STUDIEREIS VBG 2012 OOSTENRIJK

Excursieverslag VBG Oostenrijk (3-6 oktober 2012)

STUDIEREIS VBG 2012 OOSTENRIJK

‘VERGROENING VAN HET GROENE ONDERWIJS’

VERSLAG 21 december 2012

Vereniging Buitengewoon Groen

1


Inhoud

Onderwerpen

pagina

1. Inleiding • Thema van de excursie • Motivatie • Doel van het bezoek • Voorop in de Vergroening • Resultaatgerichte excursie

03-05 03 03 04 04-05 05

2. Deelnemers en begeleiding • Deelnemerslijst • Begeleiding • Groepsfoto’s 3 en 4 oktober

06-07 06 07 07

3. Leervragen

08-09

4. Programma

10-11

5. Dagverslagen van de excursie • Inleiding • 3 oktober • 4 oktober • 5 oktober • 6 oktober

12-37 12-13 13-16 17-26 26-33 33-37

6. Het onderwijssysteem in Oostenrijk • Groepsfoto 5 oktober

38-41 41

Meer informatie: nuttige websites

42

Verslag voor en door alle deelnemers, verzameld door Susan Potiek. Eindredactie: Cees de Jong, secretaris VBG


2


1.

Inleiding

• Thema: ‘Vergroening van het groene onderwijs’ Zoals aangekondigd op de VBG-studiemiddag op 22 maart in Barneveld is dit jaar voor Oostenrijk gekozen omdat daar vergroening (toepassen van duurzame economie) binnen de groene sector en groen onderwijs op de situatie in Nederland voorloopt, al meer vorm en inhoud heeft gekregen, diverse partijen verbindt en een nationale aanpak kent. De studiereis is gericht op zowel (nationaal) beleid, groene (biologische) bedrijven, inhoud en organisatie op niveau van de Fachschulen, docent en leerling en de docentenopleiding. Een bijkomende reden is dat het Oostenrijkse onderwijs een voorbereidende beroepsklas kent (of ‘Polytechnische Schule’ PTS) die één jaar duurt (de leerplichtige 9e klas). Deze voorbereidende beroepsklas is enigszins te vergelijken met de bovenbouw van ons vmbo. Alleen in Nederland en Oostenrijk komt deze voorbereidende fase in een aparte schoolsoort voor. • Motivatie Vergroening staat hoog op de economische agenda en omvat alle activiteiten die duurzaam ondernemen mogelijk maken. Duurzaamheid vertalen binnen het bedrijf is niet suf maar winstgevend. Veel van deze activiteiten vinden plaats onder de noemer van ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ (mvo). De overheid heeft inmiddels 9 ‘topsectoren’ aangewezen waarvan de komende jaren extra economische groei wordt verwacht. Twee van die topsectoren (‘Agro & Food’ en ‘Tuinbouw & Uitgangsmaterialen’) vallen rechtstreeks onder het groene domein en vier topsectoren (Energie, Design, Water, Life Sciences/Biotech) hebben er sterke banden mee. Groene groei is alleen mogelijk als tegelijk oplossingen worden gevonden voor belangrijke vraagstukken op gebied van natuur en milieu (bijvoorbeeld schaarste aan grondstoffen, energiebesparing, klimaatverandering, druk op natuur en dierenwelzijn). Vergroening biedt het groene onderwijs kansen om zich beter als groene partij in beeld te brengen. Groene opleidingen hebben veel kennis op gebied natuur & milieu en zijn thuis op gebied van water, lucht en bodem. We zijn zeer innovatief om bijvoorbeeld bedrijfsprocessen milieuvriendelijker te organiseren. We hebben antwoorden op vragen op gebied van leefomgeving, leefstijl en gezonde voeding. Met vergroening kunnen groene opleidingen hun werkveld uitbreiden en hun imago sterk verbeteren, zowel vmbo als mbo Groen.

Neder-Oostenrijk: Wenen en omstreken


3


• Doel van de studiereis De studiereis heeft als doel leden de VBG gezamenlijk kennis te laten vergaren over actuele, nieuwe ontwikkelingen op gebied van vergroening aan de hand van voorbeelden in het voortgezet en beroepsonderwijs en overleg te voeren over de opzet, organisatie, inhoud, didactiek, beoordeling en docentcompetenties. Door actief kennis te maken met manieren van aanpak, materialen en structuren kunnen de deelnemers hun eigen visie op vergroening (leren) ontwikkelen en vorm geven. Het bestuur van de VBG heeft de volgende subdoelstellingen opgesteld: • Leren van onderwijsontwikkelingen in Oostenrijk. Het accent ligt daarbij op de vergroening. Onderwerpen zijn bijvoorbeeld inhoud, organisatie, resultaten, ervaringen, plaats in het curriculum, borging, beoordeling, samenwerking met bedrijven en nationale ondersteuning. • Het leren van elkaar krijgt vanuit onze excursiegroep een accent in de vorm van presentaties, vragen, stellingen over bovenstaande onderwerpen. Een ieder is uitgenodigd voor een (gemeenschappelijke) bijdrage. Suggesties daarover kunt u kwijt op het aanmeldingsformulier. • Leggen van (bilaterale) contacten met vergelijkbare scholen in Oostenrijk voor toekomstige contacten (internationalisering), o.a. met Oostenrijkse collega’s over mogelijke samenwerking en uitwisseling en vergroening. • Kennis nemen van de andere actuele ontwikkelingen in de groene sector (o.a. verbreding) in Oostenrijk. • Project 'Voorop in de Vergroening' De AOC Raad is dit schooljaar gestart met het project ‘Voorop in de Vergroening’. Vergroening van Groen onderwijs is daarbij in een dubbele doelstelling vertaald en wil jongeren in vmbo en mbo ondersteunen door integraal aandacht te schenken aan: 1. maatschappelijke vraagstukken op gebied van natuur & milieu; 2. vergroening van bedrijven, om daarmee bedrijfseconomisch te kunnen overleven. Groene opleidingen zullen jongeren meer bewust moeten maken van de eisen die beide opdrachten stellen aan hun gedrag en hen toerusten voor praktische toepassingen.

Ook de VBG doet actief mee met het project ‘Voorop in de Vergroening’. Het project sluit dit jaar de oriënterende fase af en richt zich op activiteiten in de praktijk vanaf 2012-2013. Op de laatste studiedag (22 maart 2012) hebben de VBG-scholen aangegeven dat vrijwel alle afdelingen actief zijn met vergroening. Als belangrijkste lijn werd aangegeven dat de VBG-scholen vooral lokaal/regionaal willen samenwerken met en aansluiten bij innovatieve bedrijven op gebied van vergroening. Ook kunnen we bijvoorbeeld onze ‘groen-grijze’


4


combinaties binnen de school inzetten. Het bestuur heeft aangegeven welke bijdrage de VBG-scholen kunnen en willen leveren in 2012-2013 (zie overzicht op pagina 5). Bijdrage VBG in 2012-2013 aan 'Voorop in de Vergroening' Bijdrage VBG in 2012-2013 aan 7 actielijnen van het project 'Voorop in de Vergroening' : Actielijn 1: gedrevenheid vergroeningsopdracht AOC’s-VBG Actielijn 2: vertaling naar opleidingsinhoud- en structuur: starten pilot waarbij VBGscholen samen met bedrijfsleven op projectbasis vorm geeft aan de vergroening binnen de opleiding vmbo Groen Actielijn 3: cultuur en bedrijfsvoering: starten met een aantal VBG-afdelingen om duurzame bedrijfsvoering vorm te geven Actielijn 4: professioneel handelen: VBG helpt mee aan landelijke groene docenten-dag in 2012-2013; VBG heeft als thema 'Vergroening vmbo Groen' op de ALV van 16 november a.s.; VBG gaat op excursie naar Oostenrijk 3-6 oktober met als thema 'Vergroening Groen onderwijs' Actielijn 5: (h)erkenning VBG-AOC's als groene kenniscentra: VBG-scholen doen mee aan symposium; VBG-scholen zetten zich regionaal in; website vbgscholen.nl geeft ruimte aan project VidV Actielijn 6: optimale benutting structurele samenwerking: VBG-scholen werken mee aan programma Groene Kennis voor Burgers; VBG-scholen willen regionaal samenwerken met AOC's en bedrijven Actielijn 7: noodzakelijke randvoorwaarden: Vergroening is structureel agendapunt bij bestuur VBG; regionale pilots zijn onderdeel van programma Groene Kennis voor Burgers; subsidiemogelijkheden worden onderzocht • Resultaatgerichte excursie De excursie is ingericht op het verzamelen van voorbeelden uit het groene onderwijs, bedrijven en lerarenopleiding in Oostenrijk. Hoe werkt het in de praktijk ? Wat is de inhoud en hoe wordt het overgebracht aan de leerlingen ? Welke organisatie en docentcompetenties zijn nodig om vergroening de school binnen te halen ? Hoe vindt borging van de bereikte resultaten in de groene opleiding plaats ? Deze studiereis biedt de gewenste verdieping op gebied van vergroening. Vooraf wordt een uitgebreide informatiemap samengesteld. In het programma worden voorbeelden in de schoolpraktijk bezocht, getoond en besproken met directie, collega-docenten en leerlingen. De studiereis vindt plaats in de context van het Oostenrijkse schoolsysteem. Behalve een uiteenzetting en toelichting op de scholen is tevens een bezoek aan het ministerie van Landbouw (‘Lebensministerium’) in Wenen gepland. Aangespoord door de resultaten van de excursie van het afgelopen jaar wordt op het laatste dagdeel aandacht geschonken aan de transfer van alle verzamelde kennis naar de situatie op de eigen school. Tenslotte wordt ca. 3-4 maanden (januari/februari 2013) na terugkomst een vervolgbijeenkomst georganiseerd om de eerste ervaringen uit te wisselen, kennis te delen of een specifiek onderwerp nader toe te lichten.


5


2.

