Spinbarg: project over volksverhalen en erfgoed NUMMER 111, 29 JANUARI Van groot naar klein of andersom

NUMMER 111, 29 JANUARI 2016 IN DIT NUMMER Spinbarg: informatiebijeenkomst over volksverhalenproject - lees verder Cursussen Digitaal Museum - lees verder Cursus Molengids - lees verder Platform behoud en beheer - lees verder Erfgoed aan tafel - lees verder Nieuws uit het erfgoedveld - lees verder Agenda – lees verder

Van groot naar klein of andersom Afgelopen weken stonden regelmatig berichten in de krant over het faillissement van V & D en de effecten die dat heeft op de omgeving. Ik vond één bericht opvallend, omdat daar een nieuw geluid in doorklonk. Uit onderzoek was gebleken dat met het wegvallen van de grote winkelketens er weer ruimte kwam voor kleinere winkels met een eigen gezicht, gerund door kleine enthousiaste ondernemers. Dat doet mij denken aan de erfgoedwereld, waar ik ook regelmatig de vraag krijg voorgelegd of het niet beter is om een paar grote erfgoedorganisaties te hebben, in plaats van allemaal kleine erfgoedbeheerders. De gedachte is dat grotere organisaties vaak goedkoper en doelmatiger kunnen werken omdat zij zaken professioneel kunnen aanpakken. Ik kan me daar veel bij voorstellen: het beheren en presenteren van erfgoed is geen kleinigheid, er is gespecialiseerde kennis voor nodig en je moet de wegen kennen om geld te verwerven. Maar ik kan me bij het tegendeel ook heel veel voorstellen: vrijwilligersorganisaties hebben vaak meer mensen en tijd nodig om zaken gerealiseerd te krijgen waardoor er draagvlak ontstaat en mensen zich persoonlijk verbonden voelen. Het doet een groter beroep op de creativiteit en de ondernemerszin van de betrokken samenleving. De vraag of je toe moet naar grote of juist kleine organisaties is daarom ook niet te beantwoorden en eigenlijk ook niet van belang. Waar het om gaat is dat erfgoed is gebaat bij ondernemende mensen die zich op een verstandige manier organiseren. Als het goed is volgt de vorm waarop dat gebeurt vanzelf uit de inhoud.

Spinbarg: project over volksverhalen en erfgoed Informatiebijeenkomst op 22 februari Volksverhalen zijn niet alleen spannend of grappig. Ze vertellen ook veel over de geschiedenis van een gebied. Over het ontstaan van het landschap en sociaal-maatschappelijke verhoudingen of over de verspreiding van religie. Daarnaast onthullen ze veel over de mensen zelf, over hun angsten en de manier waarop ze die bezweren. Spinbarg is een project rond volksverhalen in relatie tot erfgoed. De projectnaam is ontleend aan het verhaal over een oude spinvrouw die op een kleine heuvel in Jipsinghuizen (de 'Spinbarg') haar betoverende web

spon. Hierin ving zij eenzame reizigers en jonge mannen. Groningen telt veel van dit soort volksverhalen die een relatie leggen met plaatsen in het landschap, historische gebeurtenissen of monumenten. Zo bestaat er een Groningse variant op ‘Alibaba en de 40 rovers’ die zich afspeelt op de Ennemaborg. Sagen en legenden zijn van oudsher een bron van vermaak, maar veelal hebben ze ook een waarschuwende of belerende functie. En ze vertellen waar mensen bang voor zijn: diefstal, roof, moord, brute heersers of bijvoorbeeld onbeheersbare natuurkrachten. Zo gaan in Groningen veel verhalen over overstromingen en dijkdoorbraken. Het Riepster Licht is een Gronings volksverhaal (afbeelding Nederlandse Volksverhalen Bank van het Meertens Instituut)

