Start-up Zoeken naar de Apple van het water. Uit de ruimte Satellieten veranderen waterbeheer

‘O Canada’ Reportage vanuit de waterhub van Noord-Amerika

Debat over de Rijn Hoeveel water komt er straks echt bij Lobith binnen?

10de jaargang / nummer 5 / december 2014 / €12,50

Uit de ruimte Satellieten veranderen waterbeheer

Start-up Zoeken naar de ‘Apple van het water’

Hoeveel elektrotechniek zit er in ons schone oppervlaktewater?

De 24 waterschappen die Nederland kent, beheren

toe waardoor het energieverbruik vermindert en

ruim 340 rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’S).

waardoor een optimalisatie van de zuiveringsproces-

Croon werkt voor een groot aantal waterschappen.

sen plaats kan vinden. We blijven tijdens het hele

Zo zorgen we voor de meetapparatuur in de RWZI’S.

zuiveringsproces meedenken of iets slimmer en

Als de zuurstof-, nitraat- en fosforgehaltes na de

efficienter kan. En dat doen we graag, voor onze

zuivering het gewenste niveau hebben, kan het water

klanten en voor de natuur. Wilt u meer weten over het

gewoon weer toegevoegd worden aan het oppervlak-

grootste in elektrotechniek gespecialiseerde bedrijf

tewater. Croon past nieuwe processen en technieken

met meer dan 135 jaar ervaring? Kijk op croon.nl

ontwerp . realisatie . maintenance croon.nl



COLOFON

WaterForum Magazine is een uitgave van:

Burgemeester Pabstlaan 10/B2 2131 XE Hoofddorp 015-3617433 Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management binnen de watertechnologie en deltatechnologie en de toeleverende sectoren. Uitgever Mark van Waadenoijen Kernekamp Bladmanager Sandra Alberts Hoofdredactie Arjan Veering, [email protected] Met medewerking van Jeroen Bezem, Adriaan van Hooijdonk, Olav Lammers, Esther Rasenberg, Rob Schoon en Jac van Tuin. Secretariaat 015-3617433, [email protected] Verkoop Mooijman Marketing & sales 070-3234070 [email protected] Vormgeving Novaforum Studio

14

Op zoek naar de ‘killer app’ Watertechnologie maakt een bloeiperiode door, topinstituten en laboratoria in Nederland en daarbuiten brengen een stroom aan nieuwe, kansrijke vindingen voort. Maar zit daar ook die vondst bij die een hele sector op zijn kop zet? En zit de watersector te wachten op een start-up van de allure van Apple of Tesla?

31 31

De huidige bepaling van zuiveringsheffing heeft zijn langste tijd gehad. Een eerste verkenning geeft drie opties voor de heffing nieuwe stijl. De industrie beschouwt het als eerste goede stap, maar ziet dat er nog veel

Abonnementenadministratie WaterForum Magazine wordt op aanvraag en tegen betaling van abonnementsgeld (€ 49,95) toegestuurd aan relevante doelgroepen. Prijs van losse nummers bedraagt € 12,50. Aanvraag en/of adresmutaties via [email protected] Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden. Copyright NovaForum Media BV, 2014. Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

Industrie niet gerust op zuiveringsheffing nieuwe stijl

kansen blijven liggen.

38 Copernicaanse revolutie

Komend jaar komt een ongekende stroom aan gegevens vrij uit het Europese satellietprogramma Copernicus. De data uit de ruimte openen tal van nieuwe mogelijkheden voor de waterbeheerder. “We kunnen straks dingen die we nu ons nog niet kunnen indenken.”

Draadloze niveaumeting

Contactloze niveaumeter met draadloze gegevensoverdracht zonder externe voeding

•

Niveau meting en monitoring

•

Zelfstandig opererend

•

Alarmniveau instelbaar

•

Meetgegevens versturen met SMS

•

Uitgerust met batterij (+/- 5 jaar bij 1 SMS/dag)

•

Web-based back-end systeem

•

Waterdichte behuizing (IP65)

lees hier meer over in dit magazine

Geschikt voor o.a.

Vloeistofreservoir

Textielverzamelpunt

Glaswerkcontainer

sensor.nl

Afvalcontainer

redactioneel

Weg met de bescheidenheid

20 24

De logica van Lobith

Uber zet de taximarkt op zijn kop, Airbnb schudt het

18.000 kubieke meter per seconde. Zoveel water zou

met slim design zelfs thermostaten en rookmelders tot gewilde

in 2100 volgens de prognoses via de Rijn Nederland

gadgets te maken. En Tesla verheft de elektrische auto tot

binnen kunnen stromen. Maar is het gebied in

verantwoord, duurzaam hedonisme. Het zet je aan het denken:

Duitsland dan niet allang ondergelopen? Het debat

wat gebeurt er als een nieuwkomer, met een geheel nieuw

over de debieten is losgebroken, aan beide kanten

concept, nu eens de watersector helemaal door elkaar husselt?

van de grens.

Nergens voor nodig, concludeert de Nederlandse

zelfgenoegzame hotelwezen op, de makers van Nest weten

topwatertechnoloog Mark van Loosdrecht in het hoofdartikel van

‘O Canada’

deze editie van Waterforum. “Je hebt gewoon goede technologie

Trojan, Zenon, Ovivo en Ostara, Canada heeft enkele

oplossingen nodig. Hij heeft volkomen gelijk natuurlijk. En toch

topbedrijven uit de watersector voortgebracht. De

blijft de vraag knagen:‘what if…?’

provincie Ontario profileert zich als de ‘waterhub’ van

Kijk immers eens naar watertechnologie in Nederland, die maakt

Amerikaanse continent. De banden met Nederland

een ongekende bloei door. De ene innovatie na de andere lijkt

zijn sterk en de samenwerking werpt zijn vruchten af

tot wasdom te komen. Zo opende koning Willem-Alexander pas

voor beide landen. Reportage uit een waterland van

geleden de Blue Energy-installatie op de Afsluitdijk. Niet veel later

immense properties.

werd de hypermoderne drinkwaterzuivering van PWN in Andijk

nodig.” Bovendien is water een lokaal issue, dus zijn er lokale

officieel in gebruik genomen.

Ontdekkingsreiziger in waterwereld

36

Maar hoe baanbrekend ook, watertechnologie is en blijft grotendeels onzichtbaar. Ze legt het in aandacht af tegen snellere, hippere, maar vaak minder relevante sectoren. Waar studenten in rijen staan om bij de Google's en Apple's van deze

Via het water kon hij zijn jeugddroom om de

wereld aan de slag te gaan, moet de watersector campagne na

wereld rond te reizen waarmaken. Raimond

campagne voeren om slimme, jonge technologen te verleiden.

Hafkenscheid, strategisch adviseur water bij

Goede technologie is een vereiste – natuurlijk – maar hoe wordt

het ministerie van Buitenlandse Zaken, helpt

die nu echt ‘disruptive’, om in Silicon Valley-terminologie te blijven?

nu jonge waterprofessionals aan internationale

Watertechnologie moet zijn bescheidenheid afschudden. Het zijn

ervaring. Ondertussen bouwt hij met scholieren

de iPhones en de Tesla’s die het straatbeeld veranderen, waarom

zandkastelen op het strand.

is dat niet een draagbare drinkwatermaker? Input van buiten kan die doorbraak brengen, bijvoorbeeld van ontwerpers die een

Verder in dit nummer

nieuwe toepassing of dimensie aan de technologie geven. En de

7

Column Jac van Tuijn

Voor de 'killer app' in water hoeven we overigens niet op Silicon

8

Actueel

Valley te rekenen, want de vallei staat letterlijk droog en geen

15

Agenda

slimme start-up die zich eraan waagt. Misschien is dit de kans:

38

Eerste jaarcongres Waterforum

Nederlandse vernuft dat de Amerikanen op eigen terrein verslaat.

nodige bravoure en bluf.

Arjan Veering Hoofdredacteur WaterForum Magazine

T +31 (0)10 284 11 20 | [email protected] | www.econosto.nl

7

column door Jac van Tuijn

2015: vier keer duurzaam Eén woord zult u het komend jaar vaak horen, nog vaker dan nu al:

hun drinkwater van steeds verder weg moeten aanvoeren en hun

duurzaam! Zo is 2015 door de Verenigde Naties uit geroepen tot het

afvalwater steeds verder weg moeten pompen. De megasteden

jaar van water en duurzaamheid. Verder staat in april het thema

zullen zelfvoorzienend moeten worden in hun watergebruik.

groene economie centraal op het Wereld Water Forum in Zuid-Korea. In september zullen vervolgens de nieuwe, mondiale ‘sustainable

Bredere benadering

development goals’ worden vastgesteld. En dan tot slot zal in

Als we de jaaragenda zo doorlopen, wat kunnen we hier dan uit

Amsterdam in november de International Water Week in het teken

opmaken? Het mondiale watervraagstuk gaat niet meer alleen

staan van de circulaire economie. Vier keer duurzaamheid en water

over watervoorziening en toiletten in arme landen, de problematiek

op het wereldtoneel!

krijgt een veel bredere invulling. In 2015 verschuift de aandacht naar het beheer van de zoetwatervoorraden. Waterhergebruik

Telkens ander accent

en waterbehandeling zullen hierin een rol spelen. Naast de

Iedere keer zal het begrip duurzaam een ander accent krijgen. Zo

beschikbaarheid gaat het nu ook over de kwaliteit van het water,

wordt Wereldwaterdag, op 22 maart, in ieder land anders worden

zowel aan de voorkant van de waterketen – schoon drinkwater – als

gevierd. In Nederland waar voldoende water voor handen is,

aan de achterkant – zuivering van afvalwater.

heeft duurzaam watergebruik een heel andere betekenis dan in bijvoorbeeld Ethiopië waar elke druppel telt. Duurzaamheid heeft dan vooral te maken met waterschaarste. Als een maand later de mondiale watergemeenschap zich verzamelt in Korea voor het zevende Wereld Water Forum, zal blijken dat

Nederlandse watertechnologen hebben echt iets te bieden voor de loodzware mondiale wateropgave

het centrale thema 'water for our future' vooral de aandacht moet vestigen op groene groei. Door het kapitaliseren van de

Deze verbreding maakt het er niet gemakkelijker op, maar het is wel

natuur bepleit Korea een andere economie die het onderhoud

een prachtige uitdaging. Zeker voor de Nederlandse watersector die

van wetlands en het zuiveren van afvalwater niet langer ziet als

op het gebied van waterbehandeling veel in huis heeft. Als het gaat

een kostenpost maar als een positieve bijdrage aan het bruto

om de nieuwe aandachtspunten die in 2015 centraal zullen staan,

nationaal product. Duurzaamheid heeft dan vooral te maken met

heeft de Nederlandse watertechnologie de wereld werkelijk iets

de financiering van het waterbeheer.

te bieden. Kennisinstituten zoals Wetsus, TU Delft, KWR en Stowa,

Dan is het een tijdje stil op het wereldtoneel tot in New York de

maar ook veel van onze bedrijven hebben concrete technologie

jaarlijkse algemene vergadering van de VN begint. Daar moeten de

die de loodzware mondiale wateropgave kunnen verlichten.

‘post-2015 sustainable development goals’ worden aangenomen.

Rioolwaterzuiveringen als grondstoffenfabrieken voor fosfaat,

Volgens de conceptversie die nu rondgaat krijgt water daarin een

plastic en cellulose, groene stroom uit afvalwater, gebruik van

eigen doel, ‘sdg’ 6. Duurzaamheid staat dan voor ‘universal access’

brak water, hergebruik van gezuiverd afvalwater in de landbouw

tot drinkwater en sanitatie. In 2030 moet iedereen over veilig

of industrie, regenwaterinfiltratie, allemaal technologieën die

drinkwater en sanitatie kunnen beschikken. Waarschijnlijk zal

invulling geven aan het veelkoppige concept duurzaamheid. Maar

hierover in 2015 nog een speciale watertop plaatsvinden.

dan moeten we het de wereld wel vertellen. Geen betere tijd dan

En dan de Amsterdam International Water Week, die in november

komend jaar: ik wens u een duurzaam 2015! S

voor de derde keer zal worden gehouden. De internationale conferentie gaat over de circulaire economie, duurzaamheid heeft hier betrekking op de wereldsteden die zo snel groeien dat ze

Jac van Tuijn is voormalig hoofdredacteur en mede-oprichter van Waterforum Online. Hij werkt nu als freelance journalist en moderator, met name op het gebied van (internationaal) watermanagement. www.kkwekwwekbewb.nl Meer columns van Jac www.kkwekwwekbewb.nl

www.waterforum.net/jacvantuijn www.kkwekwwekbewb.nl

9

actueel Water een van speerpunten in Junckers investeringsfonds

Jean-Claude Juncker (foto:Wikimedia)

In zijn plan voor een Europees investeringsfonds heeft de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker water als een van de beoogde doelen aangewezen. Het fonds van minstens 315 miljard euro is bedoeld voor investeringen in infrastructuur, onderwijs, digitale ontwikkeling en milieu. Juncker presenteerde zijn plan voor een Europees investeringsfonds eind november. Het fonds moet de Europese economie weer

beter op gang helpen. Vanuit de EU krijgt het fonds een garantie van 21 mrd euro, waardoor de Europese Investeringsbank (EIB) leningen kan verstrekken met een totale waarde van 63 miljard euro. Dat geld zal door de EIB worden gebruikt voor projecten waar private partijen niet aan willen bijdragen. De rest van het geld moet van private investeerders komen. Hoewel de details voor het programma nog moeten worden uitgewerkt, noemde Juncker waterzuivering als een van de voorbeelden. In verschillende Europese landen zijn dringend investeringen nodig in de watersector, zowel voor drink- en afvalwatervoorzieningen als in de waterhuishouding. Bovendien vergt de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water in de komende tien jaar een financiële impuls van alle lidstaten.

Deltares schoont baai van Rio op Deltares helpt mee om de Guanabara-baai bij Rio de Janeiro schoon te maken voor de Olympische Spelen in 2016. De baai, waar verschillende watersportwedstrijden zullen worden gehouden, kampt met veel ronddrijvend afval. Het voorspellingssysteem van Deltares laat zien hoe het afval zich verplaatst, zodat opruimboten de verontreiniging kunnen verwijderen. Olympisch windsurfkampioen Dorian van Rijsselberghe, afkomstig van Texel, had eerder expliciet

Gespot online

Guanabara-baai (foto:Wikimedia)

een beroep gedaan op de Nederlandse watersector om te helpen bij het schoonmaken van de baai. Deltares verwacht begin 2015 het systeem werkend te hebben. Het kennisinstituut benadrukt dat ook structurele maatregelen nodig zijn om de baai schoon te kunnen houden.

Kalkpellets uit ontharder hergebruikt als entmateriaal Waternet heeft een succesvolle eerste test gedaan met het hergebruik van gebroken kalkpellets uit een onthardingsinstallatie als entmateriaal voor de drinkwaterbereiding. Het Amsterdamse drinkwaterbedrijf is op de productielocatie Weesperkarspel begin 2014 overgestapt van granaatzand op Italiaans calciet als entmateriaal. Zo ontstaan kalkpellets van 100% calciumcarbonaat. Die korrels blijken goed te kunnen worden verwerkt in de tapijtindustrie, maar Waternet heeft ook een proef laten doen om het kalk weer als entmateriaal voor de ontharder te gebruiken. Het Britse Advanced Minerals heeft pellets van Weesperkarspel gedroogd, vermalen en gezeefd om die geschikt te maken als entmateriaal, dat fysisch-chemisch en microbiologisch aan alle wettelijke eisen voldoet. Bij toepassing bleek het hergebruikte materiaal op het gebied van troebelheid van het effluent zelfs beter te voldoen dan de oorspronkelijk gebruikte calciet. Begin volgend jaar wordt voor de proef, waarin Waternet samenwerkt met vijf drinkwaterbedrijven, KWR en de Reststoffenunie, nog een wintertest gedaan om te zien hoe het proces zich bij zeer lage temperaturen (2˚C) voltrekt.

#Hiddenresource Het Unesco-centrum IGRAC is een campagne gestart om het belang van grondwater voor het voetlicht te brengen, onder meer via sociale media (#hiddenresource). De helft van de wereldbevolking is van grondwater afhankelijk, maar deze ‘verborgen bron’ staat onder druk. Er wordt steeds

meer water opgepompt waardoor voorraden slinken. Bovendien is vervuiling, onder meer vanuit de landbouw, een bedreiging voor het grondwater. Blikvanger van de IGRAC-campagne is een fraaie videoanimatie. www.thehiddenresource.com

10

actueel

Laatste ‘zwakke schakel’ Petten sneller klaar De versterking van de laatste ‘zwakke schakel’ in de kust bij Petten verloopt voorspoediger dan verwacht. Als de weersomstandigheden niet tegenzitten kunnen de zandsuppletiewerken aan de zeezijde van de Hondsbossche en Pettemer Zeewering in januari al worden afgerond. Mogelijk dat de officiële opening al direct na het stormseizoen, eind maart, kan plaatsvinden. De baggeraars Boskalis en Van Oord, die de zandsuppletie uitvoeren, hadden in december al meer dan driekwart van de 35 miljoen m3 zand aan de voet van de Hondsbossche en Pettemer Zeewering aangebracht. Aan de zeezijde van de kustdijk is over een lengte van bijna 6 kilometer een ruim 250 meter breed duinlandschap met uitgestrekt strand ontstaan dat de taak van de harde kering overneemt. In 2004 bleek de 140 jaar oude Hondsbossche en Pettemer Zeewering niet langer aan de veiligheidsnormen te voldoen, omdat het golfpatroon heviger is dan gedacht en vanwege de bodemdaling van minimaal 50 cm per 100 jaar. De dijk zou zeker vier

Foto: Olav Lammers

meter moeten worden verhoogd. Daar zou, uitgaande van de te verwachten zeespiegelstijging door de klimaatverandering, over enkele tientallen jaren nog eens twee meter bovenop moeten komen. Als alternatief is besloten tot het aanbrengen van een grote hoeveelheid zand buitendijks. De zandsuppletie is goedkoper en biedt de mogelijkheid in te spelen op de mate van zeespiegelstijging.

Lees voor een uitgebreide beschrijving van het werk bij Petten: www.waterforum.net/petten

Nederlandse zuivering voor Roemeense kunstmestfabriek

De Roemeense producent van kunstmest Azomures laat door Nijhuis Technologies en Witteveen+Bos een nieuwe afvalwaterzuivering bouwen. De installatie bestaat

Kort Nieuws

uit twee parallelle biologische zuiveringen, die direct naast de bestaande communale zuivering zullen worden aangelegd. De beheerder van de communale zuivering, Aqauserv, zal ook de industriële zuivering van Azomures runnen. Het afvalwater van de fabriek zal over een afstand van 3,5 kilometer naar de zuivering worden gepompt. Mogelijk zal in de toekomst ook afvalwater van een nabijgelegen brouwerij naar de nieuwe zuivering gaan.

‘Opnieuw naar waterverdeling Rijn kijken’ Het Deltaprogramma houdt onvoldoende rekening met het vraagstuk van de waterverdeling tussen de verschillende takken van de Rijn. Dat zeggen waterconsultant Marnix de Vriend en emeritus hoogleraar Huib de Vriend in een dubbelinterview met Waterforum Online. “Een gemiste kans om gedegen studie naar de waterverdeling te doen. Die is wel nodig en duldt geen uitstel”, zeggen zij. De huidige waterverdeling – 1/3 van het water naar het noorden, 2/3 naar het westen – is bij extreem hoogwater waarschijnlijk niet meer te handhaven wat kan leiden tot onveilige situaties. “Je moet veel meer mogelijke afvoerverdelingen doorrekenen en onderzoeken op hun gevolgen. Zet daar een aantal promovendi op. Het is nu zo in Nederland: we weten niet beter, dus we laten het maar zo. Tot 2050!”, aldus beide waterspecialisten. Lees het hele interview op: www.waterforum.net/devriend Meer over de Rijn: zie pagina 22-25

Science-artikel Jeroen Aerts bekroond De VU heeft samen met het Amerikaanse MIT en de universiteit van Princeton de ‘Lloyd's Science of Risk Prize’ gewonnen. De prestigieuze prijs wordt toegekend aan een artikel in het tijdschrift Science, waarin wetenschappers onder leiding van Jeeroen Aerts,hoogleraar risk insurance and water management, een deltaplan beschrijven dat New York moet beschermen tegen orkanen en

extreem hoogwater. Volgens Aerts zit de vernieuwing zit vooral in aanvullende maatregelen, zoals het ophogen van individuele huizen, het afsluiten van metrotunnels en het aanscherpen van het verzekeringssysteem, naast deltaoplossingen als nieuwe dijken en zandsuppletie. Het VU-rapport geeft de wetenschappelijke onderbouwing voor investeringen in het deltaplan voor New York.

www.pao.tudelft.nl

CURSUSSEN AFVALWATER EN RIOLERING, DRINKWATER EN WATERBEHEER PAO helpt hogeropgeleiden bij het verbreden en verdiepen van hun kennis door het aanbieden van korte postacademische cursussen en opleidingen. In 2015 biedt PAO u enkele nieuwe cursussen op het gebied van afvalwater en riolering, drinkwater en waterbeheer. Voor komend voorjaar staan er diverse cursussen op de planning. U vindt het actuele aanbod en nadere informatie over de inhoud en het programma op www.pao.tudelft.nl.

De menselijke factor in de watersector Cursusleider Cursusdata Locatie Prijs

Ir. R.W. (Wouter) Stapel (Royal HaskoningDHV) 25 maart 2015 Amersfoort € 550 excl. btw

Inhoud Het succes van projecten en het bereiken van onze doelen hangt vaak meer af van de ‘menselijke factor’ dan van de beschikbare technische kennis. Inzicht in gedragsmechanismen en handvatten om daar mee om te gaan zijn daarom steeds meer van belang voor de water-professional. In deze cursus worden kennis uit de gedragswetenschappen en de watersector bij elkaar gebracht. U leert over inzichten uit onder meer de Psychologie en bespreekt aan de hand van uw eigen casuïstiek hoe daar mee om te gaan.

