Sectorinstituut Openbare Bibliotheken
Naar een sterk en toekomstbestendig bibliotheekbestel SIOB activiteitenplan 2013-2014
December 2012
Inhoudsopgave Naar een sterk en toekomstbestendig bibliotheekbestel ........................... 3 Samenvatting SIOB meerjarenplan ................................................................................. 3
1. Missie, Visie, Strategie ......................................................................... 9 1.1 Missie ........................................................................................................................ 9 1.2 Visie ........................................................................................................................... 9 1.3 Strategie .................................................................................................................... 9
2. Activiteiten in de periode 2013-2014 ................................................. 10 2.1 Rollen ...................................................................................................................... 10 2.2 Samenhang en efficiëntie inrichting bestel ........................................................... 11 2.3 Visie op de maatschappelijke functie van de ‘geïntegreerde’ bibliotheek........... 13 2.4 Innovatie in de sector ............................................................................................. 14 2.5 De digitale bibliotheek ........................................................................................... 14 2.6 Een gezamenlijk collectiebeleid Nederland ............................................................ 16 2.7 Aangepast lezenden/speciale doelgroepen............................................................ 16 2.8 Vergroten taal- en media vaardigheid ................................................................... 18
3
SIOB en haar omgeving ...................................................................... 20
4. SIOB organisatie ................................................................................. 21
Pagina 2
Naar een sterk en toekomstbestendig bibliotheekbestel Samenvatting SIOB meerjarenplan De bibliotheeksector bevindt zich in een transitiefase. Steeds meer informatie is digitaal beschikbaar en informatie zoeken is een stuk eenvoudiger geworden. Heel veel informatie is op het web als open content of rechtenvrij te vinden, al dan niet in ruil voor informatie over de gebruiker of tegen geringe vergoeding. Alle traditionele massamedia hebben websites en zijn 24 uur per dag te raadplegen vanuit huis. Bibliotheken hebben daarom naast een fysieke component steeds vaker ook een digitale component. De rol van de digitale bibliotheek wordt steeds groter. Het belang van een toegankelijke openbare bibliotheek – digitaal of fysiek – is in een maatschappij waar zoveel informatie beschikbaar nog steeds groot. De toegankelijkheid van betrouwbare en actuele fysieke en digitale informatie voor alle burgers moet optimaal zijn en het gebruik van deze informatie vraagt om ondersteuning en mediavaardigheden. Tegelijkertijd leven we in een tijd waarin overheden fors moeten bezuinigen en zijn bibliotheken voor het grootste deel afhankelijk van gemeenten voor hun bekostiging en daarmee voor het invullen van hun rol. Bibliotheken staan dan ook voor nieuwe creatieve keuzes, niet alleen afzonderlijk, maar ook als gehele sector. Dit vraagt in toenemende mate om samenwerking en regie. Het in 2010 uit de ‘oude’ Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) voortgekomen Sectorinstituut Openbare bibliotheken (SIOB) heeft de afgelopen jaren gewerkt aan een sterker en samenhangend stelsel. Om de uitdagingen van de komende jaren het hoofd te kunnen bieden is het van belang om gezamenlijk tot creatieve oplossingen en innovaties te komen. De periode 2013-2016 is dit des te meer van belang om als sector op een effectieve e en creatieve wijze invulling te geven aan de rol van de openbare bibliotheek in de 21 eeuw. Het meerjarenplan 2013 – 2016 beschrijft hoe SIOB haar rol wil invullen en welke activiteiten ondernomen zullen worden om te komen tot een sterker en samenhangend stelsel. Inmiddels is duidelijk geworden dat OCW voor de activiteiten van SIOB voor vier jaar budget heeft toegekend, maar dat SIOB alleen nog in de jaren 2013 en 2014 eigenstandig wordt gefinancierd. Daarna worden de activiteiten onder de voorgenomen bibliotheekwetgeving gebracht. Dat betekent dat SIOB nu voor de jaren 2013 en 2014, gebaseerd op het Meerjarenplan 2013-2016, gerichte keuzes maakt waar aan gewerkt wordt. Dit plan is daar de weerslag van. Wat zijn de vraagstukken binnen de sector? Openbare bibliotheken hebben gezamenlijk 4 miljoen leden, iets meer dan de helft daarvan zijn 1 jeugdleden . Er zijn ruim 100 miljoen uitleningen per jaar, waarvan 93,4 miljoen boeken en 6,5 miljoen 2 AV-materiaal is. Daarnaast bezoeken veel mensen bibliotheken bijvoorbeeld om te studeren of een lezing bij te wonen. In 2010 werden er ca. 74,0 miljoen bezoeken geregistreerd. De openbare bibliotheken vormen daarmee de grootste culturele sector van Nederland.
1
http://www.siob.nl/bibliotheekmonitor/trends-bibliotheken/leden-en-niet-leden/lidmaatschap-vanbibliotheken/item40 2 http://www.siob.nl/bibliotheekmonitor/trends-bibliotheken/gebruik-en-bezoek/uitleningen-boeken-volwassenentest/item47
Pagina 3
Er is op dit moment een aantal ontwikkelingen met een grote impact op de positie van de openbare bibliotheken. Deze ontwikkelingen hebben invloed op de inrichting van het stelsel en deze ontwikkelingen beïnvloeden elkaar. Deze ontwikkelingen leveren (nieuwe) uitdagingen en problemen op. Die problemen vragen om oplossingen. Oplossingen die niet alleen gezocht moeten worden binnen de sector van openbare bibliotheken, maar met de bibliotheeksector als geheel. Wat zijn de belangrijkste vragen waar de bibliotheeksector de komende periode voor staat? Hoe geven we invulling aan de digitale innovatie? 3 Waar 40% van de Nederlanders in 2016 beschikt over een e-reader of tablet en ICT en internet een enorme impact hebben op de beschikbaarheid van informatie en de wijze waarop informatie beschikbaar wordt gesteld is duidelijk dat de rol van de digitale bibliotheek steeds groter wordt. De digitale bibliotheek vraagt om andere voorzieningen en een andere structuur dan de fysieke bibliotheek. De inrichting en de werkwijze binnen de fysieke bibliotheek moet dus opnieuw bekeken moet worden. De klant verwacht immers een integraal aanbod waarin fysieke en digitale media samen één collectie vormen. Dat betekent dat nieuwe modellen ontwikkeld moeten worden voor deze bibliotheek van de toekomst. Modellen waarin informatiekanalen gekoppeld worden en elkaar versterken (SIOB noemt dat ‘de geïntegreerde bibliotheek’) en waarin het beleid voor inkoop- contract- en licentiemodellen aansluit op de bibliotheek van de toekomst. Hoe kunnen we onze rol als openbare bibliotheek zo effectief mogelijk invullen? De bibliotheeksector is op dit moment sterk decentraal georganiseerd. Dat heeft als voordeel dat de bibliotheek zich kan richten op de specifieke behoeften van haar klanten op lokaal niveau. De keerzijde is, dat het ontwikkelen van diensten en concepten ook plaatsvindt op lokaal niveau in een periode waarin bibliotheken worden geconfronteerd met bezuinigingen en veranderingen in de sector die te veelomvattend zijn om lokaal op te lossen. Als er op basis van onderzoek over- en kennis van de sector modellen ontwikkeld kunnen worden, biedt dat bibliotheken een handvat bij het inrichten van hun dienstverlening. Hoe kunnen we de bestuurlijke verantwoordelijkheden voor de sector toekomstvast maken? De bibliotheekbepalingen in de Wet op het specifiek cultuurbeleid (Wsc) zijn verouderd en bieden geen goede basis meer voor de huidige praktijk van het bibliotheekwerk en voor de digitale ontwikkelingen in de bibliotheeksector. OCW is daarom bezig met de actualisering van het wettelijke kader voor de openbare bibliotheken. Onderdeel van deze actualisering is het voornemen om te komen tot een landelijke digitale bibliotheek met één centrale bekostiging voor de aankoop van e-content. Ook worden in deze wet de rol- en taakverdeling van de verschillende bestuurslagen opnieuw gedefinieerd. Dit betekent een verschuiving van de verantwoordelijkheden en taken van de verschillende stakeholders van de openbare bibliotheek. Een landelijke visie op de bibliotheek van de toekomst en afgeleid daarvan een visie op het bestel zou de basis moeten vormen voor de aanpassing van de wetgeving.
