STICHTING OORLOGS- EN VERZETSCENTRUM GRONINGEN JAARVERSLAG 2013
Jaarverslag Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen 2013 Inhoud: Inleiding Over OVCG Educatie Tentoonstelling Audiovisuele presentaties Onderzoek en publicaties Collectie en nieuwe aanwinsten Overige activiteiten Communicatie Samenwerking Bestuur en Medewerkers
3 5 6 8 10 13 14 15 16 17 19
2
Inleiding OVCG kan terugkijken op een succesvol 2013. Een jaar waarin wij nog nooit zoveel activiteiten hebben georganiseerd, en daarmee media-aandacht hebben gegenereerd. Ook het aantal informatieverzoeken dat wij van particulieren, scholen en anderen binnenkregen was hoger dan ooit, namelijk 400 op jaarbasis. Wij constateren dat een toenemende behoefte bestaat aan informatie over wat de Tweede Wereldoorlog voor ons land en zijn bewoners heeft betekend. Uit de samenleving bereiken ons meer emotioneel beladen vragen die verdieping en duiding behoeven. Het is verheugend dat daarbij ook de jeugd betrokken wordt. Als enige organisatie in de provincie Groningen kan OVCG een concreet antwoord op de vragen geven. Dit maakt onze activiteiten bij uitstek vraaggericht. Bestaande samenwerkingsverbanden, zoals met RHC Groninger Archieven, GAVA, Stichting 4 Mei Herdenking Groningen, de nationale oorlogsmusea en herinneringscentra, en met de Rijksuniversiteit Groningen zijn nog steeds levendig. Tegelijkertijd zijn de banden met o.a. het Nationaal Comité 4 en 5 mei verstevigd. OVCG heeft deelgenomen aan een internationaal studieprogramma, samen met het museale veld en mensenrechtenorganisaties. In 2013 verwelkomen wij ook Stichting OICD, het Oorlogs- en Informatiecentrum Drenthe als nieuwe partner in ons netwerk. Deze stichting is dat jaar opgericht naar het model van OVCG. De coördinator van OVCG verricht parttime werkzaamheden voor OICD. Tevens zijn wij in 2013 begonnen met de voorbereidingen voor het project ‘De Tweede Wereldoorlog dichterbij in 100 voorwerpen’ een samenwerkingsproject tussen de WOII oorlogsmusea en -herinneringscentra, onder leiding van het Nationaal Comité 4 en 5 Mei. OVCG nam deel in de tentoonstellingswerkgroep en levert vier voorwerpen voor de expositie, die van 5 februari tot 5 mei 2014 te zien is in de Kunsthal in Rotterdam. Op 9 april 2013 werden drie voorwerpen als teaser getoond in het actualiteitenprogramma De Wereld Draait Door. De SS-vlag van het Scholtenhuis uit de collectie OVCG was daar één van. Educatie Coördinator Bettie Jongejan heeft in de zomer van 2013 het seminar ‘Lesgeven over de Holocaust’ gevolgd, bij Yad Vashem in Jeruzalem. De opgedane kennis zet zij in bij de educatieve lesprogramma’s. De belangrijkste twee educatieve projecten De Tweede Wereldoorlog Dichterbij in de stad Groningen en Marum hebben in 2013 meer dan 1050 leerlingen in stad en provincie Groningen bereikt. Ook zijn onze leskisten en het lespakket Dwingend Drukwerk veelvuldig aangevraagd door scholen. April-Meistakingen: expositie en struikelstenenproject Wij hebben in 2013 de expositie ‘Slachtoffers van Willekeurige terreur’ gerealiseerd, waarmee wij de April-Meistakingen in 1943, toen zeventig jaar geleden, herdachten. Jong en oud kwamen op de expositie af. Daarnaast heeft OVCG drie verhalen online gezet op www.hetverhaalvangroningen.nl. Het betreft biografieën van slachtoffers van de AprilMeistakingen. Op 9 juli heeft de Duitse kunstenaar Gunter Demig struikelstenen gelegd voor 14 slachtoffers van de April-Meistakingen in de provincie Groningen. Dit gebeurde in opdracht van OVCG, in samenspraak met nabestaanden, buurtbewoners en gemeenten. 3
Op deze manier wordt erfgoed niet allen in museale of educatieve context geplaatst, maar neemt een herkenbare plek in het publieke domein – de buurt- in. Audiovisuele presentaties Tevens hebben wij een documentairedrieluik geproduceerd, getiteld Verhalen van Bevrijders van Groningen. Een uniek beelddocument, waarin interviews met Poolse Canadese bevrijders en hun kinderen zijn vertoond. Het drieluik is in het voorjaar op DVD is verschenen onder de titel: Verhalen van Bevrijding. Getuigenissen uit het laatste oorlogsjaar. Deze films zijn ook uitgezonden TV Noord op 4 mei en op NostalgieNet.
