Startnotitie beleid winkeltijden
Aanleiding Aanleiding voor deze startnota zijn de mogelijkheden, die de wet onze gemeente biedt om winkels open te stellen op zon- en feestdagen. U kunt het zien als discussienota. Voordat wij tot een eventuele wijziging van ons huidig beleid komen, willen wij uw raad vragen om uw mening en daarbij richting te geven voor wat betreft eventuele aanpassing van onze gemeentelijke Winkeltijdenverordening. Inleiding Op dit moment kennen wij in onze gemeente geen openstelling van winkels op zon- en feestdagen. Alhoewel die mogelijkheid op grond van wet- en regelgeving al enige jaren bestaat, zijn in onze gemeente geen koopzondagen e.d. aangewezen. Dat betekent, dat alle winkels op zon- en feestdagen gesloten moeten zijn. De laatste jaren wordt er wel zo nu en dan om openstelling verzocht (met name dagen rondom de feestdagen). Voorliggende vraag is nu: houden we vast aan de niet-openstelling op zon- en feestdagen of zouden er wel (in mindere of meerdere mate) dagen moeten worden aangewezen, waarop openstelling wordt toegestaan? Doelstelling We vragen van uw raad (in ieder geval) een richtinggevend antwoord op de volgende vragen: de Verordening Winkeltijden gemeente Littenseradiel 2013 biedt (ruime) mogelijkheden om winkelopenstelling op zon- en feestdagen toe te staan. Willen we deze mogelijkheden als gemeente benutten en zo ja, op welke manier doen we dat dan? Juridische kaders Voor wat betreft de winkeltijden hebben we te maken met de volgende wet- en regelgeving: Winkeltijdenwet, Vrijstellingenbesluit Winkeltijdenwet en Verordening Winkeltijden gemeente Littenseradiel 2013. Daarnaast wordt ook stilgestaan bij de bepalingen uit de Zondagswet. Winkeltijdenwet In artikel 2 van de Winkeltijdenwet is een verbod opgenomen om een winkel open te hebben voor publiek op zondag, op Nieuwjaarsdag, op Goede Vrijdag na 19 uur, op tweede Paasdag, op Hemelvaartsdag, op eerste en tweede Kerstdag en op 4 mei na 19 uur. Voorts mogen winkels niet open op werkdagen voor 6 uur en na 22 uur. In artikel 3 van deze wet staat, dat de gemeenteraad (bij verordening) vrijstelling kan verlenen van bovengenoemde verboden. De raad kan bovendien het college de bevoegdheid verlenen om ontheffing van de in artikel 2 genoemde verboden te verlenen. In artikel 9 van de wet is opgenomen, dat een gemeentelijke verordening geen betrekking kan hebben op de openingstijden van winkels op werkdagen tussen 6 uur en 22 uur. Vrijstellingenbesluit Winkeltijdenwet In het Vrijstellingenbesluit worden categorieën inrichtingen aangewezen waarvoor het verbod uit artikel 2 Winkeltijdenwet niet geldt. Het gaat dan om apotheken, zieken- en verpleeghuizen, stations, luchthavens, benzinestations en wegrestaurants. Ook winkels ten behoeve van de beroepsscheepvaart en winkels, die uitsluitend nieuwsbladen en tijdschriften verkopen zijn vrijgesteld van het verbod uit de Winkeltijdenwet. Verordening Winkeltijden gemeente Littenseradiel 2013 Uw gemeenteraad heeft op 16 september 2013 de Verordening Winkeltijden gemeente Littenseradiel 2013 vastgesteld. In artikel 2 van deze verordening is opgenomen, dat het college bevoegd is om zon- en feestdagen aan te wijzen waarop winkels open mogen. Daarnaast is het college bevoegd om incidenteel en in geval van bijzondere omstandigheden van tijdelijke aard
1
