Opmaak Katern 100
21-08-2006
15:26
Pagina 5601
Staatsrecht Prof.mr. R. de Lange
0 J AARKRONIEK De periode waarop deze kroniek betrekking heeft is 1 september 2005 tot 7 juli 2006.
1 G RONDWET Het voorstel van het Tweede Kamerlid F. Halsema inzake constitutionele toetsing van formele wetten is nog in behandeling bij de Eerste Kamer. In januari verscheen een kritisch verslag van de Eerste Kamer, waarop de indienster nog niet heeft geantwoord. Niet ondenkbaar is dat het antwoord op zich zal laten wachten totdat een nieuwe Eerste Kamer is gekozen, dus na de volgende provinciale statenverkiezingen. Kamerstukken 28 331. Verder is er een initiatiefvoorstel van de kamerleden Dijsselbloem, Duyvendak en Van der Ham (resp. PvdA, GL en D66) om een bepaling over het referendum in de Grondwet op te nemen. Daarnaast een initiatiefvoorstel van dezelfde indieners om een opvolger van de Tijdelijke referendumwet tot stand te brengen. De Tijdelijke referendumwet is per 1 januari 2005 afgelopen/geëxpireerd, nadat pogingen om zijn levensduur te verlengen waren mislukt. Daarnaast een initiatiefvoorstel van Wilders om te komen tot een referendum in verband met de mogelijke toetreding van Turkije tot de Europese Unie. Dit voorstel lijkt niet kansrijk. Het voorstel tot grondwetsherziening in verband met de samenwerkingsschool – toevoeging van enkele woorden aan artikel 23 Gw. – is door Eerste kamer aanvaard half maart 2006. Kamerstukken nr. 28 726, Handelingen EK 14 maart 2006, p. 21-961 e.v. Stb. 170. Wet van 16 maart 2006, Stb. 170. Begin 2006 werd het voorstel in tweede lezing door de Tweede Kamer aanvaard; de behandeling in de Eerste Kamer ging daarna snel. Kamerstukken I 2004-2005, 28 726. De inwerkingtreding van de grondwetsherziening vond plaats op 6 april 2006 (zie ook de wet van 27 maart 2006, Stb. 171). Er werd een wetsvoorstel ingediend om de categorische uitsluiting van het kiesrecht van personen die onder curatele zijn gesteld, op te heffen (TK 2005-2006, 30 471). Wetsvoorstel 30 422 betreft een grondwetsherziening in verband met de mogelijke invoering van de gekozen burgemeester.
Staatsrecht
De Commissie rechtsgevolgen opname non-discriminatiegronden artikel 1 Grondwet, onder voorzitterschap van E.A. Alkema, bracht op 12 april 2006 rapport uit over de vraag of artikel 1 Grondwet zou moeten worden uitgebreid met nieuwe (non-)discriminatiegronden zoals leeftijd of chronische ziekte en handicap. De regering betoonde zich eerder naar aanleiding van een motie-Rouvoet geen voorstander daarvan, maar de Commissie gelijke behandeling adviseerde om de nieuwe gronden wel op te nemen. De Commissie-Alkema werd door minister Pechtold ingesteld om nog eens naar de zaak te kijken. De commissie adviseert nu om niet tot uitbreiding van artikel 1 over te gaan. Uitbreiding met leeftijd of chronische ziekte en handicap zou een inflatoire werking hebben, en de commissie acht het ongewenst om naast de huidige gronden ook ‘minder vanzelfsprekende’ gronden in artikel 1 op te nemen. Begin februari 2006 ging een Nationale conventie aan het werk om te bezien of er aanleiding is tot herziening van de Grondwet. In oktober 2006 wordt het eindrapport van deze Conventie al verwacht. Blijkens publicaties van leden van de Conventie, en tussenrapporten die op de website van de Conventie beschikbaar zijn, heeft vooral de procedure van grondwetsherziening aandacht, alsook de vraag wat de betekenis van Europese ontwikkelingen voor inhoud en positie van de Grondwet is. G.F.M. van der Tang en C.M. Zoethout, adviseur en lid van de Conventie, bepleitten in het NJB een