STUDIECENTRUM ANNEX BIBLIOTHEEK U VA‐ B I N N E N G A S T H U I S T E R R E I N ‐A M S T E R D A M 1 juli 2012
BiermanHenketarchitecten
colofon
Binnengasthuisterrein; zicht op hoofdentree Tweede Chirurgische Kliniek
2
opdrachtgever
U ni v ersi t ei t v a n Am st erd a m J. D a ni el s M . d e Ru i ter R . S che p er s
architect
Bierman Henket architecten J a nneke Bi erm a n Joe p v a n As
a d v i seur c o nst ruc t i e
Pi et ers Bo uw t ec h ni ek F. S chreu d er s
a d v i seur b o uw kost en
Bri nk G ro ep E. D ei m a n
inhoudsopgave
inleiding geschiedenis van het Binnengasthuisterrein s t ed enb o uw k und i g e ke nm erke n Bi nneng a st h ui st errei n bestemmingsplan analyse hoven Tw eede Chirurgische Kliniek en Zusterhuis ana l yse g eb o uw st ruc t uur wa a rd est el l i ng Tw eed e Ch i rurg i sc h e Kl i ni ek en Zust erh ui s uitgangspunten herontwikkeling pro g ra m m a v a n ei sen concept hoofd entree im p ressi e h o f do o rsned e plattegronden gerea l i seerd p ro g ra m m a v a n ei sen studie hof dak u i t g a ng sp unt en h o f d a k zichtlijnen studie
5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 27 29 30 31 32 37 39 41 43
3
Nie uw eD oel ens tra
Zusterhuis
gasthu
is s t r a a
t
Grim
braakliggend terrein
burg
wal
at
B in n e n
woningen
luchtfoto Binnengasthuisterrein met de Tweede Chirurgische Kliniek en Zustershuis
4
Ve
nd
els
tra
at
2e Chirurgische Kliniek Ou
de
zijd
sa
cht
erb
urg
wa
l
inleiding
De Universiteit van A m ste rd am re alise e rt e e n uni versiteitscluster voor de Geesteswetenschappen in de binnenstad van Am ste rd am , o p e n ro n d h e t Bin nen gasthuisterrein en het Oudemanhuispoortcomplex. E en studiecentr um an n e x b ib lio th e e k v o o r d e fac u l t ei t Geesteswetenscha p p e n is h ie rv an e e n in te g raal on derdeel en is bedo e ld als de ce n trale o n tm o e tin gs pl ek van de faculteit voo r d e G e e ste swe te n sch ap p e n . H et st udiecentrum anne x b ib lio th e e k wo rdt g e situe er d t er plaatse van de locatie ‘‘Tw eede Chirurgische Kliniek en Zusterhuis’’. Me t dit structuuro n twe rp is d e ha a l baarheid van een studie ce n trum e n b ib lio th e e k met behoud van de bestaan d e rij k sm o n um e n tale g e b ou wen onderzocht. Dit Str uctuur ontwe rp is o n twik keld do o r Bie rm a n Henket architecten (BHa) in opdracht van de Universit eit van Amsterdam (Uv A ) e n in o v e rle g m e t Stad s d eel Centrum, Bureau Monumenten & Archeologie van de g emeente Amsterd am (BM A ) e n d e Rij k sd ie n st voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Het Structuurontwerp is een uitvloeisel van de ‘ REG EL I N G REA L I SATI E ST U DIECENTRUM ANNEX BIBLIOTHEEK BINNENGASTHUISTERREIN’ d.d . 10 m e i 20 12 tusse n h e t Dag e l i j ks Bestuur van het stad sd e e l C e n trum e n h e t C o lle g e va n Bestuur van de UvA. Het structuurontwerp is ontwikkel d m e t d e g e n o e m d e p a r t i j e n i n d e p e r i o d e a p r i l t /m j uni 20 12 in een aan tal we rk bij e e n kom ste n . H et proces van het structuurontwerp is afgerond met een bijeenkomst met d e b e stuurde rs v an de b e tro k ke n organisaties op 25 juni 20 12.
H et S t r u c t u u r on t w er p i s gema a kt op b a s i s v a n d e o nd er s t a a n d e v er t r ek- en u i t ga n gs pu n t en u i t d e R EG E LING. • U vA ma a kt een n i eu w on t w er p met a l s v er t r ek p unt mogel i j ke her b es t emmi n g va n d e geb ou w en v a n d e Tw eede Chirurgische Kliniek en het Zusterhuis; • het S t u d i ec en t r u m a n n ex b i b l i ot heek komt op d e l oc a t i e Tw eed e Chi r u r gi s c he K l i n i ek en Z u s t erh ui s op het Binnengasthuisterrein; • het gea c t u a l i s eer d e pr ogr a mma v a n ei s en (ok t o ber 20 11) vormt de basis voor het Structuurontw er p, i n het b i j z on d er w or d en d e d a a r i n opge no men vl oer opper vl a kt en , a f met i n gen en on d er li ng e relaties aangehouden voor het Structuurontwerp, in welk verband het bestaande vloeroppervlak kan w or d en ver gr oot d oor on d er kel d er i n g, d oor d e overkapping en door volledige bebouwing van de B i n n en hof i n d i en d a t n od i g i s ; een en a n d er m et u i t z on d er i n g va n d e i n het b ed oel d e pr ogr a mm a va n ei s en voor z i en e a u t opa r keer ga r a ge d i e n i et z a l worden gebouwd; • voor de realisatie van het Studiecentrum/bibliotheek is het uitgangspunt dat, tegen voor de UvA a a n v a a r d b a r e i n v es t er i n gs - en ex pl oi t a t i ekos ten, ges t r eef d z a l w or d en n a a r een kw a l i t a t i ef hoo g waardig plan, zowel uit oogpunt van functionalit ei t , f l ex i b i l i t ei t en t oekoms t w a a r d e a l s u i t oo g pu n t va n r es t a u r a t i e en her b es t emmi n g v a n de mon u men t a l e pa n d en . D i t pl a n z a l r ec ht d oen a a n d e r u i mt el i j ke en c u l t u u r hi s t or i s c he kw a l i t ei t en va n het geb i ed i n w el k ka d er d e v er hou d i n g va n d e maat en schaal van de toegevoegde elementen tot d e b es t a a n d e geb ou w en v a n b el a n g i s ; • i n d a t v er b a n d z i j n a a n pa s s i n gen a a n d e b i n n e nd a n w el b u i t en z i j d e va n d e b es t a a n d e geb ou w en en even t u el e d oor b r a ken mogel i j k en d a t het B i nnenhof a c ht er d e Tw eed e Chi r u r gi s c he K l i n i ek v ol l ed i g kan worden bebouwd ten behoeve van het Studiec en t r u m/ b i b l i ot heek i n d i en d a t n od i g i s ;
•
•
• •
het Structuurontwerp, de vergunningaanvraag en andere noodzakelijke publiekrechtelijke toestem mingen door het Stadsdeel aan relevante regelgev i ng z ul l en w o rd en g et o et st m et i na c h t nem i ng v a n d a a rm ee sa m enh a ng end e p ub l i ek rec h t el i jke b evoegdheden en verplichtingen zoals voorzien in de RE G E LING ; er een fi et senst a l l i ng w o rd t o p g eno m en i n h et S t ruc t uuro nt w erp d i e i n i ed er g ev a l rui m t e b i ed t aan een hoeveelheid fietsen die gelijk is aan het v erw a c h t e a a nt a l g eb rui kers v a n h et S t ud i ec ent rum /b i b l i o t h eek d a t m et d e fi et s kom t ; het beeld van een aaneengesloten gevelwand langs d e Ni euw e D o el enst ra a t h erst el d w o rd t ; h et h ui d i g e p a rkeert errei n Ni euw e D o el enst ra a t 11 behoort tot de bouwlocatie voor het Studiecentrum/bibliotheek.
D i t S t ruc t uuro nt w erp v o rm t g el et o p d e RE G E LING , d e basis voor de ontwikke ling van het definitieve architectonische ontwerp en daarmee voor de aanvraag van d e b eno d i g d e p ub l i ek rec h t el i jke t o est em m i ng en. H et D a g el i jk s Best uur v a n st a d sd eel Cent rum h eeft i n d e RE G E LING d e i nt ent i e ui t g esp ro ken z i c h m et g eb rui k v a n en b i nnen d e m o g el i jk h ed en v a n z i jn ( p ub l i ek rec h telijke) bevoegdheden maximaal in te willen spannen o m z o sp o ed i g m o g el i jk d e (v o o rb erei d i ng v a n d e) rea l i sa t i e v a n h et S t ud i ec ent rum /b i b l i o t h eek , m et i n a c h t nem i ng v a n d ez e Re g el i ng en o p b a si s v a n h et S t ruc t uuro nt w erp , m o g el i jk t e m a ken.
