spijsvertering.info Preventie van spijsverteringsaandoeningen

spijsvertering.info Preventie van spijsverteringsaandoeningen

Inhoud

Maag Lever Darm Stichting Postbus 800 • 3800 AV Amersfoort telefoon 033-752 3500 • fax 033-752 35 10 internet www.maagleverdarmstichting.nl • e-mail [email protected]

1 Wat is spijsvertering?

4

3 Houd uw spijsvertering gezond!

11

4

3.1 Eet vezelrijk en gevarieerd

12

3.2 Drink voldoende, maar wees matig met alcohol

14

1.1 Preventie van spijsverteringsaandoeningen

2 Hoe werkt de spijsvertering?

6

3.3 Zorg voor voldoende lichaamsbeweging

14

2.1 Mond

6

3.4 Let op uw toiletgedrag

16

2.2 Slokdarm

6

3.5 Zorg voor een gezond lichaamsgewicht

17

2.3 Maag

7

3.6 Stop met roken

18

2.4 Dunne darm

8

3.7 Overige adviezen

18

2.5 Dikke darm en endeldarm

8

2.6 Lever

9

4 Wanneer naar de huisarts?

19

2.7 Galblaas

9

20

2.8 Alvleesklier

10

4.1 Slokdarm- en maagaandoeningen

4.2 Darmaandoeningen

20

4.3 Aandoeningen van de lever, galblaas of galwegen 21

5 Meer informatie

22

1 Wat is spijsvertering? Spijsvertering is letterlijk ‘het verteren van spijzen’. Dat wil zeggen dat voedsel wordt afgebroken tot

1

1.1 Preventie van spijsverteringsaandoeningen

2 11

over alarmsignalen en een alerte houding is hierbij erg belangrijk. In hoofdstuk vier vindt u daarom de alarm signalen die kunnen wijzen op (ernstige) spijsverterings-

voedingsstoffen die het lichaam kan opnemen en gebruiken. Deze voedingsstoffen worden vervolgens

Preventie is gericht op het voorkómen van ziekte en het

aandoeningen. Als u last heeft van een of meerdere van

omgezet, bijvoorbeeld in energie of in bouwstoffen.

beschermen en bevorderen van de gezondheid. In deze

deze klachten betekent dat overigens niet altijd dat u een

Bouwstoffen hebben we nodig om te groeien, maar ook

brochure krijgt u informatie over preventie van spijsverte-

om beschadigde cellen in ons lichaam te vervangen.

ringsaandoeningen. Eerst wordt de werking van de spijs-

ernstige ziekte heeft. Het is wel verstandig om alarm 3

vertering uitgelegd. Vervolgens krijgt u adviezen voor een

kan beoordelen of onderzoek noodzakelijk is.

gezonde spijsvertering. Voeding en leefstijl hebben veel

9

Het spijsverteringskanaal is een stelsel van buizen en

invloed op de gezondheid van uw spijsverteringskanaal.

lichaamsholten, dat in direct contact staat met de buiten-

Door rekening te houden met de adviezen voor een gezon-

wereld. Voedsel dat we opeten passeert achtereenvolgens

de spijsvertering, kunt u klachten en ziekten verminderen

de mond, de slokdarm, de maag, de dunne darm, de dikke

of zelfs voorkomen.

darm en de endeldarm. Onverteerbare voedselresten

Het laatste deel van deze brochure gaat over de vroege

verlaten ons lichaam vervolgens via de anus. Afhankelijk

opsporing van spijsverteringsaandoeningen. Vroege op-

van de samenstelling van ons voedsel duurt dit 24 tot 48

sporing is een belangrijk onderdeel van preventie: hoe

uur. Daarnaast spelen ook de lever, galblaas en alvlees-

eerder een aandoening wordt vastgesteld, hoe beter de

klier een rol bij de spijsvertering.

vooruitzichten en genezingskansen vaak zijn. Informatie

Preventie

signalen altijd met uw huisarts te bespreken. De huisarts

10

4

Het spijsverteringskanaal

© 2008 BSL Praktijk Atlas

1 Mond 2 Slokdarm 3 Maag

4

4 Dunne darm 5 Blindedarm 6 Dikke darm 7 Endeldarm 6

5

8 Anus 9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever

7 8

Maag Lever Darm Stichting

2 Hoe werkt de spijsvertering?

Bij de overgang van de slokdarm naar de maag zit een

De slokdarm

sluitspiertje. Dit sluitspiertje gaat open als er voedsel

1 Slokdarm

vanuit de slokdarm naar de maag gaat. Daarna gaat het De spijsvertering is een ingewikkeld proces. De spijsvertering begint op het moment dat we iets eten of drinken.

weer dicht. Hierdoor kan er geen voedsel en maagsap

Of eigenlijk al daarvoor. Wanneer we voedsel zien of ruiken, gaat er namelijk een seintje naar onze hersenen.

vanuit de maag terugstromen in de slokdarm. Zo zorgt

De hersenen zorgen ervoor dat de productie van speeksel en spijsverteringssappen op gang komt. Hieronder

het sluitspiertje voor eenrichtingsverkeer.

