Gebruik de lokale, Friese kracht voor meer duurzame energie en werkgelegenheid
Vijf stellingen voor een duurzamer Fryslân Steeds meer Friezen kiezen er voor om zelf duurzame energie op te wekken, thuis of collectief. Telde Friesland in 2010 nog maar een handjevol collectieven zoals Amelander Energie Coöperatie; vijf jaar later is dat aantal gegroeid naar meer dan 70. Dat is ook hard nodig, want er moet nog veel gebeuren om de duurzame doelen van provincie Fryslân, 16 procent duurzame energie en 20 procent energiebesparing in 2020, te kunnen behalen. Het mooie is dat meer duurzame energie ook meer werk én geld oplevert. Als de vele benodigde duurzame projecten door Friese bedrijven en bewoners zelf gedaan worden, stimuleert dat direct de Friese werkgelegenheid en economie. Maak gebruik van die lokale, Friese kracht door die initiatieven optimaal te faciliteren, want daar zit de energie en vindt de innovatie plaats. Na de Provinciale Statenverkiezingen op 18 maart is dat een niet te missen kans voor de nieuwe volksvertegenwoordigers én bestuurders van Fryslân. Daarvoor hebben wij een actieplan opgesteld met vijf stellingen als opmaat naar het Akkoord van Raerd.
Stelling 1: Energie is geld voor Fryslân
De 285.000 Friese huishoudens geven per jaar meer dan een half miljard euro uit aan gas en licht. Die euro’s verdwijnen uit Fryslân, dag-‐in dag-‐uit, jaar-‐in jaar-‐uit. Grote sommen geld gaan naar bedrijven die geen binding hebben met Fryslân, geen werkgelegenheid bieden, niets toevoegen aan een duurzame toekomst van Fryslân. Dat geld kan in Fryslân blijven als mensen thuis energie gaan besparen en zelf duurzame energie gaan opwekken. Niet iedereen heeft daarvoor geld en daarom is goede financiering broodnodig. Van belang is dat de rente hiervan heel laag is, want dat helpt duizenden Friezen pas echt over de drempel. Wij stellen voor in te zetten op drie sporen: help particulieren, kom met een laagrentende zonneparklening en ondersteun lokale financiering. Een van de manieren om particulieren te stimuleren voor het nemen van maatregelen is een aantrekkelijke lening. Tot september 2014 kenden we in Fryslân de Duurzaamheidslening, ondersteund door de provincie Fryslân. We pleiten voor heropening van de duurzaamheidslening. De rente hiervan is momenteel zeer aantrekkelijk: 0,5%. Het mooie van zo’n regeling is dat ook voor energiebesparende maatregelen geleend kan worden: zo slaan woningeigenaren twee vliegen in één klap, zeker als men toch van plan was hun huis te verbouwen. Het is van groot belang dat de provincie Fryslân deze lening langdurig blijft ondersteunen, zowel financieel als in de communicatie. Want feit is dat veel Friezen niet weten van deze aantrekkelijke leenmogelijkheid. 1
Voor collectieve zonne-‐energieparken is onlangs nog de provinciale nota Romte foar Sinne aangenomen. De provincie geeft onder bepaalde voorwaarden ruimte aan dergelijke zonneparken. Maar een voordelige financiering is voor lokale duurzame energie-‐initiatieven het grootste probleem. Zij kunnen leningen afsluiten via het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE). Uit de praktijk blijkt echter dat de te hoge rente op deze leningen ervoor zorgt dat de meeste zonneparkprojecten niet uitkunnen. Een laagrentende Zonneparklening, die lokale initiatieven kunnen afsluiten bij de provincie, is daarom gewenst. De provincie kan de financiering halen via de ‘eigen’ Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). De lokale kracht kan nog beter worden benut als lokaal geld wordt gebruikt. Stel: een dorpsinitiatief wil graag een dorpsmolen en vraagt zijn bewoners om hier financieel aan mee te doen. Dan is het van belang dat dit dorpsinitiatief geholpen wordt bij het vinden van lokaal geld. Daarvoor is een Fries Financieringsteam gewenst. Dit team kan worden gebruikt door alle bewonersinitiatieven in heel Friesland, zodat veel minder moeite kost om dit in meer dorpen en wijken op te zetten. Het zorgt tevens voor meer professionalisering van de vele bewonersinitiatieven. Om de onstuimige groei van deze duurzame clubs te stimuleren en ze juist naar een hoger plan te trekken voor heel Fryslân, is het gewenst hen professioneel te ondersteunen. Dat helpt deze organisaties ook in het aantrekken van de juiste, lokale initiatiefnemers. Deze zijn nodig om de lokale initiatieven ook mee te laten gaan in de nieuwere aanpak van deze initiatieven. Daarmee zijn ze toekomstbestendig. Samengevat: 1 Zorg voor een lage rente voor financiering van energiebesparing en duurzaamheid 2 Zet een laagrentende “Zonneparklening” op als aanvulling op FSFE 3 Start een Fries Financieringsteam, dat lokaal adviseert en begeleidt
