Stichting Collectie De Stadshof, Inhoudelijk jaarverslag 2015
STICHTING COLLECTIE DE STADSHOF JAARVERSLAG 2015
Stichting Collectie De Stadshof Bestuurssecretariaat: drs. Frans Smolders Postbus 14012, 3508 SB Utrecht
[email protected] www.collectiedestadshof.nl
1
Stichting Collectie De Stadshof, Inhoudelijk jaarverslag 2015
Vooraf De Nederlandse Stichting Collectie De Stadshof (hierna ‘de stichting’) verzamelt en bevordert al bijna 30 jaar ‘outsiderkunst’, kunstwerken die gemaakt zijn buiten het officiële kunstcircuit, om ze ter beschikking te stellen voor museale en studiedoeleinden.1 De collectie was in de jaren ’90 tentoongesteld in Museum De Stadshof te Zwolle, en is sinds 2002 in langdurig bruikleen bij het Museum Dr. Guislain in Gent. Stichting Collectie De Stadshof organiseert regelmatig exposities uit de omvangrijke verzameling (ca. 7000 werken) op andere kunstlocaties. De statutaire doelstelling en feitelijke werkzaamheden van de stichting komen volledig overeen. Met de werkzaamheden van de stichting wordt het algemeen belang gediend. De stichting geniet sinds 1995 erkenning als ‘algemeen nut beogende instelling’, is in 2009 door de fiscus gecontroleerd en goed bevonden, en is per 1 januari 2012 aangemerkt als een Culturele ANBI, d.w.z. dat de stichting voor minstens 90% het algemeen belang dient, meer specifiek op cultureel gebied. De Parijse tentoonstelling Sous le vent de l’art brut 2, Collection De Stadshof, geopend op 16 september 2014 liep nog t/m 4 januari 2015 in de Halle Saint Pierre, en ontving ruim 25.000 bezoekers. Hoogtepunt in 2015 was de tentoonstelling Outsider Art. Creativiteit buiten de kaders in het Gemeentemuseum Den Haag, van 13 juni t/m 4 oktober 2015. Beide exposities hebben de collectie De Stadshof als belangrijke kunstcollectie flink op de kaart gezet. Stichting Collectie laat zich met deze exposities zien als een actieve stichting met een eigen visie op het verzamelterrein van outsider art. Een van de gevolgen is de toegenomen bereidheid van kunstenaars en verzamelaars om werken te schenken. Het collectieboek Solitary Creations uit 2014 draagt duidelijk ook bij aan deze positieve ontwikkeling.
1. Bestuur en organisatie Het bestuur bestaat uit vijf leden. Er is sprake van een onbezoldigd bestuur. Het bestuur heeft in 2015 vier keer vergaderd, steeds in Utrecht. De samenstelling van het bestuur was eind 2015 als volgt: Dr. J.P. (Jos) ten Berge, voorzitter Drs. F.J. (Frans) Smolders, secretaris E.R. (Elly) Agterberg, penningmeester E.M. (Liesbeth) Reith, lid D. (Daan) van Beek, lid
1
De Stadshof beschouwt outsiderkunstenaars als een categorie van beeldende kunstenaars met verbeeldingskracht en artistiek talent, aantoonbaar bezeten van een drang tot zeer persoonlijke expressie, niet gestuurd door de buitenwereld, de kunstmarkt, de kunstgeschiedenis, de contemporaine kunst of andere outsiders. Het oeuvre van iedere kunstenaar kan niet anders dan als een in zichzelf besloten schepping worden opgevat. Qua stijl, inhoud en materiaalgebruik past het werk meestal niet in conventionele kunstkaders (van volkskunst tot avant-garde). De maker noemt zichzelf geen outsider en alleen dan kunstenaar wanneer hem dat door anderen wordt ingegeven. En hij is bepaald niet altijd blij met zijn ‘ontdekking’ omdat ongewenste aandacht van buiten hem van zijn werk afhoudt. De outsiderkunst is eerder een uiting van de homo ludens, die bewijst dat ook buiten kunstopleiding en kunstgeschiedenis artistiek hoogstaande kunst wordt gemaakt.
2
Stichting Collectie De Stadshof, Inhoudelijk jaarverslag 2015 Frans Smolders werkt voor het derde jaar als full time conservator. Hij is aangesteld door Stichting Maaike Koelemeij-Postma, en gedelegeerd bij Stichting Collectie De Stadshof. De conservator wordt bijgestaan door een redactieraad en een verwervingscommissie. Het traditionele jaarlijkse gezamenlijke overleg met Museum Dr. Guislain in Gent vond plaats in Den Haag, ter gelegenheid van de eerder genoemde expositie in het Gemeentemuseum.