2 Middenrif

1

3 Sluitspiertje tussen slokdarm en maag 4 Maag

wordt beschreven wat er in de verschillende onderdelen van uw spijsverteringsstelsel gebeurt als u iets eet.

2.3 Maag glad en smeuïg, zodat het makkelijk is door te slikken. De tong duwt de voedselbrij vervolgens naar de slokdarm.

In de maag wordt het voedsel gekneed en vermengd met

In de mond wordt voedsel fijngekauwd en vermengd met

maagsap. Dit maagsap wordt door de maag zelf aange-

speeksel door de tanden, kiezen en de tong. De speeksel-

maakt. Maagsap bevat onder andere zoutzuur en spijs

klieren in uw mondholte produceren speeksel, zodra u

2.2 Slokdarm

3

2

verteringsenzymen. De binnenkant van de maag is be-

voedsel ziet, ruikt of proeft. Per dag wordt ruim een liter speeksel geproduceerd.

2

kleed met een dikke laag slijmvlies. Deze slijmvlieslaag De slokdarm zorgt voor het transport van voedsel naar de

beschermt de maagwand tegen het zure maagsap.

maag. Voedsel dat we doorslikken, valt niet door de slokdarm Goed kauwen is belangrijk. Het maakt de voedselbrokken

naar beneden. Door middel van afwisselend samentrekken

Maagsap speelt een belangrijke rol bij de spijsvertering.

klein en toegankelijk voor de spijsverteringsenzymen, die

en ontspannen duwen de spieren in de slokdarmwand het

Zoutzuur maakt de voedselbrij toegankelijk voor de spijs-

in speeksel zitten. Deze enzymen maken een begin met

voedsel richting de maag. Dit worden peristaltische bewe-

verteringsenzymen in het maagsap. Daarnaast zorgt het

de vertering. Daarnaast maakt speeksel de voedselbrij

gingen genoemd. In de slokdarm wordt voedsel niet bewerkt.

zoutzuur ervoor dat eventuele ziekmakende bacteriën in

Preventie

6

7

04

3


© 2008 BSL Praktijk Atlas

2.1 Mond

het voedsel worden gedood. Een warme maaltijd blijft

In de dunne darm vindt het belangrijkste deel van de

De dikke darm gaat over in de endeldarm. In de endel-

lever heeft ook een ontgiftende werking. Schadelijke

gemiddeld drie uur in de maag. Als u erg vet heeft gegeten,

spijsvertering plaats. Eerst wordt voedsel afgebroken (ver-

darm wordt ontlasting tijdelijk opgeslagen. Wanneer de

stoffen die ons lichaam binnenkomen, worden door de

heeft de maag meer tijd nodig. Het sluitspiertje dat de

teerd) tot kleine voedingsstoffen. Deze voedingsstoffen

endeldarm vol is, gaat er een seintje naar de hersenen. U

lever onschadelijk gemaakt en afgevoerd met de urine of

maag afsluit, geeft voedsel in kleine porties door aan de

worden via de wand van de dunne darm opgenomen in het

krijgt dan ‘aandrang’.

ontlasting. Daarnaast produceert de lever galvloeistof

dunne darm.

bloed. De wand van de dunne darm is sterk geplooid, en

2.4 Dunne darm

(gal), die nodig is voor een goede vertering van vetten.

heeft bovendien kleine vingervormige uitsteeksels. Dit zijn

Het duurt gemiddeld 24 uur voordat de ontlasting de hele

de darmvlokken. Door de plooien en de vingervormige

dikke darm is gepasseerd. Wanneer dit veel sneller gaat,

De lever is een bijzonder orgaan; hij heeft een groot

uitsteeksels, is het oppervlak van de dunne darm onge-

wordt er te weinig vocht aan de ontlasting onttrokken. U

herstellend vermogen en een grote reservecapaciteit. Als

veer zo groot als een tennisveld. Door dit grote oppervlak,

krijgt dan dunne ontlasting of diarree. Als ontlasting te

bijvoorbeeld een deel van de lever wordt verwijderd, kan

De dunne darm is ongeveer vijf meter lang en bestaat uit

kunnen voedingsstoffen goed worden opgenomen in het

traag door de dikke darm gaat, kan verstopping (obstipatie)

het overgebleven deel weer aangroeien en uitgroeien tot

drie delen; de twaalfvingerige darm, de nuchtere darm en

bloed.

