STRESS FACTOREN DOOR OVERSPANNING

STRESS; DOOR LIJDEN TOT HEERLIJKHEID Re-edited by C.B. Beekhuizen, Holland Wereldwijd heeft de mensheid te maken met ondoorgrondelijk en vaak onbegrepen lijden en stress. Moeilijke gezinsomstandigheden, werkdruk, eenzaamheid, kerkscheuringen, ziekten en conflicten, oorlogsgeweld, epidemieën, rampen, de kranten staan er vol van.

STRESS FACTOREN DOOR OVERSPANNING

Christenen hebben een speciale roeping ontvangen om in dat lijden te participeren, praktische en geestelijke hulp te verlenen. De Bijbel is daarbij hun handboek met beginselen die rechtstreeks van Godswege zijn opgetekend. De Grote Hulpverlener, de Heere Jezus Christus, heeft Zijn volgelingen in Gods Woord een voorbeeld nagelaten, “Want hiertoe zijt gij geroepen, daar ook Christus voor u geleden heeft en u een voorbeeld heeft nagelaten, opdat gij in zijn voetstappen zoudt treden” (1 Pet. 2:21). In deze brochure willen wij hier nader op ingaan met name op de vraag naar het waarom en waartoe van het menselijk lijden. De lijdende apostel Paulus sprak over “het lijden van deze tegenwoordige tijd” en schreef: “Want ik ben er zeker van, dat het lijden van de tegenwoordige tijd niet opweegt tegen de heerlijkheid, die over ons geopenbaard zal worden.” Volgens de woorden van de Heere Jezus Christus heeft elk lijden een doel. Hijzelf heeft dat ondervonden en is als getrouw Hogepriester “een korte tijd beneden de engelen gesteld vanwege het lijden des doods, opdat Hij door de genade Gods voor een ieder de dood zou smaken,…Want het voegde Hem, om wie en door wie alle dingen bestaan, dat Hij, om vele zonen tot heerlijkheid te brengen, de Leidsman hunner behoudenis door lijden heen zou volmaken” (Heb. 2:9,10). Moge de Heere Jezus Christus deze brochure tot zegen stellen voor vele lijdenden en hun hulpverleners.

C.B. Beekhuizen

STRESS, WAAROM EN WAARTOE?

.

INDEX Voorwoord.

Stress en stress factoren ...................................5

Hoofdstuk 1.

Pastoraat door gemeenteleden........................16

Hoofdstuk 2

De kracht van z.g. “ervaringsdeskundigen”......18

Hoofdstuk 3.

Stress en conflict hantering .............................20

Hoofdstuk 4

Definiëring van het stress conflict ....................27

Hoofdstuk 5.

Behandelingsmodellen .......... ………………....29

Hoofdstuk 6.

Stress factoren en hun betekenis...... …………31

Hoofdstuk 7.

Kun je stress voorkomen?……………………. 27

Hoofdstuk 8.

Disharmonie in het denken ...... ……………..…44

Hoofdstuk 9.

Stress en rivaliteit ............………………………54

Hoofdstuk 10. Stress en de gevolgen .............. ……………….58 Hoofdstuk 11. Stress en karakter................................... ….....63 Hoofdstuk 12. Medische indicaties ……………………………67 Slotwoorden.

Toepassing Ps. 27-32 en samenvatting ..........75

Inlichtingen: [email protected]

82

3

STRESS- EN OVERSPANNINGS VERSCHIJNSELEN C.B. Beekhuizen, Holland Wereldwijd heeft de mensheid te maken met vaak onbegrepen lijden. Stress verschijnselen door werkdruk in gezin, werk en kerk, oorlogsgeweld, epidemieën, natuurgeweld, moord en doodslag, de kranten staan er vol van. Christenen hebben de roeping om in dat lijden praktische en geestelijke hulp te verlenen. De Bijbel is daarbij hun handboek met beginselen die van Godswege zijn opgetekend. De Heere Jezus, de Grote Hulpverlener, heeft Zijn volgelingen een voorbeeld nagelaten, schreef de apostel Petrus; “Want hiertoe zijt gij geroepen, daar ook Christus voor u geleden heeft en u een voorbeeld heeft nagelaten, opdat gij in zijn voetstappen zoudt treden;” In deze brochure willen wij ingaan op het waarom en waartoe van het menselijk lijden, met name het verschijnsel “stress”. Paulus schreef; “Want ik ben er zeker van, dat het lijden van de tegenwoordige tijd niet opweegt tegen de heerlijkheid, die over ons geopenbaard zal worden.” Volgens Jezus Christus heeft lijden een doel. Hijzelf heeft dat ondervonden en is als getrouwe Hogepriester “een korte tijd beneden de engelen gesteld, vanwege het lijden des doods, opdat Hij door de genade Gods voor een ieder de dood zou smaken,…Want het voegde Hem, om wie en door wie alle dingen bestaan, dat Hij, om vele zonen tot heerlijkheid te brengen, de Leidsman hunner behoudenis door lijden heen zou volmaken” (Heb. 2:9,10). Moge de Heere Jezus Christus deze brochure tot zegen stellen voor vele lijdenden en hun hulpverleners.

Vermijd stress of verwijder je ervan voordat ze toeslaat Luk. 4:30; 6:5; Spr. 17:14;20:3; Mat. 7:6; Tit. 3:9-11. Toen de Heere Jezus de waarheid sprak en men daar over zo verbolgen was dat men Hem trachtte te doden, onttrok Hij zich uit het twistgeding, éér het zich vermengde of escaleerde. Hij liep er a.h.w. gewoon uit weg en zag uit naar een nieuwe opdracht. Wanneer men onze bediening niet wil aanvaarden, of de waarheidsboodschap afwijst of er agressief op dreigt te reageren, moeten we ons eraan ontrekken en ons richten tot hen die wel willen luisteren. Schenk aandacht aan je lichaamsbehoeften 1 Kor. 6:19; Luk. 8:55; 1 Kon. 19:7. Aangezien ons lichaam een “tempel van de Heilige Geest” wordt genoemd, moeten we aan de behoeften van die tempel aandacht besteden. God wil niet dat we onszelf verwaarlozen. Eet, drink en slaap op tijd. Neem de nodige rust na inspanning. En zorg ervoor dat je de nodige energie hebt opgebouwd voor je aan een nieuwe taak begint. Wordt veranderd in je denken, ervaar Gods vrede en beloften Rom. 12:2; 1 Kor. 13:11; Gal. 4:1-8; 1 Thes. 5:24. Ons denken moet vaak vernieuwd worden, mede door het overdenken van Gods Woord en onder de leiding van Gods Heilige Geest, Die in alle waarheid leidt. Hiervoor is overgave aan de Heere Jezus en Zijn Woord nodig, een afzien van eigen belangen en begeerten. Opvoeding heeft ten doel dat we van kindsheid tot volwassenheid groeien. Alleen dan leren we Gods wil en vrede kennen en kunnen we de steeds veranderende omstandigheden de baas blijven. Met de vrede Gods in het hart gaan we dan door moeite en strijd naar de uiteindelijke overwinning in, door en met Christus. Houdt de blik op Gods doelen gericht. Hem loopt niets uit de hand. Hij bewerkt het willen en werken in ons, zodat we in Zijn paden blijven wandelen als Henoch en Abraham (Gal. 2:20; Gen.6:22; 17:1; Fil. 1:20; 2:12-18).

Garderen, 14.02.2009 4

81

Zoek vreugdevolle gemeenschap Fil. 4:4-7; 1 Thes. 5:16. Zoek in de natuur stilte en vreugde na een drukke en/of emotionele werkdag. Maak muziek, ga op een zangvereniging. Geef je over aan de vreugde van een ander, wees blij met hen die blij zijn. Geniet van de omhelzing van een geliefde of iemand die zijn of haar dankbaarheid uit.. Lees een humoristisch verhaal of bekijk een onschuldige lach of dierenfilm.

VOORWOORD STRESS EN STRESS FACTOREN STRESS!! Het onderwerp blijft in de belangstelling staan. Bijna iedereen heeft er mee te maken. Chronische stress is een van onze grootste maatschappelijke problemen. Meer dan 30% van het werkverzuim heeft volgens een recent EG-onderzoek met aan stress verbonden klachten te maken.

Reageer op stressvolle omstandigheden positief. Wat is stress eigenlijk? 1 Thes. 5:15-24; Gal. 5:13-25; 1 Kor. 4:11-13. Ondanks droeve omstandigheden, zijn er altijd wel een paar dingen om voor te danken. Leer tot tien te tellen voor je emoties toont. Beantwoordt kritiek met opbouwende en lovende opmerkingen. Probeer harmonie te brengen tussen tegenovergestelde geesten. Zalig zijn de vredestichters en die onrecht kunnen verdragen zonder verbitterd te raken. Ga de angst te lijf! Ps. 34:5; 112:6-8; Joh. 14:27; 1 Joh. 4:17-19; Job 21:6. Toen de beproefde Job aanvoelde dat zijn leven zou worden geruïneerd, kwam de angst. Angst verlamt en bewerkt vluchtgedrag. Maar het kan ook gebruikt worden om tegendruk te geven, waardoor de vrijgemaakte adrenaline ervoor zorgt dat we de angst baas kunnen blijven en zelfs kunnen overwinnen! Hierdoor behouden we de menselijke controle op de omstandigheden, voor zover die dat toelaten en God ons vergunt. Daarom mogen we onze angstgevoelens en emoties te allen tijde bij God bekend maken en daar laten in het vertrouwen dat Hij er iets mee gaat doen, het ten goede keert.

80

Het woord 'stress' is niets anders dan het Engelse woord voor 'druk' of 'gewicht'. Aan het begin van onze eeuw werd stress in verband gebracht met lichamelijke- en psychische factoren die niet met elkaar in evenwicht waren. De prikkels die hiervoor verantwoordelijk zijn, veroorzaken stress, waardoor er een innerlijk fysiek en geestelijke gevecht ontstaat om het verstoorde evenwicht te herstellen. De mens heeft het vermogen om zich aan sterk wisselende omstandigheden aan te passen, maar wanneer dit vermogen vermindert door een te hoog prikkelniveau, ontstaat er 'chronische stress'.De belangrijkste vorm van stress is de psychosociale stress, zoals die b.v. ontstaat door relatieproblemen in de werk, woon- of gezinssfeer. Wanneer dit te lang duurt, zal dit kunnen uitlopen in acute stress. Stresshormonen In bovengenoemde acute vorm van stress krijgt het lichaam voortdurende prikkels om zich gereed te maken om te vechten of te vluchten. Stress-hormonen, zoals adrenaline worden in de bloedbaan gespoten, waardoor de hartslag versnelt, de luchtwegen worden verwijd en de huidvaten worden dichtgeknepen, terwijl er meer suiker vrij komt voor de benodigde energie. Deze situatie ontstaat tijdens een plotselinge reactie in het verkeer, een onverwachte aanval, fysiek of verbaal, of een plotselinge onheilstijding die tot actie aanzet. Tot zover een normale reactie van stress. Maar wanneer er ook nog onverwerkte negatieve signalen uit de herinnering worden mee geseind, ontstaat er een blijvende verstoring van het natuurlijk afweersysteem. 5

Stress en persoonlijkheid

Praktische ervaringen en tips uit de Bijbel;

Afhankelijk hoe iemand zich heeft ontwikkeld, zal het verstoorde evenwicht weer snel worden hersteld. Mensen die echter een negatief zelfbeeld hebben ontwikkeld, zullen méér moeite hebben met het weerstand bieden aan stressfactoren. Begeleiding van een sterkere persoonlijkheid kan dan noodzakelijk zijn. Ook onduidelijke situaties, waarin men niet goed weet te kiezen, kunnen gemakkelijk stress oproepen. Daarom is het belangrijk dat de werken leefomstandigheden doorzichtige structuren hebben, evenals dat voor het huwelijk en gezin geldt.

Lucas 4 en 8:22-56; 22:43,44. Bekijk de agenda punten en belevenissen van de Heere Jezus en bezie hoe Hij daar mee omging; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Moordaanslagen Storm op het meer Vermoeidheid Exorcisme, verwerping Teleurstelling van mensen met te hoge verwachtingen Confrontatie met verdriet, ziekte en dood Doodsangst ervaringen (Gethsemané)

De Bijbel en stressfactoren De kracht van een gebedsleven In de Bijbel worden verschillende situaties beschreven waarin personen reageren op een stressvolle situatie. Het is belangwekkend om te lezen hoe hiermee wordt omgegaan. Soms, wanneer stress ontstaat door het nemen van verkeerde beslissingen, zoals in het geval van de overspelige Koning David, kan de stress alleen bestreden worden door middel van (openlijke) belijdenis en vergeving (Ps.32 en Ps.51). In andere gevallen kan een lange reis, eenzaamheid of een nieuwe visie een oplossing zijn (1Kon.18 en 19). Paulus, de bekende prediker van het Evangelie, kende ook veel stressvolle situaties. Geloof, gebed, afzondering en kennis van Gods wil, zijn onmisbare ingrediënten om stress het hoofd te kunnen bieden (2Kor.11;2Tim.4:17,18). Genezingsstrategie Soms heeft een stressvolle situatie te lang geduurd en moet men de hulp van anderen inroepen. Een vertrouwensarts of (christen) psycholoog kunnen dan samen met een pastoraal werker nagaan wat de belangrijkste aanleidingen zijn geweest voor de stress. Dit gesprek neemt vaak de meeste tijd in beslag, maar kan tot goede resultaten leiden.

6

Ps. 1 en 119 (bestudering van Gods eigenschappen, woorden en persoonlijke opdrachten); Mat. 14:23; Fil. 4:6,7; 2 Tim,. 3:15-17. De kracht van rust, vooral t.a.v. emoties Joh. 6:15; Luk. 4:30. In het geval dat men je ergens toe dwingt terwijl je er niet aan toe bent, zoek in dergelijke gebeurtenissen de stilte en/of afzondering op. Verstuur geen e-mails naar anderen die voor jou persoonlijk bedoeld zijn. Spreek geen kwaad, vertel aan God je frustratie en bespreek die zo weinig mogelijk met collega’s en zelfs niet met je echtgenote of familie. De kracht van (emotionele) zelfcontrole en overgave. Fil. 4:8,9; Rom. 12:1,2. Schenk aan dacht aan positieve dingen en bespreek die terwijl je de negatieve laat voor wat het is. Bespreek je gevoelens meer met God dan met mensen. Zoek de liefde en de gemeenschap, maar laat eenheid niet boven waarheid komen. Begin dan liever opnieuw met gelijkgestemden (Paulus-Barnabas). Laat je door Schriftstudie, gebed en gemeenschap met andere gelovigen vernieuwen in je denken. Laat de onderlinge bijeenkomsten niet na. Zoek niet het isolement.

79

Geloof en stress De Prestatie/spannings Curve Prestatie Optimaal Functioneren

Uitgeput en geblokkeerd . Fouten, vergissingen, Verward en gehaast

Ontspannen Spanning

Naar Adams en Spencer

Eventuele gevolgen van stress; 1. Lichamelijk; In Nederland worden ruim 30.000 mensen door stress en overspanning arbeidsongeschikt verklaart. Moeite met slapen of in slaap geraken, overmatige zorgen die hartritme verstoringen veroorzaken. 2. Psychisch; Gebrek aan concentratie, irrationele angsten, onbeheerste woede-uitbarstingen, agressie verschijnselen, schuldgevoelens, burnout verschijnselen. 3. Spiritueel; Vernietiging van perspectieven, geen grote lijnen meer zien, verlies van overzicht (spirituele bijziendheid), relationele problemen, overtrokken geestelijkheid, wetticisme.

De praktijk heeft aangetoond dat een zekere mate van stress heel goed is om tot een bepaald prestatieniveau te komen. Zeker als het gaat om evenwichtige mensen die een sterk geloofsleven kennen. Onderzoekers konden aantonen dat, ondanks de aanwezigheid van stressfactoren, geloof in Gods almacht en leiding een evenwichtig leven bewerken. Centraal blijken de woorden van de Heere Jezus te staan: 'In de wereld zult u verdrukking hebben; maar hebt goede moed, Ik heb de wereld overwonnen.' De oude apostel Johannes schrijft in dit verband: 'Want al wat uit God geboren is, overwint de wereld; en dit is de overwinning die de wereld overwint, namelijk ons geloof. En wie is het die de wereld overwint, dan die gelooft dat Jezus de zoon van God is? Deze is het, Die gekomen is door water en bloed, namelijk Jezus, de Christus; niet door water alleen, maar door water en bloed. En de Geest is het Die getuigt, dat de Geest de Waarheid is' (1Joh.5:4-6). Stressfactoren Een zendelinge zei in een radioprogramma voor de Caribische eilanden dat er ook daar, vooral onder jongeren, veel stress voorkomt. Ze stelt: "Er is stress in huis en gezin, kantoor of school. Of men heeft een examen niet gehaald, of er was een 'black-out', of moeder moest voor een rustkuur worden opgenomen omdat financiële druk haar gestrest maakte. Ook komen acute vormen van rugpijn voor als stressreactie op een onacceptabel voorstel van de bonden of een plotseling ontslag. Stress, iedereen heeft ermee te maken." Op je tenen lopen? Vooral in de z.g. geïndustrialiseerde landen komt veel stress voor. Men streeft naar snelheid en efficiëntie en wanneer je niet mee kunt komen lig je eruit en kom je in de werkloosheid- of ziektewet. De om-

78

7

geving kan zoveel eisen aan je stellen, dat je het niet langer meer kunt volhouden. Je loopt op je tenen en, net als bij een elastiekje, kun je jezelf tot een bepaald punt uitrekken en dan... breekt het. Stress is dus een overbelasting van je kunnen, het einde van je geestelijke en fysieke weerstand. Dit kan ernstige fysieke en emotionele beschadigingen veroorzaken. De radiozendelinge vertelt dat zelfs mensen in de z.g. 'derde wereld' stress kennen en stelt: "In Afrika moeten veel mensen constant voor de eerste levensbehoeften vechten. Elke dag zijn de mensen daar in spanning of ze vandaag hun kinderen genoeg te eten kunnen geven." Stress komt dus niet alleen voor bij politici of drukke zakenlui... Je beperkingen leren accepteren Haast, een opgejaagd gevoel, extra belastingen van buitenaf, extra spanningen vanuit jezelf, allemaal oorzaken dat je onder stress kunt komen. Je kunt ook onder stress zijn als je lichamelijk of geestelijk erg zwak bent. Je bent dan sneller geïrriteerd, je kunt minder aan.

