Regiocommissie Stadsregio Arnhem Nijmegen
Sturen op samenwerking Advies in het kader van de Omgevingsvisie aan het College van Gedeputeerde Staten van Gelderland
Toon van Asseldonk (voorzitter), Hilbrand Faber (ambtelijk secretaris), AnneMarije Buckens, Erwin Duits, Carol van Eert, Stan Gielen, Mathieu Gremmen, Frans Knüppe 27-02-13
1
Sturen op samenwerking
Visie op de Stadsregio Arnhem Nijmegen Om de Stadsregio Arnhem Nijmegen zijn positie als motor van de Oost Nederlandse welvaart en economie te laten behouden is hechte samenwerking en focus noodzakelijk. Het vereist een heldere keuze voor een cultuurverandering gericht op een bundeling van krachten om de kennis en expertise bij kennisinstellingen en ondernemers te combineren met de unieke leefomgeving en hoogwaardige stedelijke voorzieningen. Zo blijft bestaande werkgelegenheid zoveel mogelijk behouden en wordt nieuwe gecreëerd; alleen zo wordt hoogwaardige expertise aangetrokken en uitgebouwd; en alleen zo verbetert het leefklimaat. De adviescommissie Stadsregio Arnhem Nijmegen adviseert de provincie in dit proces als regisseur en facilitator het voortouw te nemen en daar de besluitvorming in brede zin op af te stemmen. In een tijd van recessie en economische, sociale en mentale crisis is er een groeiende behoefte aan sterk leiderschap vanuit een heldere visie. Mensen, organisaties en bedrijven zien uit naar een ambitieuze toekomstvisie; een stip op de horizon die weliswaar ver weg gelegen is maar die wel appelleert aan ieders verlangen om een droom te hebben, en om op weg te gaan naar een perspectiefvolle toekomst voor onze kinderen. De regio Arnhem Nijmegen is het sociale en economische kerngebied van Oost Nederland. In een tijd waarin perspectieven snel veranderen en soms pijnlijke keuzes gemaakt moeten worden is krachtig beleid noodzakelijk om deze positie te versterken of minimaal te behouden. Gelijkmatig verdelen van mensen, werkgelegenheid en dus investeringen ondergraaft deze positie. Sterker nog: het is nu meer dan ooit geboden om in het kerngebied te investeren. Als de positie daarvan niet overeind gehouden wordt verliest geheel Gelderland aan positie. In dit proces kan naar onze mening het provinciaal bestuur meer dan nu een sterke rol spelen. Met name ook omdat de provincie Gelderland de financiële middelen heeft om de daad bij het woord te voegen. En juist in een tijd waarin middelen schaarser worden en er steeds de dreiging is dat overschotten gaan worden afgeroomd, roepen wij het provinciaal bestuur op om de reserves in te zetten om de motor van de Gelderse economie –de stadsregio Arnhem Nijmegen- draaiende te houden. Dit betekent meer concreet dat het college van GS een actievere, stimulerende rol gaat spelen, waarbij additionele middelen worden ingezet om een impuls te geven aan andere betrokken partijen, zowel publiek als privaat. Onze gedeputeerden moeten daartoe, meer nog dan nu het geval is, zichtbaar als ondernemende en investerende bestuurders de provincie intrekken, partijen mobiliseren en binden, en financiële prikkels bieden om processen en projecten te initiëren.
