. Deze stond in een weiland ten zuiden van Dokkum weg te kwijnen. Thans is de wagon in bezit van de Museum Stoomtram Mij. Hoorn-Medemblik. Tijdens de spoorwegstaking van 17 september 1944 was het trampersoneel onwetend of de NTM deel uitmaakt van de uitgeroepen staking. Men besloot om van Lemmer naar Joure te rijden om daar te vernemen of collega’s in Joure, Heerenveen en Sneek aan de stakingsoproep gehoor hadden gegeven. Uiteraard zonder de Lemster NSB stationschef hierin te kennen!

Oer it Spoar

Tekst & Foto’s Frank Pennders

Het liep echter allemaal anders: ’t gewapend verzet dwong in St Nicolaasga de tram te ontruimen en het vuur uit de kist te scheppen. Het personeel kreeg fietsen en burgerkleding te leen om zichzelf en gezin/familie in veiligheid te brengen... Voor de rest van de oorlog dook men elders onder in Friesland. De moffen schoten uit wraak op 19 september in St. Nyk drie gijzelaars/gevangenen dood. Ze kwamen uit de Leeuwarder gevangenis. Hun namen staan nog steeds op het St. Nykster ’40’45 monument.

Direct na de bevrijding werd er, nadat de trambaan hier en daar weer hersteld was, zo spoedig mogelijk gereden. Eerst op de kleinere trajecten, maar reeds op 16 juli 1945 ook tussen Groningen en Lemmer. En daar was grote behoefte aan, de trams waren weer afgeladen vol. Toch bleek dat het einde van het trambedrijf nabij was. Steeds meer autobussen werden op de trajecten ingezet. Zo verdween de personentram tussen Lemmer en Joure. In oktober 1947 werden deze diensten gestaakt. Wat bleef was het goederenvervoer van en naar Lemmer. Stoomtrams werden ‘uitgerangeerd’, en diensten werden meestal door locomotor Sik overgenomen. Uiteindelijk nam de NS de lijn in 1949 van de NTM over. Zo rond 1959-’60 investeerde de NS 2,5 miljoen gulden in de tram/spoorlijn naar Lemmer. Zes(!) jaar later doet men onderzoek naar de haalbaarheid om het traject te behouden. Dit mede vanwege het rijkswegenplan, waarin een grote te bouwen snelweg-rotonde bij Joure dat het spoortracé doorkruist. Met name vanuit Lemmer komt verzet tegen het sluiten van de lijn... Kolen, brandstoffen, bouwmaterialen, aardappelhandel en overige ondernemers slaan de handen ineen voor behoud van het spoor.

Oer it Spoar

Tekst & Foto’s Frank Pennders

Grote vrachteenheden ten spijt sluit NS de lijn in 1968. Waarschijnlijk voorzag men toen al dat door het vervangen van kolen door aardgas het vervoer snel zou gaan teruglopen…

Oer it Spoar

Tekst & Foto’s Frank Pennders

Hieronder wat foto’s van de oude en de huidige situatie vanaf Joure naar Lemmer

←

↓

Scharsterbrug

Joure

→

→

Oer it Spoar

Tekst & Foto’s Frank Pennders

← Scharsterbrug – de Hollandia fabriek ↓

↓ St.Nicolaasga (‘Nyk’) →

Tekst & Foto’s Frank Pennders

Oer it Spoar

← Follegaslaet draaibrug →

← StaƟon Lemmer (ca. 1924) - gesloopt ↓

Gols overweg

Tekst & Foto’s Leo Waterman

Mijn zoektocht naar een onbekend talent - laatste aflevering… In mijn vorige stukjes schreef ik al over mijn fascinatie van het onbekende schilderij van de GOLS overweg. Inmiddels heb ik na toestemming dit prachtige schilderij kunnen fotograferen in het Oald Hengel–museum! Het hangt op een prominente plaats direct links naast de ingang. De schilder is Henk ten Bos. Hij werkte als reclameschilder bij Holland Signaal en schilderde ook in zijn vrije tijd. Op internet is het één en ander over hem te vinden waaraan ik het volgende ontleen: ten Bos was bekend onder alle lagen van de Hengelose bevolking en zeker ook buiten Hengelo. Zijn schilderijen hangen over de hele wereld, zelfs bij koning Hoessein van Jordanië en bij de Noorse koning. Vanaf 1945 heeft hij veel exposities gehouden o.a. in ’t Lansink en in Natura Docet. Ook het logo van de oude schouwburg van Hengelo is door hem ontworpen. Er bestaat een videofilm met een inleiding door oud-burgemeester Bevers waarin Henk ten Bos uitleg geeft over zijn schilderijen die dieren en het Twentse Landschap tot onderwerp hebben. Henk ten Bos overleed in 1995. Het schilderij toont een trein komende uit Boekelo op weg naar het station Hengelo GOLS op de overweg op de Twekkelerweg op de kruising van de Parallelweg LS. De woning stond tussen het spoor en drukkerij Insulinde. Het passagiers vervoer naar Boekelo werd in 1936 beëindigd. De woning werd na jaren leegstand in 1968 wegens bouwvalligheid gesloopt.