Deelnemers

In totaal hebben 28 deelnemers van 14 VBG-scholen aan de studiereis deelgenomen. De excursiegroep bestond uit vakdocenten, teamleiders, (sector)directeuren, onderwijsadviseurs en 2 begeleiders. •

Deelnemerslijst

Naam school/organisatie

Naam deelnemer

Mobiel nummer

Broeckland College Breukelen Anna Maria van Schurman Franeker Porta Mosana College Maastricht Porta Mosana College Maastricht

Dhr. John Deurloo Dhr. Yde Weistra Mw. Elise Piers Dhr. Jo Janssen

00-31-621452186 00-31-643918776 00-31-630588623 00-31-651744493

Carmel College Salland Raalte Carmel College Salland Raalte Carmel College Salland Raalte De Meerwaarde Barneveld De Meerwaarde Barneveld

Dhr. Bert Jan Korteschiel Dhr. Marco Westerhof Mw. Tanja Oost Dhr. Marc Jan Trouwborst Mw. Ans ter Haar

00-31-638748456 00-31-623769489 00-31-619874184 00-31-622678171 00-31-654711349

Melanchthon Bleiswijk Melanchthon Bleiswijk Midden Brabant College Tilburg Midden Brabant College Tilburg

Dhr. Andre Molenaar Dhr. Jaap Harreman Dhr. Kees den Ridder Mw. Aukje Brekelmans

00-31-621831241 00-31-624829011 00-31-646199463 00-31-644266298

Chr. College Schaersvoorde Aalten Chr. College Schaersvoorde Aalten Pius X College Bladel Pius X College Bladel

Mw. Marinke Hilferink Dhr. Wim Meijnen Mw. Heleen Koggel Mw. Sylvia de Leeuw

00-31-653613235 00-31-640285503 00-31-653857201 00-31-639778871

Twents Carmel College Oldenzaal Twents Carmel College Oldenzaal St. Canisius Tubbergen/Almelo St. Canisius Tubbergen/Almelo

Mw. Annemarleen Ridder Dhr. Hans Meinders Mw. Riet Jansen Mw. Mirjam Lageschaar

00-31-620920835 00-31-655375925 00-31-648354724 00-31-627050991

De Groene Campus Helmond Van Lodenstein Hoevelaken Stedelijk College Zoetermeer Stedelijk College Zoetermeer

Dhr. Jim van de Kerkhof Mw. Clasien Grootendorst Mw. Irma Lommers Mw. Marjolein Hendriks

00-31-613213196 00-31-629055737 00-31-621410441 00-31-615021903

CPS Amersfoort AOC Raad Ede VBG/CPS Amersfoort

Mw. Susan Potiek Dhr. Hans Blankestijn Dhr. Cees de Jong

00-31-655824100 00-31-655793178 00-31-621247948


6


• Begeleiding Hans Blankestijn (AOC Raad) en Cees de Jong (VBG) vormden de reisleiding ter plekke. Onze (hoofd)contactpersonen in Oostenrijk waren: -mw. Elisabeth Höningsberger (woensdag 3 oktober) -mw. Christine Wogowitsch (vrijdag 5 oktober). -hr. Herbert Reiter (donderdag 4 oktober) -mw. Beate Kralicek (vrijdag 4 oktober) •

Groepsfoto’s excursiegroep 3 (Schönbrunn) en 4 oktober (Pyhra)

Pyrha (4 oktober 2012, van links naar rechts): Marinka Hilferink, Tanja Oost, Clasien Grootendorst, oostenrijker, Ans ter Haar, Bert Jan Korteschiel, Irma Lommers, Marjolein Hendriks, Marco Westerhof, André Molenaar, Jaap Harreman, Aukje Brekelmans, Hans Blankestijn, Wim Meijnen, Cees de Jong, Herbert Reiter, Riet Jansen, John Deurloo, Susan Potiek, Annemarleen Ridder, Hans Meinders, Jim van de Kerkhof, Sylvia de Leeuw, Marc Jan Trouwborst, Yde Weistra, Heleen Koggel, Kees den Ridder, oostenrijkse, Jo Janssen en Elise Piers

Schönbrunn (3 oktober 2012, van links naar rechts): André Molenaar, Irma Lommers, Wim Meijnen, Clasien Grootendorst, Bert Jan Korteschiel, Elise Piers, Jaap Harreman, Marco Westerhof, Annemarleen Ridder, Yde Weistra, Susan Potiek, Gottfried Kellner, Riet Jansen, Hans Meinders, Sylvia de Leeuw, Marinka Hilferink, Heleen Koggel, Aukje Brekelmans , Hans Blankestijn, Kees den Ridder, Ans ter Haar, Marjolein Hendriks, Marc Jan Trouwborst, Jim van de Kerkhof, Jo Janssen en Cees de Jong (niet op de foto: Tanja Oost) Vereniging Buitengewoon Groen

7


3.

Leervragen

Algemene vragen -Hoe is het onderwijs in Oostenrijk georganiseerd ? -Wat zijn overeenkomsten en verschillen met het Nederlands onderwijssysteem ? -Welke (praktische) definitie(s) van duurzaamheid worden gehanteerd in Oostenrijk ? -Welke ontwikkelingen en mechanismen zijn verantwoordelijk voor de duurzaamheidsbeweging in Oostenrijk in het algemeen en in het (groene) Oostenrijks onderwijs in het bijzonder ? -Welke rol speelt leiderschap in de duurzaameidsontwikkeling in Oostenrijk ? -Hoe is het overheidsbeleid t.a.v. duurzaamheid geformuleerd ? -Wat wil men wanneer bereiken, op welke wijze, met welke partijen en welke rol is aan het onderwijs gegeven ? En wat is de stand van zaken ? -Welke stakeholders zijn allemaal betrokken bij duurzaamheid in Oostenrijk in het algemeen en in het (groene) Oostenrijks onderwijs in het bijzonder? -Hoe kijken de burgers van Oostenrijk aan tegen verduurzaming van de economie ? -Wat betekent vergroening voor de werkgelegenheid in Oostenrijk ? Groen onderwijs -Hoe ziet de groene beroepskolom eruit in Oostenrijk ? -Hoe is het onderwijs georganiseerd op de scholen (klassengrootte, week- en jaartaak docent, week- en jaarrooster leerlingen/studenten, theorie/praktijk, stage, dagrooster) ? -Hoe kijkt de samenleving naar het groene onderwijs in het licht van verduurzaming ? -Wat is het imago van het groene beroepsonderwijs) ? -Hoe is de leerlingzorg georganiseerd ? -Hoe ziet het leren eruit in het groene onderwijs ? -Hoe hangt binnen- en buitenschools leren met elkaar samen ? -Hoe is groen onderwijs verenigd in Oostenrijk ? -Kent Oostenrijk ook intersectoraal onderwijs of ontwikkelingen op dit gebied ? -Hoe verloopt integratie van beroepsgerichte en algemene vakken ? -Hoe hangen praktijk en theorie met elkaar samen ? -Hoe vindt examinering plaats: binnen of ook buiten school ? Komen proeven van bekwaamheid voor ? Is er net zoals in Nederland een centraal en een schoolexamen ? -Hoe wordt de lessentabel opgesteld ? -Kent Oostenrijk ook versnelde trajecten in de beroepskolom ? Duurzaam onderwijs -Hoe komt duurzaamheid tot uiting in de onderwijskolom en zijn per schooltype accenten te geven ? -Welke rol speelt de overheid: hoe sturen zij op innovaties ? -Welke rol spelen subsidies vanuit de overheid ? Werkt dit in de praktijk ? -Wat zijn de streefdoelen en criteria voor succes van duurzaamheid in het onderwijs ? -Welke voorwaarden (kritische succesfactoren) spelen een rol bij het slagen van duurzaamheidsprocessen in het onderwijs ? -Wat is uitgangspunt bij duurzaam onderwijs: integreren van duurzame aspecten (bijvoorbeeld grondstoffen, energie, meststoffen/bestrijdingsmiddelen, transport) of een aparte module ? -hoe ziet een duurzaam curriculum eruit in groen onderwijs ? -hoe verloopt de implementatie van duurzaamheid in het curriculum ? Vereniging Buitengewoon Groen

8


-welke knelpunten doen zich voor bij de verduurzaming van het onderwijs en hoe lost men die op ? -zijn er publicaties (‘lessons learned’) voorhanden over verduurzaming (groen) onderwijs ? -zijn er ‘good practices’ (beschreven en niet-beschreven) waar we van kunnen leren? -hoe worden vorderingen in ‘duurzaamheid’ door de leerlingen/studenten gemeten ? Docenten en leerlingen -op welke wijze wordt in de docentenopleiding aandacht aan duurzaamheid gegeven ? -welke nascholing op gebied van duurzaamheid wordt aangeboden ? -welke (nieuwe) eisen worden er gesteld aan de docent ? -hoe ervaren docenten duurzaam (beroeps)onderwijs ? -hoe ervaren leerlingen duurzaam (beroeps)onderwijs ? -hoe spelen de niet-groene vakken in op duurzaamheid ? -is bekend op welke wijze leerlingen kiezen voor groen onderwijs ? Bedrijven -hoe is het gesteld met de werkgelegenheid in de groene sector ? -wat betekent duurzaamheid voor de werkgelegenheid ? Zijn er ook nieuwe sectoren en beroepen in ontwikkeling ? -in welke groene bedrijven is duurzaamheid een speerpunt ? -op welke wijze werken bedrijven samen met het (beroeps)onderwijs aan duurzaamheid ? -hoe ervaren de praktijkopleiders de samenwerking met de scholen ? -spelen professionaliseringsvragen mbt duurzaamheid van de bedrijven een rol ? -kent Oostenrijk ook een topsectorenbeleid zoals in Nederland ? -welke mogelijkheden bieden Oostenrijkse bedrijven voor stage aan bijvoorbeeld Nederlandse leerlingen/studenten ? Uitwisseling -Wat is het beleid inzake internationalisering in Oostenrijk ? -Hoe kijkt Oostenrijk naar Nederland in dit opzicht ? -Vinden op dit moment al uitwisselingen (leerlingen, docenten) plaats tussen (groene) scholen in Oostenrijk en VBG-scholen? -Welke scholen in Wenen en omgeving hebben interesse voor een uitwisseling met onze Nederlandse scholen ? -Welke mogelijkheden zijn er om schoollocaties in Oostenrijk te betrekken bij het ORTeproject ? (Oldenzaal, Raalte, Tubbergen, Eibergen)

Bezoek wijngaard en wijnproeverij Landwirtschaftliche Fachschule Hollabrunn Vereniging Buitengewoon Groen

9


4.

Programma Ochtend

09.45 uur: verzamelen in de buurt van balie 10, vertrekhal 2 Uitdelen: programmaboekje, excursiegidsje Wenen, aanteken/reflectieboekje 11.40 uur: heenreis met KL 1845 Amsterdam Schiphol naar Wenen (aankomst: ca. 13.30 uur)

Woensdag 3 oktober

Lunch in het vliegtuig Middag

14.15 uur: transfer met bus (Penner Reisen) vanaf vliegveld Wenen (dagbegeleider: mw. Elisabeth Hönigsberger) 15.00 uur: bezoek LFZ-school en ‘city farm’ (stadslandbouw) in Schönbrunn (Wenen), o.l.v. hr. Gottfried Kellner (meer informatie op www. gartenbau.at) 17.00 uur: bezoek slot Schönbrunn (www.schoenbrunn.at)

Avond

18.15 uur: diner in Plachutta’s Gasthaus zur Oper (menu via www.plachutta.at/index.php?id=95); de beste schnitzels van Wenen ! 20.30 uur: transfer met bus naar hotel Kaiserrast in Stockerau Onderweg: toelichting op programma donderdag 4 oktober 21.45 uur: inchecken 22.00 uur: (kennismakings)gesprek (facultatief) met elkaar in de lobby van het hotel over eigen leervragen, indrukken en ervaringen met Hans Blankestijn en Cees de Jong

Ochtend

07.50 uur: transfer met bus naar Pyhra (dagbegeleider: hr. Herbert Reiter) 09.00 uur: bezoek Betrieb Schabauer, Schule am Bauerhof, biologisch bedrijf, door de groene scholen ook gebruikt voor praktijkleren 11.30 uur: bezoek Landwirtschaftliche Fachschule Pyhra

Middag

Lunch op de school in Pyhra 13.00 uur: bezoek Betrieb Milchviehstall, Kooperationstall in Pyhra, met duurzame oplossingen op gebied van voer, energie en mest.