Mogelijke verschijnselen bij stress. Samenvatting van het hoofdstuk “Stress” uit het boek van Ken Costa “Carrière met God”, ISBN 978-90-77565-13-1 uittreksel CBMC Nederland, www.cbmc.nl Lichamelijke klachten: • • • • • • •

Hoofdpijn. Buikpijn, maagen darmklachten, maagzuur. Kortademigheid of hyperventilatie. Transpireren, trillende handen. Rugklachten, nek- en schouderklachten. Chronische vermoeidheid, problemen met opstaan. Hartritmestoornissen

Gedragsveranderingen:

Maar je kunt ook stress krijgen omdat je er gewoon aanleg voor hebt. Je moet dat leren aanvaarden, anders ga je op je tenen lopen en kom je óók onder stress. Dus als je als student 'slechts' een zesje haalt, ondanks grote inzet, moet je gewoon aanvaarden dat zo'n zes het beste is wat je kunt bereiken. Dat voorkomt stress...

• • • • • • • •

Niemand is onmisbaar!

Emotionele gedragsveranderingen:

Elk mens kent stress, zonder stress zou het leven zonder uitdagingen zijn. Maar het moet niet constant aanwezig zijn, dàn wordt je overbelast. Stress kan ook ontstaan door de gedachte dat men onmisbaar is. Men denkt dan dat alles misloopt omdat zij er niet bij betrokken zijn geweest. Maar dat is een misvatting, niemand is onmisbaar! Stress komt dan ook vooral voor bij mensen die menen de hele wereld op hun schouders te moeten dragen...

• • • • • •

8

Toename alcoholgebruik. Toename van drugs gebruik Gebruik van cocaïne Meer roken dan gewoon. Nagels bijten. Meer snoepen Geen eetlust, smaakt niet meer, soort slot op je maag. Minder of juist meer behoefte aan seks.

Sneller geïrriteerd. Rusteloos, gebrek aan concentratie. Opzien tegen werkzaamheden, afspraken verschuiven, uitstellen. Minder sociaal, minder communicatief. Boosheid, afreageren op de verkeerde persoon. Neerslachtig, depressief

77

Samenvatting Mogelijke oorzaken van stress verschijnselen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Spanningen voor wat gebeurt of komen gaat of gebrek aan geloof Black-outs, lichamelijke oorzaken, gebrek aan ontspanning Onvoorziene ontwikkelingen Een verlies leiden Twist in gezin, woon- werkomgeving, (kerk) scheuringen Ziekenhuis opname, ongelukken, handicaps Te hoge werkdruk, perfectionisme, geen “nee” kunnen zeggen

Voorkomen is beter dan genezen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Breng balans aan tussen spanning en ontspanning Breng orde en rust aan in je levenspatroon (Sabbatsgebod) Creëer een actieve ontspanning, voorkom luiheid (David-Bathseba) TV kijken is passief, sport en spel evenementen zijn actief Breng balans aan tussen computerwerk en boeken lezen Spoor storende factoren op en stel prioriteiten Geef “stille tijd” een belangrijke plaats (1Tim.4:8;Heb.5:13,14)

De beste oplossing voor stress Wat zou nu dè oplossing voor het huidige stressprobleem zijn? De beste oplossing komt natuurlijk bij God vandaan. Hij heeft in de Bijbel beschreven hoe je stress kunt voorkomen en de juiste balans kunt hervinden tussen spanning en ontspanning. De regels, die God in de Bijbel aan de mensen voorhield, waren namelijk speciaal gemaakt voor ons optimaal functioneren... Neem eens een dag rust! God kent Zijn eigen schepsel het beste en heeft aangegeven dat er na zes dagen arbeid een dag rust moet volgen. De 10 geboden zijn dan ook echt geen droge vervelende wetjes, want iedereen die zich hieraan tracht te houden, zal veel stress weten te voorkomen. God gaf deze tien geboden dan ook niet voor niets: Hij wilde dat we 6 dagen werken en daarna een dag vakantie nemen... Veel mensen denken dat zij dat niet nodig hebben en blijven maar doorwerken.... ook in het weekend... en het gevolg? Hun relaties, het gezin, de gezondheid, kortom de hele omgeving lijdt eronder. Bijbelse landbouw als voorbeeld

Analyse: Stress als positieve druk; Is nodig om prestaties te leveren, b.v. deadlines, organiseren van evenementen, vergaderingen, nieuwe en gewilde uitdagingen. Stress als negatieve druk; Ontstaat door gebrek aan balans, b.v. teveel in te korte tijd willen doen, perfectionisme, combinatie van verschillende banen, verlies van een dierbare, teleurstellende gebeurtenissen, moeizaam kringleiderschap, etc.

Nòg een voorbeeld uit de Bijbel. Het land waarop men verbouwde moest om de zeven jaar rusten. Dat had God óók met een reden gezegd. De wetenschappers hebben nog niet eens zo heel lang geleden ontdekt dat het voordeel oplevert als je je land laat rusten, want de grond raakt anders uitgeput. Je oogsten worden kleiner en de vruchten minder..... Kortom, ook het land heeft een rustperiode nodig... Maar tegenwoordig putten we de aarde uit met onze chemische middelen, om toch nog maar dat laatste restje vruchtbaarheid uit de aarde te halen, totdat... de aarde 'gestrest' is en helemaal niets meer produceert.... Tips om je te ontspannen Om stress te voorkomen, zal je dus in balans moeten komen: Na spanning komt ontspanning en dan gaan we met frisse moed de spanning weer tegemoet en zien dan weer uit naar de ontspan-

76

9

ning. Zo krijgt het leven een prettige cyclus.' Zorg voor een actieve ontspanning. Televisie kijken is een passieve ontspanning, je raakt er gespannen door. Ontwikkel een hobby, luister naar muziek of maak zelf muziek. Ga knutselen, puzzelen, sporten.... Maar bovenal, ga in op de uitnodiging van de Heere Jezus, Die ter voorkoming van stress roept: 'Als de lasten u drukken en u vermoeid raakt, kom dan bij Mij. Ik zal u rust geven' (Mattheüs 11:28). Wanneer we ons door de Schepper laten leiden, zal er evenwicht in het leven komen. De Heere Jezus is de Enige Die precies begrijpt waar je nú doorheen moet.. Het was deze Jezus Die de hardwerkende en geïrriteerde Martha voor stress wilde bewaren door haar te wijzen op de kracht van Zijn Woord: ' ...u maakt u bezorgd en druk over vele dingen, maar weinigen zijn nodig of slechts één; want Maria heeft het goede deel uitgekozen, dat van haar niet zal worden weggenomen.' Maria koos er dus voor om de woorden van de Here Jezus tot zich te nemen, adviserende woorden die stress kunnen voorkomen... Doe hetzelfde als Maria en ga zitten aan de voeten van de Here Jezus om Zijn adviezen in jouw specifieke geval in je op te nemen.

HOOFDSTUK 13 Stress overdenking vanuit Psalm 27 t/m 32 Ps. 27:1-6. De Heere is mijn levenskracht. In dat geval hebben we als gelovigen niets te vrezen, want “Hij versteekt ons in Zijn hut” (v.5). Daar mogen we “aanschouwen en onderzoeken”. Ps. 28:7. Om stress te voorkomen, nodigt de Heere God gelovigen uit om onszelf totaal aan Hem toe te vertrouwen, want Hij alleen is ons schild. “Op Hem heeft mijn hart vertrouwd en ik ben geholpen.”Wees dus dankbaar en blij. Ps. 29. In de natuur leer je Gods grootheid en almacht kennen, zoals in o.a. Ps. 19.Gods schepping nodigt uit tot het maken van een boswandeling, een trektocht door de sneeuw of langs het strand. Luister naar het geruis van bomen en de zee, de stilte in de sneeuw, het gekwinkeleer van vogels en kom tot rust! Ps. 30. Dank God voor het leven, wat in Jezus is geopenbaard. Dank Hem voor je levensweg, want Jezus is de weg naar God, naar innerlijke rust en vrede en het Vaderhuis. Dank de Heere God voor Zijn Woord, want Jezus is het vleesgeworden Woord, dat een Licht op je levenspad is. Hij is de Waarheid en het licht van ons leven. Prijs de Heere Jezus Christus voor Zijn woord van genade. Ps. 31:6. Beveel je (onrustige) geest gerust in de handen van God de Vader, zoals de Heere Jezus deed toen het zo moeilijk was. Mensen Hem verwierpen en Zijn werk mislukt scheen. En toch… Laten ook wij rusten van onze arbeid die we met het licht dat we hadden, gedaan hebben. God zal zuiveren en wat Hij werkte aan willen en werken zal blijven bestaan. Vertel de Heere je angst en schijnbaar mislukte opdrachten. Hij weet ervan en draagt je erdoorheen. Jouw tijden zijn in Gods hand. Hij zet je apart in Zijn hut tegen “de twist der tongen”. Hij geeft rust. Ps. 32:5,8. Belijdt, zo nodig, zonden en verkeerde beslissingen, aan God en mensen. Rust vervolgens uit en vertrouw je toe aan Gods genezend en vergevend Vaderhart. Hij kan uit gemaakte vergissingen en gedane maar beleden zonden en natuurlijke gebreken en karakterfouten iets moois maken! (Rom. 8:28).

10

75

Rijkdom brengt christenen juist in "vele dwaze en schadelijke begeerten", schrijft Paulus aan de jonge Timotheus. Laten we dat eens in het hele verband lezen:

STRESS, EEN RAAR FENOMEEN!

"Vergeet niet het zuivere, gezonde onderwijs van onze Heere Jezus Christus; het fundament voor een leven dat Gods goedkeuring heeft. Wie anders leert, is verwaand en dom; die heeft een ziekelijke neiging om te willen bekvechten over de betekenis van de woorden van Christus. De gevolgen zijn jaloezie en ruzie, beledigingen en verdachtmakingen. Deze ruziezoekers zijn verwrongen in hun denken; zij weten niet meer wat waarheid is. Voor hen is het Goede Nieuws alleen maar een middel om geld te verdienen. Het leven met God brengt veel op, zeker als je blij bent met alles wat je hebt. Per slot van rekening hebben wij bij onze geboorte niets meegebracht; en als wij sterven, zullen we ook niets kunnen meenemen! Daarom moeten we tevreden zijn zolang we maar voedsel en onderdak hebben. Maar...wie graag rijk willen worden, komen al gauw in de verleiding om verkeerde dingen te doen. Zij verlangen naar onnodige en verkeerde dingen en gaan tenslotte verloren. Want de liefde tot geld is de eerste stap naar allerlei zonden. Sommige mensen hebben zichzelf daarvoor zelfs van God afgewend en zich veel ellende op de hals gehaald. Vlucht daarom voor al deze lelijke dingen en span je in voor wat rechtvaardig is, voor wat mensen tot God brengt, voor geloof, liefde, de toewijding en de vriendelijkheid. Blijf strijden voor God. Houd je vast aan het eeuwige leven dat God je heeft gegeven en waarvan je voor vele getuigen de goede belijdenis hebt afgelegd."

Er is stress in huis en gezin, kantoor of school, overal constateerde ik, ook onder jonge mensen, stress. Of ze hebben een examen niet gehaald, of hadden een 'black-out'. Of moeder moest worden opgenomen voor een rustkuur omdat financiële druk haar gestrest maakte... Of pa kwam thuis met acute rugpijn omdat de bonden hun acties zó ver doorvoerden dat hij er niet meer tegen kon en het werk moest neerleggen... Stress, iedereen heeft ermee te maken. In Afrika bijvoorbeeld, moeten veel mensen constant voor de eerste levensbehoeften vechten. Elke dag zijn de mensen daar in spanning of ze vandaag hun kinderen genoeg te eten kunnen geven.

We zien dus wel dat de Bijbel een heel praktisch handboek is voor allerlei gelegenheden die zich in het leven kunnen voordoen en stress kunnen veroorzaken. Het wordt tijd om dat oude Boek weer eens ter hand te nemen, de inhoud tot ons te nemen, erover te mediteren en dan in de praktijk te brengen!

74

door mw. M. Wassink-Beekhuizen

Haast, een opgejaagd gevoel, extra belastingen van buitenaf, extra spanningen vanuit jezelf, allemaal oorzaken dat je onder stress kunt komen. Je kunt ook onder stress zijn als je lichamelijk erg zwak bent. Let maar eens op als je ziek bent geweest, dan ben je veel sneller geïrriteerd dan normaal. Of wanneer moeder ziek is geweest, dan kan ze in die eerste tijd veel minder van de kinderen verdragen dan daarvoor. Je weerstand is verminderd en je kunt minder aan. Daarom moet je leren je eigen beperkingen te accepteren, vooral omdat stressverschijnselen ook kunnen optreden omdat je er gewoon aanleg voor hebt. Het feit dat je misschien als student niet hoger dan een zes komt, terwijl anderen een 8 halen, moet je - als je tenminste je best gedaan hebt om de leerstof in je op te nemen, gewoon leren aanvaarden. Die zes is voor jou gewoon een goed cijfer! Daar moet je niet moeilijk over doen. Nou is het natuurlijk niet zo dat een mens helemaal zonder stress kan. Denk maar eens aan je adrenalinegehalte, dat hoog oploopt tijdens een voetbal wedstrijd. Of tijdens een plotselinge actie... dat geeft juist een kick. Maar het moet niet constant aanwezig zijn, dan wordt je overbelast. Maar er is echter wel een vorm van stress die echt overbodig is. Dat is namelijk stress die voortkomt 11

uit de gedachte dat je onmisbaar bent! Heel wat mensen denken dat ze onmisbaar zijn. Dan hoor je ze zeggen: 'Als ik er niet ben gaat het allemaal mis', of; 'Ik ben onmisbaar voor het bedrijf......' Kijk, die mensen denken dat ze de hele wereld op hun schouders moeten dragen en dat kan natuurlijk niet.... Wat zou nou de oplossing voor het huidige stressprobleem zijn? De beste oplossing is eigenlijk: voorkomen. De Bijbel is een Boek waarin je kunt vinden hoe dat te doen. Hoe je de juiste balans kunt vinden tussen werk en ontspanning. De regels die God in de Bijbel aan de mensen voorschreef waren namelijk speciaal gemaakt voor ons optimaal functioneren... God kent Zijn schepsels door en door en wist dat wij op een bepaald punt rust nodig hebben. De 10 geboden zijn dan ook echt geen droge vervelende wetjes, want één gebod zegt b.v. dat je 6 dagen zult arbeiden en de zevende dag rusten. God zei dat niet voor niets, Hij wilde dat we 6 dagen werken en daarna een dag vakantie nemen... Veel mensen denken dat zij dat niet nodig hebben en blijven maar doorwerken.... ook in het weekend... en het gevolg? Hun gezin lijdt eronder, hun gezondheid lijdt eronder, hun relatie met hun vrouw lijdt eronder, kortom hun hele omgeving lijdt onder het feit dat die persoon geen dagje rust voor zichzelf neemt. Tja, God weet tenminste wat goed voor ons is. Nòg een voorbeeld uit de Bijbel... Het land waarop men verbouwde moest om de zeven jaar rusten. Dan mocht er niet op verbouwd worden...Dat had God óók met een reden gezegd. De wetenschappers hebben nog niet eens zo heel lang geleden ontdekt dat het wel degelijk voordeel oplevert als je je land liet rusten....want de grond raakt uitgeput. Je oogsten worden anders steeds kleiner....je vruchten minder..... Kortom, het land wilde rust. Maar tegenwoordig maken wij de aarde stuk met allerlei chemische middelen, om toch nog maar dat laatste restje vruchtbaarheid uit de aarde te halen, totdat de aarde 'gestrest' is en helemaal niets meer produceert....

12

men. Maar in werkelijkheid achtervolgden ze hem nog steeds! Diep in het centrum van zijn innerlijk waren die onopgeloste problemen en gevoelens blijven liggen en vroegen, nee schreeuwden om aandacht en genezing. Deze innerlijke problemen hadden uiteindelijk heel zijn denken in beslag genomen en beïnvloeden zijn beslissingen dusdanig, dat hij blind geworden was voor de wáre drijfveren van zijn activiteiten. Het resultaat? Een grote ramp! Hij faalde uiteindelijk en viel in schande voor het oog van zijn omgeving. Wat een vernedering voor deze succesjager! Van gedrevenheid tot roepingsbesef Gelukkig is er van genoemde persoon nog iets anders te zeggen! Hij is weer terecht gekomen en door schade en schande wijs geworden, zocht hij hulp bij de Heere Jezus. Er kwam hoop! Charles Blair, de gedreven man van vroeger, de man die wegrende voor de schande en de pijn van de afwijzing, is nú een geroepen man, die anderen wil laten delen in de aanvaarding en vergeving die hijzelf bij Christus gevonden heeft! De reeds genoemde schrijver Gordon Mac. Donald, die vele succesvolle, maar depressieve levens heeft bestudeerd, kwam tot de conclusie dat er hoop is voor mensen die hun toevlucht nemen tot jezus Christus. Steeds weer horen wij van voorgangers die rijk geworden zijn van hun prediking, vooral de z.g. TV dominees van tegenwoordig. Maar het is zoals Jakobus het gezegd heeft, "hun rijkdom is verrot en hun eer is in werkelijkheid hun schande..."! Zij zijn, ondanks hun vaak evangelische en duidelijke prediking, tòch niet in staat hun toehoorders werkelijk gelukkig te maken. Ze wekken slechts de valse hoop van een succesvol en financieel geslaagd leven, maar in de praktijk is dat voor de meeste mensen niet weggelegd. Christus heeft juist gezegd dat Hij "de armen heeft uitverkoren om de rijken te beschamen" en dat "het onedele en dwaze, het zwakke en verachte, het edele en wijze, het sterke en geachte, zou beschamen" (Jak.2:5;1 Kor.1:23-31).

73

schudden op het randje van ineenstorting. Vermoeidheid, desillusie, mislukking, nederlaag worden angstaanjagende mogelijkheden. De verwaarloosde privéwereld kan het gewicht niet langer torsen." Heel vaak heeft deze "werkdruk" ook te maken met ons eergevoel en het minachten van wat de gaven en talenten van de ander, de collega die in rang onder ons staat. Velen willen alles alleen doen, omdat ze niet kunnen en willen geloven dat een ander het wel eens beter zou kunnen dan zijzelf.