AWZI als energie- en grondstoffenfabriek I.s.m. Platform energie- en grondstoffenfabriek Cursusleiders Prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht (TU Delft) en ir. C. van Erp Taalman Kip (Waterschap Hollandse Delta) Cursusdata Verwacht voorjaar 2015 Prijs Cursus inclusief excursie € 1.070 excl. btw Cursus exclusief excursie € 920 excl. btw

De afvalwaterzuivering biedt kansen om energie en grondstoffen (terug) te winnen. Diverse installaties in Nederland zijn inmiddels uitgerust met technieken voor terugwinning of worden voorbereidingen getroffen voor de realisatie ervan. Het gaat bij energieterugwinning vooral om het produceren van biogas middels slibvergisting en warmteterugwinning uit in-en effluent. Voor het terugwinnen van grondstoffen behandelt de cursus: fosfaat, stikstof, bioplastics, CO2, cellulose en alginaat. In deze cursus leert u de bestaande technieken en hoort u de ervaringen die inmiddels zijn opgedaan in gerealiseerde installaties. Hierbij komt zowel de harde techniek van de terugwinning aan bod als procesmatige zaken zoals financiering (de business case), juridische aspecten en ketenontwikkeling . Hierdoor vergroot u uw kennis over de praktijk van deze installaties en leert u hoe u kunt beoordelen welke mogelijkheden nu en in de toekomst haalbaar zijn voor uw organisatie.

De watersector blijft in beweging. In het voorjaar van 2015 bieden wij u de volgende cursussen aan: Time series analysis and forecasting (with R) 6, 13 en 20 maart Slimmer waterbeheer met Real Time Control NIEUW! 18 en 19 maart

Verdiep je in aardwarmte (geothermie) 24, 25 en 26 maart Natuurvriendelijke oevers 19, 20 mei en juni Benutting, beleving en verbeteringen van de vaarwegen Aquapunctuur 11 en 18 juni

Introductie aanbieding

Nieuw in 2015 Watervacatures.nl de nieuwe vacature site staat midden in de waterwereld. Nog beter bereik tegen scherpe tarieven.

€100,--

Introductiekorting voor de eerst volgende plaatsing U betaald geen €595,-- maar €495,-(2 maanden online en 2x in Waterforum Nieuwsbrief) Vermeld bij uw opdracht onze introductiecode WATERVAC15 Deze aanbieding is geldig tot 15 februari 2015

Informeer ook naar onze aantrekkeijke abonnementstarieven [email protected] of bel 015 361 74 33

13

20 - 23 januari Infratech 2015 9 januari 67e Vakantiecursus Nieuwjaarscongres

InfraTech is de tweejaarlijkse ontmoetingsplaats voor de infrastructuur. De beursvloer van InfraTech is onderverdeeld in vier thema’s die verschillende sectoren binnen de infrastructuur vertegenwoordigen. Alle thema’s hebben een eigen plaats op de beursvloer, zodat opdrachtgevers en opdrachtnemers elkaar gemakkelijk kunnen vinden.

De Vakantiecursus, die de TU Delft voor de 67e keer orga-

Locatie : Rotterdam

niseert, heeft dit jaar 'glokalisering van de watersector;

Organisatie : Ahoy Rotterdam

onze rol in Europa' als thema. De opzet van de Vakantiecursus is drastisch veranderd. Kiezen tussen drinkwater en afvalwater, oftewel schoon en vies water, hoeft niet meer. Volgens de TU Delft was het tijd om 'de eigen door-

flashpresentaties van voorbeelden van nieuwe water-

17-19 maart 2015 Aqua Nederland Vakbeurs

technologie.

De Nederlandse watersector komt bij elkaar. Op 17, 18 en 19 maart 2015

Locatie: Delft

tonen leveranciers op het gebied van waterbehandeling, -management en

Organisatie: TU Delft

-technologie hun kunnen in Evenementenhal Gorinchem. Tegelijkertijd met

gewinterde traditie' te doorbreken. De Vakantiecursus krijgt nu één centrale sessie, tevens zijn er verschillende

Aqua Nederland Vakbeurs vindt het evenement RioleringsVakdagen plaats.

agenda

Hierop komen de bedrijven samen die actief zijn in de productie, installatie, onderhoud, inspectie en beheer van rioleringssystemen. Locatie: Gorinchem Organisatie: Evenementenhal Gorinchem

En verder:

5 maart 2015 Waterinfodag 2015 Grootschalig congres waarin overheden, bedrijven en kennisorganisaties samenwerken om elkaar op de hoogte te stellen over de ontwikkelingen in de informatievoorziening van het waterbeheer. Locatie: Den Bosch Organisatie: Waterinfodag

15 januari Bijeenkomst Werkgroep Stedelijk Grondwater, thema: Grondwateronderlast op de agenda 29 januari Symposium : Praktijkcases behandeling industrieel afvalwater, voor en door de praktijk 5 februari RIONED-dag 2015 22 maart International World Water Day 2015: water and sustainable development 24-27 maart Wasser Berlin 2015

14

actueel

Veerse Meer (foto: Rijksswaterstaat)

Inventarisatie stroomgebiedbeheerplannen 2015-2021

Nederland staat nog in min voor KRW-doelen

Door Olav Lammers

Maatregelen in de nieuwe stroomgebiedbeheersplannen voor 20152021 zullen, vergeleken met de eerste generatie plannen, niet of nauwelijks extra bijdragen aan het behalen van de Nederlandse doelstellingen voor de Europese Richtlijn Water. Dat blijkt uit de eerste resultaten van een ex-ante evaluatie die het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) van de nieuwe concept stroomgebiedbeheerplannen 2015-2021 heeft gedaan. De plannen moeten op 22 december officieel gereed zijn om, na een half jaar ter inzage gelegen te hebben, eind 2015 van kracht te worden.

De doelstellingen die Nederland zich voor de Europese Kaderrichtlijn Water heeft gesteld, zijn naar verwachting voor een belangrijk deel niet haalbaar als het beleid niet verandert. Uit analyses die het PBL heeft uitgevoerd op basis van de eerste stroomgebiedbeheersplannen (sgbp's) uit 2009, bleek reeds dat slechts zo’n 40% van de Nederlandse oppervlaktewateren aan de gestelde doelen kan voldoen in 2027. Als de tweede generatie plannen, die nu bijna klaar zijn, inderdaad geen verbetering te zien geeft, staat Nederland voor de keuze zijn doelstellingen te verlagen dan wel de maatregelen aanmerkelijk op te schroeven. De regering heeft echter steeds gesteld dat besluiten daarover pas bij het opstellen van de volgende ronde stroomgebiedbeheerplannen (voor 2021-2027) worden genomen. Die ruimte wordt door ‘Brussel’ geboden, mits die besluiten voldoende worden onderbouwd. Vorig jaar verklaarde minister Melanie Schultz van Infrastructuur en Milieu (I&M) nog in de Tweede Kamer dat zij in dat geval bereid is de EU-regels flexibeler toe te passen. Doorrekenen Op 11 december heeft het PBL vertegenwoordigers van onder meer het ministerie van I&M,

provincies, waterschappen en LTO Nederland over de eerste resultaten van de ex-ante evaluatie op de hoogte gesteld, tijdens een klankbordgroepbijeenkomst. Van daaruit zal het ministerie samen met de partners moeten besluiten of er al dan niet zwaarder zal worden ingezet op maatregelen om de doelstellingen alsnog te halen. In de evaluatie die het PBL in 2009 van de eerste generatie stroomgebiedbeheerplannen deed, werd er van uitgegaan dat 40% van de waterlichamen alle doelstellingen in 2027 zou gaan halen op basis van de geplande maatregelen en het toenmalige mestbeleid. Frank van Gaalen, projectleider bij het PBL:“Wij hebben nu laten doorrekenen wat de invloed van het nieuwe mestbeleid, het 5e Actieprogramma, voor de belasting van het oppervlaktewater betekent, maar dat levert nauwelijks verschil op met het vorige, 4e Actieprogramma. De waterkwaliteit zal door het nieuwe mestbeleid dus nauwelijks verbeteren. We hebben ook de nieuwe stroomgebiedbeheerplannen en onderliggende factsheets doorgewerkt. Daaruit concluderen wij dat er niet al te drastische verschillen met de eerste ronde sgbp’s op te merken zijn. Wel lijkt de omvang van inrichtingsmaatregelen, zoals natuurvriendelijke oevers,

15

actueel

Op 1 januari verdwijnen de melkquota. Vrees is dat het aantal koeien toeneemt, en dat uitgereden mest negatieve gevolgen kan hebben voor de waterkwaliteit (foto: Wikimedia)

hermeandering, mestvrije zones et cetera, enigzins verminderd te zijn. Hoewel we alles nog precies moeten doorrekenen, is de verwachting dat het mogelijke doelbereik in 2027 niet erg verschilt van onze eerdere berekeningen.” Geen grotere ambities Michaël Bentvelsen, beleidsmedewerker bij de Unie van Waterschappen (UvW) bevestigt dat de ambitie van de waterschappen, op wat aanpassingen en nieuwe onderdelen na in de nieuwe sgbp’s, over het algemeen onveranderd is gebleven.“Uit het veld vernemen we wel geluiden dat de waterkwaliteit over het algemeen vooruitgaat. Er zijn dus wel successen te vermelden, maar er moet nog veel meer gebeuren.” Net als Frank van Gaalen stelt ook hij vast dat de chemische gesteldheid van het oppervlaktewater redelijk goed is geworden, voornamelijk door het generieke beleid dat de afgelopen decennia is uitgevoerd voor bijvoorbeeld industriële lozingen en lozingen van rwzi’s en rioleringen op het oppervlaktewater.“Maar bij gewasbeschermingsmiddelen is het effect op de waterkwaliteit nog veel te groot. Wij zijn op dat punt volkomen afhankelijk van het generieke beleid, het toelatingsbeleid en de wijze waarop de agrarische sector ermee omgaat.” Ook voor nutriënten in het oppervlaktewater, fosfaat en nitraat, is volgens Bentvelsen nog heel wat inspanning noodzakelijk. De nalevering van deze stoffen vanuit landbouwgronden op het oppervlaktewater gaat onverminderd voort en Bentvelsen toont zich vooral bezorgd over het besluit van staatssecretaris Sharon Dijksma van Economische Zaken om per 1 januari van volgend jaar de melkquota los te laten. Nu al zijn boeren vee aan het bijkopen en het is niet denkbeeldig dat zij zullen proberen om zoveel mogelijk mest op het land uit te rijden waardoor de druk van meststoffen op het water zal toenemen. Frank van Gaalen van het PBL begrijpt deze zorg en antwoordt op de vraag of economische belangen de doelstellingen van de Kaderricht-

lijn in de weg staan:“Uiteindelijk is dat vaak wel zo. Het is en blijft steeds een afweging; enerzijds natuur en ecologische doelen en anderzijds al die andere dingen die wij in Nederland willen. Daarvan is landbouw vaak een belangrijke belemmerende factor voor de natuur.” Compromis over nutriënten Vorige maand zijn het ministerie en de koepelorganisaties van gemeenten, provincie en waterschappen tot een compromis gekomen over hoe moet worden omgegaan met het beoordelen van de waterkwaliteit voor nitraat en fosfaat. Tot voor kort werd ook voor deze stoffen het principe ‘one out, all out’ gehanteerd. Daarbij bepaalt de slechtst scorende stof het predicaat dat aan de waterkwaliteit wordt gegeven. Is de concentratie van een van de stoffen te hoog, dan voldoet het betreffende waterlichaam niet aan het gestelde doel, ook al zijn de concentraties van de overige andere stoffen wel acceptabel. Met het gesloten compromis is ten aanzien van fosfaat en nitraat nu in feite het principe ‘one in, all in’ geïntroduceerd. Daar wordt de totale beoordeling van de nutriënten positief als één stof al aan de concentratie-eisen voldoet. Desgevraagd, ziet Frank van Gaalen van het PBL het compromis niet als een echte oplossing en geeft het een onvolledig beeld van de situatie.“Vanuit de ecologie is over het algemeen het idee dat zowel fosfaat als nitraat ‘goed’ moet zijn, wil je uiteindelijk een volwaardig ecosysteem krijgen. Er is nu wel overeenstemming over de vorm van de rapportage, maar er was wel veel discussie over. Ik denk ook niet dat die discussie is afgelopen nu er formeel iets is besloten.” Michaël Bentvelsen van de Unie van Waterschappen formuleert het anders:“ In principe zitten we op één lijn. Voor stikstof en fosfaat wordt nu apart gerapporteerd. Als de ene stof voldoet, vormt de andere nog steeds een probleem. Je kunt iets niet groen noemen als het niet groen is.” Natuurvriendelijke oevers Als een van de maatregelen om de ecologische toestand van het oppervlaktewater te verbeteren geldt de aanleg van natuurvriendelijke oevers. In totaal gaat het daarbij om bijna 7000 kilometer. Tot op heden is nog niet aangetoond dat deze aanpak echt bijdraagt aan de ecologische verbetering van wateren.

Volgens Frank van Gaalen is het probleem dat de werking sterk afhankelijk is van lokale omstandigheden, hoe de oevers zijn ingericht, waar men zich bij de inrichting op richt, hoe het onderhoud is geregeld.“Er wordt wel monitoring gedaan, maar nog onvoldoende vergelijkbaar en consistent om algemene uitspraken te doen over wat natuurvriendelijke oevers bijdragen. Maar uit de beschikbare kennis komt naar voren dat een natuurvriendelijker inrichting wel bijdraagt aan een betere ecologie ” Natuurvriendelijke oevers hebben ook een esthetische functie in het landschap.“Inrichting en beheer van wateren is een hoofdtaak van de waterschappen is en de aanleg van natuurvriendelijke oevers is voor hen relatief gemakkelijk.” Pessimistisch over het vervolg van de KRW is hij dan ook niet:“Uiteindelijk is het van belang zoveel mogelijk te zoeken naar synergie met andere functies als recreatie, natuur en ook landbouw, bijvoorbeeld door stimulering via het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Maar er zullen altijd nog veel locaties overblijven waar een combinatie van ecologie en landbouw niet mogelijk is. Daar zullen dus expliciete keuzes moeten worden gemaakt.”S

Uitheemse soorten in Nederland

Een nieuw thema dat binnen de doelstellingen van de Kaderrichtlijn onder de aandacht zou moeten komen is volgens Michaël Bentvelsen van de UvW de toename van uitheemse soorten in de Nederlandse wateren. Een voorbeeld is de grondel, afkomstig uit het stroomgebied van de Donau die grote invloed op de inheemse vissoorten heeft. Ander voorbeeld is de Quagga-mossel in het zuidelijk deel van Rijnland. Deze mossel filtert de algen uit het water, waardoor het water helder wordt en waterplanten kunnen groeien.“Interessant, ook omdat de zuurstofproductie in het water daarmee op gang komt, maar het probleem van hoge concentraties fosfaat en nitraat wordt daarmee niet opgelost. Het ecosysteem wordt steeds onvoorspelbaarder. Het gaat dus om de vraag of en in hoeverre we deze verschijnselen laten meespelen in ons streven naar de KRW-doelen”, zegt Bentvelsen.

Dé combinatie vakbeurs voor waterbehandeling, watermanagement, watertechnologie en de totale rioleringsbranche.

Gorinchem

17, 18 en 19 maart 2015 Nieuwe Openingstijden Dinsdag 17 maart 10.00 - 18.00 uur Woensdag 18 maart 13.00 - 21.00 uur Donderdag 19 maart 10.00 - 18.00 uur Hèt jaarlijkse contactmoment om te netwerken, kennis te delen en zaken te doen. Schrijf u vandaag nog in als exposant!

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Gorinchem T 0183 - 68 06 55 I www.evenementenhal.nl/gorinchem E [email protected] @Aqua_Rio_EH

17

actueel

Zzyzx.data is de naam van een nieuwe onlinebibliotheek die zich helemaal gaat

‘Zaiziks’

De naam Zzyzx, spreek uit als zaiziks, verwijst naar een plaatsje,

richten op waterinformatie. Volgens

vlakbij enkele natuurlijke bronnen in Californië. De stichter van

initiatiefnemers Mark van Waadenoijen

het dorpje bedacht in de jaren veertig een naam die helemaal

en Ger de Bruyn moet het de eerste volledige waterdatabank van Nederland worden. In het eerste kwartaal van 2015

achteraan in het alfabetische plaatsnamenregister van de VS zou staan. Dorpje en bronnen hebben inmiddels een mythische status in de Amerikaanse populaire cultuur.

zal het platform ‘in bèta’ gaan draaien.

Nieuwe onlinezoekdienst voor alle waterartikelen

Door Arjan Veering

De waterdatabank moet artikelen, rapporten, studies en wetgeving

beschikbaar op de site van een instituut of bedrijf, of vaak zelfs alleen

op watergebied gaan bundelen. Het gaat dan niet alleen om

via het intranet. Volgens de Bruyn snijdt het mes aan twee kanten.

waterbeheer, maar ook om technologische ontwikkelingen in drink-,

“Organisaties krijgen een extra platform erbij voor gegevens die ze

afval-en proceswaterbehandeling en deltabeheer. Ook de waterketen

willen delen, maar die anders moeilijk vindbaar zullen zijn. Gebruikers

en rioleringen zullen in de database worden opgenomen. “Er is

krijgen een veel completer beeld van de informatie die over een bepaald

ontzettend veel informatie op het gebied van water beschikbaar in

onderwerp beschikbaar is.”

Nederland”, zegt Van Waadenoijen, directeur van Novaforum Media en

Artikelen krijgen labels (tags) al naar gelang het onderwerp.

uitgever van Waterforum. “Maar al die informatie is heel versnipperd.

Bovendien worden korte abstracts van de inhoud gemaakt. Vanuit

Zzyzx wordt een platform waar al die stukken makkelijk te doorzoeken

de zoekresultaten kan de gebruikers naar het betreffende artikel of

en te vinden zijn.”

onderzoek doorklikken. Het verschil met zoekmachines als Google is dat

Ger de Bruyn is met zijn bedrijf Ingressus, marktleider in de

er veel gerichter gezocht wordt en dat de informatie veel completer is.

ondersteuning van data- en catalogusbeheer van bibliotheken en

“Met Google kom je alleen bij openbare informatie. Wij hebben juist ook

musea, de andere drijvende kracht achter de nieuwe waterdatabase.

veel stukken die niet zomaar op het net te vinden zijn”, aldus De Bruyn.

“Wij hebben daarmee de kennis en expertise in huis om de

Er komen verschillende abonnementen voor het gebruik van de

verschillende informatiebronnen in de waterwereld bijeen te brengen.

database, afhankelijk van de hoeveelheid zoekopdrachten en op te

In de gezondheidszorg hebben we een vergelijkbaar systeem gemaakt,

vragen stukken. Bovendien kunnen organisaties ook gezamenlijke

waarin alle Nederlandstalige literatuur op dit gebied te vinden is. Ook in

abonnementen afsluiten voor hun medewerkers of bijvoorbeeld

het onderwijs doen wij veel.”

studenten. Mogelijk zal de database op termijn ook via bepaalde

Zzyzx is in overleg met verschillende Nederlandse partijen in de

bibliotheken te doorzoeken zijn.

watersector om hun artikelen, onderzoeken en andere publicaties

Zzyzx is een gezamenlijk initiatief van Ingressus en Novaforum, en is

te ontsluiten. Het gaat zowel om overheden als kennisinstituten

onafhankelijk van Waterforum, benadrukt van Waadenoijen. “Zzyzx

zoals KWR, TNO en Wetsus. Ook bedrijven kunnen hun informatie

richt zich op alle watervakliteratuur in het Nederlands taalgebied.

in de waterdatabank opnemen. Nu is veel informatie alleen maar

Natuurlijk zullen de Waterforum-artikelen erin terug te vinden zijn.” S Meer informatie over de nieuwe waterdatabank

www.waterforum.net/zzyzxdata

18

watertechnologie

In verschillende sectoren steken ontwikkelaars van nieuwe technologieën veel moeite in het zoeken naar ‘killerapplicaties’ voor hun technologie, in de hoop dat die een doorbraak bewerkstelligen. Maar in de watersector lijkt dit nog niet echt te lukken. Of misschien toch wel? Is er al een Apple, Tesla of Google van het water?

Wie komt met de ‘killerapplicatie’ in watertechnologie

Zoeken naar de Apple Door Jeroen Bezem Het was Henry Ford die zei: “Als ik mensen had gevraagd wat ze

vooral meer zelfbewustzijn, of ‘positieve arrogantie’ zoals een van

zouden willen hebben, zouden ze hebben geroepen: een sneller

de ondervraagden het noemt.

paard!” Ford stelde dergelijke vragen niet en zette een automobiel

Overigens zit niet iedereen te wachten op zo’n killerapplicatie.

op de markt, met tientallen paardenkrachten onder de kap.

“Nee, je hebt gewoon goede technologie nodig”, stelt Mark van

Niemand vroeg nog om een sneller paard. En Albert Einstein zei

Loosdrecht, hoogleraar milieutechnologie en waterzuivering aan de

ooit: “Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het

TU Delft. “Deels is water een zeer lokaal issue en zullen er dus ook

heeft veroorzaakt.” De geschiedenis zit vol met bewijzen dat je echt

lokale applicaties nodig zijn. Het Westland heeft immers een ander

ánders moet denken om tot ware innovaties te komen.

waterprobleem dan Almeria en dat is weer anders dan in Djedda.”

Neem bijvoorbeeld Apple, Google of Tesla. Deze bedrijven hebben gemeen dat ze voor een doorbraak hebben gezorgd van

Membraantechnologie

technologieën die weliswaar al bestonden, maar waarvoor zij

Volgens Thonie van den Boomgaard, opleidingsdirecteur Industrieel

gebruiksvriendelijke toepassingen hebben bedacht en op de markt

ontwerpen aan de UT Twente, is die goede technologie er al: “Bij mijn

gebracht. Achteraf bekeken zorgden die toepassingen ervoor dat

weten is er allang zoiets ontwikkeld, namelijk membraaninstallaties

de technologieën op grote(re) schaal doorbraken. In de ict-wereld

voor uiteenlopende toepassingen. Van grootschalig, zoals

heten dat ‘killer applications’ of kortweg ‘killer apps’.

waterproductiebedrijven, tot kleinschalig, zoals een drinkbeker.

