SPELEND LEREN STOPPEN AFKICKEN IS AFSCHEIDNEMEN MAAR ALS JE GEBRUIKT VERLIES JE MEER MIJN ZOON TROK AAN DE BEL HET VERHAAL VAN EEN OMSLAG

het magazine van verslavingszorg noord nederland jaargang 2, nr. 3 2012

AFKICKEN IS AFSCHEIDNEMEN

MAAR ALS JE GEBRUIKT VERLIES JE MEER

MIJN ZOON TROK AAN DE BEL HET VERHAAL VAN EEN OMSLAG

COVERSTORY

PSYCHOMOTORE THERAPIE

SPELEND LEREN STOPPEN

Lammie Lamberts, divisiemanager Volwassenen Friesland

COLOFON Omslag is een magazine voor cliënten, medewerkers en relaties van Verslavingszorg Noord Nederland en wordt

denk als een

winnaar Niet alleen een uitgekiend plan helpt VNN om resultaten te behalen, maar mentaliteit speelt waarschijnlijk een nog grotere rol. Veel hangt af van hoe je op tegenslagen reageert. Net als in de sport. Het zijn niet alleen spieren, talent

gemaakt onder verantwoordelijkheid van de afdeling Communicatie. Omslag verschijnt vier keer per jaar. Hoofd- en eindredactie: Eveline Molenaar (hoofdredacteur) Lianne Zijlstra (eindredacteur) Maria Ruygrok (eindredacteur a.i.) Aan dit nummer werkten mee: Bettina Ouwehand, Cathelijne van der Reijden, Dennis

en training die bepalen of je goud wint op de Olympische Spelen. Cruciaal

van der Waal, Haitske Dijkstra, Hatta Smit, Jelly Gras,

is de mentale kracht. Niet bij de pakken neerzitten, maar jezelf herpakken en

Jenny Zuiderveld, Jeroen ten Heuvel, Jorrit Bosma,

doorzetten. Bij reorganisaties binnen bedrijven speelt dat ook een rol.

Lammie Lamberts, Lucette de Jongh, Mariëlle Kruikemeijer, Meike Westera, Michel, Saffira Rijkee,

VNN bevindt zich in een bestuurlijke verandering, te midden van een snel

Ytje Schaafsma

veranderende samenleving in een economische crisis met grote druk op

Fotografie

de zorg. Verandering staat of valt met goed leiderschap. En er bestaan maar

Erwin Walstra

twee soorten leiders: goede en slechte. De medewerker bepaalt het oordeel.

Inge Jansen

Een goede leider is voor mij iemand die denkt als een winnaar. Die dat aan zijn

Jacky van der Ende

medewerkers leert.

Robert van der Molen

Ik ben ervan overtuigd dat VNN nog beter kan worden. Door te investeren in

Vormgeving Haagsblauw, Den Haag

zijn medewerkers! In mijn nieuwe functie als divisiemanager is de grootste uitdaging de oplossingen waar we voor staan als VNN samen vorm te geven.

Druk

Met de nadruk op samen! Ieder in de rol waar hij het beste in is.

Koninklijke Van Gorcum BV, Assen

VNN is er tenslotte voor de cliënten en heeft een missie: ‘Perspectief bieden op

Oplage 3.100 exemplaren

een ander leven’. Hoop bieden. En dat doen we door de cliënt te helpen zichzelf te helpen. Hem te helpen zijn mentale kracht te herontdekken en te

Redactieadres

helpen weer controle te krijgen over zijn eigen leven. Ondanks de beperking

Verslavingszorg Noord Nederland

van zijn verslaving.

Afdeling Communicatie Postbus 8003

We moeten onszelf, elkaar en onze cliënten helpen om te denken als een winnaar. Want wie zo denkt, heeft grote kans de beste te worden!

9702 KA Groningen 050 - 364 89 86 [email protected] www.vnn.nl Abonnee worden? Stuur een e-mail naar [email protected]. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen aanvaardt de redactie geen aansprakelijkheid. Publiceren onder pseudoniem is mogelijk, de echte namen zijn bekend bij de redactie. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar worden gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, in fotokopie of anderszins, zonder voorafgaande toestemming. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend.

02

omslag nr. 3 2012

INHOUDsopgave

6

9

VINDEN VAN VEILIGHEID Cathelijne (links) en Mariëlle bieden Seeking safety aan cliënten met verslaving én posttraumatische stressstoornis.

10 YTJE IS VAN DE ALCOHOL AF

PSYCHOMOTORE THERAPIE

Dankzij het optreden van haar zoon staat ze weer met beide benen op de grond. ‘Ik ben hem hartstikke dankbaar’.

12

Door beweging en spel grenzen leren stellen en emoties de baas kunnen.

18

VERSLAVING EN AFSCHEID NEMEN Afkicken is afscheid nemen. ‘Maar’, zegt Jenny Zuiderveld, ‘tijdens gebruik verlies je veel meer.’

14 KETENPARTNERS Met Make up your mind maken Jeugdhulp Friesland, BC Woodbrookers en VNN jongeren bewust van de risico’s van alcohol, drugs, gokken en gamen.

TEAM CENTRAAL: DEELTIJD- EN KORTDURENDE BEHANDELING LEEUWARDEN We zijn trots op het nieuwe behandelprogramma, dat bottom-up vanuit het team is ontwikkeld. De resultaten zijn veelbelovend.

omslag nr. 3 2012

03

NIEUWS Nieuwe website VNN: gebruiksvriendelijker en completer Verslavingszorg Noord Nederland (VNN) lanceerde deze zomer een nieuwe website. De indeling is vereenvoudigd, de toegankelijkheid vergroot. Dat geldt niet alleen voor de geboden informatie. Cliënten kunnen zich ook makkelijker aanmelden: via één centraal telefoonnummer of via het digitale formulier op de website. Uit onderzoek tijdens de ontwikkelingsfase kwam naar voren dat bezoekers die voor het eerst op de website van VNN komen, vooral zoeken naar informatie over alcohol, drugs of gamen. De rubriek Meer weten over is daarom prominent aanwezig. Op de website staan diverse tests die helpen erachter te komen hoe het zit met je alcoholgebruik of gokgevoeligheid. Foto’s en film De website spreekt alle doelgroepen op eigen wijze aan. De onderwerpen voor jongeren zijn dus anders dan die voor familieleden of voor volwassenen. Nieuw zijn de ervaringsverhalen van cliënten, familieleden en professionals, waarin sitebezoekers herkenning kunnen vinden.

Websitebezoekers willen graag beeld zien, vandaar dat fotografie en film een veel prominentere rol hebben gekregen. Professionals De website bevat praktische informatie voor diverse professionele relaties van VNN: huisartsen, jongerenwerkers, gemeenten, onderwijsinstellingen en zorgverzekeraars. En iedereen die graag bij Verslavingszorg wil werken of stage lopen, ziet onder Werken & Leren snel wat de mogelijk­ heden zijn. Nieuwsgierig geworden? Kijk op www.vnn.nl

VNN-afdeling Werken naar WerkPro Om cliënten betere werkactiviteiten te kunnen bieden heeft Verslavingszorg Noord Nederland (VNN) haar afdeling Werken overgedragen aan WerkPro. WerkPro heeft een gevarieerd werkaanbod voor een zeer brede klantengroep en is deskundig in toeleiding naar de arbeidsmarkt. Samenwerking tussen beide organisaties lag voor de hand omdat ze hetzelfde werkgebied hebben: Groningen, Friesland en Drenthe.

04

omslag nr. 3 2012

De 24 VNN-medewerkers van de afdeling Werken zijn sinds 1 juli 2012 in dienst bij WerkPro. Zo blijft de begeleiding van de cliënten in voor hen vertrouwde handen. Van de ongeveer 9500 VNN-cliënten participeren er zo’n 450 per jaar in dag­

bestedingsactiviteiten of in individuele werkbegeleidingsactiviteiten. Het voornemen is om de samenwerking met WerkPro de komende jaren verder te intensiveren. De organisaties versterken elkaar door expertise uit te wisselen over werk, dagbesteding en begeleiding van mensen met verslavings­problematiek. Dit leidt tot een een nog breder werkaanbod voor de cliënten en een beter behandelprogramma. Meer informatie: www.werkpro.nl

Sinds juli is Verslavingszorg Noord Nederland (VNN) officieel deelnemer van het programma In voor Zorg! Om de samenwerking te bezegelen, plaatsten Ruben van Zelm (coach In voor Zorg!), Ingrid Willems (manager zorg VNN) en Rob Jaspers (voorzitter raad van bestuur VNN) een plaquette in de hal van het hoofd­kantoor in Groningen.