ontstaan.

een volwaardige lever. Een voorwaarde is wel dat het

de kronkeldarm. De twaalfvingerige darm is het eerste deel van de dunne darm en is ongeveer twaalf vinger-

achterblijvende deel van de lever gezond is.

2.5 Dikke darm en endeldarm

2.6 Lever

Vervolgens komt de voedselbrij in de twee meter lange

Onverteerbare voedselresten, die het lichaam niet kan

De lever is een groot en belangrijk orgaan. De lever ligt

nuchtere darm. Deze gaat over in de kronkeldarm. De

gebruiken, komen in de dikke darm. De ontlasting bestaat

rechtsboven in de buikholte, naast de maag.

De galblaas is een klein orgaan, dat rechtsboven in de

kronkeldarm is circa drie meter lang. De dunne darm ligt

op dat moment uit een waterdunne brij. De dikke darm is

Voedingsstoffen die vrijkomen bij de spijsvertering, wor-

buikholte ligt. De galblaas heeft ‘slechts’ een opslagfunctie.

sterk gekronkeld in de buikholte.

ongeveer één meter lang en ligt als een omgekeerde U in

den met het bloed naar de lever getransporteerd. De lever

Galvloeistof wordt in de lever aangemaakt. Via de galwegen

de buikholte. Hier worden vocht en zouten onttrokken aan

is onze kleine ‘chemische fabriek’. Voedingstoffen worden

wordt het naar de galblaas getransporteerd. Daar wordt

de ontlasting.

hier bewerkt en omgezet in bouwstoffen of in energie. De

de galvloeistof iets ingedikt. Als er vet eten in de maag

breedtes lang. Hier worden spijsverteringssappen uit de alvleesklier en galblaas aan de voedselbrij toegevoegd.

Preventie

8

9

2.7 Galblaas


aankomt, gaat er via de hersenen een seintje naar de gal-

2.8 Alvleesklier

blaas. De galblaas trekt dan samen. Op die manier geeft de galblaas galvloeistof af aan de dunne darm. Daar is de

De alvleesklier (pancreas) is een langgerekte, trosvormige

galvloeistof nodig voor een goede vertering van vetten.

klier. De alvleesklier ligt achterin de bovenbuik, achter de

In galvloeistof zitten galzouten. Deze galzouten verkleinen

twaalfvingerige darm en de maag. Hij heeft twee verschil-

de vetten die in ons voedsel zitten tot heel kleine druppel-

lende functies:

tjes. Dit heet emulgeren. De spijsverteringsenzymen die

1 De alvleesklier produceert alvleeskliersap. Dit sap bevat

vervolgens het vet moeten verteren, kunnen zo beter hun werk doen.

3 Houd uw spijsvertering gezond! Voeding en leefstijl hebben een grote invloed op uw spijsvertering en het ontstaan van klachten en aandoeningen.

verschillende spijsverteringsenzymen, die nodig zijn

Het is helaas niet altijd mogelijk om spijsverteringsziekten te voorkomen. Dat komt doordat vaak ook factoren

voor de vertering van suikers, eiwitten en vetten.

een rol spelen die u niet kunt beïnvloeden, zoals bijvoorbeeld erfelijke aanleg. Toch kunt u zelf veel doen om uw

2 De alvleesklier produceert de hormonen insuline en

spijsvertering gezond te houden.

Als uw galblaas verwijderd is, bijvoorbeeld vanwege

glucagon. Deze hormonen spelen een belangrijke rol bij

galstenen, blijft de lever galvloeistof aanmaken. Via de

het regelen van de bloedsuikerspiegel.

6 tips voor een gezonde spijsvertering

galwegen komt de galvloeistof direct in de dunne darm. Dit gebeurt de hele dag door, in kleine hoeveelheden. U

→ Eet vezelrijk en gevarieerd

kunt daarom goed leven zonder galblaas.

