Studiewijzer voor de student

Auteurs: Alice Peters, Frans Westerveen www.geowijzer.noordhoff.nl

© 2014 Noordhoff Uitgevers bv

Studiewijzer voor de student Tekst in grijs hoeft niet te worden doorgenomen voor de toelatingstoets aardrijkskunde, tekst in rood is toegevoegd of komt in de plaats van bestaande teksten in het boek. Deze teksten moeten wel worden doorgenomen. Je vindt alle aanvullingen op de website. Deel 1 Kennisbasis inhoud

11

1 Kaart en atlas

13

1.1 Wat is aardrijkskunde? Aardrijkskunde of geografie KNAG

15 15 15

1.2 Geografisch leren kijken Actueel wereldbeeld Geografische zienswijze Multiperspectiviteit: natuurlijke en menselijke factoren Meervoudig bronnengebruik

15 16 16 17 19

1.3 Schaal Schaalniveaus Schaal op de kaart

19 19 19

1.4 Atlas Soorten kaarten De atlas Geografisch Informatie Systeem Remote sensing Kaartprojecties

21 22 22 23 23 24

1.5 Plaatsbepaling op de aarde Geografische breedte Geografische lengte Vakkenstelsel Tijdzones GPS en navigatiesystemen

24 24 24 25 26 27

1.6 Topografie Plaatsbeschrijving Het nut van topografie De keuze van de basistopografie

28 28 28 29

Samenvatting

30

Basiskennis geschiedenis 2014 | 1



2 Weer en klimaat

31

2.1 Planeet aarde Zonnestelsel Opbouw van de atmosfeer Weer Klimaat Dag en nacht Seizoenen

33 33 33 34 34 34 35

2.2 Temperatuurfactoren Breedteligging Hoogteligging Gesteldheid van het aardoppervlak en de land-zeeverdeling Zeestromen Ligging van gebergten

36 36 37 37 38 39

2.3 Neerslag Kringloop van het water Neerslagvormen Neerslagtypen Wolken Moesson

39 39 40 42 43 44

2.4 Luchtbewegingen Wind Grote windsysteem Orkaan Tornado

45 45 46 48 49

2.5 Plantengroei en klimaten Tropisch regenwoudklimaat Savanneklimaat Steppeklimaat Woestijnklimaat Gematigde zone: Middellandse Zeeklimaat Landklimaat Polair klimaat Gematigde zone: zeeklimaat

50 50 50 51 51 52 53 53 53

2.6 Klimaatverandering Klimaten vroeger en nu Krijt: de warmste periode ooit Het Quartair: de ijstijden Het huidige klimaat Vermindering van de albedo De curve van Milankovitch Zonneactiviteit Vulkaanuitbarstingen El Niño

54 54 54 54 55 56 56 56 57 57 Basiskennis geschiedenis 2014 | 2



Veranderingen in de Golfstroom Broeikaseffect en het versterkt broeikaseffect Gat in de ozonlaag

58 58 59

Samenvatting

59

3 Landschappen in Nederland

61

3.1 Zandlandschap Ontstaan zandlandschap Bewoning zandlandschap Sint-Pietersberg Landinrichting

63 63 63 67 65

3.2 Lösslandschap Ontstaan lösslandschap Bewoning lösslandschap

66 66 67

3.3 Veenlandschap Ontstaan Bewoning veenlandschap Turf baggeren of steken

69 69 69 71

3.4 Zeekleilandschap Ontstaan zeekleilandschap Bewoning zeekleilandschap De Beemster

72 72 73 76

3.5 Duinlandschap Ontstaan duinlandschap Bewoning duinlandschap Drinkwaterwinning

77 77 78 78

3.6 Rivierkleilandschap Ontstaan rivierkleilandschap Bewoning rivierkleilandschap Nieuwe natuur

79 79 82 82

Samenvatting

83

4 Nederland en het water

85

4.1 Hoog en laag land Nederland Wonen op de hoogte Het poldersysteem Soorten polders Nederland leeft met water

87 87 88 89 90 93




4.2 Zuiderzeewerken De Zuiderzee Watersnoodramp 1916 Afsluitdijk Inpolderingen Schaalvergroting

94 94 94 95 96 97

4.3 Deltawerken Watersnoodramp 1953 Het Deltaplan Oosterscheldekering Europoortkering: Maeslantkering en Hartelkering

98 98 99 100 101

4.4 Ruimte voor de rivier Rivierwater Hoogwater in 1993 en 1995 Deltaplan Grote Rivieren Ruimte voor de Rivier Toekomstig hoogwaterbeleid