VNN is In voor Zorg

Zorgpaden Het programma In voor zorg! is een initiatief van het ministerie van VWS en Vilans, kenniscentrum lang­ durende zorg. Het helpt zorgorganisaties hun werk­ processen in te richten. Bij VNN gaat het vooral om het inrichten van de zorgpaden. Een zorgpad is de aaneenschakeling van verschillende modules met verschillende behandelzwaartes. De ene cliënt heeft immers een ‘zwaardere’ behandeling nodig dan de ander en VNN wil de behandeling zo goed mogelijk aan laten sluiten op de behoefte van de cliënt. Het zorgpad vormt de basis voor het behandeltraject van de cliënt en kan zonodig aangevuld worden met extra modules. Meer weten? Kijk op www.invoorzorg.nl (zoekterm VNN)

Geen verslavingszorg meer aan de Tadingastraat

Meer VNN aan de Oostergoweg in Leeuwarden De VNN-afdelingen van Tadingastraat 3 in Leeuwarden zijn verhuisd naar Oostergoweg 6. Ook de ambulante VNN-teams van Oostergoweg 8 werken voortaan aan Oostergoweg 6. De verhuizing betekent dat nu alle medewerkers van de teams ambulant noord en ambulant jeugd, methadon­ behandeling, FACT-teams, straathoekwerk en reclassering hun intrek hebben genomen in Oostergoweg 6. De afdeling preventie en voorlichting en het management van de divisie Friesland waren hier al gehuisvest. De verslavingskliniek voor volwassenen blijft op Oostergoweg 8. Eigen panden Oostergoweg 6 is de afgelopen maanden opgeknapt en voorzien van spreekkamers en behandelruimten. Om de aanloop van cliënten goed te stroomlijnen, heeft het

pand twee ingangen: één aan de oostkant en één aan de noordkant. De verhuizing betekent voor VNN ook een bezuiniging. De huurovereenkomst voor Tadingastraat 3 is opgezegd; de eigen panden aan de Oostergoweg worden nu optimaler gebruikt. Ondanks de concentratie aan diensten, gebruikt VNN niet het hele pand aan Oostergoweg 6. De resterende duizend vierkante meter krijgt een andere bestemming.

omslag nr. 3 2012

05

MIJN OMSLAG Ytje (44) is een jaar van de alcohol af. Ze dronk om haar extreme angsten te verdringen. Haar 17-jarige zoon greep in. Waar bemoei jij je mee, dacht ze eerst.

Mijn zoon trok aan de bel,

achteraf ben ik daar dolblij om

tekst: Saffira Rijkee fotografie: Inge Jansen

06

nr. 3 2012

‘Een paar jaar geleden was het hier heel anders. Toen woonde ik hier nog samen met mijn zoon en dochter’, zegt Ytje, moeder van drie kinderen waarvan de oudste zoon 23 is en al zeven jaar bij haar ex-man woont. Haar middelste zoon was 17 en haar dochter 12, toen de situatie thuis de spuigaten uitliep. ‘Ik kampte met extreme angsten, waardoor ik vooral mijn dochter heel strak hield. Als ze hier bij het strandje wilde zwemmen met vriendinnen, zag ik haar al verdrinken. Dus dat mocht ze niet. Iedere moeder heeft angsten om haar kinderen, maar dit was – achteraf gezien – ziekelijk en niet reëel meer. Op een gegeven moment merkte ik dat het hielp als ik een biertje dronk. Maar al snel moest ik elke dag en steeds meer drinken, om hetzelfde effect te bereiken.’ Het was Ytje’s destijds 17-jarige zoon die bij VNN aan de bel trok. Ytje: ‘Ik was het daar helemaal niet mee eens, dacht: waar bemoei jij je mee! Ik vond niet dat ik veel te

dert steeds van mening. Eerst zou ze na mijn opname bij me terugkomen, vervolgens nadat ik verhuisd was. Afgelopen april werd gemeld dat de gezinsvoogd nog een jaar aanblijft. Het is beter als mijn dochter nog tot december dit jaar bij haar vader bleef, zei hij. Daar heb ik opnieuw mee ingestemd, maar nu zegt de voogd ineens dat ze daar tot haar zestiende moet blijven. Daar heeft ze meer structuur zegt hij, haar vader is strenger dan ik. Nu wordt het dus ineens op mijn karakter gegooid. Daar ga ik niet mee akkoord! Mijn dochter is inmiddels 14 en ze wil heel graag naar mij terug.’ Ytje is heel stellig: drinken doet ze niet meer. De band met haar zoon is weer hartstikke goed, haar kinderen zijn haar drijfveer. Als extra stok achter de deur, slikt ze vier keer per week Refusal, een medicijn dat ervoor zorgt dat je hondsberoerd wordt als je ook maar een beetje alcohol drinkt. Nadeel hiervan is dat Ytje nogal last van haar

‘Ik werd minder angstig als ik een biertje dronk. Dat werden er steeds meer’ veel dronk, het viel wel mee, dacht ik. Maar terugkijkend zie ik ook dat het zo niet langer kon. Ik besloot mezelf eerst de kans te geven om er zonder hulp vanaf te blijven, maar dat lukte niet. Toen heb ik alsnog zelf contact opgenomen met VNN.’ In januari 2011 kon Ytje terecht voor een opname in Leeuwarden. Ze wilde graag met haar angsten aan de slag en dat kon, met behulp van gesprekken met een psycholoog. Al na een paar testjes was duidelijk dat Ytje’s angstniveau ver boven het gemiddelde lag. Tijdens haar kortdurende opname leerde Ytje om die angsten ‘een plekje op de achtergrond’ te geven.

darmen heeft. Maar nadat ze vorig jaar juli een lichte terugval kreeg toen ze de pilletjes drie vakantieweken lang niet slikte, durft ze er niet zomaar weer mee te stoppen. Vooral niet omdat ze haar dochter terug thuis wil hebben. Tegen de tijd dat deze Omslag verschijnt, is Ytje verhuisd naar een dorp op negen kilometer afstand van haar zoon en dochter. ‘Dan ben ik in elk geval dichterbij. Ik zie mijn dochter nu één dag per week, na de verhuizing wordt dat opgebouwd en de bedoeling is dat ze weer bij mij komt wonen in december. Als het niet anders kan, wordt het een rechtszaak.’

Op 8 april 2011 kwam Ytje weer thuis. Haar zoon woont inmiddels op zichzelf en haar dochter woont nu bij haar ex, zestig kilometer bij haar vandaan. ‘Ik viel wel in een gat, want ineens zat ik hier helemaal alleen. Mijn dochter zou na de opname weer bij mij terugkomen, maar onze gezinsvoogd besliste toch anders.’ Ze zucht: ‘Hij veran-

Dankzij het optreden van haar zoon staat Ytje weer met beide benen op de grond. ‘Ik ben hem nu hartstikke dankbaar. Tijdens mijn opname heb ik heel veel geleerd, ik heb goede ervaringen met VNN. Die ziekelijk angsten heb ik echt niet meer. En ik weet nu dat je de hoop nooit moet verliezen!’