De watersector zou zo’n killerapplicatie ook heel goed kunnen

Met membraantechnologie is men in staat van zwaar verontreinigd

gebruiken, zo blijkt uit een rondje dat WaterForum maakte langs

water ter plekke drinkwater te maken: met een membraanrietje kun

(ervarings)deskundigen binnen en buiten de sector. Maar er is wel

je slootwater drinken – je hoeft alleen maar te zuigen.”

een andere manier van denken nodig, meent de meerderheid. En

De membraantechnologie wordt door meer mensen gezien als

19

watertechnologie

van het water de technologie waarmee de doorbraak gecreëerd kan worden.

ontwikkelingen gaan en de watersector zal daar ook aan moeten

Maar welke toepassing zal dan voor die grote doorbraak gaan

geloven.”

zorgen? “Dat is een interessante vraag”, zegt Walter van der

Volgens Van der Meer staat de sector namelijk aan de vooravond

Meer, directeur van drinkwaterbedrijf Oasen en deeltijdhoogleraar

van grote investeringen in het leidingnet. “De komende decennia

Drinkwatervoorziening aan de TU Delft. “We zijn geneigd te

zullen we dat leidingnet stapsgewijs moeten gaan vervangen. En

denken vanuit de aanbodzijde, de leveranciers, of de vraagzijde,

gezien de enorme drukte in de ondergrond, waar tenslotte niet

de consumenten. Maar die twee groepen hebben er moeite mee

enkel waterleidingen en rioolbuizen liggen, kun je je afvragen

om iets te bedenken wat er nog niet is. Je moet jezelf niet de vraag

of lokale units wellicht geen betere oplossing zijn. Dat is nu

stellen ‘waar zitten we op te wachten?’, want dan kom je zelden tot

misschien nog vloeken in de kerk, maar om onze watervoorziening

creatieve ideeën. Ik kan dus ook niet zeggen wat de killerapplicatie

toekomstbestendig te maken hebben we oplossingen nodig

in de watersector gaat worden, maar het zou me niet verbazen als

waarvoor we uit onze comfortzone moeten treden!”

het iets wordt in de richting van ‘lokale drinkwaterunits’.” Van der Meer ziet parallellen met de energiesector, waar de

Zelfbewustzijn

transitie naar duurzame lokale energieopwekking aan het begin

Dat is koren op de molen van Else Boutkan, zelfstandig consultant

van deze eeuw nog ondenkbaar was. “Als je tien jaar geleden in de

op het gebied van water en duurzaamheid. Volgens haar is een

boardroom van de grote energiemaatschappijen voorspelde dat

killerapplicatie absoluut noodzakelijk voor de watersector. “De

nu de lokale energiecoöperaties als paddenstoelen uit de grond

sector moet nodig opgeschud worden”, stelt zij. “En daarvoor is in de

zouden schieten en mensen hun daken vol zouden leggen met

eerste plaats zelfbewustzijn nodig.”

zonnepanelen, hadden ze je voor gek verklaard. Zo snel kunnen

Volgens Boutkan mag de sector zich best wat vaker op de borst

20

watertechnologie

kloppen. “Het is een oude sector die al jaren hetzelfde doet,

grondwater terechtkomen, is er een robuuste techniek nodig die

zonder te beseffen hoe bijzonder het product en het proces zijn.

in staat is om deze stoffen efficiënt te verwijderen. De huidige

Bij zaken als afval en grondstoffen heeft men nu de mond vol

omgekeerde-osmosemembranen kunnen er al veel verwijderen,

over ‘circulaire economie’ en ‘betekeniseconomie’ maar dat is in

maar deze techniek kost veel energie, omdat de membranen

de watersector allang gaande. Water is een kringloopproduct

primair zijn ontworpen om zeewater te ontzouten. Kortom, er is

bij uitstek, maar het is in Nederland te gewoon en te goedkoop.

dringend behoefte aan een robuust membraan, dat zeer selectief

Daardoor lijkt de motivatie te ontbreken om te zoeken naar een

en efficiënt microverontreinigingen verwijdert, met een veel

killerapplicatie. Daarvoor is ‘positieve arrogantie’ nodig, een

lager energiegebruik dan de bestaande membranen. Aan de

houding van ‘wij zijn bijzonder en wij laten dat aan de hele wereld

ontwikkeling van zo’n membraan wordt gewerkt in de vakgroep

weten’. Eigenlijk is het een vicieuze cirkel: een killerapplicatie zou

Advanced Membranes op de UT Twente, onder mijn leiding. Dit

in de watersector voor meer zelfbewustzijn kunnen zorgen, maar

doen we samen met onder andere drinkwaterbedrijf Oasen. We

om zo’n toepassing te bedenken en te vermarkten is juist een

verwachten een eerste prototype te kunnen testen in de loop van

zelfbewustere houding nodig.”

volgend jaar.”

Net als Van der Meer, zegt Boutkan niet te kunnen voorspellen

Wellicht heeft Roesink daarmee de broodnodige killerapplicatie te

wát die killerapplicatie wordt. “Die zit misschien niet in het hart

pakken, maar hij realiseert zich dat er meer nodig is dan alleen de

van de drinkwatervoorziening, maar in de periferie. Wellicht in de

technologie om hier een succes van te maken: “Via samenwerking

preventie van verontreinigingen. In de circulaire watereconomie

met drinkwaterbedrijven, waterschappen, universiteiten en

liggen volop kansen. Als je uitgaat van ‘collective ownership’ over

kennisinstellingen komt dat product er zeker. Het vermarkten is

de gehele cirkel, is snel duidelijk dat er veel winst valt te halen

een andere uitdaging, al zijn daar wel Nederlandse of buitenlandse

met de preventie van verontreinigingen, zoals medicijnresten

bedrijven voor te vinden. Een dergelijk robuust membraanconcept

en microplastics. Maar wat het ook wordt, ik vermoed dat

is ook uitermate geschikt voor een meer decentrale productie van

de killerapplicatie wordt ontwikkeld door minder voor de

drinkwater, onafhankelijk van de soort bron: oppervlaktewater,

hand liggende partijen. Zolang de watersector denkt dat alle

bronwater of zelfs afvalwater. Deze decentrale productie gaat zeker

oplossingen in de techniek zitten, kom je er niet. De sector zou zijn

ook in Nederland toegepast worden, maar heeft bovendien een

antennes moeten uitsteken in andere sectoren.”

enorme markt wereldwijd.”

Nereda en Anammox

Watermaker

Hoogleraar Mark van Loosdrecht is het daar niet mee eens: “Dat

Daarmee heeft Roesink hetzelfde idee als collega-hoogleraar Walter

lijkt me niet nodig. Goede ingenieurs, zoals die bijvoorbeeld werken

van der Meer, namelijk het idee van de lokale drinkwaterunits.

bij PWN Technologies, zijn voldoende.” Van Loosdrecht wijst op

Van der Meer wil zelfs nog verder dromen: “Ik denk dan aan een

twee killerapplicaties die al door de Nederlandse watersector zelf

klein, draagbaar apparaatje, een ‘watermaker’, waarmee je twee

zijn ontwikkeld. Zelf stond hij aan de wieg van het baanbrekende

à drie liter drinkwater kunt maken. Dat is de minimale dagelijkse

zuiveringsconcept Nereda: “In de afvalwatersector zou je Nereda

behoefte van een gemiddeld mens. Ik zie een klein kastje voor me

kunnen omschrijven als een killerapplicatie, gezien de sterke

dat met elke bron uit de voeten kan. Voor dergelijke apparaatjes

kostenreductie en energievriendelijkheid. Ook Anammox (in Delft

kunnen vervolgens allerlei toepassingen worden bedacht. Je kunt

ontwikkelde technologie voor stikstofverwijdering uit afvalwater

zo’n kastje meenemen op vakantie, het is ideaal op een plezierjacht

– red.) verdient die kwalificatie, al moet die technologie nog wel

of voor het gebruik in vakantiedorpen die wat verder van de

ontwikkeld worden voor huishoudelijke waterzuivering, zodat die

bewoonde wereld liggen.”

netto energieproducerend wordt.”

Voor Van der Meer is het overigens geen uitgemaakte zaak dat de

Erik Roesink, hoogleraar advanced membranes for aqueous

killerapplicatie meteen in Nederland een succes is. Sterker nog, de

applications aan de UT Twente, meent dat er nog grote

kans is groot dat zo’n applicatie eerder aanslaat in gebieden met

technologische uitdagingen zijn: “Een van de grootste uitdagingen

schaarste aan (schoon) drinkwater. “Een concept zou bijvoorbeeld

in de (drink)watersector zijn de microverontreinigingen:

in Nederland bedacht kunnen zijn, vervolgens ontwikkelt men er

medicijnresten, hormoonverstorende stoffen, pesticiden, etc. Het

in Azië een geweldige toepassing voor, die daarna in Afrika wordt

wordt steeds duidelijker dat deze stoffen een langetermijninvloed

uitgerold en dan jaren later als ‘proven technology’ weer hier

hebben op onze gezondheid. Naast een preventie-oplossing,

terechtkomt. Waarna wij er ook weer onze eigen toepassingen voor

om te voorkomen dat deze stoffen in het oppervlakte- en

kunnen bedenken.”

21

watertechnologie

Silicon Valley Mekka van innovatie staat droog Silicon Valley, het gebied ten zuiden van San Francisco, geldt als

om deze mogelijk rampzalige problemen aan te pakken, vooral

de kraamkamer van nieuwe technologie en tal van succesvolle

omdat zij geen hoge ‘return on investment’ ervan verwachten.

bedrijven waaronder Apple, Google, Airbnb en Nest. In dit

Vandaar de schaarste aan bedrijven met watersparende

vruchtbare start-up-ecosysteem zijn watertechbedrijven een

technologie.” Toch tekent zich voorzichtig een omslag af. Een

uitzondering, zo constateert Silicon Valley Business Journal.

ceo van een investeringsmaatschappij steekt zijn geld in lokale

En dat is opmerkelijk want juist deze regio gaat gebukt onder

watertechbedrijven, zoals SwartWater dat consumenten helpt met

uitzonderlijke droogte. ‘Je zou verwachten dat Silicon Valley-

het monitoren van hun watergebruik op basis van persoonlijke

ondernemers, die de mond vol hebben van het oplossen van

profielen. Ook Santa Clara Water District, de waterautoriteit in

de grote wereldproblemen, hierop zouden duiken”, schrijft

de regio, heeft een innovatiefonds van $ 1 miljoen opgericht. Het

Jose Fermoso in de onlinekrant. Maar dat is nauwelijks het

artikel in Silicon Business Valley somt acht veelbelovende start-ups

geval. “De durfkapitalisten die zo goed zijn in het creëren van

op, die zich nu op water hebben gestort.

zakelijke software en socialemediabedrijven, zijn niet in staat

BizJournals.com: bit.ly/1Fn2GcL

Else Boutkan: ‘Watersector heeft “positieve arrogantie” nodig, een houding van ‘wij zijn bijzonder en wij laten dat aan de hele wereld weten”’ Zo’n scenario klinkt Marcel Schreurs als muziek in de oren. Schreurs zit momenteel met zijn bedrijf Water Forever in Kenia, waar hij de

servicemodel aan. Net als de Nederlander thuis gewoon altijd voor

lokale bevolking met een innovatief concept verzekert van veilig

water betaalt en er een partij is die zorgt dat er altijd goed water is,

drinkwater. Schreurs hoopt op een killerapplicatie op wereldschaal,

willen wij dat ontwikkelen voor het platteland in Kenia. En verder.

om te beginnen in Afrika: “Gezien het feit dat er nog steeds zo'n

We hebben nog een lange weg te gaan, maar de belangstelling en

900 miljoen mensen in de wereld geen toegang hebben tot

potentie is enorm.”

‘improved water sources’, lijkt me zo’n killerapplicatie zeer gewenst.”

Schreurs stelt dat de ontwikkeling van een killerapplicatie meer draait om creativiteit in businessmodellen, dan om specifieke

Creativiteit

watersectorkennis.

“Er zijn zeker meerdere ontwikkelingen, maar mijns inziens zit het niet zozeer per se in technische innovaties”, vervolgt hij. “Puur

Buiten de kaders

technisch kán namelijk alles al. Het probleem is veel meer om

De deskundigen mogen dan verdeeld zijn over de noodzaak van een

ook duurzame businessmodellen voor deze 900 miljoen mensen

killerapplicatie en de manier waarop die tot stand moet komen, ze

te ontwikkelen. Op dat gebied moet er nog veel gebeuren. Er

zijn het roerend eens over het feit dat er al heel veel toptechnologie

spelen wel enkele businessmodellen met potentie, maar het

is ontwikkeld en nog ontwikkeld wordt. Een meerderheid is

opschalingsperspectief is vaak erg beperkt. Het klinkt vreemd,

bovendien van mening dat je voor een echte doorbraak van die

maar ik denk dat ik met een van de heel weinige innovatieve

technologie toch buiten de bekende kaders moet denken. Of

businessmodellen bezig ben die wél een enorm opschalingspotentie

dat nu economisch gedreven is, vanuit de ervaringen in andere

hebben. Simpel gezegd: wij installeren prepaidmeters bij alle

sectoren, of vanuit creatief design. Else Boutkan: “Als een

typen waterpunten en weten daardoor van al die waterpunten

ontwerper zoals Daan Roosegaarde met boeren gaat praten over

opbrengsten te genereren – dat is namelijk vaak het grootste

landbouwgif en grondwater, krijg je toch een ander gesprek dan als

probleem. Op basis van die inkomsten bieden wij een volledig

Vewin dat doet.” S

22

RIVIERBEHEER

Gecijfer met debieten 22.000 maximale afvoer n.a.v. KNMI-klimaatscenario's 2006 18.000 deltabeslissing Rijn-Maasdelta: langetermijnverkenning 2100 (1: 1250) 17.000 deltabeslissing Rijn-Maasdelta: langetermijnverkenning 2050 (1: 1250) 16.000 afvoer voor ontwerp rivierverruiming en NL dijken na 2001 (1:1250) 16.000 afvoerdebiet Rijnatlas 2014 Internationale Rijncommissie 15.000 afvoer voor ontwerp Nederlandse dijken tot 2001 (1:1250) 14.600 maximale ontwerpafvoer voor Duitse dijken (vergelijk met norm 1:500) 12.400 maximale afvoer bij Lobith ooit gemeten in 1926 in kubieke meters per seconde (m3/s)

Hoeveel water kan straks via de Rijn bij Lobith Nederland binnenstromen? De regering neemt de prognose van de deltacommissaris over van 18.000 m3 per seconde. Critici wijzen erop dat het zover niet kan komen, omdat dan de Duitse dijken al zijn overstroomd. De belangen van het gecijfer zijn groot. Waterforum zet de verschillende scenario’s op een rij.

Maximale afvoer Rijn inzet van debat in Nederland en Duitsland

Lobith-logica

23

RIVIERBEHEER

Door Jac van Tuijn

12.400 kubieke meter per seconde. Dat is de hoogste afvoer

gebaseerd op alle maatregelen die de bovenstroomse Duitse

van de Rijn die ooit bij Lobith gemeten. Dat was in 1926, toen er

deelstaten hebben gerealiseerd." De Rijncommissie houdt de

grootschalige overstromingen in Duitsland en Nederland waren,

planning van de retentiemaatregelen in Duitsland nauwgezet in

waardoor het moeilijk meten was. Nu past er meer water tussen

de gaten. "Er staat nog veel te gebeuren", aldus Schulte-Wülwer-

de dijken, want sedertdien zijn die een paar keer verbeterd.

Leidig die daarbij verwijst naar het ontwerp-Internationaal

Ook nu is de deelstaat Noordrijn-Westfalen nog bezig met een

Overstromingsrisicobeheerplan Rijn 2015-2021 dat binnenkort wordt

dijkverbeteringsprogramma voor de Nederrijn – van Bonn tot Lobith

gepubliceerd. "Daarin is vastgelegd wat de Duitse deelstaten en

– dat gebaseerd is op een maatgevende afvoer van 14.600 m3/s

Nederland samen gaan uitvoeren aan dijkterugleggingen en aanleg

bij Emmerik. Nederland richt zich met het programma Ruimte voor

van nieuwe retentiegebieden tot 2020 en 2030. We weten dat

de rivier op een veilige afvoer van 16.000 m3/s bij Lobith. Volgens

nog veel meer maatregelen nodig zullen zijn om overstromingen te

rivierdeskundige Frans Klijn van Deltares hanteren Nederland en

beperken. De huidige planning tot 2030 voorziet in de aanleg van nog

Duitsland andere uitgangspunten. "Duitsland gaat uit van een

zo'n 250 miljoen m3 aan retentiemaatregelen. Daarvoor is in Duitsland

afvoer die overeenkomt met een extreme situatie die eens in de

al de benodigde ruimte gereserveerd. Voor Nederland is daarbij vooral

500 jaar kan voorkomen. Wij gaan in onze bescherming een stapje

belangrijk welke maatregelen Noordrijn-Westfalen gaat nemen langs

verder, omdat bij ons de gevolgen van een overstroming veel

de Nederrijn", benadrukt Schulte-Wülwer-Leidig.

ernstiger zijn. Onze dijken zijn gedimensioneerd op een extreme afvoer en bijbehorende hoogwaterstanden, die zich eens in de 1250

Groeiende weerstand

jaar kunnen voordoen. Daarom gaan wij bij onze bescherming door

De geplande retentiemaatregelen langs de Rijn concentreren zich

tot een afvoer van 16.000 m /s waar de Duitsers zich richten op

in drie gebieden: de Bovenrijn (van Basel tot Mainz), de Nederrijn

bescherming tegen 14.600 m3/s", aldus Klijn.

(Bonn-Lobith) en de Deltarijn (Lobith-Noordzee). Volgens Frans Klijn

3

van Deltares zijn inderdaad de maatregelen langs de Nederrijn voor Hogere Nederlandse dijken

Nederland inderdaad veruit het belangrijkst. Toch moeten we daar

Blijft de vraag waarom Nederland zich voorbereidt op een afvoer

niet al te veel van verwachten, zo schat hij in. "Voor een peilverlaging

van 16.000 m3/s als de Nederrijn tussen de Duitse dijken niet meer

van een paar centimeter in Nederland, moeten daar enorme

dan 14.600 m /s kan afvoeren. Immers fysiek verandert er niets aan

retentiegebieden worden aangelegd. En in zo'n dichtbevolkte deelstaat

de hydrologische situatie als de Rijn de Duits-Nederlandse grens

is dat niet makkelijk. Er zijn al veel retentiegebieden aangelegd en de

passeert. Het antwoord ligt deels in de veiligheidsmarges, zo licht Klijn

weerstand tegen nieuwe gebieden zal groter worden", voorspelt Klijn.

toe. "Noordrijn-Westfalen maakt de dijken uit voorzorg 1 meter hoger

“Belangrijker voor ons is dat, als er nieuwe gebieden bijkomen, die

dan de maatgevende waterstand. Daarnaast is het niet ondenkbaar

zo lang mogelijk leeg moeten blijven en ze niet gebruikt worden door

dat bij extreem hoogwater de dijk met zandzakken nog extra wordt

Duitsland zelf om daar grootschalige overstromingen te voorkomen.

verhoogd." Als derde punt voegt Klijn toe dat het gaat om een

Dan vraag je nogal wat van je buren.”

extreme situatie waarbij niemand weet hoe de Rijn zich precies zal

Schulte-Wülwer-Leidig beaamt de groeiende weerstand tegen

gedragen. "Boven de 12.000 m /s moeten we op basis van onze beste

nog meer retentiegebieden. "Het wordt voor de Duitse deelstaten

hydraulische kennis schattingen maken en komen we tot mogelijke

moeilijker nieuwe gebieden te vinden. De tendens is dan ook om de

snelheidsprofielen. Maar we weten bijvoorbeeld niet precies wat

bevolking te informeren dat bij extreem hoogwater zich in bepaalde

de invloed van zo'n extreme afvoer zal zijn op de rivierbodem. Zulke

gebieden overstromingen kunnen voordoen." Dat is volgens haar

grote afvoeren hebben we nog nooit meegemaakt. Er zijn nog meer

het gevolg van de invoering van de Europese Hoogwaterrichtlijn.

onzekere factoren die de afvoercapaciteit kunnen verkleinen of juist

"De overstromingsrisicobeheerplannen die nu worden gemaakt, zijn

vergroten", aldus Klijn. Voor hem is het daarmee goed te begrijpen

bindend en de opgenomen maatregelen moeten worden uitgevoerd.

dat Nederland uitgaat van een extreme afvoer van 16.000 m3/s en

Dat betekent dat maatregelen waar nog onzekerheid over is,

rekening houdt met een plausibele bovengrens van 18.000 m /s.

niet zijn opgenomen. In het binnenkort te verwachten ontwerp-

3

3

3

overstromingsrisicobeheerplan Rijn zal duidelijk zijn aangegeven waar Duitse retentiegebieden

de maatregelen nog tekortschieten en overstromingen mogelijk zijn."

Ook de Internationale Rijncommissie gaat in de binnenkort te verschijnen Rijnatlas 2014 uit van een mogelijke afvoer van

Deltaprogramma

16.000 m3/s bij Lobith, zo laat plaatsvervangend hoofd van het

Internationaal bestaat er daarmee consensus over dat 16.000

secretariaat Anne Schulte-Wülwer-Leidig weten. "Dat debiet is

m3/s afvoer bij Lobith mogelijk zou zijn als Noordrijn-Westfalen klaar

24

RIVIERBEHEER

is met zijn dijkversterkingsprogramma. Dat is zo ook afgesproken in

Navraag bij Erik Buschhüter van het milieuministerie van Noordrijn-

het de Nederlands-Duitse werkgroep Hoogwater: de Nederlandse

Westfalen leert dat de deelstaat nog geen plannen heeft voor

maatgevende afvoer van 16.000 m /s bij Lobith komt overeen met

na 2025. "Alle betrokkenen overheden zijn onlangs nog een keer

een Duitse maatgevende afvoer bij Emmerik van 14.600 m3/s met een

bijeengeweest om het lopende dijkversterkingsprogramma kracht bij

extra dijkopzet van 1 meter. De vraag is nu wat er in de toekomst gaat

te zetten. Daarbij is afgesproken dat de laatste 85 kilometer uiterlijk

gebeuren en hoe daarbij rekening gehouden gaat worden met de

2020 klaar moet zijn." Buschhüter legt uit dat het om een ingrijpend

klimaatveranderingen. Nederland kijkt met het in september verschenen

programma gaat en dat het daarom nog zo lang duurt. "De dijken

Deltaprogramma al vooruit naar 2100. Volgens deltacommissaris Wim

langs de Rijn zijn over de jaren opgehoogd, maar de ondergrond

3

Kuijken kan bij extreem hoogwater in de Rijn in 2050 17.000 m /s en in

is nooit verdicht. Daarom moeten we op sommige plekken de

2100 18.000 m3/s Nederland binnenstromen. Hierover is echter twijfel

bestaande dijk helemaal afgraven om vervolgens een geheel nieuwe

gerezen omdat nog onduidelijk is wat er stroomopwaarts aan Duitse

te kunnen aanleggen."

zijde gaat gebeuren.