2. De werkzaamheden van de stichting •
Vorming en instandhouding van de collectie Hoewel de stichting sinds 2010 beschikt over een bescheiden aankoopbudget, is collectie-uitbreiding nog steeds primair een zaak van schenkingen en bruiklenen van kunstenaars en particuliere verzamelaars. De stichting hanteert artistieke kwaliteit, originaliteit, individualiteit en zeggingskracht als voornaamste selectiecriteria voor haar verzameling die zij nadrukkelijk als kunstcollectie naar buiten wil brengen. Naar aanleiding van de expositie Sous le vent de l’art brut 2. Collection De Stadshof, in de Halle Saint Pierre, in Parijs, ontving de stichting 16 waterverftekeningen van François Burland, van plm. 50 x 80 cm tot 100 x 200 cm (grootte variërend), een royale schenking van de Amerikaanse verzamelaar Rich Shapero. Ook kunstenaar Bruno Montpied schonk een van zijn in Parijs geëxposeerde tekeningen. Naar aanleiding van de expositie Outsider art. Creativiteit buiten de kaders in Den Haag ontving de stichting een genereuze schenking van Michel Nedjar van drie van zijn poupées; en een masque. In de Haagse expositie kregen ze veel aandacht en waardering. Op voordracht van de verwervingscommissie werden verworven: • Alexandrine, 4 schilderijen van deze kunstenares die al lang in bruikleen waren van Vereniging Bevordering van Volkskracht, schenking (2014-‘15). • Willem Ruijsbroek, 4 schilderijen van deze zgn. naïeve kunstenaar die al lang in bruikleen waren van Vereniging Bevordering van Volkskracht, schenking (2014-‘15). • Hein Dingemans, vier tekeningen uit 1964, met de krachtige uitstraling en urgentie van het vroege werk, een aankoop uit de Fontys Hogescholen-collectie, via Jack Vreeke. • Uit de nalatenschap van de in 2013 overleden kunstenaar Wolfgang Röhlke ontvingen we 75 tekeningen met een esoterische thematiek, geschonken door Jana Hábová. • Bertus Jonkers, z.t. (cementen bol met ingelegd mozaïek), z.d., ∅ 22,5 cm, een schenking van Liesbeth Reith. • Truus Kardol, via fam. Dijk/Kardol, een schenking van 66 tekeningen. • Saï Kijima, schildering op karton (boekband), schenking kunstenaar. • Paula Sluiter, twee stuks grafiek: een ets, vernis mou, uit 1974, en een ingekleurde ets, uit 1971. • Herman Bossert gaf uit erkentelijkheid een vroege tekening cadeau. • Van de Liberiaanse vluchteling Johnson Weree werd opnieuw een tekening aangekocht, om hem te volgen in zijn artistieke ontwikkeling. • Uit de artistieke nalatenschap van de in september overleden Curaçaose kunstenaar Reuben Lake werden door de familie 15 kunstwerken aan de stichting overgedragen. 3
Stichting Collectie De Stadshof, Inhoudelijk jaarverslag 2015 • Jaco Kranendonk doneerde vier schilderijen die hij eind jaren ’90 maakte, via Galerie Herenplaats, Rotterdam.
•
Toezicht en advies m.b.t. de bruikleen van de collectie aan Museum Dr. Guislain Al sinds medio 2010 wordt in Museum Dr. Guislain depotonderzoek gedaan naar De Stadshofcollectie, door Frans Smolders en Liesbeth Reith. Ook in 2015 werden weer vele kunstwerken aan inspectie onderworpen. Hieruit vloeit een omvangrijk behoud- en beheerproject voort, waarbinnen tientallen werken per jaar worden geconserveerd en gerestaureerd. Vele kunstwerken werden gefotografeerd, ingelijst of op andere wijze expositieklaar gemaakt. Museum Dr. Guislain heeft de (kunst-)depots in 2015 gereorganiseerd en heringericht, zeer tot genoegen van de stichting, en zet dit project in 2016 voort. Een van de uiterst kwetsbare deels uiteengevallen assemblages van kunstenaar A.C.M. werd door de kunstenaar zelf geheel gerestaureerd. Restauratrice Marlies Frentz rondde –op één zeer groot werk na- de conservering af van de geschilderde landschappen van S.W. Glastra. Bij het uitlijsten bleken soms de omslagranden te zijn vergaan, vermoedelijk door waterschade die al ontstaan is in het atelier van Glastra zelf. Verder werden de spieramen verstevigd en de pasteuze verflagen schoongemaakt. In 2015 werden 27 van de recent verworven tekeningen van Truus Kardol geconserveerd door papierrestaurator Peter Kipp. Ook zijn er weer mandala’s en etsplaten van Bertus Jonkers geconserveerd. Vanwege conserverende redenen en/of de expositie in Den Haag werden diverse nieuwe inlijstingen uitgevoerd. Het betreft tekeningen van de kunstenaars Dwight Mackintosh, Carlo Zinelli, Bertus Jonkers, Nikifor en Jan Kervezee.