omslag nr. 3 2012

07

VNN’ers dragen bij aan betere verslavingszorg

in Servië

Nikola Vučković en Rob Jaspers

‘Het zit zo: mijn vriend Darko wil een therapeutische gemeenschap van de grond krijgen in Novi Sad. En ik sta achter hem.’ tekst: Maria Ruygrok fotografie: Hatta Smit In juni vorig jaar verscheen in Omslag het artikel “VNN inspireert over grenzen heen”. Hierin vertelt Hatta Smit, psychomotorisch therapeut in Verslavingskliniek HoogHullen, over House of Hope Serbia. Een project dat streeft naar professionelere verslavingszorg in Servië. Initiatiefnemer is Darko Cvetic, die dankzij een behandeling op Hoog-Hullen, inmiddels tien jaar geleden, zijn leven weer volledig op de rit kreeg. Darko gunt zijn verslaafde exlandgenoten een vergelijkbare humane behandeling. Daarom ging hij in gesprek met deskundigen in zijn vaderland en met zijn oud-therapeut Hatta Smit. ‘Voor ik het wist, was ik verzeild in een mooi en spannend proces,’ vertelt deze enthousiast. ‘Onze stichting Protok is betrokken bij grote

psychoactieve middelen) en de gemeente Novi Sad in maart 2011 een internationaal symposium. Hatta was daar de hoofdgast. Deze activiteiten versterkten niet alleen de motivatie van de professor om de verslavingszorg anders aan te pakken, ook de wethouder Zorg van Novi Sad raakte bevlogen. Gastvrije VNN’ers Darko’s droombal rolt ondertussen met een sneltreinvaart door. In oktober vorig jaar kwam professor Vučković voor drie dagen naar Nederland en maakte kennis met veel VNN-afdelingen. Tijdens dit bezoek bezegelden de professor en VNN-bestuursvoorzitter Rob Jaspers de toekomstige samenwerking met een handdruk (zie foto). In februari 2012 reisden Hatta en Darko opnieuw naar Servië, dit keer om een intensieve tweedaagse training te geven

‘DE SERVISCHE GASTEN SLOEGEN STEIL ACHTEROVER VAN HOE WIJ BIJ VNN WERKEN’ veranderingen in de verslavingszorg in Servië. Want dát het anders moet, is duidelijk. Als verslaafde kun je daar nog steeds in een strafinrichting belanden, waar je als je pech hebt in elkaar wordt geslagen.’ Sneeuwbaleffect Voorbeelden van goede verslavingszorg zijn er niet in Servië. Nu heeft VNN die functie. ‘De bal rolt’, schreef Hatta op de intranetsite van VNN, en daarmee zei hij niets teveel. In een werkbezoek van Darko en Hatta aan Servië, organiseerden professor Nikola Vučković (voorzitter van de Servische Commissie voor preventie van misbruik van

08

omslag nr. 3 2012

aan achttien sociotherapeuten, verpleegkundigen, psychologen en artsen. In mei hadden vier medewerkers uit Novi Sad een bewonersstage van twee weken op HoogHullen. En in juni brachten twee Servische artsen een werkbezoek aan de Detoxcentra van VNN en aan Hoog-Hullen. Hatta klinkt bewogen: ‘Ik ben diep onder de indruk hoe mijn collega’s de Serviërs ontvangen hebben. Al toen ik het voorstelde, werd op alle fronten zó positief gereageerd: iedereen liet weten dat de gasten ontzettend welkom waren. Ook onze artsen maakten er tijd voor. De gasten sloegen echt steil achterover van hoe hier gewerkt

wordt!’ Eén collega wil hij in het bijzonder noemen: ‘Alex Spajic. Net als Darko komt hij oorspronkelijk uit Servië en is exbewoner van Hoog-Hullen. Hij heeft daarna de SPH-opleiding gedaan en werkt nu bij VNN, op Dok3. Alex was tijdens de stages en werkbezoeken contactpersoon, begeleider en tolk.’ Met bijna vaderlijke trots zegt Hatta: ‘Hij heeft zoveel indruk gemaakt, dat hij is uitgenodigd om een inleiding te houden op de Universiteit van Novi Sad!’ Liefdewerk-oud-papier Dankzij al deze gedreven kennisoverdracht is nu een stevige groep verslavingsmedewerkers in Novi Sad zeer gemotiveerd om de zorgaanpak te vernieuwen. De wethouder Zorg zorgde voor een geschikt gebouw en heeft in principe toegezegd dat zijn gemeente garant staat, mochten andere geldschieters (waaronder een Europees fonds) niet over de brug komen. Er is een mogelijkheid dat de therapeutische gemeenschap dit najaar van start gaat. Hatta realiseert zich dat er nog veel werk aan de winkel is. Al was het alleen al het opknappen en inrichten van het gebouw. ‘Voor dat laatste zijn we op zoek naar goede (tweedehands) spullen. Want rijk zijn we niet. Tot nu toe ontvangt de stichting bescheiden bedragen uit particuliere giften en danken we veel aan VNN. Maar verder is het liefdewerk-oud-papier.’ Samenvattend: ‘Weet je, het zit gewoon zo: Darko wil de situatie daar verbeteren en een kleine kern van zes mensen – waaronder ikzelf – staat achter hem. We gaan door tot de therapeutische gemeenschap er is en de verslavingsmedewerkers daar het zelf redden.’ Met nadruk: ‘En als dat slaagt, dan heeft dat heel erg te maken met de inzet van veel VNN’ers!’ Kijk voor meer informatie over het project op www.houseofhopeserbia.com

Seeking Safety

voor cliënten met een dubbele diagnose Seeking Safety is een behandeling voor cliënten met posttraumatische stressstoornis (PTSS) én verslaving. Alles is erop gericht meer veiligheid in het dagelijks leven te creëren door nieuwe vaardigheden aan te leren. tekst: Jorrit Bosma illustratie: boekomslag Bohn Stafleu Van Loghum Sociotherapeut Mariëlle Kruikemeijer en GZ-psycholoog Cathelijne van der Reijden (zie ook pagina 18-19) zijn pioniers. In Leeuwarden begeleiden ze VNN’s eerste ‘Vinden van Veiligheid’-groep. De behandeling bestaat uit 25 wekelijkse sessies van twee uur. Voorbeelden van thema’s zijn: begrip krijgen voor jezelf, inzicht krijgen in waarom je je voelt zoals je je voelt, omgaan met triggers, denken in herstel. De doelgroep is kwetsbaar: problemen op meerdere leefgebieden en eenzaamheid. Cathelijne: ‘Het is vaak een hele stap om deel te nemen aan zo’n behandeling. We lezen dan ook in de evaluatieformulieren dat de behandeling confronterend is. Gelukkig óók in positieve zin.’ Mariëlle vult aan: ‘Er zijn zoveel redenen om niet te komen. Sommige deel­ nemers denken daar de hele week aan. En tóch komen ze. Ik vind dat elke keer weer bijzonder om mee te maken.’ Schudden aan een boom ‘Vinden van veiligheid’ richt zich op de symptomen van PTSS en verslaving in het nu Het traumatische verleden komt wel ter sprake, maar niet uitgebreid. Cliënten uit de doelgroep zijn daar vaak nog niet aan toe. Cathelijne: ‘Vergelijk het met hard schudden aan een boom. Als stam en wortels wankel zijn, valt de boom om. Seeking Safety verstevigt de basis met een gezond netwerk en een veiliger leef­omgeving. Pas als mensen sterker staan, kunnen ze de keus maken een vervolg­ behandeling te volgen of (blijvend) met middelen te stoppen.’ Regie en keuzevrijheid zijn andere sleutelbegrippen. Mariëlle: ‘We pushen niet. Deze groep is daar heel gevoelig voor. Mensen bepalen zelf hun grens. We bieden veel informatie aan op A4-tjes met tips hoe ze dingen anders aan kunnen pakken. Maar ze besluiten zélf of en hoe ze het toepassen in het dagelijks leven.’ Afvinklijstje PTSS en verslaving zijn vaak complex met elkaar verweven. Mensen zijn bijvoorbeeld middelen gaan gebruiken als een vorm van zelfmedicatie om zich staande te houden. Maar verslaving vergroot het risico om opnieuw een trauma mee te maken. Deze behandelmethode laat die verwevenheid zien en groepsgenoten herkennen het bij elkaar. Cathelijne: ‘Niets werkt op korte termijn beter dan middelen. Anders zouden mensen niet gebruiken. Wij proberen te laten zien dat er ook andere keuzes zijn, die op lange termijn beter uitpakken.’