5
Kinderkliniek, 1989
groene restruimte, 1912
entree Binnengasthuisterrein, 1912
6
parkachtige sfeer, met op de achtergrond de entree van de Kliniek, 1912
onderdoorgang Chirurgische Kliniek, 1912
plein voor de entree van de Kliniek, 1912 binnenhof, 1981
entreepoort Binnengasthuisterrein, 1912
geschiedenis van het Binnengasthuisterrein
H et B i n n en ga s t hu i s t er r ei n w or d t oms l ot en d oor d e K l ov en i er s b u r gw a l , N i eu w e D oel en s t r a a t , O u d e Tu rfmarkt, Grimburgwal, Oudezijds Achterburgwal en de S l i j ks t r a a t . Vanaf de 14e eeuw werd het terrein grotendeels in beslag genomen door 2 kloosters: het Oude en het N i eu w e N on n en kl oos t er. B i n n en het s t ed el i j k w eefsel v or md en d e kl oos t er s een ommu u r d , s t er k n a a r bi nnen gekeer d c ompl ex d a t n i et t oega n kel i j k w a s voor p ub l i ek. O ok d e i n t er n e s t r u c t u u r va n d e kl oos t er s w eek af van het stedelijk weefsel in de rest van de stad. Naast woon- en pakhuizen bestonden de kloosters uit onbebouwde gedeelten zoals binnenhoven, moestuin en en b oomga a r d en . O p b l okn i v ea u pa s t het kl o o st er w el i n d e s t r u c t u u r va n Ams t el en b u r gw a l l en . reconstructie van het oude kloostercomplex uit 1544
N a d e Al t er a t i e v a n 1 5 78 w er d en d e kl oos t er s on tei gen d . H et c ompl ex b ehi el d , i n t egen s t el l i n g t ot a ndere kloosters in de stad, zijn grote schaal. Het Onze Lieve Vr ouwengasthuis en Sint Pietergasthuis werden gehuisvest in de voormalige kloosters. In 1 6 33 w er d op d e pl a a t s v a n d e ou d e s t a d s mu u r d e N i eu w e D oel en s t r a a t gema a kt . In d e l oop v a n d e z eventiende eeuw ontstond er aan deze straat een rand v a n l u x u eu z e w oon hu i z en r on d om d e geb ou w en va n het ga s t hu i s . In de achttiende eeuw was het gasthuis een groot, on over z i c ht el i j k c ompl ex va n geb ou w en en open p l ekken. Bij de verdichting van het gebied werd niet uitgega a n v a n een s t ed en b ou w ku n d i g c on c ept ; n i eu w e geb ou w en w er d en t oegevoegd i n een a a n een s c ha kel i n g va n a d hoc pl a n n en .
het gasthuis 1675-1700
Tu ssen 1860 en 1913 was er een nieuwe bouwgolf op het Binnengasthuisterrein. Het overgrote deel van de o v erg eb l ev en k l o o st erb eb o uw i ng v erd w een ro nd 1880. D ez e g esl o t en g esc h a kel d e b eb o uw i ng w erd v erv a ng en d o o r een p a v i l jo en st ruc t uur. In v erg el i jk i ng m et d e o ud e b eb o uw i ng h a d d en d e m eest e g eb o uw en een veel minder sterke relatie met de onbebouwde ruimte. Bi j d ez e st ruc t uur i s er g een d o o rl o p end e ro o i l i jn a a nwezig en ontbreekt er een duidelijke voor- en achtergevel. De plinten van de gebouwen waren over het a l g em een g esl o t en v a n k a ra k t er. D e p a nd en h eb b en m eerd ere i ng a ng en d i e z o w el a a n d e o p enb a re rui m t e g renz en a l s a a n rui m t en d i e m eer sem i -o p enb a a r zouden kunnen worden genoemd. Een groot aantal g eb o uw en i n h et g eb i ed z i jn a l l een v i a d ez e rui m t en ontsloten. Midden op het terrein verdwijnen in 1897 nog meer kloostergebouwen om plaats te make n voor de Tw eed e Ch i rurg i sc h e Kl i ni ek en Zust erh ui s. In d e v o l g end e p a ra g ra a f z a l h i er v erd er o p i n w o rd en g eg a a n. In 1981 v erh ui sd e h et Bi nneng a st h ui s, d a t v i er eeuw en l a ng h et g ro o t st e z i ekenh ui s v a n d e b i nnenst a d w a s, sa m en m et h et Wi l h el m i na g a st h ui sna a r een ni euw e l o c a t i e i n d e Bi jl m erm eer, v a na f t o en h et Ac a d em i sc h Medisch Centrum genoemd. Ve rschillende gebouwen w erd en g esl o o p t . D a a rv o o r i n d e p l a a t s k w a m en h et Service & Informatiecentrum van de UvA van architect Theo Bosch en een lange wand met sociale woning bouw van architect Paul de Ley gerealiseerd aan de Binnengasthuisstraat . Een groot deel van de gebouwen op het Binnengasthuisterrein zijn eigendom van de Universiteit van Amsterdam. Bron: • Toel i c h t i ng Best em m i ng sp l a n Bi nneng a st h ui st errei n e.o ., d .d . sep t em b er 2001. • Mo num ent a a l en sc h i l d era c h t i g , d e g eb o uw en v a n h et Bi nneng a st h ui s, Co ert Pet er Kra b b e.
7
gesloten enclave
kleine toegangen dmv poorten
g rote bouwvolumes
N
M
J
C
K H
E
Nieuwe Doelenstraat, met rechts Zusterhuis
8
toegangspoort tot gebied
fietsroute door gebied
Mensa Atrium
stedenbouwkundige kenmerken Binnengasthuisterrein
diffuse buitenruimte
s emi- o p enb a r e ho v en s tr uctuur
4
3
1 2
Binnengasthuisstraat, met links de kliniek
hof 3, gezien vanuit Oudemanhuispoort
D e g esc h i ed eni s v a n h et t errei n, w a a ri n h et g eb i ed een gesloten enclave in de stad was met slechts één toegang aan de Grimburgwal is nog goed af te lezen in de stedenbouwkundige structuur. D e b eb o uw i ng a a n d e ra nd en v a n h et t errei n i s i n d e a fg el o p en eeuw na uw el i jk s v era nd erd . D e ent ree v a n h et g eb i ed a a n d e Ni euw e D o el st ra a t m et h et b ra a kl i g g end t errei n z i jn nu een t e g ro t e o p eni ng i n d e st ra a t w a nd . Het complex wordt ontsloten middels een aantal p o o rt en en o nd erd o o rg a ng en. D e ni euw e p o o rt i n h et Zust erh ui s a a n d e Kl o v eni ersb urg w a l ui t 1986 m a a k t een b el a ng ri jke fi et sv erb i nd i ng m o g el i jk na a r d e o o stelijke binnenstad. De bebouwing van het Binnengasthuisterrein ondersc h ei d t z i c h v a n d e o m l i g g end e b eb o uw i ng i n d e b i nnenst a d . D e b eb o uw i ng b est a a t ui t een a a nt a l g ro t ere a l z i jd i g e b o uw v o l um es. D ez e t yp erend e o p b o uw i s een o v erb l i jfsel v a n h et z i ekenh ui s c o nc ep t v a n d e t w eed e helft van de 19e eeuw. De meeste gebouwen op het terrein hebben weinig rel a t i e m et d e o nb eb o uw d e rui m t e. D e p l i nt v a n h et overgrote deel van de gebouwen is vrij gesloten. Dit z o rg t m ed e m et d e ‘l o sse b eb o uw i ng sst ruc t uur ’ v o o r een diffuse buitenruimte. Ni et a l l een d e b eb o uw i ng sst ruc t uur m a a r o o k d e st ruc t uur v a n d e o p enb a re rui m t e neem t een b i jz o ndere positie in de binnenstad in. In de 19e eeuw had h et o p enb a a r g eb i ed een g ro en en t ui na c h t i g k a ra kter. Tegenwoordig is het openbaar gebied steenachtig en wordt voor een groot gedeelte ingenomen door fietsparkeerplaatsen. In h et g eb i ed z i jn een a a nt a l ( sem i -) o p enb a re h o v en m et een g ro en k a ra k t er a a nw ez i g . D e 4 h o v en i n h et g eb i ed z i jn t o eg a nkel i jk m i d d el s o nd erd o o rg a ng en en st a a n h i erd o o r m et el k a a r i n v erb i nd i ng . In d e h ui d i g e situatie zijn een aantal van deze onderdoorgangen afgesloten.
