Spotlights - september 2012
De hervorming van het gerechtelijk arrondissement Brussel
In het Institutioneel Akkoord voor de Zesde Staatshervorming van 11 oktober 2011 werd de hervorming van het gerechtelijk arrondissement Brussel in het vooruitzicht gesteld. De (grond)wetgevende teksten met betrekking tot die hervorming werden op 19 juli 2012 door de Koning bekrachtigd en verschenen op 22 augustus in het Belgisch Staatsblad.
Bij het Institutioneel Akkoord voor de zesde staatshervorming van 11 oktober 2011, dat werd gesloten tussen de 8 partijen van de zogenaamde "institutionele meerderheid", werd naast de veelbesproken splitsing van (het kiesarrondissement) Brussel-Halle-Vilvoorde ook de hervorming van het gerechtelijk arrondissement Brussel in het vooruitzicht gesteld. Dat gerechtelijk arrondissement bestond – en bestaat ook na de hervorming nog steeds – uit 54 gemeenten: de 19 gemeenten van het administratief arrondissement Brussel-Hoofdstad (dat in tweetalig taalgebied is gelegen) en de 35 gemeenten van het administratief arrondissement Halle-Vilvoorde, waaronder de zes zogenaamde "randgemeenten" (Drogenbos, Kraainem, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode, Wemmel en Wezembeek-Oppem). Het rechtsgebied van het gerechtelijk arrondissement van Brussel blijft na de hervorming identiek. Anders dan het kiesarrondissement B-H-V, wordt het gerechtelijk arrondissement Brussel dus niet gesplitst. De hervorming van het gerechtelijk arrondissement wordt doorgevoerd door middel van een herziening van de Grondwet en twee gewone meerderheidswetten. Centraal staat de wet van 19 juli 2012 "betreffende de hervorming van het gerechtelijk arrondissement Brussel" (hierna de "Wet Hervorming Gerechtelijk Arrondissement Brussel"), waarbij het Gerechtelijk Wetboek, het bijvoegsel daarbij en de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken (hierna de "Wet Taalgebruik Gerechtszaken") worden gewijzigd. Die wijzigingen situeren zich hoofdzakelijk op organiek vlak: bepaalde rechtbanken worden "ontdubbeld" en het parket wordt gesplitst, wat meteen ook de noodzaak tot aanpassing van de (taal)kaders meebrengt. Andere wijzigingen situeren zich eerder op procedureel vlak, meer bepaald wat het taalgebruik in gerechtszaken betreft. Die wijzigingen worden hierna besproken. Er wordt ook ingegaan op de inwerkingtreding van de nieuwe regeling en de gedeeltelijke grondwettelijke verankering ervan. Voor de volledigheid is te vermelden dat met een wet van dezelfde datum wijzigingen worden aangebracht met betrekking tot de politie, meer bepaald in de wet van 5 augustus 1992 op het Politieambt en de wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus. Eenmaal de hervorming van het gerechtelijk arrondissement effectief in werking zal zijn getreden (cf. infra), zal het rechercheoverleg, dat in de regel per gerechtelijk arrondissement plaatsvindt, in het gerechtelijk arrondissement Brussel zowel in het administratief arrondissement Brussel-Hoofdstad als in het administratief arrondissement Halle-Vilvoorde plaatsvinden, onder leiding van respectievelijk de procureur des Konings van Brussel en de procureur des Konings van Halle-Vilvoorde. Ook zal de Koning het ambtsgebied en de zetel van de gedeconcentreerde coördinatie- en steundirecties, de gedeconcentreerde gerechtelijke directies en de arrondissementele informatiekruispunten van de federale politie zodanig kunnen bepalen dat ze niet (langer) samenvallen met die van het (ganse) gerechtelijk arrondissement. Die wijzigingen laten we hierna buiten beschouwing.