Het werkboek Seeking Safety staat vol met tegenstellingen tussen oude patronen en nieuwe alternatieven. Deelnemers kleuren dat in met hun eigen situatie. Mariëlle start elke sessie met de vraag welke copingvaardigheden zij in de praktijk hebben gebracht. Ofwel: hoe zijn ze omgegaan met lastige situaties? ‘Het eerste antwoord is vaak “Ik heb niks gedaan”. Maar ga je dan het afvinklijstje langs, dan kom je altijd wel wat tegen.

VERSLAVING VERGROOT HET RISICO OP EEN NIEUW TRAUMA Iemand kan bijvoorbeeld vertellen dat hij verschrikkelijk boos was, maar dat het gelukt is dat niet op een persoon af te reageren, door een stuk te gaan lopen. Ander voorbeeld: heel erg de neiging om te gaan drinken, maar dit onderdrukt door afleiding te zoeken. Soms vult een groeps­ genoot aan. Het niveau van interactie in de groep is opvallend groot.’ Geen controles Zwart-wit denken en uitgaan van doemscenario’s komen vaak voor. Wekelijkse voornemens zorgen voor concrete successen die het zelfvertrouwen vergroten. Het vertrouwen in anderen is evenmin vanzelfsprekend: ‘Het is daarom essentieel dat wij al onze afspraken nakomen, ook als het over details gaat. Andersom geven wij deelnemers vertrouwen door uit te gaan van wat zij zeggen. Het Amerikaanse behandelingsmodel oppert urinecontroles uit te voeren, om te zien of mensen liegen over hun middelengebruik. Wij kiezen daar niet voor.’ Eigen keuzes Seeking Safety is een wereldwijd toegepast en bewezen model. Toch ligt de sleutel tot succes voor een belangrijk deel bij de behandelaars. Dit najaar start de behandeling in Hoogeveen, Groningen en Assen. Ook is er interesse vanuit Emmen en Sneek. Cathelijne en Mariëlle zijn benieuwd naar de toekomst van ‘Vinden van veiligheid’: ‘Wij volgen in principe het handboek, maar maken onze eigen keuzes. Onze huidige deelnemers nemen de teksten gretig op en doen vaak ook extra huiswerk. Maar werkt het ook bij mensen met een taalachterstand of een beperking? En welke aanpassingen zijn dan nodig?’ Halverwege 2013 is de eerste evaluatie te verwachten.

omslag nr. 3 2012

09

Jeroen ten Heuvel

COVERSTORY

Psychomotore therapie:

Spelend leren stoppen Door beweging en spel grenzen leren stellen, emoties de baas kunnen, en daarmee verslaving een halt toeroepen. Dit is wat Jeroen ten Heuvel in acht weken tijd met zijn cliënten wil bereiken met psychomotore therapie (PMT). tekst: Saffira Rijkee fotografie: Robert van der Molen Mensen met een verslaving hebben over het algemeen moeite met grenzen. Met die van henzelf, met die van mensen om hen heen. En zelfs letterlijk, zo vertelt VNN-therapeut Jeroen ten Heuvel, met de grenzen van ruimten. ‘Dat is apart om te zien, hoor. Als jij volleybalt, dan laat je een balletje rollen als je mist. Iemand die hier volleybalt, zie je – wanneer de bal over de omheining gaat – zó achter die bal aanduiken. TONK! Met het hoofd op zo’n houten plaat. Cliënten die altijd met middelen bezig zijn, vergeten zichzelf gewoon. Dat is ook kenmerkend voor de mensen die we hier hebben.’ Hoe zit het echt? Psychomotore therapie (PMT) laat mensen door beweging nieuwe ervaringen opdoen op het gebied van voelen en denken, met als doel gedragsveranderingen teweeg te brengen. De vraag aan Jeroen: hoe werkt dat, gedragsverandering door beweging? ‘Als mensen over zichzelf praten, doen ze dat vaak vanuit een ideaalplaatje. Daartoe zijn we allemaal geneigd. Mensen zeggen

10

omslag nr. 3 2012

bijvoorbeeld dat ze heel goed met grenzen kunnen omgaan, heel goed kunnen samenwerken, of zich heel goed kunnen laten leiden. Maar als ze het in een opdracht letterlijk moeten doen, ervaren ze hoe het echt zit.’ Jeroen werkt in groepen, waar hij zelf min of meer buiten staat. ‘Het liefst laat ik mensen binnen de groep tegen elkaar zeggen hoe het zit. Dat geeft de meeste kracht. Mijn taak is om hen te stimuleren ook daadwerkelijk dingen tegen elkaar te zeggen. Vaak gebeurt dat door ze iets te laten bouwen of een puzzel oplossen met z’n allen. In samenwerking met anderen krijg je helder wat er in je hoofd aan de hand is. De link met verslaving is dan vaak snel gelegd.’ Vlot bouwen Een tijdje geleden liet Jeroen zijn groep een vlot bouwen. ‘Ze begonnen hier binnen al te bouwen, wildenthousiast. Maar toen kwamen ze erachter dat het vlot niet door de deur paste. Ik zat ondertussen al die tijd op mijn handen, denkend: o, o, jammer, jammer! Maar ik kon er niks van zeggen, want dan vul ik het voor ze in, los ik het voor ze op. Ik heb ook al een paar keer mee­ gemaakt dat mensen wél met het vlot op de schouders richting vijver gingen!’ Jeroen vertelt dat het ook voorkomt dat iemand bij de vijver ineens zegt dat hij niet meegaat: ‘Terwijl de afspraak was: we gaan allemáál. Wat er dan in de groep gebeurt, is heel interessant. Soms gaat de hele groep onverrichter zake terug. De vraag is dan: “Waarom geef je zo laat je grenzen aan?” Een reactie kan zijn: “Ik durfde het niet te zeggen, ik wilde het

niet verzieken voor de rest.” Volgende vraag: “Wat doe je thuis in dit soort gevallen?” “Dan ga ik drinken.” Het mooiste is om ze allemaal met dat vlot over het water te zien gaan, maar dat lukt niet altijd. De weg ernaartoe is in feite nog belangrijker.’ Stop jij! Mensen die PMT volgen, leren dat ze bang mogen zijn. Angst hebben voor bepaalde dingen is heel gezond, daar mag je naar luisteren. Jeroen: ‘Veel mensen die hier komen zijn niet alleen verslaafd, maar ook ernstig getraumatiseerd. Als je onder invloed bent, mag alles wat dichterbij komen en heb je niet zoveel last van de mensen om je heen. Hier leren ze eindelijk eens zeggen: stop jij! Dat is heel spannend, maar ook heel prettig. Zo leer je ook stop zeggen tegen je middel. En, ook wel handig: hoe je emoties de baas blijft. Want als die je de oren uitkomen, begint de trek natuurlijk. Dan grijp je naar alcohol en drugs’. Naar zichzelf kijken PMT is altijd een aanvulling op andere therapieën, zoals gesprekstherapie, creatieve therapie of een leefgroep. Doel is, zoals gezegd, gedragsverandering. Ziet Jeroen dat ook echt, na acht weken? ‘Ja. Ik zie dat mensen beter naar zichzelf kunnen kijken, beter grenzen aangeven. Ze zijn wat stabieler in hun emoties. In het begin zeggen ze vaak: ik voel niks, ik heb nergens last van. Pas als iemand écht te dichtbij komt, kunnen

‘Angst hebben voor bepaalde dingen is heel gezond’ ze een keer uithalen. Maar dan zit de emotie alweer zó hoog. Terwijl daar natuurlijk een hele opbouw aan vooraf gaat. Als je je daarvan bewust bent, kun je daar ook je gebruik aan koppelen. Als dat eenmaal lukt, is de trek minder en overkomt het leven je niet zo. Dan krijg je er stuur op.’ Verstoppertje spelen Erover praten hoeft niet altijd, doen is belangrijker. Jeroen: ‘Mensen zijn vaak star en gesloten als ze hier beginnen. Eerst gaan we maar eens lekker plezier maken met elkaar. Paintball met elastiekjes bijvoorbeeld. Stel je voor: van de hele tijd thuis in je eentje zitten drinken, naar hier rondrennen en met elastiekjes op elkaar schieten. Cliënten lopen hier als kinderen door de zaal te roepen: “Jij was raak, jij was raak!” Dat vind ik práchtig. Als ze een uur plezier hebben gehad, ben ik tevreden. Als volwassen mensen zo ver komen dat het ze lukt om hier verstoppertje te spelen… Moet je kijken wat je kunt, zeg ik dan. Jij kunt al gekke dingen doen zónder dat je middelen nodig hebt. Op dat moment ben je zo ver weg van verslaving.’