9
maximale goothoogte 18m m a x i m a l e b o u w h o o g t e 22 m (v a n a f m a a i v e l d )
v r i jste l l i ng to t 2 6m v o o r trappenhuizen ed
openbaar groen
tuinen en erven bebouwingsvlek mag voor 80% worden bebouwd
functie Universitaire d o e l e i nd e n en woondoeleinden Binnengasthuisstraat g een p u b l i e ke t o e ga n ge n
10
bestemmingsplan
a n al yse bebo u wi n gs pe rc e n t a ge s t ot a a l ka v el : 4 39 0 m2 bestaan d e b e bo uwin g 25 20 m 2
b es t a a n d b eb ou w d i n c l . w on i n gen : 25 20 m 2 , 5 7 % b e b o u w d
hof 8 50 m 2
het hof/atrium: 8 50 m 2 , 1 9 % v a n t o t a l e k a v e l
n i eu w b eb ou w d u b i n c l u s i ef hof ex c l . w on i n ge n: 3 2 65 m 2
nieuw bouw 3 75 m 2
t ot a a l n i eu w b eb ou w d u b en w on i n gen : 3 74 0 m 2 , 8 6 % b e b o u w d
principe doorsnede nok- en goothoogten 2 1 50 0 + N AP 20 7 0 0 + N A P 16000+NAP
16500+NAP
Kliniek 1 50 0 +NAP
Binnengasthuisstraat
1100+NAP
hof
Zusterhuis
1 4 0 0 + N AP
Nieuwe Doelenstraat
H et v i g erend e b est em m i ng sp l a n v o o r h et g eb i ed i s h et b est em m i ng sp l a n ‘Bi nneng a st h ui st errei n e.o .’ en h et b est em m i ng sp l a n ‘h o ek Bi nneng a st h ui sst ra a tVend el st ra a t ’. D e Tw eed e Ch i rurg i sc h e Kl i ni ek en Zust erh ui s h eb b en d e b est em m i ng ‘U ni v ersi t a i re d o el ei nd en en w o o nd o el ei nd en’. D e m a xi m a l e b o uw h o o g t e v o o r h et g eb o u w b e d r a a g t 22 m e t e r, d e m a x i m a l e g o o t h o o g t e 1 8 m e t e r, b e i d e v a n a f m a a i v e l d g e z i e n . E r g e l d t e e n v ri jst el l i ng t o t 2 6m v o o r t ra p p enh ui z en e.d .. D e b ebouwingsvlek mag voor 80% worden bebouwd. H et h ui d i g e h o f v a n d e Kl i ni ek en Zust erh ui s h eeft i n tegenstelling tot de andere hoven op het Binnengasth ui s t errei n g een sp ec i fi eke b est em m i ng a l s t ui nen en erv en o f o p enb a a r g ro en. D e h o f/a t ri um d i ent m i ni m a a l 20% v a n d e t o t a l e k a v el o p p erv l a k t e t e z i jn. Het vigerende bestemmingsplan bevat een algemene vrijstellingsbevoegdheid (artikel 12, onder c). Aan de Binnengasthuisstraat zijn geen publieke toe g a ng en t o eg est a a n. We l i s h et m o g el i jk h i er een p ersoneelsingang te realiseren. D e i nv ul l i ng v a n h et b ra a k l i g g end e t errei n a a n d e Ni euw e D o el enst ra a t m o et b i jd ra g en a a n h et h erst el v a n d e h i st o ri sc h e ra nd b eb o uw i ng . D e exp ed i t i e m a g sl ec h t s o nt sl o t en w o rd en v i a d e Ni euw e D o el enst ra a t o f d e Kl o v eni ersb urg w a l o m z o het binnenterrein vrij te houden van autoverke er. Afwijkingen van het bestemmingsplan Het bebouwingspercentage van het totale kavel w o rd t o v ersc h red en. In p l a a t s v a n 80 % w o rd t 86 % bebouwd, waarbij de bebouwing van het hof volledig w o rd t m eeg et el d . Het hof wordt overkapt, en wijzigt in een binnenhof. De grootte van het binnenhof wordt 19 % van het to tale kavel.
11
analyse straatwand en daklandschap
type platdak:
type hybride:
kap evenwijdig aan straat
diverse kapvormen
schaal door setback grotere bouwblokken type zadeldak: kap loodrecht op straat voornamelijk woningen kleine/geen achtertuin
type mansardekap 1: type mansardekap 2:
alzijdige kap
kap evenwijdig aan straat
opzich zelf staand blok
grotere bouwvolumes
diverse kapvormen
risalerende gevels met dakkapellen ed.
contour nieuwbouw
gevel aanzicht Nieuwe Doelenstraat
12
analyse hoven
hof 1 achter het Allard Pierson Museum
hof 2 van de Tweede Chirurgische Kliniek en Zusterhuis
hof 3 tussen de Oudemanhuispoort en Vendelstraat
Het Binnengasthuisterrein wordt gekenmerkt door een v i ert a l ( sem i -) o p enb a re h o v en. D e h o v en h eb b en een g ro en k a ra k t er. De hof achter het Allard Pierson Museum (1) is alleen n o g m a a r t o e g a n ke l i j k v a n a f d e O u d e Tu r f m a r k t e n i s s e m i - o p e n b a a r. D e b e b o u w i n g r o n d o m d e h o f b e s t a a t onder andere uit het museum en de Bibliotheek Bijz o nd ere Co l l ec t i es, w o ni ng en en een k i nd erd a g v erb l i jf. D e b eb o uw i ng i s een c o m b i na t i e v ersc h i l l end e gebouwen en telt 3 tot 4 verdiepingen. D e h o f v a n d e Tw eed e Ch i rurg i sc h e Kl i ni ek en h et Zust erh ui s ( 2 ) h a d o o rsp ro nkel i jk 3 t o eg a ng en. Mo m ent eel i s a l l een d e d o o rg a ng a a n d e Vend el st ra a t no g g eo p end . D e h o f i s v ri j g esl o t en v a n k a ra k t er. D e telefoontoren neemt een bijzondere positie in het hof i n. D e o o rsp ro nkel i jke b eb o uw i ng i s g eo ri ënt eerd o p h et h o f en h eeft o p d i v erse p l a a t sen een d i rec t e o ntsluiting naar het hof. D e o p enb a re rui m t e d i e o nd erd eel i s v a n d e Ve nd el st ra a t ( 3) v o rm t d e v erb i nd i ng t ussen d e Ve nd el st ra a t en d e Oud em a nh ui sp o o rt . D e g ro ene rui m t e b est a a t uit privétuinen, een speeltuin en er zijn een aantal b a nk jes. D e rui m t e h eeft een g ro en k a ra k t er. D e h o o fd ent ree v a n d e Oud em a nh ui sp o o rt i s d i rec t g el eg en a a n d e g ro ene b i nnenh o f ( 4) . H et sem i -o p enb a re h o f h eeft een m o num ent a a l k a ra k t er en m eerd ere t o eg a ng en. D e b eb o uw i ng ro nd o m h et h o f i s eend ui d i g en i n één a rc h i t ec t uurst i jl g eb o uw d . 4
3
1 2 hof 4 de Oudemanhuispoort
semi-openbare hoven structuur 13
hof met zicht op Zusterhuis, 1981
hoofdentree Chirurgische Kliniek, 1979
gevel hofzijde Tweede Chirurgische Kliniek, 1981
middengebouw
B
do
org
an
g
hoofdentree
gang in Zusterhuis, 1981
do ke
rv
leu
ge
A
C ga
ng
A
A
A
C E
l
rec
htv
leu
ge
l
lin
or
A
Doelenstraat
3
A
binnenplaats
K
e lov
nie
rsb
u
a rgw
D
1
2 1
1 2
3
1
l
1
2
Zusterhuis
Kliniek
1 kamer verpleegster
A ziekenzaal
2 ziekenzaal
B operatiezaal
3 woonruimte directrice
C kamer dokter D isoleerkamer
inplantingsplan Tweede Chirurgische Kliniek; F.W.M. Poggenbeek 1897
14
oorspronkelijke functionele opbouw, 1897, eerste verdieping
E rouwkamer
Tw e e d e C h i r u r g i s c h e K l i n i e k e n Z u s t e r h u i s
Het Zusterhuis en d e Tw e e d e C h irurg isch e K lin iek z i j n tot stand gekomen in het kader van de gefaseerde modernisering van h e t Bin n e n g asth uis. Be id e g eb ou wen zijn kort voor 1900 tot stand gekomen naar ontwerp van de ar chit e ct F.W.M . Pog g e n b e e k . De v or m en opzet van de ge bo uwe n zij n ste rk b e p aald door d e beper kingen van he t be sch ik bare drie h o e k ig e ter r ei n .
