Start up Onderzoek Op naar een vraaggestuurde kantorenmarkt Gebruikerswensen Kenniswerker Inzicht in gebruikerswensen kantoren
Actieprogramma leegstand (vanuit Convenant aanpak leegstand kantoren) Actieprogramma leegstand (vanuit Convenant aanpak leegstand kantoren) werksessie 1
1) Introductie
Convenant aanpak leegstand kantoren opgesteld en getekend (d.d. 27 juni 2012) Vanuit convenant is afspraak gemaakt dat CoreNet/ FMN een onderzoek uitvoeren naar gebruikerseisen Relatie met andere initiatieven:
Gebruik maken van bestaande, beschikbare kennis en data Aanhaken van aanverwante lopende onderzoeken
Page 2 09 november 2013
2a) Doel convenant
De ambitie is uitgesproken om te komen tot een beter werkende markt voor kantoren die inspeelt op de vraag in kwantitatieve en kwalitatieve zin, het economisch vestigingsklimaat verbetert, onze internationale concurrentiepositie versterkt en zorgt voor waardecreatie op lange termijn.
Page 3 09 november 2013
2b) Doel onderzoek (geformuleerd bij convenant)
CoreNet Global Benelux en FMN voeren (bij voorkeur in samenwerking met andere marktpartijen) (twee) jaarlijks een onderzoek uit naar de eisen die gebruikers, van MKB tot multinational, stellen aan huisvesting (zoals duurzaamheid, flexibiliteit, ruimtegebruik, soort gebouw, locatie gebouw, werkplekconcept en faciliteiten) met als doel een toetsingscriterium te bieden voor beleggers, ontwikkelaars, financiers en taxateurs over de marktconformiteit van kantoorvastgoed. CoreNet Global Benelux en FMN stellen het rapport met de onderzoeksresultaten publiek beschikbaar.
Page 4 09 november 2013
2c) Doel onderzoek (jan. 2013)
Het onderzoek geeft de aanbieders inzicht in de eisen van de gebruikers en het verwachte volume, zodat er een kantorenmarkt ontstaat die inspeelt op de vraag in kwantitatieve en kwalitatieve zin voor de middellange (en lange) termijn.
Randvoorwaarden:
Resultaten onderzoek helpt de (eind)gebruiker en aanbieders van vastgoed Focus huisvesting van een organisatie Gericht op huisvesting van kenniswerkers Onderzoek heeft continuïteit, resultaten voor de korte en lange termijn Page 5 09 november 2013
3) Onderzoeksopzet
Ophalen bestaande beschikbare kennis, bijvoorbeeld:
Onderzoek verhuismotieven bedrijven Ontwikkeling Gebruiksprestatienorm NEN 8021 Kennis en ervaring van leden CoreNet en FMN
Samenvoegen bestaande kennis In werksessies uitwerken per thema en validatie resultaten Korte termijn (2013): keuze voor beperkt aantal thema’s ………..
N.t.b. lange termijn acties N.t.b. deze onderzoeksopzet wordt verder uitgewerkt als duidelijk is welke thema’s worden uitgezocht, o.a., bronvermelding, samenwerkingsverbanden
Page 6 09 november 2013
4a) Ontwikkelingen en thema’s 0
Maatschappelijke ontwikkelingen: beïnvloeden mens en organisatie en daarmee de vraag naar vastgoed 1. …. 2. Business relevance 3. The nature of work and the workplace of the future 4. Flexibiliteit 5. Duurzaamheid 6. Gezondheid 7. Demand forecasting (prognose) 8. Portfolio optimalisering 9. Integrated Solutions (a.o. ICT) 10. Juridisch/ fiscaliteiten 11. TCO benadering ……….. Bron: CRE&FM FUTURES FORUM, organized by Dr. Barry Varcoe of Zurich Insurance Group, d.d. juli 2012 Corporate Real Estate 2020, Principal Author Chris
0
Thema’s
1
2
3 4 5 6
Page 7 09 november 2013
Ontwikkelingen/trends mens & organisatie Kwantiteiten m2 VVO per fte, mw, wp Gemiddelde flexfactor Verhouding voorzieningen – werkplekken Ruimtelijke verhoudingen … Kwaliteit Ruimtegebruik (werkplekconcept) Voorzieningen intern Flexibiliteit Duurzaamheid Comfort Veiligheid (brand, beveiliging) Representativiteit/uitstraling Locatie (bereikbaarheid, voorzieningen omgeving, veiligheid) … Proces Financieel (aansluiten bij NFC index) Juridisch (aansluiten bij ROZ gebruiksvriendelijke huurcontract ……) Bron vrije bewerking concept NEN 8021
4b) Thema’s onderzoek Definities en uitgangspunten
0
Maatschappelijke ontwikkelingen/trends; mens & organisatie
1
2
3
4
Page 8 09 november 2013
5
6
Terugkoppeling 27/3 - Kwantiteit 27 maart 2013 was Presentatie- en Werksessie met publiek. Hieronder de terugkoppeling.