De picasso

Tekst & Foto’s Leo Waterman

We waren onlangs weer even terug in Treignes en Mariëmbourg in België. We boften geweldig want de Picasso die ik vorig jaar had zien staan reed nu en wel voor het eerst! Deze zogenoemde autorail maakt een daverend lawaai met z’n enorme dieselmotor voorin. De machinist zit er vlak boven in z’n asymmetrische cabine. Volgens de machinist zelf valt het lawaai wel mee…. Vanwege die scheve cabine heet hij Picasso. Officieel heet hij X 3800, de meeste exemplaren zijn door Renault gemaakt, in totaal 250. Ze reden tussen 1950 en 1988. Er zijn er veel van bewaard gebleven. De typhoon is eveneens indrukwekkend. En dan te bedenken dat de speelgoed-uitvoering van Jouef heel erg teer is. Die dag werd er trouwens ook met stoom gereden vanuit Mariëmbourg naar Treignes en terug. In Treignes is het museum dat zeer de moeite waard is; daar is ook de werkplaats die je via een beveiligde loopbrug kunt bekijken. In Mariëmbourg staat het meeste materieel opgesteld en daar is ook de locloods.

Column

Tekst: A.Dwarsligger

Met de handen op de rug Hij kijkt mij overrompelend aan met zijn guitige donkere ogen. ‘Opa, ik kom niet meer bij jouw trein kijken.’ ‘Zo Marck, dat is een hele beslissing, want jij vond het tot nu toe altijd een groot feest. Wat is er aan de hand, jongen?’ Even aarzelt hij, met een diepe zucht raapt hij zo te zien al zijn moed bijeen. Dan komt het hoge woord er uit: ‘Ik wil niet meer kijken, ik wil ook rijden, dat is veel leuker.’ Wat een assertiviteit voor een ventje van amper 4 jaar oud. Om zijn woorden kracht bij te zetten, slaat hij zijn armen over elkaar. Argumenten worden weggewuifd, hij blijft zonder aarzelen bij zijn standpunt: ‘Ik ben al groot. Ik kan heel goed aan knopjes draaien. Ik let altijd heel goed op. Als de trein kapot gaat, koop ik voor opa een nieuwe. Marck heeft heel veel centjes in het spaarvarken.’ Ja, en wat doe je dan als opa? Hoe zorg je ervoor, dat zo’n joch zijn enthousiasme voor treinen niet verliest? Dan opeens, in een flits, komt die oude Märklin-trein voorbij. Die moet ergens op zolder liggen. Als ik nu eens …….? ‘Marck, als jij de volgende keer komt logeren, staat er een verrassing voor jou klaar. Ik ga nog niet zeggen wat, maar dan mag jij rijden.’ Het onweer trekt over, het gezicht is weer een en al opklaring. Hij kijkt zelfs naar de rijdende treinen. Niet meer met de handen op de rug. Nee, hij houdt ze demonstratief over elkaar met de blik van een overwinnaar. In de weken die volgen, wordt de inmiddels waarschijnlijk bijna antieke trein van de zolder gehaald. Het spul rijdt warempel nog na ruim 45 jaar. Wat poetsen en oliën doen wonderen. Als een speer ijlt de T3 met wagons over het ovaaltje, ’n vermakelijke aanblik.

Column

Tekst: A.Dwarsligger

vervolg

Voor een paar euro’s schaft deze opa enkele heerlijk ouderwetse wissels en dito rails aan, zodat er een hondenbotje met inhaalbaanvak op een robuuste plaat gelegd kan worden. De trafo krijgt een ‘kleuterproof’ plekje, er kan gereden worden. De deur vliegt open, Marck stormt naar binnen. Een kus kan er amper af, want de grote vraag: ‘Heeft opa de verrassing klaar?’ is van zijn lippen af te lezen. In de logeerkamer staat hij toch enigszins schuchter te kijken. ‘Is dit …….?’ ‘Ja knul, daar mag jij helemaal zelf mee rijden, maar ik doe het wel eerst voor.’ Vol aandacht volgt hij mijn verrichtingen en als het grote moment daar is, aarzelt hij toch nog even. Enige schroom moet overwonnen worden, voordat hij zich vol overgave op het spel stort. Zijn ogen glinsteren van blijdschap, een spontane kus en een intens dankjewel volgen. Wat is het leven van een opa soms toch heerlijk!

Wie is er niet mee opgegroeid…!

onze sponsoren