Om stress te voorkomen, zal je dus in balans moeten komen, evenals de natuur dat nodig heeft: Na spanning komt ontspanning en dan gaan we met frisse moed opnieuw de spanning tegemoet en zien dan weer uit naar de ontspanning. Zo krijgt het leven een prettige cyclus. Zorg echter wel voor een actieve ontspanning. Televisie kijken is een passieve ontspanning, daar raakt je snel gespannen door. Ontwikkel daarom een hobby of luister naar muziek of beter, maak zelf muziek. Ga knutselen, puzzelen, sporten. Kortom, zorg dat je de dagelijkse spanning op een gezonde manier kwijt raakt, voordat het te laat is...

Geestelijke prestatiedwang Charles Blair was een invloedrijke voorganger van een grote kerk. Zijn bediening verspreidde opmerkelijk veel zegen en vele mensen kwamen tot geloof en ervoeren de rust in Christus Jezus. Tòch was deze voorganger zèlf niet in rust! Zijn gedrevenheid zette anderen aan tot meer prestaties dan zij eigenlijk aan konden. Hij gaf zichzelf en zijn omgeving geen rust. Innerlijk wist deze man dat hij eigenlijk wegrende voor het conflict diep binnen in hem, een conflict dat hij eigenlijk nooit had opgelost. Vroeger had hij moeite om zich tussen zijn medestudenten te handhaven. Gekweld door het gevoel dat hij eigenlijk waardeloos was, omdat hij voortdurende vernederingen onderging, had hij zich voorgenomen om zijn omgeving en zichzelf te bewijzen dat hij wèl wat betekende. Bekering is géén toverwoord! Toen deze man tot bekering kwam, verdween deze gedrevenheid echter niet, alleen de wijze waarop dit tot uiting kwam wijzigde zich. Nú moest hij de mooiste auto bezitten, het duurste huis van de omgeving en na zijn wijding tot predikant, de duurste kleren en de grootste kerk. Hij moest en zou zijn omgeving bewijzen dat hij een succesvolle manager was. Op deze manier dacht hij zijn depressies en minderwaardigheidsgevoelens, opgedaan in zijn jeugd, te boven te ko72

13

HOOFDSTUK 1

nòg harder voor u zijn. Mijn vader sloeg u met de gesel, maar ik zal u afranselen met schorpioenen."

Hoe een lijdende mensheid te helpen De meelevende zorg voor zieken en stervenden en het redden van mensenlevens door preventie en medische ontwikkelingen gaan hand in hand. Die betrokkenheid heeft grote geloofwaardigheid en invloed. Dan kunnen de mensen de werkelijkheid van de ziekte en de veranderingen in het gedrag van hen die lijden begrijpen, zodat andere hulpverleners kunnen worden gemotiveerd om ook de zorg op zich te nemen voor de zwakken, zieken en stervenden. Het blijft echter moeilijk om te zien hoe gedragsveranderingen van hulpbehoevende jongeren hen ertoe brengen dat zij hun lichaam verkopen voor wat voedsel. De armoede, het slechte onderwijs en STD’s (overdraagbare ziekten) gaan hand in hand. Agressief seksueel gedrag en slechte economische omstandigheden zijn er vaak de oorzaak van dat de AIDS epidemie en andere ziekten zich sneller verspreiden! Betrokkenheid gevraagd Vragen we ons af in hoeverre onze eigen kerk of geloofsgemeenschap is betrokken bij de hulpverlening op dit gebied? Om het even om welke kerk het gaat, mensen besmet met het HIV virus moeten zich kunnen thuis voelen in een geloofsgemeenschap, er geborgenheid kunnen vinden. De mensen met overdraagbare ziekten zoals AIDS, zijn zeer gevoelig voor de wijze waarop wij op hun ziekte reageren. Zal deze nieuwe persoon ons goedkeuren of verwerpen? Zoals met kanker kan een persoon woede, ontkenning, droefheid, wanhoop, hoop, optimisme, vragen en berusting ervaren. Het gaat op en neer, al vechtend, opgevend, een behandeling willend of juist niet, bereid om te sterven. Gevoelig zijn voor waar de persoon vandaag voor staat, zo helpend en de persoon begrijpend dat deze leeft tussen hoop en vrees, in 14

Het is duidelijk, er zijn grenzen aan de werkdruk, ook aan de druk waaronder christenen soms leven! Hoeveel werk voor de gemeente gaat verloren door een te hoge dagelijkse werkdruk? Zowel werknemer als werkgever dienen zich te houden aan de Bijbelse adviezen, zodat stress en andere negatieve ontwikkelingen kunnen worden voorkomen. Daarom schreef Peter onder de leiding van Gods Geest in 1 Petr. 2:1-5: "Bevrijd u van alle gevoelens van haat en bedrog. Het moet afgelopen zijn met schijnheiligheid, jaloezie en roddel! Als het goed is, moet u als pasgeboren kinderen verlangen naar zuivere, geestelijke melk, d.w.z. naar het zuivere Woord van het goede nieuws. Dàn zult u groeien en in leven blijven. U hebt reeds ervaren dat de Heere goed is. Ga dus naar Christus toe. Hij is de levende Steen waarop God Zijn bouwwerk neerzet..." Wanneer u dus onder hoge werkdruk staat, men onredelijke eisen aan u stelt en u weet niet hoe u daaraan moet voldoen, en u verbitterd dreigt te worden, luister dan naar dit advies van Petrus in Gods Woord en breng zijn woorden in praktijk! Het verwaarloosde innerlijk Hoewel de drie genoemde voorwaarden die nodig zijn om werkelijk gelukkig te zijn in of met de werksituatie aanwezig kunnen zijn, komt het toch voor dat iemand plotseling "afknapt". Een "verwaarloosd innerlijk" kan hiervan de oorzaak zijn. Gordon Mac Donald, de schrijver van "Breng orde in uw leven" heeft hierover o.a. het volgende gezegd: "Er is de neiging in ons mensen om onevenredig aandacht te geven aan onze publieke wereld ten kost van ons innerlijk. Meer programma', meer relaties, meer bijeenkomsten, meer leerzame ervaringen, meer drukte, totdat het allemaal zó zwaar op het oppervlak van het leven drukt, dat alles staat te 71

Willen mensen gelukkig zijn in hun werk, dan zijn drie dingen een vereiste: 1. Ze moeten er geschikt voor zijn 2. Ze moeten het gevoel hebben dat hun werk succesvol is 3. Ze moeten niet te veel werk hebben." Wanneer deze drie elementen niet aanwezig zijn, kan dat een chronische stress veroorzaken, die hel moeilijk te behandelen is. Drs. van Kooten zal dit in de volgende perikoop duidelijk maken Opnieuw een Bijbels, Koninklijke illustratie Om dit met een Bijbelse illustratie aan te geven, lezen we een gedeelte uit de leerrijke geschiedenis van koning Rehabeam, de zoon van de wijze koning Salomo. U kunt het lezen in 1 Kon. 12. In een ernstige regeringscrisis roept hij zowel jonge als oudere wijsgeren en raadgevers op om advies te geven hoe hij moest reageren op de eisen van een ontevreden en onderdrukt volk dat zuchtte onder zware belastingen werkdruk. Luister naar wat de vertegenwoordiger van dat volk, tegenwoordig zouden we dat een vakbondsleider noemen, hadden te eisen: "Uw vader was en harde meester, wij willen u niet als koning, tenzij u belooft dat u onze lasten zult verlichten en ons beter zult behandelen dan uw vader deed." De koning vraagt drie dagen bedenktijd en raadpleegt zowel oudere als jongeren raadsheren die hem verschillende adviezen geven. De ouderen zeiden: "Als u hun een bevestigend antwoord geeft en belooft goed voor hen te zijn en hen op de juiste manier te dienen, zult u voor altijd hun koning kunnen zijn."

het midden van grote onzekerheden over de toekomst. Hij/zij heeft onze betrokkenheid nodig. Onze constante steun en vriendschap mogen niet in twijfel getrokken zijn, omdat Gods liefde en trouw niet te betwijfelen zijn. De behoefte aan geestelijk betrokken hulpverleners Binnen de kring van hulpverleners horen we nog wel eens de uitdrukking “ervaringsdeskundige”. Maar wat voor iemand is dat eigenlijk? Uit de hulpverleningspraktijk is gebleken dat zo’n “ervaringsdeskundige” gevormd is door het leven. Hij of zij heeft geleerd om met negatieve ervaringen op een positieve wijze om te gaan. Hierdoor kan men – tezamen met een korte bijscholing van z.g. “professionals” – binnen het circuit van de hulpverlening een uitstekende dienst verrichten. In deze dienst komt vaak een wijsheid naar voren die niet vanuit wetenschappelijk oogpunt te verklaren valt. Die bijzondere wijsheid wordt gevonden bij hen die een nauwe relatie met de Heere God en Zijn geopenbaarde Woord hebben. Of, zoals de Bijbel het zegt in Heb. 5:14; “Maar der volmaakten is de vaste spijze, die door de gewoonheid de zinnen geoefend hebben, tot onderscheiding beide des goeds en des kwaads.” De kracht van de dagelijkse omgang met de Heere Jezus Die “gewoonheid” heeft echter alles te maken met de omgang met de Heere Jezus en Zijn Woord, zoals we lezen in Hnd 4:13; “Zij nu, ziende de vrijmoedigheid van Petrus en Johannes, en vernemende, dat zij ongeleerde en slechte mensen waren, verwonderden zich, en kenden hen, dat zij met Jezus geweest waren.”

De jongeren echter gaven een ander advies, dat van de harde lijn, luister maar: "Zeg tegen de mensen: 'Als u denkt dat mijn vader machtig was, vergist u zich, want ik zal nog veel machtiger zijn. Ja, mijn vader was hard voor u, maar ik zal 70

15

Pastoraat door gemeenteleden In de brief aan de Galaten lezen we over pastorale hulpverlening door gemeenteleden. In Gal. 6:2 staat: “Draagt elkanders lasten, en vervult alzo de wet van Christus.” In Col. 1:24 beschrijft hij; “Die mij nu verblijde in mijn lijden voor u, en vervulle in mijn vlees de overblijfselen van de verdrukkingen van Christus, voor Zijn lichaam, hetwelk is de Gemeente.” Dat betekent dat wij als leden van het Lichaam van Christus nog steeds de opdracht hebben om “mee te lijden” met hen die het moeilijk hebben, medelijden te hebben dus en elkaars lasten mee helpen dragen. In Heb 10:24 en 25 staat dan ook: “En laat ons onze onderlinge bijeenkomst niet nalaten, gelijk sommigen de gewoonte hebben, maar elkander vermanen; en dat zoveel te meer, als gij ziet, dat de dag nadert.” De vervulling van Gods Woord De bedoeling van dit soort “hulpverlening” wordt duidelijk uit de brief aan de Kolossenzen, hoofdstuk 1 vers 25-28, waar staat: “Welker dienaar ik geworden ben, naar de bedeling van God, die mij gegeven is aan u, om te vervullen het Woord Gods; Namelijk de verborgenheid, die verborgen is geweest van alle eeuwen en van alle geslachten, maar nu geopenbaard is aan Zijn heiligen; Aan wie God heeft willen bekend maken, welke zij de rijkdom der heerlijkheid dezer verborgenheid onder de heidenen, welke is Christus onder u, de Hoop der heerlijkheid; Dewelke wij verkondigen, vermanende een iegelijk mens, en lerende een iegelijk mens in alle wijsheid, opdat wij zouden een iegelijk mens volmaakt stellen in Christus Jezus; Waartoe ik ook arbeide, strijdende naar Zijn werking, die in mij werkt met kracht.”

te zwaar voor hem of haar is. Daar kunnen twee oorzaken voor zijn; (1) Het slachtoffer schiet tekort in opleiding en/of ervaring; (2) het ontbreekt hem of haar aan de geestelijke en/of lichamelijke capaciteiten of de natuurlijke aanleg die voor de taak vereist is. Wie zich uitslooft om een tak te volbrengen die de capaciteiten te boven gaat, ondervindt het toppunt van frustratie. Dit heeft natuurlijk eveneens stress tot gevolg. Toch zijn er duizenden mensen die "niet op hun plaats zijn" en daardoor te lijden hebben onder de handicap dat zij werk moeten doen waarvoor zij ongeschikt blijken te zijn." Grenzen aan de werkdruk Ook studerenden hebben dus met deze "werkdruk" te maken. Wanneer de studie het opnamevermogen te boven gaat is het goed om na een gesprek met de mentor of de arts, tijdig van studierichting te veranderen, voor het te laat is. Anders komen ze in een betrekking die niet voor hen geschikt is en geraken ze vroeg of laat in moeilijkheden en spanningen die tot emotionele storingen kunnen leiden. Veel mensen hebben gelukkig met werksituaties te maken waarin hun opleiding en inspanning bijzonder gewaardeerd wordt. Maar sommige werkgevers hebben een personeelsbeleid dat gericht is op het doen van zoveel mogelijk werk met zo weinig mogelijk mensen. Uiteraard leidt ook deze opstelling tot spanningen die tot stress kunnen leiden. De meeste mensen denken niet graag aan hard werken, degenen die niet anders meer kunnen dan hard werken, leiden vaak aan emotionele stoornissen, die zij proberen te verdringen door hard en lang te werken. Wanneer deze mensen plotseling moeten stoppen met hun inspanningen, ervaren zij dikwijls een enorme geestelijke inzinking, die lange tijd nodig heeft om te herstellen en vaak blijvende emotionele schade kan veroorzaken. De beroemde Engelse criticus John Ruskin schijnt hiervan eens te hebben gezegd:

16

69

hoge druk van buitenaf staan, hebben vaak een onregelmatig leven. Zij verzorgen het lichaam niet optimaal en letten niet voldoende op de voortekenen, zoals slapeloosheid, gebrek aan concentratie en prikkelbaarheid. Te weinig drinken in een warm land kan bijvoorbeeld tot nierbeschadigingen leiden, hoofdpijnen veroorzaken en zelfs suikerziekte. En te weinig ontspanning kan stress in de hand werken. Ook een gevoel van oververmoeidheid en voortdurende vlagen van neerslachtigheid kan wijzen op een te laag bloedsuikerpeil, een kwaal die bekend staat als hypoglykaemie. Een streng eiwitrijk dieet kan dan wonderen doen en voor een snel herstel zorgen. Ook neurologische kwalen kunnen de oorzaak zijn van emotionele problemen die ons in een stress kunnen brengen. Deze neurologische aandoeningen kunnen verband houden met stoornissen in de werking van onze klieren. Daarom is het verstandig in gevallen waar stress geconstateerd wordt, niet alleen de huisarts te consulteren, maar ook de specialist. Vele mensen hebben voor hun problemen psychologische hulp gezocht, terwijl de grondoorzaak in feite van lichamelijke, ofwel fysiologische aard was.

In het voorbeeld dat genoemd werd, was de jonge student na enige tijd van rust, geestelijke ontspanning en gesprekken, weer in staat om langzaamaan zijn studie te vervolgen. In zijn geval is het goed gegaan. Maar in hoeveel gevallen is er blijvende schade aangericht aan lichaam, ziel en geest? Vaak horen we niets meer van deze gevallen en blijven vele geestelijke tobbers die ternauwernood het hoofd boven water kunnen houden, vooral geestelijk!

In Christus geschapen voor hulpverlening Dit wordt nòg duidelijker uit hetgeen Paulus aan de goed onderwezen gelovigen van Efeze schreef; “Want wij zijn Zijn maaksel, geschapen in Christus Jezus tot goede werken, welke God voorbereid heeft, opdat wij in dezelve zouden wandelen” (Ef. 1:10). Een stelling die wordt onderschreven met de woorden uit de brief aan Titus hoofdstuk 3:8 en 14; “Dit is een getrouw woord, en deze dingen wil ik, dat gij ernstelijk bevestigt, opdat degenen, die aan God geloven, zorg dragen, om goede werken voor te staan; deze dingen zijn het, die goed en nuttig zijn den mensen. En dat ook de onzen leren, goede werken voor te staan tot nodig gebruik, opdat zij niet onvruchtbaar zijn.” Het hogere doel van christelijke hulpverlening is echter beschreven in Ef. 3:19, “te bekennen de liefde van Christus, die de kennis te boven gaat, opdat gij vervuld wordt tot al de volheid Gods”, Dat is wat zowel de hulpvragers als de hulpverleners, als leden van het wereldwijde lichaam van Christus, nodig hebben, gedreven worden door de liefde van Christus! “Want de liefde van Christus dringt ons, Daar wij tot het inzicht gekomen zijn, dat één voor allen gestorven is. Dus zijn zij allen gestorven. En voor allen is Hij gestorven, opdat zij, die leven, niet meer voor zichzelf zouden leven, maar voor Hem, die voor hen gestorven is en opgewekt” (2 Kor. 5:14,15).

In een studie over dit onderwerp schreven Clyde en Ruth Narramore in hun boek "How to handle pressure" het volgende: "Wanneer iemand zich in een situatie bevindt waarin alles te veel wordt, is het duidelijk dat het werk dat hij of zij probeert te doen 68

17

HOOFDSTUK 2

HOOFDSTUK 12

De kracht van z.g. “ervaringsdeskundigen”

Medische indicaties

De kracht die dit soort “ervaringsdeskundigen” openbaren komt van de Heere God Zelf, evenals de wijsheid die uit hun woorden blijkt. We lezen daarover in o.a. Kol. 1:9 en 28; “Waarom ook wij, van dien dag af dat wij het gehoord hebben, niet ophouden voor u te bidden en te begeren, dat gij moogt vervuld worden met de kennis van Zijn wil, in alle wijsheid en geestelijk verstand,.. Dewelke wij verkondigen, vermanende een iegelijk mens, en lerende een iegelijk mens in alle wijsheid, opdat wij zouden een iegelijk mens volmaakt stellen in Christus Jezus.”

De jonge student zat gebogen over zijn studieboeken. Het was al laat en iedereen was reeds naar bed gegaan, maar hij probeerde nog enkele hoofdstukken in zich op te nemen. Hij had hoofdpijn en de laatste tijd kwam migraine steeds meer voor, vooral in de weekeinden. Sinds kort had hij een leuk meisje leren kennen, maar de tijd die hem dat kostte was eigenlijk teveel en beïnvloedde sterk zijn studieresultaten van de laatste tijd. Daarnaast hield hij zich met bepaalde geestelijke zaken bezig die zijn kerk en ziel betroffen. Vooral dat laatste hield hem sterk bezig, zodat je naast de studieboeken voor zijn onderwijsacte óók theologische lectuur kon vinden.