de en de op
Scholtenhuisboekenreeks en serious game Auteur Monique Brinks schreef dit jaar het tweede deel in de Scholtenhuistrilogie. Het boek Daders is gepresenteerd in april 2013. Met een discussie onder leiding van tv-maker Godfried van Run, documentairemaker en auteur Ad van Liempt en auteur Monique Brinks. Onze digitale reconstructie van het Scholtenhuis heeft een groot aantal prijzen opgeleverd. Om die prijzen was het uiteraard niet te doen. Maar het is wel een erkenning voor de manier waarop we met digitale middelen het verleden opnieuw kunnen laten zien. Voor belangstellenden, voor familie, maar ook voor educatieve doeleinden. Met de nieuwe media slagen we er in toenemende mate in om volwassenen en kinderen opnieuw het verhaal van de oorlog te vertellen. We zullen ons daar de komende tijd verder op richten, onder meer door het produceren van de serious game ‘Spin-off: een vijfdimensionale, interactieve reconstructie van de moord op de Groninger verzetsvrouw Anda Kerkhoven in 1945’. In 2013 is een belangrijke start gemaakt met de projectfinanciering en het concept van de serious game, die in april 2015 voltooid zal zijn. 2014 en verder We willen als OVCG de komende jaren op de ingeslagen weg door gaan: een zelfstandige stichting met minimale kosten in optimale samenwerking met de Groninger Archieven. Een vraaggerichte organisatie, die niet willekeurig onderzoek doet, maar reageert op vragen uit de samenleving. Met nieuwe onderzoekslijnen, maar steeds met de focus op stad en provincie Groningen. We zetten in op nieuwe media die gemakkelijk te verspreiden zijn via de digitale kanalen en zo een groot bereik mogelijk maken. En we streven naar intensieve samenwerking met andere instellingen die zich bezig houden met de Groninger geschiedenis, waaronder ook Duitse onderzoeksinstellingen om zo vanuit het Duitse gezichtspunt de verhalen toe te kunnen lichten. Voor beeldmateriaal ontmoetingsplekken.
van
onze
activiteiten
verwijzen
wij
u
naar
onze
digitale
Met vriendelijke groet, Deddo Houwen Voorzitter OVCG 4
Over OVCG De Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen is opgericht in 1991. OVCG is een documentatie- en informatiecentrum over de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen. OVCG is een onafhankelijke stichting, die financieel op structurele basis wordt ondersteund door de gemeente Groningen en de provincie Groningen. De stichting verzamelt en beheert het archief van de periode van de Duitse bezetting van stad en provincie Groningen. Dit archief bestaat uit ruim 16 meter documentatie, 600 affiches, 5000 foto’s, 2500 kranten en tijdschriften, 3000 boeken en meer dan 2500 objecten uit deze tijd. Missie De centrale doelstelling van OVCG is het levend houden van de herinnering aan en informatie geven over de oorlogs- en bezettingstijd van 1940-1945 en de nasleep daarvan. In het bijzonder wordt daarbij aandacht besteed aan het verzet in stad en provincie Groningen, alsmede aan actuele en historische thema’s die daaraan verwant zijn. Kerntaken: het initiëren, organiseren en realiseren van educatieve projecten over de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen; het verwerven, het behouden, het registreren, het documenteren en digitaliseren van de materiële getuigenissen; expertisecentrum voor historisch onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen; andersoortige projecten die de bijzondere geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen weerspiegelt.
5
Educatie De Tweede Wereldoorlog Dichterbij in Marum in samenwerking met de Groninger Archieven, Stichting Vier 5 Mei / Bevrijdingsfestival, te Marum (16 t/m 18 april 2013). OVCG is een partner van de Stichting Vier 5 Mei, de organisatie die in Groningen het Bevrijdingsfestival en de daarmee samenhangende projecten verzorgt. Samen met de Stichting Vier 5 Mei en RHC Groninger Archieven organiseert OVCG al een aantal jaren een basisschoolproject dat in het teken staat van de Tweede Wereldoorlog. Leerlingen uit de groepen 7 en 8 verdiepen zich tijdens dit project in de Tweede Wereldoorlog in hun nabije omgeving. Dit gebeurt aan de hand van een aantal thema’s zoals dagelijks leven, collaboratie, jodenvervolging, verzet en bevrijding, die op lokaal niveau worden toegelicht. Van elk thema wordt eerst een korte toelichting gegeven en daarna gaan de kinderen aan de slag met bronnenmateriaal uit hun omgeving. Elk jaar wordt dit project uitgevoerd met basisscholen in een andere gemeente in de provincie Groningen. In het jaar 2013 was dit met de gemeente Marum. Het project vond plaats op 16, 17, 18 april 2013, van 09:00-12:00 te Marum. Alle 8 basisscholen deden mee, een totaal van 264 leerlingen. Kinderen konden luisteren en in gesprek gaan met mevrouw A. Gjaltema-Zijp, die de oorlog in Marum meemaakte, en met Piet en Betsy Van den Berg - de Jong, die verliefd op elkaar werden in de oorlog. Daarnaast was er een presentatie van aanvullende archiefstukken en een filmvertoning over Marum en Groningen in de oorlog. Tevens maakten de kinderen een wandeling langs plekken in Marum die aan de Tweede Wereldoorlog doen herinneren (monumenten, de voormalige trambaan). Tijdens de ochtenden kregen leerlingen een lesbrief uitgereikt, die ze ter plekke konden invullen. Diverse lokale media (Dagblad van het Noorden, Radio en TV Noord en lokale blaadjes) hebben bericht over dit project. De scholieren gingen het geleerde daarna uiten in eigen creativiteit. Via dit kunstproject komen leerlingen op een andere manier in aanraking met het regionaal culturele erfgoed en krijgt het een bredere betekenis dan alleen museaal of educatief. Beroepskunstenaars in de klas (Bikkers) begeleidden daarbij. De werken werden tentoongesteld op het Bevrijdingsfestival Groningen op 5 mei en in het gemeentehuis te Marum. Het project zal in 2014 plaatsvinden met basisscholen in de gemeente Bedum. Alle scholen uit die gemeente hebben al toegezegd deel te nemen aan het project. Het project zal in Bedum plaatsvinden. Daarnaast wordt er ook een oorlogswandeling in Zuidwolde voorbereid.