Donderdag 4 oktober

15.00 uur: bezoek Fachschule Tulln, met een speciaal programma gericht op alternatieve energie in landen tuinbouw (Energiewirtschaft)

Avond

17.30 uur: diner op Landwirtschaftliche Fachschule Hollabrunn 20.00 uur: wijnproeverij op LFS Hollabrunn 22.00 uur: transfer met bus naar hotel Kaiserrast Stockerau Onderweg: gesprek over de ervaringen van de dag en toelichting op het programma van vrijdag 5 oktober


10


Ochtend

09.00 uur: Transfer met bus naar Wenen (dagbegeleider: mw. Beate Kralicek) 10.00 uur: Bezoek ministerie van Landbouw met een presentatie over het onderwijssysteem in Oostenrijk met accent op het groene onderwijs (mw. J. Reiter-Stelz) www.lebensministerium.at

Middag

12.45 uur: lunch op de Hochschule für Agrar- und Umweltpädagogik 14.00 uur: diverse presentaties over: -beroepsopleidingen in Oostenrijk (hr. R. Nöbauer) -Grüne Pädagogik (vergroening) (mw. Christine Wogowitsch) -Green Care (o.a. zorgboerderijen) (hr. Thomas Haase, mw. Birgit Steiniger)

Vrijdag 5 oktober

16.30 uur: voornemens en plannen van de deelnemers. Op basis van de opgedane ervaringen bespreken we vragen als: waar wil je over een jaar staan ? Hoe ga je dit realiseren, wat is daarvoor nodig en wat heeft deze studiereis daaraan bijgedragen ? (Cees de Jong en Hans Blankestijn) Avond

Diner in Wenen (nader te bepalen) Bezoek klassiek concert in Wenen 22.30 uur: : transfer met bus naar hotel Kaiserrast Stockerau Onderweg: gesprek over de ervaringen van de dag en toelichting op het programma van zaterdag 6 oktober

Ochtend

09.00 uur: uitchecken hotel Kaiserrast in Stockerau 09.30 uur: transfer naar Wenen en (facultatief) met korte citytour Eigen invulling in Wenen

Middag Zaterdag 6 oktober

Lunch op eigen gelegenheid Eigen invulling in Wenen Afspraak maken over verzamelpunt transfer bus naar vliegveld 17.30 uur: transfer naar vliegveld Wenen

Avond

19.55 uur: retourvlucht naar Amsterdam Schiphol, KL 1848 21.45 uur: aankomst Schiphol


11


5.

Dagverslagen van de excursie

• Inleiding: een overzicht door: Hans Meinders (Twents Carmel College te Oldenzaal) en Cees de Jong (VBG) Onder de titel vergroening in het onderwijs is er in deze reis met name aandacht geweest voor de manier waarop het groene onderwijs kan bijdragen aan duurzaamheid, andere manieren van omgaan met energie en energie productie, grondstoffen, transport en de bewustwording daarvan. Het is een studiereis voor docenten en directieleden van de VBG-scholen, dus er is uiteraard ook gekeken naar het onderwijs in Oostenrijk en wat wij daarvan kunnen leren. Kenmerkend voor het Oostenrijkse (beroeps)onderwijs is dat leerlingen van 14 jaar, net als in Nederland, een keuze maken voor beroepsonderwijs (de Fachshule) of verder algemeen onderwijs. Er is een 3-jarige en een 5-jarige Fachhule. De 3-jarige Fachshule is gericht op een toeleiding tot de arbeidsmarkt, de 5-jarige opleiding geeft met een diploma ook recht op doorstroming naar het hoger onderwijs. Het diploma van de 5-jarige Fachschule geeft dezelfde rechten als dat van de algemene opleiding, die 4 jaar duurt (een soort HAVO). Opmerkelijk is dat de keuze voor een 5-jarige vakopleiding populairder is dan de 4-jarige algemene opleiding. Er is echter maar een beperkt aantal van deze vakopleidingen in Oostenrijk met een ‘selectie aan de poort’, die o.a. gebaseerd is op behaalde cijfers op de Hauptschule (‘middenschool’). De vakopleidingen zijn specifiek ingericht en van ieder soort opleiding is er maar een beperkt aantal in Oostenrijk aanwezig. Dit betekent ook dat de kans groot is dat als een leerling kiest voor een bepaalde vakopleiding, het onderwijs meestal ver weg van huis wordt gegeven en dat de leerlingen vaak in een internaat terecht komen. Dit laatste staat in tegenstelling tot de situatie in Nederland, waar al het onderwijs relatief dicht bij huis wordt aangeboden. De vakscholen die we hebben bezocht zijn allemaal kleinschalig (ongeveer 150-250 leerlingen) en (maximaal) contextrijk en betekenisvol ingericht. Elke vakschool beschikt over een praktijkcentrum- en bedrijf, die zeer modern zijn gefaciliteerd. In sommige gevallen is tevens een onderzoekscentrum aan de vakschool toegevoegd. De landbouwvakscholen beschikken vaak over grote arealen. In alle gevallen is er voldoende personeel aangesteld voor alle werkzaamheden De vakscholen zijn een soort ‘bedrijfsscholen’ waar leren en werken in ‘het praktijkbedrijf’ samen gaan. Door het feit dat veel leerlingen intern zijn, is de begeleiding van de leerling ook erg intensief. In Wenen en omgeving hebben we 4 verschillende Landwirtschaftliche Fachschulen bezocht: • een school (Schönbrunn), gericht op tuinbouw met onderzoekscentrum, met veel nieuwbouw waar in de gebouwen veel aandacht is besteed aan duurzaamheid en alternatieve energie (klimaatneutraal). • een school (Tulln) die in het onderwijsprogramma veel aandacht besteedt aan andere, alternatieve energieproductie in de landbouw (biomassa en biodiesel) binnen een nieuw concept voor de Oostenrijkse boerenbedrijven (Energiewirtschaft) • Twee scholen (Pyrha en Hollabrunn) die vooral hebben laten zien hoe onderwijs in een leerwerkbedrijf gegeven kan worden, met allerlei accenten op duurzaamheid (o.a. productie, handel en verkoop van streekproducten) en verbreding van landbouw (met zorg, educatie en recreatie)


12


Alle scholen waren intern in de bedrijfsvoering gericht op duurzaamheid, variërend van kwaliteit voeding in het restaurant tot en met de gebruikte materialen voor inrichting en huisvesting van de leerlingen. Er is tevens een bezoek gebracht aan een schooltuinenproject (‘stadslandbouw voor de basisscholen’) in Wenen, waar ook leerlingen van de vakschool (Schönbrunn) in participeren. Er is een bezoek gebracht aan een biologische boerderij, waar vooral basisschool kinderen leerervaringen kunnen opdoen. Op de laatste dag zijn we te gast geweest op het ministerie van Landbouw (‘Lebensministerium’) waar een toelichting is gegeven op het Oostenrijke onderwijssysteem in het algemeen en op het groene onderwijs in het bijzonder. Tenslotte hebben we een bezoek gebracht aan de groene lerarenopleiding waar met name gesproken is over zorg (Green Care) en nieuwe pedagogische en didactische ideeën omtrent vergroening van het groene onderwijs. Nieuwe inzichten en vervolgvragen Al deze bezoeken, samen met alle gesprekken en discussies in de excursiegroep, hebben voor ons in ieder geval nieuwe inzichten en kennis opgeleverd op gebied van duurzaamheid en groen onderwijs. We noemen er een aantal: -bewustwording: kunnen we in onze school niet bewuster met energie omgaan en kunnen we minder afhankelijk worden van de energiebedrijven die ons de energie leveren tegen een onzekere prijs en kunnen we niet meer gebruik maken van duurzame energie ? -bewustwording: duurzaamheid krijgt voor leerlingen betekenis als we als school zelf het voorbeeld geven: de duurzame school waardoor leerlingen en docenten samen nieuwe duurzame keuzes leren maken ? -samenwerking bedrijfsleven: kunnen we de samenwerking die we als groene afdeling met een groene onderneming (boerderij) in de buurt hebben, niet verder uitbouwen ? -samenwerken voor duurzaamheid: kunnen we intern met de andere grijze opleidingen meer samenwerken in een intersectorale opleiding gericht op duurzaamheid ? Duurzame oplossingen zijn bij uitstek gebaat bij een intersectorale insteek. -samenwerking met lokaal basis- en vervolgonderwijs: kunnen we niet meer activiteiten met leerlingen uit het basisonderwijs en bijvoorbeeld uit het grijze voortgezet onderwijs organiseren rondom onze school ? -samenwerking in de vereniging: kunnen we de komende jaren (liefst binnen het project ‘Voorop in de vergroening’) samen met onze VBG- en AOC-collega’s in de regio stimuleren de projecten uitvoeren ? (bijvoorbeeld inventarisatie duurzame initiatieven lokale groene bedrijven en organisatie lokale markt voor duurzaamheid) -samenwerking met instellingen en overheden: kunnen we samen met gemeenten, waterschappen, woningbouwverenigingen duurzame initiatieven ontwikkelen en uitvoeren ? -samenwerking met uitgevers (bijvoorbeeld Ontwikkelcentrum): kunnen we niet samen handen en voeten geven aan didactische en pedagogische vertaling van vergroening ?

•

Woensdag 3 oktober 2012

door Clasien Grootendorst (Van Lodenstein College, Hoevelaken) en Kees den Ridder (MBC Economie en Groen, Tilburg) Landwirtschaftliche Fachschule in Schönbrunn (Clasien Grootendorst) Als eerste staat een bezoek gepland aan het Lehr- und Forschungszentrum für Gartenbau in Schönbrunn (Wenen). De school is gesitueerd naast het imposante slot van Schönbrunn. Een prachtige locatie ! We worden hartelijk ontvangen door dhr. Gottfried Kellner. Dhr. Kellner vertelt met trots over zijn recent totaal gerenoveerde/vernieuwde schoolgebouw. Energie efficiëntie (klimaatneutraal) is één van de voorschriften van de overheid bij de (nieuw)bouw van een Vereniging Buitengewoon Groen

13


school tegenwoordig in Oostenrijk. Enkele voorbeelden hiervan in dit schoolgebouw zijn: veel dakramen voor natuurlijk licht, massieve betonnen muren met kleine perfect geïsoleerde ramen. Zonnepanelen op het dak, de verkregen energie wordt gebruikt voor het verwarmen van water. Het gebouw is aan de buitenkant omgeven door Schattier lamellen. Deze lamellen weren de zon uit het gebouw. De warmte wordt m.b.v. deze lamellen ‘opgeslagen’ onder het gebouw en weer gebruikt wanneer het seizoen dit aangeeft. Het regenwater wordt opgevangen in ondergrondse reservoirs en wanneer nodig gebruikt voor irrigatie van de tuin. Mogelijkheden voor gescheiden afval tref je aan in elke

Afval scheiden in elk lokaal

Lamellen voor zonwering en als zonnecollectoren

ruimte/lokaal. Een deel van het gebouw is ingericht als internaat. Leerlingen die van ver komen kunnen hier wonen voor een bedrag van € 340,00 per maand. Het onderwijs (in Oostenrijk) is gratis (!)