Hoofdstuk 2:3, 23 en 4:5; “In Dewelke (Jezus)al de schatten der wijsheid en der kennis verborgen zijn.” Terwijl van de geboden en inzettingen van mensen gezegd wordt: “Dewelke wel hebben een schijn rede van wijsheid in eigenwillige godsdienst en nederigheid, en in het lichaam niet te sparen, doch zijn niet in enige waarde, maar tot verzadiging van het vlees. Het woord van Christus wone rijkelijk in u, in alle wijsheid; leert en vermaant elkander, met psalmen en lofzangen, en geestelijke liederen, zingende den Heere met aangenaamheid in uw hart. Wandelt met wijsheid bij degenen, die buiten zijn, den bekwamen tijd uitkopende.” Ook in de brief aan Jakobus lezen we over die Goddelijke wijsheid. In Jak. 1:5; “En indien iemand van u wijsheid ontbreekt, dat hij ze van God begere, Die een iegelijk mildelijk geeft, en niet verwijt; en zij zal hem gegeven worden”. En in Jak. 3:13; “Wie is wijs en verstandig onder u? die bewijze uit zijn goede wandel zijn werken in zachtmoedige wijsheid.” Invloeden vanuit het oude leven De Bijbel beschrijft dat in de “natuurlijke mens”, ook wel “het vlees” of “vleselijke mens” genoemd, géén goed woont (Rom. 3:10-20; 7:18). Dat is een harde, maar ware boodschap van Hem, Die Zich de “Weg, de Waarheid en het Leven” noemt en vol van barmhartigheid, liefde en genade is (Joh. 1:14; 14:6). 18

Plotseling voelde de student iets knappen in zijn hoofd. Even werd het donker om hem heen en greep hij naar z'n hoofd. Verbaast keek hij om zich heen en hij realiseerde zich dat er in zijn denken iets misgegaan was. Vanaf dat moment kon hij zich niet meer concentreren op de studie en z'n gedachteleven was chaotisch, waardoor ook het meisje afhaakte. Niet lang daarna moest hij opgenomen worden in een psychiatrische afdeling met een neurologisch probleem en zeer sterke stressverschijnselen. Een zeldzaamheid? Helaas, een steeds meer terugkerend beeld dat artsen, psychologen, psychiaters en counselors tijdens hun spreekuren onder ogen moeten zien! Opleiding, ervaring en medische indicatie In ons vorige hoofdstuk hebben we gezien hoe jaloezie, hoogmoed en opvoeding een grote rol bij stress kan spelen. In deze studie zullen we opmerken dat opleiding en ervaring eveneens een belangrijke rol spelen in de toenemende stressverschijnselen in onze tijd. Van groot belang bij het constateren en/of voorkomen van stress is de medische indicatie. Mensen die studeren en tegelijk onder 67

Reeds in de kinderjaren kunnen ouders in hun opvoeding verwachtingen bij hun kinderen scheppen waaraan zij later nooit kunnen voldoen. Wanneer ouders dan tòch blijven aandringen, vaak tegen de adviezen van schoolhoofden en beroepsadviseurs in, scheppen zij een reële mogelijkheid voor stress op latere leeftijd van hun kinderen. Vaak leidt dit tot blijvende schade voor geest, ziel en lichaam, met vele frustraties bij het slachtoffer. Slechts een grondige analyse van de mogelijkheden, het toetsen van aanwezige talenten en gaven en de inschatting ervan, kan voor erger behoeden. Wanneer het sociale, maatschappelijke en geestelijke leven hieraan aangepast kunnen worden, zal het stressverschijnsel over het algemeen achterwege blijven. Vandaar dat steeds meer bedrijven overgegaan zijn tot het herwaarderen van bestaande functies, zodat gaven en talenten meer in overeenstemming gebracht kunnen worden met de functie. Laten we de les van Saul en de te hoge verwachtingen van zijn volk ter harte nemen, voor het te laat is!

Het “goede”vinden we dan ook alléén in de volmaakte Persoon van de Heere Jezus, de Grote Hulpverlener. Hij is ons voorgegaan en zó een voorbeeld voor elke Christen geworden, “Want hiertoe zijt gij geroepen, dewijl ook Christus voor ons geleden heeft, ons een voorbeeld nalatende, opdat gij Zijn voetstappen zoudt navolgen. Die geen zonde gedaan heeft, en er is geen bedrog in Zijn mond gevonden; Die, als Hij gescholden werd, niet wederschold, en als Hij leed, niet dreigde; maar gaf het over aan Dien, Die rechtvaardiglijk oordeelt; Die Zelf onze zonden in Zijn lichaam gedragen heeft op het hout; opdat wij, der zonden afgestorven zijnde, der gerechtigheid leven zouden; door Wiens striemen gij genezen zijt. Want gij waart als dwalende schapen; maar gij zijt nu bekeerd tot den Herder en Opziener uwer zielen” (1Pet. 2:21-25). Herkennen en helen van fysieke en geestelijke wonden Ooit heeft de pastorale hulpverlener Patrick Dixon gezegd: “Er kunnen diepe wonden aanwezig zijn uit het verleden, een gevoel van minderwaardig te zijn. De schuld over het onbedoelde kan overgedragen worden op anderen. Er kan z.g. “overlevingsschuld” zijn, wanneer zo vele anderen reeds zijn gestorven, en de schuld over eigen overleven aanwezig kan zijn. Het gevoel van isolatie en eenzaamheid is vaak intens. De vrees voor het stervensproces is vaak veel groter dan de vrees voor dood zelf.” De troost van een luisterend oor en een biddende Geest “De grootste behoefte is vaak eenvoudige praktische hulp eerder dan enkele troostende woorden of een luisterend oor. De reiniging van iemands vuile vloer of overgekookte pannen en potten en het helpen van de kinderen kan van meer invloed zijn dan zes uur als een voorzitter op een comfortabele stoel de boel dirigeren. Velen willen iemand met STD’S (overdraagbare ziekten) adviseren - maar wie is werkelijk bereid om de tweede mijl te gaan met de betrokken zieke? Bovendien, wanneer het leven voorbij is, blijven de kinderen over. Tien miljoen zijn reeds wees geworden, Wie zorgt er voor hen?” Patrick Dixon, Juni 2002

66

19

HOOFDSTUK 3 Stress en conflicthantering We leven in een maatschappij die zowel op het maatschappelijke, economische als op het spirituele vlak door zeer snelle veranderingen gekenmerkt wordt. Natuurlijk brengen deze snelle veranderingen conflictsituaties met zich mee, wat weer kan uitlopen op stress. Elke verandering vraagt van alle betrokkenen een hoeveelheid energie om die verandering te realiseren. Met name voor de veertig plussers onder de lezers zal het een uitdaging zijn om de jongere generatie te lern hoe zij met stress moeten omgaan. Een grotere levenservaring wekt de verwachting bij jongeren dat zij hulp kunnen verwachten van de oudere generatie, die meer geestelijk uithoudingsvermogen en geduld zou moeten hebben. Maar de zeer snelle veranderingsprocessen van deze 20e eeuw vragen een hoge tol, met name onder de wat oudere generatie, die de veranderingen niet meer bij kunnen houden. Hierdoor ontstaan er wrijvingen tussen individuele personen en groepen mensen die helaas vaak te laat worden opgemerkt en hierdoor kunnen uitlopen tot complete confrontaties. De hierna volgende studie dient o.a. om dit soort stressveroorzakende confrontaties te helpen voorkomen. Het IK en de "methodische behandeling" Zoals we allemaal merken krijgen we te maken met een toenemende mate van stressveroorzakende omstandigheden. De wereldomvattende problemen waarmee de mensheid te maken krijgt zijn nog nooit zo intensief geweest als nu. Door de mogeljkheid om van deze wereldwijde problemen kennis te nemen, krijgt het individu steeds meer te maken met een stroom van vaak deprimerende informatie die zijn geest dreigt te overstelpen. Er is een grote behoefte aan geesteljke rust en vrede in een eeuw waarin veel mensen meer vrije tijd en lichameljke rust kennen dan in vorige eeuwen. Toch is er minder aandacht voor elkaar dan er ooit geweest is. Het isolement is groot, ondanks de vele 20

worden door haast, ambitie, agressiviteit, vijandigheid, gedrevenheid en het gevoel voortdurend onder tijdsdruk te leven lopen vlg. drs. Falger groot gevaar om in een stress te geraken. Het is dan ook zaak al de voortekenen van stress tijdig te onderkennen, zodat er een verandering van levensstijl aangevangen kan worden. Dat hierin begeleiding nodig is en een sterke wilbeslissing, zal iedereen duidelijk zijn. Niet geleerde lessen! Koning Saul, de hoofdpersoon uit ons Bijbelverhaal, heeft door schade en schande dus niet geleerd om zijn levensstijl te veranderen door een radicale afwijzing van hoogmoed en de jaloezie. Het resultaat was dat anderen ernstig leden onder de tirannie van deze door stress geplaagde man. Zelfs zijn eigen zoon was niet meer veilig voor hem en moest kiezen voor een functie aan het hof, met eer en gezag, maar onder voortdurende spanning of een vrijbuitersleven met David, die moest vluchten om buiten de invloedssfeer van de koning te blijven. Jonathan, Sauls zoon, koos voor het weelderige en invloedrijke leven aan het hof en stierf samen met zijn vader een smadelijke dood. Laten wij door deze praktische geschiedenis onze les leren en tijdig orde op zaken stellen, jaloezie en verkeerde karaktertrekken belijden en oordelen, zodat we de vrucht van Gods Heilige Geest kunnen laten zien. Alleen de wedergeboorte kan deze radicale verandering bewerken, kent ú deze ommekeer in uw leven? Dan weet u ook met stressvolle omstandigheden om te gaan en schuilt u evenals David bij de Heere God, Die ook úw Heiland in de Heere Jezus Christus wil zijn! Hij helpt u erdoorheen en reinigt uw karakter en geloof, juist in situaties die tot stress kunnen leiden! Stress, opvoeding en onredelijke verwachtingen Tenslotte zien we dat stress ook het gevolg kan zijn van een verkeerde opvoeding, waarin het kind teveel aan z'n eigen wil wordt overgelaten. In de samenhang van deze studie moeten we niet vergeten één van de grootste oorzaken van stress te behandelen, namelijk die van het hebben van onredelijke verwachtingen. 65

In 1 Sam.18:5-13 lezen we b.v. een van de oorzaken van stress, die van de jaloezie, die vaak eindigt in achterdocht en achtervolgingswaan. Laten we het lezen: "David was Sauls speciale gezant en voerde alle opdrachten van de koning steeds succesvol uit. Daarom maakte Saul hem bevelhebber over zijn troepen en David werd een geliefd man bij het leger en het hele volk. Maar er was iets onaangenaams gebeurd toen het triomferende leger van Israël terugkeerde, nadat David Goliath had verslagen. Vrouwen uit alle steden stonden langs de kant van de weg om koning Saul toe te juichen. Zij zongen en dansten van blijdschap op de muziek van trommels, tamboerijnen en cimbalen. Zij zongen echter dit lied: "Saul heeft zijn duizenden verslagen en David zijn tienduizenden!" Dat was natuurlijk iets waar Saul woedend om werd. "Wat zullen we nú krijgen", zei hij bij zichzelf, "ze rekenen David tienduizenden toe en mij slechts duizenden. Als dat zo doorgaat, maken ze hem nog eens koning!" Vanaf die tijd keek Saul met wantrouwende blikken naar David. De volgende dag overviel de boze geest van God Saul opnieuw en hij ging als en razende tekeer. David probeerde hem net als voorheen te kalmeren met zijn harpspel. Maar Saul, die een speer in zijn hand had, wierp deze plotseling naar David, met de bedoeling hem aan de muur te spietsen. David kon de speer tot twee keer toe nog net ontwijken en maakte dat hij weg kwam. Saul was bang voor David en jaloers, omdat de Heere hem had verlaten en nu met David was. Tenslotte verbood Saul hem in zijn omgeving te komen. David kreeg de leiding over een kleine troepenmacht en moest vooraan in het leger optrekken." Haast, ambitie en agressief gedrag Stressgevoeligheid heeft dus ook met karakterinvloeden te maken. Drs. P. Falger heeft in een onderzoek naar het ontstaan van hart- en vaatziekten het verband tussen stress en karakter aangetoond. In een krantenartikel schrijft hij dat bepaalde gevoelige karaktertypen meer gevaar lopen om stress te krijgen dan andere typen die wat lakonieker van aard zijn en meer in staat zijn afstand te nemen van problemen. Karaktertypen die gekenmerkt 64

vormen van sociale instellingen en methoden om tot een grotere harmonische eenheid te komen. Het egoïsme viert hoogtij, het "ik-tijdperk" schijnt reeds lang aangebroken en de hoogste vorm van eenheid, het huweljk en het gezin, verbrokkelt steeds meer in klein en ongebonden samenlevingsverbanden, waarin de mensen door met name de moderne ontspanningsmethoden, zoals de Flipperkast, het Casino, de TV, Video- en computerspelletjes en de Walkman steeds eenzamer worden. Al deze ontspanningsmethoden versterken immers het ego-gevoel van de mens en blijken geen methoden te zin voor een gezond samenlevingsverband, waarin men open staat voor elkaars behoeften en problemen. Al deze ontwikkelingen leiden ertoe dat de mensheid gaat zoeken naar oude en nieuwere methoden om rust te vinden voor de menselijke geest, om zo zichzelf te kunnen handhaven in een zich verhardende maatschappij. Verlangen naar rust en vrede "Aan elk verlangen van de mensheid ligt een streven naar geluk ten grondslag. Door kennis en ervaring kan de menselijke geest zich vollediger ontplooien dan tot nu toe het geval is geweest, zodat hij in harmonie met zijn omgeving kan komen". Dit zijn zo de slogans van wereldwijd verspreide al of niet semireligieuze organisaties die de mensheid dè oplossing zegt te kunnen geven voor de genoemde probleemgebieden. Ze gebruiken inderdaad eeuwenoude methoden, maar ze blijken in de landen van herkomst niet het gewenste resultaat gegeven te hebben dan men tegenwoordig doet vermoeden. Het sociale isolement, de scherpe tegenstellingen tussen arm en rijk en het voortbestaan van de verschillende "kastensystemen" bestaat in die landen immers nog steeds. Toch, vanwege het mystieke, semiwetenschappelijke en religieuze karakter van de aangeboden methoden, maken velen van genoemde methoden gebruik, omdat het verlangen naar rust en vrede onbevredigd bleef. Men blijft zoeken naar middelen die de menselijke geest aanspreken, om vandaaruit lichaam en ziel rust te schenken. En omdat velen denken dat de wetenschappelijke psychiatrie vijandig staat t.o.v. de religie, wil-

21

len wij in het begin van deze studie ook een christen psychiater aan het woord laten.

HOOFDSTUK 11 Stress en karakter

Het advies van een psychiater Dr. Fred.E.Milkie, een psychiater die reeds vele mensen heeft geholpen door de weg naar vrede en levensblijdschap te wijzen, schrijft vanuit zijn praktijkervaring het volgende: "Op het terrein van de psychiatrie komt men tot de ontdekking dat de mensen in de eerste plaats naar rust zoeken. Vroeger kon ik in dit opzicht niemand helpen, maar nu ben ik ervan overtuigd, dat er een onfeilbaar middel bestaat tegen de onrust, verwarring en stress die er in het persoonlijk leven kan zijn. Ik schrijf het voor met de grootst mogelijke zekerheid en ik heb nog niet ondervonden dat het faalt. Enige jaren geleden hoorde ik voor het eerst in mijn leven het Evangelie van Jezus Christus en er begon toen een strijd in mijn hart, die vijf maanden geduurd heeft. De beoefening van een godsdienst schonk mij geen voldoening. Door het lezen van de Bijbel leerde ik echter inzien, dat ik mij moest toevertrouwen aan een PERSOON. Eindelijk viel ik op mijn knieën en beleed mijn zonden voor God. k nam Zijn Zoon Jezus Christus, de Gekruisigde en Opgestane Heer, als mijn Heiland aan. Hij kwam in mijn hart wonen en veranderde mijn leven. Vanaf dat ogenblik heb ik vrede. Buiten Jezus Christus is er alleen maar onrust en verwarring. Sommige kennissen, waaronder ook godsdienstige, verklaarden mij voor gek. Het was hun niet bekend dat de ware godsdienst bestaat in het geloof in een levend Persoon, de Heere Jezus Christus, en dat zonder Hem geen redding mogelijk is. Men probeert het met eindeloos met kalmerende middelen, die echter alleen maar verslavend zijn. Maar die kunnen nooit genezing schenken. Een shockbehandeling of een kuur kunnen dit evenmin bereiken. Het aanvaarden van Jezus Christus als Heiland zal die rust echter wèl kunnen geven. Dit maakt niet onmiddellijk 22

In gedachten zie ik hem zitten. Moedeloos, met het hoofd tussen z'n handen staarde hij naar de grond. Macht, aanzien, succes in het leven, het was hem allemaal gegeven, maar tòch had hij grote problemen met zijn positie en de toestand van ziel en geest. Af en toe waren er driftaanvallen die erop wezen dat hij in een ernstige stress was geraakt. Uit respect voor zijn positie en afkomst, was er weinig kritiek op hem uitgeoefend, wat zijn karakter behoorlijk had misvormd. Bewust van zijn roeping had hij zich erop voorgestaan de belangrijkste man te zijn, een man met geweldig veel invloed en die zich bewust was dat hij ook veel goeds gedaan had. Op een strategisch punt had hij voor zichzelf een standbeeld laten oprichten, iets wat normaal gesproken pas ná iemands dood werd gedaan. En nú was daar die concurrent gekomen, een jonge vent die de sympathie van het gewone volk had en bewezen had die sympathie ook te verdienen. Hij kon niet ontkennen dat deze belangrijke figuur veel gaven had die hem tot een machtig man konden maken, maar dat deze jongeman hem in de weg stond, was duidelijk. Reeds geruime tijd zijnde de depressieve man op een middel de jonge concurrent uit te schakelen. Intriges, gevaarlijke opdrachten waarbij je gemakkelijk dodelijke vergissingen kon maken en andere middelen hadden reeds gefaald, wat nú gedaan? Intussen waren de depressies verergerd en het leek erop dat niets de door hoogmoed en slechte karakterinvloeden geplaagde invloedrijke man kon plezieren. Achtervolgings- en waanvoorstellingen Dat sterke persoonlijkheden een grote invloed op onze handel en wandel kunne hebben, zien we ook uit het leven van David en Saul. Juist uit de historie, in dit geval een Bijbelse geschiedenis, kunnen we veel leren over de verschillende oorzaken van stress.