Het Zusterhuis is een zelfstandig gebouw, dat een f u n c t i on el e b a n d ha d met d e Tw eed e Chi r u r gi s c h e Kl i n i ek. Ve r pl eegs t er s w er d en n a mel i j k n i et l a n ger i n d e K l i n i eke n on d er geb r a c ht , ma a r i n een s pec i a a l w o o ngebouw met eigen voorzieningen: een zusterhuis. Het Z u s t er hu i s i s i n t w ee f a s en a a n z i en l i j k u i t geb r ei d, n a mel i j k i n 1 9 0 0 d oor Poggen b eek en i n 1 9 13 d oor d e D i en s t P u b l i eke Wer ken v a n d e gemeen t e Ams t er d a m . H et Z u s t er hu i s l i gt a a n d e z u i d r a n d v a n het t er r e i n, i n
Tw eede C hirurgische k lin ie k
D e Tw eed e Ch i rurg i sc h e Kl i ni ek l i g t a a n d e no o rd ra nd v a n h et t errei n. H et g eb o uw b est a a t ui t t w ee b i jna h a a k s o p el k a a r a a nsl ui t end e v l eug el s, v o o rz i en v a n een o v erh o ek s g ep l a a t st m i d d eng eb o uw. D e v o o rgevel van dit gebouw ligt in de as van de voormalige h o o fd ent ree t o t h et g a st h ui st errei n en l a ng s een g edempte sloot. De voorgevels van beide vleugels liggen oorspronkelijk aan doorgangen tussen de gebouwen, waarbij met name de westgevel van de rechtervleugel een ondergeschikt karakter heeft.
1950 1959
1897 midden gebouw
1986
1897 linker vleugel
1922 1922
1915 KLINIEK
1959
bouw 1913
1897 rechter vleugel
verbouw ZUSTERHUIS
HOF
bouw 1913 1897 1924 1915
N
1900 W
1900
O
1924 Z
Zusterhuis
de gevelwand van de Nieuwe Doelenstraat. In eerste i nst a nt i e w erd h et g eb o uw g efl a nkeerd d o o r w o ni ngen. Aan de achterzijde bevindt zich een driehoekige binnenplaats of tuin, behorende bij het Zusterhuis en d e Kl i ni ek . Bi j d e ui t b rei d i ng v a n 1900 h eeft een v ergroting naar het westen plaatsgevonden, waarbij het Zust erh ui s d o o r m i d d el v a n een kort e d w a rs v l eug el kon w o rd en a a ng esl o t en o p d e Kl i ni ek . D o o rv erb i ndingen bleven achterwege. Bij de uitbreiding van 1913 w erd h et Zust erh ui s i n o o st el i jke ri c h t i ng ui t g eb rei d a a n d e Kl o v eni ersb urg w a l . D ez e ui t b rei d i ng sl ui t o nd er een st o m p e h o ek a a n o p h et o ud st e g ed eel t e v a n het gebouw.
verbouw 1897
F.W.M. Poggenbeek
1900
F.W.M. Poggenbeek
1913
Dienst der Publieke Werken
1915
Dienst der Publieke Werken
1922
Dienst der Publieke Werken
1924
Dienst der Publieke Werken
1950
Dienst der Publieke Werken
1959
Dienst der Publieke Werken
1981-heden
Divers
In h et b eg i n v a n d e ja ren t w i nt i g w erd en een t w eed e o p era t i ez a a l en t w ee l a b o ra t o ri um rui m t en, v o o rz i en van een uitgebouwde erker en grote vensters, aan het gebouw toegevoegd. In 1959 vond nog een uitbreiding p l a a t s m et een o p era t i ez a a l . In 1986 werd een fietsonderdoorgang in het Zusterh ui s g erea l i seerd t ussen d e Kl o v eni ersb urg w a l en d e Vend el st ra a t . Bron: • Binnengasthuisterrein te Amsterdam; Zusterhuis en Tw eede Chirurgische Kliniek; bouwhistorische v e r ke n n i n g ; a p r i l 20 0 4 ; B u r e a u v o o r b o u w h i s t o r i s c h onderzoek, J.A. van der Hoeve
15
twee verschillende gebouwen t o r en schar ni e rpu n t
verspringende rooilijn kliniek gesloten wand zusterhuis
aansluiting kliniek met Zusterhuis in hof
doorlopende gevelwand
gesloten lange gevelwand Zusterhuis
toren als scharnierpunt
Zusterhuis hofzijde
straatzijde
16
verspringende rooilijn kliniek
gesloten plint, geringe hoogte
gesloten plint met geringe verdiepingshoogte
analyse gebouw structuur
hoofdentree en doorgangen diverse gelijkwaardige toegangen
corridor structuur
front gevel met kleinschalige ingang en diverse gelijkwaardige toegangen
corridor Zusterhuis
Zowel in architectonisch als functioneel opzicht heb ben de Kliniek en het Zusterhuis een verschillend k a ra k t er. D e g eb o uw en h eb b en ni et d ez el fd e v erd i epingshoogte en er zijn geen interne verbindingen. Oo k d e k a p v o rm en sc h a a l v a n d e g eb o uw en kom t ni et overeen. De oorspronkelijke telefoontoren vormt een scharnierpunt tussen de beide gebouwen. De toren is ook zichtbaar vanaf de Nieuwe Doelenstraat. De kliniek heeft een verspringende rooilijn waardoor het moeilijk is voor- en achtergevels te onderscheid en. Oo k d e sc h ei d i ng t ussen o p enb a re- en p ri v érui m t e i s h i erd o o r m o ei l i jk w a a rneem b a a r. De lange gevelwand van het Zusterhuis is onderdeel van de gesloten rand van het Binnengasthuisterrein. Ter p l a a t se v a n d e k rui si ng t ussen d e Bi nneng a st h ui sstraat en Nieuwe Doelenstraat wordt deze wand sto rend o nd erb ro ken d o o r een b ra a k l i g g end t errei n. D e b eg a ne g ro nd v a n d e Kl i ni ek h eeft een g eri ng e v erdiepingshoogte. In deze gesloten plint bevonden zich oorspronkelijk nauwelijks publieke functies. H et c o m p l ex h eeft o p d e b eg a ne g ro nd d i v erse g el i jkw a a rd i g e t o eg a ng en. D ez e t o eg a ng en o nt sl ui t en d i rect aan de openbare ruimte of zijn gesitueerd aan het hof. De Kliniek heeft wel een duidelijke voorgevel, echter m et een k l ei nsc h a l i g e h o o fd i ng a ng . De binnenhof was oorspronkelijk toegankelijk door m i d d el v a n t w ee o nd erd o o rg a ng en en een o p en v erb i nd i ng . D e o nd erd o o rg a ng en z i jn i n d e h ui d i g e si t ua t i e a fg esl o t en. D e t w ee g eb o uw en z i jn o p g ez et m i d d el s een c o rri d o r st ruc t uur. D e d i v erse k a m ers o p d e v erd i ep i ng en g renz en a a n d e d o o rl o p end e m i d d eng a ng . Aa n d ez e g a ng bevinden zich ook de trappenhuizen. De corridors van h et Zust erh ui s en d e Kl i ni ek sl ui t en ni et o p el k a a r aan. corridor kliniek
17
Cultuurhistorische waarde De cultuurhistor isc h e waarde v an de v o o rm alig e Chi rurgische Kliniek en Zuste rh uis, o n d e rde le n v an het academische ziekenhuis genaamd ‘het Binnengasthuis’, is van aanzienlijke beteke nis voor de Amsterdamse binnenstad. Als gevolg van de ontwikke lingen en verander ende inzich te n b in n e n d e m e d isch e w etenschap wordt het Binnengasthuis, dat is gevestigd in oude kloosterbebouwing, in de periode 1868-1913 g emoder niseer d. De b o uw v an de Tw e e de C h irur gi s c he Kliniek en het Zusterhuis is hiervan een nu nog tastbaar r esultaat. De K lin ie k e n h e t Zuste rh uis m aken deel uit van een groter complex en dragen daarmee bij aan de ensemblewaarde die het Binnengasthuisterrein heeft binnen de Amsterdamse historische binnenstad. Stedenbouwkundige waarde Het Binnengasthuis, dat na de Alteratie wordt ondergebracht in twee geconfisqueerde kloostercomplexen, vormt een enclave in de Amsterdamse binnenstad. De bebouwing aan de ran de n is g e slo te n , h e t bin n en t errein wordt gekenmerkt door een hovenstructuur en een pavilj oenachtig e be bo uwin g . He t g e bie d is t oeg a n ke l i j k t e r p l a a t s e v a n d e v o o r m a l i g e h o o f d i n g a n g van het ziekenhuis aan d e G rim burg wal, e n kele p oorten en de Binnengasthuisstraat.