102 102 103 104 105 105

4.5 Kustverdediging De kust Getijde Kustbeleid en dynamisch kustbeheer Zwakke schakels

106 106 107 108 109

4.6 Waterproblemen wereldwijd Te veel water Te weinig water Vervuild water Toekomstig mondiaal waterbeleid

110 110 111 112 113

Samenvatting

113

5 Actieve aarde

115

5.1 Endogene en exogene krachten De aarde Platentektoniek

117 117 118

5.2 Plaatbewegingen Divergentie Convergentie Transversale bewegingen

118 119 120 121




5.3 Vulkanisme Vulkanen Stratovulkaan Schildvulkaan Spleeterupties Vulkanische verschijnselen

122 122 124 124 125 125

5.4 De aarde beeft Aardbeving Tsunami

126 126 127

5.5 Bergen Reliëf Vegetatiezones op een berg Gletsjers

128 128 129 130

5.6 Kringloop van het gesteente Stollingsgesteente Sedimentgesteente Metamorf gesteente Verwering Erosie en sedimentatie

131 132 133 133 133 135

Samenvatting

136

6 Bevolking en ruimtelijke inrichting

137

6.1 Bevolkingsaantallen Demografie Geboorte en sterfte Emigratie en immigratie Demografische transitie

139 139 139 140 141

6.2 Leeftijdsopbouw van de bevolking Bevolkingsopbouw Demografische druk

142 142 143

6.3 Buitenlandse migratie Push- en pullfactoren Allochtoon en autochtoon Emigratie

145 145 149 150

6.4 Binnenlandse migratie Urbanisatie Wederopbouw en woningnood Suburbanisatie Groeikernen Compactestadbeleid

152 152 153 154 155 156




6.5 Stad en platteland Stad en dorp De stad groeit Van sanering naar grotestedenbeleid Landelijk gebied

157 157 158 159 159

6.6 Nota Ruimte Bundeling van verstedelijking en infrastructuur Bevorderen van krachtige steden en een vitaal platteland Waterbeleid De EHS: investeren in de kwaliteit van de natuur Landschappen ontwikkelen met kwaliteit Samenvatting

160 160 162 162 163 164 164

7 Bestuur in Nederland en Europa

165

7.1 Bestuur in Nederland Gemeente Provincie Het rijk Waterschap

167 167 168 169 170

7.2 Ruimtelijke ordening Rijk Provincie Gemeente

172 172 172 172

7.3 Ontstaan van de Europese Unie Van EGKS via EEG naar EG De Europese Unie Uitbreiding van de EU

173 173 174 176

7.4 Bestuur in de Europese Unie De Europese Raad Raad van de Europese Unie Europees Parlement Europese Commissie Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen De Europese Centrale Bank

177 177 177 178 179 179 180

7.5 Europees beleid Gemeenschappelijke Landbouwbeleid Regionaal beleid Innovatiebeleid

180 180 182 182




7.6 De Europese Unie in de wereld Buitenlands beleid en veiligheidsbeleid Wereldhandel Ontwikkelingshulp Humanitaire hulp

183 183 184 184 186

Samenvatting

186

7 Grenzen en identiteit 7.1 Soorten grenzen Natuurlijke en politieke grenzen Gemeente Het rijk Koninkrijk der Nederlanden Waterschap 7.2 Identiteit en conflicten Identiteit Cultuur verbindt mensen Grensconflicten 7.3 Wereldgodsdiensten Christendom Islam Hindoeïsme Boeddhisme Jodendom 8 Bestaansmiddelen

