Speelser in je leven!

   

KORZYBSKI  INTERNATIONAL   Academiejaar  2014-­‐2015  

                 

Speelser  in  je  leven!   Een  oplossingsgericht  groepsaanbod  in  het  kader  van  gezondheidspromotie            

Scriptie  aangeboden  ter  afronding  van  de  vierjarige  opleiding     in  de  oplossingsgerichte  cognitieve  systeemtherapie  en  coaching.  

                 

Daan  Van  den  Bossche   Weispoel  3   9150  Bazel   0486/73.77.59   [email protected]  

1. Inleiding   Speelser  in  je  leven,  wat  een  prikkelend  idee.  Als  ik  mensen  vertel  over  mijn  groepsaanbod   rond  dit  thema,  dan  gaan  de  ogen  fonkelen.  Er  is  een  glimlach  en  een  nieuwsgierigheid  die   zich   al   snel   vertaalt   in   de   verkennende   vraag   wat   dat   ‘speelser   in   je   leven’-­‐idee   precies   inhoudt.   Het   thema   boeit   zo   blijkt,   en   brengt   tezelfdertijd   iets   onwennigs   met   zich   mee.   Halen   we   de   barbies   en   de   doos   met   lego   van   de   zolder?   Dat   kan,   maar   hoeft   niet.   Dat   spelen   enkel   voor   kinderen   is   weggelegd,   is   een   hardnekkig   misverstand.   “Spelen   zit   in   onze   natuur   ingebakken   en   we   hebben   het   nodig   om   te   overleven”   zegt   de   Amerikaanse   psychiater  en  onderzoeker  Stuart  Brown  in  zijn  boeiende  TED  talk  “Serious  Play”  (2008).  Hij   zegt   al   snel   waar   het   op   staat:   het   tegenovergestelde   van   spelen   is   niet   werken,   maar   depressie.   Net   daarom   vind   ik   het   als   psycholoog,   dramatherapeut   en   oplossingsgericht   psychotherapeut  zo  nuttig  om  dit  idee  met  mensen  te  delen,  omdat  ik  ervan  overtuigd  ben   dat   het   (her-­‐)ontdekken   van   de   speler   in   onszelf   bijdraagt   tot   een   verhoogde   mentale   veerkracht  in  ons  leven.   In  mijn  eigen  leven  is  het  spelen  nooit  veraf  geweest.  Toen  ik  als  tiener  een  basiscursus  tot   animator  in  het  jeugdwerk  volgde,  stond  ik  verbaasd  van  mijn  eigen  creatieve  en  expressieve   vaardigheden.   Na   die   week   stond   ik   plots   anders   in   mijn   leven:   vrijer,   spontaner,   zelfzekerder,...   Toen   ik   enkele   jaren   later   als   instructeur   zelf   cursussen   gaf   tot   animator   in   het  jeugdwerk  werd  mij  duidelijk  dat  dit  effect  wel  velen  te  beurt  viel.  Ik  zag  tieners  open   bloeien  na  een  week  van  creatieve  uitdagingen,  het  proeven  van  de  expressievormen  drama,   beweging,   beeld   en   muziek,   het   samen   spelen   verzinnen   en   uitvoeren,...   Als   psycholoog   vond   ik   het   inspirerend   om   te   zien   welke   therapeutische   effecten   dat   samen-­‐spelen   op   de   deelnemers  had.  De  creatieve  actie  bracht  ons  verder  dan  het  woord.  Het  is  vanuit  dat  besef   dat  ik  vervolgens  aan  de  Hogeschool  Zuyd  in  Nederland  de  opleiding  tot  Creatief  therapeut   (optie  drama)  volgde,  omdat  deze  therapiestroming  ook  dit  adagium  onderschrijft.     Zoveel  jaren  later  leer  ik  via  mijn  collega’s  in  het  Centrum  voor  Geestelijke  Gezondheidszorg,   het   Korzybski   Instituut   kennen,   en   volg   ik   de   opleiding   in   de   oplossingsgerichte   cognitieve   systeemtherapie.   Hoewel   het   accent   binnen   de   opleiding   lag   op   verbale   werkvormen,   kan   ik   ook   vaststellen   dat   heel   wat   principes   van   het   Brugs   Model   en   de   oplossingsgerichte   therapie   opening   beiden   tot   creativiteit   en   aansluiten   bij   mijn   ideeën   over   het   nut   van   de   speelse   attitude.   Daarom   heb   ik   voor   dit   onderwerp   gekozen,   omdat   ik   het   een   mooie   integratie   vind   van   mijn   vroegere   ervaringen   en   opleidingen,   met   mijn   nieuwe   professionele   identiteit   als   oplossingsgericht   psychotherapeut.   Ik   beschrijf   in   dit   werk   mijn   vorming   ‘Speelser   in   je   leven’,   dat   ik   afgelopen   jaar   heb   ontwikkeld   voor   de   dienst   gezondheidspromotie   van   de   Christelijke   Mutualiteit.   Het   is   een   groepsaanbod   geworden   van  twee  zaterdagen,  toegankelijk  voor  zowel  leden  als  niet-­‐leden  van  de  CM.     Ik   wil   deze   korte   inleiding   afronden   met   een   woord   van   dank.   In   het   bijzonder   dank   ik   graag   mijn  echtgenote  Katrien  Mestdagh,  om  me  te  steunen  doorheen  de  opleiding  en  om  geboeid   open   te   staan   voor   dit   kader.   Daarnaast   ook   mijn   dank   aan   ons   zeven   maanden   jonge   zoontje  Hannes,  en  onze  hond  Mats,  die  ons  beiden  met  hun  natuurlijke  speelse  flow  elke   dag   herinneren   aan   speelsheid,   creativiteit,   humor   en   improvisatie.   En   uiteraard   ook   een   dikke  merci  aan  de  staf  van  het  Korzybski  Instituut  voor  hun  kennis  en  enthousiasme  dat  ze   met  ons  hebben  gedeeld.    