De "ontdubbeling" van bepaalde rechtbanken © Copyright Eubelius
Page 1 of 5
De rechtbank van eerste aanleg, de rechtbank van koophandel, de arbeidsrechtbank en de arrondissementsrechtbank worden "ontdubbeld", dit wil zeggen dat telkens zowel een Franstalige als een Nederlandstalige rechtbank wordt ingericht, die elk voor héél het gerechtelijk arrondissement van Brussel bevoegd is. "Ontdubbelen" wordt in dit verband dus blijkbaar gebruikt als synoniem voor "verdubbelen". Niet alle politierechtbanken van het gerechtelijk arrondissement worden ontdubbeld, maar alléén de politierechtbank van Brussel zelf. De vredegerechten en het Hof van Assisen worden (net zo min als het Hof van beroep) niet ontdubbeld. Er zullen voortaan dus (onder meer) ook twee arrondissementsrechtbanken zijn, waarvan de samenstelling is aangepast in functie van de taalgewijs ontdubbelde rechtbanken. De Nederlandstalige en Franstalige arrondissementsrechtbanken moeten, wanneer de wet dat voorschrijft, in verenigde vergadering zetelen. In zulke gevallen wordt het voorzitterschap afwisselend (zaak per zaak) waargenomen door een Franstalige en een Nederlandstalige magistraat en is, bij staking van stemmen, de stem van de magistraat die als voorzitter zetelt, is doorslaggevend. Een derde van de magistraten van elk van de ontdubbelde rechtbanken moet functioneel tweetalig zijn. De korpschefs van de rechtbanken moeten een grondige kennis van de andere landstaal hebben. In beginsel worden de zaken tussen de (nieuwe) Franstalige en Nederlandstalige rechtbanken verdeeld op identiek dezelfde wijze als voorheen het geval was voor de verdeling van zaken tussen de Franstalige en Nederlandstalige kamers, en dit onverminderd de toepassing van de Wet Taalgebruik Gerechtszaken. Het taalstelsel van de Nederlandstalige en Franstalige rechtbanken van Brussel is voortaan gelijk aan dat van de eentalige rechtbanken en, indien conform de taalwetgeving, de rechtspleging in het Nederlands dan wel het Frans moet plaatsvinden, wordt de zaak ingeleid voor de Nederlandstalige, respectievelijk Franstalige rechtbank, zonder afbreuk te doen aan de mogelijkheden tot taalwijziging. Met de hervorming van het gerechtelijk arrondissement Brussel werden echter ook enkele nieuwe regels op het vlak van de taalwijziging en de doorverwijzing in die Wet Taalgebruik Gerechtszaken ingeschreven (cf. infra).
De splitsing van het parket en het arbeidsauditoraat Het bestaande parket wordt wél gesplitst. Ook het arbeidsauditoraat van Brussel wordt gesplitst, en dit, naar blijkt uit de parlementaire voorbereiding "onder dezelfde voorwaarden". De Wet Hervorming Gerechtelijk Arrondissement Brussel bevat inderdaad bepalingen met betrekking tot het arbeidsauditoraat die analoog zijn aan deze die gelden voor het parket, die hierna worden toegelicht. Het parket wordt gesplitst in een parket van Brussel, dat bevoegd is voor het grondgebied van de 19 Brusselse gemeenten, enerzijds, en een parket van Halle-Vilvoorde, dat bevoegd is voor het grondgebied van Halle-Vilvoorde, anderzijds. Het parket van Halle-Vilvoorde zal worden geleid door een Nederlandstalige procureur des Konings, die beschikt over een grondige kennis van het Frans. Hij oefent in het administratief arrondissement Halle-Vilvoorde het ambt van openbaar ministerie uit bij de Nederlandstalige rechtbanken en de (niet-ontdubbelde) politierechtbank. Het parket van Halle-Vilvoorde is samengesteld uit Nederlandstalige magistraten, van wie één derde functioneel tweetalig is. Daarnaast worden een aantal functioneel tweetalige Franstalige substituten van het parket van Brussel gedetacheerd naar het parket van Halle-Vilvoorde. Deze gedetacheerde substituten staan onder het gezag van de Procureur des Konings van Halle-Vilvoorde, voor wat de uitvoering van het strafrechtelijk beleid betreft, en onder het hiërarchisch gezag van de Procureur des Konings van Brussel. Zij zullen hun ambt bij voorrang uitoefenen ten opzichte van de verdachten die een taalwijziging (naar het Frans) of een doorverwijzing (naar een Franstalige rechtbank) hebben gevraagd. Het parket van Brussel zal worden geleid door een Franstalige procureur des Konings, die beschikt over een grondige kennis van het Nederlands. Hij oefent in het administratief arrondissement Brussel het ambt van openbaar ministerie uit, en © Copyright Eubelius
Page 2 of 5
dit zowel bij de Franstalige als bij de Nederlandstalige rechtbanken en de (ontdubbelde) politierechtbanken. Een Nederlandstalige eerste substituut, die ook grondige kennis van het Frans heeft, zal hem als "adjunct-procureur des Konings van Brussel", bijstaan. Het parket van Brussel is samengesteld uit zowel Nederlandstalige als Franstalige magistraten, en op het geheel van de magistraten, moet één derde functioneel tweetalig zijn. Gelet op wat voorafgaat, mag het niet verwonderen dat er ook een Coördinatiecomité wordt opgericht, dat als permanent en structureel orgaan het overleg tussen de parketten (en auditoraten) van Brussel en Halle-Vilvoorde moet verzekeren, op het vlak van de opsporing, het gerechtelijk onderzoek, de uitoefening van de strafvordering, strafuitvoering in het gerechtelijk arrondissement Brussel en de rol van de gedetacheerde substituten. Dit comité vergadert minstens één maal per maand, en kan ook worden samengeroepen door de procureur-generaal.