3
Ebooks via de bibliotheek, Bron TNO in opdracht van stichting bibliotheek.nl, april 2010
Pagina 4
Welke gevolgen hebben de bezuinigingen en hoe kunnen we daarmee omgaan? Binnen de gehele cultuursector worden bezuinigingen doorgevoerd. De bibliotheeksector vormt daar zowel landelijk als lokaal geen uitzondering op. Uit onderzoek 4 blijkt dat ongeveer de helft van alle bibliotheken feitelijk heeft moeten bezuinigen. Voor een zeer groot deel zijn de bibliotheken voor hun inkomsten afhankelijk van de gemeenten. De ontwikkelingen en de impact op de kwaliteit van de dienstverlening van de bibliotheken moeten goed gemonitord worden zodat signalen over erosie van het bestel tijdig worden ontvangen. Maar er moet vooral richting gegeven worden aan creatieve oplossingen voor de bezuinigingen en het is van belang om bibliotheken te ondersteunen bij de verschillende scenario’s en keuzes die voorhanden zijn hoe om te gaan met deze realiteit. Hoe kunnen we invulling geven aan onze taken op het gebied van educatie, mediawijsheid en voorzieningen voor specifieke doelgroepen? Het versterken van de leescultuur, de samenwerking met het onderwijs, het bevorderen van de media- en informatievaardigheden (mediawijsheid) en het bieden van voorzieningen voor specifieke doelgroepen zoals leesgehandicapten behoren tot de publieke opdracht van de bibliotheek. Vanuit landelijke programma’s worden modellen en voorzieningen ontwikkeld die lokale bibliotheken helpen bij de invulling van hun taak. De manier waarop dit gebeurt moet steeds opnieuw aansluiten bij de ontwikkelingen en behoeften in de samenleving, zodat alle burgers kunnen beschikken over de vaardigheden en voorzieningen die zij nodig hebben voor lezen, leren en informeren. Hoe verder: regie en samenhang in een complexe sector De vraag is hoe we in de komende periode invulling geven aan de vraagstukken binnen de sector als geheel en van lokale bibliotheken? Regie, samenhang en verbinding zijn daarbij kernbegrippen. Regie voeren op landelijk te ontwikkelen visies, voorzieningen en innovaties. Samenhang brengen in aanbod en ondersteuning. Verbinding maken tussen actoren in de sector. SIOB richt zich de komende periode op de vraagstukken die binnen de sector actueel zijn vanuit haar missie: SIOB voert de landelijke regie op het bibliotheekbestel, bevordert de samenhang, verbinding en efficiëntie binnen het openbare bibliotheekstelsel als geheel en ontwikkelt en initieert beleid en innovatie binnen de sector. Het bestel heeft tot doel dat alle burgers (ook burgers met een handicap) toegang hebben tot een pluriform aanbod aan betrouwbare informatie als basis voor lezen (lezen en literatuur), leren (ontwikkeling en educatie) en informeren (kennis en informatie) en -facultatief:- kunst en cultuur, 5 ontmoeting en debat. Maar de bibliotheek is er ook op gericht om het plezier in het lezen te vergroten.
4
Kasperkovitz beleidsonderzoek en advies in opdracht van SIOB, Tussenbalans: de bibliotheeksector in 2012, Amersfoort juni 2012 5 De kernfuncties zijn afkomstig uit de Richtlijn basisbibliotheken van VOB en VNG uit 2008. De kernfuncties lezen, leren en informeren worden daarbij gezien als een landelijke verantwoordelijkheid, kunst en cultuur en ontmoeting en debat een lokale verantwoordelijkheid.
Pagina 5
Om hun positie in de maatschappij volwaardig in te kunnen nemen is het nodig dat burgers ook over de vaardigheden beschikken om met deze informatie om te gaan. Het uiteindelijke doel is dat: • Burgers via verschillende bibliotheekkanalen toegang hebben tot een pluriform en betrouwbaar aanbod van informatie in alle vormen en beschikken over de media- en informatievaardigheden om met deze informatie om te gaan. • De bibliotheeksector een kwalitatief sterk en toekomstbestendig bestel kent dat op flexibele wijze kan inspelen op de steeds veranderende behoeften van de burgers en de maatschappij. • Alle actoren binnen de bibliotheeksector samenwerken op die terreinen waar dit effectief is en ondernemerschap vertonen op lokaal niveau. Vanuit haar regietaak binnen het bestel zet SIOB zich de komende periode in als landelijk regisseur en facilitator. SIOB ontwikkelt landelijk beleid en innovaties en stuurt de implementatie daarvan aan enerzijds en faciliteert op strategisch niveau landelijke voorzieningen, waar dit efficiëntie en effectiviteit ten goede komt. SIOB adviseert daarbij (gevraagd en ongevraagd) stakeholders over de ontwikkeling van de sector als geheel en indien daartoe aanleiding is over ontwikkelingen in specifieke regio’s vanuit een gezaghebbende en onafhankelijke positie en verricht als onderzoeks- en kennisinstituut onderzoek ter onderbouwing van strategische beleidsvoornemens en monitort de stand van zaken en effecten op de sector. Tenslotte is van groot belang dat de beschikbare kennis wordt gedeeld binnen de sector. Wat gaan we doen? De bibliotheeksector is volop in beweging. Op basis van de vragen die binnen de sector en op beleidsniveau leven heeft SIOB zich de komende jaren een aantal doelen gesteld. Samenhang en innovatie Om bibliotheken handvatten te bieden bij de keuzes waar zij afzonderlijk en als sector voor staan wil SIOB: Een hernieuwde visie op de maatschappelijke functie van de geïntegreerde bibliotheek ontwikkelen die handvatten biedt voor de ontwikkeling van de sector als geheel en bibliotheken afzonderlijk. Vanuit die visie en gebaseerd op onderzoek modellen bieden die bibliotheken in hun lokale situatie kunnen benutten om, mede op basis van inzet op ondernemerschap, de bibliotheekfunctie van de toekomst vorm te geven en tegelijk zoveel als mogelijk de bezuinigingen op te vangen. De veranderkracht van de sector mobiliseren door met de sector te komen tot een innovatie-agenda en prioritering. Op alle niveaus in de sector zijn plannen voor innovatie en vindt innovatie plaats. Om de innovatiekracht te versterken is samenhang en prioritering nodig zodat innovaties tijdig beschikbaar zijn wanneer de sector deze nodig heeft. Adviseren over de manier waarop een fysieke en digitale collectie in samenhang kan worden onderhouden en ervoor zorgen dat dit advies geïmplementeerd wordt. Daarbij is natuurlijk aandacht voor collecties voor mensen met een leesbeperking en minder taalvaardige volwassenen. Het in context plaatsen van informatie, het inbedden van informatie uit allerlei bronnen in een op de klant afgestemde dienst - SIOB noemt dit ‘contextualiseren’.
Pagina 6
-
Zorgen dat de randvoorwaarden voor het kunnen bieden van e-content in de digitale bibliotheek zijn geregeld met relevante uitgeefpartijen en intermediairs. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om landelijke modellen voor de collectie, inkoop en contracten van e-content en een business model.