Binnen het project worden niet alleen verhalen verzameld, maar ook gepresenteerd. Dit kan door presentaties in een museum, maar ook door routes door het landschap en digitale informatie via apps. Er wordt een film gemaakt waarin de mooiste verhalen door animatie worden verbeeld. Deze film blijft na het project beschikbaar voor de erfgoedinstellingen. Tijdens de verhalentournee op een antiek Gronings vrachtschip kunnen bewoners en bezoekers van Groningen meedoen aan activiteiten. Spinbarg is een initiatief van Liefke Knol, Pauline Los en Margriet Westerhof in samenwerking met Erfgoedpartners. Het Veenkoloniaal Museum, het Streekhistorisch Centrum, Landgoed Verhildersum, De Vereniging Groninger Dorpen, het Huis voor de Groninger Cultuur en De Verhalen van Groningen zijn projectpartner. De mogelijkheid bestaat om als partner bij het project aan te sluiten. Daarom houdt Erfgoedpartners op 22 februari een voorlichtingsbijeenkomst over de inhoud en werkwijze van het project. In verband met de beschikbare ruimte stellen we het op prijs als u zich aanmeldt voor deze bijeenkomst. Datum : maandag 22 februari 2016 Tijd : 10:00 – 12:00 uur Plaats : Erfgoedpartners, Lopende Diep 8, Groningen

Cursussen Digitaal Museum In het kader van het project Digitaal Museum/Collectie Groningen worden enkele cursussen aangeboden. De doelstelling van de cursussen is om de deelnemers handvatten te geven zodat zij hun top-10 geschikt kunnen maken voor de portalwebsite. I Informatiebijeenkomst met betrekking tot de stand van zaken Digitaal Museum en extra subsidiemogelijkheden bij het Prins Bernhard Cultuur Fonds (PBCF). Datum, tijd en plaats: 15 februari van 10.00 – 12.00 uur bij Erfgoedpartners Graag aanmelden uiterlijk 8 februari via [email protected] Tijdens deze ochtend krijgt u te horen en te zien hoever de website gevorderd is. Daarnaast wordt u geïnformeerd over de mogelijkheden om een extra aanvraag in te dienen bij het PBCF, een medewerker van het fonds is aanwezig om vragen te beantwoorden. II Cursus objecten beschrijven in Adlib en aansprekende teksten voor het publiek schrijven bij objecten. Datum, tijd en plaats: 16 maart 10.00 – 13.00 uur OF van 14.00 – 17.00 uur. Geef zelf uw voorkeur voor het dagdeel aan. Graag aanmelden uiterlijk 9 maart via [email protected] Deze workshop duurt een dagdeel, waarbij u zelf uw voorkeur voor de ochtend of middag aan mag geven. Neem de top-10 van uw instelling mee (op papier of digitaal) en foto’s (wanneer u daarover beschikt). We gaan teksten schrijven tijdens deze workshop en u krijgt meer te horen

over hoe uw objecten de aandacht van het publiek kunnen trekken. Uiteraard is er gelegenheid tot het stellen van vragen. Graag attenderen wij u ook alvast op een cursus in april ‘Omgaan met sociale media in het kader van dit project en publiceren op internet’ en een cursus ‘Maken van een audiotour met IZItravel’, begin juni. Over beide cursussen wordt u later dit jaar nog geïnformeerd. Er zijn geen kosten verbonden aan de cursussen omdat ze deel uitmaken van het project Collectie Groningen.

Cursus Molengids Nieuwe cursus dit voorjaar (16 maart-20 april) Op 16 maart start een nieuwe cursus Molengids. Er hebben zich al acht personen aangemeld, maar er is nog plaats voor vier cursisten. De kosten bedragen € 75,00 voor de totale cursus (8 bijeenkomsten). Deze kosten worden gewoonlijk vergoed door de moleneigenaar. Cursisten kunnen zich aanmelden na overleg met een moleneigenaar door een e-mail te sturen naar [email protected]. De cursus is bedoeld voor vrijwilligers die aan een molen zijn verbonden. Zie www.groningermolenhuis.nl voor de globale inhoud van de cursus.