6
De Tweede Wereldoorlog Dichterbij in de stad Groningen In samenwerking met RHC Groninger Archieven, GAVA, Cultuur Educatie Stad, Kunststation C, het Menso Alting College en Stenden Hogeschool. Op vier ochtenden, te weten 4, 5, 11 en 12 april vond het project plaats in de stad Groningen. 20 scholen, (8 uit de stad, 12 uit de provincie, totaal 750 leerlingen) namen deel aan het project. Dit project bestond uit vier onderdelen: Zoeken naar sporen van Joodse bewoners in de Folkingestraat. Ontmoeting met twee Groninger gezusters Valk, die de Holocaust overleefden. Een presentatie van stukken, foto’s, voorwerpen en filmbeelden uit en over de oorlog in de lokale omgeving. Een stadswandeling langs plekken in Groningen die aan de Tweede Wereldoorlog doen herinneren. 20 leerlingen van het ROC Menso Alting College, opleiding klassenassistent, hebben de wandelingen begeleid. Zij ervoeren dit project als een van de belangrijkste leerdoelen in hun jaar. Wij gaan in 2014 het project opnieuw aanbieden op 4 ochtenden in april, in samenwerking met dezelfde partners. Lespakketten Een speciale doelgroep voor OVCG is de schooljeugd. In samenwerking met geschiedenisdocenten is een serie lespakketten ontwikkeld zowel voor het voortgezet onderwijs als voor het basisonderwijs. Lesbrief De Tweede Wereldoorlog Dichterbij in Marum. Deze is in een oplage van 500 verspreid onder de leerlingen en onderwijzend personeel. Leskisten met authentieke voorwerpen uit de Tweede Wereldoorlog. Lespakketten Dwingend Drukwerk, over de werking van propaganda.
7
Tentoonstelling: Slachtoffers van willekeurige terreur, over de Groninger slachtoffers van de April Meistakingen in 1943 – te RHC Groninger Archieven Op vrijdag 22 maart werd de expositie door dr. Truus de Witte geopend. Zij promoveerde op het onderwerp De April-Meistakingen en oorlogsvermissing. Zij opende met een zeer emotionele toespraak, want haar oom Broer de Witte was een van de slachtoffers. Ook Foppe de Jong, zoon van Eeuwe de Jong, een van de Marumer slachtoffers, sprak het publiek toe met een persoonlijk verhaal. Vooral de portrettengalerij van 48 slachtoffers die tijdens de April-Meistakingen omkwamen en begraven zijn in Groningen, maakte op veel mensen diepe indruk. Net als de laatste persoonlijke objecten die de slachtoffers hebben nagelaten. Hun zakdoek, horloge, of foto. De biografieën van de slachtoffers hebben wij opgenomen in de publicatie Slachtoffers van willekeurige terreur. Gezichten en verhalen van de AprilMeistakers in Groningen in 1943. Daarnaast zijn er een drietal biografieën van de slachtoffers Marten Woudstra, Jan Zuidema en Simon Frankruijter uitgebreid beschreven op de website www.hetverhaalvangroningen.nl. Door de expositie kwamen wij in contact met veel families, die ons allemaal waardevolle informatie gaven voor ons archief. De expositie kreeg ruime aandacht in de pers, waaronder in het Dagblad van het Noorden, op RTV Noord, de Gezinsbode en OOG radio en tv en de seniorenkrant. Ruim twee maanden was de expositie te zien, zij trok ongeveer 3.000 bezoekers. Daarvan waren bijna 800 basisscholieren, die participeerden in het project ‘De Tweede Wereldoorlog dichterbij in de stad Groningen’, dat jaarlijks wordt georganiseerd door OVCG in samenwerking met RHC Groninger Archieven. In overleg met de nabestaanden van enkele slachtoffers heeft de Duitse kunstenaar Gunter Demnig 14 zogenoemde struikelstenen geplaatst op 9 juli j.l., in opdracht van OVCG. Deze zijn geplaatst voor laatste woon- of verblijfadres van de slachtoffers van de April-Meistakingen in stad en provincie Groningen. Zowel nabestaanden, bewoners of omwonenden, collegeleden en diverse burgemeesters, meer dan 100 mensen, woonden deze steenlegging bij. Zie hieronder een aantal reacties: Samen met wethouder Jan Jacob Boersma vond ik het vanzelfsprekend dat we er bij waren op 9 juli in Woudbloem en Froombosch. Het Stolpersteineproject is een mooi en indrukwekkend project. Bijzonder was ook impact hiervan op de nabestaanden. Het geheel heeft in ieder geval ook op mij een diepe indruk gemaakt. Ik wil op mijn beurt Het Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen bedanken voor jullie inzet hierbij. Geert-Jan ten Brink, burgemeester Slochteren “Met dit schrijven wil ik de medewerkers van het Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen heel hartelijk bedanken voor de plaatsing van de Stolperstein voor mijn vader op 9 juli 2013 aan de Noorderspoorsingel 27. 8