Sturen en versnellen Door het bieden van toegang tot content via de digitale bibliotheek en het initiëren van nieuwe ontwikkelingen op digitaal gebied wil het SIOB de digitale innovatie sturen en versnellen. Er is de afgelopen jaren gewerkt aan de digitale bibliotheek: één infrastructuur die door bibliotheken benut kan worden om naast de fysieke ook een digitale bibliotheek in te richten op een efficiënte manier. De komende jaren gaat het om het doorontwikkelen van de infrastructuur voor de digitale bibliotheek zodat deze aansluit op de nieuwe ontwikkelingen in klantvraag en technologische mogelijkheden en door zoveel mogelijk openbare bibliotheken benut wordt. Samen met de Koninklijke Bibliotheek, de Digitale Bibliotheek Nederlandse Letteren, aangevuld met de Centrale Discotheek Rotterdam (CDR) wordt gewerkt aan de Landelijke Digitale Bibliotheek met een aanbod dat via vele kanalen bij de eindgebruiker komt. Deze ontwikkeling moet aansluiten bij Europeana dat als Europese open bibliotheek een groot aanbod heeft en een verrijking betekent voor het aanbod van Nederlandse bibliotheken. Faciliteren en coördineren Bibliotheken richten zich allemaal op het vergroten van taalvaardigheid (d.m.v. leesbevordering) en het vergroten van de mediavaardigheden van alle burgers. In 2012 zijn er specifieke programma’s gestart om burgers, die niet over voldoende digitale basisvaardigheden beschikken om volledig te participeren in de maatschappij, digivaardiger te maken. Deze programma’s worden verder uitgerold en geïmplementeerd in de bibliotheeksector in de komende jaren. Door samenwerking, het uitwisselen van kennis en het werken vanuit gezamenlijke modellen, is het voor bibliotheken gemakkelijker om hun rol op deze terreinen effectief in te vullen. Het in stand houden en verder ontwikkelen van een bibliotheekvoorziening voor leesgehandicapten is een publieke taak. OCW heeft de regie over deze taken en de bijbehorende middelen bij SIOB belegd. De komende periode streeft SIOB op dit terrein het volgende na: - Met Stichting Lezen, in het programma Kunst van Lezen en breder met de Leescoalitie werkt SIOB aan de versterking van de leescultuur. Hierdoor worden in een vroeg stadium taalachterstanden teruggedrongen waardoor minder kans ontstaat op laaggeletterdheid. Vanaf 2012 wordt Kunst van Lezen vormgegeven binnen twee programmalijnen die gebaseerd zijn op de doorlopende leeslijn (Stichting Lezen, 2005): BoekStart (0-4 jaar) en de Bibliotheek op School (4-18 jaar). Met het pakket de Bibliotheek op School6 wordt het nu nog gefragmenteerde aanbod van bibliotheekproducten en diensten vervangen door een gezamenlijk dienstenpakket voor het onderwijs dat uitgaat van leesbevordering en mediawijsheid. - SIOB coördineert landelijk alle plannen van bibliotheken om burgers mediawijzer te maken en is – namens de bibliotheken - kernpartner in de landelijke netwerkorganisatie Mediawijzer.net. Vele lokale bibliotheken zijn als deelnemer aangesloten bij het netwerk. 6
Hiervan is Kunst van Lezen nadrukkelijk onderdeel.
Pagina 7
-
-
Voor burgers met een leeshandicap zorgt SIOB voor de ontwikkeling en distributie van aanbod voor leesgehandicapten. Hiervoor is Aangepast lezen ingericht en ontwikkelen Dedicon en de Christelijke Blindenbibliotheek in opdracht van SIOB voorzieningen zoals gesproken boeken en braille-boeken. SIOB richt zich de komende periode op het vergroten van het aanbod aan boeken en tijdschriften en het vergroten van het bereik van deze voorzieningen. Om de voorzieningen nabij de burger te organiseren stimuleert SIOB de inbedding van deze voorzieningen in de lokale bibliotheken. SIOB coördineert het beleid en een samenhangend aanbod van (oefen)producten voor laaggeletterde burgers en werkt samen met landelijke partners en provinciale organisaties aan een integrale aanpak voor laaggeletterden.
Weten wat werkt, delen wat we weten Er is veel kennis beschikbaar over de functie van de bibliotheek, over kansrijke oplossingen of modellen en over het effect van beleid. Tegelijkertijd is er nog veel wat we niet weten. SIOB zal de komende jaren dan ook komen tot: - Een landelijke onderzoeksagenda op basis waarvan onderzoek wordt uitgevoerd. Eén van de onderzoeken die SIOB uitvoert is in elk geval de Bibliotheekmonitor. Op basis hiervan kunnen bibliotheken eigen voorzieningen van de bibliotheek, gemeente of provincie afzetten tegen ontwikkelingen in de sector. Het biedt tevens beleidsinformatie voor eigen afwegingen. - Een kennis- en innovatieplatform waar kennis gedeeld wordt en partners aan elkaar gekoppeld kunnen worden waar dat handig is. Wat kunt u voor ons en wij voor u betekenen? Het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken presenteert hier in grote lijnen haar voornemens en doelen voor de periode 2013 – 2014 , met een doorkijk naar 2016. Om deze plannen te realiseren is de betrokkenheid van veel stakeholders (directies van de bibliotheken, gemeenten, en andere betrokken medewerkers) nodig zodat we voor de sector en daarmee voor u het beste resultaat kunnen bereiken. Wilt u betrokken zijn bij de verdere uitwerking en activiteiten of wilt u meedenken over actuele thema’s en werkbare oplossingen? Neem dan contact met ons op om deel te nemen aan onze programma’s, expertmeetings of om uw vragen te bespreken en te bekijken hoe we u kunnen helpen.
Pagina 8
1.
Missie, Visie, Strategie
1.1 Missie SIOB heeft een landelijke regiefunctie in het bibliotheekbestel. Deze regiefunctie staat ten dienste van een sterk en toekomstbestendig bestel dat effectief en efficiënt functioneert. De missie van SIOB is: SIOB voert de landelijke regie op het bibliotheekbestel, bevordert de samenhang, verbinding en efficiëntie binnen het openbare bibliotheekstelsel als geheel en ontwikkelt en initieert beleid en innovatie binnen de sector. 1.2 Visie Het openbare bibliotheekbestel heeft tot doel dat alle burgers toegang hebben tot een pluriform aanbod aan betrouwbare informatie als basis voor lezen (lezen en literatuur), leren (ontwikkeling en educatie) en informeren (kennis en informatie). De bibliotheek draagt ook bij aan het plezier in lezen en vervult lokaal een rol in kunst, cultuur, ontmoeting en debat. De visie van SIOB is: Burgers hebben via verschillende bibliotheekkanalen toegang tot een pluriform en betrouwbaar aanbod van informatie in alle vormen en beschikken over de media- en informatievaardigheden om met deze informatie om te gaan. De bibliotheeksector kent een kwalitatief sterk en toekomstbestendig bestel dat op flexibele wijze kan inspelen op de steeds veranderende behoeften van de burgers en de maatschappij. Alle actoren binnen de bibliotheeksector werken samen op die terreinen waar dit effectief is en vertonen ondernemerschap op lokaal niveau. 1.3 Strategie De bibliotheeksector bevindt zich in een transitiefase. Er is sprake van veel beweging in het veld als gevolg van een aantal belangrijke ontwikkelingen: Digitalisering met nieuwe kansen voor innovatie en efficiënter werken. Bezuinigingen, waar de sector op creatieve wijze mee om moet gaan. Nieuwe bibliotheekwetgeving, die de openbare bibliotheek een toekomstbestendig kader moet bieden. ICT en internet hebben een enorme impact op de beschikbaarheid van informatie en de wijze waarop informatie beschikbaar wordt gesteld. De rol van de digitale bibliotheek groeit, maar kent een andere 7 structuur dan de fysieke bibliotheek en zorgt ervoor dat de inrichting en werkwijze binnen de fysieke bibliotheek opnieuw bekeken moet worden. De klant verwacht nu eenmaal een integraal aanbod. Digitale ontwikkelingen bieden mogelijkheden om op creatieve wijze de bezuinigingen op te vangen: landelijk ontwikkelde componenten inzetten in de lokale situatie schept ruimte voor nieuwe keuzes. Dit alles vraagt om een visie op de maatschappelijke functie van de bibliotheek die handvatten biedt voor de ontwikkeling van de sector als geheel en bibliotheken afzonderlijk. 7
Staatssecretaris van OCW, brief Tweede Kamer Actualisering bibliotheekwetgeving, 7 december 2011
Pagina 9
De bibliotheeksector kent vele spelers op verschillende niveaus (landelijk, regionaal en lokaal). Daardoor is er een groot risico op versnippering binnen de sector. Om deze transitiefase op een succesvolle wijze te doorlopen en te komen tot een toekomstvast bibliotheekbestel moeten alle spelers binnen het stelsel zich hiervoor inzetten. Een sterke landelijke regiefunctie, die focus aanbrengt in- en richting geeft aan de innovatie van de sector en tevens concepten en modellen ontwikkelt voor de bibliotheekfunctie van de toekomst, is van belang. De regiefunctie van SIOB kan zich dan ook niet meer alleen uitstrekken tot beleid en innovatie, maar moet ook een efficiëntere gezamenlijke uitvoering omvatten.