 

2  

2. Opbouw  van  de  scriptie   In   deze   scriptie   wil   ik   de   lezer   kennis   laten   maken   met   mijn   groepsaanbod   Speelser   in   je   leven,   dat   ik   afgelopen   jaar   heb   uitgewerkt   voor   de   dienst   gezondheidspromotie   van   de   Christelijke   Mutualiteit.   Het   is   een   groepsaanbod   waarin   deelnemers   vanuit   een   oplossingsgericht   kader   de   eigen   creativiteit   (her)ont-­‐dekken,   en   onderzoeken   hoe   zij   hun   eigen   speelsheid   meer   kunnen   inzetten   in   hun   dagdagelijks   leven.   Het   is   een   groepsopzet   met   ruimte   voor   oplossingsgerichte   groepsgesprekken,   evenals   meer   actieve   werkvormen   gestoeld  op  dramatische  expressie,  improvisatie  en  creatief  denken.   In  het  hoofdstuk  ‘Het  nut  van  het  thema  Speelser  in  je  leven’,  sta  ik  in  eerste  instantie  stil  bij   waarom  spelen  zo  belangrijk  is  voor  ons  als  mensen.  Daarnaast  beargumenteer  ik  ook  mijn   idee  dat  de  speelse  attitude  een  belangrijke  vaardigheid  kan  zijn  voor  de  oplossingsgericht   therapeut.     In   het   vervolghoofdstuk   ga   ik   theoretisch   dieper   in   op   ‘Het   nut   van   het   oplossingsgerichte   groepswerk’.   Ik   beschrijf   eerst   voorname   therapeutische   factoren   binnen   het   oplossingsgerichte   groepswerk.   Vervolgens   behandel   ik   de   belangrijkste   principes   die   het   oplossingsgerichte  groepswerk  typeren.  Ik  beschouw  het  als  de  essentie  voor  al  wat  volgt,  de   constante   ‘saus’   doorheen   alle   oefeningen   die   verderop   staan   beschreven,   een   kompas   doorheen  de  uitvoering  van  de  groep.   Het  voorlaatste  hoofdstuk  beschrijft  de  ‘Opbouw  van  het  groepsaanbod  Speelser  in  je  leven’.   Ik  beschrijf  stap  voor  stap  de  oefeningen  en  methodieken.  Deze  bevatten  groepsgesprekken,   film  en  actieve  doe-­‐momenten  (gebaseerd  op  dramatische  expressie  en  creatief  denken).   Tot  slot  leest  U  nog  een  conclusie,  en  vindt  U  helemaal  achteraan  ook  de  Referenties  en  de   Bijlage.  De  bijlage  geeft  de  schriftelijke  neerslag  van  enkele  filmfragmenten.     Veel  leesplezier!   Daan  

 

3  

3. Het  nut  van  het  thema  “Speelser  in  je  leven!”   3.1 Waarom  spelen  zo  belangrijk  is...   “It’s   got   to   be   serious   if   the   New   York   Times   puts   a   cover   story   of   their   February   17th   Sunday   magazine   about   play.   At   the   bottom   of   this   it   says,   ‘it’s   deeper   than   gender.   Seriously,   but   dangererously   fun.   And   a   sandbox   for   new   ideas   about   evolution.”.   Zo   opent   Amerikaans   psychiater   en   onderzoeker   Stuart   Brown   (2008)   zijn   online   veel   bekeken   TED   talk   ‘Serious   Play’.   “Not   bad”,   gaat   hij   verder,  “except  if  you  look  at  that  cover,  what’s  missing?  You  see  any   adults?”.  De  man  heeft  een  punt.       Spelen   hoeft   immers   niet   enkel   voorbehouden   te   zijn   voor   kinderen.   Integendeel,   reeds   in   eeuwen   oude   literatuur   en   kunst   wordt   het   belang   van   een   speelse   houding   voor   volwassenen   beschreven.   Al   rond   400   voor   Christus   schreef   Plato:   ‘you   can   discover   more   about   a   person   in   an   hour   of   play   than   in   a   year   of   conversation’.     En   ook   onderstaande   schilderij   van   Peter   Breughel   toont   dat   spelen   van   alle   tijden   en   leeftijden   is.   Het   werk   schetst   niet   minder   dan   124   verschillende   soorten   spelen.   We   zien   er   kinderen   en   volwassen,  solospel,  fysiek  spel,  treiteren,...  