De ultramoderne energiezuinig kas van Schönbrunn met Jaap, Jo en Elise Op het terrein staat tevens een moderne en bijzonder goed geoutilleerde kas 3800 m². In deze kas zijn technologische hoogstandjes te vinden, zoals een eb- en vloedsysteem en Vereniging Buitengewoon Groen

14


verschillende (energiezuinige) lichtbronnen. Hier vindt breed onderzoek plaats op het gebied van tuinbouw. Behalve tuinbouw (breed van uitgangsmaterialen tot teeltfactoren) verzorgt de school opleidingen in groenvoorziening en landschapsarchitectuur. Voor de praktijk hebben de leerlingen de beschikking over prachtige schooltuinen (horizontaal en verticaal) op de hoofdlocatie en een tweede locatie (zie verder).

Fraaie schooltuinen in Schönbrunn De school telt zo’n 250 leerlingen. Wanneer we kijken naar de beschikbare ruimten en faciliteiten voor dit aantal leerlingen constateren we behoorlijke verschillen met Nederland. Op de Fachschule wordt uitsluitend 5 jarige opleidingen aangeboden onder de nieuwe naam Lehr- und Forschungszentrum (LFZ) aan leerlingen in de leeftijd van 14 -19 jaar. Zoals al gezegd kent de school twee opleidingsvarianten binnen groenvoorziening en landschapsarchitectuur en tuinbouw(breed). Op de hoofdlocatie (met kassen) lag het accent op tuinbouw, terwijl het tweede schoolgebouw ruimte bood aan groenvoorziening en landschapsarchitectuur. De LFZ selecteert aan de poort. Jaarlijks worden op deze school maar liefst !! ca. 50 % van de leerlingen afgewezen. Deze selectie zorgt voor een goed niveau, de praktische component is met name van een hoog niveau. Op deze wijze worden de leerlingen grondig voorbereid op de arbeidsmarkt of de universiteit (hogeschool). De school heeft een goede reputatie. In Oostenrijk wordt een beroepsopleiding zoals die aangeboden wordt op de LFZ meer gewaardeerd dan in Nederland. In Oostenrijk ontvangen scholen een budget van de overheid. Aan de LFZ is ook een onderzoekscentrum aan verbonden. Dit levert behoorlijke inkomsten op die gebruikt kunnen worden voor de exploitatie van de gehele school. Daarnaast kunnen scholen ‘geld maken’ uit nevenactiviteiten, zoals verhuur van de kas voor evenementen en verkoop van eigen verbouwde groenten en planten. Het blijkt dat Gottfried Kellner naast schooldirecteur ook een ondernemer is c.q. moet zijn. (Kees den Ridder) Nog ondersteboven van het feit dat internaat, schoolgebouw en alle kassen gebruikt werden door slechts (maximaal) 250 leerlingen stapten we weer in de bus.


15


Herr Director ging met ons mee. Ik dacht dat het was om te gidsen, maar ook het verzorgen van het entertainment ging Herr Kellner goed af. Aangekomen bij het tweede schoolgebouw van Schönbrunn met prachtige (dak)tuinen om ca. 17.00 uur bleek de leerlingen en het personeel al vertrokken. Voor onze Herr Director geen probleem. Hij kroop in zijn rol van conciërge, rommelde wat aan zijn sleutelbos en kreeg alle deuren open. Het 3,5 ha grote terrein met een gebouw, naar Nederlandse normen goed voor een gebruik door 600 leerlingen wordt slechts 2 dagen per week gebruikt door een deel van de 250 leerlingen. Het was fantastisch om door het klimaatneutrale gebouw te lopen. Gottfried Kellner gaf uitleg aan de energievoorziening van het gebouw en veel voorbeelden van daktuinen.

Schönbrunn op de daktuin (3 oktober 2012, van links naar rechts): André Molenaar, Irma Lommers, Wim Meijnen, Clasien Grootendorst, Bert Jan Korteschiel, Elise Piers, Jaap Harreman, Marco Westerhof, Annemarleen Ridder, Yde Weistra, Susan Potiek, Gottfried Kellner, Riet Jansen, Hans Meinders, Sylvia de Leeuw, Marinka Hilferink, Heleen Koggel, Aukje Brekelmans , Hans Blankestijn, Kees den Ridder, Ans ter Haar, Marjolein Hendriks, Marc Jan Trouwborst, Jim van de Kerkhof, Jo Janssen en Cees de Jong (niet op de foto: Tanja Oost)

Na een klein oponthoud (wat collega's bleken opgesloten te zijn door Herr Kellner…) met de bus naar de tweede locatie van LFZ Schönbrunn. Daar aangekomen bleek de sleutelbos van Herr Director geen garantie te zijn om binnen te komen. Er werden wat telefoontjes gepleegd en na een half uurtje wachten opende Herr Wolfgang Palme de poort van de Cityfarm. Na een korte blik geworpen te hebben in de oorspronkelijke ontbijtkamer van Keizerin Sissy werden we naar boven gedirigeerd. Daar kregen we uitleg over de vele projecten die gericht zijn op het laten ervaren door de stadse kinderen wat landen tuinbouw is. Wie meer wil weten: www.gartenbau.at of www.cityfarm.at of direct contact via herr Wolfgang Palme [email protected]


16


Jim, Annemarleen en Yde aan de ontbijttafel

Donderdag 4 oktober 2012 door Jo Janssen en Elise Piers (Porta Mosana College, Maastricht) De ochtend begon met een goed ontbijt. Om 8.05 uur vertrokken we, met onze gids voor vandaag: de heer Herbert Reiter. Annahof, Biologische Landwirtschaft und Schule am Bauerhof Ons eerste bezoek is aan de Annahof, Biologische Landwirtschaft, Schule am Bauerhof, betrieb van de familie Schabauer. De weg voerde door het beroemde Wiener Wald (tegenwoordig beschermd door de UNESCO status van ‘werelderfgoed’).

www.annahof-laab.at De beschikbare grond bij de boerderij is van een lokaal klooster gepacht. De dierhouderij vindt plaats op een biologische wijze. De inrichting van de verschillende stallen is heel modern. Bijvoorbeeld de varkens stallen hebben op de bodem een speciale biologische en duurzame ondergrond (hiervan kon de temperatuur oplopen tot ca. 50 graden).

Excursiegroep verzamelt zich op het terrein van Annahof Vereniging Buitengewoon Groen

17


De boerderij is voor het voedsel zelfvoorzienend ! Het voer bestaat uit Luzerne, Klaver, Mais en Tarwe. Dit voedsel bevat te weinig eiwit en daarom wordt er bijgevoerd met (dure) soja, die wordt betrokken uit Europa i.p.v. uit de (platgebrande) tropische regenwouden. De boerderij heeft 30 melkkoeien voor het maken van verse kaas en verkoop van verse melk. Daarnaast zijn er nog mestvarkens, hebben ze 2,5 ha. appelboomgaard, 150 stuks legkippen met een vrije uitloop via de ‘ei-tunnel’. De producten worden verkocht via de Biowinkel op het terrein. Deze is 2x per week open en telt ongeveer 400 vaste klanten (tot en met Wenen toe). De boerderij biedt gelegenheid aan (basis)scholen voor een kennismaking met Groen, voor kinderen in de leeftijd van 4 – 12 jaar. Er komen ongeveer 3.000 kinderen per jaar, ca. 2 groepen per dag, voor een bezoek van ca. 2,5 tot 3 uur. Tijdens het bezoek kunnen de leerlingen bijvoorbeeld ervaren hoe een kip aanvoelt, een warm ei in de handen houden, varkens ruiken en knuffelen, zien hoe melkproducten of honing wordt geproduceerd. Het hooi komt uit een ‘Natuurbeschermingsgebied’ van ca. 12 ha. vanwege de steilheid van het gebied. Het hooi wordt in folie verpakt . Een discussiepunt voor het bedrijf is het verschil tussen verse hooimelk en silohooi melk, dit vanwege de afwijkende microflora in het silovoer. Jaarlijks worden 50 varkens geslacht en verwerkt op de bedrijf zelf. Dit vindt 1 x per jaar plaats. De koeien worden ter plekke in de stal gedood (geschoten) om stress bij de dieren te voorkomen, bij varkens gebeurt dit in een speciale (slacht)ruimte. We hebben de rondleiding afgesloten met een bezichtiging van de winkel. We werden getrakteerd op een stukje bio worst , kaas , brood en appelsap.

De ‘ei-tunnel’ onder de bedrijfsweg door …….