2.
Activiteiten in de periode 2013-2014
2.1 Rollen OCW heeft vanuit de stelselverantwoordelijkheid voor het openbare bibliotheekbestel SIOB de regie en besteltaken (afstemming en coördinatie, Informatie en reflectie, vertegenwoordiging en promotie en instandhouding van een bibliotheekvoorziening voor zowel leesgehandicapten als varenden) gegeven. Om deze regietaak invulling te geven vervult SIOB twee sturende rollen: Landelijke regisseur: SIOB ontwikkelt landelijk beleid en innovaties en stuurt de implementatie daarvan op afstand aan. Facilitator: SIOB faciliteert op strategisch niveau landelijke voorzieningen waar die efficiëntie en effectiviteit vergroten. De rol van landelijk regisseur heeft als doel om een samenhangend, efficiënt en effectief bestel te bewerkstelligen. OCW heeft inmiddels aangegeven dat via de, in 2015 verwachte, bibliotheekwetgeving de bestuurlijke inrichting opnieuw wordt vastgesteld. OCW voorziet een nieuwe organisatorische inbedding van de ‘landelijke digitale bibliotheek’. SIOB zal, in aanloop naar deze bibliotheekwet, gerichte activiteiten gaan uitvoeren die zekerstellen dat de gewenste samenhang in strategie, beleid en uitvoering binnen het ob-veld, op korte termijn tot stand komt. Daarvoor is het nodig dat: er in 2013 een visie op de maatschappelijke functie van de (geïntegreerde) bibliotheek is, die bibliotheken handvatten biedt voor keuzes in de lokale omgeving (2.3.2). de innovaties in de sector op elkaar zijn afgestemd via een innovatieagenda die door SIOB wordt gelanceerd (2.3.3). de digitale bibliotheek wordt doorontwikkeld in lijn met de in de wetgeving voorziene constructie, waarbij activiteiten zich richten op het optimaal gebruik in het openbare bibliotheekveld (2.3.4). er een samenhangend collectiebeleid is, dat fysieke en digitale collecties combineert (2.3.5). De rol van facilitator richt zich op het effectief faciliteren van landelijke voorzieningen, door regie op implementatie, beheer en doorontwikkeling van voorzieningen. De komende jaren betreft dit in elk geval: De publieke taak voor de voorzieningen voor aangepast lezenden en speciale doelgroepen (2.3.6). Initiatieven voor het vergroten van de taal- en mediavaardigheid (2.3.7).
Pagina 10
De sturende rollen worden versterkt én mogelijk gemaakt door een viertal andere rollen: - Adviseur: vanuit een gezaghebbende en onafhankelijke positie adviseert SIOB gevraagd en ongevraagd betrokken stakeholders over de ontwikkeling van de sector als geheel en ontwikkelingen op specifieke thema’s als daartoe aanleiding is. Expert: SIOB verricht als onderzoeks- en kennisinstituut (wetenschappelijk) onderzoek ter onderbouwing van strategische beleidsvoornemens. In 2013 wordt onder regie van SIOB een landelijke onderzoeksagenda operationeel, waarin al het landelijk relevante onderzoek van SIOB en van partners in de sector wordt gebundeld. SIOB zet in 2013 en 2014 onderzoek voort (o.a. Oosterwijs, Dinalog en Meten Maatschappelijke Opbrengst) en start onderzoek op. Nieuw is dat SIOB trendrapporten publiceert op relevante terreinen voor innovatie van de sector, o.a. op basis van gegevens uit de bibliotheekmonitor en in 2014 op basis van gegevens uit het Data Ware House. Kennisdeler: SIOB stimuleert kennisdeling binnen de bibliotheeksector. In 2013 wordt het kennisinnovatieplatform operationeel en onder beheer gebracht bij de uitvoeringsorganisatie die SIOB voor ogen staat (2.3.1). SIOB reserveert budget om ook in 2013 met andere partijen een Bibliotheektweedaagse vorm te geven. Kwaliteitsbewaker: SIOB bevordert en bewaakt de kwaliteit van het openbare bibliotheekstelsel als geheel. 8 Dit doet zij door middel van certificering van bibliotheken . In 2013 worden de laatste bibliotheken binnen de ‘oude’ norm gecertificeerd. Vanaf 2014 zal een norm gelden die in 2013 door de ALV van de VOB wordt vastgesteld, met instemming van de VNG. De voorstellen aan de ALV kennen opties voor financiering door de branche. SIOB behoudt een overall regierol in het kwaliteitstraject, onder andere via de rol binnen de Stichting Certificering. SIOB zal actief toezien op het in stand houden van de in 2012 gerealiseerde infrastructuur voor opleidingen, zodat een actueel opleidingsaanbod gewaarborgd is. Partners SIOB is regisseur binnen het bestel, maar kan niet zonder partners. De uitdaging is steeds om te komen tot een heldere rolverdeling waarin SIOB haar onafhankelijke positie kan bewaren en tegelijkertijd krachtiger opereert door het sluiten van partnerships. Bij de uitwerking in activiteiten is –waar aan de orde- aangegeven met welke organisaties partnerships voorzien zijn. 2.2 Samenhang en efficiëntie inrichting bestel SIOB stelt zichzelf ten doel om in 2013 en 2014 gerichte activiteiten uit te voeren die zekerstellen dat de gewenste samenhang en efficiëntie op korte termijn tot stand komt. Dit doen we op het digitale terrein, het fysieke terrein en op het terrein waar integratie tussen die twee optreedt. Specifiek digitale activiteiten benoemen we in het beleidskader, dat we hebben opgesteld ten behoeve van de 9 opdrachttaak digitale innovatie 2013-2014 8 9
www.bibliotheekcertificaat.nl http://www.siob.nl/programmas/digitale-innovatie/item131
Pagina 11
SIOB onderkent dat doorontwikkeling en beheer van de ‘domeinen’ infrastructuur, content, context en landelijke samenwerkingsactiviteiten niet goed op elkaar zijn afgestemd. Naarmate de ontwikkeling en het gebruik van de landelijke infrastructuur verder vordert is er meer samenhang nodig binnen die domeinen. De financiële onderbouwing van de verschillende domeinen vergt heroverweging. SIOB richt zich op enkele bewust gekozen samenwerkingsprojecten, die aantonen dat deze samenhang kan groeien en daarmee meerwaarde heeft voor de sector. Deze projecten komen terug binnen de diverse activiteiten die in dit document zijn gespecificeerd. Binnen het domein infrastructuur wordt verbinding gelegd met andere digitale aanbieders, zoals CDR, (U)KB, DBNL. Samenwerking en integratie is het devies, gericht op efficiency in uitvoering, maar vooral gebruiksgemak voor de burger. De voornemens in de wetgeving kunnen alleen slagen als deze voorbereidingen hebben plaatsgevonden. Binnen het domein content is stroomlijnen noodzakelijk aangezien in de nabije toekomst, via een uitname uit het Gemeentefonds, de inkoop van digitale content centraal belegd zal worden en de middelen via OCW gerouteerd worden. Regie en afstemming met andere landelijke partijen, zoals de KB, in combinatie met afstemming met de branche via de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) is noodzakelijk om deze middelen goed te besteden. Beleid en uitvoering moeten hierbij nauw op elkaar aansluiten (2.3.5). Het domein ‘ context’ is nog relatief nieuw en daarom is het van meet af aan aanbrengen van samenhang in bestaande activiteiten de beste garantie voor goede resultaten (2.3.5). Wat betreft de landelijke samenwerkingsactiviteiten: de aandacht voor de landelijke digitale bibliotheek mag er niet toe leiden dat de samenhang tussen digitaal en niet digitaal onderbelicht raakt. SIOB zal logische verbanden blijven leggen tussen fysieke en digitale dienstverlening en hierin samen optrekken met bibliotheekorganisaties. De activiteiten waarover SIOB regie voert en die nu bij de Samenwerkende PSO’s Nederland (SPN) als uitvoerder zijn belegd gelden hier als voorbeeld. In de toekomst zijn meerdere partijen betrokken. SIOB stelt vast op welke terreinen deze samenwerking vorm krijgt. SIOB zal alle activiteiten binnen bovengenoemde domeinen, die nu nog bij diverse stakeholders in de sector belegd zijn, samenbrengen in een ‘uitvoeringsorganisatie’ en spreekt met de geëigende partners over de daadwerkelijke inrichting van een dergelijke organisatie. Alleen als dat goed is georganiseerd kan de sector volop profiteren van de Digitale Bibliotheek en de nieuwe dienstverlening die daarbij hoort. Ten behoeve van de inrichting van het bestel richt SIOB zich in 2013 en 2014 op de volgende resultaten: - SIOB creëert samenhang binnen de ‘domeinen’: infrastructuur, content, context en landelijke samenwerkingsactiviteiten. - Uitvoeringsactiviteiten zijn onder regie van SIOB zodanig gebundeld dat er sprake is van effectieve samenwerking in de uitvoering van taken. Dit betekent dat er met partijen in het land, zoals de G4, SPN, CDR, BNL, Dedicon en NBD afspraken zijn gemaakt over de aanpak van de uitvoering van taken. Voor 2013 en 2014 wordt in ieder geval bundeling van activiteiten voorzien op het terrein van Content Management, Contextualisering, Marketing, Retail, Kennis- en innovatieplatform, de Bibliotheek op school en laaggeletterdheid.