18
H et a l z i j d i ge b ou w vol u me i s een over b l i j f s el va n het z i eken hu i s c on c ept u i t d e n egen t i en d e eeu w, d a t w or d t geke n mer kt d oor een l os s e b eb ou w i n gs s t r uct u u r met een d i f f u s e open b a r e r u i mt e. D e Tw eed e Chi r u r gi s c he K l i n i ek i s hi er v a n een voor b eel d : d e g evelrooilijn verspringt en het gebouw heeft een groot aantal gelijkwaardige ingangen. De kliniek heeft echter een duidelijke hoofdentree die is gepositioneerd i n d e r i c ht i n g v a n d e oor s pr on kel i j ke hoof d i n ga ng v a n het terrein. De voorgevel met klok en kap heeft aan de linke r zijde een toren. De architectuur vormt mede d e s t ed en b ou w ku n d i ge r u i mt e. De schaal van de gebouwen in het binnengebied wijkt a f va n d e r a n d b eb ou w i n g, w a a r i n on d er a n d er e het Zusterhuis is opgenomen. Het Zusterhuis heeft van w ege s t ed en b ou w ku n d i ge r ed en en t er pl a a t s e v an d e stompe hoek tussen de Nieuwe Doelenstraat en Kloveniersburgwal een kleinere hoogte. De gesloten rand van de enclave, die het Binnengasthuisterrein van oor s pr on g ken mer kt , w or d t s t or en d on d er b r oke n d o o r het b r a a kl i ggen d e t er r ei n op d e hoek va n d e N i euw e Doelenstraat en Binnengasthuisstraat.
Ni et a l l een d e b eb o uw i ng sst ruc t uur m a a r o o k d e st ruc t uur v a n d e o p enb a re rui m t e v a n h et Bi nneng a sthuisterrein heeft een bijzondere positie in de binnenstad. Onder andere vanwege de van oorsprong groene h o v en st ruc t uur, d i e a l a a nw ez i g w a s i n d e v o o rm a l i g e kloostertuinen. Deze hovenstructuur is behouden ge bleven zij het in een gewijzigde vorm. Architectonische waarde De in 1897 gebouwde Chirurgische Kliniek en Zusterh ui s v o rm en een b el a ng ri jk o nd erd eel i n h et o euv re v a n d e Am st erd a m se a rc h i t ec t F.W.M. Pog g enb eek (1860-1922 ). Het Zusterhuis is ontworpen in een op Berl a g e g eï nsp i reerd e o v erg a ng sa rc h i t ec t uur. D e k l i ni ek b est a a t ui t t w ee v l eug el s en een m i d d eng eb o uw. Aa n d e st ra a t z i jd e en t er p l a a t se v a n d e b eg a ne grond bevonden zich facilitaire ruimten, op de verdiepingen aan de zijde van het binnenhof de ziekenzalen. Aa n d ez e h o fz i jd e z i jn d e z i ekenk a m ers v o o rz i en v a n grote raamopeningen en openslaande deuren die uitkom en o p b a l ko ns. D e d erd e v erd i ep i ng h eeft a a n d e st ra a t z i jd e een k a p w a a rd o o r h et g eb o uw m i nd er h o o g oogt. Aan de hofzijde zijn alle verdiepingen voorzien van een eenvoudige gemetselde gevel die is beëindigd met een plat dak. Hier bevinden zich de diverse ui t st ekend e g em et sel d e sc h o o rst enen, d i e o nd erd eel uitmaken van het oorspronkelijke ventilatiesysteem.
w a a r d e s t e l l i n g Tw e e d e C h i r u r g i s c h e K l i n i e k e n Z u s t e r h u i s
Het Zusterhuis uit 18 97 h e e ft o o rsp ro n ke lij k o p d e begane gr ond voorn am e lij k g e m e e n sch ap p e lij ke r u i mt en waar onder de e e tzaal. De ze laag h e e ft daarom ook een grotere verdiepingshoogte dan de Kliniek. Op de eerste, tweede en zolderverdieping bevonden zich de zusterkamers. De kamers zijn gelegen aan een centrale gang, welke door is gezet in de uitbreidingen van 1900 en 1913. Aan deze gang bevinden zich ook ver schillende trappe n h uize n . De uitbre idin g e n z i j n t e onderscheiden van het oorspronkelijke hoofdvolume door het ver schil in v e rd ie p in g sh o o g te , we lke zic htbaar worden door d e trap j e s in de g an g zo n e s. De lange gevel aan de Nieuwe Doelenstraat is op maaiveldniveau vrij gesloten, met name door de later toegevoegde witte hekwerke n. Het risalerende metselwerk zorgt voor enige schaal. Het gebouw heeft een mansar de kap m e t d ak k ap e lle n . Zowel de Kliniek als h e t Zuste rh uis h e bb e n o p de versch illende verdiep in g e n e e n co rrid o rstructuur met a a n beid e zij den kamers. Ho e we l d e d e le n aan d e wes tz ijde aan elkaar gre n ze n is e r g e e n d aad we rkelij ke int er ne ver binding . De v e rd ie p in g sh o o g te n v an d e gebouwen verschillen en daarmee ook de gevelindelin gen. Wat de geb o uwe n we l v e rb in d t is d e h o f, z ow el de kliniek als het z uste rh uis h e b b e n h ie r o n tsluit i n gen en zijn hierop georiënteerd.
Interieur D e c or r i d or s t r u c t u u r v a n z ow el d e K l i n i ek a l s v a n het Zusterhuis is ke nmerke nd. De hoge corridor van de Kliniek is plaatselijk voorzien van daglicht midd el s r a men a a n d e s t r a a t z i j d e. Aa n d ez e ga n g gr e nz en d e hoge z i eken z a l en . D e t r a ppen hu i z en v a n d e bouwdelen hebben balustraden van fraai gedetaill eer d s meed w er k en pl a a t s el i j k l a mb r i s er i n gen v an tegelwerk. Deze verbijzonderen het interieur van het verder sober vormgegeven gebouw. Met name de half r on d e t r a p t er pl a a t s e va n d e hoof d i n ga n g i s f r a a i . D e gr ot e ges l ot en l i f t i n het mi d d en v a n d ez e t r a p bel em mer t d e oor s pr on kel i j ke r u i mt el i j khei d v a n het t r a p penhuis. P l a a t s el i j k z i j n n og ken mer ken d e d et a i l l er i n gen en va s t e i n t er i eu r el emen t en i n d e geb ou w en a a n w e z i g . De voormalige half ronde snijzaal/ collegezaal van de Kliniek is bijzonder. Oorspronke lijk was deze voorzien van een glazen kap.
Functionele en typologische waarde De heldere organisatorische opzet van het ziekenhuis w a s é é n v a n d e k w a l i t e i t e n v a n h e t o n t w e r p v a n Pog g enb eek . D ez e o p z et i s i n h et h ui d i g e g eb o uw no g s t e e d s a f l e e s b a a r. H e t b e l a n g v a n g e z o n d e b u i t e n l uc h t v o o r d e p a t i ënt en b l i jk t ui t h et o nt w erp v a n d e b a l kons, d e g ro t e v erd i ep i ng sh o o g t en en h et v ent i l a tiesysteem. Bronnen • De Tw eede Chirurgische Kliniek en het Zusterhuis, Bureau Monumenten & Archeologie, C.P. Krabbe, 20 0 1 • Red eng ev end e o m sc h ri jv i ng Bi nneng a st h ui sc o m p l ex, num m er 518301-518310, Am st erd a m , Ri jk sd i enst v o o r d e Mo num ent enz o rg , 2001 • Bi nneng a st h ui st errei n Am st erd a m , Zust erh ui s en Tw e e d e C h i r u r g i s c h e K l i n i e k , b u r e a u v o o r b o u w h i s torisch onderzoek, J.A. van der Hoeve, 2004
19
20
uitgangspunten herontwikkeling
Uit gangspunt voor de h e ro n twik ke lin g is d at d e monumentale waar de v an h e t e xte rie ur e n h e t in te r i eu r wordt gerespecteerd . A an p assin g e n aan h e t m o nu ment zullen echter vanwege functionele, bouwtech nische of installatietechnische redenen nodig zijn. Er wordt gezocht naar e e n b alan s tusse n de arch itec t on ische waarde en de zwaarte v an d e b e n o d ig de i n gr epen.
