Module 5
Sport & Recreatie Als u deze module gevolgd hebt, weet u: Wat de belangrijkste risico’s zijn bij het sporten en bij speelactiviteiten en hoe u die kunt vermijden Hoe u de messt voorkomende blessures behandelt
Deze module behandelt een aantal onderwerpen die speciaal betrekking hebben op sport en spel. In de modulen 3 en 4 zijn al een groot aantal verwondingen en aandoeningen behandeld. Die worden hier niet meer herhaald. Hier vindt u specifieke kwetsuren die bij sport en spel vaak voorkomen. Dat sporten gezond is, zal niemand ontkennen. Maar het risico op blessures is wel aanwezig. Volgens recent onderzoek getiteld “Ongevallen in Nederland” gaat het om ongeveer 3,9 miljoen sportblessures per jaar. Een aantal blessures, zoals verrekkingen en spier- en peesscheuringen, unen worden voorkomen door een goede begeleiding en warming-up. In andere gevallen is er gewoon sprake van pech. In deze module worden de meest voorkomende belssures behandeld, die niet reeds in de module 3 en 4 aan bod kwamen. Ook bij het jeugdwerk heeft men te maken met speciale risico’s. Bij spelactiviteiten kunnen ook blessures ontstaan. Het risico op legionella neemt toe door het gebruik van accommodaties die niet voortdurend in gebruik zijn. Ook is het risico op voedselvergiftiging groter als voor grote groepen gekookt wordt. Sommige gevaren hangen samen met de omgeving of het seizoen, zoals een zonnesteek of tekenbeten, bijen- of wespenstekken. Andere met bepaalde activiteiten: zo is bij watersport de kans op verdrinking aanwezig.
1
EHBO Snij- en schaafwonden en bloedneus zijn in module 4 behandeld. ICE regel: Bij veel blessures kunnen pijn en zwelling verlicht worden door de ICE-regel: ICE = koel 15 tot 20 minuten met water, ijs of cold-pack (leg een doek tussen huid en ijs of cold-pack). I = Immobiliseren; lichaamsdeel niet bewegen of gebruiken om op te steunen. C = Compressie; drukverband aanleggen (zie voorgaande modulen). E = Elevatie; houd lichaamsdeel boven harthoogte. Sleutelbeenbreuk Wat is het? Een breuk van het sleutelbeen is meestal een gevolg van een val op de schouder. Waarneming: Schouder zit niet meer op de goede plek en meestal wat naar voren. Bewegen van arm zeer pijnlijk. Soms is de breuk te zien, soms alleen bloeduitstorting of zwelling. Eerste hulp: Immobiliseren van breuk door aanbrengen mitella. Dichtknopen naast de nek en schouder vrijlaten.
Ontwrichting (lichaamsdeel uit de kom) Wat is het? Bij een ontwrichting worden de twee botuiteinden in een gewricht verschoven, gewrichtskapsel beschadigd en gewrichtsbanden gescheurd. Waarneming: Pijn, zwelling, bloeding, verminderde bruikbaarheid van getroffen ledemaat, abnormale stand van gewricht. Eerste hulp: Stabiliseer lichaamsdeel en raadpleeg dokter. Probeer nooit het lichaamsdeel terug te duwen. Verstuiking Wat is het? Bewegingsmogelijkheden van een gewricht worden overschreden, daardoor worden gewrichtsbanden uitgerekt of gescheurd en het gewrichtskapsel beschadigd. Waarneming: Een verkeerde beweging van een gewricht doet direct pijn. Lichaamsdeel begint op te zwellen en na enige tijd te verkleuren door inwendige bloeding. Eerste hulp: ICE-regel toepassen, dokter waarschuwen. 2
Kneuzingen en onderhuidse bloedingen Wat is het? Weefsel raakt bekneld tussen stomp voorwerp en onderliggend bot. Spiercellen worden beschadigd en bloedvaten scheuren. Waarneming: Pijn, zwelling van het lichaamsdeel, blauwe verkleuring, stijfheid, beweging verergert pijn. Eerste hulp: ICE-regel toepassen, dokter raadplegen. Spierverrekking Wat is het? Bij verrekking worden spiervezels uitgerekt, bijvoorbeeld door overschrijding van bewegingsmogelijkheden van de spier, maar scheuren ze niet. Waarneming: Spier doet plotseling pijn die zich niet tot een precieze locatie beperkt, maar zich uitstrekt over de hele lengte van de spier. Geen zwelling of bloeduitstorting. Eerste hulp: ICE-regel toepassen, dokter raadplegen als in twee, drie dagen geen verbetering optreedt. Raadpleeg onmiddellijk dokter als gevoelsstoornissen of bewegingsbeperkingen in tenen of vingers optreden. Spierscheur Wat is het? Volledige of gedeeltelijk breuk in spiervezels, ontstaat bij plotse beweging of overbelasting. Waarneming: Plotse, zeer hevige pijn (zweepslag), gebruik van spier is moeilijk en verergert pijn. Eerste hulp: ICE-regel toepassen, dokter raadplegen.