2
Het is de hoogste tijd om duidelijke keuzes te maken:
Spreek allereerst een duidelijke keuze uit voor het blijvend investeren in, en het versterken van de positie van, het kerngebied Arnhem Nijmegen. Neem geen genoegen met minder dan second best; na de Randstad moet Arnhem Nijmegen het meest interessante gebied van Nederland zijn om in te wonen, te werken, te studeren, te ondernemen, te onderzoeken en te recreëren. Baken het gebied geografisch niet te sterk af; ook de regio Wageningen, de Achterhoek, het Duitse achterland (met Weeze) en de zuidvleugel van het gebied moeten erbij getrokken worden; niet de bestuurlijke grenzen moeten leidend zijn maar die vanuit de markt en de bewoners. Maak een gerichte keuze om –naast het steunen van het nationale topsectorenbeleid- nieuwe economische activiteiten te ontwikkelen op gebieden waarin in de regio al unieke expertise aanwezig is en ondersteun of verschaf de benodigde infrastructuur om dit mogelijk te maken. Geef een hoge prioriteit aan het bevorderen van samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en onderwijs/onderzoek; geef volop ruimte aan nieuwe initiatieven vooral vanuit de regio zelf. Bouw ook het enorm sterke toeristische potentieel van deze regio uit en verbind het met de aantrekkelijke woonomgeving (zonder daarbij het mooie evenwicht tussen stedelijke en landelijke gebieden uit het oog te verliezen). Laat zien dat een overheid vooral dienend moet zijn en stimuleer derhalve dat initiatieven opkomen vanuit bewoners, organisaties en bedrijven, en faciliteer en stimuleer dat proces optimaal. Zie de regio als één geheel en voorkom dat interne twisten leiden tot suboptimale oplossingen, niet-efficiënte investeringen of tot compromissen waarmee het belang van de regio in ruime zin, en daarmee van de hele provincie, niet gediend is; dit zal veel vergen van lokale bestuurders omdat hun wordt gevraagd vooral te denken in termen van een hoger overstijgend belang.
Deze keuzes moeten expliciet gemaakt worden en beleidsbesluiten moeten hieraan getoetst worden. Op deze wijze verwachten wij dat de sterke positie van de stadsregio –en daarmee van geheel Gelderland- versterkt en uitgebouwd kan worden. Geen enkele regio in Nederland buiten de Randstad heeft zoveel diversiteit in huis, is zo volledig qua voorzieningen, en biedt een zo breed scala aan mogelijkheden op zoveel gebieden. Deze topregio verdient het om als zodanig erkend en versterkt te worden. In dit advies geven wij op enkele beleidsterreinen een eerste aanzet om tot meer concrete invulling te komen.
De kracht van de stad
Voor een ook internationaal concurrerend stedelijk milieu zijn stevige centrale voorzieningen nodig. Die dienen nadrukkelijk geconcentreerd te worden in de twee stedelijke centra met expliciete keuzes tussen die twee waar dat voor echt grootstedelijke voorzieningen noodzakelijk is. Denk aan nationale musea, grootschalige recreatieve voorzieningen, topvoorzieningen op de terreinen cultuur en sport, maar ook aan vestigingsmilieus voor kantoren, high tech bedrijvigheid, logistiek, grootschalige detailhandel, etc. Op het gebied van onderwijsvoorzieningen heeft de regio alles in huis zeker in combinatie met Wageningen (WUR). Stimuleer actief de verdere samenwerking tussen kennisinstellingen onderling en tussen kennisinstellingen en het bedrijfsleven.
3
Het is goed wonen in de regio. De stadscentra moeten echter verder versterkt worden en nieuwbouw moet daarom vooral in en nabij de stadscentra plaatsvinden waarbij herbestemming van leegstaande kantoren benut kan worden. Juist stedelijke concentratie is voor veel bewoners aantrekkelijk vanwege de hoge voorzieningenniveaus die daarbij gegarandeerd kunnen worden. Natuurlijk is het van belang daarnaast voor bewoners die bewust kiezen voor een locatie buiten het stadscentrum voldoende ruimte te bieden in omringende gemeenten. Een goede balans tussen bebouwingsconcentraties en groen en ruimte is daarbij geboden. Naast stedelijke milieus is er altijd behoefte aan buitenruimte. Een grootschalig park als Lingezegen moet dan ook voortvarend gerealiseerd worden en is vanwege de ligging tussen de twee steden een uitstekend bindmiddel. Zorg dat het ook met openbaar vervoer voldoende ontsloten wordt zodat het ook echt voor de stedelingen in een behoefte kan voorzien. Verbindingen naar de huidige recreatieve gebieden (o.a. Openluchtmuseum, museumpark Orientalis, dierentuinen en park De Hoge Veluwe) vragen eveneens om een goede bereikbaarheid.