Pagina 12
2.3 Visie op de maatschappelijke functie van de ‘geïntegreerde’ bibliotheek SIOB zal in 2013 voldoen aan de vraag van diverse partijen om een visie op de maatschappelijke functie van de geïntegreerde bibliotheek te formuleren, gebaseerd op onderstaande uitgangspunten. Bibliotheek benut expertise in informatie verrijking Er is steeds meer informatie, maar meer informatie is niet altijd beter en het individuele gebruik van 10 informatie vraagt om ondersteuning . Met de groei van wereldwijd geproduceerde informatie, circa 55% 11 per jaar , stijgt de behoefte om het kaf van het koren te kunnen scheiden. Dat biedt kansen voor een gezaghebbende partij, zoals de bibliotheek, die over de kennis, vaardigheden en tijd beschikt om de gebruiker daarbij te helpen. Bibliotheken zetten hun expertise in door verschillende collecties binnen de Nationale Bibliotheek Catalogus (NBC) toegankelijk te maken en bronnen te verbinden en te verrijken door ze te voorzien van extra informatie (lokaal/regionaal niveau) die ook door gebruikers zelf (co-creatie) kan worden aangedragen. Dit proces van ‘contextualiseren’ vraagt, volgens SIOB, in de toekomstige bibliotheek veel aandacht. Informatiekanalen versterken elkaar Daarnaast ontwikkelt de bibliotheek zich, in de ogen van SIOB, tot een geïntegreerde bibliotheek waarbij informatiekanalen gekoppeld worden en elkaar versterken. De klant wordt nu nog geconfronteerd met een ‘hybride’ bibliotheek die parallelle, niet gekoppelde, diensten aanbiedt, met als gevolg een ongestructureerd aanbod. De opgave voor de komende jaren is dat bibliotheken zich sterker van de relatie tussen diensten bewust worden en zich richten op het proces waarin diensten onderling elkaar versterken. SIOB noemt dit ‘de geïntegreerde bibliotheek’ waar de klant kiest via welk kanaal hij de bibliotheek benadert en mag verwachten dat de dienstverlening via alle 12 kanalen op elkaar is afgestemd. Dit heet het cross channel model. Kanalen die aan de klant worden aangeboden kunnen verdwijnen (er sluiten bijvoorbeeld filialen). De kracht van het systeem ligt in automatische versterking van andere kanalen als dit gebeurt. Het geheel moet naadloos blijven aansluiten op de (potentiële) keuzes van een klant. De geïntegreerde bibliotheek als antwoord op bezuinigingen
10
Innovatie met effect, Commissie Calff, april 2008. Een recente IDC-studie naar de ‘expanding digital universe’ spreekt over vernegenvoudiging van de totale hoeveelheid geproduceerde informatie in vijf jaar; omgerekend is dat zo’n 55% groei per jaar (http://www.emc.com/collateral/demos/microsites/emc-digital-universe-2011/index.htm, geraadpleegd30 juni 2012). 12 http://www.businessdictionary.com/definition/cross-channel-marketing.html 11
Pagina 13
De geïntegreerde bibliotheek–met landelijk ontwikkelde en beheerde componenten die specifieke toepassingen in de lokale situatie kunnen ondersteunen- kan een antwoord zijn op de bezuinigingen. SIOB zal op basis van onderzoek en gebruik makend van reeds gerealiseerde praktische voorbeelden modellen ontwikkelen die bibliotheken kunnen helpen toekomstige keuzes te onderbouwen. Uiteraard zijn niet alle bezuinigingen op te vangen: een stevige basis blijft nodig om de publieke voorziening in de nabijheid van de burger in stand te houden, actief ondernemerschap speelt hierbij een cruciale rol. SIOB richt zich o.a. op de volgende resultaten: - Er is in 2013 een visie op de maatschappelijke functie van de (geïntegreerde) bibliotheek die de sector als geheel en bibliotheken afzonderlijk handvatten biedt voor hun ontwikkeling. - Deze visie, alsmede resultaten van onderzoek en bestaande praktijkvoorbeelden leveren uiterlijk in 2014 de eerste modellen op die bibliotheken kunnen benutten om, mede op basis van inzet op ondernemerschap, de bibliotheekfunctie van de toekomst vorm te geven en tegelijk lokale keuzes te onderbouwen om bezuinigingen op te vangen. 2.4 Innovatie in de sector SIOB stelt zichzelf ten doel de veranderkracht van de sector te mobiliseren door samenhang aan te brengen in innovatie. Digitalisering , maar ook structurele bezuinigingen fungeren als een breekijzer voor innovatie en efficiëntie binnen de sector. Om de innovatiekracht te versterken is samenhang tussen en prioritering van allerlei bestaande of kansrijke initiatieven nodig. Om het effect van innovaties te vergroten wordt draagvlak gezocht voor landelijke implementatie van resultaten. SIOB heeft hierin een sturende rol. SIOB stuurt op het volgende resultaat: - In 2013 worden, op landelijk niveau, prioriteiten gesteld en activiteiten gebundeld in een gezamenlijke innovatie agenda. 2.5 De digitale bibliotheek Een innovatie met zeer grote impact is de ontwikkeling en implementatie van de digitale bibliotheek. Nagenoeg alle Nederlanders hebben een internetaansluiting (gebruik makend van laptop, smartphone, tablet, etc.) waarmee ze continu in verbinding staan met elkaar en de wereld. Hieruit komen nieuwe gebruikersbehoeften voort. De digitale innovatie in de openbare bibliotheekbranche is op basis van de agenda voor de toekomst en de bibliotheekcharter vanaf 2010 structureel ingezet. BNL voert de ontwikkeling van de openbare digitale bibliotheek uit onder aansturing van SIOB. In eerste instantie met de KB en de Digitale Bibliotheek Nederlandse Letteren als partners, aangevuld met de Centrale Discotheek Rotterdam (CDR). Deze ontwikkeling moet aansluiten bij Europeana, dat als Europese open bibliotheek een groot aanbod heeft en een verrijking betekent voor het aanbod van Nederlandse bibliotheken. In een later stadium zullen Universiteitsbibliotheken en andere partners, zoals erfgoedinstellingen aansluiten. In de visie van SIOB is de digitale bibliotheek een voorziening voor alle Nederlanders die past in het beeld van een geïntegreerde bibliotheek: - die de mogelijkheid biedt om via internet alle digitale en fysieke objecten uit de Collectie Nederland te vinden via een vrij toegankelijk zoekinstrument. - waarlangs iedere Nederlander toegang heeft tot vrij beschikbare objecten in de Collectie Nederland. Pagina 14
-
-
waarvan de toegankelijkheid voor mensen met een leesbeperking en minder taalvaardige volwassenen gewaarborgd is. die geregistreerde leden/abonnees van de bibliotheek autoriseert tot het afnemen van één of meer diensten (bestellen van boeken en fotokopieën uit een fysieke bibliotheek, streaming lezen of downloaden van e-books , gesproken en luisterboeken uit publieke en commerciële collecties). die aan niet geregistreerde leden/niet-abonnees de mogelijkheid biedt om, op incidentele basis, tegen betaling één of meer diensten af te nemen.