Taalgebruik in gerechtszaken De regels met betrekking tot het taalgebruik in gerechtszaken worden eveneens gewijzigd. De reeds bestaande mogelijkheid om, in burgerlijke zaken, een taalwijziging te vragen, blijft behouden, met dien verstande dat in het gerechtelijk arrondissement Brussel, die taalwijziging een "verzoek tot (door)verwijzing" wordt naar de (ontdubbelde) anderstalige rechtbank van eerste aanleg, arbeidsrechtbank, rechtbank van koophandel of politierechtbank. De appreciatiebevoegdheid van de rechter in dit verband blijft in de regel eveneens ongewijzigd, tenzij de verweerder (die geen administratieve overheid is) in één van de 19 Brusselse of één van de 6 randgemeenten met faciliteiten is gedomicilieerd. In dat geval kan de taalwijziging of doorverwijzing enkel worden geweigerd als die vraag "tegengesteld is" aan de taal van de meerderheid van de pertinente dossierstukken of als die vraag "tegengesteld is" aan de taal van de arbeidsverhouding. Voor diezelfde rechtbanken geldt een gelijkaardige regeling, wanneer er verscheidene verweerders zijn en de meerderheid van de verweerders die de doorverwijzing of taalwijziging vragen, in de voormelde gemeenten gedomicilieerd is. Voor de verweerders die hun woonplaats hebben in de 6 faciliteitengemeenten geldt een gelijkaardige regeling bovendien voor de (Nederlandstalige) Vredegerechten van Kraainem, Sint-Genesius-Rode en Meise en voor de (Nederlandstalige) politierechtbanken, zetelend in burgerlijke zaken, van Halle en Vilvoorde. Ook voor de Nederlandstalige of Franstalige rechtscolleges van het gerechtelijk arrondissement van Brussel kunnen de partijen in gemeenschappelijk akkoord vragen om van taal te veranderen of om te worden doorverwezen naar een anderstalige rechtbank. Voor het schriftelijk gezamenlijk verzoek werd voorzien in een nieuwe procedure, die meteen geldt voor alle rechtscolleges van het land: het verzoek wordt ingediend bij de griffie van de betrokken rechtbank, waarna de rechter binnen vijftien dagen een beschikking moet nemen. Doet hij dat niet, dan wordt het verzoek geacht te zijn ingewilligd. De griffie betekent de beschikking of het gebrek aan beschikking (sic) aan de partijen en, in voorkomend geval, aan de rechtbank waarnaar de zaak wordt verwezen. Ook kunnen de partijen, althans wanneer zij in het gerechtelijk arrondissement Brussel gedomicilieerd zijn en indien zij, na het ontstaan van het geschil, onderling overeenstemming bereiken over de taal van de rechtspleging, vrijwillig voor de bevoegde Nederlandstalige of Franstalige rechtbanken van hun keuze verschijnen of er een gezamenlijk verzoekschrift indienen. Deze regel geldt dus voor het ganse arrondissement en bijgevolg niet enkel voor de 19 gemeenten van het administratief arrondissement Brussel en de 6 randgemeenten. In geval de voormelde regels zouden worden geschonden door de burgerlijke rechtscolleges of de politierechtbanken van het gerechtelijk arrondissement Brussel, dan staat er voor de rechtsonderhorige een beroepsprocedure open voor de verenigde Franstalige en Nederlandstalige arrondissementsrechtbank, die, na een procedure zoals in kort geding, zal oordelen met volle rechtsmacht, zonder mogelijkheid tot verzet of beroep. Het instellen van het beroep schorst de procedure voor de rechter waar de vordering aanhangig werd gemaakt.