Het is voor mij een onvergetelijke dag geworden temeer omdat er nu iets tastbaars is gekomen in Groningen en niet zoals door mezelf ondernomen actie's in Dachau op de Leitenberg, voor mijn vader en alle Nederlandse slachtoffers die er begraven liggen en er nooit iets was van de overheid die liet blijken dat ze trots waren op de mensen die daar naamloos begraven liggen. Gelukkig was er op het ministerie een mevrouw die actie ondernam na mijn brief om iets te doen voor deze mensen, maar voor een éénling werd niets ondernomen, maar ze vroeg aan het Nederlands Dachaucomité of die er achter konden staan en zo is er toch iets gekomen. Maar om terug te komen op het Verzetscentrum, jullie waren en zijn fantastisch, heel veel dank voor deze onvergetelijke dag en ook voor de expositie over de AprilMeistakingen 1943.” Reinder Woudstra, nabestaande Het Museumhuis Groningen heeft een subsidie van de provincie Groningen gekregen om de verhalen achter de Stolpersteine-initiatieven in de provincie op te tekenen. Tijdens de legging op 9 juli was er zodoende ook een cameraploeg aanwezig om de familieverhalen rondom de April-Meistakingen vast te leggen. In overleg met OVCG wordt een Stolpersteineportal ontwikkeld, die een overzicht zal geven van alle struikelstenen in stad en provincie Groningen. Daarbij worden ook de biografieën van de slachtoffers van de April-Meistakingen opgenomen. Eveneens wordt hierbij een educatief project ontwikkeld. Kortom, de expositie heeft aanzet gegeven tot vele andere initiatieven rondom dit thema. OVCG zal ook in de toekomst hierin een rol blijven spelen. Wij gaan in 2014 hierover in gesprek met het Museumhuis en het Verhaal van Groningen. OVCG heeft tevens haar collectie beschikbaar gesteld voor onderstaande exposities en presentaties: Dit waren: Educatieproject De Tweede Wereldoorlog Dichterbij in Marum (april 2013) Educatieproject De Tweede Wereldoorlog Dichterbij in de stad Groningen (april 2013) Het informatiecentrum op de Grote Markt, heeft sinds november 2011 de Wehrpass van Robert Lehnhoff, een granaatscherf die in de buurt van de oostwand is gevonden, en een armband met hakenkruis in bruikleen. Expositie De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen Tevens zijn wij in 2013 begonnen met de voorbereidingen voor het project ‘De Tweede Wereldoorlog dichterbij in 100 voorwerpen’ een samenwerkingsproject tussen de WOII oorlogsmusea en -herinneringscentra, onder leiding van het Nationaal Comité 4 en 5 Mei. OVCG nam deel in de tentoonstellingswerkgroep en levert vier voorwerpen voor de expositie, die van 5 februari tot 5 mei 2014 te zien is in de Kunsthal. OVCG heeft gastcurator Ad van Liempt bijgestaan met advies om een professionele selectie te maken van de voorwerpen. Op 9 april 2013 werden drie voorwerpen als teaser getoond in het actualiteitenprogramma De Wereld draait door. De SS-vlag van het Scholtenhuis uit de collectie van OVCG was daar één van. 9
Audiovisuele presentaties Serious game ‘Spin off’ en website Scholtenhuis Sinds de lancering van de website in april 2009, is de website bijna 100.000 maal bezocht waarvan 70.000 unieke bezoekers. De website wordt bijzonder geapprecieerd door scholieren die hun profielwerkstuk maken over de Tweede Wereldoorlog in Groningen. De website had gemiddeld 400 unieke bezoekers per maand in 2013. OVCG heeft in juni 2011 een subsidie ontvangen van het vfonds voor het vervaardigen van een serious game: ‘Spin-off: Een vijfdimensionale, interactieve reconstructie van de moord op de Groninger verzetsvrouw Anda Kerkhoven in 1945’. Inhoud ‘Spin-off’ is een spel dat online gespeeld wordt. De speler ziet een korte openingsfilm waarin twee mensen, een man en een vrouw, doodgeschoten worden in een bos. Op het pas gedolven graf spint een spin een web. Dit spinsel wordt een gestileerd leeg web op homepage van het spel. De website www.scholtenhuis.nl is de reconstructie van een plek die ook wel “het begin van het einde” werd genoemd. Deze game, een vervolg op de site, begínt daarom met het einde. De speler moet de gebeurtenissen uit het verleden reconstrueren om de vragen rond de moord op te lossen: wie werden vermoord, waarom en door wie? Een vijfdimensionaal, historisch verantwoorde versie van Cluedo waarbij de speler zich kan bewegen