63

en moedeloosheid kan veroorzaken. Het is natuurlijk niet zo dat iedere stress met zonde te maken heeft! De omgeving en andere factoren kunnen hierin ook een belangrijke rol spelen, evenals de zonden en tekortkomingen van anderen, zoals werkgevers, regering, liefdeloos gedrag en agressie of de gevolgen van criminaliteit. Al deze zaken kunnen christenen echter bij de Heere Jezus brengen, zoals David het deed. Uitstel hiervan, brengt nieuwe problemen met zich mee, luister maar: Zolang ik zweeg en mijn zonden niet beleed, kwijnde ik weg. Ik was de hele dag tot tranen toe bewogen. Dag en nacht voelde ik hoe U tot mijn geweten sprak. Ik schrompelde in elkaar als bij grote hitte. Toen heb ik al mijn zonden beleden en niets voor U verborgen gehouden. Ik zei:'Ik zal de Heere alles opbiechten' en toen hebt U mijn schuld vergeven." Van toen af aan kon David weer counselor, d.w.z. raadgever voor zijn volk en zijn familie zijn. Door zijn rijke ervaringen ontvingen velen steun om niet in de zelfde zonden te vervallen. Anderen vonden eveneens de weg naar de bevrijding van de zondelast en macht en werden gevuld met liederen vol lofprijzing. Kent ú dit gevoel ook en kunt u de Heere prijzen om wat Hij in uw leven gedaan heeft door de Heere Jezus? Vanaf nu kunt u dan ook zeggen: "U verbergt mij. U spaart mij voor moeilijke omstandigheden. U vult mijn hart met lofliederen over mijn bevrijding. Ik kan aan anderen laten zien welke weg ze moeten gaan, God geeft raad en Zijn oog zal op u zijn." Geve God dat u in uw moeilijke weg alleen hulp zal zoeken bij de Heere Jezus, Die u heeft laten zien dat u niet alleen bent in uw nood, maar dat anderen een uitweg hebben gevonden door geloof in Gods liefde en vergeving.

een einde aan al uw problemen, maar God belooft u leven, en eeuwige vrede! ik heb gezien hoe de kracht van het Evangelie levens verandert. In min spreekkamer komen velen ertoe om hun zielen te ontlasten. O, hoe zochten zij de genoegens van het leven! Ik geloof dat God een leegte laat in ieders leven, die Hij alleen kan vullen. Daarvoor kan niets anders in de plaats komen. De Heere Jezus kwam om te zoeken en te redden wat verloren is. Onlangs had ik nog iemand, een jong meisje nog, dat ik vroeger naar een zenuwinrichting zou hebben doorverwezen. na enige gesprekken knielden we neer om te bidden. Zij sprak zich volledig uit en gaf haar hart en leven aan de Heere Jezus Christus. Zij bereidt zich nu voor om naar het zendingsveld te gaan. Tegenwoordig zoeken velen het in de verkeerde richting. Zij willen dat hun geweten gesust wordt en hun stressprobleem wordt opgelost, maar zij willen niet breken met hun zonden. Zij willen niet horen van een rechtvaardige God, die het kwaad oordeelt. God is een God van liefde, dat is waar, maar er is een hel om aan te ontkomen en een hemel om te winnen. Een jonge Koreaanse dokter kwam hier om onder een bekwaam chirurg verder te studeren. Deze bleek een overtuigd christen te zijn en ook een bekwaam hersenchirurg. Daar een hersenoperatie altijd een groot risico meebrengt, bracht deze chirurg zijn patienten hiervan op de hoogte. De Koreaan luisterde naar deze gesprekken en werd getroffen door het grote verschil in reactie tussen gelovige en ongelovige patiënten. Dit bracht hem ertoe op zekere dag de vraag te stellen: "Ik zou graag meer over Jezus willen weten; ik zou graag die vrede willen bezitten, waarover de christenpatiënten spreken". Hij bezit nu ook die vrede, omdat hij zijn nood bewust werd en zin vertrouwen op de Heere Jezus gesteld heeft. Hij werkt nu als christenarts in zijn eigen land". Drie jaar gelden getuigde dr. Fred.E.Mike tegenover een hartspecialist. "Fred", zei hij, "hou toch asjeblieft op over die onzin".

62

23

Terwijl we wachtten op twee collega's, met wie we samen zouden eten, zweeg ik verder over dit onderwerp. "Daar komen ze aan", zo riep hij, "Ik heb trek in eten". Het volgende ogenblik zakte hij dood in elkaar. En hij was in zijn leven geen dag ziek geweest, maar hij had Jezus Christus de rug toegekeerd, helaas!

Een belangrijk symptoom is de herbeleving van de gebeurtenis wanneer de betrokkene de plaats van het ongeval of het trauma opnieuw betreedt of in de omstandigheden denkt te herkennen.

Op zoek naar de "creatieve intelligentie"?

Ook kan ontkenning optreden, wat zich vertaalt in vermindering van de belangstelling voor belangrijke activiteiten. De persoon met een groeiende stress vervreemd zich dan van anderen. In sommige gevallen kan er overmatige waakzaamheid, versterkte schrikreacties, slaapstoornissen, moeizame concentratie of schuldgevoelens ontstaan. De symptomen die bij dit specifieke syndroom thuishoren, laten in versterkte mate zien waartoe stress in het algemeen kan leiden.

Volgens de media is de mensheid op zoek naar z.g. "buitenaardse beschavingen", in de hoop dat deze "beschavingen" een soort "creatieve intelligentie" zullen kunnen overdragen aan de aardbewoners, zodat deze eindelijk rust en ontspanning zullen vinden. Maar zoals we in het voorbeeld van de hartspecialist hebben kunnen opmerken, heeft niemand van ons tot nog toe enige belofte of zekerheid dat hij, ondanks die z.g. "creatieve intelligentie" die hij nodig zou hebben, het volgende ogenblik nog zal leven. De Bijbel zegt bij monde van de Heere Jezus: "Wat baat het een mens, als hij de hele wereld won, maar schade leed aan zijn ziel (Mat.16:26)? God wil niet dat Zijn schepsel schade lijdt, maar dat het gelukkig wordt en het eeuwige leven in Jezus Christus zal vinden! De prijs die hiervoor betaald moest worden is reeds betaald door de Heere Jezus Zelf, betaald met Zijn eigen bloed! Dr.Milke kon zijn patiënten beloven, op gezag van Gods Woord, de Bijbel, dat iedereen die vandaag tot Jezus Christus gaat, echte blijdschap en vrede zal vinden. "Geen psychiater kan u meer beloven", zo schrijft hij. Toch zoeken vele wetenschappers het tegenwoordig in een andere richting, die van het oosters-mystieke denken, het spirituele dus. Van dit denken verwacht men dat de mensheid conflictsituaties kan oplossen. Niet allen hebben hun vrede gezocht in het opnieuw bestuderen van de oude Bijbelse waarheden, zoals de hierboven geciteerde psychiater heeft gedaan. Velen zoeken het via de herinvoering van oude, oosterse denkwijzen, die in een westers jasje gestoken, nieuwe en pasklare oplossingen beloven. 24

Het gevaar van ontkenning en isolatie

Stress, zonde en schuld Laten we nu eens zien hoe David in een stress geraakte door een zondige daad, waardoor hij èn zichzelf, zijn gezin, zijn leger, het volk en vooral de Naam van God in diskrediet had gebracht. Laten we de situatie door hemzelf laten uitleggen, zoals hij dat beschreven heeft in Ps. 32. Hij begint duidelijk vanuit de vergeving te schrijven, want als iemand nog tobt met zijn probleem, kan hij anderen natuurlijk niet goed de weg uit het probleem wijzen, luister maar wat hij zegt:

"Gelukkig is hij wiens misstap vergeven en zonden niet meer gezien worden. Gelukkig is hij, aan wie de Heere zijn zonde niet toerekent en wiens innerlijk oprecht is." David heeft vergeving ervaren, dat is duidelijk en hij prijst iedereen gelukkig die afgerekend heeft met verkeerde dingen in zijn of haar leven of nog beter, heeft kunnen voorkomen dat ze in daden werden omgezet. Maar... hij heeft ervaren wat de gevolgen zijn wanneer dat niet gelijk gebeurt en er langere tijd geleefd wordt met een bezwaard geweten. Stress is dan het onvermijdelijke gevolg, wat dikwijls ook hoge bloeddruk, hoofdpijn, slapeloosheid 61

De psalmdichter van Ps. 31 zou zich wèl herkennen in de bovenbeschreven situatie. Hij schrijft tenminste het volgende:

Enkele van deze semireligieuze bewegingen bieden de beoefenaars van hun technieken de volgende resultaten:

"Help mij door Uw genade Heere. Ik heb het zó moeilijk! Alles kwijnt weg van narigheid. Het verdriet overmand mij! U kent mijn angst en spanningen. Mijn leven gaat voorbij in verdriet en jarenlang leef ik zuchtend."

- Een diepe rust als basis voor dynamische activiteiten - Een zogenoemde "creatieve intelligentie" - De bevordering van de natuurlijke ontwikkeling van de gehele mens - De verruiming van het menselijke bewustzijn.

Ziet u dat u niet alleen bent in uw moeilijkheden? God heeft speciaal voor u de ervaringen op laten schrijven van mensen zoals u en ik, zodat u zich niet al te eenzaam voelt in uw stress situatie! Soms kan men door eigen fouten en tekortkomingen in moeilijkheden komen. Ook voor die mensen heft God een herkenningspunt, lees maar mee:

Juist omdat men deze technieken en/of methoden aanprijst als "wetenschappelijk" en niet religieus, wekt het op zijn zachtst gesproken argwaan als men tijdens de cursus ontdekt dat de cursist onvermijdelijke een soort inwijdingsritueel moet ondergaan. Dit ritueel doet zoals gezegd oosters aan en gaat gepaard met een offer ritueel, dat gewijd is aan reeds overleden goeroes (oosterse leraren).

"Door mijn eigen slechtheid heb ik geen kracht meer over en lichamelijk ga ik alleen maar achteruit. Voor hen die het mij moeilijk maken, ben ik een mikpunt van spot geworden..." Ziet u wel dat God ook rekening met ú heeft gehouden? Dat Jezus al die ervaringen heeft laten opschrijven om u te laten zien dat u niet alleen bent met uw zorgen en stress? Hij kan en wil u eruit helpen, zelfs waar de hulp van mensen heeft gefaald! Psychosomatische ziekten We noemden reeds eerder het verband tussen Psychosomatische ziekte en stress, om aan te tonen dat er een relatie gelegd kan worden tussen de toestand van onze ziel en ons lichaam. Iedereen kent tegenwoordig de term psychosomatische ziekte, waarmee aangegeven wordt dat er een min of meer duidelijk verband gelegd kan worden tussen onze geestelijke gezondheid en die van ons lichaam. We kunnen daarbij denken aan maagen darmzweren, migraineaanvallen, huidaandoeningen en sommige vormen van astma en hartziekten. Een speciaal soort stress ontstaat door een specifiek beschadigende gebeurtenis, een trauma, zoals het meemaken van een sterf- of ernstig ongeval. Dit kan leiden tot een z.g. "posttraumatisch stresssyndroom". 60

Daarnaast of daarna dient men zich een geheime en zeer persoonlijke "mantra" eigen te maken, die men geregeld moet herhalen tijdens de dagelijkse meditatieve oefeningen. Deze "mantra" kan men vergelijken met een soort "tongentaal" zoals die in sommige charismatische groepen beoefend wordt. In deze bewegingen legt men namelijk eveneens de nadruk op geestelijke en emotionele ervaringen. Deze "mantra" betekent echter, zoals men zelf verklaart, een "voertuig van goddelijkheid", en dit "voertuig" zorgt ervoor dat de cursist onder een geestelijk juk (Yoga) komt, het "juk Gods" genoemd. Het effect van deze meditatieve oefeningen is een bewustzijnsvernauwing, inplaats van een bewustzijnsverruiming, zoals dat in de literatuur wordt gesuggereerd. De zintuigen worden namelijk voor de invloeden van de buitenwereld afgesloten, waardoor de cursist minder gevoelig voor stress lijkt te zijn. Vandaar dat deze ik-gerichte oplossingen zo'n grote aantrekkingskracht hebben voor stressgevoelige persoonlijkheden.

25

De Bijbelse weg naar bevrijding Helaas blijven er nu eenmaal situaties bestaan die een aanslag plegen op deze in feite isolerende beschermingstechnieken. Er ontstaan dan zulke grote innerlijke spanningen dat de opgehoopte agressie, na aanvankelijk een tijdje verdrongen te zijn, zich op kritieke momenten tòch naar buiten begeeft. Vanwege deze nieuwe spanningssituaties willen wij op dit soort ik-gerichte sessies in een apart hoofdstuk terugkomen. Ondertussen kunnen de lezers en cursisten reeds experimenteren met de oude Bijbelse beginselen van geloof in Christus en belijdenis van zonden, waardoor stress en conflictsituaties opgelost kunnen worden in de kracht van Jezus' Naam. Deze beginselen hebben dus alles te maken met de persoon en het werk van die unieke Heer van hemel en aarde, de Heere Jezus Christus, de God-Mens. Deze Goddelijke, historische en unieke Persoon wilde de gevolgen van onze ongehoorzaamheid dragen en stierf de dood van ons zondaren aan het kruis van Golgotha. Het "loon van de zonde, was immers de dood"? Maar vanwege Zijn Godheid en Goddelijke kracht is deze Jezus ook weer opgestaan uit de dood, zodat ieder die in Hem gelooft, eeuwig leven kan ontvangen!

dat de toepaja sterft door de overmatige stressreacties. Opmerkelijk is dat soortgelijke ervaringen bij mensen tot dezelfde resultaten kan leiden! Voortdurende ontmoedigende en vernederende ervaringen die men niet uit de weg kan gaan, blijken invloed uit te oefenen op onze lichaamsfuncties en het geest-en zielsleven van de mens. Verminderd afweervermogen Stress vermindert altijd het natuurlijk afweervermogen. Het is gemakkelijk vast te stellen dat chronische stress een verhoogde kans geeft op diverse ziekten, met name als er voorwaarden aanwezig zijn (bijvoorbeeld een sluimerende infektie of een allergische aandoening). Stress vermindert vooral ons natuurlijk afweersysteem tegen o.a. tumoren en ontstekingen. Er zijn sterke aanwijzingen dat deze weerstandsvermindering loopt via een verhoging van diverse hormonen, die we stresshormonen noemen. Wanneer het normale evenwicht dat er tussen deze hormonen is verstoord wordt of wanneer het natuurlijk herstel lang uitblijft, kunnen we spoedig stressverschijnselen verwachten. Frustratie en chronische stress

De rust die dit geloof geeft, is zo groot, dat het effect van deze rust op ieder terrein van het aardse leven zichtbaar wordt. Problemen met stress, spanning, lijden, tegenslagen en ziekte, kunnen vanuit deze rust verwerkt worden. De levende Heer en Heiland Jezus Christus helpt daarbij en geeft door Zijn Heilige Geest vrede en levensmoed.

Vanuit déze gedachte kunnen we dus verder!

Ze was altijd al het mikpunt van spot geweest, vooral voor de buren. Vrienden en bekenden spraken al langere tijd niet meer met haar. Ze had zich immers te schande gemaakt? Niemand had de moeite genomen om achter de wàre oorzaak van de stress te komen die ze nu meemaakte. De roddelverhalen waren haar vooruitgegaan en het leek onmogelijk die te ontzenuwen. Zelfs goede vrienden hadden het zekere voor het onzekere genomen en haar al jaren links laten liggen en anderen die contact met haar zochten gewaarschuwd voor de gevolgen. Herkent u zich in deze schets van een gefrustreerde persoon die door omstandigheden in een chronische stress raakte?