De infrastructuur voor de digitale bibliotheek is door BNL zover ontwikkeld dat eind 2012 alle openbare bibliotheken aangesloten zijn op deze infrastructuur. Deze bestaat onder andere uit één nationale bibliotheek catalogus (NBC), één simpele manier van aanmelden/inloggen voor alle bibliotheken (zogenaamde Single Sign On) en één manier van aanvragen voor alle bibliotheken. Ook is één manier ontwikkeld voor het toegankelijk maken van diensten en content via bibliotheekwidgets en apps en om zelf content toe te voegen (zogenaamde user generated content zoals leestips, recensies). Tenslotte wordt digitale content verzameld in de Digital Content Repository (DCR) waaruit, in combinatie met de NBC, de 13 gebruiker geïntegreerde en in context aangeboden informatie krijgt. In 2013 en verder wordt gewerkt aan doorontwikkeling van de infrastructuur met in elk geval verbetering van de zoekfunctie op basis van wetenschappelijk onderzoek naar context-gerelateerde zoekstructuren en -systemen. Toegang bieden tot content en context via de ontwikkelde infrastructuur blijft een prioriteit. Uitbreiden met backoffice-infrastructuur is noodzakelijk, zodat online betalen, authenticatie en autoriseren maar ook het doorgroeien naar uniforme administratiesystemen mogelijk is. Het tot stand brengen van een gemeenschappelijke infrastructuur voor de digitale bibliotheek opent perspectieven voor uitbreiding hiervan naar andere, ook ‘niet-openbare’, bibliotheken. Juist die infrastructuur biedt immers voordelen en stelt erfgoedinstellingen, omroepen en media in staat om van deze verworvenheden gebruik te maken en daarmee veel meer diensten aan te bieden aan gebruikers. SIOB wil de komende jaren de volgende resultaten bereiken: - De infrastructuur voor de digitale bibliotheek wordt doorontwikkeld op basis van het beleidskader dat SIOB aanreikt en sluit aan op de nieuwe ontwikkelingen in klantvraag en technologische mogelijkheden. - Klantengroepen worden intensief betrokken met als doel het maximaal benutten van de infrastructuur door de aangesloten bibliotheken. De aangesloten bibliotheken krijgen actieve ondersteuning bij het benaderen van nieuwe doelgroepen (ook via campagnes). Deze inzet dient om het maatschappelijk rendement van de voorziening zo hoog mogelijk te laten zijn en op deze wijze laat de openbare bibliotheken sector haar belang in de infrastructuur krachtig zien. - In 2013 worden ‘niet openbare’ bibliotheken benaderd met als doel aan te sluiten op de digitale bibliotheek.
13
Voor meer informatie over de infrastructuur: http://www.jaarplan.bibliotheek.nl/.
Pagina 15
2.6 Een gezamenlijk collectiebeleid Nederland SIOB stelt zichzelf ten doel om te komen tot een samenhangend collectiebeleid voor het bibliotheekveld, dat niet beperkt is tot de openbare bibliotheken, en de implementatie van dit beleid aan te sturen. De ontwikkeling naar een Collectie Nederland is ingezet in 2011-2012 en gericht op alle toegankelijke en deskundig samengestelde bronnen bijeengebracht binnen de collecties van openbare bibliotheken en hun samenwerkingspartners. In dit geactualiseerde collectiebeleid zijn de voorgenomen uitname uit het Gemeentefonds t.b.v. e-content (incl. e-books) en de wijze waarop het leenrecht van e-books is opgenomen in de Bibliotheekwetgeving richtinggevend. Ook de uitrol, het gebruik en de verdere ontwikkeling van de NBC spelen hierin een belangrijke rol. Tenslotte zal er veel aandacht uitgaan naar het verbinden en verrijken van bronnen (contextualisering). SIOB wil de volgende resultaten bereiken: - In 2013 ontwikkelt SIOB een gedragen advies dat ertoe leidt dat de Collectie Nederland zich op een strategische en efficiënte manier ontwikkelt tot een samenhangende collectie van fysiek en digitaal materiaal, waarin ook aandacht is voor collecties voor mensen met een leesbeperking en minder taalvaardige volwassenen. - Op basis van een pilot (jeugd)literatuur zullen in 2013 verschillende partijen, binnen en buiten de bibliotheeksector, bijeen worden gebracht om gezamenlijk de contextualisering in dat domein vorm te geven, mede op basis van gerichte klanteninput. De uitkomsten van deze pilot vormen dan de basis voor een soortgelijke aanpak in andere domeinen. - Binnen Dinalog is RUG (Rijksuniversiteit Groningen) gestart met het ontwikkelen van innovatieve modellen in een onderzoekstraject dat doorloopt tot 2015. SIOB brengt in 2013 betrokken organisaties (SPN, Plusbibliotheken, NBD, TNT etc.) samen om de RUG-modellen op bruikbaarheid te toetsen en over te gaan tot uitvoering. - De randvoorwaarden voor het kunnen bieden van e-content in de digitale bibliotheek zijn uiterlijk voor de start van de wetgeving, op strategisch niveau geregeld met relevante uitgeefpartijen en intermediairs: Er is beleid geformuleerd waarin de uitgangspunten en voorwaarden voor de aanschaf content zijn geformuleerd. Er zijn landelijke modellen voor de collectie, inkoop en contracten van e-content opgesteld en de uitvoering hiervan is belegd in overleg met de VOB. Er is een business model overeengekomen, met gebruikmaking van ervaring opgedaan bij modellen voor aangepast lezen. 2.7 Aangepast lezenden/speciale doelgroepen SIOB stelt zich ten doel om de bibliotheekvoorzieningen voor mensen met een leeshandicap in stand te houden en te verbeteren, met het oog op volwaardige deelname aan de maatschappij. Ook de optimalisering van een voorziening voor varenden behoort tot het doel. Beide voorzieningen zijn als publieke taak door OCW bij SIOB belegd. Aangepast lezen
Pagina 16