door de tijd, zich kan verplaatsen tussen verschillende locaties en, mits hij de benodigde privileges heeft vrijgespeeld, zelfs andere identiteiten kan aannemen. De speler ervaart hun kwaliteiten én tekortkomingen. De vraag “wat zou jij doen” wordt cruciaal. Als de speler zich verbindt met één van de personages uit het spel, ontvouwt zich een draad van het web: de metafoor voor de matrix van tijd, ruimte en identiteit. Hij begrijpt dat als hij op de ene plek in het web iets in beweging zet, dit het hele web doet trillen. Ieder stukje informatie hangt met de rest samen. Een reis door de tijd die je laat voelen hoe geschiedenis werkt: een verhaal ontstaat pas achteraf. Als je er middenin zit, is niets nog logisch, ís er nog geen plot. Je beseft de rol van toeval en hoe subjectief je eigen aannames kunnen zijn. Je neemt moeiteloos andere identiteiten aan waarmee je perspectief op de zaak voortdurend verandert en jij verandert mee. Je belééft de angst maar ook de moed van de hoofdpersonen. Hiermee ontstijgt dit spel de geschiedenis en wordt het een les voor het leven. Doel: Resultaat is dat de onderwerpen als ‘verzet, terreur, waarde van een mensenleven’ die zo kenmerkend zijn voor de educatie over WOII meer indruk maken en beter zullen beklijven doordat de speler deze onderwerpen zelf beleeft en ervaart. De game voegt emotie toe aan de lesstof waardoor de totaalwaarde de geschiedenisles ontstijgt. De doelgroep zijn scholieren op het voortgezet onderwijs (HAVO/VWO 3) in de leeftijd van 14 tot 16 jaar (3e leerjaar: het jaar dat WOII in het geschiedenisonderwijs uitgebreid aan bod komt). Daarnaast kan iedereen met een interesse voor geschiedenis, en in het bijzonder voor de Tweede Wereldoorlog, dit spel spelen. De beleving is door het vernieuwende karakter ervan dermate bijzonder, dat niet alleen kinderen erdoor gefascineerd zullen zijn. 10
Deze educatieve module zal worden vervaardigd door dezelfde makers als die van het virtuele Scholtenhuis. De makers willen vernieuwende technieken als ‘augmented reality’ gaan toepassen binnen de context van het Scholtenhuis om de beklemmende sfeer nog realistischer over te brengen. De serious game zal in 2015 gereed zijn, wanneer ook deel III Berechting van de Scholtenhuistrilogie zal verschijnen. Momenteel ligt een subsidieaanvraag voor bij het Nationaal Comité 4 en 5 Mei. Audiovisuele productie documentaireserie Verhalen van de bevrijders van Groningen In 2011 is OVCG begonnen met het produceren van het documentairedrieluik Verhalen van het Groninger verzet. In 2013 is het documentairedrieluik Verhalen van de bevrijders van Groningen gerealiseerd. Wij nemen de regio als uitgangspunt. De films zijn geen huiskamerinterviews, maar interviews op plekken die de geschiedenis doen herleven. Met de ooggetuigen bewandelen wij letterlijk de geschiedenis. Waar mogelijk, zetten wij de films ook in bij educatieve projecten. In samenwerking met Tijdsbeeld media is in april 2013 de DVD Verhalen van de Bevrijding. Getuigenissen uit het laatste oorlogsjaar verschenen, waarin het documentairedrieluik integraal is opgenomen. De presentatie en première van de documentaires was op 11 april, met een gehoor van 80 man/vrouw, in RHC Groninger Archieven. De drie documentaires werden in het voorjaar 2013 (4 mei) uitgezonden op TV Noord en NostalgieNet (5, 7 en 9 mei) Met het unieke verhaal van de Canadese gebroeders en soldaten Fred en Stanley Butterworth, wiens broederschap aan de Paterswoldseweg in Groningen blijvend werd verbroken. OVCG nam Stanley Butterworth terug op zijn bevrijdingstocht. Ook was het verhaal ‘Vaarwel Bourtange, Vrij Nederland’ van de Pools-Brabantse poëet Edward Sczcerbinski te zien, die in 1945 Bourtange en Ter Apel bevrijdde. De laatste film gaat over Groninger bevrijdingskind Hans Spiering, kind van een Canadese soldaat. Hij startte een zoektocht naar zijn vader en vond zijn Canadese halfzus. Samen reconstrueren ze de laatste oorlogsdagen van hun vader in Woldendorp en Fiemel. De makers: Goert Giltay, camera en montage (1952, Gouden Kalf Beste Camera 2012), Bettie Jongejan, regie en redactie (1985), Liefke Knol, redacteur en montage (1968), Geert Gritter, geluid (1957). Het Huis van de Groninger Cultuur, Gebroeders Hessefonds, vfonds en het J.B. Scholtenfonds hebben deze productie gefinancierd. RTVNoord stond in voor de beeld- en muziekrechten.