verandering van toon en stijl van de Grondwet, en een herziening van de herzieningsprocedure: institutionele bepalingen zouden gemakkelijker herzien moeten kunnen worden, maar de procedure voor bepalingen ‘van meer fundamentele, materieel-constitutionele aard’ zou niet moeten worden veranderd. Tot deze laatste categorie rekenen de auteurs ook de bepalingen over het koningschap en de instellingen van de representatieve democratie (G.F.M. van der Tang en C.M. Zoethout, ‘Maak van de Grondwet een Constitutie’, NJB 2006, p. 1003-1004). C.A.J.M. Kortmann wierp de vraag op of wetsvoorstel 30 229 ongrondwettig is (NJB 2006, p. 804). Dit wetsvoorstel betreft twee onderwerpen, de vervanging van zieke en zwangere kamerleden alsmede de financiële voorzieningen in geval van zwangerschap of ziekte. Ten aanzien van dit laatste geldt dat een meerderheid van twee derden door de Grondwet wordt vereist. Door deze onderwerpen nu in 1 wetsvoorstel samen te brengen, gaat de tweederden-eis ook voor het voorstel betreffende de vervanging gelden, en dat is in strijd met de grondwet, aldus Kortmann. H.M.B. Breunese en M.W. Raijmakers, ambtenaren van de directie Constitutionele Zaken en wetgeving, verdedigen deze handelwijze (NJB 2006, p. 1054-1055). KATERN 100
5601
S TA AT S - E N B E S T U U R S R E C H T
K ATERN 100
Opmaak Katern 100
21-08-2006
15:26
Pagina 5602
K ATERN 100
Staatsrecht
Naast de Conventie werd ook een Burgerforum kiesstelsel, onder leiding van ds. J. Geel, ingesteld om over de noodzaak en mogelijkheden van een nieuw kiesstelsel te delibereren.
2 R EGERING
EN PARLEMENT
Ongetwijfeld de meest opmerkelijke gebeurtenis van het parlementaire jaar 2005-2006 was de verklaring van minister Verdonk dat kamerlid Ayaan Hirsi Ali (VVD) het Nederlanderschap niet bezat. De minister kwam op 15 mei 2006 met deze mededeling, nadat er in de media enige twijfel was geuit. Aanleiding daarvoor was een beschikking van de Hoge Raad van 11 november 2005, NJ 2006, 149, waarin werd geoordeeld dat ingeval van verkeerde persoonsgegevens het koninklijk besluit tot verlening van het Nederlanderschap geen rechtsgevolg in het leven roept. ‘Een naturalisatiebesluit waarin valse of fictieve persoonsgegevens zijn opgenomen, identificeert – behoudens bijzondere omstandigheden waaromtrent door de rechtbank in deze niets is vastgesteld – betrokkene immers niet, en heeft daarom geen rechtsgevolg. Het betoog dat het bestaan van de mogelijkheid van intrekking van artikel 14 RWN meebrengt dat een naturalisatiebesluit niet zonder rechtsgevolg kan zijn, gaat niet op. Artikel 14 RWN ziet op gevallen waarin het Nederlanderschap daadwerkelijk door het naturalisatiebesluit is verkregen en niet op gevallen waarin het naturalisatiebesluit met valse of fictieve personalia is verkregen, en dus rechtsgevolg mist’, aldus de Hoge Raad (r.o. 3.3.). Het kamerlid Ayaan Hirsi Ali had al verschillende malen publiekelijk verklaard dat ook zij bij haar aanvraag van het Nederlanderschap verkeerde gegevens had opgegeven, naar zij zei om haar familie in Soedan te beschermen. De beschikking van de Hoge Raad riep dan ook de vraag op of niet ook in de zaak van Hirsi Ali het naturalisatiebesluit rechtsgevolg miste. Hoewel volstrekt helder was dat dit verstrekkende politieke implicaties zou hebben – onder andere verlies van het kamerlidmaatschap – kwam de minister voor Vreemdelingenbeleid en integratie met opmerkelijke snelheid tot de conclusie dat haar partijgenote Hirsi Ali inderdaad de Nederlandse nationaliteit nimmer had verkregen. De Kamer riep minister Verdonk ter verantwoording, en na een woedend debat met kritiek van vrijwel alle fracties beloofde de minister herbezinning op deze materie. Tijdens dat debat, en blijkens verklaringen van ministers voor diverse media, bleek bovendien dat de minister voor V&I in dit dossier in hoge mate solistisch had geopereerd, terwijl in het kabinet was afgesproken dat er beraad met de minister-president zou plaatsvinden. Een motie waarin het ongenoegen van de ka5602