Voor na 2025 zijn volgens hem geen plannen. Het Duitse ‘Nationales

De afvoerdebieten van deltacommissaris Kuijken zijn weliswaar

Hochwasserprogramm’ zal daar naar verwachting ook niet

langetermijnverwachtingen maar de provincie Gelderland hanteert deze

snel verandering in brengen. Naar aanleiding van de recente

getallen al in een nieuw rivierverruimingsplan Varik-Heesselt langs de

overstromingen langs de Elbe en Donau is besloten dat de Duitse

Waal. Om die 18.000 m3/s te kunnen afvoeren, zou daar een nevengeul

nationale regering meer de hand krijgt in de afstemming van de

moeten worden aangelegd. Lokaal is er verzet tegen die nevengeul en

hoogwatermaatregelen tussen de verschillende deelstaten. Ook

zowel in de Tweede Kamer als in de Gelderse Provinciale Staten zijn vragen

komt er nu een omvangrijk nationaal budget. Voor de Rijn gaat het

gesteld over het uitgangspunt van die 18.000 m /s bij Lobith.

volgens Buschhüter daarbij op dit moment alleen om maatregelen die

3

3

al eerder bij de Internationale Rijncommissie zijn voorgesteld. "Voor de Klimaatscenario’s doorberekenen

uitvoering helpt het natuurlijk wel als Berlijn eraan gaat meebetalen."

Volgens Frans Klijn is de aanname van 18.000 m3/s op grond van klimatologische en hydrologische modellen als plausibele bovengrens wetenschappelijk goed te onderbouwen. "Natuurlijk zitten daar onzekerheden in maar op basis van honderd jaar metingen laten de klimaatscenario's zich statistisch goed doorberekenen. We komen daarbij tot een extrapolatie naar gebeurtenissen met zeer kleine kansen van optreden met een bandbreedte tussen 16.000 tot 22.000 m3/s. Dan komt de politiek om de hoek kijken. Want waar we rekening mee wíllen houden, hangt af van de Duitse maatregelen en van onze nieuwe normen."

'Dan komt politiek om de hoek. Want waar we rekening mee wíllen houden, hangt af van maatregelen in Duitsland en onze nieuwe normen'

Klijn legt uit: "De afvoer bij Lobith wordt vooral bepaald door de ruimte tussen de dijken stroomopwaarts, zo'n 40 kilometer Duitsland in. De vraag is dus welke nieuwe dijk- of rivierverruimingsmaatregelen

Nederland heeft volgens Buschhüter contact gezocht met

gaat Noordrijn-Westfalen nog nemen. Daarnaast is de normering

Noordrijn-Westfalen om te praten over de gevolgen van de nieuwe

belangrijk. Wij gaan overstappen op een nieuw soort norm – voor

risiconormering. "Daarbij zullen we het ook over de klimaatscenario's

doorbraakkansen, gebaseerd op risico’s – en gaan zoals het er

hebben. Wij hebben daarin nog geen keuzen gemaakt en dat

nu uitziet veel strengere eisen stellen aan de rivierdijken. Er zijn

zullen we met de bovenstroomse deelstaten eerst nog moeten

doorbraakkansen van 1 op 10.000 en 1 op 30.000 voorgesteld. In

afstemmen", aldus Buschhüter.

Duitsland vallen de kosten-batenanalyses in het dunbevolkte gebied

"We gaan nu samen met Nederland een internationale risicostudie

bovenstrooms van Lobith anders uit en het is nog onduidelijk of daar

uitvoeren en daarin gaan we die nieuwe risiconormering betrekken."

maatregelen genomen gaan worden", aldus Klijn. De onzekerheid

In hoeverre dat gaat leiden tot nieuwe retentiegebieden of

zit wat hem betreft vooral aan de politieke kant. "De Duitse dijken

dijkterugleggingen in Noordrijn-Westfalen kan hij nog niet

zullen niet tot in de hemel reiken dus is die 22.000 m3/s voorlopig niet

voorspellen. "Dat zal ook afhangen van de maatregelen die de

mogelijk. Maar de vraag is wel wat de deelstaat Noordrijn-Westfalen

bovenstroomse Duitse deelstaten gaan nemen. Uiteindelijk zullen alle

op de lange termijn gaat doen als reactie op de klimaatverandering

voornemens in het reguliere overleg van de Rijncommissie op elkaar

en wat die gaat doen als het water over de dijk loopt."

moeten worden afgestemd." S

25

RIVIERBEHEER

Geen discussie over Maas

In tegenstelling tot de Rijn wordt over de verwachte maximale afvoer van de Maas bij Eijsden geen discussie gevoerd. Het deltabesluit RijnMaasdelta gaat uit van de prognose van een maximale afvoer van 4.200 m3/s in 2050 en 4.600 m3/s in 2100. Over deze afvoerverwachtingen is geen gesteggel, omdat in het deltaprogramma geen rekening is gehouden met mogelijke overstromingen in België. De aanname is dat alles wat de Maas in België afvoert ook werkelijk bij Eijsden Nederland zal binnenstromen. In werkelijkheid kan het bij Luik misgaan en tot overstromingen komen, maar daarover is nog te weinig informatie voorhanden om er nu wetenschappelijk verantwoord rekening mee te kunnen houden.

Dijkring 42 en 48

Bij de grensovergang van de Rijn liggen twee dijkringen: aan de rechteroever dijkring 48 (Rees en Rijn & IJssel), aan de linkeroever dijkring 42 (Duffelt en Ooijpolder). Dijkring 48 loopt af in de richting van Nederland en bij een dijkbreuk in Duitsland kan het water bij Doetinchem Nederland binnenstromen en uiteindelijk het IJsseldal onder water zetten. Bij dijkring 42 is de situatie grotendeels gelijk, maar bij een dijkbreuk in Nederland kan ook water via de Ooijpolder naar Duitsland stromen en de Duitse stad Kleef onder water zetten. Voor de dijken op Nederlands grondgebied is uitgegaan van een extreme situatie die zich eens in de 1250 jaar kan voordoen, met een halve meter waakhoogte. Aan Duitse zijde zijn de dijken ontworpen op een afvoer van 14.600 m3/s, overeenkomend met een gebeurtenis van eens in de 500 jaar. In overleg met Nederland, heeft Duitsland gekozen voor een waakhoogte van 1 meter. Een Duits-Nederlandse werkgroep gaat onderzoek doen naar afstemming van toekomstige maatregelen in beide dijkringen.

26

Reportage

Canada en Nederland vinden elkaar in water- en deltatechnologie

Natuurlijke partners Calgary had dit jaar te kampen met extreem hoog water (foto:Wikimedia)

Vanaf de 21ste verdieping van een wolkenkrabber kijkt Anne van Leeuwen uit over Toronto. Hij was in de zomer van 2013 net begonnen als Nederlandse consul-generaal in de Canadese miljoenenstad, toen die met hevige overstromingen te kampen kreeg als gevolg van overvloedige neerslag. Totale schadepost: 940 miljoen Canadese dollar. Van Leeuwen staat op en wijst naar buiten. Waterfront van Toronto (foto: Toronto)

“Alleen maar asfalt en beton. Net als in veel andere steden kan het water hier niet wegstromen als het flink heeft geregend. Ik woon

De samenwerking tussen Canadese en Nederlandse ministeries, kennisinstituten en netwerkorganisaties begint zijn vruchten af te werpen. Steeds meer Nederlandse watergerelateerde bedrijven zijn actief

zelf naast een ravijn, en als het regent, verandert het beekje binnen no time in een kolkende rivier.” Wateroverlast voorkomen Het voorkomen van wateroverlast is een van de onderwerpen

in het immense land. Bovendien maken Nederlandse

die hoog op de agenda staan van de Canadese autoriteiten,

ondernemingen een goede kans om te participeren

weet Van Leeuwen. Ook de jaarlijks terugkerende algenbloei door

in de projecten van honderden miljoenen Canadese dollars die eraan komen om steden als Toronto

uitspoeling van nutriënten, afkomstig van veeteelt en landbouw, in de Grote Meren en het Winnipegmeer, is een groot probleem. Daarnaast komt er steeds meer aandacht voor betaalbaar

en Calgary te beschermen tegen de gevolgen van

onderhoud van verouderde infrastructuur, watermanagement in

overstromingen.

afgelegen gebieden waar veelal ‘First Nations’, de benaming voor de oorspronkelijke volken in Canada, wonen en de vervuiling van

Door Adriaan van Hooijdonk

grond- en oppervlaktewater door hormoonverstorende stoffen en medicijnresten. Ook is er veel behoefte aan expertise om de enorme afvalwaterstromen te behandelen die ontstaat bij de winning van

27

Reportage

Ontario ontwikkelt zich tot ‘waterhub’ De provincie Ontario heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een

Directeur Hein Molenkamp

mondiale ‘waterhub’ op het gebied van watertechnologie en

van de Water Alliance

waterbeheer. Volgens ceo Brian Mergelas van het water technology

heeft regelmatig

acceleration project (WaterTAP) niet in de laatste plaats door

contact met Mergelas

de aanwezigheid van toonaangevende universiteiten, zoals

van WaterTAP. “De

Western Ontario, Trent, Queens en Ryerson. “Deze universiteiten

afgelopen jaren hebben

staan wereldwijd hoog aangeschreven voor hun onderzoek

wij elkaar verschillende

naar watergerelateerde onderwerpen. Ook zijn er verschillende

keren ontmoet op

veelbelovende spin-offs uit voortgekomen.”

internationale beurzen.

WaterTAP is twee jaar geleden door het provinciale parlement in het

Ook organiseerden wij

leven geroepen om samen met andere overheden, kennisinstituten

een gemeenschappelijk

en bedrijfsleven de waterexpertise uit te breiden en uit te dragen.

businessevenement

“De watersector in Ontario telt nu 900 bedrijven en biedt werk aan

om de bedrijven uit

22.000 mensen”, vertelt de 47-jarige Mergelas die zelf een aantal

onze achterban met elkaar in contact te brengen. Inmiddels

jaren geleden zijn onderneming op het gebied van rioolinspecties

zijn er verschillende Nederlandse watertechnologiebedrijven in

met honderd man personeel aan multinational Applus RTD heeft

Canada aan de slag. Daarnaast onderhoudt Water Alliance goede

verkocht. “Uit recent onderzoek van WaterTAP onder 59 bedrijven

contacten met handelsadviseur Henk ten Wolde van het Nederlands

blijkt dat de ondernemingen in 2014 gemiddeld 20% meer omzet

consulaat in Alberta. Hij wijst ons regelmatig op interessante

hebben geboekt en 14% meer mensen hebben aangenomen.”

zakelijke mogelijkheden.”

olie uit teerzanden en schaliegas in de provincie Alberta.

Water-programma van het Nederlands Water Partnership (NWP)

“De Nederlandse creativiteit en innovaties op watergebied behoren

en richt zich op het creëren van interactie tussen studenten en

tot de absolute wereldtop”, stelt Anne van Leeuwen. “De noodzaak

professionals uit diverse landen om tot innovatieve oplossingen te

om slim en efficiënt met water en afval om te gaan, zoals wij in

komen voor waterproblematiek. “De gemeente Toronto bracht zelf

Nederland al lang zijn gewend, begint nu ook bij de Canadese

een case in over hoogwaterbeheer en was zeer te spreken over de

beleidsmakers door te dringen. Daarom is het consulaat, met een

aangedragen oplossingen”, stelt Emmy Scholten. De komende jaren

vaste staf Nederlandse specialisten die het collectieve geheugen

besteedt de Canadese overheid honderden miljoenen dollars aan

vormen, al zeker tien jaar bezig om de brede Nederlandse kennis op

het revitaliseren van Toronto’s waterfront, momenteel een van de

watergebied bij de juiste mensen onder de aandacht te brengen.”

grootste bodem- en watergerelateerde herontwikkelingsprojecten.

De inspanningen beginnen nu langzaam maar zeker vruchten af

Doel is onder meer om de stad te beschermen tegen de gevolgen

te werpen, zegt ook Emmy Scholten, die sinds drie maanden in

van overstromingen die door overvloedige regenval kunnen

Toronto actief is als vice-consul-generaal en hoofd economische en

ontstaan. Daarnaast wil de overheid de vervuilde grond van delen

handelszaken. “De afgelopen jaren heeft mijn voorganger al veel

van het Ontariomeer aan de kant van Toronto met moderne

tijd en energie gestoken in het opbouwen van een relatie tussen

technieken, zoals ex- en in-situ-reiniging, saneren. Stuyvesant

Nederlandse en Canadese kennisinstituten en universiteiten.”

Environmental Contracting, een aan Boskalis Dolman geassocieerd

Scholten wijst erop dat er vorig jaar nog een succesvolle uitwisseling

bedrijf, verwierf een paar jaar geleden al de opdracht om de

is georganiseerd tussen multidisciplinaire teams van studenten uit

verontreinigde grond van het waterfront Toronto tijdens een

Canada, de Verenigde Staten en Nederland van toonaangevende

proefproject gedeeltelijk te reinigen.

universiteiten, zoals Ryerson University (Toronto), University of Wisconsin (Verenigde Staten), Universiteit Wageningen en de

Goed gepositioneerd

Hogeschool Rotterdam. Daarbij werkten zij samen met bedrijven,

De samenwerking tussen Canadese en Nederlandse universiteiten

instituten en overheidsorganisaties als opdrachtgevers aan

en kennisinstellingen heeft er volgens Scholten voor gezorgd dat de

verschillende watertechnologie-uitdagingen in de Grote Meren-

Canadese overheid nu meer openstaat voor Nederlandse oplossingen

regio. Het Wetskills-evenement is onderdeel van het Human Capital

voor de verschillende waterproblemen. “Door de samenwerking

28

Reportage

Trojan: exponent Canadese watertechnologie Trojan Technologies is waarschijnlijk een van de bekendste watertechnologiebedrijven van Canada. Trojan werd ruim veertig jaar geleden opgericht door de Canadees met Nederlandse wortels, Hank van der Laan. Het bedrijf maakt onder meer gigantische UV-installaties om drinkwater te zuiveren. In 2008 verwief Trojan Technologies de opdracht voor de bouw van de grootste UVdrinkwaterreinigingsinstallatie in New York. De installatie levert 8,3 miljard liter water per dag aan ruim negen miljoen inwoners van New York en omstreken. Een van de nieuwste innovaties van het bedrijf is een speciale Park in Toronto waar onder meer water met UV wordt gezuiverd. (foto: Toronto)

filtratie en UV-unit om het ballastwater van schepen te behandelen. Internationale wet- en regelgeving bepaalt binnenkort dat ballastwater slechts een bepaalde hoeveelheid organismen mag bevatten als het overboord wordt gepompt. Volgens chief technology officer Linda Gowman van Trojan Technologies gaat het wereldwijd om een markt van ruim 34 miljard dollar. “Daarom hebben wij de afgelopen tien jaar veel geïnvesteerd in research & development om het apparaat te perfectioneren. ”

tussen de academische wereld dringen slimme oplossingen

van Duijne van Deltares is nu volop bezig met de uitwerking. “De

langzaam maar zeker door tot de ‘decision makers’. Bovendien zijn

Canadezen zijn vooral gecharmeerd van onze Ruimte voor de rivier-

Nederlandse bedrijven nu goed gepositioneerd om straks deel te

aanpak. Daarbij willen ze Nederlandse begeleiding. En dat biedt

nemen aan de tenders die hiervoor op de markt komen.”

weer kansen voor aannemers, zoals Boskalis dat inmiddels een

Daarbij gaat het om enorme bedragen, blijkt onder meer uit het

vestiging in Calgary heeft geopend. Maar ook voor een advies- en

bezoek dat de Canadese minister Robin Campell van de provincie

ingenieursbureau, zoals Royal HaskoningDHV, dat in Canada goede

Alberta afgelopen zomer aan Nederland bracht. Net als Toronto

relaties onderhoudt met de vaste consultant Delcan.”

werd Alberta in de zomer van 2013 getroffen door hevige neerslag,

De afgelopen jaren zijn er volgens Van Duijne verschillende

dat resulteerde in catastrofale overstromingen. Bij de stad Calgary

Nederlandse bedrijven op het gebied van bodemsanering,

trad de rivier ver buiten zijn oevers en moesten 75.000 mensen

grondwaterbeheer en waterkwaliteit met Canadese partners aan

worden geëvacueerd. De totale schade was omstreeks 5 miljard

de slag gegaan met verschillende projecten. “Zo is Biosoil twee jaar

Canadese dollar, waarvan slechts 1,7 miljard door verzekeringen

geleden met jointventurepartner AIM Environmental gestart met

werd vergoed.

een bodemsaneringsproject om gechloreerde koolwaterstoffen

In de marge van het Kennisfestival ‘Deltatechnologie’ in Almere

in Toronto op te ruimen door middel van een biologische

sprak Campbell onder meer met deltacommissaris Wim Kuijken over

saneringsmethode. Groundwater Technoloy is er eveneens actief om

het Nederlandse deltaprogramma. De Canadese minister was onder

een zwaar verontreinigd industrieterrein in situ te saneren”, aldus

de indruk van de Nederlandse aanpak en gaf duidelijk aan behoefte

Van Duijne.

te hebben aan kennis en advies om dergelijke overstromingen in de toekomst te voorkomen.

Nieuw consortium De demonstratieprojecten komen voort uit het Netherlands Soil

Intentieverklaring getekend

Partnership (NSP) programma dat speciaal op Canada is gericht.

Tijdens het bezoek aan Nederland tekenden Deltares en het

Van Duijne is inmiddels al weer druk bezig met de oprichting van een

Canadese ministerie van Milieu en Duurzame ontwikkeling (ESRD)

nieuw consortium. “Daarbij komt de focus meer op een combinatie

een intentieverklaring. Internationaal projectmanager Hans

van watersystemen en watertechnologie te liggen. Deltares is nu

29

Reportage

Canadezen komen met snelle COD-test Het bedrijf Mantech lanceerde een nieuw apparaat om het chemisch zuurstofverbruik (COD) in afvalwater te meten. De test is niet alleen sneller in vergelijking met conventionele methodes, zoals de dichromaattest, maar ook veiliger, stelt het bedrijf. Het apparaat is gebaseerd op de gepatenteerde PeCODnanosensor waarin een UV-geactiveerde titaaandioxide fotokatalysator is opgenomen. Daarmee kunnen operators van afvalwaterzuiveringsinstallaties binnen vijftien minuten het chemisch zuurstofverbruik in kaart brengen. Voor de dichromaattest zijn vaak meerdere uren nodig. Met de nieuwe test is het mogelijk om het zuiveringsproces sneller bij te sturen, waardoor de kans op overschrijding van de lozingsnormen

Robert Menegotto van Mantech (foto: WaterTAP)

afneemt, stelde ceo Robert Menegotto van Mantech tijdens de presentatie van de test in het Canadese Guelph.

om de test op de markt te brengen. Menegotto benadrukt het

Bovendien is het voor Europese bedrijven vanaf 2017 een stuk

groene karakter van zijn test. “Er zijn immers geen gevaarlijke

lastiger om van de dichromaattest gebruik te maken. Het

chemicaliën nodig. Ruim honderd laboratoria maken er inmiddels

European Chemical Agency in Helsinki heeft dichromaat, mede

wereldwijd gebruik van. En wij verwachten dat de verkoop alleen

door de kankerverwekkende eigenschappen, aangemerkt als

maar zal toenemen als de test straks volledig is gevalideerd door

‘substance of very high concern’. Producenten van deze test

de betrokken overheidsinstanties in de EU. Momenteel loopt er in

moeten vanaf 2017 autorisatie van de Europese Unie krijgen

Nederland een validatieprocedure bij Rijkswaterstaat.”

bezig om bedrijven te vinden die zich in het nieuwe consortium

Unie biedt volgens consul-generaal Anne van Leeuwen nieuwe

met verschillende onderwerpen gaan bezighouden. Daarbij gaat

kansen voor Nederlandse ondernemingen die in het land aan de

het om watertechnologie, algenproblematiek, nieuwe sanitatie-

slag willen gaan. De overeenkomst moet het voor bedrijven in

oplossingen om bijvoorbeeld energie uit faeces en urine te halen en

beide landen makkelijker maken om te investeren en handel te

de bestrijding van waterverontreiniging door hormoonverstorende

drijven. Nederland is na de VS de tweede investeerder in het land.

stoffen en medicijnresten. Het bedrijf Desah gaat volgend jaar

“Bovendien hebben beide landen een historische connectie. Voor en

al een proefproject in Canada uitvoeren. Dat is gebaseerd op de

na de Tweede Wereldoorlog zijn er grote immigratiegolven geweest.

ervaringen in Sneek waarbij tientallen woningen zijn uitgevoerd

Alleen al in Ontario schatten wij dat er ruim een half miljoen mensen

met vacuümtoiletten en aangesloten op een verzamelstation

met een Nederlandse achtergrond wonen. In heel Canada zijn het

waar toiletwater en huishoudelijk afvalwater gescheiden worden

er waarschijnlijk een miljoen. Dat opent deuren voor Nederlandse

ingezameld en behandeld. Samen met een Canadese delegatie heb

ondernemers.”

ik het project in Sneek bezocht en de leden waren onder de indruk van de resultaten.”