 

 

Stuart   Brown   is   verbonden   aan   het   Amerikaanse   National   Institute   for   Play.   Zij   onderzoeken   wat   de   neurowetenschap   ons   kan   vertellen   over   het   belang   van   spelen,   en   vertalen   hun   bevindingen   naar   concrete   toepassingen   op   scholen   en   werkplekken.   Het   woord   ‘spelen’   wordt  veel  ruimer  ingevuld  dan  het  stereotype  idee  dat  spelen  louter  een  kindse  activiteit   betreft.   De   onderzoekers   beschrijven   spelen   veeleer   als   een   mindset   dan   een   echte   activiteit.  Het  omvat  alles  waar  je  plezier  aan  beleeft  en  waar  je  geen  enkele  vorm  van  druk   bij  voelt.    Op  hun  website  http://www.nifplay.org  (2015)  beschrijven  de  onderzoekers  spel   als  een  “gateway  to  vitality”.      

 

4  

Spelen   genereert   optimisme,   leidt   ons   tot   nieuwigheden,   doet   ons   lachen,   helpt   ons   nieuwe   vaardigheden   te   leren,   voedt   ons   empathisch   vermogen,   en   bevordert   ons   gevoel   van   verbondenheid   met   anderen.   Al   deze   factoren   dragen   bij   tot   onze   fysieke   en   geestelijke   gezondheid,  en  onderzoek  bevestigt  een  correlatie  tussen  te  weinig  spel  en  een  verhoogde   prevalentie   van   depressie,   stressgerelateerde   klachten,   inter-­‐persoonlijk   geweld,   verslavingen,...     (Brown,   2014).   Spelen   helpt   ons   om   onze   relaties   gezond   te   houden.   Als   we   erin   slagen   om   samen   te   lachen,   nieuwigheden   te   ontdekken,   verhalen   te   vertellen   en   verzinnen,   te   dromen   en   te   verbeelden,   dan   creëren   we   een   sfeer   waarbinnen   het   makkelijker   wordt   om   met   elkaar   te   verbinden.   Neem   dat   spelend   vermogen   weg   uit   een   relatie,  en  je  krijgt  een  vernauwd  repertoire,  zeg  maar  een  vernauwde  coping  van  het  koppel   om  met  stressoren  om  te  gaan.  “Even  if  loyality,  responsibility,  duty,  and  steadiness  remain,   without  playfulness  there  will  be  insufficient  vitality  left  over  to  keep  the  relationship  buoyant   and  satisfying”  (http://www.nifplay.org,  2015).   Het   instituut   beschouwt   spel   als   ‘a   universal   training   course   and   language   of   trust’.   Vertrouwen  dat  de  basis  vormt  van  intimiteit,  samenwerking,  creativiteit,  successen  op  het   werk,...  Ze  merken  op  dat  veel  volwassenen  gaandeweg  spel  inwisselen  voor  werk,  en  stellen   dat   volwassenen   helpen   om   opnieuw   hun   speelse   houding   te   vinden   veel   voordelen   oplevert:  ‘being  capable  of  generating,  recognizing  and  acting  on  the  play  signals  of  others   establishes,   or   re-­‐establishes   trust,   safety   and   adaptation   to   the   unexpected   or   complex.   Perhaps  this  trust  has  been  buried  in  the  usual  win-­‐lose  contests  that  characterize  most  adult   negotiations’.     Het  goede  nieuws  in  dit  alles  is  dat  spelen  inherent  is  aan  het  mens-­‐zijn.  We  hebben  het  van   nature   in   ons.   Alleen   durven   we   in   tijden   van   verhoogde   stress,   tegenslagen,   en   serieux,   ons   speelse   en   creatieve   vermogen   wel   eens   te   verleren   of   te   vergeten.   Het   is   dus   zaak   om   in   contact  te  blijven,  of  opnieuw  in  contact  te  komen  met  deze  krachtige  innerlijke  ‘resource’.   Het   is   een   belangrijke   sleutel   tot   een   veerkrachtig   leven.   Dit   principe   sluit   mooi   aan   bij   de   oplossingsgerichte  werkwijze  waar  we  ook  trachten  de  mensen  bewust  te  maken  en  toe  te   leiden  naar  de  eigen  resources,  om  datgene  wat  reeds  in  hen  zit  te  activeren.   Het  is  op  deze  filosofie  dat  mijn  groepsaanbod  inspeelt.  De  introductietekst  in  folders  luidt   als  volgt:   Speelser  in  je  leven.     Spelen  is  van  alle  leeftijden,  het  zit  in  onze  natuur  ingebakken.  Tezelfdertijd  zijn  we  als   volwassene  soms  zoekend  om  creatief,  spontaan  en  speels  in  het  leven  te  staan.  Onderzoek   toont  aan  dat  dergelijke  speelse  mindset  erg  belangrijk  is  voor  onze  geestelijke  gezondheid:   het  tegengestelde  van  spelen  is  niet  zozeer  ‘werken’,  maar  depressie.       Tijdens  deze  twee  dagen  weerleggen  we  het  stereotype  idee  dat  spelen  louter  een  kindse   activiteit  betreft.  We  verkennen  de  talrijke  voordelen  van  een  volwassen  speelse   levenshouding.  We  inspireren  elkaar  in  hoe  we  speelser  in  het  leven  kunnen  staan,  en   ontluiken  onze  eigen  creativiteit  en  spontaneïteit  middels  toegankelijke  ludieke  oefeningen.        

