Jaarlijks verdampt circa 6 procent van de jaarwinst van bedrijven door interne criminaliteit. Juist de logistieke keten is kwetsbaar. De verleidingen zijn groot en het logistieke proces biedt gelegenheden te over. Wie zijn die mannen en vrouwen die de hand bijten die hen voedt? En welke preventieve maatregelen kunnen ondernemers nemen? Door Jacqueline Kuijpers
Stelen van de baas S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E 02 / 2006
38
E
en verhaal schrijven over het fenomeen ‘stelen van de baas’ is bepaald geen sinecure. Bedrijven schamen zich ervoor – zij hebben immers de dieven binnengehaald. Dat geldt helemaal voor logistiek dienstverleners, omdat zij zorgen voor andermans spullen. En klanten zijn niet blij met ladingen die van de vrachtwagen vallen en dozen die kwijtraken. Bedrijven houden de vuile was dus liever binnen. Dat betekent ook dat het lang niet altijd tot aangifte komt, maar dat het vaak blijft bij ontslag van de betrokken werknemer(s). Goed inzicht in de aard en omvang van interne criminaliteit ontbreekt dus. Dat is ook de ervaring van
dr. Albert Veenstra van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij leidt het vierjarig onderzoeksproject ‘Protect’ (waarin ook onder andere TNO, TLN en NDL participeren) naar veiligheid in de logistieke keten. ‘Hoe groot het probleem van interne criminaliteit precies is weet ik niet, want er bestaan geen goede statistieken over bijvoorbeeld gestolen ladingen of criminele personeelsleden. Maar feit is dat de logistiek door haar aard kwetsbaar is voor criminaliteit. Vrachtwagens kunnen kostbare lading aan boord hebben. Er wordt veel gewerkt met subcontractors, met wisselend personeel en dan ook nog eens in geografische crisisgebieden.’
Foto: Hans Oostrum Fotografie
Logistieke sector kwetsbaar voor interne criminaliteit
S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E
02 / 2006
39
‘Voor het MKB zullen dit soort ontwikkelingen leiden tot de existentiële vraag ‘doen we nog mee, of niet?” Hoffmann Bedrijfsrecherche bv in Almere doet jaarlijks zo’n 1000 onderzoeken naar interne criminaliteit bij het bedrijfsleven. Op basis van eigen onderzoek heeft Hoffmann berekend dat zo’n 6 procent van de jaarwinst van alle bedrijven verloren gaat door bedrijfsfraude in de breedste zin van het woord. Ook TLN (Transport en Logistiek Nederland) houdt dit cijfer aan.
Verduistering en inbraken Kortom: interne criminaliteit kost de samenleving een berg geld. In 2004 was dit voor de overheid en de transportbranche reden om de handen ineen te slaan en een convenant op te stellen met als doel de criminaliteit in de transportsector in 2008 met 25 procent te verminderen. Bijvoorbeeld door het veiliger maken van parkeerplaatsen, een opleiding criminaliteitspreventie te ontwikkelen en meer voorlichting geven om zo de frequentie van aangifte te verhogen. Vooruitlopend hierop heeft het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) de aard en omvang van het probleem in kaart gebracht, door middel van interviews met 139 logistiek dienstverleners. Van hen gaf 87 procent aan in de afgelopen drie jaar ten minste één keer slachtoffer te zijn
Stelen van de baas, voorbeelden uit de praktijk S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E 02 / 2006
40
Extra impuls: internet
S
tel je slaat een doos iPods achterover. Wat doe je daar dan mee? Vroeger moest je fysiek met je handel de boer op. Maar nu is er internet met zijn vele verkoop- en veilingsites. Snel. Anoniem. Makkelijk. Zo heeft internet de heling van gestolen goederen een stuk eenvoudiger gemaakt, zegt Meekel. ‘Iedereen die zo’n aanbieding ziet weet dat het stinkt, maar het gebeurt.’ Internet bevordert ook op een andere manier de (interne) criminaliteit, vertelt Veenstra. ‘Er zijn ladingveilingen of vrachtwebsites, waar transporteurs vrachten aanbieden. Bijvoorbeeld omdat ze zelf geen tijd hebben. Andere transporteurs kunnen daar op reageren. In de praktijk loop je grote kans je hoogwaardige vracht kwijt te raken als je deze hierop aanbiedt. Omdat er veel louche bedrijven onder zitten of omdat criminelen de connectie leggen tussen vrager en aanbieder en weten waar ze wanneer moeten zijn om de lading buit te maken.’