Beurzen voor studenten

Hoewel Canada zeer succesvolle, inmiddels internationaal

Bovendien is het volgend jaar precies zeventig jaar geleden dat

opererende en innovatieve watertechnologie-ondernemingen,

de Canadezen Nederland mede hebben bevrijd. Om Canada te

zoals Trojan Technologies, Zenon, en Real Tech, heeft voortgebracht,

bedanken, gaan de Nederlandse overheid, het bedrijfsleven en

onderscheidt Nederland zich volgens Van Duijne door de integrale

onderwijsinstellingen zeventig beurzen ter beschikking stellen aan

aanpak van waterproblemen. “Daarom hebben wij ook bewust

Canadese studenten.

voor de vier onderwerpen in het nieuwe consortium gekozen. Wij

“Nederlandse ondernemers doen er verder goed aan om zich

zijn er veel sterker in om de uitdagingen in onderlinge samenhang

te realiseren dat een partnerschap met een Canadees bedrijf

te zien en aan te pakken. Dat zie je ook terug in het onderzoek van

een ideale springplank is om de Noord-Amerikaanse markt te

Canadese universiteiten, waar vooralsnog weinig kruisbestuiving is

benaderen. Toronto is hiervoor een prima uitvalsbasis. Na New York

tussen de verschillende disciplines. Dat geven ze zelf ook toe.”

en Los Angeles is het de grootste stad van Noord-Amerika. Een

De nieuwe vrijhandelsovereenkomst tussen Canada en de Europese

geweldige afzetmarkt”, aldus Van Leeuwen. S Meer over waterland Canada:

www.waterforum.net/Canada

30

Reportage

Testcentrum voor watertechnologiebedrijven Het Southern Ontario Water Consortium (SOWC) is drie jaar geleden

afvalzuiveringswaterinstallatie op het terrein van Greenway, zodat

met ruim 40 miljoen Canadese dollars gestart met een groot

ondernemers een breed scala aan afvalwaterstromen kunnen testen.

onderzoeksproject. De oprichters, waaronder het Federal Economic

De faciliteiten zijn voorzien van verschillende stroomverbindingen,

Development Agency for Southern Ontario en IBM, investeren onder

van 120 kV tot 30A en tal van andere voorzieningen, zoals pompen,

meer in zes verschillende R&D-centra waar watertechnologiebedrijven

kleppen, afsluiters en internet. Volgens directeur Brenda Lucas staat

hun innovaties ‘real scale’ kunnen testen. Volgens directeur Brenda

het consortium op het punt om de eerste contracten met ondernemers

Lucas van SOCW is er bij ondernemers veel behoefte aan dergelijke

te tekenen. “Een van de voordelen is dat zij ondersteuning kunnen

onderzoekslocaties. “Voor een succesvolle marktintroductie is

krijgen van onderzoekers uit de verschillende universiteiten op

het immers essentieel dat ze een technologie niet alleen maar op

watergebied in de regio Ontario. Ruim 400 onderzoekers binnen

laboratoriumschaal kunnen uitproberen. Ook is het belangrijk om

het SOWC gaan zich de komende jaren richten op verschillende

potentiële klanten te overtuigen dat een nieuwe oplossing ook

onderwerpen die niet alleen voor Canada, maar ook voor de rest van

echt werkt.” Een van de nieuwe faciliteiten is bijna gereed en ligt in

de wereld van belang zijn, zoals de invloed van chemische stoffen op

London, ongeveer twee uur rijden vanaf Toronto. Op het terrein van de

het aquatisch milieu en de waterkwaliteit. Daarnaast ontwikkelen ze

Greenway-afvalwaterzuiveringsinstallatie is afgelopen anderhalf jaar

nieuwe analysetechnieken om deze stoffen snel op te kunnen sporen

hard gewerkt aan de bouw van een grote hal met vier verschillende

en methodes om ze efficiënt te verwijderen.”

compartimenten. Daarin kunnen watertechnologiebedrijven

Computerconcern IBM werkt met de onderzoekers samen bij de

gebruikmaken van uiteenlopende soorten afvalwaterstromen om

ontwikkeling van sensoren die realtime uiteenlopende gegevens over

hun technologieën in de praktijk uit te testen: van rioolwater tot

het Grand River-watersysteem in Ontario verzamelen. Daarbij gaat

gezuiverd drinkwater. Het gaat in totaal om een maximale stroom van

het om informatie zoals het grondwaterpeil, regen- en sneeuwval,

4500 kubieke meter per dag. De investering bedraagt ruim 8 miljoen

stroomsnelheid en nog tientallen andere paramaters. Door alle

Canadese dollar, mede opgebracht door de gemeente London die

data met elkaar te verbinden en te analyseren zijn onderzoekers in

hoopt hiermee nieuwe watertechnologiebedrijven aan te trekken.

staat om geavanceerde tools te ontwikkelen om overstromingen

Tijdens de rondleiding door de verschillende compartimenten

beter te voorspellen, de drinkwatervoorziening te beschermen en de

springen de uitgebreide voorzieningen in het oog. Grote,

invloed van urbanisatie op het waterecosysteem in kaart te brengen,

glimmende stalen leidingen staan in verbinding met de bestaande

verwacht IBM.

‘s Werelds meest toonaangevende vakbeurzen voor proces-, drink- en afvalwater

SAVE THE DATE VOOR ONZE BEURZEN IN 2015 LAS VEGAS (NV) • USA

21 - 24 APRIL

2015 SHANGHAI • CN

10 - 12 JUNI

2015 NEW DELHI • IN

11 - 13 AUGUSTUS

2015 AMSTERDAM • NL

3 - 6 NOVEMBER

2015

Heeft u interesse in beursdeelname of bent u van plan een van onze evenementen te bezoeken? Bezoek dan www.aquatechtrade.com voor meer informatie of neem contact met ons op via [email protected]

Organisatie

Ondersteund door

www.aquatechtrade.com

140196

KSB introduceert hoog-efficiënte afvalwaterpompen tot 150kW KSB introduceert afvalwaterpompen van het type Amarex/KRT met energiezuinige motoren. Deze motoren voldoen aan de toekomstige Europese rendementseisen IE3 (Premium Efficiency) voor standaardmotoren. De nieuwe pompsets, zijn toepasbaar als dompelpomp en als overstroombare droogopgestelde kort gekoppelde blokpomp en kunnen zowel met als zonder Ex-beveiliging worden geleverd. De uitvoering in natte en droge opstelling funtioneren zonder koelmantel en zonder mediumkoeling. KSB Nederland BV . [email protected] . www.ksb.nl/Amarex

Amarex N

Amarex/KRT

Amarex/KRT

› Onze techniek. Uw succes. Pompen Afsluiters Service n

n

Safe water is our future

RWB Water Services B.V. Ambachtstraat 20, 7609RA, Almelo Phone:+31-546-545020 http://www.rwbalmelo.nl

METAWATER Co., Ltd. Europe Representative Office

Westerbachstrasse32, 61476 kronberg im Taunus, Germany Phone:+49-6173-993-126 Fax:+49-6173-993-206 http://www.metawater.co.jp/eng/

*METAWATER has entered a capital and business alliance with RWB in Aug., 2013.*

33

industriewater

Het vaststellen van de zuiveringsheffing moet op de helling, daar zijn overheid en industrie het over eens. Maar hoe, daar zijn de partijen nog niet uit. Het ministerie heeft in een eerste verkenning drie opties op een rij gezet, maar een ronde langs de bedrijven leert dat zij nog veel haken en ogen zien.

Schiphol heeft voor zijn afvalwater een aparte demo-installatie laten bouwen die struviet terugwint. Voor bedrijven kan het gunstiger zijn om zelf afvalwater te zuiveren, zeker als ze energie en grondstoffen kunnen terugwinnen. (foto: Evides Industriewater, eigenaar/bedrijfsvoerder)

Bedrijven kritisch over eerste verkenning nieuwe zuiveringsheffing

‘Maatwerk heeft de voorkeur’ Door Rob Schoon De zuiveringsheffing ligt sinds een aantal jaren onder vuur. Niet de

92 euro per vervuilingseenheid (2014).

heffing op zich, waarmee de waterschappen de zuivering van het

Het afvalwater van sommige bedrijven bevat veel oxideerbaar orga-

afvalwater bekostigt, maar vooral de manier waarop die voor de

nisch materiaal, waardoor zij een forse zuiveringsheffing moeten be-

industrie wordt bepaald. De kosten, gebaseerd op de samenstel-

talen. Voor hen kan het aantrekkelijk zijn het afvalwater zelf (deels) te

ling van het geloosde afvalwater, kunnen zo hoog oplopen dat een

zuiveren dan dat te laten doen door een rioolwaterzuiveringsinrichting.

bedrijf ervoor kiest zijn afvalwater zelf te zuiveren. En dat is voor

Zeker als uit het afvalwater energie en grondstoffen kunnen worden

het waterschap weer een probleem, want zijn zuiveringsinstallatie

teruggewonnen, wint het bedrijf er niet alleen financieel mee, maar

is afgestemd op de verwachte stroom aan afvalwater, en daarmee

scoort het ook nog eens op het ‘groene’ vlak.

ook de kosten. Afnemend rendement Financieel voordeel

Voor een waterschap is dit scenario echter lang niet altijd gunstig,

De huidige methodiek om de zuiveringsheffing vast te stellen is

want als een industriële onderneming afhaakt neemt de hoeveelheid

gebaseerd op de hoeveelheid oxideerbaar organisch materiaal

organisch materiaal in het binnenkomende afvalwater op zijn rwzi af

(uitgedrukt als chemisch zuurstofverbruik, CZV), organisch stikstof

en daalt het zuiveringsrendement. De zuivering is immers ontworpen

en ammonium (uitgedrukt als Kjeldahl stikstof, Kj-N) per etmaal. De

op basis van in het verleden vastgestelde hoeveelheden vervuiling. De

zuiveringsheffing wordt uitgedrukt in vervuilingseenheden. Doordat

kosten voor het zuiveren dalen niet evenredig met de afname van de

de kosten voor het zuiveren verschillen, hanteert elk waterschap

hoeveelheid organisch materiaal, want er kan overcapaciteit op de

een eigen tarief voor de zuiveringsheffing, variërend tussen 45 en

rwzi ontstaan. En als de zuiveringskosten niet verder dalen, krijgen de

34

industriewater

De rioolwaterzuivering in Amsterdam-West. Waterschappen houden bij de investeringen in de zuiveringinstallaties rekening met de te verwachten aanvoer van afvalwater van huishoudens en bedrijven. (foto: Waternet) achterblijvende lozers – huishoudens en overige bedrijven – op termijn

van organisch materiaal in energie of het terugwinnen van grond-

een hogere rekening gepresenteerd. Via de zogenoemde anti-afhaak-

stoffen. Het is wenselijk dat de nieuwe methodiek hierop inspeelt.”

regeling konden waterschappen in dergelijke gevallen een bedrijf een individuele korting op de zuiveringsheffing geven om zo de gezamen-

Drie varianten

lijke lastenstijging in de hand te houden. Daarnaast investeren de

In opdracht over het ministerie heeft RoyalHaskoningDHV de verken-

waterschappen volop in het ombouwen van hun zuiveringen, om de

ning voor een gemoderniseerde zuiveringsheffing uitgevoerd. Het

vervuiling in het afvalwater zoveel mogelijk energie en grondstoffen

adviesbureau kwam in zijn rapport met drie varianten voor de bereke-

(bijvoorbeeld fosfor) te kunnen terugwinnen.

ning. De eerste is dat de kostenveroorzaker betaalt, de tweede is een bonus-malusregeling en de derde gaat uit van maatwerk.

Verkapte staatssteun

Bij de eerste optie blijft de hoeveelheid CZV een maatstaf voor

De Europese Commissie zag de anti-afhaakregeling, door de in 2002

vaststelling, maar daar komen de parameters totaal stikstof (som

verleende ontheffing voor tien jaar, als een soort verkapte staats-

van Kj-N, nitraat en nitriet) en totaal fosfor bij. Bovendien wordt ook

teun voor de betreffende bedrijven en verbood deze regeling vanaf

het maximale uurdebiet in de berekening meegenomen. De bedrijven

2012. Dat was voor het ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M)

betalen een zuiveringsheffing die wordt berekend op basis van de

het sein de zuiveringsheffing op de schop te nemen. “De staatse-

hoeveelheid, het debiet en de mate van vervuiling van het door hen

cretaris heeft destijds, op verzoek van de waterschappen, in Brussel

geloosde afvalwater. In de praktijk betekent dat nog steeds de kos-

een verlenging van de anti-afhaakregeling in gang gezet”, zegt

ten stijgen als er meer vervuiling naar de zuivering wordt afgevoerd.

Peter Regoort van I&M. “Parallel is gezocht naar een methodiek van

De tweede optie is afgeleid van de in Vlaanderen gehanteerde metho-

vaststelling van de zuiveringsheffing waarbij afvalwater meer als

diek. Naast de parameters van de eerste optie telt ook het biochemisch

bron van energie en grondstoffen moet worden gezien en waarbij

zuurstofverbruik (BZV) mee. De bonus-malus betekent dat er een

de heffing is gebaseerd op werkelijke kosten van zuivering.”

korting of een toeslag wordt berekend op basis van de samenstelling van het afvalwater. Dat houdt in dat bedrijven met een lozing van

Verlenging

(zeer) goed verwerkbaar afvalwater naar verhouding minder betalen

Het eerste resultaat van de parallelle aanpak was dat de Europese

en bedrijven die slecht verwerkbaar afvalwater lozen meer.

Commissie in 2013 instemde met verlenging van de anti-afhaak-

Maatwerk, optie nummer drie, betekent dat er geen vaste formule

regeling met tien jaar. In april 2014 volgde het tweede resultaat,

wordt gehanteerd voor de berekening van de heffing. Regoort stelt

de uitkomsten van de verkenning. Regoort benadrukt dat het

dat maatwerk los kan worden gezien, maar ook als aanvulling of als

uitgangspunt van de verkenning niet wezenlijk anders is dan bij de

vangnet naast de andere twee opties. Waterschappen hebben bij deze

huidige systematiek: “Het belangrijkste uitgangspunt is, net als in

optie de mogelijkheid de heffing op vraag en aanbod af te stem-

de huidige methodiek, dat de vervuiler betaalt. We voegen daar de

men. Zo kan bij een tot energie- en grondstoffenfabriek omgevormde

kosten die samenhangen met het zuiveren als element aan toe. De

zuivering het lozen van bijvoorbeeld warmte en fosfaat minder zwaar

zuiveringskosten zullen (in de toekomst) veranderen door omzetting

worden belast, omdat dit gunstig is voor deze zuivering. Deze variant

35

industriewater

Peter Regoort (I&M): ‘De vervuiler betaalt blijft het uitgangspunt van de zuiveringsheffing. We voegen daar de kosten die samenhangen met het zuiveren als element aan toe’

Roy Tummers (VEMW): ‘Verkenning is goede, eerste stap in richting van een moderne zuiveringsheffing’

Johan Raap (Royal Cosun): ‘Het gaat – weer – te veel over kosten. In de verkenning blijven mogelijkheden voor technologie en samenwerking onderbelicht’ vraagt inspanning van de waterschappen en overleg met de bedrijven.

3 is wat ons betreft het uitgangspunt, waarbij de kostenveroorzaking

Het nadeel van maatwerk is dat het fiscaal-juridisch nog wel risico's

– optie 1 – uiteraard belangrijk blijft. Ook zouden we graag zien dat meer

met zich meebrengt.

wordt gekeken naar een ketenbenadering en integrale duurzaamheid want die inzichten zijn onderbelicht in de voorliggende studie. We willen

Gemiste kans

ook dat de waterschappen de zuivering van hun afvalwater op een

In een eerste reactie op de gepresenteerde opties spreekt Johan Raap

bedrijfsmatiger leest schoeien. Van daaruit kunnen zakelijke overeen-

van een gemiste kans, maar hij heeft nog hoop. De milieutechno-

komsten met bedrijven worden gesloten waarin van geval tot geval

loog van Royal Cosun en deeltijd lector bio-based economy bij Avans

wordt bekeken wat de duurzaamste en doelmatigste optie is.”

Hogeschool had graag meer duurzaamheidsaspecten in de verken-

In het rapport wordt slechts globaal ingegaan op de consequenties

ning gezien. “Het gaat – weer – te veel over de kosten. Natuurlijk zijn

van de opties voor de waterschappen, de industrie en de overige

die belangrijk, maar de mogelijkheden op gebied van technologie

lozers (bijvoorbeeld huishoudens). “De voorliggende opties worden in

en samenwerking vind ik onderbelicht in de verkenning. Vooral in de

een vervolgstudie nader uitgewerkt”, aldus Regoort. “Met als voor-

samenwerking is veel vooruitgang te boeken in de behandeling van

naam aandachtspunt de consequenties voor de diverse belangheb-

afvalwater binnen de hele keten en met alle betrokken partijen, dus

benden. Denk hierbij aan eventuele lastenverschuivingen, de mate

waterschappen en industrie en onderzoekers.”

van aan- of afhaken van bedrijven, maar ook de effecten op energie-

Een wijziging ten opzichte van de huidige zuiveringsheffing zijn de

en grondstoffenterugwinning. Indien nodig kunnen de opties dan

opname van totaal stikstof (som van Kj-N, nitriet en nitraat) en totaal

worden aangepast totdat er een kansrijke variant is ontwikkeld.”

fosfor in de berekeningen. “Die zijn opgenomen omdat deze stoffen,

Raap vindt ook het aspect ‘dun water’ in de studie onderbelicht. “Het

volgens RoyalHaskoningDHV, kosten veroorzaken bij het zuiveren”, licht

meeste echt dunne water is afkomstig van hemelwater in gemeen-

Regoort toe. Een standpunt dat Johan Raap gedeeltelijk tegenspreekt.

telijke gemengdrioolstelsels. Een aanzienlijk deel van de kosten die

“Voor fosfor kan ik er grotendeels in meegaan. Nitraat in de heffing

waterschappen moeten maken wordt veroorzaakt door het hemel-

meenemen bij lozing op een riool gaat me echter te ver. In het riool

water dat naar de rwzi wordt afgevoerd. Helaas valt dit weer buiten

wordt dit al veelal omgezet tot stikstofgas voordat het de zuivering

de scope van dit onderzoek.”

bereikt. In het verleden uitgevoerd onderzoek toonde zelfs aan dat

Raap en Tummers zouden graag zien dat de opmerkingen van de

dosering van nitraat in riolen een gunstig effect heeft voor het riool.

industrie worden meegenomen om te komen tot een bredere kijk dan

Het opnemen van nitraat in de berekening betekent dat bedrijven

alleen die van de waterschappen. De huidige zuiveringsheffing is op-

betalen voor een verbinding die gunstig is voor het riool en geen kosten

genomen in de Waterschapswet. Een definitieve variant dient via een

veroorzaakt voor de zuivering. ”

wetswijziging door de Tweede en Eerste Kamer te worden behandeld

Roy Tummers van VEMW, belangenbehartiger van de industriële water-

en vastgesteld. Een naar verwachting lang traject met de nodige hob-

gebruiker, stelt dat voor hem maatwerk de voorkeur geniet. “De studie

bels. “We werken samen met de waterschappen en het bedrijfsleven

is een goede eerste stap richting modernisering van de zuiveringshef-

hard aan het vervolgtraject, maar ik verwacht niet dat de daadwer-

fing en levert goede aanknopingspunten voor het vervolgtraject. Optie

kelijke invoering voor 2017 zal plaatsvinden”, voorspelt Regoort. S

(a d ve r to r ia l)

Dutch Water Authorities: waterexpertise brengen en halen

“Bring in the Dutch!” Dat is de roep die algauw klinkt bij (dreigende) watergerelateerde rampen in het buitenland. Maar ook bij het dagelijks waterbeheer wordt in vele uithoeken van de wereld gebruik gemaakt van de ervaring van Nederland op het gebied van de berscherming tegen wateroverlast of de zorg voor een goede

Dutch Water Authorities richt zich op het bij elkaar brengen van vraag en aanbod op het gebied van internationale activiteiten van waterschappen in het kader van hulp, handel, rampenpreventie, kennisuitwisseling en internationale belangenbehartiging. Het is een onderdeel (en het internationale gezicht) van de Unie van Waterschappen, de koepelorganisatie van alle 23 waterschappen in Nederland. Maar waarom doen waterschappen mee aan internationale activiteiten? Gerard Doornbos, bestuurslid van de Unie van Waterschappen: “Wereldwijd is er vraag naar waterkennis. Internationale samenwerking op het gebied van water rond de thema’s hulp en handel is sterk in ontwikkeling. Waterschappen voelen een maatschappelijke verantwoordelijkheid om kennis te delen met landen die ook uitdagingen kennen op het gebied van waterbeheer. En we leren daar zelf ook van. Daarnaast leveren we zo een bijdrage aan de Nederlandse economie door als launching customer op te trekken bij export van Nederlandse waterexpertise.”

afvalwaterzuivering. De waterschappen hebben als experts

Tweerichtingsverkeer

op het gebied van regionaal waterbeheer een nieuw

Doornbos benadrukt dat waterschappen internationaal ook veel kennis opdoen. “Juist door in andere omstandigheden te werken, ontwikkelen onze medewerkers kennis over het uitvoeren van de kerntaken in Nederland. Omdat we alternatieve werkwijzen en technieken tegenkomen, of omdat onze werkwijze getoetst wordt onder andere omstandigheden. Ook van het meehelpen bij een echte crisis leren we enorm veel; omstandigheden die we in Nederland -gelukkig- niet vaak in de praktijk kunnen oefenen. Door werknemers de kans te bieden mee te werken aan internationale projecten, worden we bovendien als werkgever aantrekkelijker en kunnen onze werknemers zich op een uitdagende manier persoonlijk ontwikkelen. Door veel van deze

gezamenlijk internationaal gezicht om tegemoed te komen aan internationale vragen: Dutch Water Authorities.