11
Bereik documentaires RTV Noord Projectleider Bettie Jongejan was op 3 mei live in de uitzending om over de documentaires te praten. RTV Noord heeft de documentaire Butterworth op 4 mei uitgezonden. Tussen 70.000 en 100.000 mensen hebben dit bekeken. De films hebben van 2 tot 9 mei online gestaan op www.rtvnoord.nl. De kijkcijfers: Aflevering 1: Broederschap. Fred en Stanley Butterworth Via website: 1030 Via iPhone: 78 Via iPad: 400 Totaal: 1508 Aflevering 2: Vaarwel Bourtange, vrij Nederland. Het verhaal van Edward Sczcerbinski Via website: 538 Via iPhone: 10 Via iPad: 151 Totaal: 699 Aflevering 3: Kind van een Bevrijder Via website: 534 Via iPhone: 4 Via iPad: 273 Totaal: 811 Totaal van 3 bij elkaar: 3018
12
Onderzoek en publicaties: Boek Scholtenhuis Publicatie en presentatie van het in opdracht van OVCG geschreven Het Scholtenhuis 1940-1945. Deel II: Daders (Bedum, 2013). Op donderdag 18 april 2013 was de presentatie van Deel 2. Daders uit de driedelige serie over het Scholtenhuis tijdens de Tweede Wereldoorlog. Oud-verzetsvrouw Siet Gravendaal (1914) nam het eerste exemplaar in ontvangst. Een discussie onder leiding van tv-maker Godfried van Run en documentairemaker en auteur Ad van Liempt en auteur Monique Brinks ging hieraan vooraf. Meer dan 120 mensen bezochten de boekpresentatie. Thema van de discussie was het daderperspectief: de vraag hoe ‘done’ het inmiddels is om je in de dader te verplaatsen, welke dilemma’s dit oproept en hoe om te gaan met de familieleden en nabestaanden. Waar Deel 1. Daden een meer feitelijk relaas is van de misdaden van de Groninger Sipo en SD, is in het tweede deel gekozen voor een biografische aanpak in de lijn van literaire non-fictie. Auteur en historica Monique Brinks (1973) laat op zeer leesbare wijze zien hoe de ‘Daders’ opgroeiden, carrière maakten en gezinnen stichtten. En hoe zij vanuit deze posities en keuzes uiteindelijk op het Scholtenhuis terechtkwamen en ontspoorden. Ad van Liempt schrijft in het voorwoord van Daders: “Loe de Jong liet in de serie De Bezetting geen enkele NSB’er of SS’er aan het woord – dat was destijds ‘not done’. Vandaag is dat anders. Vandaag zijn we zeer geïnteresseerd in de personen achter het absolute kwaad, dat de nazibeulen representeerden. De studie van Monique Brinks, mogelijk gemaakt door de Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen, probeert antwoord op die vragen te geven.” Door een presentatie van die diverse karakters, die elk hun eigen ‘talenten’ en dynamiek meebrachten in het huis van het nazisme, maakt Brinks inzichtelijk hoe het Scholtenhuis uitgroeide tot een ware terreurmachine. Ze verontschuldigt de SD’ers niet voor hun daden. Evenmin trekt ze een algehele conclusie of maakt ze generaliseringen van de daders. Bewust. Wel laat ze – in elk individueel geval – zien hoe zij in een geweldspiraal terechtkwamen en hun grip op de oorlog – en daarmee op hun eigen leven - verloren. ‘De mens beheerst de oorlog niet meer, maar de oorlog beheerst de mens’, zo formuleerde Groninger SD-chef Georg Haase het in zijn rechtszaak. Het laatste deel van de Scholtenhuistrilogie, getiteld Berechting, zal in april 2015 uitkomen. Subsidies en donaties zijn toegezegd door: GasTerra fonds, Hanzehogeschool Groningen, Gemeente Groningen, Provincie Groningen, het VSBfonds, Het JMfonds, Het Prins Bernhard Cultuurfonds, De Noord Nederlandse Zakkenhandel, Stichting Het Roode of Burgerweeshuis, JM van Diepen Stichting en particuliere donaties. Uitgeverij Profiel levert ook een bijdrage. Overige bijdragen OVCG OVCG publiceerde in 2013 regelmatig over de oorlog in LUTJE FEITH, het historisch magazine van RHC Groninger Archieven en andere erfgoedorganisaties.