18


Donderdagmiddag 4 oktober door Hans Meinders, Annemarleen Ridder (Twents Carmel College te Oldenzaal), Riet Jansen ( St.Canisius te Tubbergen/Almelo)

Landwirtschaftliche Fachschule Pyhra De LWS Pyhra heeft prachtig nieuw gebouw op een enorm terrein van in totaal 165 ha ! Zoals alle van de bezochte Fachshulen is de school kleinschalig van opzet, er wordt door 21 leerkrachten onderwijs verzorgd voor 170 leerlingen, die praktisch allemaal intern zijn. Pyhra is een Landwirtschaftliche Fachshule, met voornamelijk 3-jarige opleidingen; dit betekent dat de leerlingen na Hauptschule hier nog 3 jaar onderwijs komen volgen. Na afsluiting van het onderwijs op deze Fachshule met een ‘lehrabschlusprüfung’ (een soort proeve van bekwaamheid), gaan de leerlingen aan het werk of maken de keuze voor een vervolgopleiding of cursus binnen het vak. Je zou de opleiding kunnen vergelijken met een VM2/3 -traject in Nederland met diplomering op mbo niveau 2/3. De Fachschule Pyhra is oorspronkelijk gericht op kinderen uit boerengezinnen die na 3 jaar praktisch onderwijs terug gaan naar huis, de boerderij, daar ze gaan werken en op enig moment de boerderij of groene onderneming van hun ouders overnemen. In dit kader komen veel leerlingen en volwassenen later nog terug op de school voor aanvullende cursussen, een soort contractonderwijs. Naast deze vorm van aanvullende onderwijs activiteiten en daaraan verbonden inkomsten, verzorgt de school in verschillende proefopstellingen ook onderzoek in opdracht van de lokale omliggende bedrijven. Ook dit geeft natuurlijk aanvullende inkomsten. De school heeft haar aanbod verbreed en naast de opleiding voor boer (Landwirtschaft) een opleiding levensmiddelentechnologie (productie kaas, wijn, vruchtensappen, conserven) en een opleiding handel/verkoop (Einzel Handelskaufmann/frau). Daarmee wordt aangesloten bij verbreding van de economische basis van de boerderijen met productie en verkoop van (biologische) streekproducten. Ook Oostenrijk kent zorgboerderijen en activiteiten gericht op recreatie. De markt voor streekproducten is sterk ontwikkeld in Oostenrijk en vele malen groter dan in Nederland. Opvallend is de spreuk van Henri Ford in de school: -samenkomen is een begin -samen blijven is vooruitgang -samenwerken leidt tot succes


19


Alle opleidingen zijn niet alleen sterk praktisch gericht, ze worden ook gegeven in de ‘echte’ context die op de school is gecreëerd, waar leerlingen min of meer in een praktijkbedrijf (mee) werken/leren. Er is een boerenbedrijf met melkkoeien waar zelfs in samenwerking met 3 boeren een voor Oostenrijkse begrippen een enorme stal is gebouwd (zie vervolgverslag) waar meer dan 200 dieren worden gehouden op dit moment. Tevens is er is een kaasmakerij waar de eigen melk wordt verwerkt in het kader van de opleiding levensmiddelentechnologie. Leuk om te vermelden is dat de kaasmakerij, waar de leerlingen het echte handwerk nog leren, wordt geleid door een docente, die afkomstig is uit Nederland. Coöperatieve melkinrichting Pyrha De leerlingen die de levensmiddelentechnologie-opleiding volgen houden zich naast het maken van kaas bezig met allerlei conserveringstechnieken (worst, jam, e.d.), maken van wijn en bier en vruchtensappen. Jaarlijks vinden in Oostenrijk concoursen plaats waar de producten worden gepresenteerd. De school in Pyhra wint regelmatig nationale prijzen voor de op school bedachte en gemaakte producten.

Leerlingen en docente tonen kaasproducten en oorkonde


20


Tenslotte faciliteert de school ook een eigen jachtopleiding, die jaarlijks wordt afgesloten met de ‘St Hubertus maaltijd’ voor leerlingen en ouders, compleet met hoorngeschal. In het kader van de opleiding Einzelhandelskaufmann/frau, is er een winkel op het schoolterrein waar alle eigen gemaakte produkten en produkten uit de omgeving worden verkocht. Al het vakwerk voor handel /verkoop wordt in deze context geleerd. Door de kleinschaligheid en het feit dat de leerlingen intern zijn, wordt er op een natuurlijke manier veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van de leerlingen. Dit wordt nog versterkt door de verschillende projecten die door de leerlingen worden gedaan en waar praktijk en theorie bij elkaar komen. Helaas hebben we leerlingen hierover niet kunnen bevragen. Donderdagmiddag 4 oktober Door Bert Jan Korteschiel en Tanja Oost (Carmel College Salland Raalte) Bezoek Milchviehcoöperation van de Landwirtschaftliche Fachschule Pyhra In 1998 zijn vier boeren een samenwerkingsverband met elkaar aangegaan, wat erg uitzonderlijk is in Oostenrijk. Men is in Oostenrijk van mening dat grote bedrijven geen toekomst hebben, er is dan ook veel kritiek geweest op het bedrijf. De grootste melkveebedrijven in Oostenrijk hebben maximaal 120 melkkoeien. De 3 boeren zijn tussen de 30 een 55 jaar oud. Inmiddels is er ook één boer met pensioen gegaan. Het bedrijf begon met een ‘openfrontstal’ voor 140 melkkoeien en melkcarrousel voor 16 koeien. De grond is eigendom van de gemeente.

De boeren zijn begonnen met een ‘combinatie ras’, de kwaliteit van de koeien was wisselend. Dit is ook de reden dat ze er ‘Vlekvieh-koeien’ doorheen gekruist hebben. De koeien worden tweemaal daags gemolken, de boeren overleggen wekelijks met elkaar. In 2003 hebben de boeren de stal verder uitgebouwd met ruimte voor nog eens 150 melkkoeien. Ze hebben een A-Quotum voor 1.810.000 kg melk (eiwitgehalte 4,2% en 3,2% vet), daarnaast hebben ze geïnvesteerd in het D-Quotum. Dit houdt in dat de boeren zelf mogen bepalen wat ze met de melk doen. Op dit moment word een deel van de melk door leerlingen van de LWS Pyhra verwerkt tot o.a. kaasproducten.


21


Het huidige veebestand bestaat uit; 225 melkkoeien, 200 jongvee en 15 stierkafjes .

Coöperatieve melkveebedrijf Pyhra Donderdagmiddag 4 oktober door Jim van de Kerkhof (De Groene Campus Helmond) en Yde Weistra (Anna Maria van Schurman Franeker) Landwirtschafliche Fachschule Tulln De school richt zich op de nieuwe positie van landbouw in de regio, waarbij de boer naast voedselproducent optreedt als energieleverancier (‘Der Bauer als Energiewirt’). De opleiding kent daartoe 3 ‘modulen’(studierichtingen), die tezamen duurzaamheid integraal binnen de landbouw omvatten: -Landbouw en nieuwe energie (bedrijfseconomisch moduul) -Landbouw en biomassa (gericht op de verwerking en kwaliteit van de producten als nieuwe grondstoffen voor de biochemische productie van o.a. biodiesel) -Landbouw en energietechniek (vooral gericht op onderhoud van de nieuwe technieken) De school heeft 4 bijbehorende Lehrbetriebe, te weten: Landwirtschaft, Energie, Landschaftpflege en Kommunaltechnik. Energie en Landbouw Doelstelling: In 2020 dient ca. 50 % van de energiebehoefte van de 80.000 inwoners uit eigen regio te worden afgedekt door de productie van landbouwgewassen voor energie (productie van biomassa). De school heeft zich in regionaal verband enorm verdiept in de toekomstige energieproductie samen met ca. 200 lokale/regionale landbouwbedrijven. Ook universiteiten participeren in de activiteiten. Een krachtige leergemeenschap. Vereniging Buitengewoon Groen

22


Om de doelstelling te halen worden diverse projecten op oplopend niveau gestart, vanaf het (woon)huis, via boerderij naar gemeenschap en tenslotte de regio (zie illustratie hieronder). Bij Tulln begint de (energie)victorie !

Oostenrijk is als land arm aan delfstoffen. Vanuit dit nadeel is nieuw denken gestart richting duurzaamheid. Het land is ooit gestart met de bouw van een kernenergiecentrale maar voor dat deze centrale in werking is gesteld is de bouw gestopt op grond van milieuargumenten. Het oud denken is nationaal ingehaald door het nieuwe denken. Oostenrijk wil haar toekomst duurzaam inrichten. Duurzaamheid is de nieuwe motor van de economie. Verantwoording afleggen naar de komende generaties is een drijvende gedachte/motivatie hierachter. Het land wil alle milieuvriendelijke mogelijkheden inzetten en verder doorontwikkelen naast de conventionele energie, zoals : - Energiezuinig, - Bio energie, - Zon, - Wind, - Aardwarmte, - Waterkracht. Op den duur wordt de conventionele (=milieuvervuilende vormen van) energie helemaal afgebouwd. De energieproductie is dan compleet duurzaam. De ‘Agrariër als energieproducent’ vormt een substantieel deel binnen deze nieuwe oplossing. Het mes snijdt aan twee kanten: naast de verbeterde duurzame oplossing voor energie krijgt de positie van de boer een herwaardering en vormt (weer) de spil in de samenleving.


23


De school maakt gebruik van eigen innovatieve opgezette (milieubewuste) projecten zoals: - Gemotoriseerde voertuigen laten werken op zonnebloemolie/biodiesel (auto en frees), - Kachels/verwarming stoken op zelf geproduceerde biodiesel - Energie opwekken d.m.v. zonnepanelen op eigen terrein. Deze opgeslagen energie wordt vervolgens verbruikt (deels zelfvoorzienend) - Mestsilo/vergisters als biogasinstallaties - Warmte energie opwekken voor eigen kassencomplex t.b.v. kweek van planten en lesprogramma studenten d.m.v. diverse soorten ontwikkelde kachels. Deze worden gestookt op samengeperste pellets die bestaan uit afvalmateriaal afkomstig van maisplanten Tijdens de rondleiding hebben we kennis kunnen maken met al deze projecten. Een zeer inspirerende bijeenkomst ! Donderdagmiddag/avond 4 oktober 2012 door Irma Lommers (Stedelijk College Zoetermeer) en Marinke Hilferink (Christelijk College Schaersvoorde Aalten) Landwirtschaftliche Fachschule Hollabrunn De directeur van de Landwirtschaftliche Fachschule Hollabrunn ontvangt ons in een zitkuil. Helaas zijn de lessen net beëindigd. Hollabrunn kent 2 hoofdafdelingen: landbouw en huishoudkunde. Binnen landbouw is wijnbouw de bekendste specialisatie van de school, maar er zijn ook andere mogelijkheden op gebied van akkerbouw en veehouderij. Binnen huishoudkunde wordt bijvoorbeeld ingezet met opleidingen gericht op het MKB met bijvoorbeeld de specialisatie (kleine) huisdieren. De laatste opleiding trekt op dit moment 50 % van de leerlingen. In totaal wordt de school bevolkt met ca. 200 leerlingen.

Kleine huisdieren in Hollabrunn


24


Wijnproeverij Hollabrunn De docent wijnbouw van LFS Hollabrunn gaf ons de gelegenheid om 5 verschillende op de school geproduceerde wijnen te proeven. De proeverij bestond in totaal uit 4 witte wijnen en 1 rode wijn. Wijnbouw vindt al meer dan 2000 jaar in dit gebied plaats. Ten zuiden van de Donau door de Romeinen en ten noorden van de Donau door de Kelten. De Romeinen zijn nooit verder gekomen dan de Donau door de vechtlust van de Kelten (volgens onze Oostenrijkse docent) In heel Oostenrijk is in totaal ongeveer 50.000 ha wijnbouw, waarvan 30.000 ha in het Noordoosten plaats vindt. De meest verbouwde witte druif is de Grünevelterliner en de belangrijkste rode druif is de Zweigelt (kruising tussen Blauer Frankischer en Blauer Portugieser). Wijn 1: Muller Thurgau - 2012 Een fruitige, aangename, beetje zoete wijn. Dit was een ‘heuriger’, een wijn van dit jaar. Tot St. Maarten (11 november) mag je, bij een heuriger geen ‘Prosit’ zeggen, maar ‘Mahlzeit’, waarbij je elkaar in de ogen kijkt. Dat hebben we dan ook gedaan. Wijn 2: Wijnviertel, Campus - 2011 De tweede wijn was de trots van de directeur. Deze wijn was geclassificeerd als DAC ! en uitgekozen uit 260 verschillende wijnen. De wijn is gemaakt van een Grünervelterliner en de kleur was helgeel met een groene waas. Met smaak van ‘peper en paprika’ vooral in de afdronk. Wijn 3: Pinot Blanc - 2011 Gemaakt van de Weiss Burgunder, hoogrijpe druiven en daardoor hoog in alcoholgehalte. Dit was al te zien door de ‘tranen’ in het glas. De smaken zuur en zoet waren mooi in balans met elkaar.