geweest van interne criminaliteit. Gemiddeld noemen ze elf incidenten in die tijd. De meest genoemde vorm (door ruim 60 procent van de bedrijven) van interne criminaliteit is verduistering. Bedrijven melden zowel de loodsmedewerker die één artikel meeneemt, als verduistering van
grote partijen dure goederen. Een derde van de bedrijven meldt slachtoffer te zijn geweest van inbraken waarbij - vermoedelijk of concreet - medewerkers waren betrokken. Dat kan diefstal uit loodsen of kantoren zijn, maar vooral diefstal uit of van vrachtwagens. Overigens ligt dit cijfer
Whisky-vissers
Fake klanten
L o c at i e
: Een whiskydestilleerderij
: Wekelijks verdwijnt er een hoeveelheid whisky. Het productie- en distributiesysteem lijken waterdicht. De eigenaren weten exact hoeveel alcohol het bedrijf binnenkomt en verlaat in de vorm van whisky. Daartussen zit een discrepantie. Het lek is jarenlang niet te traceren. Uiteindelijk blijkt dat een medewerker geregeld plastic zakken met whisky aftapt en over het hekwerk in het riviertje gooit dat achter het terrein stroomt. Verderop uit het zicht staan ‘vissers’ klaar om de zakjes op te vangen.
incident
L o c a t i e : Een producent van gewilde consumptiegoederen
: Verschillende medewerkers werkzaam in verschillende cruciale afdelingen van hetzelfde bedrijf werkten samen aan het falsifiëren van orders. Verkoop haalde een fake klant binnen, financiën beoordeelde de kredietwaardigheid, reguliere orders werden geschreven en verwerkt, orders werden gepicked en verstuurd naar het opgegeven adres. Dezelfde goederen kwamen (deels) op papier als retour terug. De loodsmedewerker tekende voor ontvangst en boekte de goederen terug in systeem. Maar in werkelijkheid kwamen de goederen niet retour en werden ze illegaal verhandeld. Dit ging jarenlang goed, tot de overmoed de daders de kop kostte.
incident
kers waardoor een diefstal kon plaatsvinden, verbaal en fysiek geweld onder collega’s, kleine en grote fraude (van gerommel met onkostendeclaraties tot misbruik van financiële bevoegdheden voor persoonlijke doeleinden), het doorspelen van bedrijfsgevoelige informatie naar de concurrent (vaak uit rancune), sabotage en vernieling.