Stelling 2: Energie is werk voor Fryslân Door lokale initiatieven een warm hart toe te dragen wordt de lokale kracht sterk aangesproken. Dat levert direct werkgelegenheid op. Op dit moment werkt er minder dan 3% van de Friezen in de duurzame energiesector (Bron: Energiemonitor Noord -‐ Nederland 3e editie). Dat is onder het landelijke gemiddelde. De verwachting is dat de komende jaren zeker 5 tot 10% in deze sector werkzaam moet zijn om de duurzame doelen te bereiken. Het kan er voor zorgen dat de werkloosheid in Fryslân, recent nog boven de 9% (CBS 2014), zal dalen. Opmerkelijk genoeg zijn er voldoende Friese ondernemers met kennis van duurzame energiezaken. Ze zijn echter minder goed zichtbaar. Een ‘arbeidspool’ met daarin deze, veelal zelfstandige professionals, kan daarin verandering brengen. De vele duurzame dorps-‐ en wijkinitiatieven kunnen daaruit de juiste mensen halen. Dat
2
houdt de investeringen in duurzaamheid ook binnen de Friese grenzen, en worden geen bedrijven uit bijvoorbeeld de Randstad ingezet voor klussen die heel goed door Friese ondernemingen kunnen worden gedaan. Lokale opdrachten door lokale initiatieven. Mooi voorbeeld daarvan is het opzetten van energieloketten in Friese dorpen en steden, waar Friezen met vragen over energie terecht kunnen. Energiecoöperaties in Fryslân willen dat graag oppakken, maar kunnen dat niet vrijwillig en alleen. Daarvoor zetten zij lokale professionals in. Dat vraagt ook om financiële ondersteuning. En dat gaat breed: het gaat niet alleen om procesondersteuners, maar ook om bouwondernemingen, installateurs en energie-‐adviseurs. De vele mensen die op dit moment werkloos thuis zitten, kunnen werk vinden in deze duurzame economie. Een goede aansluiting in het onderwijs is eveneens nodig. Nu al worden jongeren op ROC’s, MBO’s en HBO’s klaargestoomd voor die nieuwe maatschappij. Het is ook goed werkzoekenden de kans te geven voor omscholing naar functies in de duurzame economie, denk aan energiebesparingscoach of medewerker bij een energiecoöperatie. Aan de motivatie van hen zal het zeker niet liggen. Samengevat: 1 Ondersteun en investeer in initiatieven om te komen tot een Fryslân-‐brede energie-‐arbeidspool 2 Schakel energie-‐initiatieven in als lokale professionals 3 Investeer in verbindingen tussen lokale initiatieven, werkzoekenden en educatieve instellingen.
Stelling 3: Energie is van ons Energie is zo vanzelfsprekend dat we niet eens meer weten waar het vandaan komt, of beter gezegd, waar het gemaakt wordt. Dankzij zonnepanelen en windmolens wordt dat weer duidelijker. Dat laat ook zien dat energie niet meer eenrichtingsverkeer is, zoals de afgelopen decennia wel het geval was. Zo ging het: een elektriciteitscentrale wekt – het woord zegt het al – centraal stroom op en stuurt dat via het elektriciteitsnet naar woningen, kantoren en bedrijven. Nu we zelf ook energie opwekken verandert dat proces helemaal: het wordt tweerichtingsverkeer. Dat vraagt om aanpassingen aan het elektriciteitsnet en het gasnet. Om die, nieuwe duurzame aansluitingen te realiseren – zeker als het gaat om zonneparken, windmolens en biovergisters -‐ maken de netbeheerders kosten. Het gaat vaak al om tienduizenden euro’s. Dat is te veel geld om door lokale initiatieven te laten ophoesten. Daarom stellen we voor dat coöperaties, netbeheerders en
3