Hersenschudding Wat is het? Hersenschudding kan ontstaan door val op of een flinke slag/stoot tegen het hoofd. Waarneming: Verschijnselen zijn sufheid, hoofdpijn, duizeligheid, geheugenverlies, bewusteloosheid, misselijkheid/braken. Eerste hulp: Laat het slachtoffer zitten of liggen tot duizelingen verdwijnen. Wedstrijd, training of activiteit absoluut niet voortzetten. Schakel snel een arts in bij hoofdpijn of andere verschijnselen. 3
Tand uit de mond Wat is het? Bij sporten worden soms tanden losgeslagen of beschadigd. Dit geneest zelden spontaan, bij snel ingrijpen kan vaak de tand gered worden. Waarneming: Slachtoffer heeft een of meer tanden loszitten of verloren en bloedt. Eerste hulp: Stelp bloeding en houdt een kompres met koud water op mond. Tanden zo weinig mogelijk bewegen zodat ze niet loskomen, alleen terugduwen als hij er anders uitvalt. Slachtoffer moet snel naar tandarts. Tand bewaren, liefst in speeksel van het slachtoffer, bij voorkeur in de mond. Alternatief is bewaren in melk.
Oogletsels Wat is het? Oogletsel kan ontstaan door slag of stoot van andere speler, contact met bal of slag van racket, sick of honkbalknuppel. Vaak doordat sporter bril draagt, draag een speciale sportbril of veiligheidsbril. Eerste hulp: Eerste hulp bij alle oogletsels: Als de wond rond het oog bloedt, stelp de bloeding door voorzichtig steriel materiaal op de wond te duwen. Breng niet-drukkend, steriel oogverband aan om: - ogen af te schermen; - oogbewegingen te vermijden. Kalmeer het slachtoffer en zorg dat hij het niet-gewonde oog niet beweegt. Dek beide ogen af of houdt het gezonde oog gesloten. Raadpleeg een oogarts. Enkele specifieke oogletsels Hoornvliesbeschadiging: Slachtoffer voelt een vuiltje in het oog, maar er is niets te zien. Slachtoffer heeft meestal vel traanafscheiding, last van fel licht en pijn. Zie “eerste hulp bij oogletsels”. Vervoer slachtoffer niet zelf, vraag arts ter plaatse. Blauw oog: Door vuistslag, stoot met elleboog of contact met kleine, harde bal of stick, kan oogkas beschadigd worden. Blauw oog is bloeding in het ooglid en rondom het oog. Leg koud kompres op het oog, niet drukken.