Chantabele daders
waarschijnlijk hoger, zegt Veenstra. ‘Op basis van wat wij gehoord hebben vermoeden wij dat een groot deel van de criminaliteit, waaronder inbraken, ‘inside jobs’ zijn.’ Andere vormen van interne criminaliteit die bedrijven melden zijn: verwijtbare nalatigheid of slordigheid van medewer-
Stelen van de baas is van alle tijden. Maar interne criminaliteit neemt wel toe, is de mening van Jos Meekel, projectmanager bij Hoffmann Bedrijfsrecherche bv. Hij spreekt van een ‘olievlekwerking’. ‘Wij zien de groep van betrokkenen groter worden. Meer mensen durven het risico te nemen om diefstal te plegen. Dat is in de breedte. Maar ook in de hoogte zien we een uitbreiding: mensen uit de hogere echelons.’ Meekel onderscheidt twee typen daders. ‘In de eerste plaats zijn dat jonge mensen, mannen overwegend, die één á twee jaar in dienst zijn en dan snel hun slag slaan. In de tweede plaats zijn dat mensen uit het middenmanagement, mannen en vrouwen van een jaar of 45, die zo’n 15 jaar in dienst zijn en uit rancune
of teleurstelling over hun carrière zich tegen hun baas keren.’ Dat kunnen kruimeldieven zijn, maar ook zware jongens, of hun handlangers. Uit gesprekken met betrokkenen destilleerde de projectgroep Protect een belangrijke karakteristiek die crimineel gedrag in de hand werkt, vertelt Veenstra. ‘Chantabel zijn. Als we het hebben over zware interne criminaliteit zijn de daders overwegend mensen die aanvankelijk te goeder trouw waren, maar door persoonlijke omstandigheden in de problemen zijn geraakt en daardoor chantabel zijn. Criminelen hebben er een neus voor om die mensen eruit te pikken en hen hand- en spandiensten te laten verlenen.’ Dat hoort ook Aad van Pelt, productmanager logistiek voor Randstad Nederland. ‘Mensen die bijvoorbeeld achter de douane kunnen komen zijn een aantrekkelijke doelgroep. Ik heb verhalen gehoord van mensen die onder druk worden gezet, soms letterlijk bedreigd: ‘Je zus heeft nu nog een knap koppie. Als ze dat wil houden moet je dit en dat voor me meenemen’.’ Het is juist deze groep daders die moeilijk te identificeren is, zegt Veenstra: ‘Bij indiensttreding is er niets aan de hand, alleen door ‘mee te leven’ met je perso-
Ex-werknemer
Eigen winkeltje : Een bedrijf waar onder andere cosmeticaproducten worden ingepakt.
L o c at i e
L o c at i e
: Een logistiek dienstverlener
: een ex-werknemer beschikt nog steeds over de sleutel en de toegangscode van het alarm. Hij weet ook dat de beveiligingscamera’s na werktijd niet meer draaien. Dus rijdt hij ’s avonds met een bestelbusje het terrein op en laadt rolcontainers met daarop tientallen laptops in. De fraude wordt ontdekt door een clevere beveiligingsman, die de camera’s ook ’s nachts laat draaien.
incident
Bedreiging : Een logistiek dienstverlener
: Een loodsbaas ‘verzoekt’ een uitzendkracht gewilde consumptiegoederen uit de stelling te halen en achterin de auto van de loodsbaas te leggen. Dit gebeurt onder het dreigement: ‘als je dat niet doet, hoef je hier niet meer te komen werken’.
incident
02 / 2006
L o c at i e
S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E
: Een medewerkster neemt haar tas met lunchpakketje altijd gewoon mee naar de werkplek en zet het aan haar voeten. Dagelijks stopt ze een of meer flesjes parfum in haar tas. De vrouw werd nooit gecontroleerd omdat ze er al jaren werkte en zo vertrouwd was. Ze was haar eigen winkeltje begonnen.
incident
41
bedrijfsomvang (hoe groter, des te meer kans op criminaliteit), problemen met werving van personeel, de aard van de bedrijfsactiviteiten (hoe meer transportgerelateerd, des te meer criminaliteit) en de aanwezigheid van hoog-risicovolle goederen. Meekel herkent dit uit de praktijk. ‘Logistiek dienstverleners die bijvoorbeeld elektronische hebbedingetjes vervoeren lopen meer risico.’