De Cliëntenraad over PMT Door beweging en spel grenzen leren stellen, emoties de baas kunnen, en daarmee verslaving een halt toeroepen.” De Cliëntenraad is heel positief over de ‘mini-therapie van acht weken’, zoals hiernaast wordt geschetst. De CR-leden kozen verschillende invalshoeken voor hun reacties.

Eén van de invalshoeken is de eigen ervaring in het verleden met PMT van een CR-lid: ‘Ik vind dit artikel een openbaring daar ik een heel ander plaatje heb van PMT. Vergeleken bij wat ik zelf meemaakte, is dit groots van opzet. Op de locatie waar ik destijds zat, werd je in slaap gepraat of ging je een beetje rondrennen in een sportzaaltje met als afwisseling een shuttle en badmintonracket. Een shuttletje dat je heen en weer kon meppen en de mededeling dat je je eigen grenzen moet aangeven. Punt.’

Waardering voor bewegen Het positieve oordeel van de Cliëntenraadsleden over PMT, komt duidelijk niet voort uit hun eigen ervaringen in het verleden, maar meer uit de toenemende waardering voor bewegen als onderdeel van de behandeling. Een CR-lid vatte de betekenis van PMT als volgt samen: ‘Deze minitherapie ondersteunt en versterkt alle grondslagen en de praktijk van de verslavingszorg!’ In dit verband mag ook de runningtherapie niet onvermeld blijven. Was nog niet zo lang geleden hardlopen vooral een vorm van vrijetijdsbesteding voor Inspirerende ruimte is nodig liefhebbers? Nu is het veel meer Dat de ruimte waarin PMT gegeven dan dat! wordt ertoe doet, blijkt ook uit de reacties. PMT in het basispakket Zo worden kelders, groot en klein, Nog een reactie vanuit de Cliëntendoorgaans niet erg inspirerend raad: ‘Angst als basisemotie zorgt gevonden. Er is wel verschil tussen er naar mijn mening vaak voor ‘een kleine ruimte, die stinkt, waar dat mensen zich niet uitspreken je in slaap gepraat wordt’ en ‘een en geen voldoening uit het leven sportzaal waar je een feestje kan halen. Hierdoor dreigt de “emmer maken, zoals Jeroen ten Heuvel steeds weer vol en over te lopen”. het graag ziet’. Middelengebruik zorgt ervoor dat Tja, het is wat met die vak­ deze druk afneemt. PMT – het leren therapieën. In een vorige cover­ omgaan met emoties en het stellen story (Omslag nr. 2, 2012) werd van grenzen – zou wat mij betreft gewezen op een kelder waarin dan ook in het basistherapeutisch creatieve therapie wordt gegeven. pakket mogen.’ Ook toen spraken Cliëntenraads­ Tot slot nog deze woorden van een leden van ‘geen inspirerende ander CR-lid: ‘Ik steun dit artikel en ruimte’. steun Jeroen van den Heuvel met zijn opzet van de PMT-uitvoering.’ Namens de Cliëntenraad, Jelly Gras, ambtelijk ondersteuner

omslag nr. 3 2012

11

verslaving en… afscheidnemen

Het loslaten van je middel is een rouwproces Afkicken is afscheidnemen: van je middel en van je scene. In zekere zin zeg je vaarwel tegen je beste vriend en je vertrouwde omgeving. ‘Maar tijdens gebruik verlies je veel meer,’ aldus sociotherapeut Jenny Zuiderveld. tekst: Maria Ruygrok fotografie: Erwin Walstra ‘Drank en drugs zijn vaak een hulpmiddel om het leven draaglijker te maken, om met onzekerheid of verdriet om te kunnen gaan, om je beter te kunnen uiten. Als je stopt, raak je dus veel meer kwijt dan alleen dat middel. Zeker in het begin weet je echt niet hoe je daarmee om moet gaan. Je wordt je bewust van allerlei emoties: angst, verdriet, schuldgevoelens.’ Sociotherapeut Jenny Zuiderveld van de Kortdurende Behandeling (KD) in Leeuwarden praat met compassie: ‘Daar komt bij dat je gewend bent aan een bepaalde scene: je kroegmaten, de sfeer, soms familieleden die ook gebruiken. Als je in behandeling bent, is het vaak te moeilijk om je – zonder te gebruiken – in die situatie te begeven. Het blijft natuurlijk enorm triggeren.’ Ze knikt: ‘Inderdaad, het is vergelijkbaar met een rouwproces. Niet voor niets maken wij in de groepen op onze afdeling regelmatig gebruik van Kübler-Ross.’ Stadia van Kübler-Ross Wie kent ze niet? De vijf stadia in de rouwverwerkingstheorie van deze Zwitserse psychiater: ontkenning/shock, woede/

12

omslag nr. 3 2012

angst, onderhandelen/marchanderen, verdriet/depressie, aanvaarding/acceptatie. Ook in het loslaat-proces tijdens de verslavingsbehandeling zijn deze fases herkenbaar. Jenny: ‘Daarom is het een bruikbaar hulpmiddel in onze groeps­ gesprekken, met name tijdens de emotieregulatie, een van de vier pijlers van ons behandelprogramma.’ (zie ook pagina 18) De eerste fase – de ontkenning – hebben de meeste cliënten voor de opname of in de kliniek al doorgemaakt, voordat ze naar KD komen. ‘Hier hebben we meer te maken met de angst, het onderhandelen en de depressie. Heel bewust bieden we veel ruimte om het over afscheid te hebben. Het is goed als de cliënten aan elkaar hun gevoelens benoemen, als anderen het herkennen en vragen stellen.’ Weekend naar huis Juist het begrip en de herkenning in de groep heeft een helend effect. Jenny: ‘Hier op KD voelen de cliënten zich op een gegeven moment veilig en steeds sterker. Maar in de weekenden is het anders. Dan gaan ze naar huis – een verplicht onderdeel van onze behandelprogramma – en

Jenny Zuiderveld

is alles waarvan ze afscheid willen nemen, weer dichtbij: de verleiding, de oude vrienden, de rekeningen en de andere ellende. Twee dagen is vaak nét te behappen; hier kunnen ze die weekenden voor- en nabespreken.’ Hoe pakte jij het aan? De KD-medewerkers zijn ervan overtuigd dat het voor de cliënten het meest waardevol is om te leren van de ervaringen van groepsgenoten. ‘Die weten hoe het is of was, die laten zien hoe het kan worden. Dat helpt.’ Ze geeft een voorbeeld: ‘Hoe pak je het aan als je thuis bent en er staat een oude vriend voor de deur. Hoe zeg je: “Je bent welkom, maar je krijgt hier geen drank meer!” Anderen kunnen je vertellen hoe zij dat aangepakt hebben.’ Ander voorbeeld: ‘Als een cliënt wil proberen om naar een sportclub te gaan. Dan kan hij vragen hoe dat voor een ander was. Misschien wil iemand de

CLIËNT OVER AFSCHEIDNEMEN:

‘Mijn leven is moeilijker en saaier’ Michel (32) was verslaafd aan GHB. Hij heeft een kortdurende behandeling gevolgd bij VNN in Leeuwarden. Om aan zijn verdere herstel te werken, is hij sinds kort opgenomen in verslavingskliniek Hoog-Hullen in Eelde. ‘Als je gestopt bent met drugs begint het eigenlijk pas. Ik ben mijn baan kwijt, heb weinig contact met mijn kinderen, heb schulden, mijn huis is een puinhoop, ik heb geen hobby’s en terug naar mijn oude vrienden kan ik niet, want die gebruiken allemaal GHB. Nuchter zijn voelt heel ongemak­kelijk. Ik ben heel erg zoekende naar wie ik ben en wat ik wil. Door mijn gebruik heb ik jarenlang niks gevoeld en heeft mijn leven in feite stilgestaan.’

