Studiereis openbare bibliotheken Amsterdam en Delft 27 mei 2008 Verslag: Jan Van Vaerenbergh (Landmark Libraries)
Ruim veertig bibliothecarissen en medewerkers uit 19 bibliotheken uit de provincie, tesamen met de burgemeester van Heist-op-den-Berg en de cultuurschepen van Schoten, tekenden present voor een dubbelbezoek aan wat werd aangekondigd als ‘eerst de grootste en daarna de modernste bibliotheek van Europa’. De openbare bibliotheek Amsterdam (OBA) is met zijn 28.000m2 ongetwijfeld de grootste van de Lage Landen. Ook een aantal andere cijfers doen duizelen: 1.000 zitplaatsen waarvan 600 met PC, 50 multimediale werkplekken, 26 zelfleenbalies, een restaurant en 2 leescafés. En dat alles toegankelijk tijdens 84 openingsuren per week: 7 dagen per week, 12 uur per dag van 10 tot 22.00 uur. Zeven maanden na de opening (op 7-7-07) noteerde men al de 1 miljoenste bezoeker, waardoor de nieuwe centrale bibliotheek de aanjager is van een culturele ontmoetingsplek van wereldallure op het Amsterdamse Oosterdokseiland. Het bezoek aan de OBA begon met een uiteenzetting van directeur Hans van Velzen, jarenlang de bezielende kracht achter dit project. Nadien volgde in drie groepen een quick tour van een uur die een impressie gaf van alles wat de nieuwe bibliotheek te bieden heeft, en die vele deelnemers zin deed krijgen in méér. Een smakelijke lunch op de zevende verdieping, met een mooi uitzicht over Amsterdam, sloot deze genoeglijke voormiddag af. Men kan gerust een hele dag vertoeven in de OBA, in zoverre dat een enthousiaste deelnemer zei absoluut geen bezwaar te hebben om er een nachtje opgesloten te worden. Maar dat was uiteraard niet de bedoeling. Er wachtte immers nog de zelfverklaarde ‘modernste bibliotheek van Europa’ in Delft. Daar werden we opgewacht door directeur Eppo van Nispen tot Sevenaer, die bij de opening in mei 2007 vertelde dat zijn bibliotheek stond “te trillen van plezier”. Wel, dat doet-ie nog altijd. Maar niet alleen het gebouw overigens, of de zeer kleurrijke en speelse inrichting (de jeugdafdeling is wel heel bijzonder), ook de medewerkers zijn doordrongen van een aanstekelijk enthousiasme. Dat is zonder meer de kracht van de beide bibliotheken: dat hun concept doorgetrokken wordt tot alle onderdelen van de werking, attitude van medewerkers inbegrepen, en niet beperkt blijft tot het gebouw of de inrichting. Dat creëert draagvlak, eigenaarschap en, finaal, fierheid en trots over “ónze” bibliotheek. Het is in dit verband ook toe te juichen dat twee beleidsmensen zich bij het studiebezoek hebben aangesloten. Zij hebben met ons kunnen vaststellen dat bibliotheken een mooie toekomst tegemoet kunnen zien indien zij bereid zijn om zich aan te passen aan veranderende behoeften en concepten. En dat in dat geval de bibliotheek ook een belangrijke bijdrage kan leveren aan de lokale ontwikkeling en gemeenschapsvorming. Maar tegelijk kregen zij ook de boodschap mee dat hier een kostprijs en investeringen tegenover staan.
Op de terugweg werden alle deelnemers gepolst naar hun favoriete bibliotheek. Zowel Amsterdam als Delft bekoorden ongeveer de helft van de deelnemers. Opvallend was dat, op een uitzondering na, medewerkers van dezelfde bibliotheek ook steeds dezelfde keuze maakten. Iedereen was het erover eens dat telkens te weinig tijd besteed kon worden aan een nadere bestudering van de inrichting of aan een collegiaal gesprek met de rondleiders over de redenen voor bepaalde keuzes van inrichting. Daar tegenover staat dat in één dag tijd een –vergelijkende- impressie opgedaan kon worden over twee geheel uiteenlopende maar in beide gevallen spraakmakende bibliotheken. Mogelijk keren een aantal collega’s wel terug voor een tweede bezoek. Rest ons nog om onze gastheren en –vrouwen van harte te danken voor de hartelijke ontvangst, voor de deskundige uitleg en voor de professionele betrokkenheid bij hun respectievelijke projecten.
Enkele cijfers Inwoners Oppervlakte hoofdbibliotheek Openingstijden Omvang collectie
AMSTERDAM 750.000 28.000 m² 84 uur (elke dag van 1022) 8 km plank in open kast 24 km plank in magazijn
Architect
Jo Coenen
Inrichting Budget
Jo Coenen & Bomefa 75 miljoen
Open voor het publiek Aantal bezoekers per jaar
7 juni 2007 2 miljoen (raming) Tot 7000 per dag
DELFT 97.000 4300 m² (voorheen ca. 2700 m² ) 48 uur 120.000 boeken, 47.000 CD/DVD/LP/games 4.000 kunstwerken Liesbeth van der Pol / Patrick Cannon Aat Vos (aequo) Bouwbudget: onderdeel van totaalproject Interieurbudget: 2,3 miljoen 21 mei 2007 ca. 360.000
2
Studiereis naar de Openbare Bibliotheek Amsterdam en Delft (27/05/2008) Verslag, geschreven door Roel Camps (student graduaat bibliotheekwezen)
“De grootste bibliotheek van Europa” “De modernste bibliotheek van Europa” ,aldus de bibliothecarissen.