4
Verdrinking/onderkoeling Haal de drenkeling voorzichtig uit het water, liefst met hulp van iemand op de kant. Controleer ademhaling en luchtweg en voer eventueel hartmassage en mond-op-mondbeademing uit (zie Module 2). Let vooral op onderkoelingsverschijnselen. Waarneming: Bleke, koude huid, rillingen, moeheid, evt. bewusteloosheid. Eerste hulp: Bij ernstige onderkoeling eerst vitale functies veiligstellen (zie Module 2). Warm het slachtoffer op, maar niet te snel. Bevriezing Bevriezing is in te delen in 1e, 2e en 3e graads. 1e graads-bevriezing Bleekgrijze kleur en stekende pijn 2e graads-bevriezing Blaren en stekende pijn e 3 graadsbevriezing Spierwitte huid die gevoelloos is.
Natte kleding (voorzichtig) verwijderen en lichaamsdelen opwarmen met lichaamswarmte van slachtoffer of hulpverlener. Blaren niet doorprikken. Nooit wrijven over getroffen lichaamsdelen. Blaren Maak blaren alleen open als ze hinderlijk zijn, bijvoorbeeld bij wandeltochten. De huid is opgerekt en er zit vocht onder. Gesloten blaar afdekken met pleister. Als de blaar op een erg lastige plaats zit, eventueel doorprikken. Brandblaren NOOIT doorprikken. Insectensteken Probeer ze te vermijden: niet naar vliegende insecten slaan, gebruik een rietje bij drinken uit een blik of flesje. Waarneming: Stekende pijn. Insect steekt als het in het nauw zit en zal nog in de buurt van wond zijn. Eerste hulp: Verwijder angel met pincet. Verminder pijn met nat doekje op de wond of antihystamine-creme om de zwelling te verminderen en tegen allergische reactie. Breng iemand die in mond of keel gestoken is onmiddellijk naar het ziekenhuis. Let op allergische reacties, raadpleeg dan een dokter.
5
Tekenbeten Wat is het? Tekenbeet op zichzelf is ongevaarlijk, maar kunnen ziekte van Lyme overbrengen, die zenuwstelsel, gewrichten en het hart aantast. Waarneming: Bij Lyme ontstaat een rode kring om beet die langzaam groeit, waarbij middendeel bleek wordt. Eerste hulp: Teek snel en zorgvuldig verwijderen kan Lyme voorkomen. Bewerk de teek niet van tevoren met alcohol of sigaret. Behandel de beet na verwijderen met alcohol of Sterilon. Zonnesteek Wat is het? Door zonnestraling op hoofd en nek of inspanning en zon kan lichaamstemperatuur hoog oplopen, tot 40 C. Door overmatige transpiratie uitdrogingsverschijnselen. Waarneming: Door hitte bevangen: Rode huid, overmatige transpiratie, stijgende lichaamstemperatuur, hoofdpijn, bleek worden, duizelig en misselijkheid. Zonnesteek: Verwardheid, verminderd bewustzijn of bewustelossheid, shock of epileptische aanvallen, zeer hoge koorts (41 – 42 C). Eerste hulp? Iemand die door hitte bevangen is, in koele omgeving brengen, met natte lappen koelen en veel laten drinken, eventueel met zout of ORS. Bij zonnesteek hetzelfde, maar wel arts raadplegen. Zonnebrand Wat is het? Te lang in de zon blijven kan een zonnebrand opleveren. Waarneming: Verbrande huid is rood en als je er op drukt, blijft hij een paar tellen wit. In ernstige gevallen koude rillingen, koorts, misselijkheid, braken en hoofdpijn. Voorkomen is het beste: niet te lang in de zon, goede zonnebrandcrème, evt. sun block. Eerste hulp: Als u verbrandt: natte doeken. Als er blaren zijn, laat die heel. Minstens drie dagen uit de zon.