13
Collectie en nieuwe aanwinsten Actie Niet Weggooien De generatie die de Tweede Wereldoorlog daadwerkelijk bewust heeft meegemaakt is veel kleiner geworden en daarmee ook het aantal objecten, dat als herinnering aan de oorlogsdagen bewaard wordt. Vaak wordt er ook veel weggegooid. Sinds 2006 neemt OVCG deel aan de landelijke Actie ‘Niet Weggooien’ waarbij wordt opgeroepen materiaal uit oorlogstijd in te leveren. Zestien Oorlogsmusea en Herinneringscentra besteden jaarlijks aandacht aan ANW. OVCG maakt ook deel uit van de werkgroep ANW, samen met het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, NIOD, en het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek. De werkgroep stelt het beleid vast en organiseert de jaarlijkse activiteiten. Objectencollectie OVCG beschikt eveneens over een uitgebreide collectie objecten uit oorlogstijd, zoals militaria, huishoudelijk materiaal, schaarstemateriaal, propagandamateriaal, onderscheidingen en textilia. OVCG is geen museum. Daarom stellen wij onze objectencollectie beschikbaar aan historische verenigingen en musea en zetten wij onze collectie in voor educatieve projecten en tentoonstellingen. De praktijk wijst uit dat wij onvoldoende middelen hebben om onze eigen objectencollectie tentoon te kunnen stellen en voldoende te onderhouden. Wij kiezen derhalve voor een terughoudender verzamelbeleid, op gebied van 3d-voorwerpen. Belangrijke aanwinsten in 2013: Stukken betreffende de zuivering van politiepersoneel in de gemeente Groningen Ooggetuigenverslag van de oorlog in Delfzijl en omgeving Foto’s, tekening en brieven van SD’er Oomke Bouman Bevrijdingstafellaken verkocht door Fa. Ferwerda aan de Vismarkt, met de tekst: Holland uit het stof herrezen. Zal opnieuw ons Holland wezen 1940-1945. Holland bloeit weer, Holland groeit weer, Hollands naam is weer hersteld 1940-1945.
14
Overige activiteiten
Januari 2013: presentatie voor de eerste generatie WOII St. 40-45 in Vries, met vertoning van de OVCG-documentaire ‘Sprong in het duister’. April 2013: lezing voor de Rotary West in Zuidhorn, met vertoning van de OVCGdocumentaire ‘Broederschap’. Participatie en presentatie op 4 mei en het stedelijk herdenkingsdebat op 15 april. Juni-oktober: coördinator Bettie Jongejan nam deel aan het opleidingsprogramma Lesgeven over de Holocaust, met seminars bij de Anne Frank Stichting, Herinneringscentrum Kamp Westerbork en Yad Vashem en het Ghetto Fighters House in Israël. Augustus 2013: Lezing van Joop Leffrandt, op de actiedag Niet Weggooien, over de oorlog die hij in Indië meemaakte als kind. OVCG was vertegenwoordigd op de Dag van de Groninger Geschiedenis, op 4 oktober 2013. September en Oktober 2013: OVCG nam deel aan een opleidingsprogramma bij het Nationaal Comité 4 en 5 mei, met als doel internationale uitwisseling en onderlinge samenwerking te vergroten.
15
Communicatie Als documentatie- en informatiecentrum is OVCG de enige instantie in de provincie die structureel aandacht heeft voor de Tweede Wereldoorlog. Zij staat open voor belangstellenden die voorlichting en informatie wensen te ontvangen. Daarbij wordt bewust gestreefd naar een laagdrempelige opstelling. Het feit dat OVCG in het pand van de Groninger Archieven kantoor houdt draagt hier op positieve wijze aan bij. Verzoeken om informatie OVCG wordt vaak benaderd door nazaten van de oorlogsgeneratie die vragen hebben over het (verzets)gedrag van ouders en grootouders in de oorlog. Die persoonlijke interesse bewijst het nut van een daarop betrekking hebbend archief dat beschikt over informatie en documentatie. Iedereen kan bij OVCG terecht met (zoek)vragen. Over familieleden in het verzet bijvoorbeeld of bekenden die naar een kamp zijn weggevoerd. Het komt regelmatig voor dat OVCG over informatie beschikt die bij de familie onbekend is gebleven. In 2013 zijn er meer dan 400 verzoeken om informatie binnengekomen. Veelal betreft het hier vragen waarbij OVCG kan doorverwijzen, adviseren of kort op kan antwoorden. In ongeveer 200 gevallen betrof het een inhoudelijke vraag waar OVCG gericht archiefonderzoek voor heeft gedaan, waar de vragende partij dan een rapport en eventuele bijlagen bij ontvangt. De verzoeken kwamen dit verslagjaar niet alleen uit Nederland, maar ook uit Groot-Brittannië, Canada en Duitsland. Dit jaar was de rechtzaak tegen SD’er Siert Bruins (Delfzijl) heel actueel. OVCG is benaderd door de BBC, die op basis van onze archiefmaterialen een bijzonder artikel schreef over deze zaak. OVCG constateert dat er steeds meer bezoekers komen die zelf onderzoek willen verrichten in de studiezaal. Om deze vorm van onderzoek toegankelijk te maken wordt hard gewerkt om door middel van digitalisering de papieren en audiovisuele collectie beter toegankelijk te maken voor de bezoekers. In maart 2014 zal de inventaris van het archief van OVCG online komen te staan, en zijn de stukken rechtstreeks op te vragen via de studiezaal. Website: Onze algemene website werd gemiddeld door 1080 bezoekers per maand bezocht in het jaar 2013. Eind vorig jaar waren er 105 volgers op Facebook, en 45 op Twitter. In 2014 willen we via social media-cursussen ons bereik vergroten.