•
Beoordelen van bruikleenaanvragen door derden Het bestuur heeft Museum Dr. Guislain toestemming gegeven werken uit de collectie uit te lenen ten behoeve van de volgende expositie MONSens, in BAM (Beaux-Arts Mons) in het kader van ‘Mons 2015, Europese Culturele Hoofdstad’, van 20-06 t/m 06-092015. Uitgeleend werden werken van Willem van Genk, Uilkje Sytsema, en S.W. Glastra.
•
Exposities inhoudelijk voorbereiden Stichting Collectie De Stadshof werd sneller dan verwacht in de gelegenheid gesteld om een expositie samen te stellen en in te richten in het Gemeentemuseum Den Haag: Outsider Art. Creativiteit buiten de kaders, van 13 juni t/m 4 oktober 2015. Om de breedte van de collectie recht te doen, werden de volgende kunstenaars geselecteerd: Willem van Genk, S.W. Glastra, Pavel Leonov, Bertus Jonkers, met elk een eigen ruimte. Verder waren er vier gedeelde ruimtes met werk dat elkaar versterkt: Aaltje Dammer/ Truus Kardol; Rosemarie Koczÿ / Michel Nedjar / Sylvia Katuszewski (ceramiek); Hans Scholze / Marc Lamy / Philippe Azéma; en Herman Bossert / Roy Wenzel / Okko Bosker / Saï Kijima (houten figuren). Naar wens van het Gemeentemuseum werd er een zogenaamde canon-zaal ingericht met o.a. werk van Zemánková, Nikifor, Macintosh, Zinelli, Gordon, Walla, Kernbeis en Korec. Uit eigen 4
Stichting Collectie De Stadshof, Inhoudelijk jaarverslag 2015 gM-collectie werd een zaal-expo voor Napaku samengesteld. Er waren ook externe bruiklenen: knipsels en tekeningen van Willem van Genk, uit de collectie van Museum Dr. Guislain en de zgn. Moedertekening van Hans Scholze, van de familie PeerdemanScholze. Het collectieboek, in 2014 gepubliceerd door uitgeverij Lecturis in Eindhoven, onder de titel Solitary Creations. 51 Artists out of De Stadshof Collection diende als tentoonstellingscatalogus bij de Haagse expositie. Eind 2015 waren er door de uitgever in totaal plm. 950 exemplaren verkocht. De Nederlandse pers besteedde op bescheiden schaal aandacht aan deze Expositie van talent, geselecteerd uit prachtige collectie. Riki Simons beval met die woorden de expositie in Elsevier aan met 5 sterren. In het Financiële Dagblad FD signaleerde Mischa Andriessen dat “de outsiderkunst langzaam maar zeker het gewone museum binnendringt, naast beroemde kunstenaars als Picasso en Mondriaan.” “De margekunst is sinds kort in opmars” tekende ook Lisanne Hoogerwerf op in Den Haag Centraal. Het bezoekersaantal van het Gemeentemuseum lag in de tentoonstellingsperiode rond 90.000.
•
Zichtbaarheidscampagne / grote projecten In het nieuwe Beleidsplan 2015-2018 werden de belangrijkste doelstellingen geformuleerd binnen de zichtbaarheidscampagne, in feite een voortzetting van de campagne in de Beleidsperiode 2010-2014. www.collectiedestadshof.nl Aan de website www.collectiedestadshof.nl werd gestaag voortgebouwd. De website gelanceerd in maart 2011 in samenwerking met Buro Jonas Vorwerk / In de Walvis, uit Rotterdam- bevat inmiddels informatie over en werk van een tweehonderdtal kunstenaars uit De Stadshofverzameling en zal steeds verder worden uitgebreid. Bezoekers kunnen zich abonneren op de digitale Newsletter. Reizende expositie De stichting wil haar collectie outsiderkunst nationaal en internationaal voor een groot publiek op de kaart zetten als een belangrijke kunstcollectie. Voortzetting van een reizende of externe expositie -in diverse formats- is daarvoor gepland in weer andere Europese musea/landen. Daartoe werd museum Pallant House in de Engelse stad Chichester bezocht. In verband daarmee is het de ambitie om belangrijke delen van de collectie expositieklaar en reisvaardig hebben, d.w.z. dat een groot aantal werken van de belangrijkste 100 kunstenaars zijn geconserveerd, beschreven, gefotografeerd, ingelijst of anderszins stand-by gemaakt voor expositie.