 

5  

3.2 Speelsheid  als  nuttige  oplossingsgerichte  therapeutische  vaardigheid   Tot  slot  van  dit  hoofdstuk  merk  ik  ook  graag  het  belang  op  van  de  speelse  attitude  binnen   ons  psychotherapeutisch  werk.    Want  net  als  in  elke  dagdagelijkse  interactie  tussen  mensen,   is   ook   de   therapeutische   relatie   vatbaar   voor   de   meerwaarde   van   een   speelse   houding   en   humor.  Ik  citeer  in  dit  verband  respectievelijk  Donald  Winnicot  (1971)  en  Bollas  (1995).   “Psychotherapy   takes   place   in   the   overlap   of   two   areas   of   playing,   that   of   the   patient   and   that   of   the   therapist.   Psychotherapy   has   to   do   with   two   people   playing   together.   The   corollary  of  this  is  that  where  playing  is  not  possible,  then  the  work  done  by  the  therapist  is   directed   towards   bringing   the   patient   from   a   state   of   not   being   able   to   play   to   a   state   of   being  able  to  play.”  (Winnicot,  1971).   “perhaps   a   sense   of   humour   is   essential   to   human   survival.   Amusement   in   the   self   and   in   the   other  may  be  a  vital  constituent  part  of  a  comprehensive  perspective  on  life”  (Bollas,  1995).     Wie   zich   verdiept   in   de   kunst   van   het   improviseren   zal   opmerken   dat   er   heel   wat   gelijkenissen   zijn   tussen   de   vaardigheden   van   de   improvisator   en   de   vaardigheden   van   de   oplossingsgericht  therapeut.  Om  dit  te  illustreren  verwijs  ik  graag  naar  een  andere  boeiende   TED  talk  uit  2012.  Dave  Morris,  een  docent  in  improvisatie,  schetst  er  in  zijn  lezing  ‘the  way   of  improvisation’,  zeven  basisvaardigheden  van  een  goede  improvisator.  Ik  zal  ze  hieronder   overlopen   en   koppelen   aan   de   vaardigheden   van   de   oplossingsgericht   therapeut,   en   illustreren  hoe  het  ontwikkelen  van  onze  speelse  vaardigheden  een  zinvolle  bijdrage  kan  zijn   in  onze  groei  als  therapeut.     Basisprincipes   van   de   improvisator,   volgens   Linken  met  het  oplossingsgericht  denken.   Dave  Morris.   Principe  1:  Play  

 

‘play   is...   engaging   in   something,   just   Als   oplossingsgericht   therapeut   engageren   because  you  like  it’.   we  ons  voor  een  search  for  buried  treasure,   zoals   George   (1998)   het   beschrijft.   We   ‘Play  happens  here,  in  this  present  moment,   engageren   ons   om   ‘de   persoon’   te   in  my  body  (instead  of  my  head)...’   ontmoeten,   niet   louter   ‘het   probleem   /   de   diagnose’.   We   willen   binnen   onze   ontmoeting   actief   luisteren   naar   de   cliënt   (zie   principe   3),   en   engageren   ons   voor   een   proces   doorspekt   van   waardering,   authenticiteit,   empathie,   zorg,   interesse   en   sympathie.  (Isebaert,  2007)   Principe  2:  Let  yourself  fail   ‘Its  not  just  fail...  but  let  yourself  fail.  Failing  

 

Als  therapeut  staan  we  niet  in  de  alwetende   positie.   De   cliënt   blijft   ten   allen   tijde   regisseur   van   zijn   therapie,   en   expert   over  

6  

is  easy,  the  hard  part  is  to  be  ok  with  that’     ‘As  soon  as  you  start  fearing  failure,  you’re   getting  worried  about  it,  it  gets  you  right  up   here  in  you’re  head  again,  and  then  you   worry  and  you’re  thinking  about  all  the   faillures  you’re  gonna  do,  and  then  you’re   gonna  fail’     ‘Failing  does  not  make  you  a  faillure,  the   only  thing  you  have  to  do  is  to  get  up  and   just  start  again’      

zijn   eigen   werkelijkheid.   Als   therapeut   zijn   we   expert   van   het   proces   en   trachten   we   een   context   te   creëren   waar   de   cliënt   makkelijker  toegang  kan  krijgen  tot  de  eigen   sterktes   en   resources.   Afhankelijk   van   de   positie   van   de   cliënt   in   de   flowchart   (Isebaert,   2007),   durven   we   al   eens   een   suggestie  te  doen,  of  enkele  oefeningen  mee   te  geven.  Maar  het  is  enkel  de  cliënt  die   kan   oordelen  of  hij  er  iets  mee  kan.  We  hoeven   het  als  therapeut  dus  niet  allemaal  te  weten,   maar   we   zoeken   samen   met   de   cliënt,   met   een   nodige   portie   openheid   en   bescheidenheid,   en   respect   voor   de   autopoietische   capaciteiten   van   de   cliënt.   Als  iets  niet  werkt,  proberen  we  iets  anders.  