Na een lange periode van versnippering is inmiddels geruime tijd sprake van één publiekstoegang tot 14 aangepast lezen , met duidelijk belegde verantwoordelijkheden en sturing vanuit SIOB op de opdrachtnemers voor ontwikkeling en distributie van aanbod (Dedicon, CBB). Het aangepast lezen wordt ingepast in het openbare bibliotheekwerk. Een deel van de bibliotheken heeft een collectie voor aangepast lezen en biedt (leen-) apparatuur aan. Van de bibliotheken besteedt 80% aandacht aan dit terrein onder meer via een speciaal daarvoor beschikbaar gestelde subsidie. De integratie met de Nationale Bibliotheek Catalogus is een eerste stap geweest in het proces van inpassing in de geïntegreerde bibliotheek. De voorziening is nog niet zo ruim bekend en benut als zou kunnen. Slechts 30.000 mensen maken er gebruik van. De potentiële doelgroep is veel groter. In het streven naar een verdubbeling van gebruikers in 2016 worden in 2013 de nodige stappen voorbereid. De overstap van ‘gewoon lezen’ naar andere leesvormen lijkt in de praktijk namelijk heel groot. Daarom wordt een pilot uitgevoerd om via de lokale bibliotheek, zorginstellingen, zorgverleners, mantelzorgers en vrijwilligers de mensen te bereiken voor wie grotere letters geen uitkomst meer bieden. Via audio-cd’s worden mensen bekend gemaakt met de aard van het product. De actie is gericht op bekendheid, nabijheid en gemak. Evaluatie in 2013 moet uitwijzen of hiermee de doelgroep gemakkelijk wordt bereikt en het gebruik vergroot. Daarnaast wordt in 2012 een ‘niet-gebruikers’ onderzoek voorbereid, dat meer inzicht zal geven in de redenen wie dat zijn en waarom ze niet komen en (ook de vraag van de Raad voor Cultuur) : ‘hoe redden zij zich?’. De contacten met Viziris en Visio worden aangetrokken en in samenwerking met Aangepast Lezen voert SIOB dit onderzoek in 2013 uit. Vanuit de digitale innovatie zijn in 2012 enkele trajecten ingezet die de aansluiting met de openbare bibliotheek gemakkelijker maken. De ontwikkeling van een behoorlijke stem is daar een belangrijk onderdeel van, omdat die bepalend is voor de productie die daarna gemaakt kan worden. Streven is om die stem als vaste keuze in de verschillende tablets te krijgen. Daarmee kan een grote sprong gemaakt worden in het beschikbaar krijgen van materialen die elektronisch beschikbaar zijn bv. In een e-pub formaat. Om de aansluiting met het onderwijs te vergroten komen in 2013 nieuwe producten beschikbaar. Demoversies worden op de Nationale Onderwijs Tentoonstelling in 2013 getoond. Met die producten kan het leesplezier van kinderen worden vergroot. Hoewel in de afgelopen periode de productie van titels sterk is vergroot, blijft het een gegeven dat slechts een fractie van alles wat op de markt verschijnt in een aangepaste leesvorm kan worden geleverd. SIOB wil het aanbod aan materiaal verder vergroten en de time-to-market van een fysiek naar gesproken boek verkorten. De afspraken met uitgevers maken dit mogelijk. Door gesproken boeken via meerdere kanalen uit te leveren, is ook een stap naar groter klantbereik gezet. Door innovatie op het punt van digitalisering, via meer bekendheid en het vergroten van het bereik voor een bredere doelgroep met leesbeperkingen kan het maatschappelijk rendement van deze publieke voorziening voor aangepast lezen verhoogd worden.
14
www.aangepast-lezen.nl
Pagina 17
Wat voor volwassenen geldt, geldt eens temeer voor de jeugd. Er is weinig beschikbaar. Bovendien moet de collectie worden geactualiseerd om ze aantrekkelijker te maken. Een project dat eind 2012 van start gaat en dat in 2013 wordt gerealiseerd. Aangepast Lezen heeft een nota jeugdbeleid gemaakt waarin aansluiting gezocht wordt bij leesbevorderingsbeleid, jonge jury, kinderjury, top 100, Boekstart en de Bibliotheek op school. SIOB, Aangepast Lezen en andere partners zullen daarvoor middelen vrijmaken, zodat er straks een actuele collectie is. Daarmee beschikt de voorziening over een aantrekkelijk aanbod, voor een groter aantal jeugdigen. SIOB wil de volgende resultaten bereiken: - In 2013 is onderzoek gedaan naar de omvang en redenen van ‘niet-gebruik’ binnen de potentiële doelgroep. - In 2013 zijn strategieën ontwikkeld om de niet-gebruikers te bereiken. - In 2012 loopt een pilot voor aanvragen via de openbare bibliotheek om de voorziening in hogere mate te integreren in de openbare bibliotheken; indien succesvol wordt de pilot in 2013 landelijk uitgerold. - Promotie door Aangepast Lezen over de mogelijkheden voor tijd- en plaats onafhankelijk lezen zorgt voor betere bekendheid onder de doelgroep. - De collectie jeugd is eind 2014 geactualiseerd en uitgebreid, zowel gesproken boeken als braille. - Er wordt voortaan meer aangesloten op landelijke projecten leesbevordering (bv Lezen voor de lijst, Kinderjury, Kinderboekenweek). - Het aantal gesproken boeken dat per jaar wordt geproduceerd neemt geleidelijk toe van 1800 in 2011 naar 2200 in 2016. Het aantal brailleboeken neemt toe van 720 naar 800 per jaar. De time-tomarket is medio 2013 aanzienlijk verkort: titels algemene lectuur audio zijn gereed binnen 9 maanden na opdrachtdatum; actuele titels (5 per maand) binnen drie maanden uitleenklaar, brailletitels binnen drie maanden na opdrachtdatum uitleenklaar. - Er is onderzoek gedaan naar de optimalisering van de bibliotheekvoorziening voor varenden. 2.8 Vergroten taal- en media vaardigheid SIOB stelt zichzelf ten doel bij te dragen aan het vergroten van taalvaardigheid (d.m.v. leesbevordering) en het vergroten van de mediavaardigheden van alle burgers zodat deze hun positie in de maatschappij volwaardig in kunnen nemen. Door te komen tot een doorlopende lees-en leerlijn voor jeugd en volwassenen en het tot stand brengen van een breder aanbod voor laagopgeleiden en laaggeletterden vergroot SIOB taalvaardigheid. 15
Op basis van onderzoek is vastgesteld dat het stimuleren van lezen binnen de kinderopvang en het onderwijs aantoonbare effecten heeft op resultaten van leerlingen, waardoor kinderen zo vroeg mogelijk in staat worden gesteld te participeren in onze kennissamenleving. In de komende jaren is een belangrijk aandachtspunt de vraag vanuit het onderwijs goed te vertalen in een passend en complementair aanbod vanuit bibliotheken. Om dit te bereiken is bestuurlijke verankering op lokaal niveau randvoorwaarde. 15
Brochures Meer voorlezen, beter in taal en Meer lezen, beter in taal. In deze brochures is onderzoek samengevat waaruit blijkt dat voor(lezen), aanwezigheid van boeken binnen kinderopvang en op school, dagelijks vrij lezen en ondersteuning van de bibliotheek cruciaal zijn om tot betere taalprestaties te komen.