KATERN 100
mer was neergelegd, werd aangenomen met een vrijwel kamerbrede steun, onder andere van de VVD-fractie. Op 27 juni 2006 kwam de minister uiteindelijk met de mededeling dat Ayaan Hirsi Ali het Nederlanderschap toch heeft behouden. De uitweg die nu gevonden was hield in dat werd vastgesteld dat Hirsi Ali volgens Soedanees namenrecht eigenlijk altijd al de naam Hirsi Ali had mogen voeren (waarmee haar eigen verklaring dat zij een valse naam had opgegeven wel in een vreemd daglicht kwam te staan, of zoals een cartoon in NRC/Handelsblad het verwoordde: ze loog dat ze had gelogen). Dit alles leidde uiteraard opnieuw tot een stevig kamerdebat op 28 juni, te meer omdat bleek dat de minister aan Hirsi Ali een verklaring ter ondertekening had voorgelegd waarin deze verklaart dat zij zelf medeschuldig is aan de ontstane situatie. Met name toen de minister-president tijdens het nachtelijk debat toegaf dat de verklaring van Hirsi Ali ook wel zonder dat betreffende zinnetje had gekund, maar dat de minister van V&I er ook mee moest kunnen leven, rees de verontwaardiging in de kamer naar grote hoogte. Aan het eind van het kamerdebat werd een motie van afkeuring van Halsema (GL) verworpen, maar wel gesteund door regeringsfractie D66. Het kabinet verklaarde de volgende dag dat het geen aanleiding zag om enige consequentie te verbinden aan de motie. Daarop trok D66 bij monde van fractievoorzitter Van der Laan de politieke steun aan het kabinet in. De ministers en staatssecretaris van D66 boden hun ontslag aan, en de overige ministers en staatssecretarissen stelden hun portefeuilles ter beschikking. De minister-president liet in een zeer korte verklaring die staatsrechtelijk niet erg precies en duidelijk was, weten dat de voorbereidingen voor nieuwe verkiezingen ter hand zouden worden genomen. Dit hoewel het staatsrechtelijk niet evident is dat een demissionair kabinet de Kamer mag ontbinden zonder dat die Kamer daarmee instemt. Op 29 juni viel daarmee het tweede kabinet-Balkenende. Hoewel niet onlogisch zou zijn geweest dat het demissionaire kabinet minus de drie D66-bewindslieden tot aan de verkiezingen zou zijn doorgegaan, werd een poging gedaan om een volwaardig kabinet te formeren, dat echter niet verzekerd is van een parlementaire meerderheid maar per onderwerp meerderheidssteun zal moeten zien ter verwerven. In ijltempo werd onder leiding van informateur Lubbers (CDA) een derde kabinet-Balkenende geformeerd, dat op 7 juli 2006 als minderheidskabinet aantrad. Als datum voor nieuwe verkiezingen is 22 november vastgesteld. De stukken zijn te vinden onder Kamerstuk nummer 30 559. Grote aandacht was er eind 2005 voor de uitzending van militairen naar Afghanistan, waar het in
Opmaak Katern 100
21-08-2006
15:26
Pagina 5603
K ATERN 100
Staatsrecht
|
Per 20 januari 2006 trad de nieuwe Wet hergebruik overheidsinformatie in werking (Wet van 22 december 2005, Stb. 2006, 25). Per 15 maart 2006 trad de Wet inburgering in werking (Wet van 22 december 2005, Stb. 2006, 28) die het behalen van het inburgeringsexamen verplicht stelt voor het verkrijgen van een machtiging tot voorlopig verblijf (KB 14 februari 2006, Stb. 2006, 75).