Principe  3:  Listen  

 

‘Most   people   listen   just   enough   to   be   able   to   Een   engagement   tot   actief   luisteren   is   respond,  but  we  don’t  listen  with  every  part   essentieel   voor   de   therapeut   om   te   komen   of  our  being  to  what  they  are  saying.’   tot   een   werkbare   therapeutische   relatie   en   een   effectieve   therapie.   We   luisteren   met   ‘Listening  is  the  willingness  to  change.  If  I  am   waardering,   zorg   en   interesse   (Isebaert,   not   willing   to   change,   I   am   not   really   2007).  Myriam  Le  Fevere  de  Ten  Hove  (2012)   listening.   I   already   made   up   my   mind.   I’ve   adviseert   in   haar   seminarie   rond   de   decided  how  I  feel.  I’ve  decided  how  I  think.’   therapeutische   alliantie,   om   in   dit   verband   zo  goed  mogelijk  proberen  aan  te  sluiten  bij   We  streven  naar:  ‘I  am  WITH  YOU,  while  you   het   voorkeurszintuig   van   de   cliënt   (visueel,   are  speaking’.   auditief  of  kinestetisch).  Ook  spreekt  ze  over   hoe   we   binnen   oplossingsgerichte   therapie   luisteren   met   een   detectieve   oor   met   een   focus   op   oa.   details,   uitzonderingen   en   kleine   variaties,   wat   al   beter   gaat,   hoe-­‐ vragen,...   Ook   als   SF-­‐therapeut   luisteren   we   met   een   willingness   to   change.   We   hebben   vaak   zelf   vanuit   ons   therapeutisch   model,   welomlijnde   ideeën   over   wat   voor   de   cliënt   nuttig   zou   zijn.   Het   is   belangrijk   goed   voor   ogen  te    houden  dat  het  slechts  hypothesen   zijn,   geen   waarheden,   en   dat   ze   slechts   waarde  hebben  inde  mate  dat  ze  nuttig  zijn   voor   de   cliënt   zelf   (Le   Fevere   de   Ten   Hove,   2009).   We   toetsen   dus   voortdurende   onze   hypotheses   af,   en   gaan   zo   op   zoek   naar   de    

7  

unieke  handleiding  van  de  cliënt.     Het  blijft  ten  allen  tijde  essentieel  om  in  ons   luisteren   het   mandaat   gegeven   door   de   cliënt  goed  voor  ogen  te  blijven  houden  (Le   Fevere  de  Ten  Hove,  2009).  Wat  is  de  vraag   van   de   cliënt,   waarvoor   wil   hij   hulp   (en   waarvoor   niet),   wat   zijn   diens   unieke   doelstellingen?     Tot   slot   geef   ik   nog   enkele   technieken   mee   van   de   oplossingsgerichte   hulpverlener,   die   de   kwaliteit   van   ons   luisteren   verhogen.   Le   Fevere   de   Ten   Hove   (2012)   benoemt   het   belang   van   de   echo-­‐taal,   het   beamen   van   waarden   en   normen   (onder   meer   door   complimenteren),   en   de   mimesis   (oa.   mee-­‐ resoneren   met   de   stijl,   het   tempo,   de   emotionele   toon   van   de   cliënt,   het   overnemen   van   beeldspraak   die   de   cliënt   gebruikt,...)       Principe  4:    Say  Yes   ‘A   series   of   yesses   will   take   us   somewhere.   A   series   of   no’s   doesn’t   get   us   even   started,   they  don’t  go  anywhere.’   Principe  5:  Say  Yes  and  ...   ‘we  like  to  work  with  people  who  say  yes  to   an   idea,   AND   give   us   something   else   (add   something).’   ‘You   bring   a   brick,   and   I   bring   a   brick,   and   someone   else   brings   a   brick.   And   we   pile   them   on   top   of   each   other,   till   we’ve   build   something   that   none   of   us   could   have   build   on  their  own’.    

 

Ook   het   ‘Say   Yes...   and...’   -­‐   principe   sluit   mooi  aan  bij  ons  model.    Binnen  de  heen-­‐en-­‐ weer   van   de   therapeutische   relatie   co-­‐   creëren   we.   We   bouwen   verder   op   wat   de   cliënt   al   brengt,   op   uitzonderingen   op   het   probleem,   op   al   aanwezige   successen   of   kleine   veranderingen   in   de   gewenste   richting,  en  voegen  toe  aan  wat  al  werkt.  Ja   en...   wat   nog   (heeft   je   geholpen)?   En   wat   nog  meer?     Een  ander  concept  dat  de  oplossingsgerichte   therapeut   genegen   is,   is   de   creatie   van   de   YES-­‐set   (Isebaert,   2007;   Erickson,   1980).   Deze  techniek  van  Erickson  bestaat  eruit  dat   de   therapeut   een   aantal   truisms   (waarheden)   aan   elkaar   rijgt.   Het   zijn   beweringen   die   de   cliënt   wel   met   ‘ja’   moet   beantwoorden   (bv.   als   we   straks   klaar   zijn,   zal  U  hier  weg  gaan;  en  vanavond  zal  U  zich   klaar  maken  om  te  gaan  slapen,...)  .  Door  de   opsomming  van  deze  wordt  de  cliënt  in  een   zekere   trance   gebracht,   waarna   de   kans   groot   is   dat   hij   op   de   volgende   vraag   of   opmerking   min   of   meer   instemt   of   een   ‘ja’  

8  

teruggeeft   (Isebaert,2007).   We   kunnen   in   deze  dan  ook  de  opmerking  van  Dave  Morris   onderschrijven:   a   series   of   yesses   will   bring   us  somewehere...   Principe  6:  play  the  ‘game’  

 

‘Anything   that   has   rules   to   it,   I   consider   a   game.   Monopoly,   I   consider   a   game.   Filling   out   a   job   application,   I   consider   a   game.   There   are   rules   that   I   am   following.   What   rules   do   is...   they   free   us   to   improvise.   By   giving   ourselves   these   constrictions   that   guide   our   impulses,   it   funnels   our   creative   proces  in  some  kind  of  product’.  