huidige originele entree
Enkele aanpassingen die nodig zijn betreffen: • D e en t r ee z a l a a n gepa s t moet en w or d en om t e ku n n en v ol d oen a l s pu b l i eks en t r ee voor d e b i bl i o t heek/ s t u d i ec en t r u m. • Er zijn aanpassingen nodig aan het hoofdtrappenhuis om een goede hoofdverbinding met het hof mogel i j k t e ma ken . D e n i et oor s pr on kel i j ke l i ft w or d t ver w i j d er d . • D e v oor ma l i ge s n i j z a a l z a l her geb r u i kt w or d en a l s collegezaal. De bestaande banke n zijn echter niet meer b r u i kb a a r v a n w ege d e t e kl ei n e a f s t a n d t uss en d e b a n ke n ( 70 c m i pv d e v er ei s t e 9 0 c m) . D e banken inclusief onderconstructie zal worden vervangen door nieuwe banken met een hedendaagse ma a t voer i n g. E en v a n d e ou d e b a n ken w or d t , b i j voor keu r t er pl a a t s e, her geb r u i kt a l s r ef er en t i e n a a r d e v oor ma l i ge s n i j z a a l . H et b es t a a n d e d ub b el e t r a ppen hu i s w or d t her geb r u i kt . D e b es t aa nd e architectuur van de zaal wordt hersteld inclusief daklichten. • O m f u n d er i n gs her s t el mogel i j k t e ma ken w or den de begane grondvloeren verwijderd.
hoofdtrappenhuis
originele tribune opstelling snijzaal
•
•
•
•
•
•
E en t ra p p enh ui s a a n d e w est z i jd e v a n d e k l i ni ek w o rd t m o g el i jk v erw i jd erd o m een ro nd l o p end e c o rri d o rst ruc t uur m o g el i jk t e m a ken. De bestaande balkons van de Kliniek worden verw i jd erd t en g unst e v a n ni euw e b a l ko ns. E en g ed eel t e v a n d e o ud e h ek ken k unnen w o rd en h erp l a a t st t er p l a a t se v a n v i d era nd en a a n h et h o f. Ingrepen aan de gebouwen zijn nodig ten behoeve v a n d e t o ekom st i g e k l i m a a t i nst a l l a t i es. Ni euw e roosters worden zoveel mogelijk geïntegreerd in bestaande ramen. Installatieruimten bevinden zich inpandig. Aa np a ssi ng en a a n d e g ev el s, ra m en en d euren, m et na m e a a n d e h o fz i jd e, z ul l en no o d z a kel i jk z i jn t en behoeve van de functionaliteit van het gebouw. Best a a nd e v a st e i nt eri eurel em ent en w o rd en z o v eel m o g el i jk h erg eb rui k t en g eh a nd h a a fd i n h et g eb o u w. Aa np a ssi ng en a a n d e c o nst ruc t i e v a n h et g eb o uw zullen noodzake lijk zijn ten behoeve van de functio na l i t ei t en v ei l i g h ei d v a n h et g eb o uw v o l g ens d e eisen van het bouwbesluit.
balkon Kliniek aan hof zijde
21
l ui e toeg a n g f i e t s ke l d e r
opknappen binnengevel
b o e ke n u i tl e e n e n e x pe d i ti e
licht interieur
één gecontroleerde centrale entree
22
verschillende studie ruimten
studieplaatsen in atrium
r o u ti ng v i a b i b l i o th e e k
level
verschil PvE 2011 met cruz y ortiz 2004
actualisatie PvE july 2011
ontwerp cruz y ortiz 12-12-04
functie
programma van eisen bijzonderheden
1.790
1.825
35
Entrée
969
969
0
-1 en 0
Mulifunctionele zaal
300
300
0
0
120 zitplaatsen
Zelfbedieningsuitleen
166
200
34
0
in ruimtestaat 2004 A6+B.1.1
Chatcafé
310
310
0
0
64 zitplaatsen
Sanitair
45
46
0
-1 en 0
Onderwijsruimtes
718
1.013
295
Balie, OPC en circ. ruimte
308
308
0
1,2 en 3
66
66
0
3
25 zitplaatsen
Openbare ruimte
Multimediazaal
hal, expositie,infobalie,lockers, garderobe
15 x
34 x OPC = raadpleegcomputerplekken
75
0
-75
3
35 zitplaatsen
160
0
-160
3
64 zitplaatsen
Video editing
0
100
100
3
40 zitplaatsen
Werkgroepzalen
0
150
150
3
5 x 15 zitplaatsen
Talenpracticum
0
160
160
3
4 x 20 zitplaatsen
Collegezalen
0
120
120
3
2 x 30 zitplaatsen
109
109
0
3
Audiozaal Computer/diaruimte
Opslag media e.d.
2.439
2.439
0
Studieplaatsen zonder collectie
655
655
0
0
262 zitplaatsen
Studieplaatsen tussen collectie
1.270
1.270
0
1,2 en 3
548 zitplaatsen
93
93
0
4
346
346
0
1,2 en 3
26 x 5 zitplaatsen
75
75
0
1,2 en 3
22 x
Collecties FGw in open toegankelijke opstelling
3.444
2.044
-1.400
FGw collectie
2.830
1.430
-1.400
1,2 en 3
lengte boekenplank incl. RR 9.000m¹ i.p.v. 17.325m¹
614
614
0
1,2 en 3
balie, bronnenkamers, print-scanfaciliteiten etc.
Studieplaatsen
Studiecellen Groepsstudieruimtes Sanitair
18 zitplaatsen
programma
gevraagd
(m2BVO)
Openbareruimte
2500
Onderwijsruimten
1390
Bibliotheekenstudieruimte Studieruimtezondercollectie Totaal
4540 1600 6140
Kantoren
2500
Depotruimte Expeditie Fietsparkeren Totaal
1335 350 1770 3455
Totaal(m2BVO)
Overige functies behorende bij collectie
1.025
1.823
798
Kantoren stafmedewerkers
602
1.400
798
1,2 en 3
Overige voorzieningen
387
387
0
1,2 en 3
36
36
0
1,2 en 3
Gesloten magazijn bijzondere collecties
974
974
0
-1 en -2
Expeditie en inpandige laad/losplaats
256
256
0
0 en -1
1.294
1.294
0
-1
949 fietsparkeerplaatsen 95 parkeerplaatsen, 2 x invalideparkeerplaatsen
Kantoren en staf
Sanitair
Fietsparkeren Autoparkeren
2.544
2.544
0
-2
Installaties
1.079
1.079
0
-2 t/m 4
Verkeersruimte (horizontaal en verticaal)
2.417
2.417
0
-2 t/m 4
Totaal netto vloeroppervlak
14.484
14.212
272
Totaal verhuurbaar vloeroppervlak
16.272
Totaal bruto vloeroppervlak
19.785
postkamer, schoonmaak, opslag, lockers etc.
(excl. installaties en verkeersruimte)
resumé gevraagd programma
15985
In het programma van eisen zijn 5 zones te onderscheiden: zie het schema hiernaast. 1. openbare ruimte Gevraagd wordt een ruime en overzichtelijke entree m et d a a ra a n g el eg en d e c ent ra l e b a l i e, h et c h a t c a fé en d e z el fb ed i eni ng sui t l een. E r i s b i j v o o rkeur één c e n t r a l e e n t r e e m e t d a a r a a n g e kop p e l d d e t o e g a n g s controle en de portier. De uitleen is gelegen nabij de expeditie. De multifunctionele zaal wordt bij voorkeur g esi t ueerd i n d e v o o rm a l i g e sni jz a a l . Va nui t d e fi et senst a l l i ng i s er een l a a g d rem p el i g e, ruime en overzichtelijke toegang tot de entreehal. 2 . o nd erw i jsrui m t en Ond erd eel v a n h et p ro g ra m m a z i jn een a a nt a l o nd erwijsruimten van verschillende grootten. Deze ruimten w o rd en z o v eel m o g el i jk g eg ro ep eerd . D e ra a d p l eeg computerplekken (OPC) bevinden zich in of nabij de entreehal. 3. k a n t o r e n Dit onderdeel bevat ongeveer 80 werkplekke n voor st a fm ed ew erkers m et a a nv ul l end e v o o rz i eni ng en. 4 . depot en fietsenstalling Een nieuwe expeditie met inpandig laden en lossen z a l g esi t ueerd w o rd en i n d e ni euw b o uw a a n d e ni euw e D o el enst ra a t . E en g ed eel t e v a n h et o nd erg ro nd se p ro g ra m m a b est a a t ui t d ep o t / m a g a z i jnrui m t e. D a a rna a st i s een i np a nd i g e fi et senst a l l i ng v o o r st ud ent en en m ed ew erkers o nd erd eel v a n h et p ro g ra m m a . D e fi et senst a l l i ng m o et z eer l a a g d rem p el i g en t o eg a nkel i jk z i jn. D e st a l l i ng z a l o o k g eb rui k t w o rd en d o o r g eb rui kers van de gebouwen van de UvA in de omgeving.