4 G RONDRECHTEN ABRS 2 februari 2006, zaaknummer 200600750/1, JB 2006, 78 m.nt. J.L.W. Broeksteeg betrof de Lijstverbinding Margraten. De lijst was door de vertegenwoordiger van de verbonden partijen 13 minuten te laat ingeleverd, de burgemeester als voorzitter van het Hoofdstembureau had de tijdsoverschrijding door de vingers gezien, maar een derde had bezwaar gemaakt. De Afdeling oordeelt: te laat is te laat, ook een kleine tijdsoverschrijding is in dit geval fataal. Of de derde een belang had wordt vrijwel niet getoetst, de aanpak van de Afdeling komt sterk in de buurt van ambtshalve objectieve rechtmatigheidstoetsing. In een veelbesproken vonnis oordeelde de rechtbank Den Haag op 7 september 2005, NJ 2005, 473, AB 2005, 398 m.nt. M.J. Kanne en R. Nehmelmann, dat de overheidssubsidie aan SGP onrechtmatig is, omdat deze partij – tegenstander als zij is van politieke participatie van vrouwen – vrouwen van het lidmaatschap uitsluit. Hoger beroep ingesteld. Het sub-iudice-beginsel kwam ter discussie nadat verdachte Samir A. door het Hof den Haag was vrijgesproken van voorbereiding van een aanslag. Allerlei politici (ook Verhagen, CDA) noemen de uitspraak van de rechter ‘onaanvaardbaar’ of geKATERN 100
5603
|
3 W ETGEVING
De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State 1 maart 2006, NJB 2006, p. 766 nr. 558, oordeelde dat de tekst van artikel 177 Gemeentewet op een vergissing van de wetgever berust. De tekst moet zo worden gelezen en toegepast alsof de woorden ‘en ter uitvoering van een beslissing van de raad’ er niet in staan. Dit sluit ook aan bij een reeds voorgenomen wijziging van artikel 177 (Kamerstuk 30 101, nr. 7), aldus de Afdeling. De Wet van 30 juni 2005, Stb. 392, die op 1 februari 2006 in werking trad (zie KB van 30 december 2005, Stb. 2006, 32), bracht een nieuw artikel 151c betreffende cameratoezicht. Hierover schreef C.A.J.M. Kortmann, ‘Cameratoezicht in de Gemeentewet’, Gst. 7242. Het Tweede Kamerlid Wolfsen (PvdA) kwam met een initiatiefvoorstel om de strafrechtelijke immuniteit van publiekrechtelijke rechtspersonen op te heffen (Kamerstukken 2005-2006, 30 538 nr. 1-3). Eind 2005 had de minister van Justitie al een concept-wetsvoorstel in circulatie gebracht waarin ook voorstellen op dit terrein zijn vervat, die naar de mening van Wolfsen echter niet ver genoeg gaan. De vraag of op dit terrein tot wetgeving moet worden gekomen speelt al sedert het Volkel-arrest van de HR van 25 januari 1994, en met name sedert de Pikmeer-arresten (HR 23 april 1996 en HR 6 januari 1998).
S TA AT S - E N B E S T U U R S R E C H T
de provincie Uruzgan relatief gevaarlijk is. De regering meende dat precies om die reden er militairen heengezonden moesten worden, als onderdeel van een internationale veiligheidsoperatie, sommige kamerfracties meenden daarentegen dat het gevaar een reden was om thuis te blijven. Omdat met name D66 dit standpunt al uitdroeg voordat de regering een besluit tot uitzending had genomen, ontstond een ingewikkelde situatie. De regering is in theorie wellicht gerechtigd zulke besluiten te nemen zonder instemming van het parlement, maar er is in de afgelopen jaren een praktijk gegroeid waarbij – zoals het met normale besluiten betaamt – wel zoveel mogelijk parlementair draagvlak wordt gezocht. Dat gaat moeilijk als de coalitie intern verdeeld is, en als de D66-ministers in het kabinet moeilijk van harte kunnen instemmen met een besluit waar hun geestverwanten in de kamer tegen zijn. De regering zocht een uitweg door een ‘voornemen’ tot uitzending bekend te maken, maar de Kamer weigerde – terecht – te debatteren voordat er een besluit was. Toen dat besluit er uiteindelijk – na nog enkele weken soebatten – was gekomen, bleek er een ruime parlementaire meerderheid te zijn die ermee kon instemmen. Ten aanzien van de krijgsmachtdelen die worden uitgezonden heeft de regering gebruik gemaakt van zijn bevoegdheid om ‘tijd van oorlog’ in te stellen. Dit roept voor de betrokken militairen bepaalde rechtsgevolgen in het leven, maar voor anderen niet. Over ‘Tijd van oorlog in Afghanistan’ schreef N. Huisman in het Militair Rechtelijk Tijdschrift (2006/1). Kamerstuk 27 925 nr. 202 – een van de vele vervolgstukken over de bestrijding van internationaal terrorisme – betreft wat de regering aanduidt als ‘offensieve veiligheidsoperaties’. Er werd een rapport uitgebracht over de democratische controle op de Algemene Inlichtingenen veiligheidsdienst (Kamerstuk 29 876). Het kamerlid K.G. de Vries diende een initiatiefvoorstel in tot wijziging van de Wet op de Parlementaire Enquête (Kamerstukken 30 415) teneinde te komen tot een betere afstemming van de parlementaire enquête en procedures van strafrechtelijke aard.