Platform Behoud en Beheer 11 februari met als thema: ‘Kunstlicht; de actuele stand van zaken’ met medewerking van het bedrijf Lichtpunt uit Groningen Het platform behoud en beheer is bedoeld voor alle (vrijwillige) medewerkers, die verantwoordelijk zijn voor het behoud en beheer van de collectie. Het wordt georganiseerd om collectiebeheerders met elkaar in contact te brengen, ervaringen uit te wisselen en om praktijksituaties met elkaar te bespreken. Kernthema van deze ochtend is ‘Kunstlicht; de actuele stand van zaken’. Hoe kun je voorkomen dat collecties door verkeerde belichting schade lijden: Een manuscript, waarvan de inkt langzamerhand verbleekt, een verkleurd vaandel. De belichting van objecten in musea heeft zich de afgelopen jaren stormachtig ontwikkeld: van gloeilamp tot LED. Wilt u (andere) praktijkervaringen of actuele zaken op het gebied van behoud en beheer bespreken dan is dat uiteraard mogelijk. Aan deze bijeenkomst wordt medewerking verleend door het bedrijf Lichtpunt uit Groningen, dat zeer veel ervaring heeft op het gebied van museumverlichting, zoals bij het Museum Wierdenland Ezinge (zie foto) en De Burcht in Wedde. Datum : donderdag 11 februari Tijd : 10.:00 – 13:00 uur Plaats : Erfgoedpartners, Lopende Diep 8, Groningen In verband met de beschikbare ruimte vragen wij u zich van tevoren aan te melden: [email protected].

Erfgoed aan tafel Bezoekers aan het Visserijmuseum Zoutkamp

De vierde bijeenkomst van ‘Erfgoed aan tafel’ is op donderdag 18 februari aanstaande. In het kader van de centrale gedachte van deze bijeenkomsten, ‘zichtbaarheid’, zal deze keer gedeputeerde van cultuur van de provincie Groningen, Fleur Gräper, het woord voeren. Behalve voor de spreker is er ook voldoende ruimte in het programma om bijvoorbeeld tijdens de maaltijd elkaar te spreken. Een goede gelegenheid voor netwerken dus. De uitnodiging wordt binnenkort verstuurd. Aanmelden kan alvast door een e-mail te sturen naar [email protected]. Deelname kost € 15,- per persoon, inclusief maaltijd. Datum : donderdag 18 februari 2016 Tijd : 16:00 – 19:00 uur Plaats : Doopsgezinde kerk, Oude Boteringestraat 33, Groningen

Nieuws uit het erfgoedveld • Dag van de cultuureducatie Vlaanderen 2 februari in Gent Wat hebben cultuur en onderwijs met elkaar? Waar en hoe gaan groei, leren en cultuur samen? Het Vlaams ministerie van Cultuur, Jeugd, Sport en Media en CANON Cultuurcel en partners organiseren elk jaar samen de Dag van de Cultuureducatie. De ambitie is om cultuureducatie een bredere context en maatschappelijke inbedding en draagvlak te geven. Centraal staat de vraag: Wat hebben cultuur en onderwijs met elkaar? Waar en hoe gaan groei, leren en cultuur samen? Er zijn vele sessies. In sessie 8 (school) ‘buurten met erfgoed’ zal Tineke de Danschutter van Erfgoedpartners samen met Margreet Versteeg en Saskia van Lier vertellen over de praktijk van de erfgoedjuf en –meester. Zie voor het programma http://www.dagvandecultuureducatie.be • Handreiking Veilig Erfgoed De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft de handreiking ‘Diefstal bronzen buitenbeelden’ uitgebracht. Deze handreiking helpt beheerders van bronzen buitenbeelden om deze objecten te beschermen tegen diefstal. Uit recente cijfers van de landelijke eenheid Kunst- en Antiekcriminaliteit van de politie blijkt dat diefstal van brons nog geregeld plaatsvindt. Zo zijn in 2014 ruim 200 beelden gestolen, zowel uit de openbare ruimte als uit tuinen, ondanks de inmiddels weer dalende koperprijzen. In deze publicatie staat stap voor stap welke maatregelen mogelijk zijn om een bronzen beeld te beschermen tegen diefstal. Ook bevat de brochure een interactieve risicoanalyse en een checklist voor als het toch mis is gegaan. Het is een interactieve pdf-brochure, waarbij je door kunt klikken van de risico’s naar de mogelijke maatregelen en weer terug. Ook is de risicoanalyse digitaal op scherm in te vullen, en worden de scores daarbij gelijk uitgerekend. De RCE wil deze risicoanalyse binnenkort ook nog als afzonderlijk document gaan aanbieden, zodat een beheerder van meerdere beelden deze voor elk beeld onder een andere naam digitaal kan invullen en opslaan. U vindt de handreiking hier: http://publicaties.cultureelerfgoed.nl/publicaties/handreiking-diefstal-bronzen-buitenbeelden • Symposium ‘Het erfgoed brandt weer’ De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed houdt op donderdag 10 maart 2016 in de Koningkerk in Haarlem het symposium ‘Het erfgoed brandt weer’. Het symposium biedt praktische kennis en informatie voor brandweer, erfgoedbeheerders, gemeenten en stichtingen. De Rijksdienst organiseert deze dag samen met Brandweer Nederland, Instituut Fysieke Veiligheid, Koninklijke Bibliotheek en Erfgoedinspectie. Belangrijke doelstelling van de dag is dat u als erfgoedbeheerder of als brandspecialist elkaar weet te vinden.