een ontheffing te verlenen van het verbod. Een ontheffing kan slechts worden verleend voor zondagen, tweede Paasdag, Hemelvaartsdag, tweede Pinksterdag en/of tweede Kerstdag. Zondagswet In de Zondagswet zijn bepalingen opgenomen waardoor (kortweg gezegd) de godsdienstuitoefening niet wordt gehinderd. De wet gaat over het respecteren van rust rond religieuze dagen. Zo mag er dan geen onnodig lawaai worden gemaakt, mag de openbare rust niet door arbeid in beroep of bedrijf worden verstoord en is het op zon- en feestdagen (tweede Paasdag, Hemelvaartsdag, tweede Pinksterdag, tweede Kerstdag, de Goede Vrijdag en Nieuwjaarsdag) verboden om vóór 13 uur evenementen/openbare vermakelijkheden plaats te laten vinden. De Zondagswet dateert van 1953. Ondanks dat de wet al meer dan een halve eeuw bestaat en volgens velen ‘niet meer van deze tijd is’ bestaat de wet nog steeds. Al gaan er wel stemmen op om de wet af te schaffen, tot nog toe is dit nog niet gebeurd. In december 2012 stemde een meerderheid van de Tweede Kamer voor het afschaffen van de Zondagswet. PvdA en GroenLinks steunden destijds een motie van D66 en VVD hierover. In de aangenomen motie staat dat het aan gemeenten is om in hun plaatselijke verordeningen al of niet bepalingen over de zondagsrust op te nemen. De wet zou geen functie meer hebben en zou achterhaald zijn. Recentelijk is de discussie over de afschaffing van de Zondagswet in de landelijke politiek weer in het nieuws geweest (begin november). Alhoewel er geen dirécte juridische link tussen winkelopenstelling en de Zondagswet is, wordt in veel gemeenten toch rekening gehouden met de zogenaamde zondagsrust en mogen winkels pas na het middaguur open. Hoe hebben omliggende gemeenten dit geregeld? De gemeente Littenseradiel bestaat vanaf 1 januari 2018 niet meer. De gemeente wordt opgesplitst in drie gedeelten, die allemaal naar een andere (momenteel al of niet bestaande) gemeente gaan. Het is daarom van belang om (ook) te kijken naar het beleid, dat gehanteerd wordt in de ons omringende gemeenten. Naast opsplitsing van onze gemeente ligt ook een belangrijke reden om naar omliggende gemeenten te kijken, gelegen in de concurrentiepositie van onze eigen winkels (en aanbod) ten opzichte van de gemeenten met ruime winkelopenstelling. Gemeente Leeuwarden In de gemeente Leeuwarden is in 2013 een gewijzigde verordening ten aanzien van winkeltijden vastgesteld. Er geldt een vrijstelling van het verbod voor 23 (door het college aangewezen) zon- en feestdagen. Het gaat hierbij om de zogenaamde koopzondagen en de openstelling ten tijde van een aantal feestdagen. Nieuwjaarsdag, eerste Paasdag, eerste Pinksterdag en eerste Kerstdag zijn uitgezonderd van de mogelijkheid om dagen aan te wijzen voor vrijstelling van het verbod. Winkels moeten op die dagen dus gesloten zijn. Winkels welke in hoofdzaak of uitsluitend levensmiddelen en/of voor directe consumptie geschikte eet- en drinkwaren verkopen, mogen (met uitzondering van bovengenoemde dagen) altijd open op zon- en feestdagen. Het gaat daarbij om supermarkten en levensmiddelenspeciaalzaken zoals bakkers, slagers etc. Voor winkels gelden tijdens de vrijstelling (maximale) openingsuren van 12:00 uur tot 17:00 uur. Daarnaast heeft het college van de gemeente Leeuwarden nog de bevoegdheid om op aanvraag vrijstelling te verlenen met een maximum van tien per kalenderjaar en onder bepaalde voorwaarden (zoals kermis, markten, braderieën etc.) Ook zijn door de gemeenteraad in de verordening categorieën inrichtingen aangewezen waarvoor het verbod uit de wet niet geldt bijv. musea of bepaalde winkels ten tijde van Ramadan. Incidenteel kan het college op aanvraag een ontheffing verlenen voor openstelling op werkdagen tussen 22 uur en 6 uur (zogenaamde nachtwinkels).