•
Contacten met (potentiële) samenwerkingspartners en relaties Het onderhouden en vergroten van het netwerk van de stichting is uiterst belangrijk om meer draagvlak te creëren voor haar doelen. Insiders kennen en waarderen de collectie De Stadshof, maar deze groep is nog beperkt van omvang. Door een actieve benadering van relevante musea, de media, overheden en sponsoren, en via galeries, publicaties en websites, zal het publiek worden vergroot. In oktober 2015 hebben Liesbeth Reith en Frans Smolders in Parijs opnieuw de Outsider Art Fair bezocht ter versteviging en uitbreiding van het netwerk van Collectie De Stadshof.
5
Stichting Collectie De Stadshof, Inhoudelijk jaarverslag 2015 In dat kader werden door diverse bestuursleden contacten met het Dolhuys Haarlem en het Cobra Museum in Amstelveen onderhouden. Frans Smolders en Liesbeth Reith bezochten exposities en (collega-)musea in Heidelberg, Düsseldorf (Avatar & Atavismus), Essen (Der Schatten der Avantgarde), Laval, Bègles. Mons (MONSens), Venetië (Henri Rousseau, Archaic Naiveté). Verder waren zij aanwezig bij Outsiderartactiviteiten in Haarlem (Essenties 1, zomerexpositie met actuele outsiderkunst, in het Dolhuys), Hengelo (Art Brut Biënnale), Rotterdam (In the Outside Art Tour, in het Museumpark), e.a. Diverse relaties werden in Den Haag ontvangen t.g.v. de expositie aldaar. Bezochte kunstenaars in 2015: Herman Bossert, Saï Kijima, Markus Meurer, Christine Sefolosha, Michel Sendrey, Johson Weree. Er was overleg met het bestuur van de Stichting Vrienden van de Outsiderkunst, dat voornemens is die stichting op te heffen. Stichting Collectie De Stadshof ziet het in deze fase niet als geëigende weg om via een vriendenstichting aan publiek draagvlak te werken.
•
Tijdschriftartikelen, catalogi en boekbijdragen Jos ten Berge publiceerde het artikel ‘In de naam der authenticiteit. Imagomanagement in de outsiderkunst’, in het themanummer ‘Impose Enact. The artist’s persona’ van Kunstlicht. Wetenschappelijk tijdschrift voor beeldende kunst, beeldcultuur en architectuur, #3, 2015. Piet Slijkerman publiceerde het boek Berichten aan Luiz, over Luiz Figueiredo, met vele werken uit de collectie De Stadshof. Diverse artikelen en publicaties zijn in voorbereiding; in dat kader werd ook onderzoek verricht in het RKD (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie) in Den Haag.
3. Financiën Stichting Collectie De Stadshof profiteert sinds 2010 van een legaat aan de Stichting Museum voor Naïeve Kunst, waarvan zij de rechtsopvolger is. Om een zorgvuldig beheer en effectieve besteding van de financiën te waarborgen werd in 2011 een steunstichting opgericht: Stichting Maaike Koelemeij-Postma, die op afroep schenkingen doet en een conservator delegeert. De stichting laat het geld ten goede komen aan vele bovengenoemde aspecten van de collectie: registratie, onderzoek en in publicaties, digitalisering en fotografie, in de voorbereiding van exposities, in conservering en restauratiewerkzaamheden, en in promotiematerialen (website, relatiebeheer). Investeren in een grotere zichtbaarheid en bekendheid van de verzameling outsiderkunst in het algemeen blijft van belang. Met het groeien van de verzameling wordt geld steeds selectiever uitgegeven aan de verwerving van kunstwerken. Er vond in de verslagperiode geen actieve fondsenwerving plaats. De Stichting is aangesloten bij Stichting Geef Gratis om collectief met andere goede doelen geld in te zamelen.
6
Stichting Collectie De Stadshof, Inhoudelijk jaarverslag 2015 De financiële jaarcijfers over 2015: De lasten bedroegen € 21.266,27. De steunstichting Maaike Koelemeij-Postma fourneerde € 20.000, rechtstreeks op de bankrekening, op basis van de vastgestelde jaarbegroting. Daarnaast delegeerde de steunstichting de conservator, als schenking ad. € 54.846,72. Het resultaat is derhalve € 53.580,45. Zie verder de jaarrekening 2015. 31 januari 2016 Frans Smolders Secretaris van het Bestuur Stichting Collectie De Stadshof
7