Minder interactie dan gedacht Gebruikerstypologien interesseert de aanwezigen minder, kies de meest praktische. Transparant: Behoefte inzicht geven in wat we nu weten
Page 9 09 november 2013
Terugkoppeling 27/3 - Kwaliteit
Door de financiële component in de business case worden aanpassingen Technisch kan het, soms wensen los laten maar door creatieve manier invulling geven Financieel omvang van de investering om de baten te creëren
ten opzichte van de opbrengsten ten opzichte van de businesscase van de nieuwbouw
Kwalitatieve randvoorwaarden zoals één keer verhuizen Case VROM, mogelijkheden om tot 0.9 in te passen in bestaande technische omgeving, lagere flexfactoren grote investeringen. Page 10 09 november 2013
Terugkoppeling 27/3 - Locatie
Veel discussie Resultaten enquête Mobiliteit meenemen
Parkeerbeschikbaarheid in relatie tot verhoogde intensiteit gebruik gebouw door HNW
Nieuwbouw en bijbouwen is vanuit MVO beladen
Page 11 09 november 2013
Terugkoppeling 27/3 - Proces
Aanbieder ontzorgt de gebruiker nog steeds te weinig Van aanbieder van bakstenen naar dienstverlening (passend maken van huisvesting, FM & hospitality) Multi tenant met plek voor eigen identiteit en synergie gebruikers Gat tussen langdurige huur en Regus Ruimte om in en uit te ademen, bepaalde zones in gebouw en in locatie binnen Nederland.
Page 12 09 november 2013
Terugkoppeling 27/3 - Overall
Het onderwerp leeft en spreekt de gebruikers aan. Keuze indeling gebruikerstypologieën. Hoofdindeling met mogelijkheden om hiervan af te wijken/aan te vullen.
SBI indeling met ntb aanvulling Beschikbaarheid Herkenbaarheid
Definitie werkplek Transparant: Behoefte inzicht geven in wat we nu weten Gebruikerstypologien als onderdeel
Page 13 09 november 2013
Verdere uitwerking Thema’s
Document om met de buitenwereld te delen Tussenresultaten tot bepaald moment Maak transparant wat je hebt en presenteer dat zo dat we er iets mee kunnen.
Deelrapportages thema’s. 10 A4 per thema
Page 14 09 november 2013
4c) Voorstel format uitwerking per thema 1. 2. 3. 4.
Inleiding & aanleiding Termen en definities Maatschappelijke ontwikkelingen Thema’s 1. 2. 3. 4. 5.
Intro op thema (ontwikkelingen, perspectief eindgebruiker en vastgoedaanbieder, relatie met andere thema’s, etc.) Bronnen Onderzoekopzet / analyse Casebeschrijving (specifiek) Gebruikerseisen (generiek)
5. 6.
Conclusies Aanbevelingen voor vervolg onderzoek
1.