2
De gemeente Leeuwarden heeft een breed scala aan mogelijkheden in de verordening opgenomen om ruimere openingstijden te (kunnen) hanteren voor winkels en maakt daarvan ook veelvuldig gebruik. Gemeente Súdwest Fryslân Op 21 juni 2012 is door de gemeenteraad de Verordening winkeltijden Súdwest Fryslân vastgesteld. Op grond van de toerisme-bepaling uit de Winkeltijdenwet, zoals die voorheen gold, is het hele grondgebied van Súdwest Fryslân aangewezen als toerismegebied, waarbij door de gemeenteraad vrijstelling van het verbod in artikel 2 Winkeltijdenwet is verleend voor alle zonen feestdagen vanaf 8:00 uur tot 20:00 uur. Er zijn geen beperkingen ten aanzien van het soort winkel. Tot de wijziging van de Winkeltijdenwet in 2013 kon alleen op deze manier worden bewerkstelligd dat er meer dan 12 koopzondagen per jaar werden aangewezen. Op 1 juli 2013 is de Winkeltijdenwet zodanig veranderd, dat de raden van gemeenten zelf kunnen bepalen of en hoeveel koopzondagen er per jaar worden toegestaan, of er nu wel of geen toerisme is. Het college is ook bevoegd om in het geval van bijzondere gelegenheden van tijdelijke aard onder voorwaarden ontheffing verlenen. Daarnaast kan het college ook op aanvraag ontheffing verlenen voor openstelling op werkdagen tussen 22:00 uur en 6:00 uur (nachtwinkels). Gemeente Súdwest Fryslân heeft dus ook een zeer ruime openstelling van winkels. De algemene vrijstellingen van het verbod op openstelling komen er eigenlijk gewoon op neer, dat elke winkel op elke zon- en feestdag open mag zijn. Er worden ook ruime openingstijden gehanteerd: van 8:00 uur tot 20:00 uur. Nu is het wel zo, dat in de praktijk afspraken tussen ondernemersverenigingen en winkeliers worden gemaakt over openingstijden. Gemeente Franekeradeel Op 13 maart 2014 is een gewijzigde ‘verordening inzake de winkeltijden’ door de raad van de gemeente Franekeradeel vastgesteld. Op grond van artikel 2 van deze verordening geldt een algemene vrijstelling op zon- en feestdagen van 12:00 uur tot 18:00 uur. Winkels mogen dus elke zondag en elke feestdag geopend zijn. Ook hier wordt geen verschil gemaakt in soort winkel. Maar ook hier worden onderling tussen ondernemersverenigingen en winkeliers afspraken over de openstelling op zon- en feestdagen gemaakt. Gemeente De Friese Meren De nieuwe gemeente De Friese Meren is ontstaan uit een fusie tussen meerdere andere gemeenten en bestaat sinds 1 januari 2014. Op 25 juni 2014 werd de Verordening winkeltijden de Friese Meren door haar gemeenteraad vastgesteld. In de verordening is een knip gemaakt bij de algemene vrijstelling van het verbod voor openstelling op zon- en feestdagen. Van 15 maart tot 1 november geldt een algemene vrijstelling voor alle winkels op zon- en feestdagen vanaf 12:00 uur. In de periode van 1 november tot 14 maart kan het college maximaal 4 koopzondagen aanwijzen. Daarnaast is het college bevoegd om op aanvraag incidenteel en in geval van bijzondere omstandigheden van tijdelijke aard een ontheffing te verlenen van het verbod. Ook zijn door de gemeenteraad in de verordening categorieën inrichtingen aangewezen waarvoor het verbod uit de wet niet geldt bijv. musea of bepaalde winkels ten tijde van Ramadan. De door de gemeente De Friese Meren gehanteerde regels v.w.b. openstelling lijkt (in ieder geval zo op het eerste gezicht) het meest op dat van de gemeente Leeuwarden. Ook hier worden overigens weer afspraken gemaakt tussen winkeliersverenigingen voor daadwerkelijke openstelling.
3
Belangenafweging De omliggende gemeenten hanteren allemaal (veel) ruimere openingstijden voor winkels dan de gemeente Littenseradiel. In onze verordening wordt wel de mogelijkheid geschapen om ruimere openstelling toe te staan, maar van die bevoegdheid is tot nog toe geen gebruik van gemaakt. Gezien de huidige maatschappelijke ontwikkelingen voor wat betreft ruime openingstijden en het feit, dat ook bij ons steeds vaker verzoeken binnenkomen om op bepaalde zon- en feestdagen open te mogen, valt het te overwegen om het gevoerde beleid eens tegen het licht te houden. Dat betekent evenwel niet, dat wij maar automatisch en klakkeloos de ruimere openstellingen van omliggende gemeenten moeten overnemen omdat de gemeente tóch wordt opgeheven, maar het betekent wel dat er opnieuw een belangenafweging gemaakt moet worden. Deze belangenafweging zou evengoed kunnen betekenen, dat er geen wijzigingen in het gevoerde beleid doorgevoerd hoeven te worden. Aan de andere kant, kan de weegschaal na belangenafweging ook doorslaan naar ruimere openstelling van winkels. Er moet in ieder geval aandacht zijn voor en rekening worden gehouden met de volgende belangen: • Maatschappelijk belang In dit kader wordt bij maatschappelijk belang gedacht aan de zogenaamde zondagsrust. Opening van winkels op zondag zal voor een aantal mensen vanuit hun persoonlijke (geloofs-)overtuiging niet gewenst worden. Voor een andere groep zal dit niet of minder als een probleem worden ervaren. Ook kan worden stilgestaan bij de ‘nut en noodzaak’ van extra openstelling. •
Winkeliers/ondernemers (werkgever) De werkgever heeft economisch belang bij openstelling van winkels. Extra openstelling moet leiden tot extra omzet. De vraag is of dat in alle gevallen zo is; er wordt namelijk ook wel gezegd dat extra openstelling niet zou zorgen voor méér omzet, maar naar een omzetverschuiving. Consumenten, die normaal gesproken door de week hun boodschappen halen, komen nu op zondag.