Opmaak Katern 100
21-08-2006
Staatsrecht
15:26
Pagina 5604
K ATERN 100
bruikten woorden van gelijke strekking. Minister Donner reageert verstandiger en staatsrechtelijk juist: politici gaan niet over de vraag of een bepaalde verdachte schuldig is of niet. In deze zin schreef ook Nico Jörg (advocaat-generaal van Aruba) in Trouw van 23 november 2005. In zaken als deze is de rechterlijke onafhankelijkheid in het geding. Op een andere manier kwam dit probleem ook aan de orde na de veroordeling door de Rechtbank van een aantal leden van de ‘Hofstadgroep’ wegens overtreding van artikel 140a Sr., onder andere door het verspreiden van tot geweld oproepende standpunten. Dit leidde tot een discussie in de media tussen de kamerleden Hirsi Ali (VVD) en Verhagen (CDA). Op het gebied van gelijkheid en het grondrecht op gelijke behandeling waren er de afgelopen tijd weer talrijke ontwikkelingen. Het EHRM wees een opmerkelijk arrest in de zaak Timishev t. Rusland, 13 december 2005: discriminatie op grond van etnische afkomst wordt in dit arrest voor het eerst door het EHRM aangeduid als rassendiscriminatie. Een wijziging van de Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen en het Burgerlijk Wetboek ter uitvoering van Richtlijn 2002/73/EG: TK 2004-2005, 30 237 nr. 2, is nog in behandeling. Het voorstel betreft invoering van een verbod van intimidatie en van seksuele intimidatie (intimidatie is ‘gedrag dat met het geslacht van een persoon verband houdt en dat tot doel of gevolg heeft dat de waardigheid van de persoon wordt aangetast en dat een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd’, seksuele intimidatie is ‘enige vorm van verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag met een seksuele connotatie dat als doel of gevolg heeft dat de waardigheid van de persoon wordt aangetast, in het bijzonder wanneer een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende situatie wordt gecreëerd’). Deze vormen van intimidatie vallen volgens het voorgestelde nieuwe artikel 1a onder direct onderscheid. Op 22 november 2005 wees het Hof van Justitie van de EG arrest in de zaak Mangold t. Helm (zaak C-144/04), waarin de Kaderrichtlijn Gelijke behandeling (Rl. 2000/78/EG) aan de orde was. Het Hof oordeelde niet alleen dat het verbod van discriminatie op grond van leeftijd tot de algemene beginselen van het gemeenschapsrecht behoort, maar ook dat dit discriminatieverbod zijn werking al heeft voordat de implementatietermijn van de richtlijn is verstreken. De Centrale Raad van Beroep oordeelde op 17 maart 2006 dat artikel 6 van IAO-Verdrag 118 geen nauwkeurige en onvoorwaardelijke verplichtingen bevat. Dat betekent dat het artikel niet kan 5604
KATERN 100
gelden als een een ieder verbindende bepaling in de zin van artikel 93 en 94 Grondwet, al gebruikt de CRvB die bewoordingen niet. In HR 14 april 2006, nr. R 05/068HR, NJB 2006, 800 (p. 1059) was de ‘rechtstreekse werking’ van artikel 7, eerste lid van het Verdrag tot bescherming van de Rechten van het Kind aan de orde. De Hoge Raad laat deze expliciet in het midden. Ook hier valt op dat de HR – net als de CRvB in de zojuist genoemde zaak – niet de terminologie van de Grondwet gebruikt. De waarborgen in verband met het binnentreden van een woning waren aan de orde in ABRS 12 april 2006, 200508263/1, NJB 2006, 769 (p. 1021), JB 2006, 152. Het binnentreden – dat verband hield met controles op het correct bewaren van een wapen waarvoor een jachtakte was afgegeven – was in casu eenmaal onrechtmatig geweest, maar de Afdeling oordeelde dat de informatie die daarbij verkregen was wel betrokken mocht worden bij de beoordeling van het onderhavige geding. ‘In het bestuursrechtelijke geding is het gebruik van bewijs alleen dan niet toegestaan, indien het bewijs is verkregen op een wijze die zozeer indruist tegen hetgeen van een behoorlijk handelende overheid mag worden verwacht, dat dit gebruik onder alle omstandigheden ontoelaatbaar moet worden geacht. Daarvan is geen sprake indien het om een vormfout zoals het achterwege laten van legitimatie van als zodanig herkenbare politieambtenaren gaat, zoals hier het geval was.’ Vastgesteld was dat de houder van de jachtakte zijn wapen niet deugdelijk had opgeborgen, en nu hij zich nadien door het weigeren van toestemming tot binnentreden heeft onttrokken aan controles, kon de minister in redelijkheid tot de conclusie komen dat grond bestaat om aan te nemen ‘dat appellant misbruik zal maken van de bevoegdheid om wapens en munitie voorhanden te hebben’, aldus de Afdeling. Het bestuursorgaan mag daaraan de consequentie verbinden dat de jachtakte wordt ingetrokken. Binnentreden was eveneens aan de orde in HR 17 januari 2006, NJB 2006, 353 (p. 441), waarin het onrechtmatig werd geoordeeld. In een ander arrest van 17 januari 2006, NJB 2006, 356 (p. 443) ging het om de onttrekking aan het verkeer van affiches, waarvan er een gebruikt was om een gemeentelijk plakverbod te overtreden. De Hoge Raad accepteert niet zonder meer de onttrekking aan het verkeer, maar vereist een gedegen motivering van een dergelijke onttrekking. Uitgebreide aandacht voor de uitingsvrijheid in internationaal verband was er door de Deense cartoon-affaire, waarin een publicatie in een Deense krant aanleiding was voor heftige protesten van moslims in verschillende landen over de hele wereld, waarbij doden en gewonden te betreuren
Opmaak Katern 100
21-08-2006
15:26
Pagina 5605
K ATERN 100
Staatsrecht
|
Het Besluit dualisering gemeentelijke en provinciale medebewindsbevoegdheden, Stb. 2005, 574 (i.w.tr. 8 maart 2006, zie KB van 21 februari 2006, Stb. 2006. 109), paste allerlei medebewindsregelingen aan aan de dualisering van het bestuur in gemeente en provincie. Het KB van 17 maart 2006, Stb. 2006, 183 regelt een financiële bijdrage aan gemeenten die in voorkomend geval een burgemeestersreferendum houden als bedoeld in artikel 61 van de Gemeentewet. De bestuurlijke ophouding beleefde – ruim 5 jaar na de invoering van de bevoegdheid tot het ge-
6 E UROPA Na de referenda in Frankrijk en Nederland ontstond een complete stagnatie met betrekking tot het Constitutioneel Verdrag-dossier. Gaan de Duitsers dit proberen vlot te trekken als zij in 2007 het voorzitterschap bekleden? De Raad van State bracht op 15 september 2005 een belangrijk advies uit over de gevolgen van de Europese arrangementen voor de positie en het functioneren van de nationale staatsinstellingen en hun onderlinge verhouding, Kamerstukken 2005-2006, 29 993 nr. 22. Daarover schreven J.S. van den Oosterkamp, SEW 2006/1, en B.J. Drijber, NJB 2006, p. 424-428. Intussen puzzelt het Hof betrekkelijk onverstoorbaar verder aan het constitutionele bouwwerk van de Europese Unie, hetgeen door de NRC bijlage van maart 2006 (p. 49-57) werd aangeduid als een Revolutie op kousenvoeten. Een belangrijke uitspraak deed het Hof op 16 juli 2005, in zaak C105/03 Pupino: conforme interpretatie van het Italiaanse strafprocesrecht in het licht van een EUkaderbesluit. Daarmee werd de lijn van het gemeenschapsrecht – waarin conforme interpretatie een belangrijk verschijnsel is geworden in de verhouding tussen de EG en de lidstaten – doorgetrokken naar de verhouding tussen de EU en de lidstaten. Minstens even opzienbarend en wellicht constitutioneel belangrijker is HvJEG 13 september 2005, zaak C-176/03 AB 2005, 435 m.nt. A.J.C. De Moor-Van Vugt (Milieustrafrecht): de rechtsgrondslag voor de betreffende maatregel moet volgens het Hof in de 1e pijler – het gemeenschapsrecht – liggen (art. 174 e.v. EG) omdat het om milieurecht gaat, ook indien daaraan strafbepalingen gekoppeld zijn. Over internationalisering en de consequenties daarvan voor het staatsrecht schreef M. Scheltema, ‘Staatsrecht zonder staat?’, NJB 2006, p. 192-196. In de Maastricht Journal schreef Chr. Schiltz een analyse van het arrest Akrich, dat de verhouding tussen de bevoegdheden van de EG en die van de lidstaten betreft.