Luid de klok!
neel kun je achter dit soort veranderende omstandigheden komen. En dan nog wordt vaak niet op tijd actie ondernomen. Beveiligingsbedrijven screenen hier hun personeel ook heel bewust periodiek op.’ Uit het WODC-onderzoek komt overigens een dusdanig gevarieerd beeld van daders naar voren dat de onderzoekers concluderen dat de persoonlijke en professionele
kenmerken van de dader kennelijk van minder belang zijn dan de gelegenheidsstructuur. Ofwel: de gelegenheid maakt de dief. En gelegenheid is er binnen de wereldwijde logistieke ketens van vandaag volop. Het WODC-onderzoek onderscheidt vier kenmerken die bedrijven gevoelig(er) maken voor interne criminaliteit: de
Stelen van de baas is één ding. Maar wat doe je als je merkt dat je collega steelt? Meekel ziet dat mensen het lastig vinden om collega’s aan te geven. ‘Stelen van de baas wordt veelal sluimerend toegelaten, maar tot een bepaalde grens. Het is allemaal heel menselijk, weet je. Dus als het iemand té goed af gaat ontstaat er afgunst, of als het te grote vormen aanneemt worden mensen bang voor hun eigen functie. Dan zie je dat de personen rondom de dader signalen gaan afgeven.’ Als de gelegenheid de dief maakt, is het zaak de gelegenheid zo klein mogelijk te maken. Volgens John Flanderhijn, manager business development bij ADT Nederland maken steeds meer bedrijven gebruik van geavanceerde technologie om hun eigendommen te beveiligen. ‘Dat varieert van toegangsbeheer door middel van het plaatsen van hekken en slagbomen, lichtmasten, camera’s, het invoeren van een
RFID & GPS S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E 02 / 2006
42
RFID is een technologie die vrij recent op de markt is gekomen. Het is de afkorting van Radio Frequency Identification Device, dat aangeeft dat herkenning plaatsvindt door middel van radiosignalen. RFID-tags, bestaande uit een chip en antenne, kunnen overal ingestopt worden. Op verschillende punten in de logistieke keten kunnen lezers worden aangebracht, die de tags identificeren en de opgeslagen gegevens naar de computer sturen. Momenteel wordt er volop geëxperimenteerd met de toepassingen van RFID, dat (nog) erg kostbaar is. Aardige bijkomstigheid is dat RFID als extra slot op de deur kan dienen. Dat zegt John Flanderhijn van ADT: ‘RFID is vooral bedoeld om de logistieke keten transparanter te maken: je weet altijd waar jouw pallet met dozen is. Verdwijnt die pallet dan weet je precies waar in
de keten het lek zit. We weten dat dit soort mogelijkheden een preventieve werking hebben: het schrikt af.’ Nu weet een ondernemer dankzij RFID dát zijn lading verdwenen is, maar waarheen? Daarvoor kan GPS op productniveau uitkomst bieden, vertelt Paul Linders, director business development & customer support van AGS Freightwatch in Vlaardingen. ‘Veel van onze klanten werken al met een GPS-unit die tussen de vracht wordt gestopt. Zonder externe voeding nodig te hebben, kan de lading hiermee vier weken onafgebroken gevolgd worden door heel Europa, inclusief Rusland. Dat doen we hier in de meldkamer via een uiterst modern track & trace-systeem. Als de vracht wordt gestolen kunnen we volgen waarheen die vervoerd wordt en waar die wordt opgeslagen. Dan is alleen nog een snelle actie van de politie nodig.’
pasjessysteem tot de bekende inbraakbeveiligingssystemen.’ Flanderhijn noemt voorbeelden als elektronische sloten op containers en geavanceerde toegangscontrole door middel van tijdelijke unieke codes die een chauffeur de toegang tot een terrein verschaffen. Aan al dat soort technieken hangt een (fors) prijskaartje. Voor grote bedrijven en logistieke knooppunten als luchthavens is dat niet onoverkomelijk, maar voor het MKB ligt dat anders, zegt Veenstra. ‘Er zijn al opdrachtgevers die van hun vervoerders eisen dat ze aan bepaalde voorschriften voldoen op het gebied van beveiliging. Zo heeft TAPA EMEA (Technology Asset Protection Association) de Truck Security Recuirements geïntroduceerd, waarin bijvoorbeeld wordt vereist dat trucks startonderbrekers hebben en bepaalde sloten. Voor het MKB zullen dit soort ontwikkelingen leiden tot de existentiële vraag ‘doen we nog mee, of niet?’. Investeer je niet voldoende in beveiligingstechnologie, dan houdt het op.’