→ Drink voldoende, maar wees matig met alcohol → Zorg voor voldoende lichaamsbeweging → Let op uw toiletgedrag → Zorg voor een gezond lichaamsgewicht → Stop met roken

Preventie

10

11


3.1 Eet vezelrijk en gevarieerd Een vezelrijke voeding stimuleert de beweging van de dikke

De ‘Schijf van Vijf’ van het Voedingscentrum vormt de

darm en zorgt daarnaast voor een goede stoelgang. Als

basis voor het samenstellen van een gezonde maaltijd.

richtlijn geldt een gebruik van 30 (vrouwen) tot 40 (mannen)

Neem dagelijks voedingsmiddelen uit alle vijf de groepen

gram vezels per dag. Wilt u weten of u dagelijks voldoende

van de ‘Schijf van Vijf’. Alleen dan weet u zeker dat u alle

vezels gebruikt? Vul de test in op www.vezeltest.info.

belangrijke voedingsstoffen binnenkrijgt.

Schijf van Vijf → Groep 1 Groente en fruit; deze zijn onmisbaar voor vitamines, mineralen en voedingsvezels. → Groep 2 Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst,

Er zijn twee soorten vezels:

deegwaren (pasta) en peulvruchten; deze zijn onmisbaar

→ Oplosbare vezels; deze worden in de dikke darm be-

voor zetmeel, eiwit, voedingsvezels, B-vitamines en mineralen.

werkt door de darmbacteriën. Hierbij komen stoffen

→ Groep 3 Zuivel, vlees(waren), vis, ei en vleesvervangers;

vrij die de darmbeweging stimuleren. Oplosbare vezels

deze zijn onmisbaar voor eiwitten, B-vitamines, vis

zitten met name in groente, fruit en peulvruchten. → Onoplosbare vezels; deze werken als een soort spons

vetzuren en mineralen zoals kalk en ijzer. → Groep 4 Vetten en oliën; deze zijn onmisbaar voor

in de dikke darm: ze nemen vocht op. Hierdoor wordt harde, droge ontlasting zacht en soepel. Dunne

vitamine A, D en E en essentiële vetzuren.

ontlasting wordt door de sponswerking juist ingedikt.

→ Groep 5 Dranken; u heeft dagelijks ten minste

Onoplosbare vezels zijn daarom belangrijk voor een

anderhalve liter vocht nodig.

goede stoelgang. Onoplosbare vezels zitten met name in granen zoals bruin brood, volkorenbrood, zemelen, volkorenpasta, havermout en ontbijtgranen. Preventie

Schijf van Vijf Bron: Voedingscentrum

12

13


3.2 Drink voldoende, maar wees matig met alcohol

Alcohol kan het slijmvlies in de mondholte, slokdarm en

Voor volwassenen geldt het advies om ten minste vijf

maag irriteren en daardoor klachten geven. Alcohol

dagen in de week 30 minuten te bewegen. Voor kinderen,

gebruik kan bovendien leveraandoeningen veroorzaken.

jongeren en mensen met overgewicht geldt een norm van

Het is belangrijk dat u dagelijks tenminste anderhalve

Daarnaast is overmatig alcoholgebruik een belangrijke

minstens vijf dagen in de week 60 minuten bewegen. Niet

liter drinkt. Het lichaam heeft vocht nodig om afvalstoffen

risicofactor voor het ontstaan van kanker in de mond- en

alle vormen van lichaamsbeweging mogen meegeteld

af te voeren. Voldoende drinken is daarnaast belangrijk

keelholte, slokdarmkanker, maagkanker en dikkedarm-

worden in deze norm. Het telt alleen wanneer u minimaal

voor een goede stoelgang, want te weinig drinken kan

kanker.

tien minuten achter elkaar beweegt. De tweede voorwaarde

verstopping veroorzaken. Als u veel vezels eet is het verstandig om ten minste twee liter per dag te drinken. Vezels hebben vocht nodig om hun sponswerking uit te kunnen oefenen. Als u te weinig drinkt hebben vezels een averechts effect.

is dat uw hartslag en ademhaling door het bewegen iets omhoog gaan.

3.3 Zorg voor voldoende lichaamsbeweging

Voor meer informatie over lichaamsbeweging en de beweegnorm kunt u terecht bij het Kenniscentrum sport.

Lichaamsbeweging stimuleert de beweging van uw darm. Alcohol kan spijsverteringsklachten en aandoeningen

Regelmatig bewegen en sporten is daarom noodzakelijk

verergeren of zelfs veroorzaken. Wees daarom matig met

voor een goede darmwerking. Lichaamsbeweging helpt

alcohol. Voor vrouwen geldt het advies om dagelijks

daarnaast bij het behouden of verkrijgen van een gezond

maximaal één glas alcohol te drinken, maar niet iedere

lichaamsgewicht. Bovendien werkt bewegen en sporten

dag. Voor mannen is het advies maximaal twee glazen

onspannend.