(a d ve r to r ia l)

projecten verbetert ook nog eens de samenwerking met het bedrijfsleven en regionale partijen.” Wereldwijd

De waterschappen zullen niet aan alle verzoeken aan Dutch Water

Authorities kunnen voldoen. De internationale samenwerking gericht op hulp focust op bepaalde landen: Bangladesh, Egypte, Ethiopië, Indonesië, Mozambique, Nicaragua, Roemenië, Vietnam en Zuid-Afrika. Doornbos: “Uitgangspunt is dat de samenwerking vraaggestuurd is, gebaseerd op de gevraagde hulp van het betreffende land of organisatie en past bij de waterschappen zelf. Overigens is de omvang van activiteiten van waterschappen in het buitenland in verhouding met het uitvoeren van onze kerntaken nog steeds zeer beperkt. En is de inzet niet zozeer in middelen, maar bestaat grotendeels uit overdracht van kennis en inzet van mensen. Voor financiering van internationale samenwerking kunnen waterschappen soms een beroep doen op het NWB Fonds. Ook wordt er vaak geput uit externe financieringsbronnen zoals EU-gelden of gelden van de Rijksoverheid.” Dicht bij huis

Maar het gebeurt niet alleen ver weg. Grensoverschrijdende samenwerking is een dagelijkse taak voor de waterschappen, evenals het opereren in internationale stroomgebieden. Alle grenswaterschappen werken samen met hun Belgische en Duitse collega’s om zo efficiënt mogelijk de gedeelde stroomgebieden te beheren. Ook zijn er grenswaterschappen die afwaterzuiveringsinstallaties delen met de buren. Dutch Water Authorities behartigt met Bureau Brussel voor de waterschappen de belangen in Europa, in samenwerking met de koepel van drinkwaterbedrijven, VEWIN. De waterschappen zelf nemen binnen Europa actief deel aan allerlei onderzoeksen innovatieprojecten op het gebied van water. Maar ook aan twinning projecten om (kandidaat) EU- leden te ondersteunen bij het behalen van Europese normen. Bedrijfsleven

Waterschappen kunnen bijdragen aan het bevorderen van export. Internationale samenwerking van de waterschappen schept kansen voor de promotie van het Nederlandse bedrijfsleven. Doornbos: “De waterschappen dragen in de internationale samenwerking hun kennis en expertise uit , onder andere op het gebied van sanitatie, kennis en ervaring van een deltagebied en multi -stakeholder-benaderingen. Voor hieruit voortvloeiende werkzaamheden komt vervolgens het Nederlandse bedrijfsleven, al dan niet in samenwerking met het lokale bedrijfsleven, al snel in beeld. Waarbij de financiële risico’s voor rekening blijven van het bedrijfsleven.” www.dutchwaterauthorities.com

Stroomgebied Awash Ethiopië- Dutch Water Authorities is actief in het stroomgebied van de rivier Awash in Ethiopië. Nederlandse waterschappen helpen hun Ethiopische collega’s hier de waterbronnen te beschermen. Zo wordt de waterkwaliteit van een deel van de rivier goed in de gaten gehouden en zetten de waterschappen er informatiesystemen en trainingscentra op. Daarnaast wordt ook op bestuurlijk niveau ondersteuning geboden. Crisisbeheersing Engeland- In 2014 heeft Dutch Water Authorities het verzoek gekregen om expertteams naar Engeland te sturen. Engeland had te maken met extreme wateroverlast. Waterschap Groot Salland en het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier hebben twee teams gestuurd. Het ene team heeft inspecties verricht en het andere team heeft vooral een observerende rol gehad en gekeken hoe de Engelse overheid omgaat met ingrijpende watercrises. Nereda in Brazilië- Royal HaskoningDHV heeft Dutch Water Authorities gevraagd om hen te ondersteunen bij het wereldwijd in de markt zetten van de Nereda-installaties. Nereda is een biologische zuiveringstechnologie voor rioolwaterzuiveringsinstallaties. Omdat de waterschappen ervaring hebben met het aansturen van deze installaties, kunnen zij lokale operators in het buitenland bijstaan en assisteren. In 2015 vindt de eerste missie van waterschapsmedewerkers naar Nereda-installaties in Brazilië plaats. Zij kunnen op deze manier internationale kennis en ervaring op doen, die zij later weer in Nederland kunnen toepassen. Kingfisher Zuid-Afrika- Er worden in Zuid-Afrika negen Catchment Management Agencies opgericht, de Zuid-Afrikaanse variant van waterschappen. Dit proces wordt ondersteund door Nederlandse kennis en ervaring. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om kennis over decentralisatie en de politieke, strategische en operationele kanten van waterbeheer, vergunning en handhaving, grensoverschrijdend waterbeheer en het betrekken van externe belanghebbenden bij de besluitvorming.

38

Mens in beeld

‘Ontdekkingsreiziger

Raimond Hafkenscheid (NWP, Buitenlandse Zaken)

in het water’ CV

Raimond Hafkenscheid

2000 Promotie tropische hydrologie/meteorologie, VU Amsterdam 2001 Projectmedewerker Netherlands Water Partnership (NWP) 2002 Coördinator Toolbox IWRM Global Water Partnership 2004 Directeur Indonesië, Waterleidingmaatschappij Drenthe 2007 Manager ‘Millennium Development Goals’ voor Water and Sanitation (NWP) 2008 Oprichter en directeur WASH-secretariaat (NWP) 2008 Programmadirecteur ‘Cooperative Program on Water & Climate’ (CPWC) 2011

Senior strategisch adviseur water and adaptatie (SAWA), ministerie Buitenlandse Zaken

39

mens in beeld

Door Olav Lammers

om 13 uur achter het beeldscherm.

te verwerven…daar is niets mis mee.

Bij het NWP kwam ik onder meer in contact

Nee, ik ben ontdekkingsreiziger binnen het

met Waterleidingmaatschappij Drenthe. Die

waterthema geworden, steeds op zoek

hebben wij kunnen ondersteunen bij een

naar waar ik iets nieuws kan inbrengen. Ik

project in Indonesië. Mij is toen gevraagd

vind het fijn om constant vooruitdenkend

Het Scheveningse strand inspireerde

het programma daar op te zetten voor een

grenzen op te zoeken en mensen daarin

hem als kind zandkastelen te bouwen

periode van bijna drie jaar. Inderdaad, op

mee te nemen.”

op de vloedlijn. Hij wist toen al wat

reis en terug in de tropen.”

hij later wilde worden: ontdekkings-

Zoals de Young Experts in water?

reiziger. Raimond Hafkenscheid (46)

Daar bleef het niet bij?

“Onder meer. Het programma Young

had toen niet kunnen bevroeden dat

“Nee, terug bij het NWP is mij in 2008

Experts in de watersector is fantastisch van

het ‘water’ hem naar verre oorden

gevraagd directeur van het Cooperative

de grond gekomen. Hierin kunnen jonge

brengen. Vanuit het NWP werd hij vier

Program on Water & Climate te worden.

waterprofessionals ervaring opdoen in het

jaar geleden gedetacheerd bij het

Het was een van de eerste projecten die ik

buitenland, of buitenlandse jongeren via

ministerie van Buitenlandse Zaken,

bij het NWP had helpen vormgeven, maar

Nederlandse organisaties kennis maken

als strategisch adviseur Water. Die

dat moest nu sterker aan de watersector

met de internationale werkomgeving. Wij

klus loopt binnenkort af, een nieuwe

worden verbonden. Toen werd het echt

moeten als sector en overheid klaar zijn

bestemming lonkt.

internationaal. Ik raakte betrokken bij de

voor de toekomst; jongeren hebben de toe-

landenprogramma’s en hielp ondermeer bij

komst, al helemaal met de vergrijzing bin-

De keus voor het water was dus geen

het uitrollen van ons Deltaprogramma in

nen de sector. Jongeren staan heel anders

toeval?

landen zoals Vietnam en Bangladesh.”

in het leven, de maatschappij, het denken.

“Ja en nee. Een studie Oceanografie liet

Daar maak ik gebruik van. De jongeren,

ik varen, het werd Aardwetenschappen

En toen gevraagd door ‘Buza’. Waarom?

zowel uit Nederland als uit het buitenland,

in Utrecht. Na het eerste jaar gonsde het

“Mijn internationale ervaring denk ik, maar

bouwen in het YEP aan nieuwe kennis en

van de berichten dat een volgende oorlog

ik ben ook een ideeëngenerator, die ontwik-

nieuwe netwerken.”

over water zouden gaan. Toen dacht ik: ik

kelingen tot een nieuw concept weet te

ga in het water werken. Hydrologie aan de

brengen. Daar was behoefte aan binnen

Even plagen: zandkastelen of lucht-

VU dus, afgerond met een promotie in de

Buza met het oog op het ontwikkelings-

kastelen?

hydrometeorologie; een multidisciplinair

samenwerkingsprogramma. Slagkracht!

“Ha, je doelt op de wedstrijden die ik organi-

onderzoek naar de waterbalans in tropische

De relatie en interactie met de watersector

seer voor leerlingen uit het basisonderwijs;

wouden.”

moest groter en de samenwerking tussen

het bouwen van zandkastelen op de vloed-

de verschillende departementen op het

lijn en ervaren welke het langst tegen het

thema water. Daar kon ik goed bij helpen.”

water bestand is. Schitterend om te doen

Ah, de eerste link met ontdekkingsreizen. Toch achter de dijken blijven

en als je de foto’s en video’s daarvan in het

hangen?

De ontdekkingsreiziger die de interna-

buitenland laat zien, begrijpen ze pas echt

“Aanvankelijk wel. Onderzoek trok mij

tionale handel ingaat…

wat Nederlanders toch met water hebben.”

onvoldoende. Na mijn studie besloot ik een

“Ho, wacht even. Juist met die kruisbestui-

rondje Nederland te maken. Sprak achttien

ving heb ik grote affiniteit. Wij hebben de

Tot slot: wat gebeurt er met iemand

personen in Nederland die op uiteenlo-

morele verplichting om vanuit de Neder-

die altijd maar met water bezig is?

pende wijze in de watersector actief waren.

landse kennis en ervaring de wereld op dit

“Meestal is zo iemand al van te voren be-

Een van hen wees men mij op het NWP, net

thema te helpen. Als wij daarop worden

smet geraakt. Maar mensen in deze sector

van start gegaan met als doel de samen-

aangesproken hebben wij de plicht daar

kenmerken zich door een grote passie voor

hang in de watersector te verbeteren en de

gehoor aan te geven. Je kunt best in Bang-

dit thema. Ze zijn trouw aan het onderwerp,

internationale slagkracht van Nederland

ladesh verschrikkelijk goed helpen, dat kost

staan met hart en ziel voor de zaak en

te vergroten. Ik sprak met toenmalig NWP-

geld, maar als je die portfolio gebruikt om

omdat zij de complexiteit van water kennen

directeur Jeroen van der Sommen en zat er

internationaal elders betaalde opdrachten

tref je ook veel redelijkheid en logica aan.” S Alle afleveringen mens in beeld?

www.waterforum.net/mensinbeeld

40

innovatie

Vanuit het Europese ruimteprogramma Copernicus komt volgend jaar een hausse aan satellietgegevens vrij. De watersector bij uitstek kan profiteren van die nieuwe schat aan informatie, die nog eens gratis is ook. ‘Er zullen toepassingen komen, die we ons nu nog niet eens kunnen indenken.’

Watersector kan profiteren van nieuwe datastroom Europees satellietprogramma

Nieuwe revolutie van

Door Olav Lammers

“Watersector, denk met ons mee wat we allemaal met de oneindige

commerciële kunstmanen. In het zogenaamde satellietdataportaal,

hoeveelheid satellietgegevens kunnen gaan doen.” De oproep is

dat NSO in 2012 heeft opgezet ter voorbereiding op het Europese

van Maurice Luijten, liaisonofficer van de topsector water bij de

aardobservatieprogramma Copernicus, is een deel van de data met

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Luijten heeft in het

betrekking op het Nederlandse grondgebied al te raadplegen. Binnen

najaar om tafel gezeten met het Netherlands Space Office (NSO),

de watersector maken verschillende bedrijven en organisaties op

dat de topsectoren heeft gewezen op de stroom aan satellietdata

een of andere manier daar al gebruik van. Zij gebruiken satellietdata

die vanaf volgend jaar op gang gaat komen. Nederland heeft een

over bijvoorbeeld actuele verdamping, neerslag, bodemvocht en

hoogwaardige ruimtevaartindustrie, en zeker de watersector zou

landgebruik in hydrologische modellen. De ruimtelijke informatie wordt

daar volgens Luijten van kunnen profiteren. “Er liggen ongekende

met behulp van deze modellen omgezet in toepassingen op het gebied

kansen, die de watersector zou moeten oppakken, in een

van droogtemonitoring en droogtevoorspellingen, voorspellingen van

samenwerking met onder meer het NSO. Het is de kans om innovatie

wateroverlast en inzicht verkrijgen in de (actuele) watervraag.

te versnellen en ook onze exportpositie aanmerkelijk te versterken.”

Vanaf 2015 komen zeer veel nieuwe data van diverse aard (optisch,

Luijten wil komend voorjaar al samen met het NSO een bijeenkomst

radar) beschikbaar vanuit het Copernicus-satellietprogramma. Data

organiseren. De eerste geïnteresseerden uit de watersector hebben

met een wereldwijde dekking die bovendien voor iedereen gratis

zich al gemeld. “Het bijzondere is dat met dezelfde satellietdata

beschikbaar is. Met het Copernicus-programma worden in totaal

zoveel verschillende dingen gedaan kunnen worden. En verschillende

zes satellieten de ruimte ingestuurd die ieder op een andere manier

bedrijven kunnen met dezelfde data aan de slag zonder dat zij elkaar

(o.a. radar-, optische (zichtbaar licht, infrarood) en spectrometrische

daarmee direct beconcurreren.”

metingen) het land, de zee en de atmosfeer in kaart brengen. De eerste kunstmaan, de radarsatelliet Sentinel-1, is in april van dit

Zes satellieten

jaar gelanceerd en de rest volgt de komende jaren, vertelt Koop.

Volgens adviseur Radboud Koop van het NSO zijn er in de wereld

“Bijkomend voordeel is dat Copernicus de continuïteit van de

al veel observatiedata van satellieten beschikbaar, bijvoorbeeld

datastroom beter kan garanderen.”

van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA en van tal van

Maar volgens Koop is de echte grote doorbraak van het nieuwe

41

innovatie

Voorsprong op buitenland “De kosten van satellietgegevens vormen tot nu toe een behoorlijke drempel. Dat er straks veel data gratis beschikbaar komen, zal een flinke boost in het gebruik en experimenteren te zien geven”, zegt Wytze Schuurmans van adviesbureau Nelen & Schuuurmans. Zijn bureau werkt al langer met satellietgegevens en hij is achter de schermen ook actief om die data breder beschikbaar te krijgen. “Het informatie-aanbod groeit razendsnel en zowel in ruimte als in tijd wordt de resolutie steeds groter en dus gedetailleerder en betrouwbaarder. Als je het over water hebt, heb je die gebiedsdekkende informatie nodig. Alles daarvan is relevant.” Slechts een fractie van de beschikbare data wordt daadwerkelijk in de praktijk gebruikt, aldus Schuurmans. Sentinel-1, de eerste satelliet van het Copernicus-programma, op de foto links radarbeeld van de Nederlandse kust door Sentinel-1. (foto's: ESA)

Mede daarom ontwikkelt en host het adviesbureau ook professionele informatiesystemen voor het waterbeheer. Zoals het kort geleden verschenen 3Di Waterbeheer dat

Copernicus

samen met Deltares is ontwikkeld waarmee ook met de meest gedetailleerde data kan worden gerekend. Verder is een compressietechniek ontwikkeld om voor grote gebieden met die gedetailleerde informatie te kunnen werken. Ruimtevaarttechniek is van hoog niveau in Nederland. Schuurmans:“We zijn hier eigenlijk verwend met goede data. We kunnen daar onmiddellijk ervaring mee opdoen en

programma de gratis beschikbaarheid van de data: “Er zijn al

vervolgens ook direct in het buitenland toepassen. Wij hebben

optische satellieten met een hoge resolutie waar de watersector

al een grote voorsprong op onze buitenlandse concurrenten

gebruik van kan maken en deels ook maakt. Maar die data –

die vooralsnog niet zo gemakkelijk wordt ingehaald. In

‘images’ – moeten in de huidige situatie nog worden gekocht. De

Nederland werken we met een resolutie van een halve bij een

prijs is relatief hoog; voor een bedrijf( je) dat daarop een dienst wil

halve meter. In Amerika gaan de openbare data binnenkort

bouwen met maar weinig klanten, zijn ze vaak te duur. De gratis

van 90 x 90 naar 30 x 30 meter.”

datastromen en de relatief eenvoudige manier waarop wij ze

Eindeloos veel toepassingen zijn er denkbaar, aldus

beschikbaar kunnen stellen, kan daarom een boost geven die tot

een enthousiaste Schuurmans: “Bijvoorbeeld data over

allerlei innovaties kan leiden in de watersector. Die kunnen ook

verdamping, bodemvocht, hoe gewassen groeien. Informatie

internationaal de positie van de sector weer vergroten.”

waarmee boeren kunnen inschatten voor hoeveel zij zich

Koop benadrukt dat uit de data eerst nog de geschikte informatie

moeten verzekeren, hoeveel kunstmest ze moeten gebruiken

voor een bepaald doel moet worden gedestilleerd. “Vaak moet

of wat de oogstopbrengst zal zijn. Informatie waarmee je

er eerst met behulp van computerprogramma’s en algoritmes

waterstromen kunt beschrijven en begrijpen. De potentie is zo

een aantal bewerkingsstappen op worden losgelaten. Er zijn

groot dat men op toepassingen stuit waar nog niet eerder over

gespecialiseerde ‘value adding’-bedrijven die data kunnen

is nagedacht.”

omzetten in voor de klant bruikbare informatie, zoals kaarten.”

Het slagen is wel sterk afhankelijk van de techniek om met de bestanden te kunnen werken, stelt Schuurmans. “Er ligt een

Realistisch blijven

grote technologische uitdaging om de grote hoeveelheden

Het NSO is dit jaar begonnen met het ontwikkelen van een aantal

data te kunnen interpreteren en zo optimaal mogelijk te

‘roadmaps’ voor satelliettoepassingen om zo het data-aanbod

gebruiken. Een prototype maken is één ding, maar je moet je

en de behoefte van gebruikers op elkaar af te stemmen. Er is al

ook echt specialiseren om die datastromen continu te kunnen

een eerste versie van een roadmap klaar voor van waterkwaliteit

blijven vertalen en verwerken.”

en waterbeheer, gericht op zowel lokale, nationale als mondiale

43

innovatie

Ervaringen met satellietinformatie Waterschappen juichen het vrijkomen van de nieuwe stroom aan data toe. Er wordt nu al volop geëxperimenteerd binnen het SAT Water project, waarin twaalf waterschappen en Stowa samen met ingenieursbureaus en kennisinstituten werken aan het toepassen van satellietinformatie voor het waterbeheer, vertelt Michelle Talsma, onderzoekscoördinator van de Stowa. “Het grote voordeel van satellieten is dat er ‘vlakdekkende’ informatie verkregen wordt. Het gaat onder andere om bodemvochtgegevens, verdamping, maar ook informatie over zoetzoutgradiënten, bodemdaling en blauwalgen.” De mogelijkheden voor de waterbeheerders zijn volgens Talsma legio, zowel op het operationele niveau als op het meer strategische. De uitdaging is om de kennis te koppelen aan beslissingsondersteunende systemen, zegt ze. “Een voorbeeld is het koppelen van gegevens over de vochttoestand aan het operationele waterbeheer: waar is extra water nodig om droogte te voorkomen? Beelden over inundatie kunnen bruikbaar zijn om te kijken waar maatregelen nodig zijn. “Hoe gedetailleerder de data hoe beter”, aldus Talsma over het vrijkomen van meer satellietgegevens. Wel wijst zij erop dat een bewerkingsslag gemaakt moet worden om satellietdata om te zetten in bruikbare informatie voor de waterschappen

Lancering van de Sentinel-1 op 3 april 2014. (foto: ESA)

en dat een check gedaan moet worden met de 'grondgegevens'. “Omdat satellietbeelden veelal het volledige land beslaan kunnen we hierbij slim samenwerken met andere overheden om deze slag goedkoper te maken.”

‘Totaalbeeld creëren’ Bouke Siebenga, directeur van I-Real dat gespecialiseerd is in webgebaseerde software en besturingsprogramma’s voor ondermeer de watersector, meldde zich als een van de eersten na de oproep van Maurice Luijten om

vraagstukken, vertelt Koop. “Die biedt veel aanknopingspunten

meer gebruik te maken van satellietgegevens. “Wij

voor de watersector. Wij zien het niet alleen als onze taak dat de

zien zeker mogelijkheden om met onze producten

sector aan de benodigde gegevens kan komen, wij vinden het ook

en dienstverlening extra waarde toe te voegen met

belangrijk te weten wat de sector nodig heeft. Satellietbeelden zijn

behulp van de satellietdata die nu beschikbaar komen.

soms primaire, ruwe beelden die op allerlei manieren te bewerken

Wij verzamelen data en doen realtime monitoring van

zijn. Soms zit er informatie in die er nog niet is uitgehaald omdat

afvalwater, grond- en oppervlaktewater. Dat gebeurt

niemand ernaar vroeg. Wij willen daarom met gebruikers, onder

over het algemeen ondergronds en op afstand. Met zulke

meer uit de watersector, praten om de maximale mogelijkheden uit

data kunnen gemeenten, provincies en waterschappen

de data te kunnen halen en voor de toekomst te kunnen bepalen

hun waterhuishouding en investeringen beter plannen en

op welke activiteiten en ontwikkelingen de overheid binnen het

optimaliseren."

ruimtevaartprogramma haar energie moet richten.”

De satellietdata kunnen volgens Siebenga bijdragen aan

Koop verwacht dat er verrassende mogelijkheden naar boven komen,

het totaalbeeld van de hele infrastructuur. "Satellietdata

waar niemand nog bij stil heeft gestaan. “Natuurlijk moeten we

kunnen tot op de vierkante meter informatie verstrekken.

realistisch blijven, want niet alles kan met satellietdata. Deze gegevens

Daarmee kunnen we organisaties nog meer bieden bij het

zijn ook geen vervanging van veel bestaande activiteiten, maar

identificeren, oplossen of voorkomen van calamiteiten

kunnen vaak wel grote toegevoegde waarde hebben in combinatie

zoals wateroverlast en verzakkingen of waar bijvoorbeeld

met andere instrumenten en toepassingen. Er zullen altijd situaties

grondwatermeetpunten moeten worden geplaatst. Wij

zijn waarbij het beter, efficiënter, goedkoper en gemakkelijker is om

bieden bij onze systemen een module voor grondbeheer. Met

met drones te werken of met de laarzen aan even het veld in te gaan.

satellietdata kunnen wij aan onze GIS-kaart een applicatie

Maar in andere gevallen hebben die satellietdata plotseling wel een

toevoegen die een beeld geeft van de werkelijke situatie.

meerwaarde. Grosso modo is er veel winst te behalen.” S

Dat maakt het beheer inzichtelijker.”