KATERN 100
5605
|
5 D ECENTRALISATIE
bruik van dit instrument (art. 154a en 174a Gemeentewet) – zijn première in de gemeente Almelo. De Rechtbank aldaar was echter van oordeel dat de wijze waarop zij was toegepast – op basis van een noodverordening waarin geen voorwaarden voor de toepassing van de bestuurlijke ophouding waren opgenomen – niet door de beugel kon (Rechtbank Almelo 25 januari 2006, Gst. 2006, 67).
S TA AT S - E N B E S T U U R S R E C H T
waren. De Deense regering maakte bij herhaling duidelijk dat zij niet verantwoordelijk is voor datgene wat met gebruikmaking van de grondwettelijke uitingsvrijheid in Denemarken wordt gepubliceerd, maar daarmee werden de gemoederen niet gesust. E.J. Dommering schreef in het Nederlands Juristenblad een nabeschouwing (‘De Deense beeldenstorm’, NJB 2006, p. 634-638). Het Europese Hof voor de rechten van de mens publiceerde de jaarlijkse cijfers over 2005. Tegen het Koninkrijk der Nederlanden werden 511 nieuwe verzoekschriften ingediend, en 10 einduitspraken (judgments) tegen Nederland gedaan. In 7 van die 10 zaken werd een schending van het EVRM vastgesteld. J.P. Loof promoveerde op 10 november 2005 in Leiden op een lijvige dissertatie over Mensenrechten en veiligheid. In dit boek bespreekt hij de verschillende spanningen tussen mensenrechten en veiligheidsbeleid, in het bijzonder ten aanzien van terrorismebestrijding. Een al even lijvig boek leverde Niels Noorlander die op 8 december aan de VU promoveerde op een dissertatie over rechten van ouders en kinderen in het onderwijs. Wouter Veraart behandelt in zijn dissertatie over rechtsherstel kwesties die staatsrechtelijk buitengewoon belangrijk zijn. De rechtsstatelijke oriëntatie van het privaatrechtelijk rechtsherstel vormt in de visie van Veraart een constitutioneel vraagstuk van de eerste orde. Zij hangt samen met een fundamentele keuze tussen een stelsel waarin oplossingen voor rechtsherstel worden geboden door de wetgever, door het stellen van algemene voorschriften, en een stelsel waarin dat juist niet gebeurt, en waarin de rechter maximale vrijheid om op basis van redelijkheid en billijkheid tot een voor elk individueel geval rechtvaardige oplossing te komen. Veraart promoveerde cum laude, en won inmiddels ook de D.J. Veegensprijs voor zijn boek.