eerste keer wel meegaan.’ Resumerend: ‘Met ons behandelprogramma zorgen wij voor de vorm, de groep zelf zorgt voor de dynamiek. Als teamleden zeggen we niet: “zo en zo moet jij het

is. ‘Dat kan je baan zijn, je partner, je kinderen, je huis, je gezondheid, je geheugen. Als je gebruikt, verlies je uiteindelijk veel meer dan wanneer je stopt. Wij hulpverleners moeten dat inzicht en

‘Als iemand zijn kinderen eindelijk mag zien, kan dat een enorme boost geven’ doen”. Wij bieden de voorwaarden en mogelijkheden om de cliënten hier zelf achter te laten komen.” Successen delen De motivatie om afscheid te nemen van het middel, zit ’m voor een groot deel in de last die iemand heeft van zijn gebruik. Jenny weet uit ervaring dat er al heel veel is gewonnen als een cliënt inziet wat hij tijdens zijn gebruik allemaal kwijtgeraakt

de motivatie warm houden, wij moeten de toekomstige voordelen blijven voorspiegelen, daarop blijven hameren.’ Glimlachend: ‘Maar als teamleden krijgen we natuurlijk vaak terug dat wij makkelijk praten hebben. Daarom stimuleren we de groepsleden om successen onderling te delen. Als iemand zijn kinderen eindelijk mag zien, kan dat een enorme boost geven. Niet alleen individueel, maar in de hele groep!’

‘Als je alleen naar de korte termijn kijkt, ben ik er niet gelukkiger op geworden. Mijn leven is nu veel moeilijker en saaier dan toen ik nog gebruikte en ik voel me soms eenzaam. Maar ik kijk ook naar de lange termijn en wil een ander leven. Ik móest iets aan mijn verslaving doen, voor mezelf, maar ook voor mijn kinderen. Ik heb een groot schuld­gevoel richting hen. Ik wil weer een goede vader zijn en mijn leven op de rails krijgen, maar het valt niet mee.’ ‘In 2000 gebruikte ik voor het eerst GHB op een feestje in Amsterdam, maar pas in 2008 is het uit de hand gelopen. Mijn relatie was verbroken en twee vrienden van mij overleden. Ik ging dwars door mijn eigen grenzen heen en heb dingen gedaan waar ik nu spijt van heb. Ik gebruikte om de drie uur GHB, ook ’s nachts. Ik was constant aan het rekenen wanneer ik weer moest gebruiken en als ik een afspraak had, bedacht ik van tevoren al waar en wanneer ik dan kon gebruiken.’ ‘Ik heb bij VNN al veel over mezelf geleerd, maar ik denk dat mijn opname op Hoog-Hullen nodig is om straks écht een ander leven te krijgen.’

omslag nr. 3 2012

13

ketenpartners

MIDDELENGEBRUIK BINNEN JEUGDZORG komt veel meer voor dan we lange tijd hebben willen zien Twaalf- tot achttienjarigen bewustmaken van de risico’s van alcohol, drugs, gokken en gamen. Liefst zo vroeg mogelijk, omdat dit toename van middelengebruik voorkomt en meer kans biedt op gedragsverandering. Met die insteek startten Jeugdhulp Friesland, BC Woodbrookers en VNN samen de ontwikkeling van Make up your mind. tekst: Maria Ruygrok foto: Inge Jansen

14

omslag nr. 3 2012

‘Middelengebruik binnen jeugdzorg komt veel meer voor dan we lange tijd hebben willen zien,’ zegt Haitske Dijkstra, gedragswetenschapper bij Jeugdhulp Friesland. ‘Ons alcohol- en drugsbeleid was vooral gericht op beheersen en controleren. Met de erkenning dat middelengebruik een onderdeel is van het dagelijks leven van nagenoeg alle jongeren en de wil onze doelgroep hier zo goed mogelijk in te begeleiden, hebben we al veel gewonnen. Het vraagt een andere werkhouding van onze medewerkers. Make up your mind is een goede aanvulling op ons aanbod gebleken.’ Lucette de Jongh, gedragswetenschapper van Behandelcentrum Woodbrookers, is persoonlijk pas sinds juni 2012 betrokken bij Make up your mind. Zij is het met Haitske eens: ‘Bij ons in de gesloten jeugdzorg is zeker de eerste fase heel controlerend, met veel toezicht. Vrijheden kunnen worden verdiend. In Woodbrookers zitten veel jongeren met externaliserende

Van links naar rechts: Bettina Ouwehand (VNN), Haitske Dijkstra (Jeugdhulp Friesland), Lucette de Jongh (BC Woodbrookers)

gedragsproblematiek: van zich af schreeuwen, ontkennen! Zij zullen eerst over enige motivatie en probleembesef moeten beschikken, voordat de hulp- of begeleidingsvraag duidelijk wordt voor henzelf. Professionele, gemotiveerde behandelaren zijn zowel in de individuele als in de groepstherapieën een belangrijke randvoorwaarde.’ Stempelkaart Bettina Ouwehand van VNN herkent dit. Tijdens de pilotfase van Make up your mind heeft ze een paar groepen in Woodbrookers gedraaid: ‘Zo zeg, die waren in verzet! Een paar meiden gingen echt flink tekeer!’ Relativerend dan: ‘Ach, het was voor iedereen heel spannend natuurlijk. In het begin waren de groepen ook te groot. Maar daarom was het ook een pilot, daar leren we van. Inmiddels hebben we onze verwachtingen bijgesteld. Een kwartier aandachtig-zijn is voor veel van hen al heel wat. Het stempeltje dat ze

Wat is Make up your mind? Met steun van de provincie Friesland hebben Jeugdhulp Friesland, Behandelcentrum Woodbrookers Drachten en Verslavingszorg Noord Nederland de afgelopen jaren de handen ineengeslagen ten behoeve van vroegtijdige aanpak van verslavings­problematiek bij jongeren in Friesland. Dit driejarige project Voorkomen dat liep tot april 2012 en stond onder leiding van Kobi Bosma, beleidsmedewerker bij VNN. Behalve betere samenwerking en een scholingsaanbod van VNN voor Jeugdhulp- en Woodbrookers-medewerkers, heeft het project twee producten opgeleverd: 1. Vragenlijst ADG2, een screeningslijst annex gespreksleidraad voor hulpverleners om het middelengebruik van jongeren tussen de 12 en 18 jaar in kaart te brengen. 2. Make up your mind, een cursusaanbod voor jongeren tussen de 12 en 18 jaar die drinken, blowen, slikken, gokken of gamen en (daardoor) problemen hebben. In de cursus worden zij zich bewust van de invloed hiervan op hun leven. Deze module heeft een individuele variant van 8 bijeenkomsten en een groepsvariant van 9 bijeenkomsten. Meedoen aan een bijeenkomst levert de jongere een stempel op, bij een volle stempelkaart krijgt hij of zij een tegoedbon van tien euro. Bij beide modules horen aantrekkelijke werkboeken, een informatiebijeenkomst voor ouders/opvoeders en het werken met een ‘maatje’. Dit maatje is een vrijwilliger uit de omgeving van de jongere. Meer informatie over Make up your mind: www.vnn.nl/makeupyourmind Meer informatie over genoemde ketenpartners: www.jeugdhulpfriesland.nl en www.bcwoodbrookers.nl

jongere wel of niet in aanmerking voor Make up your mind en welke variant is het meest geschikt: groep of individueel.’ Samenwerking uitbouwen Halverwege het gesprek verzucht Haitske: ‘Jammer dat onze samenwerking pas zo recent is gestart. Want juist bij jongeren die in jeugdzorg zitten, is middelengebruik een extra risico. Wat mij betreft zit daar de belangrijkste winst van dit hele project. We nemen nu sámen de verantwoordelijkheid voor deze jongeren. We kijken bij aanmelding nu ook veel beter wáár een jongere het beste geholpen kan worden.’ Lucette valt haar bij: ‘Voor men kijkt óf er een behandelplek is, zoals meestal gebeurt, moeten verwijzers eerst kijken wélke behandelplek het meest geschikt is. Dat kan soms heel goed verslavingskliniek Bauhuus zijn in plaats van Woodbrookers.’ Beiden willen ze dat de samenwerking uitgebouwd wordt naar meer instellingen en meer regio’s. Bettina veert enthousiast op: ‘Wat ben ik blij dat jullie dat zeggen! Ik heb bijvoorbeeld contact met Fultura (een samenwerkingsverband voor voortgezet onderwijs in Friesland, red.), om