26

59

HOOFDSTUK 10

HOOFDSTUK 4

Stress en haar gevolgen

Definiëring van het stress conflict

In het begin hebben we reeds een globale onderverdeling gemaakt van de drie soorten stress die er kunnen zijn, te weten:

Omdat een christelijke visie op het verschijnsel "Stress" een wetenschappelijk onderzoek, wanneer de resultaten hiervan de grondwaarheden van de Bijbel niet loochent, niet uit de weg gaat, is het goed om wetenschappelijke verworvenheden te erkennen. Daarom nemen we graag kennis van de brochure die het "Van Elk Adviesbureau" heeft uitgegeven. In deze brochure lezen we o.a. het volgende:

Stress 1: Prikkels vanuit de directe omgeving, zoals lawaai, hitte, extreme kou, zuurstofgebrek, slaaptekort, alcohol- en drugsgebruik en geluidstrillingen. Stress 2: Geestelijke belasting, zoals het nemen van moeilijke beslissingen, eentonig werk of juist zeer geconcentreerd werk. Stress 3: Sociale belasting. Dit kan o.a. geldproblemen, relatieproblemen, sterfgevallen of werkeloosheid zijn. De normale stress wekt een reactie op in ons lichaam om het aan te passen aan een zéér groot aantal invloeden van buitenaf. Je zou kunnen zeggen dat stress ons gereed maakt om iets te gaan doen met de prikkels die we ontvangen. Het zorgt voor de afwisseling tussen rust en actie, tussen ontspanning en arbeid. Uit een proef van de reeds genoemde drs. van Kooten is gebleken dat de toepaja, een soort eekhoorn uit Zuidoost-Azië, die in een rivalenstrijd verliest, in een dodelijke stress raakt wanneer hij vanuit een andere kooi zijn rivaal blijft zien. Worden zij door een dunne houten wand gescheiden, dan herstellen beiden even snel aan de verwondingen die in de strijd zijn opgelopen. Als de verliezer zijn rivaal echter blijft zien, sterft deze door gebrek aan eetlust en door voortdurende angst. Het hartritme, dat normaal alleen bj inspanning stijgt, blijft bij de verliezer op een hoog niveau, zelfs 's nachts. Ook het gehalte van het bijnierschorshormoon blijkt te zijn toegenomen. Het dier raakt uitgeput en het afweersysteem tegen infecties valt uit, hetgeen leidt tot de dood. Uit het onderzoek blijkt 58

"Naarmate organisaties geconfronteerd worden met snelle, opeenvolgende of tegelijk voordoende veranderingen, nemen spanningen, tegenstellingen en daarmee het aantal conflicten toe". Zo begint het adviesbureau "Van Elk" haar "syllabus voor conflicthantering". Het schema dat zij hierin hanteren vinden wij hieronder gedefinieerd, waarbij de verbindingslijnen naar elk van de invloedssferen de gevaren voor stress en conflikt aangeven. Onder conflict verstaat het adviesbureau dan "de onverenigbaarheid van strevingen, doelen en waarden, opvattingen en gedragingen tussen systemen of delen ervan. Aan de hand van onderstaand schema kan dat verduidelijkt worden. Samenleving en samenwerking Zoals de syllabus van het adviesbureau "Van Elk" reeds aangeeft, kunnen wij mensen niet zonder een organisatievorm. Elke organisatie kent echter de noodzaak van samenwerking van de leden onderling. En of het nu om een organisch geheel gaat of een organisatie, er is altijd samenwerking tussen de leden onderling nodig. In feite is de hele schepping op dit principe gebaseerd. Verstoring van deze natuurwet geeft conflictsituaties en stress, waar wij samen dus wat aan willen gaan doen. Maar dan moet elke betrokkenen het wilsbesluit nemen mee te doen aan deze vorm van samenwerking, te beginnen met een gedachteuitwisseling tussen alle betrokkenen! 27

De "ik-jij-zij-wij" relatie Willen we een overzicht hebben van de mogelijke conflictsituaties die er kunnen ontstaan, heeft het reeds genoemde adviesbureau "Van Elk" onderstaand schema ontwikkeld, waarin de verschillende betrokken partijen aangegeven zijn. (plaatje) Conflictsoorten Wat we bij conflictsituaties moeten weten is de reden van het conflict. Er zijn volgens een zekere heer Mastenbroek (1979), ten tonele gevoerd door reeds genoemd adviesbureau, namelijk drie soorten conflicten, te weten; 1. 2. 3.

Instrumentale conflicten Sociaal-emotionele conflicten Belangen conflicten

Al deze soorten conflicten kennen een 9 tal escalatiegraden, die we stuk voor stuk zullen bestuderen.

28

Herkenning, dat alleen al is het begin van de genezing! Wanneer we in de Bijbel ontboezemingen van dit soort tegenkomen, dan heeft God daar natuurlijk een bedoeling mee. Altijd eindigen deze mensen die hun stress beschreven hebben namelijk met hun hoorders te vertellen dat er een oplossing is uit de moeilijkheden. Laten we eens zien hoe Elihu en Job die oplossing gevonden hebben. Elihu heeft het over een "Boodschapper uit de hemel", die Zich ontfermt over iemand die om uitkomst bidt en bereid is om eigen zonden aan het licht te brengen en te belijden, luister maar: "Maar als er een boodschapper uit de hemel aanwezig is, die als voorspraak dient, één uit duizend die het als een vriend voor hem opneemt, dan zal Hij Zich over hem ontfermen en zeggen: "Maak hem vrij; hij zal niet sterven. Er is een losgeld voor hem betaald." Dan zal zijn lichaam weer zo gezond worden als dat van een kind, fris en jeugdig. En als hij tot God bidt, zal God naar hem luisteren en hem antwoorden. Hij zal vreugde ervaren als hij het gezicht van de Heere weer ziet en zijn rechtvaardigheid terugkrijgt." Stressvolle omstandigheden zoals Job dus meemaakte hebben vaak met ervaringen te maken waarin we in conflict komen met vrienden of familieleden. Vaak denken we dat lichamelijke ongemakken de enige reden voor stress zouden kunnen zijn, maar vaker blijken er méér factoren een rol te spelen, voornamelijk die van de jaloezie, onbegrip, rivaliteit en eigen trots en zelfingenomenheid, die dikwijls juist tijdens ziekte openbaar komen. Van al deze zaken wil God ons losmaken en Hij gebruikt veel middelen hiervoor, óók stress!

57

Job zichzelf en zijn reactie beter zou begrijpen en zijn gevoelens van opstand zou belijden als zonde. Vaak heeft God een speciaal doel met Zijn kinderen wanneer Hij toelaat dat ze in een stress raken. Natuurlijk speelt Satan hier een belangrijke rol, vooral als het een stress is die te maken heeft met menselijke verhoudingen! Maar...tòch ontvangt een gelovige zo'n situatie uit Gods handen en niet uit die van Satan! Luister eens naar wat Elihu zegt over de stress en het lijden van Job, dat verzwaard werd door de onderlinge rivaliteit tussen hem en zijn vrienden: "Ik heb u steeds weer horen zeggen: 'Ik ben rein, ik heb niet gezondigd; ik ben onschuldig. En tòch heeft God aanmerkingen op mij en beschouwt mij als Zijn vijand. Hij legt ketens om mijn enkels en kijkt scherp naar elke beweging die ik maak.' Maar juist hierin hebt u ongelijk, dat u op déze wijze over God spreekt. Want God is veel groter dan de mens. Waarom klaagt u bij God dat Hij niet antwoordt? God spreekt wel degelijk- nu op de ene, dan op de andere wijze- hoewel de mens dat misschien niet opmerkt. Bijvoorbeeld in dromen en nachtelijke visioenen als een diepe slaap komt over de mensen die op bed liggen. Op zulke ogenblikken opent Hij hun oren en waarschuwt Hij hen, zodat ze van gedachten veranderen en ervoor zorgen niet trots te worden.... God kan de mens echter ook een ziekte sturen, zodat hij met voortdurende pijn in zijn botten in bed moet blijven en hij zijn eetlust verliest en zelfs voor het heerlijkste gerecht zijn neus optrekt. Hij wordt broodmager en komt steeds dichter bij de dood en zijn macht." Het "doodwens-syndroom" De voortdurende aanwezigheid van ellende en stress veroorzakende zaken, bewerkt soms dat de wens ontstaat verlost te mogen worden van datgene dat ergert of vernedert. Soms wenst men tenslotte zichzelf dood, wanneer er niets veranderd lijkt te kunnen worden. Job, Elia, Jeremia en vele anderen hebben deze wens allemaal in zich voelen opkomen en dit ook opgeschreven, zodat mensen hun eigen ellende in de Bijbel zouden herkennen en eveneens God zullen gaan zoeken en vinden, zoals deze mensen. 56

HOOFDSTUK 5 Behandelingsmodellen Het is binnen het kader van onze studie natuurlijk uiterst belangrijk om te weten hoe men met het conflict en de stress omgaat en hoe men eventuele escalaties kan vermijden en/of oplossen. De heren Thomas en Kilmann (1976) beschrijven aan de hand van een tweedimensionaal model vijf persoonlijke omgangsvormen met conflicten. Als basis dienen dan twee uitgangsstellingen, te weten: 1.

De menselijke assertiviteit t.o.v. het conflict (de ikgerichte poging om in eigen belang te voorzien), en

2.

De geneigdheid tot samenwerking, of de mate waarin het individu poogt in de belangen van een ander te voorzien.

In het onderstaande tweedimensionale schema ziet u deze modellen uitgewerkt. (vervolg overnemen blz.9 De "interventiestrategie" In conflictsituaties kunnen er momenten zijn dat er behoefte is aan een min of meer neutrale, en door alle betrokkenen aanvaarde, bemiddelaar. Deze dient dan het conflict en/of het probleem, samen met de betrokkenen, te analyseren om zodoende samen met de confidenten naar een oplossing en/of compromis te zoeken. De reeds genoemde heer Mastenbroek (1982) heeft hiertoe in de vorm van een aantal stellingen een samenvatting voor een "interventiestrategie" gegeven, waar de bemiddelaar iets mee kan gaan doen. Het wordt door hem gepresenteerd als een soort leidraad, waar men vaak genoeg vanaf zal moeten wijken, afhankelijk van de gegeven omstandigheden en een eventuele religieuze interventie. (vervolg blz.10) 29

Oplossingen voor conflictsituaties In de hierna genoemde situaties kunnen er per model een aantal oplossingen aangeboden worden. Deze zijn reeds jaren in de praktijk beproefd gebleken en samen met een voluit Bijbels hanteringmodel kunnen zij situaties waarin er sprake is van stress verlichten of zelfs geheel doen verdwijnen. (zie blz.10 t/m blz.12) De rol van een bemiddelaar Natuurlijk dient de rol van de bemiddelende partij te voldoen aan een aantal vooraf gestelde criteria. Deze criteria dient in een vroeg stadium ter goedkeuring met alle betrokkenen doorgenomen worden. Aan het einde van deze cursus zal er een z,g. "oefening voor conflicthantering" gegeven worden, die met een waarderingsindicatie beoordeeld kan worden. Voor alle duidelijkheid noemen wij tenslotte nog enkele dimensies en interventierollen voor een bemiddelaar (blz.12-14).

de overmatige stressreacties. Opmerkelijk is dat soortgelijke ervaringen bij mensen tot dezelfde resultaten kan leiden! Voortdurende ontmoedigende en vernederende ervaringen die men niet uit de weg kan gaan, blijken invloed uit te oefenen op onze lichaamsfuncties en het geest-en zielsleven van de mens. De ervaring van David Wanneer we nu met deze gegevens uit de natuur naar de ervaringen van David gaan zoals dat in o.a. de psalmen staat opgetekend, dan merken we bijvoorbeeld in Ps. 6 en 7 op dat ook hij, evenals in het geval van die verliezende Toepaja uit ons voorbeeld, uitputtingsverschijnselen vertoonde. Hij roept in zijn ellende tot God en zegt in Ps. 6:3-10: "Heb medelijden met mij Heere, want ik ben maar een zwak mens. Genees mij, want mijn lichaam is ziek. Mijn geest is opgewonden en verward. Laat mij toch snel weer tot mijzelf komen! Kom Heere, schenk mij opnieuw een gevoel van welbehagen. Red mij door Uw goedheid. Want als ik sterf ben ik niet in staat tegenover mijn vrienden van U te getuigen. En in het dodenrijk kan niemand u loven. Het verdriet put mij uit; elke nacht wordt mijn kussen nat van de vele tranen. Mijn ogen staan dof en mijn blik is duister omwille van mijn vijanden. Verdwijn uit mijn ogen, zondaars, want de Heere heeft mijn tranen gezien en mijn smeken gehoord. Hij zal mijn gebeden beantwoorden." Het hulpgeroep van de ellendige We zien uit deze roep om snelle hulp dat ook een gelovige in een stress kan raken doordat hij de verliezende partij lijkt te zijn in de wereld. Als zo'n situatie lang duurt kan een gelovige zelfs gaan denken dat God Zelf Zich tegen hem of haar keert en de depressie is dan volkomen. Gevoelens van verlatenheid in tijden van tegenspoed kennen we allemaal. Vaak verdwijnt de eetlust, zoals we lezen in de rede van Elihu, een van de vrienden van Job hem in zijn ellende trachtten bij te staan en te begrijpen. Elihu heeft Gods regeringsweg met Job duidelijk proberen te maken, zodat

30

55

HOOFDSTUK 9

HOOFDSTUK 6

Stress en rivaliteit

Stressfactoren en hun betekenis

Het had allemaal te maken met die lawaaierige verpakkingsmachine. Thuis waren er vaak moeilijkheden omdat hij de radio zo hard aanzette en er zo vaak hard geroepen moest worden voor hij het hoorde. Langzaam had de stress toegeslagen omdat hij de gesprekken om hem heen niet meer zo goed kon volgen en vaak dingen verkeerd verstond, waardoor er regelmatig misverstanden ontstonden. In de fabriek was het warm, hadden de werknemers vaak last van hoge bloeddruk en zuurstofgebrek en sliepen ze weinig. Hierdoor ontstond er een geprikkelde sfeer, zowel op het werk als thuis. Genoemde zaken kunnen, zoals we in vorige programma's hebben aangetoond, tot stress leiden, met alle gevolgen vandien.

Bijna iedereen heeft dagelijks met stress te maken. Chronische stress is een van de grootste maatschappelijke problemen van deze tijd. Een derde deel van het ziekteverzuim heeft met aan stress verbonden klachten te maken. Wanneer we dus over stress willen nadenken, moeten we éérst drie belangrijke vragen stellen:

De woon- en werkomgeving

Iedereen kent en gebruikt het woord stress. Zelfs in personeelsadvertenties komt het woord voor om "stressbestendigheid" als voorwaarde te stellen. Toch zijn er eigenlijk maar weinig mensen die precies weten wat de term "stress" inhoudt. Het woord stress betekent in feite niets anders dan het Engelse woord voor druk of gewicht. Reeds in de 15e eeuw werd het gebruikt om natuurkundige verschijnselen aan te duiden, maar in de 17e eeuw werd het woord ook op de mens toegepast wanneer deze ontbering of tegenslag kreeg te verduren. Stress is dan een reactie van het lichaam op dingen die om ons heen gebeuren. In vaktermen heet dat: "de reactie op prikkels die een mens van buitenaf krijgt." Die prikkels kunnen dan op twee manieren worden ervaren.

Maar er is nòg een oorzaak die tot een ernstige mate van stress kan leiden, dat is rivaliteit. Een zekere drs. van Kooten heeft hiervan uit het dierenrijk een aardige illustratie gegeven, waarbij hij aantoonde hoe woon- en werkomstandigheden invloed uitoefenen op het gedrag van dieren en vaak ook op het emotionele leven van de mens. Uit een proef is namelijk gebleken dat de toepaja, een soort eekhoorn uit Zuidoost-Azië, die in een rivalenstrijd verliest, in een dodelijke stress raakt wanneer hij vanuit een andere kooi zijn rivaal blijft zien. Worden zij door een dunne houten wand gescheiden, dan herstellen beiden even snel aan de verwondingen die in de strijd zijn opgelopen. Als de verliezer zijn rivaal echter blijft zien, sterft deze door gebrek aan eetlust en door voortdurende angst. Het hartritme, dat normaal alleen bij inspanning stijgt, blijft bij de verliezer op een hoog niveau, zelfs 's nachts. Ook het gehalte van het bijnierschorshormoon blijkt te zijn toegenomen. Het dier raakt uitgeput en het afweersysteem tegen infecties valt uit, hetgeen leidt tot de dood. Uit het onderzoek blijkt dat de toepaja sterft door 54

1. Wat betekent stress 2. Hoe kan je stress voorkomen 3. Hoe kun je stress behandelen Wat betekent stress?

Zo kan stress heel plezierig zijn. Denk maar eens aan de opwinding voor iets waar je met genoegen naar uitkijkt. Maar het kan ook heel vervelend zijn, bijvoorbeeld als het op je werk niet allemaal zo gesmeerd loopt als je zou willen. In het eerste geval is er natuurlijk niets aan de hand. Mensen klagen over het algemeen slechts over stress als die spanning niet prettig is!

31

De niet-prettige stress kun je over het algemeen in drie soorten onderverdelen: Stress 1: Directe prikkels uit de omgeving Stress 2: Geestelijke belasting Stress 3: Sociale belasting

VRAGEN vr. 1 Wat betekent stress en wat zijn de gevolgen voor mens en maatschappij? vr. 2

Welke invloed kan de ziel op onze lichaamsfuncties hebben?

Deze drie soorten stress zullen we in het vervolg van deze studie nader uitwerken.

vr. 3 Welke factoren spelen een belangrijke rol in de bestrijding van stress?

Het verstoorde evenwicht

vr. 4 Wat kan een belangrijke oorzaak zijn van een hoog aantal ziekmeldingen?

In de laatste eeuw wordt het woordje stress ook gebruikt om het verstoorde evenwicht tussen psychisch en lichamelijk welzijn aan te duiden. Het is dan ook begrijpelijk dat tegenwoordig steeds meer de nadruk wordt gelegd op de gezondheid van de hele mens, dat betekent dus het welzijn van de mens naar geest, ziel en lichaam. Vooral op het terrein van de ziel kan er heel wat mis gaan, zodat stress begint op te treden. Ook christenen krijgen met deze vormen van stress te maken. En omdat de Bijbel een heel realistisch Boek is, willen we in het kader van deze cursus ook de Bijbelse visie op stress en geestelijke spanning bekijken. Om te beginnen heeft de grote apostel en wetenschappelijk gevormde Paulus eveneens verschillende vormen van stress meegemaakt. Hoewel het niet volkomen duidelijk is of hij de schrijver van de Hebreeënbrief is geweest, zijn er in hoofdstuk 11 zulke stressvolle omstandigheden beschreven, dat ook tegenwoordig velen hieronder bezweken zouden zijn. Veel mensen ervaren immers ook nu nog steeds allerlei vormen van lijden, zoals ziekte, armoede, tegenslag, oorlog, geweld, onzekere situaties en slechte werkomstandigheden. Vandaar dat God de belevenissen van de apostel Paulus heeft laten optekenen.

vr. 5 Wat moeten wij onderzoeken tijdens de behandeling van stress? vr. 6 Wat is het "aanknopingspunt" voor een medische behandeling? vr. 7 Wat verstaat men onder de term "harmonieus beleven van het spirituele"? vr. 8

Welk verband is er tussen onze gedachten en stress?

vr. 9

Op welk waarschuwingssignalen moet je acht geven?

vr.10 Welk verband is er tussen het "Gapend gat syndroom" en stress ? vr.11 Waarmee worden we vergeleken wanneer we teveel op mensen vertrouwen ? vr.12 Noem enkele oplossingen ter voorkoming van stress vr.13 Noem enkele kenmerkende verschillen tussen gedreven en geroepen mensen.