Opmaak Katern 100
21-08-2006
Bestuurs(proces)recht
15:26
Pagina 5606
K ATERN 100
7 L ITERATUUR – Eric Barendt, Freedom of speech (tweede druk), Oxford 2005. – B.P. Vermeulen e.a. (red.), De Koning, Nijmegen 2005. – Eveline van Dongen e.a. (red.), Terrorismebestrijding met mensenrechten, Leiden 2005. – Dajo De Prins e.a., Handboek Discriminatierecht, Kluwer België 2005. – N.S. Efthymiou, De organisatie van de regelgeving voor Nederlands Oost-Indie, 1602-1942 (diss. Amsterdam) 2005. – André den Exter (red.), De Euthanasiewet: grondrechten onder druk?, Budel 2006. – J.W.A. Fleuren, P.A. Nollkaemper, J. Wouters en D. Van Eeckhoutte, De nationale rechter en het internationale recht (Preadviezen, Ned. Vereniging voor Internationaal recht), 2005. – J.H. Gerards, S. Stuurman, R. de Lange, Moderne gelijkheid, Den Haag 2005. – L.E. de Groot-van Leeuwen, A.M. van den Bossche, Y. Buruma (red.), De ongehoorzame rechter. Rechters versus andere rechters, de wetgever, de bevolking en het Europees recht, Deventer 2006. – K. Henrard, Mensenrechten vanuit internationaal en nationaal perspectief, Den Haag 2006. – M. Kuijer, Van Lawless naar een rechtmatige bestrijding van terrorisme (oratie VU), 2006. – J.P. Loof, Mensenrechten en staatsveiligheid: onverenigbare grootheden? Opschorting en beperking van mensenrechtenbescherming tijdens noodtoestanden en andere situaties die de staatsveiligheid bedreigen (diss. Leiden), 2005. – J. Lucieer, Inzicht in het Staatstoezicht op de Geestelijke Gezondheidszorg (diss. Tilburg), 2006. – S.A.J. Munneke, Inlichtingenplichten en verschoningsgronden in het staatsrecht (diss. RU Groningen), 2006. – A.J. Nieuwenhuis, B.J. Schueler, C.M. Zoethout (red.), Proportionaliteit in het publiekrecht, Deventer 2005. – C.W. Noorlander, Recht doen aan ouders en kinderen in het onderwijs (diss. VU) 2005. – W. Veraart, Ontrechting en rechtsherstel in Nederland en Frankrijk in de jaren van bezetting en wederopbouw, (diss. EUR), 2005. – M.J. de Weger, De binnenlandse veiligheidstaken van de Nedcerlandse krijgsmacht (diss. Tilburg), 2006. – I. Van den Driessche, Politieke ministeriële verantwoordelijkheid (diss. RU Groningen), 2005.
5606
KATERN 100
Bestuurs(proces)recht Mr. K.J. de Graaf
W ETGEVING De vervolmaking van het algemene bestuursrecht, zoals dat is opgenomen in de Awb, vindt al lang niet meer alleen plaats aan de hand van omvangrijke wetgevingsoperaties die de naam tranche dragen. De op dit moment aanhangige wetsvoorstellen betreffende dwangsom en beroep bij niet tijdig beslissen worden op grond van Kamerstukken II 2005/06, 29 934, nr. 16 wellicht samengevoegd. Nieuw is ook dat, na een op 8 maart 2000 uitgebracht voorontwerp, het wetsvoorstel inzake samenhangende besluiten, dat moet leiden tot een nieuwe afdeling 3.5 van de Awb, in mei 2006 voor advies aan de Raad van State is gestuurd. In dit Katern gaat de aandacht echter uit naar het eveneens in mei 2006 door minister Donner aan verscheidene instanties ter advisering voorgelegde omvangrijke voorontwerp ‘Wet aanpassing bestuursprocesrecht’ (versie 25 april 2006) dat al in 2007 als wet in werking zou moeten treden. Laatstgenoemd voorontwerp wijzigt de Awb op veel punten. Gewacht moet echter nog worden op een voorstel aangaande de invoering van een rechtseenheidkamer en op het standpunt over de invoering van een relativiteits- of ‘Schutznorm’-vereiste. Aanpassing bestuursprocesrecht (voorontwerp) Als speerpunten van het voorontwerp gelden het verbeteren van de wetsystematiek van het uniforme bestuursprocesrecht (het regelen van het hoger beroep in de Awb) en het op belangrijke punten vernieuwen van het procesrecht teneinde effectieve geschilbeslechting door de bestuursrechter te bevorderen (het verruimen van de mogelijkheden van definitieve geschilbeslechting). Een eerste speerpunt betreft het regelen van het hoger beroep in de Awb. Op grond van de constatering dat het huidige stelsel van bestuursrechtspraak het definitieve stelsel is (zie ook Kamerstukken II 2003/04, 25 425, nr. 7), wordt het van belang geacht om de regels van het bestuursprocesrecht, inclusief het hoger beroep, zo veel mogelijk te concentreren in de Awb. Daartoe zullen vele bepalingen, vooral die aangaande de bevoegdheid en het procesrecht in het hoger beroep, worden overgeheveld van de bijzonder wetten (de Wet RvS, de Beroepswet, de Wbbo en de AWR) naar hoofdstuk 8 van de Awb. Behalve in de AWR resteren in de overige wetten dan voornamelijk institutionele bepalingen, hetgeen voor de Beroepswet en de Wbbo