Welke tussentijdse resultaten: evenementen en data
Page 15 09 november 2013
5a) Aanpak en planning (1)
Werksessies, 5 ochtenden 1. Ntb 2. Ntb 3. Ntb 4. Ntb 5. Ntb 6. ‘Gebruikers’ bijeenkomst: (datum)(ochtend) - Toetsing (validatie) eerste resultaten 7. Ntb Verwerking van sessie 6 8. Definitief rapport opstellen
Beurs Facilitair: 15, 16 en 17 januari 2014, (presentatie stand van zaken en 6.) FMN ALV: voorjaar 2014, presentatie opzet en resultaten (deadline) Provada: juni 2014, presentatie opzet en resultaten (deadline)
Page 16 09 november 2013
6) Onderverdeling thema’s FMN-lid
CoreNet-lid
Universiteit/Ho geschool
2e kring/ bronnen
Thema
Trekker
0. maatschappelijke ontwikkelingen/trends mens & organisatie
Rob Lommerse
1. Kwantiteiten
Twijnstra Gudde, Klaas Bosma
2. Kwaliteiten - ruimte
RHDHV, Anneke Mezger
3. Kwaliteiten • Duurzaamheid • Comfort • Veiligheid
Opstarten
4. Representativiteit / Uitstraling
[geparkeerd tot fase 2]
5. Locatie
Buck Consultants, René Buck, Nicolaas Waaning
?
?
MRA? ? JLL ? CBRE ? DTZ
6. Proces Financieel Juridisch
AT Osborne, Kees Rezelman Pepijn Schoonhoven
?
?
NFC Index Gebruiksvriendelijk huurcontract
Gijs van Wijk
?EIB Mathew Zuidermaker
?
Microsoft, Ed Folge
Ntb
?
Philips, Claudine van Vlimmeren
Theo van der Voort (TU Delft/CfPB)
Enexis, Geert Huisman
NHTV Breda Pieter C. le Roux
Page 17 09 november 2013
OVG, Cees vd Spek Platform DZH ?Rgd?
7a) Stuurgroep en werkgroep Stuurgroep / coördinatieteam:
Monique Arkesteijn – Bestuur CoreNet Benelux,
[email protected], 06 39251447 Ellis ten Dam –Bestuur CoreNet Benelux,
[email protected], 06-5331 9260 Hans Topée –FMN Kenniskring Huisvesting & Vastgoed,
[email protected], 06-50272828 Vincent Le Noble – Bestuur FMN,
[email protected], 06-43357951
Werkgroepleden Organisatie TU Delft/CfPB
Royal HaskoningDHV AT Osborne Twijnstra Gudde Microsoft Philips Shell Achmea Het andere werken en Huisvesten Rabobank NS (eindgebruiker) OVG Hanze Hogeschool NHTV Breda Buck Consultants
Naam Theo van der Voordt Yassine Zaghdoud (stud) Tim Verhoeff (stud) Anneke Mezger Kees Rezelman Pepijn Schoonhoven Klaas Bosma Ed Folge Claudine van Vlimmeren Patricia Bax Stijn van der Meer Bart Voortman/ Erik de Rooij Gijs van Wijk
TUE
? Cees van de Spek Gerard Hoendervanger Pieter Le Roux Rene Buck Nicolaas Waaning Rianne Appel Meulenbroek
Enexis
Geert Huisman
Accovision KPN
Rob Lommerse Fred van den Born
emailadres
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]
telefoonnummer 06-3925 1096
Betrokken Ja Ja
06-2909 8307 06-53506198 06-553 64 892 06-51406650
[email protected] [email protected]
06-51 84 42 91 06-21152251
Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja No repsonse yet ? Ja, als klankbord No response yet Ja Ja
06-10899475 06-31937388
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]
06 -3977 5485 06-20055601
Nee
[email protected] Page 18
[email protected] 09 november 2013
[email protected]
06-5156449
Ja
06-53138580
Ja Ja
7b) Principes werkgroep Eerste afspraken:
Deelnemers komen uit CoreNet en/of FMN netwerk Onderzoeksresultaten blijven eigendom van CoreNet en FMN. Deelnemers kunnen hierover communiceren, mits afgestemd met Stuurgroep en met vermelding naar “Onderzoek gebruikerswensen kantoren”. Voor effectiviteit werkgroep: max. 2 à 3 deelnemers per thema in werkgroep (1e kring) Voor thema 4: Hans Topee en Rob Lommerse
Thematrekkers organiseren betrokkenheid 2e kring per thema; Nu te bepalen!!
Page 19 09 november 2013