Binnen   de   therapeutische   context   worden   we   uitgenodigd   om   samen   met   de   cliënt   te   improviseren   binnen   een   hoeveelheid   aanwezige  gegevenheden.    

Denk  ten  eerste  maar  aan  de  impact  van  de   setting   waarin   we   werken   (oa.   huisregels   van   het   ziekenhuis   of   het   centrum,   regels   opgelegd  door  de  school  of  justitie,...).  Denk   ‘There   are   somes   rules   that   we   have   to   anderzijds   ook   aan   gegevenheden   die   follow,   and   within   that   I   am   free   to   typisch   zijn   voor   de   doelgroep     of   cliënt   improvise.’           waarmee   we   werken   (oa.   positie   van   de   cliënt   op   de   flowchart,   mentale   en   reflectieve   vermogens   van   de   cliënt,   financiële  draagkracht  van  de  cliënt,  omvang   van   het   sociale   netwerk,   mate   van   beschikbaarheid  van  resources,...).   Daarnaast  moeten  we  ook  ten  allen  tijde  het   gegeven   mandaat   voor   ogen   houden,   even   als   de   door   de   cliënt   zelf   vooropgestelde   doelen  (Le  Fevere  de  Ten  Hove,  2009).     Binnen   dit   alles   zijn   we   inderdaad   ‘free   to   improvise’.   Samen   met   de   cliënt   ontstaat   gesprek,   het   verbreedt   en   verdiept.   Ik   zie   het   als   jazzmuziek:   we   variëren   en   improviseren,   maar   belanden   na   een   sequens   telkens   terug   bij   de   basismelodie:   de  hulpvraag  en  doelstellingen  van  de  cliënt.   Principe  7:  relax  and  have  fun  

 

‘If  I  wake  up  in  the  morning  and  take  a  deep   breathe,   and   say   “here   is   life,   and   here   are   these   rules   that   I   am   gonna   follow...   and   I   am   gonna   be   relaxed   about   it...”   ...   I   am   gonna   relax   and   follow   the   rules,   and   if   you’re   doing   that,   you’re   gonna   end   up   playing,  and  end  up  letting  yourself  fail,  and  

Ook   dit   is   erg   herkenbaar   in   de   therapeutische   praktijk.   Het   beste   werk   leveren   we   als   we   ontspannen   zijn,   aandachtig   kunnen   luisteren,   voluit   aanwezig   kunnen   zijn   in   het   hier   en   nu,   en   niet   vast   hoeven   te   zitten   in   verlammende  

 

9  

end   up   listening   to   people   better   because   you’re   relaxed.   You’re   gonna   end   up   saying   yes,   and   end   up   saying   AND   to   things,   and   end  up  playing  these  fun  ‘games’  and  having   a  much  more  enjoyable  life.’  

gedachten  over  onszelf  of  de  cliënt.   Hoe   meer   we   kunnen   en   durven   vertrouwen   op   ons   eigen   therapeutisch   handelen,   en   durven   vertrouwen   op   de   autopoeitische   capaciteiten  van  de  cliënt,  hoe  vrijer  we  ons   kunnen  voelen  binnen  ons  werk.  Het  kan  ons   helpen   minder   ‘in   het   hoofd’   vast   te   zitten   en   meer   open   te   staan   voor   wat   de   cliënt   ons   aanreikt.   Het   kan   ons   helpen   om   oprecht  nieuwsgierig  te  zijn  naar  het  unieke   verhaal   en   de   coping   van   de   cliënt.   En   van   hieruit   kunnen   nuttige   vragen   ontstaan   (hoe-­‐vragen,   uitzonderingsvragen,   coping-­‐ vragen,...)  die  de  cliënt  helpen  te  evolueren   in  de  gewenste  richting.     En  zoals  Myriam  Le  Fevere  de  Ten  Hove   (2012)  het  zo  mooi  concludeert  in  haar   seminarie  rond  de  therapeutische  alliantie:   “Als  je  dit,  als  finishing  touch,  kunt   overgieten  met  een  vleugje  HUMOR,  dan  zit   de  kans  op  een  oplossingsgerichte  Michelin-­‐ ster  erin,  een  waarvan  zowel  de  cliënt  als  de   therapeut  kan  snoepen”.    