Wijnproeverij: Kees den Ridder in actie


25


Wijn 4: Rubin Cuvée - 2010 Cuvée, zoals de naam al zegt is een rode wijn die is samengesteld uit meer wijnen (van meer druivensoorten: De Zweigelt (75 %), Blauburger, Merlot en Cabernet Sauvignon). Een moderne, niet op hout gerijpte wijn met een niet al te hoog alcohol gehalte. Wijn 5: Eiswijn - 2008 Een witte dessert wijn van Grünervelt Linere waarvan de druiven pas geplukt worden als het 2 tot 3 dagen flink gevroren heeft. De druiven worden geplukt en geperst in bevroren toestand. Door het hoge suikergehalte kunnen de gistcellen niet alles omzetten naar alcohol waardoor deze veel restsuiker (zoet smaakt) heeft. De meningen over deze wijn waren erg verdeeld. De proeverij eindigde met de wens dat we in Nederland nu ook (meer) Oostenrijkse wijn gaan kopen. De productie van de wijn is niet zo groot, maar de kwaliteit is hoog. Wij konden alleen maar beamen dat de wijnen onverwacht lekker smaakten en proefden. We kregen de gelegenheid om verder te ‘proeven’ bij de geserveerde Wienerschnitzel. Na afloop hebben we directeur bedankt voor de rondleiding, proeverij en gastvrijheid.

Vrijdagochtend 5 oktober 2012 Door: Marco Westerhof Bezoek ministerie van Landbouw (Lebensministerium) Presentatie over het onderwijssysteem in Oostenrijk met accent op het groene onderwijs Mw. J. Reiter-Stelz De presentatie start met een introductie die al meteen de belangstelling wekt: Nederland zou verder gevorderd zijn met de vergroening van het onderwijs dan Oostenrijk. Een bijzondere uitspraak, aangezien het beeld bestond dat juist Oostenrijk voorop zou lopen in de vergroening. Het was niet de eerste keer dat deze discussie op tafel kwam tijdens de studiereis, en het leverde interessante gespreksstof op over de wijze waarop je de mate van vergroening kwalificeert en kwantificeert. Een film over biologische plaagdierbestrijding en wijnproductie wordt gevolgd door een PowerPoint-presentatie die belicht hoe het onderwijssysteem in Oostenrijk is georganiseerd. Een goed overzicht daarvan is te vinden in de reader/reisprogramma die alle deelnemers van de reisleiding hebben ontvangen, en in de hand-outs van de presentatie. Opvallend is dat de scholen altijd temidden staan van de driehoek internaatleerbedrijf-onderzoekscentrum. Regionale netwerken spelen dan ook een grote rol bij het opleiden van jonge mensen. De internaatsfunctie is, gezien de spreiding van herkomst van de studenten, vanzelfsprekend. De leerbedrijven bieden praktische onderwijsmogelijkheden (hoewel ook in Oostenrijk de kosten van deze leerbedrijven ter discussie staan), en het onderzoek wordt in combinatie met adviesdiensten als cruciale component gezien om nieuwe markten te kunnen ontginnen. De regionale consortia die op deze wijze ontstaan vormen kenniscentra die een constructieve bijdrage leveren aan de landbouwontwikkeling. Doel is om ecologische systemen te behouden, duurzame biologische landbouwproductie mogelijk te maken, toeristische mogelijkheden te onderzoeken, en zo werkgelegenheid te creëren en de leegloop van landbouwgebieden Vereniging Buitengewoon Groen

26


tegen te gaan. Qua innovatie wordt voor een belangrijk deel ingezet op verder onderzoek naar en toepassingsmogelijkheden voor hernieuwbare energiebronnen, waarbij de pionierstatus op het gebied van additieven voor biobrandstoffen verder wordt uitgebouwd. Een kritische succesfactor voor succesvolle regionale inbedding lijkt het bloeiende verenigingsleven in Oostenrijk te zijn. We hoorden hiervan bij meerdere gelegenheden. De ‘Landjugend’ is de grootste jongerenorganisatie voor het landelijk gebied. Deze vereniging staat garant voor een belangrijk deel buitenschoolse activiteiten - veelal op projectmatige basis-, is beroepsgericht, heeft een landelijke dekking en staat onder toezicht van docenten en adviseurs. De ‘Landjugend’ wordt beschouwd als de daadwerkelijke motor van het landelijk gebied. Ook het levenslang-leren concept in het volwassenenonderwijs wordt in sterke mate in verenigingsverband doorgevoerd.

Bert Jan Korteschiel bedankt de ambtenaren van het Lebensministerium namens VBG Uit het betoog blijkt tevens dat de relatieve kleinschaligheid van de onderwijsinstellingen t.o.v. Nederland bijdraagt aan de beheersbaarheid van de processen, en zo aan de kwaliteit van het onderwijs, het onderhouden van de contacten in het werkveld, en de persoonlijke begeleiding van de studenten. Effectiviteit, efficiency en doorlopende kwaliteitsmonitoring van het onderwijssysteem zijn ook in het Oostenrijkse beleid speerpunten voor de komende jaren. Innovatiekracht gedreven door oplossingen voor bestaande en/of te verwachten problemen; men is zich er van bewust dat dit proces ook hier vasthoudendheid en doorzettingsvermogen vergt.


27


Vrijdagmiddag 5 oktober door John Deurloo ( Broeckland College Breukelen) Hochschule für Agrar- und Umweltpädagogik (Wenen) Green Care en tuintherapie opleidingen, door Thomas Haase (directeur Hochschule) Naast de agrarische- en milieudocenten-opleidingen biedt deze school ook de zgn. Green Care- en de Tuintherapie opleiding aan. De Green Care-opleiding duurt 6 semesters, aansluitend op een andere beroepsopleiding, en de Tuintherapie-opleiding duurt 4 semesters, aansluitend op een beroepsopleiding in de pedagogische, sociale of/en psychologische richting, dan wel voor mensen die reeds werkzaam zijn in sociale beroepen zoals de werkvelden van pedagogie, psychologie, medicijnen/ziekenhuizen/ revalidatiecentra/fysiotherapie, biologie of landen tuinbouw. Mensen uit de landen tuinbouw kunnen zo samen met mensen uit de ziekenzorg en revalidatiecentra wat betekenen voor de (snellere) genezing van zieken, dan wel groene zorg bieden. De gedachte achter de opzet van deze opleiding is dat mensen sneller herstellen van een ziekte en zich beter gaan voelen als ze planten en dieren verzorgen. Iets planten en verzorgen en resultaat zien en voelen laat zieken zich sneller beter gaan voelen. Onderzoek naar de effecten hiervan op o.a. bloeddruk en hartslag gaven aan dat verzorging van iets in de natuur sneller resultaat oplevert. Bijkomend voordeel, en zeker niet onbelangrijk, is dat jongeren op deze manier ook leren om van de natuur te genieten en deze nuttig te gebruiken voor anderen. Ook ziektekostenverzekeringen zouden hier van kunnen profiteren (o.a. door sneller herstel en dus minder kosten, en ter voorkoming/genezing van overspannenheid en burn-out).


28


Doelen en voordelen hiervan zijn o.a.: • kortere revalidatietijd; • kostenbesparing in de verzorgingsinrichtingen; • reductie van depressiviteit, negativisme en apathie; • preventie en verlichting, door bijvoorbeeld alledaagse bezigheid en training van gewrichten en wervelkolom; • psychologische motivatie in en stimulatie van menselijke betrekkingen; • verhoging van levenskwaliteit; • tevredenheid bij en opwaardering/aanzien van de mensen die zich met het beroep van verpleging/verzorging van zieken bezig houden; • het terug-naar-de-natuur-gevoel komt weer meer naar boven en wordt zo nuttig gebruikt; • rr worden zo op zichzelf staande of aan therapie gekoppelde herstelprogramma’s ontwikkeld; • de genezingstherapie kan in hele kleine stapjes verdeeld worden. Er kan op deze manier, naast de productie van voedsel, een nieuw aanvullend perspectief voor boeren in landen tuinbouw ontstaan. Beroepsopleidingen in Oostenrijk door Reinhard Nöbauer (ministerie van Onderwijs) door Marc Jan Trouwborst en Ans ter Aar (De Meerwaarde te Barneveld) De PP-slide (zie hieronder)geeft een goede weergave van het onderwijssysteem in Oostenrijk. In de hand-out die tijdens bijeenkomst zijn uitgereikt en in het excursieboek (zie ook hoofdstuk 6) staat een prachtig schema van het onderwijssysteem van Oostenrijk.


29


NB:

matriculation qualification = een niveau iets lager dan bachelor en geeft toegang tot de universiteit.


30


Groene Pedagogiek, door Christine Wogowitsch (lector Hochschule) door Marjolein Hendriks (Stedelijk College Zoetermeer) De Hochschule für Agrar- und Umweltpädagogik is de opleiding voor docenten binnen het groene onderwijs. Zo zijn er verschillende groene richtingen waaruit de studenten een keuze kunnen maken, b ijvoorbeeld: Umweltpädagogik , Agrarpädagogik, Waltpädagogik, Out-doorpädagogik en Bauernhofpädagogik. Het is de regering van Oostenrijk er veel aan gelegen om de groene sector in zijn geheel te behouden. Ook in dit land is er een tendens naar kleinere boerenbedrijven die opgeheven worden of die niet kunnen bestaan van veehouderij, landbouw of tuinbouw alleen. Om de vele mogelijkheden van en innovaties binnen deze bedrijven en bestaande instituten uit te breiden met personeel dat de groene sector wil invoeren, ondersteunen en promoten worden er nieuwe mogelijkheden aangeboden binnen de lerarenopleidingen van de groene sector. Binnen de studierichtingen is er aandacht voor het welzijn van planten dieren en mensen in de breedste zin van het woord. Nu heeft de Hochschule fur Agrar und Umweltpädagogik daar een extra dimensie aan toegevoegd, namelijk de Groene Pedagogiek.