(a d ve r to r ia l)

Zijn ‘wij’ te oud voor de sociale innovatie? Begin dit jaar werd mijn aandacht getrokken

Aangenaam verrast was ik door het Najaarscongres van KNW waar

door het artikel “Watersector blinkt niet uit

het thema sociale innovatie hoog op de agenda was gezet. Helaas lag

in sociale innovatie” in Waterforum. Zelf was

de focus in de workshops toch vooral op sociale innovatie binnen de

ik deels verrast door het resultaat van het

eigen organisatie of “bloedgroep”. Dit is jammer want in het onderzoek

onderzoek, dat werd uitgevoerd binnen de

werd aangemerkt dat er voor de watersector veel meer te winnen valt,

diverse topsectoren. In de watersector wordt

bijvoorbeeld in het versterken van samenwerking met leveranciers,

veel gesproken over innovatie. Dit creëert het

kennisinstellingen en concurrenten. Deze zogenaamde co–creatie is

beeld dat de sector innovatief is. Zou het met

lastig vorm te geven als de focus ligt op de eigen organisatie.

de attitude in onze sector te maken hebben dat innovatie in technologische vooruitgang wordt

Op een geheel ander plek, namelijk thuis op de bank achter de tv,

gezocht? Want bij sociale innovatie staat juist

werd ik opnieuw wakker geschud. Ik keek naar Collegetour waarin

de mens in het centrum van de vernieuwing; het

Bill Gates te gast was. Hij bracht naar voren dat vernieuwende ideeën

gaat dan om zaken als ‘dynamisch managen’,

voornamelijk door twintigers worden ingebracht en af en toe door

flexibel organiseren, slimmer werken en

een dertiger. Veertigplussers zijn vervolgens uitstekend in staat om de

samenwerken met externe partijen (co-

realisatie van deze ideeën te begeleiden en te faciliteren.

creatie). Daarin blijkt onze sector nog veel te kunnen leren, in vergelijking tot bijvoorbeeld de

Dit deed bij mij een kwartje vallen. Wordt het niet eens tijd om de

topsectoren Energie & Chemie.

focus naar buiten te keren en jongeren nadrukkelijker in te zetten bij de noodzakelijke sociale innovatie? De nieuwe generatie staat te

Sinds het verschijnen van het artikel is het relatief stil rondom het

trappelen voor de deur van de sector. Het belang van verjonging is vele

onderwerp. Ook bij de verschillende Human Capital programma’s zag

malen groter dan het opvullen van de plek van de vertrekkers. Laten

ik weinig tot geen activiteiten. Eveneens bij mijzelf gleed het thema

we samen met de twintigers de uitdaging aangaan om de sociale

langzaam af. Dit is jammer en zelfs zorgelijk, zeker in de wetenschap

innovatie vorm te geven.

dat driekwart van het succes in innovatie wordt bepaald door sociale innovatie.

Jaap Feil H2O-job

Betrouwbaar, maar weinig dynamisch? Uit het Intermediair imago onderzoek 2014 valt af te leiden dat

Grote bekenden zoals Shell, Rabobank, Phillips en Unilever voeren de

de waterschappen bij de beroepsbevolking redelijk gewild zijn als

top aan als favoriete werkgevers.

potentiële werkgever. De respondenten zetten de waterschappen en

Intermediair signaleert een toenemende belangstelling bij

hoogheemraadschappen op de negentiende plaats in het spontaan

waterschappen om zich ‘te meten’ met andere bedrijven en hieruit

noemen van een -willekeurig - bedrijf dat waar zij zouden willen

lessen te trekken voor hun employability. “Sommigen zijn er al hard

werken. Ruim boven TNO (27) en Rijkswaterstaat (30).

mee bezig, of willen juist stappen gaan zetten”, zegt Garikai van

Vervolgens krijgen de respondenten een lijst voorgelegd met

Weydom van VNU Vacature Media. Het onderzoek, uitgevoerd onder

bedrijven die zich voor het onderzoek hebben aangemeld. Als

ruim 4.000 HBO’ers en WO’ers tot 45 jaar, bevestigt de hardnekkigheid

de respondenten deze bedrijven kennen, beantwoorden zij de

van het saaie en degelijke imago dat de waterschappen aankleeft. De

vervolgvragen. Daarbij blijkt dat vooral de goede arbeidsvoorwaarden

innovatiekracht, die wel degelijk aanwezig is, blijkt weinig zichtbaar

en het maatschappelijk verantwoorde, betrouwbare imago van de

bij de jongere hoogopgeleide beroepsbevolking. Blijven werken aan

waterbeheerders worden genoemd. Beduidend minder dan gemiddeld

innovatie en de successen uitdragen is daarmee een serieus punt

scoren waterschappen op eigenschappen als innovatief, creatief,

van aandacht. Maar het blijft de vraag of het imago iets zegt over de

trendsettend, ambitieus en dynamisch. Ook een internationale

daadwerkelijke kwaliteiten van de organisatie en de mensen die er

carrière via het waterschap achten respondenten weinig kansrijk.

werken. Relativering is gewenst.

KIJKEN

(a d ve r to r ia l)

Vijf jaar de wereld van Water Alliance

ANDERS KIJKEN

SY MP OS IUM K WATE RL IN

Alliance eld van Water Vijf jaar de wer

UITNODIGING 15 januari 2015 | WTC Leeuwarden

ING ODIGLeeu UITN warden ri 2015 | WTC 15 janua

Gilde herleeft in Boxtel Op dit moment verlaat vrijwel dagelijks ervaren personeel door pensionering de watersector. En daarmee verdwijnt ook de jarenlange praktijkkennis die zij opbouwden. Dat het vakmanschap in het waterbeheer zo ernstige hiaten kan oplopen, is een breed

business at your partner in

onderkend risico. Oudere werknemers hebben in hun dagelijkse werk nauwelijks tijd om jonge collega’s - als die al binnen komen - de begeleiding te geven die ze nodig hebben. Tegelijk is het noodzakelijk dat het vakmanschap groeit, juist om de toegenomen complexiteit in het waterbeheer te hanteren. Steeds meer onderkent de sector dat deze vertrekkende werknemers de kans moeten hebben hun waardevolle praktijkkennis over te

wordt de Middeleeuwse ‘meester gezel’ relatie teruggebracht op de

Arbeidsmarkt in 2015: inhuren en aantrekken van personeel

werkvloer.

Actuele innovaties in de watersector staan centraal tijdens het

dragen aan een jongere garde. Een van de mogelijkheden voor verbeterde kennisoverdracht is het inrichten van een gilde. Daarbij

eerstvolgende symposium WaterLink, op 15 januari a.s.your in Leeuwarden. partner in business at De gemeente Boxtel gaat experimenteren met deze vorm van

Tijdens dit evenement is eveneens ruim aandacht voor ontwikkelingen

kennisoverdracht binnen de gecombineerde werkterreinen (afval)

in de arbeidsmarkt. Onderwerpen als ‘co-creatie’ en om- en bijscholing

water, groen en wegen en stelt een zogenaamd ‘Regenbooggilde’ in.

komen in themasessies aan bod, evenals het aannemen en inhuren van personeel in de huidige arbeidsmarkt. Jaap Feil van H2O-job heeft zich toegelegd op dit laatste onderwerp. Hij gaat tijdens een rondetafelgesprek onder meer in op de verandering in wettelijke regels voor het inhuren van personeel. “Sommige werkgevers weten nog niet dat een tijdelijke aanstelling voortaan maximaal twee jaar

Operationele kennis

mag duren terwijl dat voorheen drie jaar was”, zegt Feil. Ook de regels

In een periode van twee jaar zullen de jongeren met oudere

voor aansprakelijkheid bij inhuur van personeel gaan wijzigen. “De

werknemers meelopen. Er is voldoende tijd om allerlei

‘inlener’ is bijvoorbeeld verplicht te controleren of het ingehuurde

operationele kennis over te brengen, waaronder die van het

bedrijf een certificering bezit. Alleen dan is de inlener vrijgesteld van

plaatselijke waterbeheer. Want hoe werkt het nu echt? Wat zijn

aansprakelijkheid, op het moment dat door het ingehuurde bedrijf

eigenaardigheden die optreden in het watersysteem in het gebied?

ernstige fouten worden gemaakt.”

Deze ‘kneepjes’ zijn zelden te vangen in procedures en handboeken. Digitale platformen Start voor het traject vormt een zogeheten Speech Act op 2 februari

Daarnaast is er aandacht voor de rol van digitale platformen die steeds

2015, waarin wethouder en vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat

meer worden ingezet bij de selectie van personeel. Doel van dergelijke

en het ministerie van I en M, in een ‘taalhandeling’ hun steun

applicaties is een transparant en beter te managen inhuurproces.

uitspreken aan het initiatief. Hiermee zijn ook de Watercoalitie en het

Personeel biedt zich zelf aan en de voorselectie vindt automatisch

Nationaal Watertraineeship betrokken.

plaats. Handig, maar er kleven ook nadelen aan. Niet altijd is de

“Het Gilde zal geen echte organisatie worden, maar een continue

‘menselijke maat’ terug te vinden in deze digitale processen. “Personeel

leerstructuur, waaraan organisaties zich committeren,” benadrukt

wordt eigenlijk een soort technisch gebruiksgoed. Een op papier perfect

Govert Geldof van het Nationaal Watertraineeship. Er zijn daarbij

CV hoeft in de praktijk niet de meest geschikte kandidaat op te leveren.

drie leeftijdsgroepen aan zet, een jongere, een oudere, en een

Woorden als ‘ambitie’ en ‘talent’ kennen dit soort systemen niet.”

“verbinder” (een veertiger). De jonge trainee zal vier dagen werken

Organisaties die zich bewust zijn van deze risico’s adviseert Feil om ook

en een dag leren. Het is een situatie die niet alleen de jongere en

andere, aanvullende wegen te bewandelen om de beste kandidaat

de organisatie voordelen biedt. “Voor ouderen betekent het traject

in de markt te vinden. Tijdens het rondetafelgesprek zal hierover

waardering van hun vakmanschap”, zegt Geldof. Zij kunnen aan het

gesproken worden. Meer informatie is te vinden op

einde met oprechte voldoening de deur achter zich dichttrekken.

http://www.wateralliance.nl/waterlink

46

congres

Nederlandse watertechnologie bruist. Verschillende veelbelovende technologieen hebben na jaren van ontwikkeling in het lab de afgelopen maanden de sprong naar de praktijk gemaakt. Het eerste Waterforumjaarcongres gaf een kijkje in de keuken van de Nederlandse waterinnovators.

Waterforum-jaarcongres belicht nieuwe technologie en marktkansen

Achter de schermen van innovatie Negen pitchers betraden het podium, diep in het ruim van het

wereldprimeur met de combinatie van ionenwisseling en keramische

voormalige passagiersschip SS Rotterdam. Binnen drie minuten

membranen op Andijk III.” Volgens Clement is de sleutel dat het bedrijf

moesten zij de bezoekers van het eerste Waterforum-jaarcongres

niet eerst denkt aan wat de markt wil, maar wat het bedrijf zelf nodig

overtuigen op hen te stemmen in de eerste ronde van de WIS, de

heeft en die technologie ontwikkelt het.

innovatieprijs die Water Alliance begin volgend jaar uitreikt. De snelle presentaties lieten dat slimme vindingen allang niet meer op de plank

Jacqueline de Danschutter van Waternet liet zien dat innoveren niet

blijven liggen of in het lab blijven hangen, steeds sneller volgt de stap

alleen een kwestie is van ‘rocket science’. Zij was nauw betrokken

naar de markt.

bij het project om fosfaat terug te winnen uit afvalwater op rwzi Amsterdam-West. Haarfijn liet zij zien hoe innovatie ook afhangt van

Dat de Nederlandse watertechnologie in een flow zit, maakte ook

wetgeving, procedures, het overtuigen van het bestuur en zelfs de

Wetsus-directeur Cees Buisman duidelijk. Hij wees op de Blue Energy-

vrachtwagenroutes waarlangs de installatie – een metershoog vat, het

installatie op de Afsluitdijk: het concept om uit zout en zoet water

‘fosvaatje’ – naar zijn plek gebracht moest worden.

energie te winnen is in het Wetsus-lab uitgebroed, is vervolgens getest in een pilot en draait nu op kleine schaal. “Binnen acht jaar van lab

En de rocket science kwam er toch, maar dan van Maurice Luijten,

naar praktijk.” Buisman somde nog een aantal vindingen op die de

liaisonofficer topsector water bij RVO, die de waterwereld een stroom

komende jaren de markt kunnen bestormen.

aan nieuwe gegevens in het vooruitzicht stelde vanuit het Europese satellietprogramma Copernicus (zie ook pagina 40).

Maar zeker niet alleen start-ups brengen innovaties voort, ook gevestigde partijen in de watersector maken school met nieuwe

Volgens Lennart Silvis rukt de Nederlandse watertechnologie ook

technologie. In een gloedvol betoog vertelde Jonathan Clement hoe

op in de export, het aandeel in de water export index groeit al jaren

hij vanuit de VS allang het Noord-Hollandse PWN kende, voordat hij

gestaag. Silvis ziet bovendien nieuwe markten voor de Nederlandse

directeur werd van de technologiedochter van het waterbedrijf. “De

watertechnologie, zoals terugwinning van grondstoffen, mijnbouw,

UV-H2O2-zuivering van Andijk sloeg wereldwijd in .Nu is er weer een

tuin- en landbouw en de textielindustrie. Alles over het Waterforum jaarcongres:

www.waterforum.net/jaarcongres

47

congres

48

bedrijvenregister

Bentley Systems Europe B.V. Spicalaan 37 2132 JG Hoofddorp T:. +31 (0)23 5560 560 water software, afvalwater software, ontwerp voor water en afvalwater, netwerkanalyse, hydrologische analyse, hydraulische simulatie, hydraulische onderhoud, Water Network Design, Wastewater Network Design, cartografie.

C-mark B.V. Munsterstraat 9, 7418 EV Deventer www.c-mark.nl, [email protected] T: +31 (0)88-8310500 Opleidingen, Legionella - risico-analyse, Legionella - beheersplan opstellen, Legionella - advies, Laboratoriumonderzoek - legionella, Advisering

CimPro BV De Waal 4684 PH Best www.cimpro.com, [email protected] T: +31 (0)88 246 77 99, F: +31 (0)88 246 77 00 Waterbeheer, Telemetriesystemen, Telemetrie, Stedelijk waterbeheer, Rioolpompstations, Procesbesturingsinstallaties, Meet- & Regeltechniek, Energiebeheer, Bewakingssystemen, Automatisering

Deltares Postbus 177, 2600 MH Delft www.deltares.nl, [email protected] T: +31(0)88 3358273, F: +31(0)88 3358582 Advisering, Delfstoffenwinning, Engineering, Funderingssystemen, Grondwater, Onderzoek, Regenwatermanagement, Stedelijk waterbeheer, Waterkeringen, Watermanagement

Econosto Nederland BV Cypreslaan 63, 2908 LT Capelle aan den IJssel www.econosto.nl, [email protected] T : +31 (0)10 284 11 00, F : + 31 (0)10 451 68 51 Afsluiters, Meet- & Regeltechniek, Gietijzeren appendages, Kleppen, Flowmeters, Afvalwaterbehandeling, Afvalwatertransport, Koppelingen, Hydrants, Watermeters

Endress+Hauser BV Nikkelstraat 6, 1411 AJ Naarden www.nl.endress.com, [email protected] T : +31 (0)35 695 86 11, F : + 31 (0)35 695 88 25 Zuurstofmetingen, Watermetingen, Wateranalyse apparatuur, Toxiciteits analyseapparatuur, PH-elektroden, Niveaumeting, Monstername apparatuur, Meet- & Regeltechniek, Flowmeters, Analyse-apparaten

Enviro-Chemie bv Waarderweg 52c, 2031 BP Haarlem www.envirochemie.nl, [email protected] T: +31 23 5345405, F: +31 23 5345741 Membraantechnologie, MBR (Membraan Bio Reactoren), Flotatie-installaties en tanks, Emulsiesplitsers, Chemische waterbehandeling, Biologische reiniging grondwater/lucht, Afvalwaterbehandeling

Evides Industriewater Postbus 4472, 3006 AL Rotterdam www.evides.nl, [email protected] T: +31 (0)10-2935172, F: +31 (0)10 - 2935980 Waterzuivering, Membraanfiltratie, Ionenwisselaars, Industriële installaties, Drinkwatervoorziening, Afvalwaterbehandeling, afvalwaterzuivering, Proceswater, Industriewater, waterhergebruik

Hach Lange Laan van Westroyen 2a, 4003 AZ Tiel www.hach-lange.nl, [email protected] T: +31 (0)344 631130, F: +31 (0)344 631150 Wateranalyse apparatuur, Labaratoriumapparatuur, Data logging/procesapparatuur, Zuurstofmetingen, Telemetrie, Sensoren, PH-elektroden, Monstername apparatuur, Electrochemie, Elektrodensystemen

HKV lijn in water Postbus 2120, 8203 AC Lelystad www.hkv.nl, [email protected] T: +31 (0)320 294242, F: +31 (0)320 253901 Watermanagement, Waterkeringen, Waterbeheer, Remote Sensing, Opleidingen, Ingenieursbureaus, Grondwater, GIS (Geografische Informatie Systemen), Gespecialiseerd advies, Advisering

Imbema Denso B.V. Nijverheidsweg 5-7, 2031 CN Haarlem www.imbemadenso.nl , [email protected] +31 (0)23 5172424 , +31 (0)23 5317433 Koppelingen, Hydrants, Flenzen, Fittingen, Corrosie preventiemiddelen, Controle apparatuur/systemen, Buis- en kabeldoorvoeringen, Afsluiters, Afdichtingen, Aanboortoestellen

Jongia N.V. James Wattstraat 8, 8912 AS Leeuwarden www.jongia.com, [email protected] T: +31582139715, F: +31582129787 Slibbehandeling, Procestechnologie, Procesindustrie, Mixers, Mengketels, Mechanische waterbehandeling, Biotechnologie, Beluchters, MBR, Anaërobe gistingssystemen, Afvalwaterbehandeling

Klay Instruments Nijverheidsweg 5, 7991 CZ Dwingeloo www.klay.nl, [email protected] T: +31 (0)521 591550, F: +31 (0)521 592046 Vloeistofniveau- /registreerinstrumenten, Sensoren, Niveaumeting, Meet/regel-/beveiligingsinstrumenten, Meet- & Regeltechniek, Flowmeters

Krohne Nederland B.V. Kerkeplaat 14, 3313 LC Dordrecht www.krohne.com , [email protected] +31 (0)78 630 6200 , +31 (0)78 630 6405 Watermetingen, Watermeters, Wateranalyse apparatuur, Procesindustrie, Niveaumeting, Meters, Meet- & Regeltechniek, Flowmeters

KSB Nederland B.V. Wilgenlaan 68, 1161 JN Zwanenburg www.ksb.com, [email protected] T: +31 (0)20 4079800, F: +31 (0)20 4079801 Waterpompen, Rioolwaterzuiveringsinstallaties, Proceswaterbehandeling, Pompen, Polderbemalingsinstallaties, Oppervlaktewater zuivering , Onderhoud en reiniging, Koelwaterbehandeling, Grondwater, Drinkwatervoorziening

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar [email protected] of bel 015 361 7433

49

bedrijvenregister

Logisticon Water Treatment B.V. Energieweg 2, 2964 LE Groot Ammers www.logisticon.com, [email protected] T: +31 (0)184 608260, F: +31 (0)184 608280 Zware metalen verwijdering, Waterzuivering, Waterbehandelingsinstallaties, Waterbehandeling, Ultrafiltratie, Proceswaterbehandeling, Ontijzering, Omgekeerde osmose installaties, Mobiele drinkwaterinstallaties, Membraanfiltratie

KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Regentesselaan 2, 3800 BM Amersfoort www.kwa.nl, [email protected] T: +31 (0)33 4221310, F: +31 (0)33 4221329 Waterbehandeling, Proceswaterbehandeling, Ontgassers, Legionella - advies, Koelwaterbehandeling, Ketelvoe-

Landustrie Sneek B.V. Pieter Zeemanstraat 6, 8600 AD Sneek www.landustrie.nl , [email protected] +31 (0)51 548 6888 , +31 (0)51 541 2398

dingwater, Energiebeheer, Corrosie preventiemiddelen,

terbehandeling, Afvalwaterbeheer, Afvalwatertransport,

Afvalwaterbehandeling, Advies- en ontwerpbureaus

afvalwaterzuivering, Polderbemalingsinstallaties

Metawater Co., Ltd. Europe Rep. Office Westerbachstrasse 32, D-61476 Kronberg im Taunus / Duitsland T: +49 617 3993126, F: +49 617 3993206 www.metawater.co.jp/eng, [email protected] Filtratie, Membraanfiltratie, Membraantechnologie, Ozonisatieinstallaties, Waterbehandeling

NWP (Netherlands Water Partnership) Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag www.nwp.nl, [email protected] T: 070-3043700 , F: 070-3043737 Branche-organisaties, Watermanagement, Netwerkorganisatie

Nijhuis Water Technology Innovatieweg 4, 7007 CD Doetinchem www.nijhuisindustries.com, [email protected] T: +31 (0) 314 749 049, F: +31 (0) 314 749 000 Waterbehandelingsinstallaties, Terugwinninginstallaties, Slibbehandeling, Flotatie-installaties en tanks, Afvalwaterbehandeling, Waterzuivering, Ozonisatie-installaties, Legionella - behandelingsapparatuur, Biogas installaties, Biologische afvalwaterzuivering

Ondeo Industrial Solutions Willem Barentszweg 4 , 5928 LM Venlo www.ondeo-is.nl, [email protected] T: +31 (0)6 136 55 664 F: +31 (0)77 3231230 Waterbehandeling, Ultrafiltratie, Proceswaterbehandeling, Ontzouting, Ontijzering, Ontharding, Onderhoud en beheer, Omgekeerde osmose waterbehandeling, Mobiele ontzoutingsinstallaties, Membraanfiltratie