Huisregels
E
én van de aandachtspunten in het convenant ‘Aanpak criminaliteit wegtransportsector’ uit 2004 is een betere screening van logistiek personeel. Helène Minderman, beleidsadviseur criminaliteit van TLN: ‘We zien geregeld dat de eerste de beste die langs komt en die kan sturen aangenomen wordt. Wij zeggen: doe iets meer moeite. Screen die mensen.’ Dat zegt ook Aad van Pelt van Randstad. ‘Maar liefst 13 procent van alle werknemers in de logistiek bestaat uit flexwerkers. Daarom besteden wij veel aandacht aan het checken van referenties en bellen we actief naar vorige werkgevers. We letten daarbij sterk op een sluitend arbeidsverleden, dus goed kijken naar periodes van niet werken tussen twee banen. Als mensen daar niet over willen praten zou daar zomaar iets gebeurd kunnen zijn.’ Om werkgevers te ondersteunen bij het screenen van sollicitanten ontwikkelt TLN, samen met KNV, EVO, ACN en Frenex, twee instrumenten die in de loop van dit jaar beschikbaar zullen worden: Een ‘waarschuwingsregister’ (ofwel een zwarte lijst) met namen van medewerkers die ontslagen zijn vanwege een misdrijf dat gerelateerd is aan hun logistieke functie (waarvan aangifte is gedaan). Het waarschuwingsregister wordt branchebreed opgesteld. Een modelprocedure werving en selectie van personeel. Dit is een checklist aan de hand waarvan bedrijven hun sollicitanten kunnen screenen. Van het grondig checken van gegevens op een CV tot het rondbellen om te vragen naar referenties. TLN adviseert ondernemers een drietrapsraket in de sollicitatieprocedure te volgen: 1. Gebruik de modelprocedure. 2. Vraag een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) van sollicitanten (wordt alleen uitgereikt als de persoon in kwestie geen relevante antecedenten heeft). 3. Check iemands naam in het ‘Waarschuwingsregister’.
02 / 2006
In de maand maart organiseert Transport en Logistiek Nederland een zestal regionale themabijeenkomsten, gericht op de criminele activiteiten die de transport- en logistieke sector bedreigen. De bijeenkomsten zijn alleen voor TLN-leden toegankelijk en vinden plaats op 6 maart (regio West), 7 maart (regio Noord), 14 maart (regio Zuid-West), 16 maart (regio Noord-West), 21 maart (Zuid-Oost) en 28 maart (regio Oost). Via de website www.tln.nl kunnen TLN-leden zich aanmelden.
S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E
De gelegenheid verkleinen kan ook door het opstellen van huisregels. Een beetje schools misschien, maar volgens Meekel geen overbodige luxe. ‘Het kan nooit kwaad om duidelijk te zijn: stelen van de baas mag niet. Daarmee geef je een signaal af en dan heb je al 80 procent gewonnen, is onze ervaring.’ In dezelfde lijn passen zaken als kleedruimtes waarin werknemers zich moeten omkleden in bedrijfskleding voor ze de werkvloer mogen betreden en vice versa, het invoeren van een pasjessysteem en het visiteren van personeel. Sommige bedrijven gaan nog verder, vertelt Veenstra. ‘Ik ben bedrijven tegengekomen die de mobieltjes van hun werknemers tracken en tracen, die alle e-mails lezen. Wel loop je hier aan tegen de grenzen van de privacywetgeving binnen Nederland en Europa. Dat geldt ook voor de huidige ontwikkeling om een zogenaamde ‘zwarte lijst’ op te stellen.’ In de strijd tegen interne criminaliteit is dus blijvende alertheid van bedrijven noodzakelijk.
Screen uw personeel!
43