De contactgegevens vindt u achterin deze brochure.

alcohol te gebruiken, maar niet dagelijks. Bron: Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen

Preventie

14

15

3.4 Let op uw toiletgedrag

3.5 Zorg voor een gezond lichaamsgewicht

Gezond toiletgedrag kan problemen met de stoelgang verminderen en zelfs voorkomen.

LENGTE

200

195

Overgewicht, maar ook ondergewicht, kan spijsverterings-

Let daarom op onderstaande tips en verklein uw kans op klachten als verstopping en aambeien.

klachten verergeren of veroorzaken. Overgewicht speelt een rol bij het ontstaan van sommige leveraandoeningen, brandend maagzuur (reflux) en galstenen. Daarnaast is

Tips voor gezond toiletgedrag

spijsverteringziekten zoals dikkedarmkanker en slok-

aandrang heeft mag wel. Hard persen kan onder

aandrang krijgt u namelijk niet voor niets. Het is een

andere aambeien v eroorzaken. Als u zich ontspant en

teken dat uw endeldarm vol is, en dat ontlasting

zachtjes mee perst als u aandrang voelt, komt de

‘klaar’ is om uw lichaam te verlaten. In de dikke darm

ontlasting vanzelf.

darmkanker.

VEEL TE ZWAAR

120

180

175

35

110

(links), via uw gewicht (midden) naar de balk aan de

bezoek uit te stellen, blijft ontlasting langer dan

rechterkant. Op die manier berekent u uw BMI-index

170

TE ZWAAR

70

25

GEZOND GEWICHT

60

(Body Mass Index) genoemd. U kunt uw BMI ook berekenen door uw gewicht te delen door uw lengte in het kwadraat.

30

90 80

lichaamsgewicht heeft. Trek een rechte lijn van uw lengte

wordt vocht aan de ontlasting onttrokken. Door toilet-

krijgen van harde, droge ontlasting en verstopping.

40

130

100

In nevenstaande figuur kunt u bepalen of u een gezond

noodzakelijk in uw dikke darm. Hierdoor kunt u last

150 140

185

overgewicht een belangrijke risicofactor voor ernstige

→ Vermijd hard persen. Zachtjes ‘meepersen’ als u → Ga direct naar het toilet als u aandrang heeft. Deze

BMI (KG/M2)

GEWICHT

190

20 165

50

→ Neem een goede houding aan op het toilet; ga ontspan15

Bijvoorbeeld 70 kg /1.702 meter = 24,2

nen en rechtop zitten en plaats uw voeten op de grond.

160

In deze houding kan uw darm zich gemakkelijk legen.

Bron: Voedingscentrum Preventie

16

17

155

TE LICHT

Een BMI-index tussen 18,5 en 25 betekent dat u een

4 Wanneer naar de huisarts?

3.7 Overige adviezen

gezond gewicht heeft. Boven de 25 heeft u last van overgewicht. Is uw BMI lager dan 18,5? Dan bent u te

Op de websites www.maagleverdarmstichting.nl vindt u

mager en is het verstandig om aan te komen. Een diëtist

uitgebreide informatie over de risicofactoren van

Als u klachten heeft die niet binnen enkele weken vanzelf overgaan, is het altijd verstandig om naar uw huis-

kan u adviseren bij het verkrijgen van een gezond gewicht.

verschillende maag-, lever- en darmaandoeningen, zoals

arts te gaan. Bij sommige klachten is het zelfs verstandig om direct contact op te nemen met de huisarts.

dikkedarmkanker, slokdarmkanker, voedselinfecties,

Zulke klachten heten alarmsignalen of alarmsymptomen. Deze hoeven niet altijd te wijzen op een ernstige

hepatitis A, B en C.

aandoening. Het is echter wel belangrijk om alarmsignalen serieus te nemen en met de huisarts te bespreken.