187

8.1 Economische systemen Kapitalisme Het Angelsaksisch en Rijnlands model Socialisme en communisme Beroepsbevolking

189 189 189 189 190

8.2 Primaire sector Akkerbouw Veeteelt Tuinbouw Bosbouw Visserij Mijnbouw

190 190 191 192 193 194 195

8.3 Secundaire sector Industriële revolutie Zware industrie Lichte industrie

196 196 197 198




8.4 Tertiaire sector Verkeer en vervoer Mainports Mainport Schiphol Mainport Rotterdam Recreatie en toerisme Quartaire sector

199 199 199 200 201 203 204

8.5 Globalisering Globalisering Glokalisering Multinationals Global shift Centrum en periferie

204 204 206 206 207 208

8.6 Keerzijde van globalisering IMF en Wereldbank WTO en vrijhandel Andersglobalisten en antiglobalisten Fair trade Migratie

208 209 209 210 210 211

Samenvatting

212

9 Arm en rijk in de wereld

213

9.1 Wanneer ben je rijk? Indicatoren van ontwikkeling Gezondheidszorg Onderwijs BNP

215 215 216 217 218

9.2 Steeds meer stedelingen Sterke bevolkingsgroei Migratie Overurbanisatie

218 219 219 220

9.3 Natuurlijke factoren voor onderontwikkeling Het klimaat Verwoestijning Bodemerosie

221 221 222 223

9.4 Economische factoren voor onderontwikkeling Kolonialisme WTO ‒ de wereldhandelsorganisatie Ontwikkelingssamenwerking Microkrediet

224 225 226 227 228




9.5 Sociale factoren voor onderontwikkeling Snelle bevolkingsgroei Politieke factoren Corruptie

229 229 230 231

9.6 Millenniumdoelen De Verenigde Naties Acht millenniumdoelen

231 231 234

Samenvatting

235

10 Bronnen van energie 10.1 Energie Wat is energie? Elektriciteit Twee soorten energiebronnen 10.2 Uitputbare energiebronnen Steenkool Aardgas en aardolie Kernenergie 10.3 Vernieuwbare energiebronnen Windenergie Waterkracht Zonne-energie Biomassa 10.4 Elk voordeel heeft zijn nadeel Meer broeikasgassen Kernenergie De wind Witte steenkool 10.5 Energieverbruik Steeds meer energie nodig Economische groei Bevolkingsgroei 10.6 Het Nederlandse energiebeleid Inkomsten Schonere energie Energie besparen Warmte uit de ondergrond Warmtekrachtkoppeling (WKK)




Bij deel 2 van Geowijzer zijn geen aanvullingen gemaakt. Deel 2 Kennisbasis didactiek

237

10 Aardrijkskunde op de basisschool 10.1 Kerndoelen Kerndoelen ‒ kennisdoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld Leerlijnen en tussendoelen Vaardigheidsdoelen Criteria van Mager Attitudedoelen 10.2 Dé Canon – een canon De Canon van Nederland De watercanon Canon van het Nederlandse landschap Andere canons 10.3 Ontwikkelingspsychologie Spelend leren Een realistisch wereldbeeld Spelen in de bovenbouw van de basisschool 10.4 Aardrijkskunde en taal Taalontwikkeling Schooltaal gebruiken Taal in zaakvakken Samenvatting

239 240 240 240 241 242 243 244 244 245 246 247 247 248 248 249 249 250 250 251 252 252

11 Vernieuwers en het aardrijkskundeonderwijs 11.1 Jenaplan: een wereldoriënterende school Jenaplan: het concept Gesprek, spel, werk en viering Wereldoriëntatie 11.2 Montessori: van het geheel naar delen Montessori: het concept Kosmische visie op de mens en de wereld Kosmische opvoeding en kosmisch onderwijs Montessori en aardrijkskunde De ontdekker, de verkenner en de wetenschapper 11.3 Freinet: eigen belevingswereld Freinet: de uitgangspunten Technieken van Freinet 11.4 Dalton: vrijheid in gebondenheid, zelfstandigheid en samenwerking Education: opvoeding en onderwijs Het Daltonprincipe Dalton op de basisschool Samenvatting

