Etruskische steden De Etruskische staat bestond uit een aantal machtige steden. We kunnen eigenlijk spreken van een federatie*. In die steden, zoals Veii en Tarquinia (Etr. Tarchna), ontwikkelde zich een gemeenschappelijke Etruskische cultuur. De ideale Etruskische stad had een plan met rechte straten, zoals een dambordpatroon. Dat was bij de Romeinen trouwens ook zo. De Etruskische steden waren omringd door een stadsmuur met poorten. Het bestuur van die steden volgde gedeeltelijk dezelfde evolutie als Rome later zou doen: eerst bestuurd door koningen (misschien lucumones genoemd), later door jaarlijks verkozen magistraten (met de titel van zilath).
* federatie: een bond van samenwerkende, maar zelfstandige
staten; ook België noemt men federaal, omdat gewesten en gemeenschappen samenwerken
De Etruskische vrouw De Grieken vonden de Etruskische vrouwen eerder losbandige wichten. Op de grafschilderingen uit Tarquinia (Etr. Tarchna) zien we waarom: er worden banketten afgebeeld, waarop ook vrouwen aanwezig zijn. In Griekenland was een respectabele vrouw niet welkom op dergelijke feesten. Graven van Etruskische vrouwen tonen ons echter dat dat beeld moet worden bijgeschaafd. Net zoals voor de Romeinen was voor de Etrusken de ideale vrouw een echtgenote die wol spon en weefde. Zo vonden archeologen bijvoorbeeld spoelen in Etruskische tombes. Bovendien zijn de grafgiften vaak even luxueus als die voor de mannen. De Etrusken moeten echtelijke liefde belangrijk hebben gevonden. Zo getuigen enkele sarcofagen die een getrouwd koppel uitbeelden. De Etruskische vrouw was wellicht ‘vrijer’ dan de Griekse of de Romeinse. Zo werd ze bijvoorbeeld aangesproken met een eigen voornaam. In Rome werden de vrouwen, zoals je weet, aangesproken met een vrouwelijke vorm van hun gentilicium of familienaam. Bij de Etrusken was de vrouw dus belangrijk als individu, in Rome was ze in de eerste plaats lid van een grotere familie.
Een bloeiende landbouw Het Etruskische gebied was heel vruchtbaar. In het gebied van het huidige Noord-Toscane kwam dat vooral door een bodem van zanden kalksteen. Zuidelijker was er ook vulkanische grond. Zo kon er vooral graan, maar ook olijven en wijnstokken worden geteeld. Bovendien was er volop water door de verschillende zijrivieren van de Arno en de Tiber en door de visrijke meren. Er waren ook uitgestrekte wouden met veel wild, zoals het Etruskische everzwijn (Tuscus aper). Die bossen zorgden ook voor hout dat nodig was voor de metaalbewerking. De Etrusken slaagden erin het vruchtbare land optimaal te gebruiken dankzij irrigatie en het gebruik van metalen werktuigen.
Het Etruskische volk De Grieken noemden de Etrusken ‘Tyrrhenen’ (‘οἱ Τυρρηνοί’ of ‘οἱ Τυρσηνοί’; denk aan de Tyrrheense zee), de Romeinen ‘Tusci’ of ‘Etrusci’. De Etrusken noemden hun eigen volk ‘Rasna’ of ‘Rasenna’. Het kerngebied van hun beschaving lag in de latere Romeinse regio Etruria, tussen de rivieren Arno en Tiber, maar beperkte zich niet daartoe. Zo was bijvoorbeeld Bologna (Etr. Felsina, in de latere regio Aemilia) ook oorspronkelijk Etruskisch.
Het Etruskische erfgoed bij de Romeinen
De Etruskische taal en het schrift Het Etruskisch is nog lang niet volledig begrijpelijk. We weten dat de Etrusken hun alfabet ontleenden aan de Grieken aan het einde van de 8ste eeuw v.C. Dat was echter niet het typische schoolalfabet, dat jullie vorig jaar hebben geleerd, maar een bijzonder type. De Etrusken pasten het alfabet aan hun noden aan: ze schrapten letters, voegden er toe en veranderden bepaalde klankwaarden. Verder kende het Etruskisch geen verschillende woordgeslachten. Wetenschappers kunnen wel meervouden en bepaalde naamvallen herkennen. Ze kunnen bepaalde vaste formules lezen (bv. mini muluvanice op een geschenk, betekent ‘heeft mij gegeven’), maar kunnen de taal niet volledig doorgronden. Men kent de betekenis van heel wat woorden niet, omdat men weinig teksten kent, die zowel in het Etruskisch als in een andere, bekende taal zijn geschreven. Bovendien is de Etruskische taal aan bijna geen andere bekende taal verwant.
De Romeinen erfden heel wat gewoontes en instellingen van de Etrusken. • Net zoals in Rome werden er bij de Etrusken magistraten of ambtenaren verkozen. Zowel bij de Romeinen als bij de Etrusken moesten die een bepaalde volgorde van functies doorlopen. Die volgorde noemde men bij de Romeinen cursus honorum. • Zowel bij de Romeinen als bij de Etrusken werd het jaar niet alleen met een jaartal aangeduid (zoals wij doen), maar met de namen van de belangrijkste magistraten. In Rome gaven de consuls dus hun naam aan het jaar. • De magistraten droegen heel wat statussymbolen. Zo was bijvoorbeeld de toga praetexta (de toga met de purperen strepen die de Romeinse magistraten droegen) van Etruskische oorsprong. • In Rome droegen de lictores (een soort bodyguards van de magistraten) fasces. Die fasces bestonden uit een roedenbundel (een soort zweep) rond een dubbele bijl. De fasces waren het symbool van het oppergezag (de macht over leven en dood) en waren van Etruskische oorsprong. • De laatste drie koningen van Rome waren Etrusken.