•
Consument Consumenten hebben bij extra openstelling uitgebreidere mogelijkheden om op de door hun gewenste dag(en) hun boodschappen te doen.
•
Werknemer Een winkel kan niet open zonder werknemers. Dus ook bij het belang van werknemers dient stil te worden gestaan. Ook hiervoor geldt, dat er personen zijn, die vanuit hun overtuiging niet op zon- en/of feestdagen (willen) werken. En aan de andere kant werknemers die dit niet erg vinden. Het is van belang, dat individuele werknemers niet ‘klem’ komen te zitten door de wens van hun werkgever om op zondag geopend te zijn. De belangen van dergelijke werknemers zijn beschermd door artikel 5:6 van de Arbeidstijdenwet. In het Burgerlijk Wetboek (artikel 7:670 lid 9) is zelfs expliciet opgenomen, dat een werknemer niet ontslagen mag worden vanwege het enkele feit dat hij weigert op zondag arbeid te verrichten.
Mogelijkheden Na de consequenties voor de verschillende belangen te hebben overwogen, zijn er meerdere opties om het winkeltijdenbeleid in te vullen, in ieder geval de volgende: Geen extra winkelopenstelling op zon- en feestdagen toestaan Mocht de uitkomst van de belangenafweging zijn, dat uw raad van mening is dat er (om welke reden dan ook) in deze gemeente geen extra winkelopenstellingen moeten worden toegestaan, dan hoeft er niets te gebeuren en blijft alles bij het oude. Algehele extra winkelopenstelling op zon- en feestdagen toestaan Bovengenoemde gemeenten hebben, zoals gezegd hele ruime openstellingsmogelijkheden. In de gemeenten Súdwest-Fryslân en Franekeradeel mag elke winkel elke zon- en feestdag open. In de gemeente Leeuwarden geldt dit ook voor de supermarkten. Voor de overige detailhandel worden 23 koopzondagen aangewezen. En in de gemeente De Friese Meren mag in de periode
4
van 15 maart tot 1 november elke winkel op elke zon- en feestdag open. In de periode van 1 november tot 14 maart worden door het college 4 koopzondagen aangewezen. Bij deze variant wordt meer aangesloten bij de overige omliggende gemeenten. De belangenafweging slaat dan door naar de vrije keuze van mensen om de zondag in te vullen zoals zij dat graag willen. Daarbij kan men uitdrukkelijk zelf een keuze maken om naar de winkel te gaan of niet. Overigens wordt extra openstelling veelal geregeld door ondernemersverenigingen. Beperkt extra winkelopenstelling op zon- en feestdagen toestaan Er wordt weleens gezegd: “Zoveel mensen, zoveel wensen”. Dat geldt ook voor gemeenten. Elke gemeente heeft zo zijn eigen beleid te maken en keuzes daarin te nemen. Voor wat betreft de winkeltijden zijn er tal van mogelijkheden om beperkte openstelling mogelijk te maken. In de gemeente Leeuwarden wordt bijvoorbeeld onderscheid gemaakt tussen supermarkten en overige detailhandel. In de gemeente De Friese Meren gelden verschillende regels voor verschillende tijdsperiodes. Zo zijn er nog legio mogelijkheden denkbaar. Is uw raad van mening, dat extra winkelopenstelling wel mogelijk zou moeten zijn, maar de algehele openstelling te ver vindt gaan, dan kan voor een dergelijke beperktere optie gekozen worden. Voorbeelden: • Onderscheid maken in soort winkel (net als gemeente Leeuwarden). • Onderscheid maken in tijdsperiodes (net als gemeente De Friese Meren). • Onderscheid maken in zon- en feestdagen. Bijvoorbeeld geen algemene koopzondagen aanwijzen, maar slechts (een aantal) feestdagen. • Beperkte openingsuren (bijvoorbeeld vanaf 13:00 uur tot 17:00 uur). • Een beperkt aantal algemene koopzondagen aanwijzen (bijvoorbeeld maandelijks). Conclusie Zoals in de aanleiding aangegeven, is deze notitie bedoeld om als discussiestuk te dienen en als uitgangspunt voor (ver)nieuw(d) winkeltijdenbeleid. Als college willen we graag van uw raad antwoord op de vragen of we als gemeente ruimere winkelopenstellingen moeten toestaan en zo ja, op welke wijze we dit dan vorm geven? Met de uitkomsten van deze discussie als zijnde richtinggevend zullen wij als college aan de slag.
5