gemeenten samen gaan werken om de aansluitingskosten omlaag te brengen. Want wij kunnen netbeheerders op een slimme manier helpen. Om duurzame energie extra duidelijk te maken in Friese steden en dorpen denken we aan een zichtbaar ‘stopcontact’ voor ieder dorp. Dat is een plek waar elektrische auto’s kunnen opladen en waar zonneparken kunnen inklikken. Dit is ook een ideale plek om te laten hoe duurzame energie wordt opgewekt. Door het hier met duidelijke borden uit te leggen wordt het draagvlak voor duurzame energie verder vergroot. Samengevat: 1 Geef elk dorp en wijk een duidelijk zichtbaar ‘stopcontact’ voor zelf duurzaam opgewekte energie 2 Ondersteun aansluitingen van collectief beheerde zonneparken, windmolens en biovergisters 3 Maak duurzame energie zichtbaar in Friese gemeenschappen
Stelling 4: Geef het Goede Voorbeeld Duurzaam inkopen door de overheid wordt landelijk breed omarmd. Dat geldt ook voor duurzame energie. En duurzaam betekent: in Nederland opgewekt of liever nog: zo lokaal mogelijk. Transparantie hierover is niet alleen wenselijk maar ook noodzakelijk, want van de provincie én gemeenten moeten Friezen kunnen verwachten dat de verbruikte energie (stroom en – waar mogelijk -‐ gas) aantoonbaar is opgewekt in Fryslân zelf. Daarmee geeft de Friese overheid het goede voorbeeld. Duurzaam inkopen betekent ook lokaal inkopen. Als de Friese overheden er naar streven om indien mogelijk opdrachten lokaal te laten uitvoeren, dan levert dat direct winst op voor de Friese economie en werkgelegenheid. Lokale gemeenschappen en coöperaties kunnen deze projecten efficiënt uitvoeren. Zij krijgen de kans opdrachten voor de overheid zelf uit te voeren als ze dat kunnen en willen. Op deze manier wordt de lokale kennis en kunde optimaal benut.
Samengevat: 1 Laat zien waar ingekochte groene stroom vandaan komt 2 Kies voor in Fryslân, duurzaam opgewekte stroom 3 Gebruik lokale kennis en kunde door voor lokale professionals te kiezen
Stelling 5: Energie is sociale innovatie De bestaande, landelijke subsidieregelingen voor exploitatie van grootschalige projecten zijn heel ingewikkeld en lokale initiatieven komen niet gemakkelijk in aanmerking. En dat terwijl deze projecten juist zorgen voor meer sociale binding in 4
wijken en dorpen. Het zou goed zijn als Fryslân juist deze lokale, duurzame en sociale innovatie ondersteunt. Dat kan door allereerst deze initiatieven te helpen bij de aanvraag van landelijke subsidies; en ten tweede door die projecten financieel te ondersteunen wanneer de landelijke regelingen niet kunnen zorgen voor haalbare exploitatie van het lokale project. Een speciale Friese regeling kan rekening houden met de aard en schaal van lokale, sociale en duurzame innovaties. De nieuwe economie vraagt namelijk om een nieuwe aanpak van de energietransitie. Het noorden is getroffen door verschillende energie-‐gerelateerde problemen. Het kan worden geholpen door een regelarme zone te maken van Noord-‐Nederland, waar nieuwe slimme energieprojecten kunnen worden uitgevoerd. Zo kunnen wij in Fryslân onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor lokale energienetten en wat de maatschappelijke kosten en baten hiervan zijn. Het ministerie van Economische Zaken is bereid experimenten toe te staan. Als deze experimenten van harte worden ondersteund door gemeenten in Fryslân en het netbedrijf, krijgen bedrijven in gebieden met krimp en werkloosheid de gelegenheid te investeren in innovatieve werkgelegenheid. Dat is de sociale innovatie die we nodig hebben.
Samengevat: 1 Help Friese projecten met het aanvragen van landelijke subsidies 2 Kom met een Friese regeling om duurzame energie-‐opwekking te ondersteunen 3 Zet regelarme zones op en experimenteer in Fryslân met duurzame technieken
Het Akkoord van Raerd – we bekrachtigen de verplichtingen Van onze Friese, lokale initiatieven met onze typerende houding van “wij doen het wel zelf” gaat zoveel kracht uit, dat we meer doen dan alleen duurzame energie opwekken. Wij willen graag duurzaam zijn in den brede: goed voor de economie, goed voor het milieu, goed voor de Friezen. Dit 5-‐puntenplan willen we graag nog dit jaar bekrachtigen in een breed gedragen akkoord: het Akkoord van Raerd. Daarmee wordt dit het eerste akkoord tussen Friese overheden en lokale initiatieven in Fryslân. Op nei in duorsum Fryslân; fan, foar en troch Friezen; foar no én letter. Stichting Doarpswurk Friese Milieu Federatie Ús Koöperaasje
5