We lezen hierover o.a. in 2 Kor.11:18-33, waar hij schrijft over onbarmhartige kritiek van huichelachtige mensen, die hem bekri32

53

Inderdaad leek het erop dat deze krachtige Persoonlijkheid in staat zou zijn om op deze manier een hele nieuwe maatschappij in het leven te roepen. Hij riep mensen in Zijn dienst, predikte de noodzaak van een radicale verandering van denken en levensstijl, maar wist tevens met gezag hen te corrigeren, die verkeerde karaktereigenschappen openbaarden. Ook onder Zijn volgelingen waren er gedreven mensen, die gevaar liepen evenals Elia in een stress te geraken. Geroepen mensen zijn zich bewust van hun afhankelijkheid van genade en zullen in tegenstelling tot gedreven mensen niet zo snel in een stress geraken.

tiseerden over zijn stijl van spreken en handelen. Hij werd geconfronteerd met schijnchristenen en huichelaars, die echter een geweldige invloed op de mensen uitoefenden. Hij had te maken met geldgebrek, armoede, honger, chronische vermoeidheid, vervolging, onrechtvaardige behandelingen. Hij had te maken met boze machten die zich wisten te manifesteren als waren het vertegenwoordigers van het licht, er waren rovers die hem tijdens zijn vele reizen wilden plunderden, er waren stormen op zee, waardoor hij verschillende malen schipbreuk geleden had en zo zou je de lijst van stressvolle omstandigheden kunnen uitbreiden.

Ze kunnen beter tegenslagen verwerken en verdragen kritiek doordat ze het op de juiste wijze weten te verwerken. Ook willen ze een eenmaal verworven invloedrijke positie niet met alle middelen behouden en vertonen geen tekenen van agressie wanneer men hun ter verantwoording roept.

Als er dus één mens ervaring had met omstandigheden die stress kunnen veroorzaken, wat het Paulus wel! Tòch zien we dat hij zich steeds weer opricht en allerlei zware taken tot een goed einde weet te brengen. Het geheim van zijn leven vinden we in zijn intense gebedsleven en relatie met God. Hij schrijft daar in 2 Kor. 12:7 en verder zelf over, luister maar:

Werkelijk geroepen mensen herken je dikwijls door de rust die ze afstralen, zelfs tijdens kritiek en agressief gedrag van anderen om hen heen. Ze zijn creatief en terwijl ze in overweging geven hoe eventuele veranderingen aangebracht kunnen worden. Ze brengen evenwicht in allerlei soorten werksituaties. Ze hoeven geen gezag te claimen, omdat ze door hun hoogstaande morele wandel het gewoon hebben en anderen hun roeping in en door Christus aanvoelen of erkennen. Uit de geschiedenis van Jezus is echter gebleken dat veel mensen niet wilden ingaan op Zijn radicale en noodzakelijke eis tot bekering en wedergeboorte. Velen wijzen deze voorwaarde om blijvend geholpen te kunnen worden, helaas af, zodat spanningen zich blijven ophopen, de ziel benauwen en het lichaam teisteren. In een volgend hoofdstuk zullen we daarom nadenken over het verband tussen stress en ziektesymptomen. Voor Tegenslag en stress (zie "Muren van mijn hart" blz.102 vv.)

52

"...omdat God niet wilde dat ik mij iets zou gaan verbeelden, heeft Hij mij pijnlijk laten vernederen door een handlanger van satan, die mij als met vuisten slaat. Dat is een 'doorn in mijn vlees'. Nee, God zal niet toelaten dat ik mij wat ga verbeelden. Drie keer heb ik de Heere gesmeekt dit lijden te laten ophouden. Maar de Heere antwoordde telkens weer: "Dat Ik altijd bij u ben, is genoeg. Wanneer u zelf zwak bent, kan Mijn kracht zich ten volle ontplooien." Daarom durf ik mij toch op mijn zwakheden te beroemen. Omdat dàn de kracht van Christus in mij gezien kan worden. Daarom kan ik zèlfs blij zijn over zwakheden, beledigingen, noodsituaties, vervolgingen en moeilijkheden, die ik terwille van Christus moet verdragen. Want als ik zwak ben, ben ik pas sterk." De apostel had dus geleerd zich in al die beproevende omstandigheden te schikken èn ervoor te danken! De reden hiervoor was dat hij juist door al die zwakheden de kracht van God beter leerde kennen. God had immers beloofd dat ieder die op Hem vertrouwde, Zijn kracht in zwakheid zou ervaren?

33

Het resultaat was dan ook dat Paulus méér werk verzet heeft dan alle andere christenen. En dat kan ook ònze ervaring worden! Geloofsvertrouwen, hét wapen tegen stress! Paulus had dus het geheim gevonden van het noodzakelijke evenwicht tussen ziel, geest en lichaamsfuncties en hij "bedwong zijn lichaam tot dienstbaarheid" in de kracht van de Heilige Geest die iedere gelovige heeft gekregen in de wedergeboorte! In een tijd dat er grote nadruk gelegd wordt op een gezondheid van de gehele mens, zien we dat Paulus het wapen tegen stress wist te hanteren. Hij vertrouwde op Gods beloften, bracht die in gebed en zijn geloof in Jezus' kracht, maakte dat hij staande bleef, ondanks zijn eigen zwakheid! Aandacht voor het zielenleven Het terrein van ons zielenleven is momenteel sterk onder de aandacht van de wetenschap gekomen, mede vanwege de toenemende stress in het bedrijfs- en gemeenschapsleven. Enorm veel boeken zijn op dit terrein op de markt verschenen. Velen zijn door psychologen, psychiaters en counselors met of zonder geestelijke invalshoek geschreven. De basis van deze cursus geeft dan ook slechts een kleine selectie uit enkele tientallen boeken te zien die het onderwerp stress behandelen. Veel schrijvers verdelen de menselijke ziel in verstand, emoties en de wil, hoewel er ook een andere indeling mogelijk bljkt. Met name in de religieuze visie op de mens komen de aspecten van de menselijke ziel sterk naar voren, waarbij zowel het verstand, de wil als het emotionele leven door de hulpverleners worden aangesproken, ook wel het hart van de mens genoemd.

De waarde van geloofsvertrouwen Stressbestendigheid hangt dus niet af van onze opleiding of ervaring, ons vermogen tot manipulatie van mensen of het uitbuiten van gunstige omstandigheden, of het bezitten van een sterke persoonlijkheid. Niets van dat alles, want dit zijn allemaal eigenschappen die van tijdelijke aard zijn. Stressbestendigheid heeft alles te maken met geloofsvertrouwen en het gehoorzaam doen van wat God gezegd heeft! Het is daarom belangrijk om te luisteren naar de waarschuwing èn bemoediging van de apostel Paulus, die in veel stressvolle omstandigheden is geweest. Hij schrijft in 1 Kor. 10: 12-13 hierover het volgende: "Als u denkt dat u nooit zover zult gaan, moet u oppassen om niet te zondigen. De beproevingen die ú hebt ondergaan, zijn niet ongewoon. God is trouw; Hij zal ervoor zorgen dat de beproevingen u niet teveel worden. Hij zal ook een uitweg uit de beproevingen geven, zodat u ertegen opgewassen bent." Het gezaghebbende Woord Ook de Heere Jezus werd aanvankelijk door een grote groep mensen als de aangewezen Persoon gezien die stressvolle omstandigheden tot een goed einde kon brengen. De mensen van die dagen waren immers op zoek naar een oplossing die hen van een zwaar politiek en religieus juk kon bevrijden en Jezus leek hiertoe in staat te zijn. Zijn onderwijsmethoden waren niet nieuw, maar de wijze waarop Hij onderwijs gaf wèl. "Hij leerde hen als gezaghebbende", lezen we in een van de Evangeliën.

Stress, emotie en geloof In het zoeken naar de oplossing van stressproblemen wordt er in de éne visie sterk de nadruk op de wilsvermogens gelegd, terwijl in andere benaderingen meer het intellectuele of emotionele vermogen wordt aangesproken. Vele wetenschappers maken 34

51

Tijdens zijn depressie kwam het eruit. Hij had in zijn denken een gedachte toegelaten dat hij een van de grootste profeten moest zijn geweest, groter en beter dan zijn voorgeslacht. Tegelijk was hij de mening toegedaan dat de andere profetenzonen van zijn dagen, in niets te vergelijken waren met hemzelf. Integendeel, ze doorstonden de kritiek van Elia niet, want ze waren immers gevlucht voor het gevaar in die dagen? Wanneer we zulke gedachten toelaten, dan staan ook wij, ondanks al het succes van voorgaande jaren, aan de vooravond van een diepe val en geraken ook wij in een diepe stress!

daarom dankbaar gebruik van de Bijbelse gegevens over de menselijke ziel, evenals de apostel en wetenschapper Paulus dat heeft gedaan in o.a. zijn brief aan de gelovigen in Thessalonika. We lezen hierover in de eerste brief aan de Thessalonicenzen (1 Thes.5:23), waar we o.a. dit lezen:

Leven uit genade

Ook in andere gedeelten van de Bijbel wordt er verband gelegd tussen de gezondheid van het lichaam en de toestand van ons zielenleven, ook wel onze emoties genoemd. De derde brief van de apostel Johannes bijvoorbeeld verbindt de wens van de oude en beproefde apostel dat men een gezond lichaam heeft met de toestand van iemands ziel, we komen daar nog op terug. Volgens bepaalde werkmodellen bestaat de ziel me ons gevoel, onze wil en ons verstand, terwijl onze geest meer verband houdt met ons vermogen om te kunnen communiceren met menselijke geesten en God, en in het door God de Schepper verboden en negatief verband, met duistere machten. Deze factoren spelen een zeer belangrijke rol in de bestrijding en/of oorzaak van stress, waarop we later in deze lessen eveneens nog op terug zullen komen.

Stressbestendigheid zit hem dus niet in het hebben van een sterke persoonlijkheid, maar in het juist inschatten van de situatie en de eigen afhankelijkheid van God! Zolang wij beseffen dat we uit genade leven en nauwkeurig acht geven op Gods aanwijzingen, zodat we inderdaad "niet boven vermogen verzocht worden", zal het gevaar van stress niet zo groot zijn. Kennis van de eigen roeping èn kennis van de eigen afhankelijkheid en beperktheden, maken iemand stressbestendig, dat is duidelijk. Maar een hoogmoedig aangelegd persoon zal vroeg of laat het gevaar lopen in en stress te geraken. De Bijbel heeft ook op dit punt veel te zeggen, luister maar naar wat de apostel Petrus, die weet had van stress en depressies in zijn leven, in 1 Petr. 5:5-8 schreef: "U moet in de omgang met elkaar nederig zijn, want God is tegen trotse mensen. Maar als u nederig bent, zal Hij u genade geven. Als u zich buigt onder de sterke hand van God, zal Hij u oprichten als Hij vindt dat de tijd daarvoor gekomen is. Geef al uw zorgen en problemen over aan God, want hij houdt van u en zorgt voor u. Maar ondanks dat moet u de situatie goed inzien en op uw hoede zijn voor de grote tegenstander, de duivel. Hij gaat rond als een brullende leeuw, op zoek naar een prooi om te verslinden."

50

"En Hij, de God van de vrede, heilige u geheel en al, en geheel uw geest, ziel en lichaam moge bij de komst van onze Heere Jezus Christus blijken in alle dele onberispelijk bewaard te zijn"

Dat er in het begin van onze jaartelling reeds kennis was van het verband tussen ziel, geest en lichaam, bleek dus uit brieven die in de begintijd van de Joods-Christelijke kerk geschreven zijn. Een citaat uit een van deze brieven maakt duidelijk dat men in die dagen inzicht had in wat wij psychosomatische ziekten noemen. Johannes, die in zijn derde brief aan de vroegchristelijke kerk iemand het allerbeste toewenst, deed dat dus met de volgende woorden: "Geliefde, voor alle dingen wens ik dat het u goed gaat, zoals het uw ziel goed gaat" (3 Joh.vs.2).

35

Uit deze woorden kunnen wij opmaken dat de Bijbelschrijvers reeds vroeg het verband wisten te leggen tussen lichamelijke gezondheid en geestelijk welzijn. De moderne wetenschap is dus in de ontdekking van deze verbanden toch niet zo modern als wij dachten! Oude wijsheidsliteratuur Zelfs in de wijsheidliteratuur van de joodse overlevering, vinden wij dit soort kennis terug. In het bekende spreukenboek, hoofdstuk 17 vers 22, dat aan koning Salomo wordt toegeschreven, lezen we o.a: "Een blij hart doet het lichaam goed, maar een ontmoedigde geest maakt ziek." Het verontrustende aantal ziekmeldingen in deze tijd blijkt dan ook grotendeels te danken te zijn aan psychische spanningen in de werk en/of gezinssfeer. Het is dus zaak om nauwkeurig na te gaan op welke wijze wij deze enorme druk kunnen verminderen.

zich mee, wat vaak gepaard gaat met een nieuwe golf van stressverschijnselen en helaas ook toenemend agressief gedrag. Een oplossing voor dit probleem meent men gevonden te hebben in een soort voorselectie bij sollicitatieprocedures. Stressbestendigheid wordt steeds meer als voorwaarde en eigenschap gevraagd, maar wat is stressbestendigheid eigenlijk en hoe herken je dat? De invloed van sterke persoonlijkheden Om een antwoord op de vraag over stressbestendigheid te krijgen, kunnen we ons het beste opnieuw tot de Bijbel wenden. Deze keer zullen we zien dat we stressbestendigheid niet noodzakelijk moeten zoeken bij mensen die zoveel lijken te presteren. Het is best mogelijk dat deze mensen gedreven mensen zijn, maar dat betekent beslist niet dat ze ook stressbestendig zijn! De bekende profeet Elia leek enorm stressbestendig toen hij in zijn eentje de machtige koning Achab en zijn goddeloze en occulte vrouw Izébel trotseerde. Maar toen deze profeet zijn visie verloor door na te denken over de enorme macht van Izébel, verloor hij al zijn volharding en moed en viel hij in een diepe depressie en stress. Hoe kwam hij in deze situatie? Laten we zijn geschiedenis eens nalezen in 1 Kon. 19, waar het volgende beschreven staat: "Koning Achab vertelde koningin Izébel wat Elia gedaan had en hoe hij de profeten van Baäl had afgeslacht. Daarop stuurde zij een bode naar Elia met de volgende boodschap: "U doodde mijn profeten en nu zweer ik bij de goden, dat ik morgen om deze tijd u van het leven zal beroven, zoals u dat bij mijn profeten hebt gedaan." Toen vluchtte Elia weg om zijn leven te redden." Veel mensen voelen zich aangetrokken tot sterke persoonlijkheden, mensen die in staat geacht worden om de juiste oplossingen te bieden op kritieke momenten. Zo kwam het volk diep onder de indruk van Elia's machtige persoonlijkheid en gedrevenheid. Tòch volhardde deze bekende profeet, die zo'n visie had voor zijn volk en zo'n machtig getuigenis had gegeven van de almacht van God, niet in zijn levensopdracht. Hoe kwam dat?

36

49

gericht is. Velen kunnen dan niet meer op de juiste wijze de spanningen en "droogten" van het leven aan, omdat ze niet aangesloten zijn op de juiste informatiebron. Een bekende historische uitspraak illustreert deze situatie met de volgende woorden: "Vervloekt is de man die zijn vertrouwen stelt op sterfelijke mensen en zijn hart van God afkeert. Hij lijkt op een kale struik in de woestijn, zonder enige hoop voor de toekomst; hij staat op zoute grond in een barre wildernis waar geen mens woont. Maar gelukkig is de man die op de Heere vertrouwt en al zijn geloof en hoop op Hem richt. Hij lijkt op een boom die aan een rivier staat; een boom die geen hinder ondervindt van de hitte en niet lijdt onder maandenlange droogte. Zijn bladeren blijven groen en hij blijft vrucht dragen" (Jer. 17:5-8). Zou u ook in tijden van druk en tegenslag vrucht willen dragen? Dat kàn, door te doen wat de Heere Jezus Zijn discipelen adviseerde. Hij vergeleek de gelovige met een wilde wijnrank, die ingeënt was op een vruchtdragende wijnstok. Door in die goede wijnstok te blijven, zou er automatisch vrucht komen, ook onder moeilijke omstandigheden. God Zelf zou dan zorg dragen voor het noodzakelijke snoeiproces in het leven van zo'n gelovige. Bent u bereid aan Gods voorwaarden te voldoen door volledig afhankelijk te blijven van Jezus Christus en Zijn Woord, dan zal de Heilige Geest zorgen voor de nodige vrucht in uw leven! Lees het maar in Joh.15. Stresshormonen en hun invloeden In de afgelopen jaren zijn artsen en diverse instanties op het gebied van de gezondheidszorg steeds meer gaan inzien welke hoge prijs stress eist van het welzijn van een volk. Tweederde van alle bezoeken aan huisartsen blijken ingegeven te worden door symptomen die samenhangen met stress. Dit brengt enorme kosten met zich mee voor de gezondheidszorg. Kosten die de werkende bevolking moet opbrengen in de vorm van sociale lasten. Alleen dit feit al brengt nieuwe spanningen en arbeidsonrust met

48

HOOFDSTUK 7 Kun je stress voorkomen? Voor we op deze vraag een antwoord proberen te formuleren, moeten we eerst nagaan welke factoren een rol spelen in de ontwikkeling van stress. Vooruitlopend op dit hoofdstuk kunnen we alvast stellen dat het uiterst belangrijk is de verhouding tussen geest, ziel en lichaam te kennen en met elkaar in evenwicht te houden. Dit kunnen we doen door de Bijbelse aanwijzingen voor een gezond geloofsleven op te volgen. Als wij in de kracht die God hiervoor wil geven deze aanwijzingen in praktijk brengen, is er weinig kans dat emotionele stress ons hele leven gaat overheersen. Natuurlijk kunnen er altijd onverwachte gebeurtenissen plaatsvinden, maar van belang is dat wij dan weten hoe wij met deze gebeurtenissen moeten omgaan, zodat stress zoveel mogelijk kan worden voorkomen. Herkenning, het éérste aanknopingspunt voor stressbehandeling Daar de Schepper ons allemaal heeft uitgerust met het vermogen om te denken en beslissingen te nemen, kan elk weldenkend mens om zijn intellectuele vermogen worden aangesproken. Daarom zijn de uitspraken van o.a. drs. van Kooten en drs. P.R.J. Falger uiterst belangrijk, zij schreven over het onderwerp stress in een Nederlands dagblad het volgende: "Het nagaan van de belangrijkste factoren voor stress vormt het grootste deel van de behandeling." En i.v.m. het risico van een hartinfarct schreef drs. Falger: "Herkenning van dit 'vitale uitputtingssyndroom' is van grote waarde als aanknopingspunt voor medisch ingrijpen."