actualisatie ruimtestaat UB-BG 2011
23
studieplekken aan de gevel
d u b b e l h o g e b o e ke n k a s t studieplaatsen tussen collectie
flexibel gebruik kasten
24
programma van eisen
5. bibliotheek en studieplaatsen E r i s rui m t e no d i g v o o r d e c o l l ec t i e, d e ei g enl i jke b i b l i o t h eek . H et b et reft 9000 m 1 b o ekenp l a nk . E r k a n rui m t e w o rd en g ew o nnen d o o r i n d e h o g e z i ekenz a l en insteekvloeren/ -balkons te maken ten behoeve van de collectie. Zo ontstaan dubbel hoge boekenkasten die toch goed toegankelijk zijn. D a a rna a st z i jn er i n t o t a a l 958 st ud i ep l a a t sen g evraagd in verschillende opstellingen. Het betreft studieplaatsen tussen de collectie, grotere studiezalen, studiecellen en groepsstudieruimtes.
25
n i e uw g r i j p t i n o u d
behoud semi-openbare ho v ens t r uct uur en v er b ind ing
overkapte binnenhof
kliniek
nieuw
hof
zusterhuis
26
overkapte binnenhof
concept
Het gevraagde programma is ongeveer 16000m2 bvo. H et b est a a nd e g eb o uw b est a a t ui t 8000 m 2 b v o . D e rest van het programma, 7000 a 8000 m2 bvo, wordt i n d e ni euw b o uw g erea l i seerd . H et ni euw b o uw g ed eel te bevindt zich op het braakliggende terrein aan de Nieuwe Doelenstraat en in het hof. Een gedeelte van h et p ro g ra m m a k a n o nd erg ro nd s w o rd en g erea l i seerd . Ni euw en o ud b o uw g ri jp en i n el k a a r.
f u n c t i e v l e k ke n
toegankelijkheid
k a nt o r en en o nd er wijs r uimten
h oofden t r ee
bibliotheek en s tud iecent r um
hof
bestaande corridor structuur handhaven en doorzetten
k a nt o r en en o nd er wijs r uim te n
Een belangrijke kwaliteit van het Binnengasthuisterrein zijn de geschakelde groene hoven. Het hof tussen d e Kl i ni ek en h et Zust erh ui s b l i jft g eh a nd h a a fd , m a a r i n g ew i jz i g d e v o rm . H et h o f w o rd t o v erk a p t z o d a t er een binnenhof ontstaat. Het binnenhof krijgt een centrale positie in het complex. Hier bevindt zich de c ent ra l e h a l o p d e b eg a ne g ro nd . De hoofdentree bevindt zich in de toekomst ter p l a a t se v a n d e h ui d i g e h o o fd ent ree v a n d e v o o rm a l i g e Kl i ni ek . D e ke nm erkend e c o rri d o rst ruc t uur b l i jft g eh a nd h a a fd en w o rd t a fg em a a k t , z o d a t a l l e func t i es p er v erd i ep i ng a a n el k a a r w o rd en g ekop p el d . D e b estaande trappenhuizen verzorgen het vertikaal transport, aangevuld met drie nieuwe liften. In d e ni euw b o uw en d e v o o rm a l i g e z i ekenz a l en w o rd t d e b i b l i o t h eek en st ud i erui m t e g erea l i seerd . H i er i s een z o g ro o t m o g el i jke fl exi b i l i t ei t g ew enst . In d e k l ei nere rui m t en v a n d e o ud b o uw w o rd en d e sec und a i re functies, kantoren en onderwijsfuncties gesitueerd. Zo ontstaat een heldere en overzichtelijke opbouw en zonering van ruimten.
27
portier entee fietsen h o o f d e n t re e
trap naar fietsenstalling
toegangscontrole
trap naar collectie
balie
28
hoofdentree
D e c ent ra l e ent ree w o rd t g esi t ueerd t er p l a a t se v a n d e v o o rm a l i g e h o o fd ent ree v a n d e Kl i ni ek . D e t o egang is van oorsprong zeer kleinschalig. De voorgevel z a l a a ng ep a st m o et en w o rd en o m een rui m e t o eg a ng t e g a ra nd eren. D e k a ra k t eri st i eken v a n d e b est a a nd e gevelarchitectuur zullen gerespecteerd worden bij de aanpassing. Het entreegebied is in de toekomst zo rui m en o v erz i c h t el i jk m o g el i jk . D a a rv o o r z i jn w a nd d o o r b r a ke n o n v e r m i j d e l i j k . Va na f d e ent ree w o rd t v i a d e t o eg a ng sc o nt ro l e d e h a l in het hof bereikt. De onderste twee steken van de b est a a nd e h o o fd t ra p w o rd en a a ng ep a st en d e b est a a nd e l i ft w o rd t v erw i jd erd . D e b el a ng ri jke t o eg a ng v a n en na a r d e fi et senst a l l i ng w o rd t m i d d el s t w ee rui m e t ra p p en g erea l i seerd . D e t o eg a ng kom t ui t i n h et ent reeg ed eel t e v a nw eg e d e v ei l i g h ei d en d e t o eg a ng sc o nt ro l e. De centrale balie bevindt zich in de nabijheid van de e n t r e e , i s g e m a k ke l i j k v i n d b a a r e n g a s t v r i j .
zoekgebied aanpassingen entree
29
impressie hof
30
doorsnede
31
kelder -1 voorkeurs variant
32
begane grond
hoofd entree
fietsen entree
personeel kantoren
expeditie
33
eerste verdieping
34
tweede verdieping
35
derde verdieping
36
gerealiseerd programma van eisen
programma
gevraagd gerealiseerd
(m2BVO)
Openbareruimte
2500
2000
Onderwijsruimten
1390
1180
Bibliotheekenstudieruimte Studieruimtezondercollectie Totaal
4540 1600 6140
3740 2600 6340
Kantoren
2500
2305
Depotruimte Expeditie Fietsparkeren Totaal
1335 350 1770 3455
1300 290 1270 2860
15985
14685
Totaal(m2BVO)
1. openbare ruimte. In de openbare ruimte bevinden zich de entreehal, h et c h a t c a fé en d e m ul t i func t i o nel e z a a l . Va nw eg e d e b est a a nd e m a a t v a n h et h o f en d e m a t en v a n h et b est a a nd e g eb o uw i s een k l ei ner ent reeg eb i ed g erea l i seerd . D i t ent reeg eb i ed i s k l ei ner d a n i n h et v o ri g e n i e u w b o u w p l a n (Cr u z y O r t i z ) m a a r w e l i n o v e r e e n stemming met het oorspronkelijke gevraagde prog ra m m a v a n ei sen. D e m ul t i func t i o nel e z a a l w o rd t g esi t ueerd i n d e v o o rm a l i g e sni jz a a l . H i erd o o r z i jn h i er m i nd er v i erk a nt e m et ers no d i g . 2 . o nd erw i jsrui m t en H et g ev ra a g d e net t o p ro g ra m m a w o rd t g eh a a l d , m et ui t z o nd eri ng v a n 1 p ra c t i c um rui m t e. In d e v erd ere ui tw erk i ng w o rd t i n d i t o nd erd eel o p t i m a l i sa t i e g ez o c h t . 3. b i b l i o t h eek en st ud i erui m t e D i t g ed eel t e v a n h et p ro g ra m m a i s v o l l ed i g g erea l i seerd en z el fs i et s v erg ro o t t en g unst e v a n een rui m e o p st el l i ng v a n b o eken en st ud i ep l a a t sen. 4. kantoren Het volledige gevraagde programma wordt niet geh eel g erea l i seerd . E c h t er h et ui t g a ng sp unt d a t er 80 w erk p l ek ke n v a n net t o 15 m 2 p er w erk p l ek i nc l usi ef t o i l et rui m t en, v erg a d errui m t en, p a nt ry en kop i eerrui m t e i s b i j b ena d eri ng h a a l b a a r. 5. depotruimte en fietsenstalling D o o r een h o g e d ep o t rui m t e t e m a ken m et v erri jd b a re stellingen kan het benodigde aantal vierkante meters geoptimaliseerd worden. Het gevraagd aantal vierkante meters wordt echter gerealiseerd. Het gevraagde aantal fietsparkeerplaatsen is binnen d e g et ekend e v i erk a nt e m et ers m o g el i jk . U i t g a ng spunt voor het fietsparkeren is een fietsliftsysteem, w a a rb i j i n t w ee l a g en fi et sen g est a l d k unnen w o rd en. De fietsenstalling wordt ruim en overzichtelijk en is bereikbaar middels een fietshellingbaan.