Samenwerken is van belang om de kans op een brand te verkleinen, maar ook om, mocht u het meemaken, de gevolgschade voor het erfgoed te beperken. De organisatoren verwachten ruime belangstelling verwachten ruime belangstelling, per organisatie kunnen zich daarom maximaal twee afgevaardigden aanmelden. Kijk voor meer informatie, het volledige programma en voor aanmelden op de website: https://veilig-erfgoed.nl/agenda/brandsymposium2016

• Willem Wolff prijs 2016 De afdeling Geschiedenis der Techniek van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs en de Stichting Historie der Techniek hebben in samenwerking met de familie Wolff in 2011 een prijs ingesteld. De Willem Wolff prijs bestaat uit een bedrag van € 2.000,- en een plaquette en dient ter ondersteuning en aanmoediging van kleine musea en lokale initiatieven op het terrein van de techniekgeschiedenis. In aanmerking voor de prijs komen kleinschalige, spraakmakende projecten en initiatieven op het gebied van techniekgeschiedenis. Deze moeten in elk geval voldoen aan de volgende criteria: ►Het project of initiatief is tastbaar en/of resulteert in een concreet eindproduct. Het kan bijvoorbeeld gaan om de aankoop of restauratie van een museaal object, het behoud van technisch erfgoed, een tentoonstelling of een boek. ►Het moet gaan om een Nederlands project of initiatief. ►Het project of initiatief betreft de geschiedenis van de techniek ►Het moet een financieel en praktisch haalbaar project zijn ►De Willem Wolff Prijs moet een wezenlijke bijdrage leveren aan het project Meedingen naar de Willem Wolff prijs 2016 kan door uiterlijk 20 maart 2016 een voorstel over de besteding van het prijzengeld in te dienen. Uw voorstel moet voorzien zijn van een (beknopte) begroting van het project, een dekkingsplan en een planning voor de uitvoering. Ook dient u aan te geven op welke wijze u de Willem Wolff Prijs wilt gebruiken om meer publiciteit voor uw project te genereren. Het formulier is op te vragen bij Erfgoedpartners. Met vragen over de prijs kunt u terecht bij de Stichting Historie der Techniek, via [email protected] of (040) 24 74 641. Meer informatie kunt u vinden op www.histech.nl.

AGENDA ► 11 februari ► 15 februari ► 18 februari ► 22 februari ► 15 maart ► 16 maart ► za/zo 11-12 juni

Platform behoud/beheer Informatiebijeenkomst Digitaal Museum Erfgoed aan tafel Informatiebijeenkomst Spinbarg Platform Directeuren

10:00 – 13:00 uur

Erfgoedpartners

10:00 – 12.30 uur 16:00 – 19:00 uur

Erfgoedpartners Doopsgez. kerk

10:00 – 12.00 uur 10:00 – 12.00 uur

Erfgoedpartners Erfgoedpartners

Objecten beschrijven in Adlib 10.00 – 13.00 uur of 14.00 – 17.00 uur Groninger Molenweekend 10:00 – 16:00 uur

Erfgoedpartners diverse Groninger molens

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Erfgoedloper is een uitgave van ERFGOEDPARTNERS: Museumhuis Groningen / Groninger Molenhuis Lopende Diep 8, 9712 NW Groningen t. (050) 313 00 52. Reacties en kopij: [email protected]. Wanneer u de Erfgoedloper niet langer wenst te ontvangen, kunt u dit aangeven door een bericht te sturen naar [email protected].