  Ik  sluit  dit  stukje  graag  nog  af  met  een  fragment  uit  Toon  Tellegen’s  boek  Misschien  wisten   zij   alles   (2000).   Het   stukje   vind   ik   op   mooie   wijze   speelse   elementen   illustreren   (oa.   de   principes   ‘play’,   ‘let   yourself   fail’,   ‘say   yes’,   ‘relax   and   have   fun’   zitten   erin   vervat).   Het   fragment   herinnert   mij   er   aan   om   als   therapeut   voldoende   de   cliënt   te   blijven   volgen,   misschien  hierdoor  af  en  toe  wat  rommelig  te  zijn,  nooit  iets  zeker  te  weten,  maar  ook  nooit   iets  (proberen)  over  te  slaan...       'Je moet eerst je gedachten laten fladderen Zwaan', zei de Vlinder, 'dan pas jezelf. De Zwaan zweeg. Hij wist niet zeker of hij nu boos zou worden of verdrietig of onverschillig. 'Kijk' zei de Vlinder 'Je denkt aan honing, hmm lekkere honing en dan meteen daarna denk je aan boomschors en dan aan het Nijlpaard en dan aan kroos, aan een krukje, aan zand, aan een schaar, aan rozen, het geeft niet wat, als je maar meteen aan iets anders denkt als je ergens aan denkt...' 'Dat kan ik niet', zei de Zwaan, wiens gedachten altijd statig waren alsof zij langs lange lanen schreden en slechts met vaste tussenpozen minzaam knikten naar oude herinneringen. 'Nee' zei de Vlinder, 'maar je kunt het wel leren!' En Zo, op die warme, wolkeloze dag, aan de oever van de rivier, kreeg de zwaan les van de vlinder. Hij leerde van de hak op de tak te springen, rommelig te zijn, nooit iets zeker te weten maar ook nooit iets over te slaan...

 

 

10  

4. Het  nut  van  oplossingsgericht  groepswerk   Werken   met   groepen   vanuit   oplossingsgericht   perspectief   is   zo   gek   nog   niet.   Het   oplossingsgerichte   denkkader   heeft   immers   haar   oorsprong   in   de   systemische   traditie,   en   situeert  zich  binnen  een  sociaal-­‐constructionistische  context.  We  gaan  ervan  uit  dat  wij  als   mens  betekenis  geven  aan  de  gebeurtenissen  in  ons  leven,  en  dat  we  dat  doen  in  interactie   met  anderen.  Hoe  wij  gebeurtenissen  in  ons  leven  beschrijven  en  verklaren  is  wezenlijk  een   gedeelde   activiteit   tussen   mensen,   die   op   zijn   beurt   kadert   binnen   een   breder   historische,   culturele,   en   sociaal-­‐maatschappelijke   context.   We   leven   immers   in   familiale,   sociale,   economische,   culturele,   religieuze   en   maatschappelijke   verbanden   waaraan   diverse   betekenissen   ontleend   worden   (De   Fraeye,   2006).   Vanuit   deze   systemische   kijk   vormt   groepswerk  dan  ook  een    wezenlijk  onderdeel  van  het  oplossingsgerichte  aanbod.      

4.1 Therapeutische  factoren  binnen  het  oplossingsgericht  groepswerk   In  zijn  boek  Solution-­‐Focused  Groupwork  beschrijft  Sharry  (2006)  een  reeks  therapeutische   factoren   die   inherent   zijn   aan   groepswerk.   Het   zijn   factoren   die   mooi   aansluiten   bij   de   oplossingsgerichte   basishouding,   en   dus   centraal   staan   bij   de   uitwerking   van   de   groep   ‘Speelser  in  je  leven’.   Effectief   Waar   hulpverlening   in   het   verleden   in   hoofdzaak   een   individueel   gesprek   betrof,   is   er   de   laatste  decennia  een  groeiende  consensus  over  de  effectiviteit  van  groepswerk.  Smith,  Glass   en   Miller   (1980)   toonden   met   een   grootschalige   meta-­‐studie   over   psychotherapie   aan   dat   groepstherapie   even   effectief   blijkt   dan   individuele   therapie.   Ook   talrijke   andere   studies,   waaronder   Bednar   en   Kaul   (1994)   en   McRoberts,   Burlingame   en   Hoag   (1998)   bevestigen   deze  bevinding.  Sharry  (2006)  concludeert  dat  het  geen  discussie  hoeft  te  worden  over  wat   nu   het   beste   werkt,   maar   veeleer   hoe   deze   twee   modaliteiten   van   hulpverlening   complementair   kunnen   zijn.   In   tijden   van   kostenbesparing,   kan   curatief   en   preventief   groepswerk  dan  ook  niet  ontbreken  in  het  aanbod.     Groepsteun   Groepen  bieden  groepsteun.  Deelnemers  ontdekken  dat  ze  niet  de  enigen  zijn  die  worstelen   met  bepaalde  thema’s.  Daar  waar  zij  mogelijks  in  het  dagelijkse  leven  weinig  steun  en  begrip   mogen   ervaren   voor   hun   klachten,   kan   een   begripsvol   en   steunend   groepsklimaat   mensen   laten   herademen.   Deelnemers   kunnen   het   als   meer   helpend   ervaren   om   zich   begrepen   te   voelen  door  een  hele  groep,  in  plaats  van  de  individuele  hulpverlener  (Sharry,  2006).       Groepleren   Een  groepsformat  biedt,  mede  door  de  diversiteit  en  expertise  van  de  groepsleden,  een  erg   verrijkende  omgeving  om  te  leren.  In  de  omgang  met  elkaar  doen  mensen  ideeën  op  over  

 