37
B A
A B
A
D
B
D
B A D
C
C
D C
aansluiting kap met de toren
38
verschillende goothoogten
zicht vanaf Staalstraat
aansluiting Kliniek en Zusterhuis
studie hof dak
E r z i jn een a a nt a l v a ri a nt en ui t g ew erk t v o o r h et h o f d a k :
v a r ia nt A
V a ri a nt B D e v o rm v a n h et d a k k ro m t v a n h et h o g e na a r d e l a g er g el eg en d a ken. + Het d a k i s rui m t el i jk h et m o o i st v o o r h et h o f. + De telefoontoren staat binnen in het hof. + Architectonisch is dit de meest interessante variant. - Het dak is technisch ingewikke ld. - Het dak en de nieuwe gevel eronder komen prominent in beeld aan d e z i jd e v a n d e Kl o v eni ersb urg w a l , S t a a l st ra a t en Ve nd el st ra a t .
va ri ant B
v a r ia nt B
v a ri ant C v a r ia nt C
va ri ant D
Variant A: D e h o o g t e v a n h et d a k i s v ri jw el v l a k en i s i et s h o g er d a n d e k l i ni ek . + Het d a k i s v ri j eend ui d i g en d a a rd o o r t ec h ni sc h g o ed t e m a ken. + De telefoontoren staat binnen in het hof - Het dak en de nieuwe gevel eronder komen prominent in beeld aan d e z i jd e v a n d e Kl o v eni ersb urg w a l , S t a a l st ra a t en Ve nd el st ra a t .
v ar iant D
V a ri a nt C H et d a k i s l a g er g el eg en en sl ui t o ng ev eer a a n o p d e g o o t v a n h et z usterhuis + Het d a k i s ni et z i c h t b a a r a a n d e Kl o v eni ersb urg w a l en S t a a l st ra a t . - H e t d a k i s t ec h ni sc h i ng ew i k ke l d d o o r h a a r v el e v ersc h i l l end e aansluitingen. - Ru i m t el i jk i s h et h o f m i nd er a a nt rek kel i jk . - Het gevraagde programma is niet haalbaar doordat het bovenste b a l kon v e r v a l t ( 250 m 2 b v o) - De telefoontoren staat half buiten en half binnen. V a ri a nt D Het dak heeft een recht en schuin gedeelte. Het schuine gedeelte overbrugt het hoogteverschil tussen de Kliniek en het Zusterhuis. + Tec h ni sc h m i nd er i ng ew i k kel d e v a ri a nt . - De telefoontoren staat half buiten en half binnen en wordt schuin doorsneden. - Ar c h i t ec t o ni sc h p ro b l em a t i sc h a a n d e z i jd e v a n h et h o f na b i j d e telefoontoren. - Het schuine dak komt prominent in beeld aan de zijde van de K l o v eni ersb urg w a l , S t a a l st ra a t en Ve nd el st ra a t . D e v o o rkeursv a ri a nt i s v a ri a nt B
39
zon- en lichtwering
n a t u u rl i j ke v e n t i la tie
geïntegreerde constructie
d u u rz a m e ins tallat iet echniek
verfijnde structuur
40
aangenaam verblijf
uitgangspunten hof dak
Het overkappen van het hof is een gecompliceerde architectonische en technische opgave. Aa n s l u i t i n gen Aan het hof grenzen verschillende gebouwen met verschillende hoogten. Het nieuwe hof dak moet op een l ogi s c he ma n i er a a n s l u i t en op a l l e hoogt en v a n d e b es t a a n d e geb ou w en . D a a r n a a s t vor mt d e ka r a kteri stieke telefoontoren een prominent element in het hof. H et n i eu w e d a k moet op een goed e ma n i er a a n s l ui t en op deze toren. De mooiste wijze van aansluiten op deze toren is haar geheel binnen te plaatsen. Zichtlijnen H et d a k i s z i c ht b a a r v a n a f d e S t a a l s t r a a t en d e Kl o v en i er s b u r gw a l . Z i e d e z i c ht l i j n en s t u d i e hi er n a . E en zorgvuldige kleinschalige maatvoering en verfijnde detaillering van het glasdak is essentieel. Ver b l i j f s kl i ma a t hof H et hof moet een a a n gen a a m v er b l i j f kl i ma a t kr i jg en. H i er b i j i s a a n d a c ht voor a koes t i ek, b eper ki n g v a n d e temperatuuroverschrijding, prettig daglicht en rust.
Zon- en lichtwering Het integreren van een adequate zon- en lichtwering i s een b el a ng ri jk o nd erd eel v a n d e t ec h ni sc h e o p g a v e voor het dak. Duurzame installatietechniek E r m o et een a d equa a t k l i m a t i seri ng sp ri nc i p e v o o r h et d a k w o rd en o nt w o rp en. H i erb i j w o rd t z o v eel m o g el i jk g eb rui k g em a a k t v a n d uurz a m e t ec h ni eken en energie. E xp l o i t a t i e D e exp l o i t a t i el a st v a n h et g eb o uw en h et d a k m o et marktconform zijn. Geïntegreerde constructie Gestreefd wordt naar een architectonisch en tech ni sc h h o o g w a a rd i g d a k . D e a rc h i t ec t o ni sc h e en t ec h nische integratie van de constructie is onderdeel van de opgave.
41
4 contour nieuwbouw volume aan de Nieuwe Doelenstraat
1 Zusterhuis gezien van af brug kruising Staalstraat - Kloveniersburgwal
2 zicht vanaf de Staalstraat, veraf
42
3 zicht vanuit de Amstel, t.p.v. Halvemaansbrug
5 zicht vanuit de Oudemanshuispoort
zichtlijnen studie
5
D e o v erk a p p i ng v a n d e h o f z a l ni et a l l een z i c h t b a a r z i jn i n h et i nt eri eur m a a r o o k v a na f d e o m ri ng end e st ra t en. D o o r m i d d el v a n een z i c h t l i jnenst ud i e i s g ekeke n vanuit welke posities voorkeursvariant B zichtbaar is.
6
Aa n d e Ni euw e D o el enst ra a t w o rd t h et b ra a k l i g g end e terrein ingevuld door de nieuwbouw. De kap zal vanaf deze straat niet zichtbaar zijn.
1 2
4
3 overzicht van posities zichtlijnen
E en b el a ng ri jke z i c h t l i jn i s d e a s g ez i en v a na f d e S t a a l st ra a t en Kl o v erni ersb urg w a l . D ez e z i c h t l i jn i s onderdeel van het buffergebied Unesco werelderfgoed en v a n h et b esc h erm d e st a d sg ez i c h t v a n Am st erd a m . Om d a t d e b o rst w eri ng v a n d e Kl i ni ek a a nz i enl i jk h o ger is dan de nok van het Zusterhuis zal de overkapp i ng b i j k a p v a ri a nt A, B en D, a l t i jd z i c h t b a a r z i jn. D i t z el fd e g el d t v o o r h et z i c h t v a na f d e H a l v em a a nsb rug , v a na f d i t p unt i s d e t el efo o nt o ren z i c h t b a a r en o o k d e k a p v a ri a nt en A,B en D. Gezien vanaf de Ve ndelstraat is de glazen gevel en de k a p z i c h t b a a r. V a n a f d e G r i m b u r g w a l , k i j ke n d n a a r d e h o o f d e n t r e e v a n d e Kl i ni ek , i s d e k a p ni et z i c h t b a a r.
6 zicht vanaf de Kloveniersburgwal
43
BiermanHenketarchitecten
HAL 13A DEN EIKENHORST ESCH POSTBUS 2126 NL-5260 CC VUGHT T +31 [0]411 601618
[email protected] WWW.BIERMANHENKET.NL