Bereikbaarheid en mobiliteit De vierde positie binnen de Nederlandse ruimtelijk-economische kerngebieden van het stedelijk gebied Arnhem Nijmegen is mede te danken aan de interne én externe bereikbaarheid van de regio. Deze cruciale randvoorwaarden voor een kloppend economisch hart zijn in de afgelopen jaren versterkt op basis van investeringen in autowegen en –bruggen (A50-A12-A15-stadsbrug), de spoorinfrastructuur (station Arnhem Centraal, nieuwe stations Molenhoek, Westervoort, NijmegenLent, Arnhem-Schuijtgraaf) en een moderne, duurzame concessie voor bus en regionale trein BRENG. De verdere uitrol van het Masterplan Openbaar Vervoer (o.a. snelle interne busverbindingen over vrij liggende busbanen maar ook de verknopingen met vervoerssystemen naar buiten de regio zoals naar Duitsland , Wageningen en de Achterhoek) blijft daarbij vernieuwen en versterken. Maar ook het flankerende beleid via SLIM Prijzen heeft de doorstroming op het regionale-nationale wegennet op niveau gehouden. De stedelijke regio Arnhem Nijmegen functioneert als een Daily Urban System. Het systeem van wonen, werken, recreëren, socialiseren en educatie zorgt voor talloze interacties binnen de regio. Binnen gemeenten, tussen gemeenten en tussen regio’s neemt de mobiliteit van mensen nog steeds toe. En ondanks de eerder genoemde forse investeringen, zal er ook in de toekomst blijvend op moeten worden ingezet. Wanneer de taken en bevoegdheden van de huidige WGR+ regio Arnhem Nijmegen over gaan naar de provincie Gelderland, is het van het grootste belang dat het huidige investeringsniveau in de mobiliteit en bereikbaarheid minimaal gelijk blijft, maar eigenlijk moet deze toenemen. Daar waar in minder dichtbevolkte delen van de provincie het openbaar vervoer een merendeels sociale functie heeft, is het in de stedelijke regio Arnhem Nijmegen een essentiële bereikbaarheidsfunctie en cruciaal voor de economische ontwikkeling. Bij een verminderde middeleninzet zal de bereikbaarheid afnemen en daaraan gekoppeld zal ook de ruimtelijk-economische kracht verminderen. Wij hebben de volgende aanbevelingen: • • •
Blijf investeren en vernieuwen in het bereikbaarheidssysteem van de stedelijke regio Arnhem Nijmegen. Beschouw de stadsregio Arnhem Nijmegen als een samenhangend Daily-Urban-System en stem daar de investeringen in mobiliteit, woningbouw en ruimtelijk-economisch op af. Beschouw de functie van het hoogwaardig openbaar vervoer in deze stedelijke regio primair als essentiële factor m.b.t. de (economische) bereikbaarheid en verhoog het investeringsvolume ook hier.
4
Werken, leren, innoveren De kracht van steden wordt sterk bepaald door de omvang van de arbeidsmarkt. Uit onderzoek blijkt dat de hoeveelheid banen een productiviteitsverhogende factor is en daarmee een positieve bijdrage levert aan een goede concurrentiepositie. Daarnaast is uiteraard de bereikbaarheid van die banen van groot belang, niet alleen in fysieke zin (bereikbaarheid en mobiliteit) maar ook wat betreft vereiste kwalificaties. Economische ontwikkelingen gaan snel en vragen om voortdurende innovatie en aanpassing. Onderwijs en arbeidsmarkt moeten hier optimaal op inspelen om maximaal te kunnen profiteren van aanwezige groeipotenties. Ondernemen is keuzen durven maken, je profileren ten opzichte van je concurrenten. Dit geldt ook op de schaal van regio’s en steden. Profilering leidt tot zichtbaarheid en versterken van kracht en kwaliteiten die aanwezig zijn. Focus, de stip op de horizon, bundelt energie en innovatief vermogen en geeft een vliegwieleffect. Ook de provincie heeft hierin een belangrijke rol. Door een duidelijke keuze te maken voor sectoren waarin de regio uniek is en een voorsprong heeft op andere regio’s, ontstaat een ecosysteem van een groot