ProMinent Verder B.V. Postbus 12, 3450 AA Vleuten www.prominent.nl, [email protected] T: +31 (0)30 6779280, F: +31 (0)30 6779288 Chloordioxide installaties, Desinfectie/oxidatie installaties, Doseringsapparatuur, Drinkwaterbehandeling, Meet- & Regeltechniek, Ozonisatie-installaties, Pompen, Tanks, UV-bestralingsinstallaties, Waterbehandelingsinstallaties

Pro Water BV Lansinkesweg 4, 7553 AE Hengelo www.prowater.nl, [email protected] T: +31 (0)74 2915150, F: +31 (0)74 2915350 Wateranalyse apparatuur, Sensoren, PH-elektroden, Meet- & Regeltechniek, Labaratoriumapparatuur, Filtervulmateriaal, Chemische waterbehandeling, Chemicaliën, Afvalwaterbehandeling

Royal Haskoning DHV Postbus 1132, 3800 BC Amersfoort www.royalhaskoningdhv.com, [email protected] T: +31 (0)88 3482000, F: +31 (0)88 3482801 Waterzuivering, Watermanagement, Vaarwegen, Stedelijk waterbeheer, Integraal Waterbeheer, Ingenieursbureaus, Hoogwaterbescherming, Havens, Engineering, Drinkwater-

Rood Wit Blauw watergroep (RWB) Ambachtstraat 20, 7609 RA Almelo www.rwbalmelo.nl, [email protected] T: +31 54 6545020, F: +31 54 6545030 Aannemers, Apparatenbouw, Constructie, Demineralisatie, Drinkwaterbehandeling, Engineering, Filtratie, Oppervlaktewater zuivering, Projectbegeleiding, Toegepast onderzoek

Schlumberger Water Services (Netherlands) B.V. Postbus 553, 2600 AN Delft www.swstechnology.com, [email protected] T: +31 (0)15-2755000, F: +31 (0)15-2755055 Watermeters, Waterbeheer, Vloeistofniveau/registreerinstrumenten, Grondwater, Data logging /procesapparatuur, Advisering

Stichting PostAcademisch Onderwijs (PAO) Postbus 5048, 2600 GA Delft www.pao.tudelft.nl, [email protected] T: +31 15 2784618, F: +31 15 2784619 Afvalwaterbeheer, Bouwmiddelen/materialen, Drinkwater Grondwater, Havens, Onderhoud en beheer, Opleidingen, Riolering, Waterbeheer, Waterkeringen

Stowa Postbus 2180, 3800 CD Amersfoort http://www.stowa.nl, [email protected] T: +31 (0)33 4603200, F: +31 30 2321766

Roosterreinigers, Rioolwaterzuiveringsinstallaties, Rioolpompstations, Pompen, Beluchtingssystemen, Afvalwa-

behandeling

SOLIS Projects bv Zuiveringweg 92, 8243 PE Lelystad www.solis.nl, [email protected] T: +31 (0)320 292020, F: +31 (0)320 292029 Waterzuivering, Slibtransportapparatuur, Slibbehandeling, Rioolwaterzuiveringsinstallaties, Ontwateringsapparatuur, Membraanbioreactor - turn key, MBR (Membraan Bio Reactoren), Filtratie, Engineering, Afvalwaterbehandeling

Onderzoek, Voorlichting

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar [email protected] of bel 015 361 7433

50

bedrijvenregister

Unie van Waterschappen Postbus 93218, 2509 AE Den Haag www.uvw.nl [email protected] T: +31 70 3519751, F: +31 70 3544642 Voorlichting

Verder BV Postbus 95, 9700 AB Groningen www.verder.nl, [email protected] T: +31 (0) 50 5495900, F: +31 (0)50 5495901 Versnijders, Pompen, Doseringsapparatuur, Mixers

VISSER waterbeheer De Beeringen 22, 6681 JH Bemmel www.visserwaterbeheer.com, [email protected] T: +31 6 21206760 Waterschappen, Watermanagement, Waterbeheer, Ruimtelijke Ordening - Interactieve planvorming, Overheid, Organisaties, Oppervlaktewaterinname, Ingenieursbureaus, Freelancers, Advies- en ontwerpbureaus

WAM Holland Bulk Handling Equipment B.V. Honderdland 201, 2676 LV Maasdijk www.wamholland.nl, wam@wamholland T: +31 (0)174 52 19 88, F: +31 (0)174 51 49 91 Vijzels, Kanaalzeven, Zandscheiders, Schroefseparatoren, Kalk-doseer installaties

Water Alliance Postbus 7560 , 8903 JN Leeuwarden www.wateralliance.nl, [email protected] T: +31 (0)58 2849044 Waterzuivering, Watermanagement, Waterbehandeling, Netwerkorganisatie, Branche-organisaties, Afvalwaterbehandeling

Wateropleidingen Postbus 1410, 3430 BK Nieuwegein www.wateropleidingen.nl, [email protected] T: +31 (0)30 6069400, F: +31 (0)30 6069401 Afvalwaterbeheer, Drinkwaterbehandeling, Drinkwatervoorziening, Legionella - beheersplan opstellen, Onderhoud en beheer, Opleidingen, Riolering, Stedelijk waterbeheer, Waterbeheer, Waterzuivering

Wetsus Postbus 1113, 8900 CC Leeuwarden www.wetsus.nl, [email protected] T: +31 (0)58 2843000 F: +31 (0)58 2843001 Toegepast onderzoek, Sensoren, Proceswaterbehandeling, Onderzoek, Milieutechnologie, Membraantechnologie, Membraanbioreactor - kenniscentra, Drinkwaterbehandeling, Biotechnologie, Afvalwaterbehandeling

Xylem Water Solutions Nederland B.V. Pieter Zeemanweg 240, 3316 GZ Dordrecht www.xylemwatersolutions.com/nl , [email protected] T: +31 (0)78 6548400, F: +31 (0)78 6510936 Waterbehandelingsinstallaties, UV-bestralingsinstallaties, Scada, Rioolpompstations, Pompen, Ozonisatie-installaties, Onderhoud en beheer, Desinfectie/oxidatie installaties

A Division of Watts Water Technologies Inc.

Watts Industries Netherlands bv Postbus 98, 6960 AB Eerbeek www.wattsindustries.nl, [email protected] T: +31 (0)313 673750 F: +31 (0) 313 652073 Sanitaire en drinkwaterinstallaties, Ontluchters, Meet- & Regeltechniek, Legionella - installatietechniek, Kleppen, Gietijzeren appendages, Flowmeters, Buissystemen, Afsluiters

www.waterforum.net/bedrijvenregister Naast deze vermelding in alle edities van ons magazine ook uw bedrijf een jaar lang, zeer uitgebreid, in het meest complete online overzicht van de watersector. Met de mogelijkheid tot plaatsen van bedrijfs/product Film. En u maakt gebruik van de Persberichten Push Service van Waterforum. GOOGLE levert u het bewijs van deze zeer unieke dienst. De door waterforum.net ‘geduwde’ persberichten staan op de EERSTE plaats!!! Soms zelfs boven het resultaat van het bedrijf in kwestie. Dit doet Google alleen op basis van harde cijfers. Zij ervaart dat click-gedrag. PPS levert u zeer waardevolle traffic & exposure en dit ontstaat omdat wij uw persberichten op wel vier posities tonen:

• in het bedrijvenregister, bij uw vermelding



• op alle pagina’s van www.waterforum.net



• als zoekresultaat bij een zoekactie



• al uw persberichten gaan eenmaal mee in de nieuwsbrief*

*Hiermee bereikt u telkens 8.000 waterprofessionals.

Wilt u ook gebruik maken van of meer informatie ontvangen over de speciale vermelding in het bedrijvenregister van Waterforum Media, neem dan contact op met Daan Mooijman, +31 (0) 70 323 40 70 of via mail : [email protected].

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar [email protected] of bel 015 361 7433

kennis delen en kennis vergaren

Wat e r fo r u m b i e d t b e d r i j ve n e n ke n n i s c e n t ra e e n p l at fo r m om kennis en ervaring te delen met de waterwereld.

Dit katern is samengesteld door: Econosto Nederland bv / Croon | TB I / GEA Westfalia Separator Nederland BV S e n s o r P a r t n e r s B V / L o g i s t i c o n Wa t e r Tr e a t m e n t b v / K S B N e d e r l a n d B V

Wat e r fo r u m b i e d t o o k u d e ka n s o m d e e l t e n e m e n z i e w w w.wa t e r f o r u m . n e t / wa t e r p l a t f o r m vo o r d e m o g e l i j k h e d e n .

Bij het regelen van grote hoeveelheden medium was men tot nu toe aangewezen op regelkleppen welke aangestuurd worden door middel van additionele hulp energie. Veel gebruikers zouden dit soort regelafsluiters graag zelfwerkend zien. Om aan deze wens te voldoen heeft VAG Armaturen onlangs de eigen medium gestuurde RIKO® (Ringkolbenventil) regelklep geïntroduceerd. Deze regelklep is in staat door gebruik te maken van een klein stuurventiel, grote hoeveelheden medium zonder hulpenergie te regelen in een installatie. Hiertoe wordt het aanwezige drukverschil in de afsluiter gebruikt om de hoofdcilinder van de regelklep te bedienen. Deze hoofdcilinder zorgt op zijn beurt weer voor juiste positionering van de zuiger. Een bijkomend voordeel van deze combinatie is dat wegvallen van de druk de afsluiter zal sluiten (fail safe).

De zuiger van deze regelafsluiter is uitstekend uitgebalanceerd en wordt ondersteund door geharde bronzen glijlagers. Daardoor is het bedieningsmoment van deze afsluiter relatief laag wat uiteindelijk weer ten goede komt aan de levensduur. De VAG RIKO® eigen medium gestuurde regelklep is verkrijgbaar in de diameters Dn150 tot en met Dn1000 en dus prima geschikt voor de toepassingen waarbij een aanzienlijke hoeveelheid medium geregeld dient te worden. De afsluiter is gemaakt van nodulair gietijzer (GGG40) en de maximale toelaatbare werkdruk is 16 bar. De afsluiter is voorzien van flenzen conform de EN 1092-2. Een video over de werking van deze afsluiter kan hier bekeken worden: http://bit.do/wf1214

Econosto Nederland bv T. 010 284 11 20, [email protected], www.econosto.nl

Hoeveel electrotechniek zit er in ons schone oppervlaktewater? Croon is Nederlands grootste in elektrotechniek gespecialiseerde bedrijf. Al meer dan 135 jaar lopen we voorop bij nieuwe ontwikkelingen. We leven elektrotechniek. Ook in deze tijd, waarin de rol van elektrotechniek steeds belangrijker wordt, zijn wij een aanjager van nieuwe technologische ontwikkelingen. Croon ontwerpt, realiseert en onderhoudt intelligente elektrotechnische systemen en biedt automatiseringsoplossingen voor de monitoring en de besturing ervan. Hierbij neemt Croon verantwoordelijkheid voor de hele levenscyclus van deze installaties en systemen, in de vorm van DBFMO-opdrachten. Dan wel voor een enkel opdracht waarbij we altijd opereren vanuit een ‘Designed tot Operate’ filosofie. Croon is actief in vier markten; Utiliteitsbouw, Industrie, Scheepsbouw en Infra. We hebben de kennis, de ervaring en het vakmanschap om intelligente systemen en integrale, duurzame oplossingen te ontwikkelen. Daarbij zoeken we altijd de verbinding. Met collega’s, klanten, met andere organisaties en bedrijven. Met ruim 2.000 toegewijde professionals en verschillende vestigingen in heel Nederland, nemen we verantwoordelijkheid in en geven we vorm aan een wereld die elektrificeert.

Croon Hoofdkantoor: Schiemond 20-22, 3024 EE Rotterdam Postbus 6073, 3002 AB Rotterdam Tel. 088 - 923 33 44 E-mail: [email protected] Website: www.croon.nl

Slibontwatering met Westfalia Separator® ecoforce watermaster CF De Westfalia Separator® ecoforce watermaster CF-serie is een nieuwe generatie decanters voor efficiënte en duurzame water- en slibbehandeling met ‘deep pond’ ontwerp. De CF-serie decanters zijn uitgerust met de hoogst geavanceerde Westfalia Separator® summation aandrijving waarbij de decanter altijd met een optimaal trommel- en verschiltoerental draait. Dit ontwerp resulteert in aanzienlijk lagere operationele kosten als gevolg van een lagere polymeer behoefte, een lager energieverbruik en een betere ontwatering van het slib. Dit wordt ook nog eens bereikt in combinatie met een grote flexibiliteit en maximale betrouwbaarheid. Het modulaire ontwerp maakt het mogelijk om de machine op de meest optimale wijze aan te passen aan de bestaande installaties en faciliteiten en voorziet in een optimale toegankelijkheid ten behoeve van service-doeleinden. GEA Westfalia Separator is een belangrijke speler in het ontwikkelen en bouwen van innovatieve mechanische separatiesystemen voor o.a. afvalwaterbehandeling. Wij hebben vele referenties in binnen- en buitenland op rioolwaterzuiveringen (RWZI’s), bij de verwerking van mest en/of digestaat en bij industriële toepassingen. Wij denken graag op operationeel en tactisch niveau met onze klanten mee over technische specificaties en service levels. Maar ook op strategisch niveau gaan we graag de samenwerking aan: samen kosten reduceren, samen processen verbeteren en samen de productiviteit verhogen.

GEA Westfalia Separator Nederland BV Carl Schoonus / Remko van Hasselt, Senior Sales Engineers Hoogveld 16, 5431 NW Cuijk Telefoon: (0485) 319300 Email: [email protected] Internet: www.gea.com

Pump Operation Check: eficiëntie en beschikbaarheid van pompen verhogen Om de besparingsmogelijkheden van ongeregelde pompen vast te stellen, biedt KSB onder de benaming Pump Operation Check een nieuwe dienst. Over de hele wereld zijn er tegenwoordig al enkele duizenden ongeregelde aggregaten, die met de pomp-monitoringunit PumpMeter zijn uitgerust. Op basis van het belastingsprofiel dat deze unit van de pomp registreert, geven de medewerkers van de pompenproducent concrete aanbevelingen op welke manier de efficiëntie en beschikbaarheid van een geanalyseerde pomp kan worden verhoogd. De evaluatie berust op de meting van de drukken gedurende een representatieve periode, want alleen de analyse over een voldoende lange periode levert betrouwbare resultaten over het belastingsprofiel van de installatie. Daarbij worden de meetgegevens uit PumpMeter gelezen zonder dat er wordt ingegrepen in het proces en zonder dat er enig risico is dat het systeem wordt onderbroken. Wanneer een pomp nog niet van een PumpMeter is voorzien, kan deze met geringe kosten achteraf worden gemonteerd. De mediumtemperatuur moet tussen – 30 0C en + 140 0C liggen.

Als uit de analyse blijkt, dat een pomp niet in het optimale bedrijfspunt loopt, dan kunnen de KSB-experts de montage van een toerentalregelsysteem, de aanpassing van de waaierdiameter of de modernisering van de motor aanbevelen. Eventueel zou ook de verwisseling van de huidige elektromotor voor een SuPremE-motor met de efficiëntieklasse IE4 zinvol kunnen zijn. Na het uitvoeren van een Pump Operation Check krijgt iedere klant een uitvoerig rapport over de verkregen resultaten, inclusief een efficiëntieoverzicht. Op basis van deze kennis kan de gebruiker beslissen, welke maatregelen hij zou willen nemen om energie te besparen. Behalve het besparen van energie, zorgt optimalisering ook voor een langere levensduur van een pomp. Met het exact afstemmen van de pomp op de vraag van het proces worden veel mechanische componenten, zoals lagers, mechanische asafdichting en waaier, aanzienlijk minder belast en bereiken deze een langere levensduur. KSB Nederland BV Wilgenlaan 68, 1161 JN Zwanenburg Tel. 020-4079800, Fax. 020-4079801 Email: [email protected], Website: www.ksb.nl

Volgende stap in duurzame productie bij IOI Loders Croklaan Al vele jaren loopt IOI Loders Croklaan, de producent van duurzame plantaardige oliën en vetten voor de voedingsmiddelen industrie, voorop in duurzame ontwikkeling van haar pro-ducten. Op het productiebedrijf in Wormerveer wordt met de realisatie van een afvalwaterhergebruik-installatie een volgende stap gezet in duurzaam produceren. Het doel is om de huidige te lozen afvalwaterstroom, die nu op het riool wordt geloosd, her te gebruiken tot demiwater en ketelwater voor de palmoliefractionering en -raffinagefabrieken. Dit zal leiden tot het lozen van minder afvalwater, verlaging van inkoop van drinkwater en minder lozing van onthar-dingszout. Logisticon Water Treatment heeft opdracht gekregen deze installatie te leveren. Het zal een aaneengesloten systeem vormen met de bestaande demiwater-installatie. De zuivering, met een gemiddelde capaciteit van 360 m3/dag, zal bestaan uit een membraanbioreactor (MBR) op basis van het Berghof BioPulse®-concept (inclusief bioloog van 600 m3 inhoud), gevolgd door een omgekeerde osmose (RO) die het water vergaand zuivert ten behoeve van water-hergebruik. IOI Loders Croklaan heeft gekozen voor het BioPulse®-concept vanwege het lagere energieverbruik ten opzichte van conventionele MBR-installaties. De installatie zal naar verwachting april 2015 in bedrijf zijn.

Draadloze niveaumetingen op afstand

Draadloze niveaumetingen op afstand

Het meten van een niveau in een opslagunit, reservoir of tank op afstand mogelijk eenopslagunit, universele reservoir draadloze of sensor. Hetismeten vanmet eenbehulp niveau van in een tank op afstand is mo De meetgegevens worden door de sensor draadloos via het mobiele netwerk of bluetooth verstuurd de meegeleverde analyse De meetgegevens worden door en de insensor draadloos via het mobiele netwerk software verwerkt. Zo kunnen niveau’s op afstand uitgelezen en geanalyseerd worden. Bij overschrijden vanafstand een minimum of en geanalyseer software verwerkt. Zo het kunnen niveau’s op uitgelezen maximum niveau kan er een alarm worden gegenereerd. Hierdoor kunnen werkwijze en verbeterd worden, wat direct Hierdoor tot maximum niveauversneld kan er een alarm worden gegenereerd. kunnen w kosten-, en tijdsbesparing kan lijden. Denk hierbij aan minder benodigdkosten-, personeel, kortere en milieuvriendelijkere transportroutes enbenodigd person en tijdsbesparing kan lijden. Denk hierbij aan minder minder materieel. De sensoren zijn uitgerust met een batterij waardoor minder deze standalone kunnen materieel.geplaatst De sensoren zijnworden. uitgerust met een batterij waardoor deze sta

Oplossing op maat

Oplossing op maat

Afhankelijk van uw toepassing kan Sensor Partners verschillende typeAfhankelijk sensoren van leveren. Voor de meeste toepassingen dit een uw toepassing kan Sensor Partnerszal verschillende type sensor ultrasone afstandsensor zijn. Deze zijn in staat om vrijwel onafhankelijk van materiaal, aard of zijn. vormDeze van zijn het in product, hetvrijwel niveauonafhankelijk of ultrasone afstandsensor staat om van m afstand tot het product in silo’s, containers of reservoirs te meten, zelfsafstand in een vervuilde omgeving. tot het product in silo’s, containers of reservoirs te meten, zelfs in een v

Sensor Partners

Sensor Partners

Sensor Partners is een toonaangevende producent en leverancier van Sensor contactloze Partners detectieis een en toonaangevende meetsystemenproducent voor de industriële en leverancier van conta automatiseringsmarkt. Ons blijvende succes is al meer dan 20 jaar gebaseerd automatiseringsmarkt. op constante innovatie, Ons blijvende duurzame succeskwaliteit is al meer en bezielde dan 20 jaar gebaseerd samenwerking. Voor meer informatie over dit product staan wij tot uw beschikkin samenwerking. Voor meer informatie over dit product staan wij tot uw beschikking.

Sensor Partners BV James Wattlaan 15 5151 DP Drunen Nederland

Sensor Partners BV James Wattlaan 15 5151 DP Drunen Nederland

Telefoon: +31 (0)416-378239 E-mail: [email protected] Internet: www.sensor.nl

Telefoon: +31 (0)416-378239 E-mail: [email protected] Internet: www.sensor.nl

De voorgaande pagina's hebben u het bewijs geleverd:

DIT is uw podium in de watersector ! een halve 'WATERplatform' pagina voor €385,--, of gratis bij een advertentie-plaatsing. Wat e r fo r u m b i e d t b e d r i j ve n e n ke n n i s c e n t ra d i t p l at fo r m om kennis en ervaring te delen met de waterwereld. Wat b e t e ke n t d i t co n c r e e t vo o r u : • PUS H a c t i e f u w b e r i c h t / p r o d u c t n i e u w s , u w n o v i t e i t , uw (afgeronde/lopende/interessante) project de markt in. • J u i s t i n d e z e t e c h n i s c h e b r a n c h e w o r d t u w e x t r a UIT L E G gewaardeerd door uw doelgroep. Deadline reser vering Wa t e r fo r u m 1 | 1 2 - 0 2 - 2 0 1 5 E x t r a v e r s p r e i d i n g o p : Wa t e r i n f o d a g , A q u a N e d e r l a n d Va k b e u r s

kennis delen en kennis vergaren

z i e w w w.wat e r fo r u m . n e t / wat e r p l at fo r m v o o r m e e r i n fo r m at i e o f n e e m co n t a c t o p m e t D a a n M o o i j m a n , d a a n @ wat e r fo r u m . n e t o f b e l + 3 1 ( 0 ) 7 0 3 2 3 4 0 7 0.

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

Demiwater

Afvalwater

25 JAAR

Koelwater

Olie/Water separatie

Condensaat polishing

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifieke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp, Werktuigbouw/Elektrotechniek en Constructie in één hand Optie huur installaties mogelijk Bel of mail gerust en maak gebruik van onze expertise in water.

Logisticon Water Treatment b.v. Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers, Nederland Telefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60 Website: www.logisticon.com

25 JAAR