We kijken nu veel beter op welke plek een jongere het beste geholpen kan worden krijgen als ze een bijeenkomst bijwonen en de cadeaubon die ze daarmee uiteindelijk kunnen verdienen, werken stimulerend.’ Even klinkt lichte ergernis door: ‘Maar toen een paar groepsleiders van Woodbrookers zeiden dat ze alléén een stempel zouden krijgen als ze zich netjes zouden gedragen, hebben wij gezegd: no way! Dat was niet de afspraak.’ Vragenlijst als gespreksleidraad De belangrijkste drijfveren achter het project waren het gebrek aan kennis over middelen(gebruik) bij de hulpverleners van Jeugdhulp Friesland en Woodbrookers en een tekortschietend zorgaanbod voor deze jonge doelgroep. Inmiddels hebben Bettina en haar VNN-collega Marcel Seuninga trainingen gegeven aan een aantal aandachtsfunctionarissen in beide

instellingen. Lucette: ‘Deze sleutelfiguren zijn binnen het eigen team verantwoordelijk voor de voortgang van Make up your mind en fungeren als vraagbaak voor de collega’s. Maar we willen graag dat álle pedagogisch medewerkers binnen Woodbrookers een training krijgen.’ De scholing bestaat vooral uit middelenkennis en motiverende gesprekstechnieken met behulp van de Vragenlijst ADG2, het screeningsinstrument dat tijdens het project ontwikkeld is. Haitske en Lucette zijn vol lof over deze lijst. Haitske: ‘Alléén de lijst invullen is onvoldoende, dan krijgen we geen reëel beeld. Het is een goed instrument om met jongeren in gesprek te gaan over het middelengebruik, gok- of gamegedrag.’ ‘Maar de lijst is dus ook bedoeld als screening’, vult Bettina aan, ‘Komt de

Make up your mind voor schooluitvallers te kunnen gaan inzetten! En in september hebben wij een VNN-jeugddag, dan zullen we ook de provincies Drenthe en Groningen voorlichten!’ Positieve switch Op de voorzichtige slotvraag of er al resultaten meetbaar zijn, schudden ze nee. Haitske: ‘Voor harde cijfers bestaat er nog geen goed meetinstrument. Maar ik weet wél dat bij onze individuele jeugdhulpverlening en in de IAG (intensieve ambulante gezinshulpverlening, red.) al meerdere jongeren een positieve switch gemaakt hebben!’ Bettine knikt: ‘De IAG in Lemmer meldt nu ook jongeren aan voor Make up your mind. Eén van hen wil nu z’n vriendjes, met wie hij samen gebruikt, meenemen. Dat is dus pure winst!’

omslag nr. 3 2012

15

Opvallend Alcoholgrens naar 18 jaar: goed plan Op 8 juli jl. steunde een meerderheid van de Tweede Kamer het initiatiefwetsvoorstel om de minimumleeftijd voor het gebruik en bezit van alcohol te verhogen van 16 naar 18 jaar. Ook Verslavingszorg Noord Nederland (VNN) is voor het invoeren van deze nieuwe leeftijdgrens. Het drinken van alcohol brengt voor iedereen gezondheidsrisico’s met zich mee, maar voor kinderen en jongeren geldt dit in het bijzonder. Het menselijke lichaam is op je 16e nog niet uitontwikkeld, de hersenen blijven gemiddeld zelfs tot het 24ste levensjaar in de groei. Hierdoor verdragen jongeren alcohol slechter dan volwassenen. Al vanaf vijf glazen kunnen zij een alcohol­ vergiftiging oplopen, terwijl dit bij volwassenen gebeurt na het drinken van zo’n twintig glazen alcohol.

Hier komt bij dat jongeren pas in de leeftijd van 16 tot 22 jaar de gevolgen van hun handelingen overzien en pas dan overwogen keuzes kunnen maken. Een eenduidige grens van 18 jaar hanteren voor zowel sterk- als zwakalcoholhoudende drank schept duidelijkheid en maakt controle eenvoudiger. Ook landelijke organisaties, zoals het Trimbos-instituut, GGD Nederland en STAP, delen dit standpunt.

Loterijen, casino’s en speelautomaten onder toezicht

Het voorkómen van kansspelverslaving is een van de doelstellingen van de Kansspel­ autoriteit (KSA), die in juni 2012 geïnstalleerd is door staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie. Tot de kansspelen behoren onder andere: landelijke en plaatselijke loterijen, bingo, toto, sportweddenschappen, casinospelen en speelautomaten. De staatssecretaris blijft zelf verantwoordelijk voor het kansspelbeleid; de KSA ziet toe op de uitvoering van dit beleid. De KSA zet zich in voor een aanbod van kansspelen dat attractief maar ook veilig en verantwoord is. De kersverse autoriteit beschermt de consument, gaat kansspelgerelateerde criminaliteit tegen en bestrijdt fraude en witwassen. Dit doet zij door toezicht te houden op vergunninghouders, door vergunningen te verlenen en door illegale kansspelen te bestrijden. Meer weten? Kijk op www.kansspelautoriteit.nl

16

omslag nr. 3 2012

Webzorg biedt nu ook anonieme hulp Deze zomer is Verslavingszorg Noord Nederland (VNN) gestart met anonieme internetbehandeling voor mensen die vinden dat ze eigenlijk teveel drinken of blowen, maar voor wie de stap naar verslavingszorg te groot is. Webzorg – de al langer bestaande online-hulp van VNN – biedt nu ook de mogelijkheid om volledig anoniem deel te nemen. Ook de behandelaars weten niet wie de deelnemers zijn. Een mailadres en een gebruikersnaam zijn voldoende om mee te doen. Voor veel mensen die problemen hebben met alcohol of cannabis, zijn schaamte en maatschappelijke kwetsbaarheid een belemmering om hulp te zoeken. Als ze uiteindelijk toch hulp

zoeken, zijn de problemen hen vaak boven het hoofd gegroeid. In dat geval is intensieve en dus dure hulp nodig. Daarom is VNN blij dat het ministerie van VWS Webzorg heeft geselecteerd om anonieme internetbehandeling te mogen bieden. Deze hulp past in het VNN-beleid om zo toegankelijk mogelijk hulp te bieden aan mensen met lichte of beginnende problematiek. Meer weten? Kijk op www.webzorg.nl

Jaarbericht Nationale Drug Monitor

cannabisgebruikers zoeken vaker hulp Het percentage rokers in ons land daalt nog steeds. De daling het sterkste is bij hoogopgeleiden, maar is in alle lagen van de bevolking zichtbaar. Ook het aantal zware rokers (20 sigaretten per dag of meer) daalde: van 6,3 procent in 2009 naar 4,9 procent in 2010. Desalniettemin blijft roken de belangrijkste oorzaak van voortijdig sterven: in 2010 overleden in Nederland 19.214 mensen van 20 jaar en ouder aan de directe gevolgen van roken. Meer hulpvragers Tussen 2000 en 2010 nam het aantal cannabiscliënten in de Nederlandse verslavingszorg toe van 3.534 naar 10.971. Dit betekent niet dat meer mensen cannabis

gebruiken, maar wel dat meer mensen er problemen mee hebben en hulp zoeken. Van 2009 naar 2010 ging het om een toename van 7 procent. Van de cannabiscliënten is 4 op de 10 jonger dan 25 jaar. Ook de hulpvraag van mensen die problemen hebben met slaap- en kalmeringsmiddelen is, hoewel beperkt, bijna verdubbeld. Deze en andere conclusies zijn te lezen in het Jaarbericht 2011 van de Nationale Drug Monitor (NDM) van het Trimbosinstituut en het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Meer informatie? www.trimbos.nl (zoekterm NDM)

omslag nr. 3 2012

17

Het team van de afdelingen Kortdurende Klinische Behandeling (KD) en Deeltijdbehandeling (DT) in Leeuwarden bestaat uit acht mensen. Beide afdelingen hebben tien behandelplekken. De KD duurt acht weken, de DT zestien. Meike Westera, GZ-psycholoog en hoofdbehandelaar, en Jenny Zuiderveld, sociotherapeut, werken er met veel plezier. ‘Je wilt mensen een veilige en vertrouwde plek bieden.’