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
De metaalbewerking Het gebied van de Etrusken was rijk aan mineralen. Men vond er tin, ijzer, lood, koper en zilver, vandaar dat men aan mijnbouw en metaalbewerking kon doen. Het erts werd opgegraven en in ovens tot metaal verwerkt. Daarvoor was heel veel hout nodig. Archeologen vonden in de Etruskische sites veel metalen voorwerpen, zoals wapens en sieraden, maar ook landbouwwerktuigen, zoals zeisen en sikkels. De metaalrijke grond maakte de Etruskische streek welvarend. De Grieken waren heel geïnteresseerd in een metaal dat zij in hun thuisland niet hadden: ijzer. Ze ruilden het voor andere producten, zoals ivoor of Griekse vazen. De Etrusken verwierven vooral faam door hun goud- en bronsbewerking.
De Etruskische religie De Etrusken waren een heel godsdienstig volk, in die zin dat ze heel toegewijd waren tot het uitvoeren van religieuze rituelen. Ze beschouwden de goden als overweldigende krachten die elke menselijke activiteit stuurden. We kennen heel wat Etruskische goden. Zo was Tinia de oppergod, vergelijkbaar met Jupiter. Door de contacten tussen Grieken en Etrusken kregen de Griekse godennamen een Etruskische vertaling. Zo heette Artemis ‘Artumes’. Er werden ook namen ontleend aan lokale, Italische goden. Zo kwam de naam ‘Uni’ van de godin Juno. Er was echter een groot verschil met de Griekse godsdienst. De Etruskische religie was gebaseerd op boeken met teksten die door goddelijke wezens waren geopenbaard: het kindje Tages zou zijn opgerezen, toen een Etruskische boer het land ploegde. De boeken bevatten informatie over waarzeggerij, bliksems en rituelen.
Etruskische tempels Een van de bekendste Etrukische tempels is zonder twijfel die van Portonaccio in Veii. Het heiligdom was gewijd aan de Etruskische godin Menerva (gelijkgesteld aan Athena of Minerva), maar er werden ook inscripties voor en beelden van andere goden gevonden. Het gebouw dateert uit de 6de eeuw v.C. De tempel had typische Etruskische kenmerken. Zo stond ze op een platform met trappen aan de voorzijde. Leem, tufsteen (een vulkanische steen) en hout werden gebruikt als bouwmaterialen. De versiering bestond vooral uit beelden in terracotta. De voorgevel werd benadrukt als belangrijkste deel van de tempel. De cella (plaats waar de godenbeelden zich bevonden) was drieledig en was even groot als de voorkamer, waardoor de tempel het plan van een vierkant heeft. De Romeinen namen enkele van die eigenschappen (bv. het platform onder de tempels) over, maar smolten ze samen met Griekse kenmerken.
Periodes in de Etruskische geschiedenis
Etruskische grafschilderkunst De Etrusken hadden een rijke grafcultuur. Zo vinden we bijvoorbeeld mooie grafschilderingen in Veii, Cerveteri (Etr. Caisra) - uit de oriëntaliserende periode - en in Tarquinia (Etr. Tarchna) - uit de archaïsche periode. Een mooi voorbeeld zijn de fresco’s in de zogenaamde Tombe van de Jacht en Visvangst. Bovenaan in de tombe is een aanliggend koppel afgebeeld. Een gesluierde, elegante vrouw kijkt haar man liefdevol aan en geeft hem een krans. Onder die banketscène zijn scènes uit de jacht en visvangst afgebeeld: een zeelandschap met springende dolfijnen en vogels die boven de golven vliegen. Jongemannen vissen in boten en jagers mikken op vogels. Opmerkelijk is een afbeelding van een jongen die van de rotsen duikt. Waarschijnlijk staat die sprong symbool voor de overgang tussen leven en dood.
Villanovacultuur (10de - 8ste eeuw v.C.) Deze cultuur zou later uitbloeien tot de echte Etruskische cultuur, genoemd naar een archeologische site in de buurt van Bologna (Etr. Felsina). Kenmerkend voor die cultuur zijn sporen van hutjes, biconische (= bestaande uit twee afgeknotte kegels) asurnen en urnen in de vorm van minihutjes. In de 8ste eeuw nemen de Etrusken het Griekse alfabet over. Oriëntaliserende periode (8ste eeuw - begin 6de eeuw v.C.) Deze periode wordt gekenmerkt door contacten met het Nabije Oosten. Die contacten uiten zich in een specifieke kunst, vooral op zwart aardewerk. De Etruskische samenleving wordt complexer op politiek en sociaal vlak. De Etrusken breiden hun gebied uit en Tarquinius Priscus heerst over Rome. Archaïsche periode (begin van 6de eeuw - begin van 5de eeuw v.C.) Dit is de bloeiperiode waarin de Etruskische macht het grootst is. De ontwikkeling van de cultuur is vooral te zien in monumentale gebouwen, graftombes, vaas- en beeldhouwkunst. Er zijn sterke Griekse invloeden. Servius Tullius en Tarquinius Superbus heersen over Rome, maar in 509 v.C. wordt de laatste verdreven. Neergang en inlijving bij Rome (begin 5de eeuw - 1ste eeuw v.C.) De Etruskische steden worden steeds minder welvarend en moeten zich één voor één gewonnen geven tegen het machtig wordende Rome.
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Felsina (Bologna)
Perusia (Perugia)
Corsica Tarchna (Tarquinia)
Tyrrheense Zee
Etruria, 750 v.C. Etruskische uitbreiding, 750-500 v.C. Etruskische stad
Veii
Adriatische Zee
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Apulu
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
Etrusco memo