Pagina 18
Deze elementen komen samen in het leesbevorderingsprogramma Kunst van Lezen (2008-2015), waarin SIOB nauw samenwerkt met Stichting Lezen aan de versterking van de leescultuur. Voor 2013 wordt samenwerking met andere partners voorzien in een ‘leescoalitie’. Door kennismaking met de wereld van het boek vergroten kinderen spelenderwijs hun woordenschat en verhogen zij hun taalniveau. Hierdoor worden in een vroeg stadium taalachterstanden teruggedrongen met minder kans op laaggeletterdheid. Bibliotheken hebben een nauwe samenwerking met het onderwijs opgebouwd. Met het programma de 16 Bibliotheek op School wordt het nu nog gefragmenteerde aanbod van bibliotheekproducten en diensten vervangen door een gezamenlijk dienstenpakket dat uitgaat van leesbevordering en mediawijsheid. Het combineert componenten van bestaande bibliotheekproducten op fysiek en digitaal terrein. Het wordt voor het primair onderwijs landelijk doorontwikkeld en ondersteund met lees- en mediaplannen, materialen, digitale diensten, kennis, trainingen en monitorinstrumenten zodat de bibliotheek zich kan onderscheiden als belangrijke ondersteunende partner van het onderwijs. In 2012 wordt eenzelfde aanpak voor het voortgezet onderwijs ontwikkeld ter implementatie in 2013 e.v. en in het kader van ‘Leven Lang Leren’ worden ook voor andere onderwijssoorten soortgelijke initiatieven ontwikkeld met overdracht van de succesfactoren uit eerdere programma’s. Het bevorderen van vaardigheden op het terrein van mediawijsheid en specifieke informatievaardigheden, is een belangrijk onderdeel van de maatschappelijke functie van bibliotheken. SIOB is hiertoe op strategisch niveau allianties aangegaan in de landelijke netwerkorganisatie Mediawijzer.net. SIOB is kernpartner, naast Kennisnet, Beeld & Geluid en de Publieke Omroepen. Vele lokale bibliotheken zijn als deelnemer aangesloten bij het netwerk. In nauwe samenwerking met deze partners wordt in 2013 de introductie van mediawijsheid in het primair onderwijs via een gezamenlijke aanpak aangeboden. Het is een project waarin de partners willen aantonen dat een dergelijke aanpak ook realiseerbaar is in de praktijk. Het onderwijs wordt dan door de verschillende partners benaderd met één gezamenlijk pakket . SIOB zal in 2013 de terreinen mediawijsheid en laaggeletterdheid, specifiek gericht op volwassenen, aan 17 elkaar verbinden. Samenwerking wordt opgezet met bedrijven en landelijke stakeholders . De focus ligt op - de bibliotheek als open leeromgeving waar burgers terecht kunnen voor basisvaardigheden en participatiedoelen; - onderzoek naar mogelijke inzet van producten van Aangepast Lezen in kader van laaggeletterdheid; - het uitbouwen van de strategische aandacht voor dit terrein binnen openbare bibliotheken. Alle hierboven beschreven initiatieven zullen, voor wat betreft de uitvoering, in de ‘uitvoeringsorganisatie’ worden ondergebracht, waarbij inhoudelijke regie bij SIOB blijft berusten. SIOB wil in 2013-2014 de volgende resultaten bereiken:
16
Hiervan is Kunst van Lezen nadrukkelijk onderdeel.
17
Zoals sociale werkvoorziening, Stichting Lezen& Schrijven en Steunpunt MBO en Volwasseneneducatie.
Pagina 19
-
-
3
Samenwerking in een leescoalitie. Gezamenlijke aanpak met Mediawijzer.net van introductie van mediawijsheid in het primair onderwijs, waarbij lokale bibliotheken een intermediaire rol spelen. Via de strategische verbinding met deze partners komt een rijk pakket aan content en context voor 18 het onderwijs beschikbaar. In 2013 wordt een business model opgezet voor de aanpak van taal- en mediavaardigheden en na toetsing zo snel mogelijk geïmplementeerd. Landelijke opschaling van de Bibliotheek op School naar VO en andere onderwijssoorten is (onderzocht en) geïnitieerd met als doel dat In 2015 50% van de leerlingen van de basisschool en 35% van de leerlingen van het Voortgezet onderwijs gebruik maakt van het pakket de Bibliotheek op School. SIOB stuurt in 2013, om de rol van bibliotheken op het terrein van mediawijsheid en laaggeletterdheid voor volwassenen te versterken, op een integrale aanpak met landelijke partners. Uitvoering wordt ondergebracht in de ‘uitvoeringsorganisatie’.
SIOB en haar omgeving
SIOB is de landelijke regisseur van het bibliotheekbestel. SIOB richt zich dan ook niet direct tot de gebruiker van bibliotheekvoorzieningen. In 2013 is een strategisch communicatieplan beschikbaar op basis waarvan SIOB communiceert met: - Bestuurlijke stakeholders: de bestuurlijke lagen Rijk, Provincie, Gemeente. SIOB communiceert naar hen over voornemens en onderzoeken, geeft adviezen (gevraagd en ongevraagd) en levert beleidsinformatie. - Landelijke stakeholders. Naar deze stakeholders (zoals VOB, SPN) communiceert SIOB vanuit het oogpunt om gezamenlijkheid te creëren waar dat relevant is en kennis te delen en standpunten kenbaar te maken. - Lokale Openbare bibliotheken (inclusief G4). SIOB communiceert met ‘het veld’ om kennis op te halen en te delen, hen te betrekken bij landelijke projecten en te informeren over de voortgang van werkzaamheden. - Partners. SIOB trekt bij voorkeur op strategisch niveau met partners op om gezamenlijke, landelijke, 19 plannen vorm te geven. - Gebruikers van bibliotheekvoorzieningen. SIOB richt zich niet rechtstreeks tot gebruikers van bibliotheekvoorzieningen. Dit gebeurt wel door opdrachtnemers van SIOB zoals Aangepast Lezen en in enkele gevallen Kunst van Lezen. In de toekomst kan dit veranderen, bijvoorbeeld in communicatie over de digitale bibliotheek naar eindgebruikers en bij de regie over de voorgenomen uitvoeringsorganisatie. - Overige relevante doelgroepen. Onder relevante doelgroepen communiceert SIOB over haar rol en werkzaamheden. - Internationale netwerken. SIOB neemt deel aan internationale netwerken zoals NAPLE (National Authorities on Public Libraries in Europe).
18 19
Stichting Lezen, KB/NA, Omroepen, Beeld en Geluid, Eye Filminstituut Voorbeelden van partners zijn de Stichting Lezen, Stichting Aangepast Lezen, Dedicon, CBB, KB, Mediawijzer.net
Pagina 20
SIOB benut voor haar communicatie verschillende instrumenten zoals de website, publicaties, een kennisplatform en expertmeetings.
4.
SIOB organisatie
SIOB volgt de Code Cultural Governance. Voor de besturing is het Raad van Toezicht-model gekozen. De Raad van Toezicht is opgebouwd uit leden uit de verschillende onderdelen van de bibliotheeksector en twee leden van daarbuiten, die met name hun kennis van de technologische en politieke omgeving inbrengen. Het team van SIOB heeft op vele terreinen ervaring bijvoorbeeld in de uitgeefwereld, het onderwijs, bij internationale databases, als onderzoeker in de branche etc. In een aantal vacatures wordt voorzien door detachering van mensen met de juiste kennis/ervaring vanuit de branche. Dit versterkt op bepaalde terreinen de binding van SIOB met de branche. SIOB werkt met een projectsystematiek, die gedeeld wordt met Stichting Bibliotheek.nl en Dedicon en waarin per project business case, plan van aanpak en rapportage wordt vastgelegd. In projecten die SIOB uitvoert/laat uitvoeren vormen de componenten onderzoek evaluatie, kennisoverdracht, borging, een vast onderdeel. Op basis van dit meerjarenplan zullen nieuwe accenten in de organisatie worden gelegd, die vragen om heroverweging van de organisatie-inrichting. Er zal meer nadruk komen op strategie en beleid, en regie op uitvoering in plaats van uitvoering zelf. Deze nieuwe organisatie-inrichting wordt begin 2013 zorgvuldig doorgevoerd.
Pagina 21