3
Een paar weken geleden vernamen wij, studenten van de Graduaat Bibliotheekwezen en Informatiekunde te Antwerpen, dat één student mee naar Amsterdam en Delft kon gaan. Wie zich als eerste inschreef, mocht mee op deze studiereis. Zo gezegd, zo gedaan… Ik volg de graduaat opleiding reeds anderhalf jaar en sinds half april 2008 werk ik in Permeke als bibliotheekmedewerker. Dit is het referentiekader van waaruit ik deze dag beleefd heb en waar dit verslag uit voortvloeit. Na een vertraagde rit richting Amsterdam krijgen we zicht op “Het Eiland”. De Openbare Bibliotheek Amsterdam is gevestigd op een eiland pal langs het Conservatorium van Amsterdam. Het complex is gemakkelijk te bereiken: het station ligt een steenworp verder, er is een grote overdekte fietsenstalling met ruim plaats voor 2000 fietsen, een ondergrondse parkeergarage voor 1200 auto’s,… Kortom, je kan hier geraken met de bus, tram, trein, metro, misschien ook wel met de boot. Via een wandel- en fietsbrug naderen we het immense gebouw. Wij zijn ook niet de enige mensen die naar binnen willen. Deze bibliotheek krijgt per dag 5000 bezoekers, in het weekend loopt dit op naar 7000 bezoekers. Na een paar groepsfoto’s vervolgen we onze weg. Wanneer je binnentreedt, wordt je overvallen door de architectuur, het uitzicht, de hoogte, de lichtinval en nog vele andere zaken. Aan onze rechterkant bevindt zich een heuse videowall met negen schermen waarop allerlei nieuws verschijnt, van activiteiten van de bibliotheek tot stadsnieuws. Via de lift komen we op de zesde verdieping. Eens je uitstapt, weet je niet waar eerst te kijken. Ik was even terug een kind in een supergrote speelgoedwinkel. We worden enthousiast ontvangen en krijgen een lekker bakje koffie en appelflapstengels. Na een interessante uiteenzetting van de directeur Hans van Velzen over de OBA als belevingsbibliotheek worden we in groepen verdeeld voor een rondleiding. Met de rondleiding wordt al snel duidelijk dat deze bibliotheek niet alleen heel groot is maar ook modern. Het interieur is vrij strak met veel wit en af en toe enkele kleuraccenten door het meubilair. Alle boekenkasten stralen als het ware licht uit. Niet door de boeken die erin staan, wel door de verticale leds die deze boeken verlichten. Het plafond is wit en leeg en wordt verlicht door lichtstroken op de boekenkasten zelf. Wat vrij slim bedacht is, op deze manier wordt het lege, verlichte plafond onderdeel van het interieur. Het gebouw is zo ontworpen dat waar je ook kijkt, je altijd een diep of breed dieptezicht hebt. Er zijn plaatsen waar je tot 70 meter ver kan zien. Hierdoor wil je echt ontdekken wat daar te zien is, hoe je daar geraakt. Met moderne lichten overal verspreid, de zovele kunstwerken die je kan bewonderen, de vele soorten stoelen en afgezonderde plaatsen, kun je hier verdwijnen. Je beseft niet dat er zoveel bezoekers zijn. Dit gebouw straalt rust uit door zijn architectuur, zijn interieur en de sfeer die hier zweeft. Je komt geen bordjes tegen met allerlei bibliotheekregels, de mensen gedragen zich zoals het hoort. Het bibliotheekpersoneel is gemakkelijk te herkennen aan de kledij, speciaal voor hen is kledij ontworpen waardoor deze mensen mee in het plaatje passen. Op elke verdieping heb je twee soorten eilandjes. Eén als infopunt, waar de computers naar buiten gericht zijn en het personeel niet achter een bureau zit. En een ander waar je kan kopiëren, uitlenen en betalen. Ik heb meerdere malen gedacht dat dit een bibliotheek van de toekomst is, de visie die hierachter steekt, betekent zoveel meer dan een uitleenpunt van boeken. De directeur spreekt zelf over de bibliotheek als een cultureel centrum van de stad. De vrijheid door simpele zaken aan te bieden, leidt tot een mooi droombeeld. Waar je ook kijkt, zie je mensen met laptops werken, overal in deze bibliotheek is immers draadloos internet. De toegepaste technologieën geven een meerwaarde waardoor het personeel accenten kan leggen op andere taken en diensten.