253 254 253 254 255 258 259 259 259 260 261 264 264 264

12 Kaartlezen

271

267 267 268 269 269




12.1 Voorbereidend kaartlezen Ruimtelijke oriëntatie 12.2 Aanvankelijk kaartlezen Expanding horizon Plattegrondsbesef Lezen van kaartsymbolen Schaalbegrip Hanteren van (wind)richtingen Ontdekken van vormen van generalisaties Plaatsbepaling met behulp van coördinatoren Aanvankelijk kaartlezen en de Eindtoets Bassischool 12.3 Voortgezet kaartlezen Kaartvisualisatie Kaartinventarisatie Kaartanalyse Kaartinterpretatie 12.4 Wandkaart en globe Wandkaarten De globe Digitaal schoolbord Samenvatting

272 273 274 274 275 276 277 277 278 278 279 279 279 280 280 280 281 281 282 283 283

13 Topografie 13.1 Topografie leren Mental map Een standaardlijst 13.2 De didactiek van de topografie Rijke leeromgeving en functionele topografie Een verantwoord eigentijds kaartbeeld aanleren Atlas 13.3 Topografie spelend leren Jeugdboeken Spelen met kaarten Computer 13.4 Atlasgebruik Zoekstructuren in de atlas Hulpmiddelen in de atlas Samenvatting

285 286 286 286 292 292 293 294 295 295 296 297 298 298 299 300

14 Methoden voor aardrijkskundeonderwijs 14.1 Thematische of regionale opzet Regionaal-encyclopedische methode Thematisch-concentrisch Thematisch-exemplarische methode Regionaal-thematisch 14.2 Vakkenintegratie Wereldoriëntatie Vakkenintegratie 14.3 Methode kiezen en gebruiken Informatie over methodes

301 302 302 302 303 303 304 304 306 308 308




Flexibel gebruik Actualiteit Verschillen tussen methodes 14.4 Evalueren op drie niveaus Toetsen op school De Cito-toets Periodieke Peilingen van het Onderwijsniveau Samenvatting

310 310 309 311 311 312 313 314

15 Educaties 15.1 De samenleving en educaties Maatschappelijk belang Toepassen van educaties Educatiecirkel Media-educatie 15.2 Natuur- en milieubeleid Natuur- en milieueducatie Duurzame ontwikkeling 15.3 Mondiale educaties Ontwikkelingseducatie Vredeseducatie Mensenrechteneducatie Intercultureel onderwijs Burgerschapskunde Wereldburgerschapskunde 15.4 Erfgoededucatie Erfgoedonderwijs op de basisschool Erfgoededucatie bij jonge kinderen Cultureel erfgoed Natuurlijk erfgoed Industrieel erfgoed Werelderfgoed Samenvatting

315 316 316 316 317 318 319 319 320 321 321 323 324 325 325 326 327 327 328 329 329 330 331 331

16 Didactische werkvormen 16.1 Educatieve spellen Waarom spellen? Rollenspel Simulatiespel Leerspellen 16.2 Beelddidactiek Haubrich Bordtekening Het knieboek Bewegende beelden Voorwerpen 16.3 Veldwerk Kijktocht Veldinventarisatie Veldonderzoek

333 334 334 334 336 336 337 337 339 339 340 341 342 342 342 343 Basiskennis geschiedenis 2014 | 12



Excursie 16.4 Educatief ontwerpen Verhalend ontwerpen Projectonderwijs Doe- en ontdekkisten Verhalen en liedjes Zandtafel Maquette Webquest Samenvatting

343 345 345 346 346 348 349 349 351 351

Literatuurlijst Kennisbasis Inhoud

352

Literatuurlijst Kennisbasis didactiek

355

Illustratieverantwoording

359

Register Kennisbasis inhoud

361

Register Kennisbasis didactiek

366

Over de auteurs

368


Studiewijzer voor de student

Recommend Documents