3.6 Stop met roken

De huisarts kan beoordelen of verder onderzoek nodig is. In het algemeen geldt het advies om naar de huisarts te gaan als u een verandering opmerkt aan uw lichaam. Bijvoorbeeld een verandering in uw ontlastingspatroon,

Roken heeft een negatieve invloed op het slijmvlies in uw

eetlust of gewicht.

hele spijsverteringskanaal. Roken vergroot bovendien de kans op verschillende soorten kanker, zoals keelkanker, slokdarmkanker en dikkedarmkanker. Roken kan daarnaast

Veel klachten kunnen verminderen of verdwijnen door

de werking van het sluitspiertje tussen uw slokdarm en

aanpassingen in uw voedingspatroon of leefstijl. Voor

maag beïnvloeden. Hierdoor kunt u last krijgen van

sommige klachten zijn er zogenaamde zelfzorgmiddelen

oprispingen en brandend maagzuur (reflux).

verkrijgbaar bij de apotheek of drogist. Gebruik deze medicijnen nooit voor langere tijd. Bespreek het met uw huisarts, als de klachten niet binnen enkele weken verdwijnen.

Preventie

18

19


4.1 Slokdarm- en maagaandoeningen

4.2 Darmaandoeningen

4.3 Aandoeningen van de lever, galblaas en galwegen

Onderstaande klachten zijn de zogenaamde alarmsignalen


voor slokdarm- en maagaandoeningen. Als u last heeft

voor darmaandoeningen. Als u last heeft van één of meerdere


heeft van één of meerdere van deze klachten, is het

van één of meerdere van deze klachten, is het verstandig

van deze klachten, is het verstandig om naar uw huisarts

voor aandoeningen van de lever. Ze kunnen daarnaast wijzen

verstandig om naar uw huisarts te gaan.

om naar uw huisarts te gaan.

te gaan.

op een aandoening van de galblaas of galwegen. Als u last

Alarmsignalen

Alarmsignalen

Alarmsignalen

Ga meteen naar uw huisarts als u:



→ het gevoel heeft dat uw eten niet zakt;

→ een blijvende verandering opmerkt in uw ontlastings-

→ regelmatig moet overgeven;

→ ongewild gewicht verliest;

→ vaak misselijk bent;

patroon;

→ regelmatig moet overgeven of als u bloed overgeeft;

→ steeds erg moe bent;

→ steeds erg moe bent;

→ aanhoudende pijn heeft in uw bovenbuik of bij uw



→ bloed bij uw ontlasting heeft;

→ last heeft van geelzucht (het geel zien van de huid en/

borstbeen; → een verminderde eetlust heeft;

→ aanhoudende diarree heeft, of diarree met hoge koorts;

→ last krijgt van pikzwarte ontlasting;

→ aanhoudende of hevige buikpijn of andere ongemakken

→ steeds erg moe bent of als u last heeft van duizeligheid. Dit kan wijzen op bloedarmoede. Bloedarmoede kan optreden bij verschillende aandoeningen van de

of het oogwit); → last heeft van ontkleurde, witgele ontlasting; → last heeft van jeuk;

in uw buik heeft;

→ het gevoel heeft dat uw darm niet volledig wordt geleegd;

→ weinig eetlust heeft;

→ last krijgt van pikzwarte ontlasting.

→ aanhoudende pijn heeft in uw rechterbovenbuik.

slokdarm of de maag. Preventie

20

21


5 Meer informatie Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft over uw spijsvertering, dan kunt u contact opnemen met de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting. De infolijn is bereikbaar via telefoonnummer 0900 -20 25 625 (€ 0,15 per minuut), op maandag, woensdag en donderdag van 10.00 tot 14.00 uur. U kunt ook een e-mail sturen naar [email protected].

Internet

Lichaamsbeweging en sporten

Uitgebreide informatie is ook te vinden op de websites

Kenniscentrum sport

van de Maag Lever Darm Stichting:

Telefoon: 0318-49 09 00

www.maagleverdarmstichting.nl.

Internet: www.allesoversport.nl

Wilt u weten of u dagelijks voldoende vezels eet? Kijk op www.vezeltest.info en vul de test in.

Stoppen met alcohol?

Colofon

Trimbos-instituut Alcohol info

Gezonde voeding

Infolijn: 0900-1995 (€ 0.10 per minuut)

Voedingscentrum

Internet: www.alcoholinfo.nl

Internet: www.voedingscentrum.nl

oktober 2014

Stoppen met roken?

Redactie • Maag Lever Darm Stichting

Trimbos-instituut Roken info

Ontwerp en opmaak • Oranje Vormgevers

Infolijn: 0900-1995 (€ 0.10 per minuut)

Drukwerk • Torendruk

www.rokeninfo.nl Preventie

Artikelcode 5039 22

spijsvertering.info Preventie van spijsverteringsaandoeningen

Recommend Documents