4
Je kan deze bibliotheek bezoeken en hier gerust een hele dag vertoeven. Heb je honger, geen probleem er is een restaurant met het hoogste publieke terras van Amsterdam. Er zijn 2 theaterzalen aanwezig, een kleine en een grote. De grote is geschikt voor professioneel gebruik met 270 zitplaatsen. In deze zaal is alles mogelijk voor film, voordracht en muziek. Ze halen nu al 25 voorstellingen per maand, soms 2 per dag. Er is 300 m² expositieruimte voor professionele tentoonstellingen. Ik kan blijven doorgaan met opsommen maar dat is niet de bedoeling. Deze bibliotheek benadert vrij dicht een ideaalbeeld van de perfecte bibliotheek. Ik spreek me niet uit over de lid- en leengelden. Je krijgt hier een mooi voorbeeld van wanneer je de steun van het bestuur van een stad mee hebt. De steun van een stad maakt wel degelijk het verschil in de realisatie van een visie. Het is heel belangrijk dat een stad het belang inziet van de waarden en de normen van een bibliotheek en de effectieve, gerealiseerde mogelijkheden. Volgens mij moeten ook onze bestuurders (schepenen van verschillende afdelingen en provincies, ministers, enz.) een bezoek brengen aan dit complex opdat zij dat eveneens kunnen inzien en ervaren. Er was trouwens op deze studiereis een burgemeester en een schepen van cultuur mee wat ik alleen maar positief kan beamen. In de late namiddag bezochten we de Openbare Bibliotheek van Delft. Deze bibliotheek staat bekend als de modernste bibliotheek van Europa. Na het bezoek aan “de grootste” werden we geïntroduceerd in “de modernste”. De bibliotheek van Delft draagt de naam DOK. Dit staat voor Discotheek Openbare Bibliotheek & Kunstcentrum. De bibliotheek Delft heeft een andere uitstraling dan die van Amsterdam. Deze bibliotheek is kleurrijker en drukker qua uitstraling. De directeur spreekt zelf over een meer speelse en levendiger sfeer. Een voorbeeld hiervan is dat we keuze kregen uit drie begeleiders. Zo kon je kiezen uit een rondleiding waarop de nadruk gelegd wordt op collectie, service of architectuur. Ik heb de rondleiding gevolgd waar de nadruk op de collectie lag. Iedere afdeling heeft een kleur. Deze kleur wordt doorgetrokken in de kasten en de signalisatie. DOK is een mooi, fleurig gebouw met vele kleuren. Het interieur en de architectuur is praktisch en functioneel met ook hier weer veel licht. Her en der verspreidt in de bibliotheek staan betaalautomaten. Op de achterzijde van de tickets staat ook nog extra informatie. Infopunten zijn knap omgebouwd tot futuristische verdraaibare zetels, uitgerust met Apple-computers. Enkele afdelingen hebben een aparte ruimte en sfeerbeeld. Zo is er een cosey-ruimte voor kleuters met aangepast licht en vloerbekleding. De afdeling romantische boeken voor volwassenen bevindt zich in een ruimte met warme, rode tinten en lichten. Op deze verdieping is er een snackbar. Mensen komen hier ook enkel alleen om te eten en te praten. Kunstuitleen is al een bekend begrip, hier is het ingekleed in een mooie kunstgalerij met een lopende tentoonstelling. Er is een tamelijk grote collectie schilderijen opgeborgen op grote uitschuifbare roosters, die volgens het alfabet ingedeeld zijn. Er bevinden zich vele nieuwe gadgets in dit complex. Zo kan je een gamma van muziek beluisteren in een soort wit-oranje bolstoel die je bedient met een i-pod als afstandbediening. DOK staat bekend als de modernste bibliotheek van Europa. Na de rondleiding constateer ik dat deze bibliotheek modern is in de aanpak en de inkleding. Het is vooral een trendy bibliotheek. Een klein besluit, indien je beide bibliotheken wilt bezoeken, raad ik je aan eerst Delft te bezoeken en daarna Amsterdam. Persoonlijk vind ik Amsterdam minstens even modern als Delft. Deze twee bibliotheken tonen aan hoe belangrijk het is dat een stad zulke projecten ondersteunt en subsidieert.
5
In België staan de Openbare Bibliotheken momenteel op een onzichtbaar kantelpunt waarvan we niet weten welke kant het zal uitdraaien. Buiten een avondopleiding in het volwassenenonderwijs is er vanaf dit jaar geen voltijdse dagopleiding meer. Naar mijn mening moet er dringend verandering komen in het beleid qua onderwijs op niveau van Hoge School en Universiteit. Als de mogelijkheid ontzegd wordt tot een degelijke opleiding voor toekomstige studenten, hoe kan men dan een evolutie en groei op termijn in het veld verwachten? Wij staan volgens mij op een punt waar er een nieuwe dimensie aan de bibliotheek gegeven kan worden. Het is mogelijk om visies te realiseren. Amsterdam en Delft zijn daar twee duidelijke voorbeelden van. De bibliotheek is een cultureel centrum en kan in vele gevallen uitgroeien tot een van de kamers van het hart waardoor een stad of dorp blijft voortbestaan.
6