31


Bij deze sterk toekomstgerichte Groene Pedagogiek worden studenten van verschillende richtingen bij elkaar geplaatst en krijgen de opdracht met elkaar een ‘Groen’ probleem te bespreken. De uitdrukkelijke opdracht is te komen tot integrale oplossingen waar een ieder zich vanuit zijn benadering in kan vinden. Op deze wijze worden de studenten gestimuleerd in het bedenken van oplossingen die niet alleen hun eigen vakgebied behelzen. Het uiteindelijke doel is dat de studenten deze integrale en duurzame benadering gaan toepassen in hun praktijk van het lesgeven en dat zij externe partners betrekken bij de scholen zodat de toekomstige werknemers voor de aanpak van problemen met duurzame oplossingen komen. Een grote wens van Christine Wogowitsch is dan ook te komen tot Hogescholen overstijgende thema’s waarbij studenten van alle disciplines betrokken zijn en zo een algehele vergroening kan ontstaan met verantwoordelijkheid voor iedereen (Global und Umwelt development).

Vrijdagavond 5 oktober door: Aukje Brekelmans (Midden Brabant College) SchloB Schönbrunn Na de absoluut beste Wiener Schnitzels gegeten te hebben bij Plachutta, gingen we op weg naar de Orangerie van Schönbrunn voor een klassiek Weens concert. Het bijwonen van een dergelijk concert was voor velen een nieuwe ervaring (net als wijn drinken overigens). Er werden muziekstukken gespeeld van de wereldberoemde Oostenrijkse componisten, Wolfgang Amadeus Mozart (voor de pauze) en de familie Strauss (na de pauze).


32


Schloss Schönbrunn

Schnitzels bij restaurant Plachutta

Daarbij werd natuurlijk ook gezongen en zelfs gedanst. Na ‘An der schönen blauen Donau’ werd als klap op de vuurpijl het concert afgesloten met de Radetzky-mars waarbij het publiek al klappend werd betrokken. Na een staande ovatie vertrokken we richting bus om nog een citytour by night te doen om vervolgens volmaakt tevreden de dag weer af te sluiten in het hotel.

Concert in de oranjerie van Schönbrunn

Zaterdag 6 oktober 2012

door Heleen Koggel en Sylvia de Leeuw (Pius X-College Bladel) Stad Wenen Vandaag het laatste VBG dagje Wenen. Na het laatste ontbijt in ons hotel en het uitchecken, stond onze buschauffeur Wolfgang om 9.00 uur klaar voor vertrek. Alle koffers erin en op weg voor een dagje eigen invulling in Wenen. Hunderwasserhaus Maar voordat wij allen in het centrum werden afgezet brachten we eerst een bezoek aan het Hundertwasserhaus. Dit ‘sprookjesachtige’ huis met zijn uivormige koepels, groene dak en kleurige gevel is een van de meest bezochte trekpleisters van de stad. Het huis is geopend in 1986 en is een ontwerp van de kunstenaar Friedensreich Hundertwasser. Hij maakte het huis als speelse aanvulling op de vaak saaie (sociale) gemeentewoningen. Hij wilde ermee aantonen dat praktisch ook mooi kan zijn. Er wonen nu zo’n 200 mensen in de 50 appartementen, die elk


33


weer anders zijn. De struiken en bomen op de balkons en het dak brengen de natuur naar de stad. Duurzaam groen dus: vergroening in de stad.

Susan, Clasien, André en Jaap bij het Hundertwasserhaus

Zuilen van Hundertwasser

Hundertwasserhaus .

De bazaar Vlakbij het Hundertwasserhaus zijn er velen ook nog even de in dezelfde stijl gebouwde bazaar ingelopen om rond te kijken. Hierna kon een ieder gaan en staan waar hij/zij maar Vereniging Buitengewoon Groen

34


wilde. De een koos ervoor een museum te bezoeken, de ander koos voor de oudste dierentuin ter wereld, een klooster, de vele schitterende kerken, kapellen of staatsgebouwen of maakte een stadswandeling in combinatie met het bezoek aan een terras in de zon. Want een ding mag gezegd worden: het weer was super deze dagen. Wij maakten deel uit van het groepje wat ervoor koos om een stadswandeling te maken langs de vele bezienswaardigheden. Het eerste doel was een goed terras voor het welverdiende bakje koffie. Dit terras gaf uitzicht op de Stephansdom, die het hart van de stad aangeeft. Het is een van het meeste geliefde herkenningspunt van Wenen en het mooiste gotische gebouw van het land. De oudste nog zichtbare delen stammen uit de 13e eeuw. Het gotische schip, de zijkapellen en het koor zijn in de 14e en 15e eeuw verbouwd. Rondom de dom was de open afstapplaats van de welbekende paardenkoetsjes, voor een rondritje Wenen.

De Stephansdom met de rijtuigjes

Na het terrasbezoek werd, op advies van de buschauffeur, de wandeling ingezet naar de Naschmarkt, de grootste markt van de stad. Deze markt is de grootste markt van de stad en is een kleurrijke plek met honderden kramen. Je vind er handelaren in fruit, groente, bloemen, vlees en vis. In de weekenden komen de boeren uit de omgeving hun producten verkopen. Zeker als gevolg van het geweldige weer, was het enorm druk op de markt.

Naschmarkt


35


Tot slot hebben we een ronde gemaakt waarbij we zoveel mogelijk bezienswaardigheden hebben aangedaan, met hulp van een goede kaartlezer onder ons. Zo zijn we o.a. gekomen langs: Academie der Bildenden Künste, het Museum kwartier, talloze kunsthistorische musea, Maria Theresa monument, Volkstheater, Natuurhistorisch Museum, Parlementsgebouw, het nieuwe raadhuis van Wenen, de Universiteit, Burghtheater, Heldenplatz, paleis Hofburg, de Stadsopera en waarschijnlijk nog heel veel meer moois, gezien alle foto’s. Welke kant je in Wenen ook opkijkt, overal verschijnt wel een statig, mooi gebouw, park of standbeeld zodat je bijna niet weet waar je naar moet kijken.


36


Na die heuse wandeling zijn we neergestreken op een heerlijk terras om bij te komen en hebben we geproost op vier geweldige maar wel zware, volle dagen. Om 17.00 uur stond de bus weer netjes op ons te wachten op de Schweden Platz. En wat het noemen waard is, is dat iedereen om vijf minuten voor vijf, dan ook keurig in de bus zat. Vanaf dat moment zijn we aan de terugreis begonnen en vervolgde de busreis zich richting vliegveld Wenen. Daar aangekomen kon een ieder zijn eigen boardingpas printen, de koffers inchecken, daarna nog even de inwendige mens aandacht geven en eventueel nog wat tax free shoppen. Om 19.55 uur vertrok het vliegtuig keurig netjes op tijd naar Nederland om daar, iets eerder dan gepland, om iets voor half tien te landen.

Daarna kon ieder zijn reis richting huis, met locaties op alle plekken van Nederland, voltrekken.


37


6.

Het Oostenrijkse onderwijssysteem

In Oostenrijk geldt voor kinderen die er permanent verblijven, ongeacht hun nationaliteit, een algemene leerplicht van negen jaar. Men kan kiezen tussen privéscholen en staatsscholen. Voor laatstgenoemde categorie behoeft er geen schoolgeld worden betaald. Het Oostenrijkse onderwijssysteem biedt een brede waaier aan mogelijke leertrajecten en komt zo tegemoet aan de uiteenlopende behoeften en interesses van de kinderen en hun ouders. Basisonderwijs Een kind wordt leerplichtig in het schooljaar volgend op de zesde verjaardag. Eerst gaat het vier jaar naar de basisschool (Volksschule) [ISCED 1] (of naar het buitengewoon onderwijs). Een kind kan vanaf vijf jaar naar de kleuterschool gaan, dit is evenwel niet verplicht. In het basisonderwijs krijgen alle leerlingen dezelfde basisvorming. Het biedt een veelomvattende en evenwichtige algemene vorming, die tegelijkertijd de sociale, emotionele, intellectuele en motorische vaardigheden en talenten van de leerlingen helpt te ontwikkelen. Scholen voor buitengewoon onderwijs (Sonderschulen) bieden ondersteuning en onderwijs aan kinderen met een mentale of lichamelijke handicap, die niet naar een gewone basisschool of het lager secundair onderwijs kunnen gaan. Kinderen worden er voorbereid op hun integratie in de arbeidswereld. Secundair onderwijs Na het basisonderwijs kunnen de leerlingen kiezen tussen twee types scholen, die allebei 4 jaar duren: het lager secundair onderwijs (Hauptschule) of de onderbouw van een algemeen vormende wetenschappelijke secundaire school (allgemeinbildende höhere Schule - AHS) [ISCED 2]. De scholen van het lager secundair onderwijs bieden de leerlingen een basisvorming en brengen de nodige kennis aan voor de overgang naar het hoger secundair onderwijs. De onderbouw van het algemeen vormend wetenschappelijk Vereniging Buitengewoon Groen

38


secundair onderwijs (allgemeinbildende höhere Schule - AHS) biedt een bredere algemene vorming. Na het afronden van een van beide onderwijsvormen kunnen de leerlingen kiezen uit verschillende opleidingsmogelijkheden. Ze kunnen opteren voor een beroepsgerichte of de bovenbouw van een algemeen vormende (AHS) opleiding. Een beroepsgerichte opleiding kan worden gevolgd via een tweeledig opleidingssysteem (leertijd + deeltijds onderwijs), in het beroepsgerichte secundair onderwijs (BMS) of in het hoger secundair beroepsonderwijs (BHS). Als leerlingen na het lager secundair onderwijs of de onderbouw van het algemeen vormend secundair onderwijs (AHS) kiezen voor het tweeledige opleidingssysteem (leertijd) , moeten ze tijdens het negende schooljaar van het leerplichtonderwijs voor het begin van hun leertijd naar een polytechnische school [ISCED 3C] gaan. De opleiding aan een dergelijke school duurt een jaar en de leerlingen worden er voorbereid op de overgang naar de leertijd. Ongeveer een vijfde van alle leerlingen beëindigt het negende schooljaar aan een polytechnische school. De leerlingen van een polytechnische school worden grondig voorbereid op hun opleidingskeuze, die tegelijkertijd een beroepskeuze is. Ze krijgen veel vakken aangeboden, gaan op bedrijfsbezoek en proeven de eerste keer van de praktijk tijdens workshops. De beroepsopleiding via de leertijd, waarmee leerlingen na de afronding van de negenjarige leerplicht kunnen beginnen, gaat door in de onderneming waar de leerling de leertijd doormaakt en voor een deel in de beroepsschool [ISCED 3B]. De beroepsschool heeft als taak de algemene vorming van de leerling te verzekeren en de beroepsspecifieke kennis te vervolledigen. 49,1 % van alle jongeren volgen hun leertijd in de nijverheids- en de handwerksector, gevolgd door de sectoren handel (15,2 %), industrie (13 %) en toerisme en vrije tijd (11,5 %). In deze vier branches alleen worden 88,8 % van alle leerlingen opgeleid. Andere opleidingsdomeinen binnen de leertijd zijn coaching, transport en verkeer, en financiën, krediet en verzekeringen. In totaal waren er in 2005 38.470 bedrijven waar er jongeren in de leer waren. 38.552 jongeren, 42,6 % van de totale leeftijdsgroep, begonnen aan een leertijd. In 2005 waren er 122.378 jongeren bezig met een leertijd, wat een stijging betekende van 2,8 % tegenover 2004 (bron: Kamer van Koophandel Oostenrijk, 2005). Tijdens de voorbije jaren werden er meer dan 100 types leertijd toegevoegd of gemoderniseerd. Vooral voor informatica- en communicatietechnologieën zoals systeemtechniek, informatica, IT-elektronica en voor de media (specialisatie mediadesign of -techniek) werden nieuwe mogelijkheden gecreëerd. In Oostenrijk zijn er momenteel 283 beroepen waarvoor leerlingen een leertijd kunnen doormaken. Enkele van deze beroepen kunnen worden gecombineerd in zogenaamde ‘dubbele’ leertijden. Hierbij kunnen leerlingen bepaalde beroepen tijdens hun leertijd combineren, bijvoorbeeld kok en restaurantspecialist. In totaal kunnen leerlingen voor hun leertijd kiezen uit 361 mogelijkheden. In 1997 werd de zogenaamde Berufsreifeprüfung ingevoerd voor afgestudeerden van de leertijd, van het beroepsgericht secundair onderwijs, van gezondheids- en verpleegscholen, van medisch-technische opleidingen die minstens 30 maanden duren, en van scholen voor landen bosbouw. Als leerlingen de Berufsreifeprüfung succesvol afleggen, krijgen ze onbeperkte toegang tot Oostenrijkse universiteiten, scholen voor hoger beroepsonderwijs, volwassenenonderwijs (Kollegs) en academies. Vereniging Buitengewoon Groen