6
Legionella Wat is het? De legionellabacterie veroorzaakt een aantal ziekten, waarvan veteranenziekte de ernstigste is. Temepraturen boven de 60 C zijn dodelijk. Voor de bacterie. Infectie is alleen mogelijk door inademen van zeer kleine waterdruppeltjes. Waarneming: Legionellagriep is lichte griep die zonder behandeling overgaat. Veteranenziekte begint met hoofdpijn en spierpijn, gevolgd door longontsteking met koorts boven 39 C en kan dodelijk zijn, maar is goed te behandelen met antibiotica. Voorkom besmetting door de temperatuur van water boven de 60 C te houden, of zo koud mogelijk. Ook goed doorstroming helpt. Voedselvergiftiging Wat is het? Twee vormen: vergiftiging door afvalstoffen van bacteriën en door bacteriën zelf, ook wel voedselinfectie. Waarneming: Voedselvergiftiging uit zich meestal in diarree en/of overgeven. Voorkom voedselvergiftiging door eten koel te bewaren, vooral rauw vlees en kip niet te lang bewaren. Handen wassen! Eerste hulp: Zorg bij diarree voor voldoende drinken, eventueel met ORS.
7
Risico’s Buitengebied Als u deze submodule gevolgd hebt, weet u: Welke voorbereiding en preventieve maatregelen u kunt treffen als u activiteiten in het buitengebied houdt of op kamp gaat. Hoe u in noodgevallen een slachtoffer evacueert uit een bos of andere plek waar geen ambulance kan komen. Deze submodule behandelt een aantal onderwerpen die speciaal betrekking hebben op kamperen in buitengebieden. Hier vindt u risico’s die u loopt in het bos of het buitengebied. Ook bij het jeugdwerk heeft men te maken met speciale risico’s. Bij activiteiten in het buitengebied kunt u voor situaties komen te staan waarin u handelend moet optreden om erger te voorkomen. Het risico op legionella neemt toe door het gebruik van accommodaties die niet voortdurend in gebruik zijn. Bij activiteiten in de wildernis is het vooral de onbereikbaarheid die en probleem kan zijn, waardoor een gewonde soms vervoerd zal moeten worden. Overnachting Ook bij overnachting in een vreemde omgeving kan zich een calamiteit voordoen. Het is goed dan te weten waar blussers en nooduitgangen zijn. Kijk de volgende dingen na: - Zijn er voldoende blusmiddelen en waar? - Waar zijn de meterkast en de gaskranen en kun je er bij? - Waar zijn de vluchtroutes, zijn die obstakelvrij en kunnen ze open? - Is de accommodatie geschikt voor uw groep? Verken het terrein: buitenverlichting, gevaarlijke wegen, steile hellingen, etc. Voorbereiding Zorg dat u van tevoren een aantal dingen op papier heeft staan. Een lijst met telefoonnummers van hulpdiensten, contactpersonen en familie thuis. Een noodplan voor als er iets gebeurt. Een lijstje met de noodzakelijke woorden en zinnen in de taal va het land of het gebied waar u zich bevindt. Als u tijdens een hike of dropping de hulpdiensten inschakelt moet u weten waar u zich bevindt, zorg voor een gedetailleerde kaart van de omgeving en eventueel een GPS-ontvanger. Mobiele telefoons waarborgen een snelle communicatie. Let wel dat het bereik in het buitengebied vaak slecht is.
8
Slachtoffer vervoeren Bij activiteiten in een os kan iemand gewond raken op een plek waar geen ambulance kan komen. Het kan nodig zijn een brancard te maken of het slactoffer te spalken zodat hij zich kan verplaatsen. Een geïmproviseerde brancard kan gemaakt worden met 2 stevige stokken of palen en 2 of 3 jassen. Voor het spalken van een gebroken been of arm kunt u het best 1 of meer Sam-Splints gebruiken. Als u geen Sam-Splint bij u hebt, kunt u zo recht mogelijke stokken gebruiken, vastgezet met stukken stof. Een gecompliceerde breuk absoluut niet spalken. Kampvuur Als je gaat kamperen, hoort een kampvuur er bij. Maar hou hiermee rekening: - Vraag toestemming. - Maak het vuur niet te groot en gebruik geen benzine. - Let op dat de ondergrond niet ondergronds doorsmeult. - Maak het vuur niet in de buurt van brandbare stoffen, tenten of bosrand. - Baken het vuur af met balken of stenen. - Zet emmers water klaar om evt. te blussen. - Geen synthetische kleding in de buurt. - Maak het vuur uit voor je gaat slapen.
9