Inwerkingtreding
© Copyright Eubelius
Page 3 of 5
De Wet Hervorming Gerechtelijk Arrondissement Brussel treedt in twee fasen in werking. Alvorens de hervorming zelf in werking treedt, moet er immers voor gezorgd worden en moet gewaarborgd zijn dat het vereist aantal magistraten en personeelsleden (zo goed als volledig) voorhanden is, ook op taalkundig vlak, opdat de nieuwe (taal)kaders van de rechtbanken en parketten meteen zouden kunnen worden ingevuld op het ogenblik dat de hervorming in werking treedt. De hervorming treedt daarom pas in werking zodra de nieuwe kaders en de taalkaders (voor zowel de magistraten als het personeel) van de betrokken parketten en rechtbanken voor 90 % ingevuld zijn. Die kaders en taalkaders worden bepaald bij de artikelen 57 tot en met 60 van de Wet Hervorming Gerechtelijk Arrondissement Brussel. Er wordt in voorzien dat de (taal)kaders zullen worden vastgelegd op basis van een werklastmeting van de dossiers in de verschillende talen, en dit uiterlijk op 1 juni 2014. De wetgever heeft zelf de (taal)kaders vastgesteld die in afwachting van het afronden van die werklastmeting gelden. Wanneer het vooropgestelde percentage van 90% van elk (taal)kader is bereikt, zal dit uitdrukkelijk bij koninklijk besluit worden vastgesteld. Daarna treden de overige bepalingen van de wet, en dus de hervorming zelf, in werking, vanaf de eerste dag van de tweede maand volgend op de bekendmaking van dit besluit in het Belgisch Staatsblad. In afwachting daarvan, zijn op de datum van publicatie van de wet, op 22 augustus 2012, uiteraard reeds de voormelde artikelen 57 tot en met 60, met betrekking tot de nieuwe (taal)kaders in werking getreden. Daarnaast treden ook al een reeks overgangsmaatregelen in werking, die ertoe strekken de nieuwe (taal)kaders zo snel en flexibel mogelijk in te vullen. Die overgangsmaatregelen betreffen voornamelijk de mogelijkheid tot de ambtshalve benoeming, de mutatie, de mobiliteit en de toekenning van opdrachten door de Minister van Justitie ten aanzien van de magistraten, c.q. de personeelsleden en een herplaatsingspremie. Aldus kunnen de nieuwe (taal)kaders, waar nodig en waar mogelijk, zoveel mogelijk ingevuld worden door de reeds bestaande human resources te behouden, maar elders in te schakelen. Er wordt een "monitoringcomité" opgericht, dat "inzonderheid als taak heeft om op voortdurende basis toezicht te houden op de evolutie van de gerechtelijke achterstand" in het gerechtelijk arrondissement Brussel. Uiteraard zal die monitoring vooral belangrijk zijn in de periode vanaf de inwerkingtreding van de voorlopige kaders (22 augustus 2012) en de periode waarin de werklastmeting wordt afgerond, nu de werklastmeting als finaliteit heeft de (definitieve) kaders en taalkaders vast te stellen op die manier dat zij in staat zijn de werklast de baas te kunnen. Daarnaast wordt er, om de hervorming en de overgangsfase op te volgen, een "Comité ter opvolging van de procedure van de inwerkingtreding van de hervorming" opgericht. Dit Comité is samengesteld uit maximum vijftien leden, onder wie alleszins de eerste minister, de twee staatssecretarissen bevoegd voor Staatshervorming, de minister van Justitie, en de minister belast met Ambtenarenzaken. Dit comité stelt ten laatste op 30 december 2012 en op 30 juni 2013 een diagnose op van de stand van zaken en bereidt de in voorkomend geval te nemen aanvullende maatregelen voor. In de wet zelf wordt vooropgesteld dat de inwerkingtreding van de hervorming zelf uiterlijk op 1 januari 2014 zou moeten kunnen plaatsvinden.