39


Na beëindiging van het lager secundair onderwijs of de onderbouw van het algemeen vormend secundair onderwijs (AHS) kunnen leerlingen ook naar het beroepsgericht secundair onderwijs gaan (BMS) [ISCED 3B]. Een dergelijke opleiding begint na het achtste schooljaar en duurt tussen een jaar en vier jaar. Het hoger secundair beroepsonderwijs (BHS) [ISCED 3A/4A] begint eveneens na het achtste schooljaar en wordt na vijf jaar afgesloten met een eindexamen (Matura). Het secundair beroepsonderwijs biedt vele mogelijkheden: handelsscholen, scholen voor sociale beroepen, landen bosbouwopleidingen, en een brede waaier aan scholen voor technische, economische en nijverheidsberoepen (bv. hogere onderwijsinstellingen voor techniek, voor economische beroepen, voor toerisme, voor mode en kleding). Als een leerling succesvol een studie afrondt aan een van deze scholen, wordt hij als competent beschouwd om het gestudeerde beroep uit te oefenen. De scholen die instaan voor algemene vorming, moeten de leerlingen in de eerste plaats voorbereiden op een studie aan de universiteit. De bovenbouw van het algemeen vormend wetenschappelijk secundair onderwijs (AHS) [ISCED 3A] biedt aan de leerlingen een keuzepalet. In het Gymnasium ligt de klemtoon op vreemde talen; in het Realgymnasium wordt er veel aandacht besteed aan wiskunde, wetenschappen en/of techniek; in het Wirtschaftskundliches Realgymnasium staat economie centraal. In het kader van de schoolautonomie en van pilotprojecten kunnen scholen hun leerplannen aanpassen om zo hun eigen klemtonen te leggen. Om een brede en uitgebreide algemene vorming te garanderen bestaat er een kernleerplan, dat voor alle scholen geldt. Naast deze verplichte leerstof bieden de verschillende types scholen al naar gelang hun kernvakgebied nog verdere specialisatiemogelijkheden aan. De klemtoon in de opleidingen ligt op klassieke talen, wiskunde en wetenschappen, economie, muziek of beeldende kunst. Leerlingen kunnen een studiekeuze maken die overeenkomt met hun latere carrièrewensen. De opleiding in de bovenbouw van het AHS duurt vier jaar en wordt afgesloten met een eindexamen (Matura). Tertiair onderwijs Als leerlingen succesvol hun eindexamen afleggen aan een AHS of BHS, of slagen voor de Berufsreifeprüfung, krijgen ze toegang tot de academies [ISCED 5B], het volwassenenonderwijs (Kollegs) [ISCED 5B], scholen voor hoger beroepsonderwijs [ISCED 5A] en universiteiten [ISCED 5A]. Sinds de herfst van 2001 zijn de scholen voor hoger beroepsonderwijs en de universiteiten niet langer gratis. De nieuwe studiereglementering bepaalt dat de opleidingen in het hoger beroepsonderwijs en aan universiteiten bestaan uit een driejarige bachelor en een één- of tweejarige master. In het hoger beroepsonderwijs zijn ook studies mogelijk die worden afgerond met een diploma (Dipl. FH). Afgestudeerden die een master of diploma behaalden, kunnen zich aan een universiteit inschrijven voor doctoraatsstudies [ISCED 6]. Volwassenenonderwijs Permanente vorming en bijscholing zijn niet bij wet geregeld, maar worden vooral door belangenverenigingen van de sociale partners en hun instellingen aangeboden en door privé-aanbod vervolledigd. Volwassenen hebben de mogelijkheid extra kwalificaties te behalen aan Kollegs (beroepsgericht), scholen voor mensen die beroepsactief zijn, Meisterschulen en Werkmeisterschulen (industriële meesterscholen), Fachakademien (gespecialiseerde opleidingen) en universiteiten. Bij levenslang leren staat in het


40


volwassenenonderwijs zelfstudie centraal. De cursussen en bijscholingen worden ook steeds meer gegeven via innovatieve technologieën zoals e-learning. Het classificatiesysteem ISCED in een notendop De structuren van onderwijssystemen verschillen van land tot land en kunnen daarom vaak moeilijk vergeleken worden met elkaar. De International Standard Classification of Education (ISCED) werd begin jaren 70 van de 20e eeuw door de UNESCO ontworpen als hulpinstrument voor de samenstelling, opmaak en presentatie van onderwijsstatistieken zowel op nationaal als internationaal vlak, vooral voor statistische gegevensverzameling van de OESO. De ISCED-classificatie leidt bij onderwijsonderzoekers en onderwijsbeleidsmakers tot een beter begrip van OESO-informatie en -beoordelingen. De gedetailleerde ISCED-niveaus, van de kleuterklas tot de universiteit, helpen mensen in andere landen begrijpen tot welk onderwijsniveau een bepaalde leerweg leidt. Dit kan bijvoorbeeld nuttig zijn voor het behalen van credits, voor de erkenning van onderwijsprogramma’s en bij de selectie van een partnerschool (afronding van een leerweg van niveau ISCED 4A geeft afgestudeerden het recht te studeren op universitair niveau).

•

Groepsfoto 5 oktober Hochschule für Agrar- und Umweltpädagogik Wenen

Van links naar rechts: (staand, 2e rij) Sylvia de Leeuw, Kees den Ridder, André Molenaar, Jim van de Kerkhof, Marc Jan Trouwborst, John Deurloo, Bert Jan Korteschiel, Ans ter Haar en Clasien Grootendorst. ( staand, 1e rij) Irma Lommers, Heleen Koggel, Marco Westerhof, Riet Jansen, Aukje Brekelmans, Annemarleen Ridder, Elise Piers, Marinke Hilferink, Susan Potiek en Hans Blankestijn. (zittend) Cees de Jong, Jaap Harreman, Jo Janssen, Hans Meinders, Yde Weistra, Wim Meijnen en Marjolein Hendriks (niet op de foto: Tanja Oost).


41


Meer informatie Nuttige websites: www.nuffic.nl/nederlandse.../docs/.../landenmodule-oostenrijk.pdf www.dynot.net/index.php?option=com_content&task... www.oostenrijk.nl/site/achtergronden/Onderwijs.html www.agrarumweltpaedagogik.ac.at/.../546-naechs... www.lfs-pyhra.ac.at/ www.lfs-tulln.ac.at/ www.lebensministerium.at/ < Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen -MVO Nederland is de nationale kennis- en netwerkorganisatie voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). http://www.mvonederland.nl/ < Planbureau voor de Leefomgeving - Vergroening van landbouwsteun remt de achteruitgang van biodiversiteit in landbouwgebieden. Lees het persbericht. http://www.pbl.nl/nieuws/persberichten/2011/vergroening-van-landbouwsteun-remt-achteruitgangbiodiversiteit-in-landbouwgebieden-0 < Uit je eigen stad - Uit je eigen stad gaat over eten. Eten dat letterlijk in eigen stad wordt gemaakt. Eten dat herkenbaar en beleefbaar is voor consumenten, goed voor het milieu en voor de stad, maar ook verantwoord en rendabel voor ondernemende mensen. http://www.uitjeeigenstad.nl/ < Groene Generatie - Duurzaamheid wordt onderdeel van ons dagelijks leven. Groene stroom, groene auto’s, groene banen. Maar voor een goedlopende groene economie moet duurzaamheid wel geïntegreerd worden in ons onderwijssysteem! http://www.groenegeneratie.nl/ < Nudge - Nudge is een organisatie die een duurzame samenleving sneller dichterbij wil brengen op een economisch verantwoorde manier. Om consumenten-initiatieven te versnellen zoeken wij de samenwerking met onderwijs, wetenschap, overheid en het bedrijfsleven. http://nudge.nl/ < Eco-Schools - Eco-Schools is de manier om duurzaamheid een vaste plaats te geven op uw school. Een school die het zevenstappenplan doorloopt kan de Groene Vlag behalen. Dit is hét internationale keurmerk voor duurzame scholen. http://www.eco-schools.nl/Studiereis VBG 2012 (3-6 oktober) Oostenrijk Vereniging Buitengewoon Groen 13 < Club Green - ClubGreen is een kennisplatform voor duurzaamheid dat is gebaseerd op co-creatie. Experts delen hun kennis en denken en helpen mee om de kennisbank verder uit te bouwen. http://www.clubgreen.nl/ < Leren voor Duurzame Ontwikkeling - Het doel van dit programma is het ontwikkelen, ondersteunen en verder verspreiden van effectieve leerprocessen die duurzame ontwikkeling mogelijk maken en versnellen. De site biedt kennis en ervaring over (sociaal) leren én duurzame ontwikkeling. Het programma richt zich in het bijzonder op overheid, provincies, waterschappen en onderwijs. http://www.lerenvoorduurzameontwikkeling.nl/ < InnovatieNetwerk - InnovatieNetwerk ontwikkelt grensverleggende innovaties in landbouw, agribusiness, voeding en groene ruimte en draagt er aan bij dat die door belanghebbenden in de praktijk worden gebracht. http://www.innovatienetwerk.org/

42

STUDIEREIS VBG 2012 OOSTENRIJK

Recommend Documents