37

De relatie tussen geloof en stress Opmerkelijk is dat de genoemde wetenschappers beide een relatie zien tussen een praktische en nuchtere geloofsbeleving en stress met haar eventuele gevolgen, zoals b.v. een hartinfarct. Onderzoekingen hebben aangetoond dat een praktische beleven van Bijbelse geloofswaarheden, ervoor kan zorgen dat stress en infarcten minder voorkomen dan bij mensen die "het geloof" vaarwel hebben gezegd. Dat is zeker iets om aan het begin van onze speurtocht naar oorzaak en behandeling van stress in gedachten te houden! Wanneer we in de hierna volgende hoofdstukken de geestelijke belasting behandelen die mensen kunnen ervaren, zal deze relatie aan een nader onderzoek worden onderworpen. Geloofsvertrouwen geeft de mens in moeilijke ogenblikken de nodige geestelijke energie om staande te blijven, zodat zo iemand kan blijven functioneren. De Bijbel kent dan ook talrijke aanwijzingen en geschiedenissen van mensen die door hun geloof in God en Zijn beloften, uit of voor veel moeilijkheden bewaard werden. De stress zèlf kan niet altijd voorkomen worden, maar vaker ervoeren de gelovigen bijzondere hulp van God, juist als de stressvolle omstandigheden dreigend op hen afkwamen. Daarom geeft de Bijbel zoveel waardevolle aanwijzingen om stress te voorkomen of om er middenin staande te blijven. Ten eerste leert God ons te ontspannen door onze aandacht op Gods mogelijkheden te vestigen. Wanneer we gespannen zijn kunnen we niet goed nadenken en tot constructieve oplossingen komen. Luister naar goede, niet opwindende muziek of zang, wees een tijdje bezig met dingen die geen spanning oproepen en doe op geregelde tijden de Bijbel open om de psalmen te overdenken, b.v. Psalm 1.

38

We hebben hiermee dus vanuit de Bijbel gewezen op het gevaar van slechte en chaotische gedachten. Veel stress ontstaat namelijk ook doordat mensen verkeerde en afbrekende informatie tot zich nemen. Of dat nu het beluisteren van roddel, laster of politieke opjutterij is of het bekijken van een zedeloos en moorddadig televisieprogramma en het lezen van seksueel opwindende lectuur, in alle gevallen zal dit een nuchtere levenshouding in de weg staan. En juist die nuchterheid is een machtig wapen in de voorkoming en bestrijding van stress! Het "gapende - gat - syndroom" Je kunt stress met verschillende natuurlijke gebeurtenissen en processen vergelijken. De bewoners van een flatgebouw ergens in Florida hebben dit op een morgen bij het wakker worden heel aanschouwelijk en tot hun afgrijzen voorgesteld gekregen. Toen ze uit hun raam keken zagen zij een groot gapend gat in de straat. De grond onder de straat voor hun gebouw was letterlijk in elkaar gezakt en in het steeds dieper wordende gat verdwenen auto's, hele stukken straat en tuinmeubelen en het was duidelijk dat spoedig het grote flatgebouw zou volgen! Volgens de wetenschappers treden zulke "gapende gaten" steeds op wanneer door langdurige droogte de ondergrondse stromen uitdrogen, waardoor de hoger gelegen gronden geen steun meer krijgen en uiteindelijk instorten. Aan de hand van deze schokkende illustratie wordt het ons duidelijk dat wij ervoor moeten zorgen dat "onze innerlijke mens" voortdurend steun vindt in waardevast informatie, die als een krachtige en schone waterstroom onze geest rein en op orde houdt. Wanneer wij niet voldoende aandacht aan onze "zielerust" besteden en onze geest alsmaar voeden met informatie van een immorele consumptiemaatschappij, zal stress spoedig volgen. Via de televisie komt veel stress veroorzakende informatie onze huiskamers, kinderkamers en slaapkamers binnen en vaak wanneer het te laat is bemerkt men pas de enorme schade die aan47

heid van demonen, die een strijd voeren om de menselijke ziel in bezit te krijgen en daarmee dus ook ons gedachteleven. Manipulatie en massale gedachtebeheersing volgens de voorspellingen van het boek dat door George Orwell in 1984 werd uitgegeven, zullen nu vrij spel hebben. Zowel technisch als spiritueel blijkt het nu mogelijk hele groepen mensen te beheersen volgens een voorop gepland model. Juist in perioden van stress, wanneer de gedachten toch al niet zo evenwichtig en gemakkelijk manipuleerbaar zijn, behoren met name christenen de helm van het heil op te hebben. Dit is een onderdeel van de christelijke wapenrusting van Efeze 6 en het beschermd met name ons gedachteleven tegen dit soort toenemende invloeden van buitenaf. Vandaar dat we in deze uitzendingen steeds weer terugverwijzen naar de Bijbel, om daarmee onze gedachten te vullen en te wapenen tegen de geest van de valse Christus! De invloed van verkeerde relaties In de Bijbel waarschuwt met name de apostel Paulus tegen dit reële gevaar, wat hij in zijn 2e brief aan Timotheus, hoofdstuk 2 vers 19 onder woorden brengt. Daar zegt hij namelijk het volgende: "Maar de waarheid van God staat zo vast als een huis; daar is geen beweging in te krijgen. Op de eerste steen staan deze woorden: "De Heere kent de mensen die echt bij Hem horen", en "wie zichzelf een christen noemt, zou niets verkeerds moeten doen en niets verkeerd moeten zeggen." Maar ook de jonge Timotheus kent de verleidingen die bij de jeugd horen. Problemen en stress zijn hem niet onbekend als je zo zijn levensloop nagaat. Daarom schrijft Paulus als zijn geestelijke vader verder: "Blijf uit de buurt van alles wat jou als jongeman slechte gedachten en gevoelens kan geven. Geef in plaats daarvan je aandacht aan alles wat je kan helpen goed te doen. Heb geloof en liefde en zoek het gezelschap van hen, die van de Heere houden en een zuiver hart hebben."

46

Ten tweede zoek iemand op die je vertrouwt om over de dreigende stress te praten en wat de beste manier is om deze te voorkomen of aan te pakken. Probeer ook de oorzaken en achtergronden te achterhalen, zodat we begrijpen hoe we in zo'n situatie gekomen zijn. Door dit te doen brengen we onze eigen gedachten onder controle door die onder woorden te brengen en wordt het dreigende probleem minder beangstigend omdat we het beginnen te overzien. Ten derde kunnen we uit het verleden leren hoe we in dergelijke omstandigheden gehandeld hebben. We kunnen eruit leren hoe het opnieuw kan of moet of juist niet moet omdat het toen verkeerd ging. Ten vierde kunnen we iets leren van de stress waarin David verkeerde na zijn zonde met Bathseba, vooral toen het in ontucht verwekte kind op sterven lag. U kunt het lezen in 2 Sam. 12. De knechten van David durfden hem niet te zeggen dat het kind al gestorven was. Maar uit de reactie van David leren we dat hij onveranderbare situaties wist te accepteren. Luister naar wat hij deed en sprak na de mededeling dat het kind gestorven was: "David stond op, waste zich, kamde zijn haar, trok andere kleren aan en ging de tabernakel in om tot de Heere te bidden. Daarna keerde hij terug naar het paleis en at wat brood. Zijn dienaren stonden versteld. "Wij begrijpen u niet", zeiden zij. "Toen het kind nog leefde, huilde u en weigerde u te eten. En nu het kind gestorven is, houdt u op met rouwen en eet u opeens weer." David antwoordde: "Ik heb gevast en gehuild toen het kind nog leefde, want ik zei tegen mijzelf: 'Misschien zal de Heere toch nog genade tonen en hem laten leven.' Maar waarom zou ik vasten nu hij dood is? Kan ik hem daardoor terug brengen? Ik zal ooit naar hèm toegaan, maar hij zal niet bij mij terugkomen." We zien hierin dus hoe belangrijk het is dat we moeilijke situaties naar hun waarde weten in te schatten en geen onredelijke verachtingen gaan koesteren, verwachtingen geen grond in de Bijbel hebben en alleen maar stress veroorzaken. Het geloof dat "aale dingen medewerken ten goede voor hen die naar Gods 39

voornemen geroepen zijn", opent nieuwe vergezichten en houdt de toekomst vreugdevol. Dat gaf david moed om verder te leven en het belooft ons, wanneer we het willen geloven, steeds weer de (hemelse) kracht om verder te kunnen. We blijven dus bij tegenslagen niet bij de pakken neerzitten, maar staan op om nieuwe wegen te zoeken om onze idealen en toekomstverwachtingen te verwerkelijken, precies zoals David dat deed. Zo heeft God dat gewild en voor wie op Hem en Zijn Woord vertrouwt, heeft God hoopvolle beloften voor een nieuwe toekomst. Het belang van het loslaten We zien dus uit de reactie van David, dat hij, ondanks de diepe stress die hij beleefde, zich niet door de vreselijke situatie liet overmeesteren. Hij verergerde de stress niet door iets terug te verlangen wat losgelaten moest worden! Veel mensen, óók christenen, raken in steeds diepere problemen door iets vast te blijven houden, al is het maar in gedachten, wat allang losgelaten had moeten worden! Maar er is nog een vijfde manier om stress te voorkomen of er niet dieper in te raken. Blijf in contact met mensen, isoleer je niet! Veel doeltreffender dan een professionele hulpverlener kan doen is het contact met begripsvolle medemensen. De telefoon is er om gebruikt te worden. Bel of bezoek een vertrouwde vriend om de problemen mee te bespreken, iemand die niet direct met een oordeel klaar staat, maar weet te luisteren en, wat belangrijker is, met je wil bidden om samen met jou stil te zijn voor het Aangezicht van God om van Hem een oplossing te verwachten. En dan is er nog die zesde mogelijkheid om iets aan stress te doen. Jakobus schreef hierover en zei: "Als u wilt weten wat God van u verwacht, vraag het Hem en Hij zal u het graag vertellen. Want Hij staat altijd klaar om ieder die Hem daarom vraagt, voldoende wijsheid te geven. Hij zal het u niet kwalijk nemen." 40

sing. Neem er dus speciaal op zulke momenten de tijd voor om je wil en verstand in te schakelen, met de bedoeling je heel bewust te ontspannen door bijvoorbeeld in het gebed Gods hulp te zoeken. Geestelijke rust en kracht zal het resultaat zijn, zodat er volharding en weerstand is in stressvolle omstandigheden. Dat vele mensen geen gebruik maken van deze geestelijke hulp, komt helaas soms door de onwaarachtige houding van vele zich "christelijk" noemende mensen. Maar ...de waarde en geneeskracht van een medicijn hangt gelukkig niet af van de morele positie van de patiënt, maar van het juiste gebruik ervan! Maar iedere christen zou zich moeten onderzoeken in hoeverre hij of zij voor de ander een hindernis is op de weg naar het zoeken van een oplossing tegen de moderne stress. De "kirlianfotografie" Gezien de huidige medische ontwikkelingen en wetenschappelijke ontdekkingen, ook m.b.t. het vinden van eventuele oorzaken van stress, kunnen we tenslotte niet voorbijgaan aan enkele recente wetenschappelijke ontwikkelingen. Het is bekend dat m.b.v de z.g. "Kirlian-fotografie" een soort kleuren aura kan worden waargenomen, dat van kleur en intensiteit verandert bij stress, ziekte en veranderende emoties. We weten dat kleuren in feite lichtgolven zijn, of elektronische trillingen. Elk schepsel heeft dan ook zo'n soort elektromagnetisch veld om zich heen en dit betekent dat zo'n veld niet alleen van binnenuit, maar ook van buitenaf beïnvloed kan worden! Bij de bestudering van deze mogelijkheid stuiten we op het fenomeen gedachtebeïnvloeding, zoals dat bij hersenspoeling het geval is. Steeds meer semi religieuze groepen, vaak oosters getint, blijken op dit terrein onthutsende vorderingen te hebben gemaakt. Onthutsend omdat men hier een terrein betreedt dat door de vijand van onze ziel reeds lang beheerst werd. Nu menselijke geesten zich bewust worden van de aanwezige zielekrachten die elk mens blijkt te hebben, bevinden we ons in directe tegenwoordig-

45

HOOFDSTUK 8 Disharmonie in het denken Iedereen kent wel eens een tijd dat je je niet kan concentreren. Lastig, vooral als je een lezing of examen moet voorbereiden of een uittreksel van een boek moet maken. Vooral als mensen de Bijbel gaan lezen, lijkt het erop dat alle machten in de hemel en op aarde samenspannen om je te laten vergeten wat je zojuist gelezen hebt. Met name wanneer we al vermoeid zijn na een lange en stressvolle dag van hard werken en je veel problemen hebt moeten verwerken kan gebrek aan concentratie je behoorlijk parten spelen. Maar hoe konden die spanningen op het werk, op school, in de omgang met mensen toch zo hoog oplopen? Heeft ú zich dat wel eens afgevraagd? Mensen die zich over dit probleem hebben gebogen zijn tot de conclusie gekomen dat veel van deze spanningen te maken hebben met disharmonie in ons denkvermogen! Het denken wordt soms als een soort verdedigingsbolwerk gezien van waaruit we aanvallen proberen af te slaan. Van binnenuit wordt er vijandig gereageerd op negatieve ervaringen en de voortdurende waakzaamheid die hierdoor ontstaat, werkt uiteindelijk niet bepaald in ons voordeel! Wanneer we hier niet op de juiste wijze mee leren omgaan zullen we ons bewust worden dat er spanningen in geest, ziel en lichaam beginnen te komen die zich uiten in lichamelijke, emotionele en geestelijke klachten, gaat het spoedig mis. Dikwijls gaat dit gepaard met irritatie en agressieve gevoelens. Dit is een waarschuwingssignaal. Verwerkingsprocessen Juist op zulke momenten zouden we ons moeten afvragen wat de beste manier van reageren is. Dat neemt natuurlijk enige tijd in beslag, maar dit tijd nemen om een probleem onder ogen te zien, zal uiteindelijk winst opleveren. Ons lichaam kan zich weer herstellen van de ingenomen aanvalshouding en onze geest krijgt gelegenheid zich te concentreren op een eventuele oplos44

De biecht en de vergeving van zonden Tenslotte is er nog de zevende mogelijkheid om vergeving en genezing te ervaren, de mogelijkheid om met behulp van een al of niet openbare vorm van belijdenis te komen tot een radikale opruiming van alles wat de Bijbel zonde noemt. Wanneer stress het resultaat is van een misstap, een zonde, zoals David bijvoorbeeld door die overspelige situatie overkwam, zegt de apostel Jakobus: "Beken uw zonden aan elkaar en bid voor elkaar, zodat u genezen wordt. Want als een goed en rechtvaardig mens God om iets bidt, heeft dat een geweldige uitwerking." Maar...aanvaardt dan óók de correcties die God vanuit Zijn onfeilbaar Woord aangeeft. Petrus schreef in zijn 1e brief, hoofdstuk 5, waar hij het volgende zegt: "U moet in de omgang met elkaar nederig zijn, want God is tegen trotse mensen. Maar als u nederig bent, zal Hij u genade geven. Als u zich buigt onder de sterke hand van God, zal Hij u oprichten als Hij vindt dat de tijd daarvoor gekomen is." Laten we speciaal in crisissituaties elkaar tot steun te zijn. Deel elkaars lasten, zoals Christus beloofd heeft ons juk mee te helpen dragen. Hij wil dat ook doen d.m.v. Zijn gemeenteleden, de leden van Zijn Lichaam, de ware en éne christelijke Kerk! Maar dan moeten we wèl willen buigen onder Gods tucht, Zijn aanwijzingen willen volgen en geloven in Zijn almacht en liefdevolle hulp. Wantrouwen doet ons zijn als de baren der zee. De depressies worden dieper en heviger en de stress zal u overmeesteren! Laten we dat voorkomen, want dat is nog altijd beter dan stress genezen! Denk eens aan Paulus in de storm die het schip dreigde stuk te slaan. Door de eigenwijsheid van de kapitein en de Romeinse hoofdman waren ze in moeilijkheden gekomen, maar dat bracht Paulus niet in verlegenheid of en diepere stress.

41

Hij kende de troost en de aanwijzingen van zijn Heere Jezus, die macht had over en in elke situatie! Hij gebruikte juist deze unieke mogelijkheid om van zijn Heere te getuigen, temidden van de stress! Van kramp naar ontspanning Zoals reeds gezegd kunnen er momenten zijn van plotselinge spanningen die we niet uit de weg kunnen gaan, maar waar we doorheen moeten. De bekende schrijver Clyde Narromore en zijn vrouw Ruth zeggen in hun boek "Stress, wat doe ik eraan?" o.a: "Waar het om gaat is dit: Veel van wat we doen in het leven hangt af van onze instelling. We kunnen tegen vrijwel alles opzien, of we kunnen in diezelfde dingen allerlei kansen zien. Zo is het ook met spanningen. We kunnen de situaties op een krampachtige manier benaderen, of we kunnen een open oog hebben voor de mogelijkheden om ons te ontspannen en daar naar uitzien. We kunnen, tot op grote hoogte, onszelf leren te ontspannen in vrijwel elke situatie".

woon mens ben, maar ik ga niet op menselijke wijze te werk om de strijd te winnen. Ik strijd met Gòds wapens, niet met mènselijke wapens, om elke tegenstand te breken. Met deze wapens zijn alle argumenten waarmee men zich tegen God verzet, te ontzenuwen; alle barrières tussen God en de mensen worden daardoor omvergehaald. Met deze wapens breek ik elke opstand van menselijk denken om die terug te brengen tot gehoorzaamheid van Christus" (1 Kor. 10:3-5).

Het is duidelijk dat zo'n houding om een bepaalde wilsdaad vraagt. Maar wanneer we bereid zijn onszelf steeds weer in zo'n situatie te oefenen, kan het een gewoonte worden zich bewust te ontspannen vóór onze emoties tot ontlading komen. De muren van ons hart Opnieuw zien we dus het belang van de controle op ons gedachteleven, wat we in feite niet zonder hulp van God kunnen leren. In een boek, getiteld "Muren van ons hart" lezen we het volgende hierover: Stress en de Bijbelschrijvers Steeds weer verbaast het ons dat de Bijbelschrijvers onze moderne tijd, met zulke zaken als stress, depressies en psychosomatische ziekten, zo goed lijken te kennen en de "ontdekkingen" van de moderne wetenschap reeds eeuwen eerder verwoord hebben, luister maar eens: "Nu is het waar dat ik maar een ge42

43

STRESS FACTOREN DOOR OVERSPANNING

Recommend Documents