Grondwettelijke verankering van de "essentiële elementen" van de hervorming De hervorming van het gerechtelijk arrondissement wordt ook grondwettelijk verankerd, althans gedeeltelijk. Naar luidt van het nieuwe artikel 157bis van de Grondwet kunnen "de essentiële elementen van de hervorming met betrekking tot het gebruik der talen in gerechtszaken in het gerechtelijk arrondissement Brussel, alsook de ermee overeenstemmende aspecten inzake het parket, de zetel en het rechtsgebied" enkel bij een bijzondere meerderheidswet worden gewijzigd. Die grondwetsbepaling treedt zelf pas in werking op het ogenblik dat de hervorming van het gerechtelijk arrondissement in werking treedt, en dus niet op 22 augustus 2012. Uit de parlementaire voorbereiding van deze grondwetsbepaling en de Wet Hervorming Gerechtelijk Arrondissement Brussel, blijkt dat onder deze essentiële elementen de volgende aspecten van de hervorming worden bedoeld:
de regels betreffende de wijziging van taal of de verwijzing naar een rechtscollege van de andere taalrol, de regels betreffende de vrijwillige verschijning voor de rechtbank van de taal van keuze, © Copyright Eubelius
Page 4 of 5
de detachering van functioneel tweetalige Franstalige magistraten van het parket van Brussel naar dat van Halle-Vilvoorde met het oog op het prioritair behandelen van Franstalige zaken, het onmiddellijk beroepsrecht in geval van schending van deze rechten, het behoud van het territoriaal rechtsgebied van de rechtscolleges van het gerechtelijk arrondissement Brussel, het behoud van het territoriaal rechtsgebied van de twee parketten van het gerechtelijk arrondissement Brussel, en de oprichting van het coördinatiecomité en de regels om het overleg tussen het parket van Brussel en het parket van Halle-Vilvoorde te verzekeren. Aangezien de "essentiële elementen" niet in een afzonderlijk hoofdstuk van de wet zijn ondergebracht, zal het niet steeds duidelijk zijn welke bepalingen van de wet (of zelfs van andere wetgeving) enkel nog kunnen gewijzigd worden met een bijzondere meerderheid. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat niet elke wijziging van de Wet Hervorming Gerechtelijk Arrondissement Brussel noodzakelijk zal moeten worden beschouwd als een wijziging van een essentieel element van de hervorming, zodat daarvoor niet steeds een bijzondere meerderheid vereist is. Omgekeerd zal in de toekomst ook de wijziging van andere wetgeving dan de Wet Hervorming Gerechtelijk Arrondissement Brussel of de wetgeving die daarbij werd gewijzigd, met een bijzondere meerderheid moeten worden aangenomen, indien die wijziging de bedoelde "essentiële elementen" op de helling zet. In de toekomst zal dus, telkens in functie van het voorwerp en de strekking van een voorgenomen wetswijziging, moeten worden uitgemaakt of die al dan niet betrekking heeft op de "essentiële elementen" van de hervorming en of die wet dus al dan niet met een bijzondere meerderheid moet worden aangenomen.
Bart Martel Jürgen Vanpraet
Copyright Eubelius bezit het exclusieve copyright van deze website, zijn design en de volledige inhoud ervan. Gebruik van deze website, of delen ervan, in welke vorm dan ook, is verboden zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van Eubelius. Disclaimer De informatie over juridische onderwerpen die u in deze Spotlights aantreft, zijn louter informatieve, algemene besprekingen en kunnen in geen geval als juridisch advies worden beschouwd. Eubelius aanvaardt geen aansprakelijkheid voor enige schade die iemand zou lijden door voort te gaan op deze informatie. Als u juridisch advies wenst, dient u contact op te nemen met een gekwalificeerde advocaat die u zal adviseren op basis van uw persoonlijke situatie. Eubelius is niet verantwoordelijk voor de content op externe websites die via deze Spotlights te bereiken zouden zijn.
© Copyright Eubelius
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
Page 5 of 5