aantal bedrijven die elkaar versterken. Voorbeeld voor deze aanpak is de regio Eindhoven met Brainport. Unieke kwaliteiten benutten en hierin de juiste keuzen maken is hierbij essentieel. Voor de stadsregio gaat het om de ligging op de centrale as Randstad – Ruhrgebied en de belangrijke aanwezige kennisinstellingen (Radboud Universiteit, HAN, WUR). De ligging kan, meer dan tot nu toe, worden benut om internationale allure te ontwikkelen. Vergroting van transnationale arbeidsmobiliteit en gezamenlijke opleidingen met Duitsland bieden goede mogelijkheden om tekorten van hoogopgeleide mensen op de arbeidsmarkt te compenseren. De kennisinstellingen in de regio behoren tot de beste in Nederland en werken op veel terreinen samen. In hun optreden naar de overheid wordt die gezamenlijkheid echter niet zichtbaar, waarmee ze zichzelf tekort doen en een verkeerd beeld oproepen. De Radboud Universiteit is effectief in de werving van EU-middelen en creëert daarmee hoogwaardige kennis en nieuwe werkgelegenheid. De faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica groeit al enige jaren tegen de trend in. Gelderland staat op plaats twee (na NBrabant) wat betreft de octrooidichtheid; ruim 50% van de Gelderse aanvragen komt uit de stadsregio. Naast de top van de arbeidsmarkt zijn ook de brede basis en de kansen van starters uiteraard van groot belang. Top en basis hangen nauw met elkaar samen. Aan de onderkant van de arbeidsmarkt worden veel slagen gemist omdat een efficiënte en gebundelde aanpak ontbreekt. Goedwillende werkgevers haken af door ondoorzichtige regelgeving, versnipperde aanpak en een wirwar aan begeleiders, intermediairs etc. Starters en met name startende ondernemers, missen kansen omdat er onvoldoende faciliteiten zijn: geen financieringsmogelijkheden, ontbreken van goedkope bedrijfsruim ten (ondanks veel leegstand), onvoldoende coaching. Wij hebben de volgende aanbevelingen:
Er is een proactief samenhangend beleid nodig van regio, provincie en kennisinstellingen, vergelijkbaar met Brainport. Dit moet leiden tot meer samenwerking tussen overheid, onderwijs, investeerders en bedrijfsleven. Het huidige beleid draagt te zeer een ad-hoc karakter. Dit samenhangende beleid moet zich manifesteren in een duidelijke innovatie- en onderzoek identiteit (type innovaties en bedrijven); dit bindt onderzoekers en ondernemers.
5
Stimuleer jong ondernemerschap om high-potentials na hun studie aan de regio te verbinden. Faciliteer bij praktische zaken als: huisvesting (benut leegstand), financiering, kennis en advies. Faciliteer ondernemers met ideeën om bij te dragen aan de ontwikkelingen van de regio. Zorg dat er een centraal punt is waar men terecht kan, ideeën worden geïnventariseerd en partijen worden samen gebracht. Versterk grensoverschrijdende samenwerking met Duitsland (economisch gebied Düsseldorf, vliegveld Weeze), op gebied van onderwijs (nu al veel Duitse studenten), arbeidsmarkt en ondernemerschap. Neem internationalisering mee in de regio identiteit. Organiseer een stedelijk pact voor het stimuleren van de werkgelegenheid. Teveel werklozen met kwaliteiten staan aan de kant, terwijl welwillende werknemers ontmoedigd raken door de wirwar van regelgeving, bemiddeling etc. Zorg voor een efficiënte organisatie die ondernemer en werknemer optimaal faciliteert om tot de goede match te komen. Gedacht kan worden aan een stadsregionaal arbeidsloket. Verbeter de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. Zorg dat kwalificaties passen op wat gevraagd wordt en dat studenten kennis hebben van de regio. Hierdoor raken jonge mensen meer verbonden aan de regio en dat vergroot de kans dat zij hier hun toekomst zoeken.
Advies van de regiocommissie Stadsregio Arnhem Nijmegen Februari 2013