16
Samenwerking Overleg oorlogs- herinnerings- en verzetsmusea In 2013 nam OVCG deel aan het reguliere overleg tussen de Nederlandse oorlogsherinnerings- en verzetsmusea. OVCG is vertegenwoordigd in het educatieve overleg en het collectie-overleg WOII. Ook neemt OVCG zitting in de werkgroep Actie Niet Weggooien, samen met Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Indisch Herinneringscentrum Bronbeek en het NIOD. Net als voorgaande jaren werkte OVCG in 2013 structureel en in het kader van specifieke projecten samen met diverse partners:
Airborne Museum Hartenstein Amsterdams Historisch Museum A moving company Anne Frank Stichting Canadian Allied Forces Museum Cultuur Educatie Stad Dagblad van het Noorden Geert Gritter Geluid Geert Sterringa Stichting Gemeente Bedum Gemeente De Marne Gemeente Hoogezand-Sappemeer Gemeente Groningen Gemeente Marum Gemeente Slochteren Gemeente Stadskanaal Grendel Games Gronings Audiovisueel Archief (GAVA) Groninger Forum Groninger Museum Hanzehogeschool Groningen Het Verhaal van Groningen Herinneringscentrum Kamp Westerbork Huis van de Groninger Cultuur Kunststation C Liefke Knol AV Produkties Menso Alting College Monique Brinks Museumhuis Groningen Museumtechnische Werken Groningen Nationaal Archief Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 Nationaal Comité 4 en 5 Mei Nationaal Monument Kamp Amersfoort Nationaal Monument Kamp Vught Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum Overloon 17
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie OOG Radio en TV Ontwerpburo Statuur Provincie Groningen RHC Groninger Archieven RTV Noord Rijksuniversiteit Groningen Stenden Hogeschool Stichting Bevrijdingsbos Groningen Stichting Vier 5 Mei / Bevrijdingsfestival Groningen Stichting 4 Mei Herdenking Groningen Tijdsbeeld Media Uitgeverij Profiel Universiteitsmuseum Groningen Van Hoek Verhuizingen Verzetsmuseum Amsterdam Verzetsmuseum Friesland Zigma producties
18
Bestuur Het bestuur van OVCG bestaat in 2013 uit de volgende personen: De heer D.J. Houwen te Paterswolde, Voorzitter, voormalig Voorzitter College van Bestuur Hanzehogeschool Groningen De heer E. de Jonge te Groningen, Vice-voorzitter, Directeur van het Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven De heer H.L. Hofstra te Groningen, Bestuursadviseur College van Bestuur Hanzehogeschool Groningen De heer G.A.F. Dijkhuis te Haren, Penningmeester, Oud-registeraccountant De heer J.H.J. Kamminga te Veendam, Secretaris, voormalig stafmedewerker Kamer van Koophandel Groningen Mevrouw J.C.M. van Schie te Groningen, Voormalig wethouder Onderwijs Gemeente Groningen De heer L.L. Doedens te Groningen, Docent en historicus Medewerkers Mevrouw A.J. Jongejan te Westerbroek Coördinator, (0,55 fte) OVCG heeft géén medewerkers in dienst met een salariëring boven of op de Balkenendenorm. Stagiairs De heer J. Weemstra Stagiair Master Geschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen, oktober 2012 t/m januari 2013 De heer M. Hoving Stagiair Master Geschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen, januari t/m mei 2013 Mevrouw G. de Rooij Stagiair onderzoek en inlichtingen, Museumtechnische Werken Groningen, t/m november 2013 Vrijwilligers Mevrouw A. Selen-Boonstra Vrijwilligster Stolpersteineproject 2013 Mevrouw A. Faber Vrijwilligster projecten en inlichtingen Dhr. V. Jonkheid Vrijwilliger collecties 19