TEAM CENTRAAL

Team Kortdurende Klinische Behandeling en Deeltijdbehandeling Leeuwarden Uit wat voor mensen bestaat de doelgroep van jullie afdeling? Jenny: ‘Voor de afdeling KD zijn dat mensen die al een periode in een verslavingskliniek zijn geweest, maar nog niet voldoende in staat zijn om naar huis te gaan. Van zondagavond tot vrijdagmiddag verblijven ze bij ons. In de weekenden zijn ze thuis, maar ook die twee dagen zijn een wezenlijk onderdeel van de behandeling. DT is gericht op mensen die willen leren hoe ze een leven zonder alcohol of drugs kunnen opbouwen. Drie dagen per week zijn ze bij ons, de rest van de tijd thuis.’ Op beide afdelingen is de gemiddelde leeftijd 42. De man/vrouwverhouding is wel verschillend: op KD is die fiftyfifty, maar op DT is 75 procent man. Wat spreekt jullie het meeste aan in dit werk? Meike: ‘De problematiek die we tegenkomen is complex, maar boeiend. We behandelen mensen met ernstige verslaving, die vaak ook kampen met persoonlijkheids-, psychische en psychosociale problemen. Hoe kun je mensen met zo veel moeilijkheden het beste begeleiden naar genezing, dat is voor mij elke keer weer een grote uitdaging.’ Jenny: ‘Ik ben verpleegkundige en zocht 7 jaar geleden naar een andere werkomgeving. Mijn broer werkt bij VNN en de cliëntengroep sprak mij aan. Het mooie van dit werk is dat je samen met mensen aan de slag gaat. Ook de psychische kant boeit mij: wat zit er achter het gedrag? Waarom zijn ze wie ze zijn?’

18

omslag nr. 3 2012

Wat is er speciaal aan jullie team? Jenny: ‘Ons team is klein, dus we werken intensief samen. Ondertussen kennen we elkaar door en door.’ Meike: ‘Als team willen we een veilig klimaat creëren. Wij proberen de cliënten, die vaak meer op middelen vertrouwen dan op mensen, hernieuwd vertrouwen te geven. Het is mooi om dat gezamenlijk te kunnen doen.’ Allebei zijn ze trots op hun behandelprogramma. Jenny: ‘Dat is vorig jaar echt vanuit het team ontwikkeld, bottom-up dus. Vóór die tijd vonden wij onszelf “onbewust bekwaam”. Nu weten we veel beter welke module je het beste wanneer kunt inzetten.’ Meike: ‘Het groepsprogramma kent een duidelijk omschreven behandelklimaat. Het is inhoudelijk gebaseerd op vier vaste pijlers: terugvalpreventie, leefstijltraining, emotieregulatie en sociale relaties. Voortaan zijn we “bewust en bekwaam” dus!’ Wat is het leukste wat jullie in dit team hebben meegemaakt? Na enig nadenken: ‘De informatiedag die we in 2011 hebben georganiseerd voor onze verwijzers over het nieuwe behandel­programma. We waren er trots op, maar het was ook spannend, omdat we nog niet zeker wisten of het in de praktijk goed zou uitpakken.’ Meike: ’Gelukkig zijn de resultaten heel goed! De behandelduur is

Van links naar rechts: Bianca Heijs, Cathelijne van der Reijden, Marielle Kruikemeijer, Jeroen ten Heuvel, Meike Westera, Erna van Hergaarden, Jenny Zuiderveld en Corrie Muis

tekst: Lianne Zijlstra fotografie: Robert van der Molen

op beide afdelingen verkort en bijna alle cliënten ronden hun behandeling af. Bij de afdeling KD ligt het percentage cliënten dat drie maanden na afronding nog steeds vrij is van alcohol of drugs, op bijna 55%, voorheen was dat 35%. En na drie maanden volgen nu méér cliënten een vervolgbehandeling: 94% in plaats van 67%. Ook op DT is het eerste percentage (gestopt met gebruik) gestegen van 50% naar bijna 67% en het tweede (vervolgbehandeling) van 71% naar bijna 87%!’ Hoe ziet een gemiddelde werkdag eruit? Jenny: ‘Op de afdeling KD starten we ‘s ochtends met een overdracht van de nachtdienst, dan horen we of er bijzonderheden zijn binnen de groep. Om 9.30 uur begint het groepsprogramma, dat duurt tot 11.30 uur. Daarna lunchen we samen, waarna de cliënten een van de genoemde modules volgen. ’s Avonds eten we weer samen en om 18.30 uur sluiten we de dag af.’ Meike: ‘Voor mij ligt dat anders, omdat ik nauwelijks groepsbehande­lingen doe. Ik houd mij meer bezig met de grote lijnen van de behandeling, bewaak de kwaliteit en heb contacten met interne en externe verwijzers. Als het nodig is, doe ik psychologisch onderzoek bij cliënten of bespreek ik met hen de voortgang in de behandeling.’

verwijzingen. Er gaat dan relatief veel aandacht naar andere dingen dan de cliëntenzorg. Wat is het belangrijkste dat jullie cliënten willen meegeven? Jenny: ‘We willen graag dat mensen hun tijd hier beschouwen als een veilige periode, waarin ze zich geaccepteerd voelen en waarin er vertrouwen ontstaat. We besteden daarom ook veel aandacht aan hoe mensen contact maken, met medecliënten en met stafleden’. Meike: ‘Ik wil graag dat mensen een noodplan hebben, dat écht werkt voor als ze het moeilijk hebben. Ik hoop dat ze nooit meer zo lang alleen zijn met hun problemen als ze in het verleden zijn geweest.’ Willen jullie verder nog iets kwijt? Meike: ‘Als team staan wij open voor contact, dus als je meer wilt weten over de afdeling KD of DT, bel dan of kom eens langs. Dat vinden wij alleen maar leuk en komt de samenwerking en behandeling van cliënten ten goede!’ Meer weten? Kijk op www.vnn.nl/kliniekleeuwarden

Wat vinden jullie vervelend aan het werk? ‘Als er binnen de VNN-organisatie onrust is, merk je dat aan het aantal

omslag nr. 3 2012

19

Het begon als een open thema bij creatieve therapie: wat wil ik maken? Een bloem? Ja, ik wil wel eens proberen een bloem te knutselen. Kijk, ik ben niet bepaald iemand die men snel associeert met creatieve activiteiten. Mochten deze mensen al bestaan, ik ben het niet! Toch voel ik vrij snel dat het goed past bij mijn voel/denk/ doe-mentaliteit. Mijn voel/denk/doe-modus wordt een, laat ik het voor het gemak noemen: actieve rust. Goed, ik dwaal af: de bloem. Een plaats in een museum voor vergevorderde kunst zal het niet krijgen, maar dat is natuurlijk ook niet de insteek van creatieve therapie. Het dóen, een klein beetje inzicht in je handelen tijdens het proces, dat is het doel. Wat voel ik, wat denk ik, wat maak ik eigenlijk? De open bloem staat voor mijn open hart, mijn open hoofd. De gele blaadjes voor verleden, daar zit geen groei meer in; geel is de bladfase voor loslaten. De groene blaadjes staat voor groei, vernieuwing en levenslust; groen is de bladfase voor waar de zon is: IK WIL LEVEN! De houten stam staat voor een leven, mijn leven waaraan verleden en toekomst, oud en nieuw, loslaten en soms ook vasthouden, inherent is. Kanttekening is dat ik tijdens het maken van de bloem geen bewuste gedachte had wat het verhaal bij het ontwerp zou worden. Dennis van der Waal, “afgestudeerd VNN’er” ((cliënt driedaagse deeltijd Groningen))