11  

zichzelf,   de   anderen   en   de   wereld   waarin   ze   leven.   Er   is   ruimte   voor   discussie   en   debat.   Deelnemers   leren   van   elkaar.   Veel   ideeën   worden   besproken   en   elke   deelnemer   kan   voor   zichzelf   aftoetsen   welke   ideeën   hij   verder   wenst   te   verkennen   naar   nut,   mogelijkheden,   toepassing,...   Vanuit   een   oplossingsgericht   perspectief   streven   we   dan   ook   naar   een   positieve  groepscultuur,  waarin  plaats  is  voor  positieve  en  steunende  communicatie  onder   groepsleden.  Wat  wij  als  groepsbegeleider  als  werkzaam  bestempelen  is  dat  niet  altijd  voor   de   groepsleden.   We   nemen   dan   ook   de   tijd   om   de   visie   van   de   groepsleden   te   bevragen,   opdat   we   nog   beter   afgestemd   geraken   op   de   ingangen   die   de   groepsleden   zelf   hierop   nemen.     Groepsoptimisme   Snyder,   Michael   en   Cleavins   (1999)   toonden   overtuigend   aan   hoe   hoop   en   optimisme   essentiële  ingrediënten  zijn  om  te  komen  tot  therapeutische  verandering.  Ook  het  zien  hoe   anderen   hun   moeilijkheden   aanpakken   kan   deelnemers   het   vertrouwen   geven   dat   verandering  ook  mogelijk  is  in  het  eigen  leven.  De  kracht  van  oplossingsgerichte  taal  schept   hoop  en  verwachting  op  gunstige  veranderingen,  wat  energie  geeft  en  dynamiserend  werkt   voor  de  groep.     Elkaar  helpen   De   mogelijkheid   die   deelnemers   krijgen   om   naar   elkaar   te   luisteren,   en   ideeën   te   genereren   die   mogelijks   de   ander   van   nut   zijn,   is   een   vaak   onderschat   nut   van   de   groepscontext.   “Groepsleden  bezitten  niet  enkel  expertise  over  wat  werkt  voor  zichzelf  in  de  groep,  maar  ook   over   wat   werkt   voor   anderen”   (Habekotté,   2001,   p29).   Zij   zijn   vanuit   hun   positie   als   medestander   ook   beter   geschikt   om   hun   kennis   en   kunde   in   te   brengen   als   bruikbare   zienswijzen  voor  anderen.   Yalom  (1995)  schreef  hierover:  “Psychiatric  patients  beginning  therapy  are  demoralized  and   possess  a  deep  sense  of  having  nothing  of  value  to  offer  others.  They  have  long  considered   themselves   as   burdens,   and   the   experience   of   finding   that   they   can   be   of   importance   to   others  is  refreshing  and  boosts  self-­‐esteem.”.     Groepsleden  worden  aangesproken  op  reeds  aanwezige  kennis  en  hulpbronnen.  Hen  laten   formuleren  wat  hen  helpt  of  wat  zij  denken  dat  anderen  geholpen  heeft,  werkt  wederzijds   identiteitsversterkend.   Ook   leren   mensen   te   luisteren   naar   de   zorgen   en   behoeften   van   de   anderen.   Om   dit   te   kunnen   doen   kijken   ze   vanuit   een   meta-­‐positie   naar   het   verhaal   van   de   ander.   Het   innemen   van   een   meta-­‐positie   helpt   ook   de   helper   om   vanuit   een   ander   perspectief   naar   de   eigen   moeilijkheden   en   uitdagingen   te   kijken.   Tot   slot   merkt   Sharry   (2006)   ook   op   dat   mensen   sneller   geneigd   zijn   om   steun,   aanmoedigingen   en   suggesties   te   aanvaarden   van   groepsleden   die   ze   beschouwen   als   gelijken,   veeleer   dan   de   steun   en   suggesties   van   de   groepsleider  of  hulpverlener.  

 

12  

4.2 Principes  van  oplossingsgericht  groepswerk   De   uitwerking   van   dit   groepsaanbod   stoelt   op   enkele   voorname   principes   uit   het   oplossingsgerichte   groepswerk.   Sharry   (2006)   beschrijft   7   principes,   die   ik   hieronder   kort   toelicht.   Ik   ervaar   deze   principes   als   een   handige   toetssteen   om   de   voortgang   van   de   groep,   en  ingebouwde  oefeningen  aan  af  te  toetsen.     1. De  focus  ligt  op  verandering  en  mogelijkheden.   Als   oplossingsgericht   groepsleider   willen   we   graag   begrijpen   hoe   kleine   gewenste   veranderingen   reeds   konden   ontstaan.   Uit   wat   de   deelnemers   brengen   filteren   we   de   kleine  successen,  en  complimenteren  we  de  deelnemers.  We  benoemen  de  kwaliteiten   en  gebruikte  hulpbronnen  die  we  opmerken,  en  nodigen  de  deelnemer  uit  hier  meer  van   te  doen.  We  hebben  oog  voor  uitzonderingen  op  het  probleem,  en  onderzoeken  hoe  dat   is  kunnen  gebeuren.     2. Doelen  formuleren  en  visualiseren  van  de  gewenste  toekomst.   De   veranderingswens   van   de   deelnemers   aan   een   vorming   zoals   deze,   is   enigszins   minder   uitgesproken   dan   in   de   reguliere   therapeutische   praktijk.   Velen   volgen   immers   een   vorming   omdat   het   thema   hen   op   een   of   andere   manier   fascineert,   niet   per   se   omdat  ze  dingen  anders  willen  in  hun  leven.  Zeg  maar  vanuit  een  nieuwsgierigheid  naar   wat   zo   een   themagroep   allemaal   te   bieden   heeft,   een   zoeken   naar   groei   en   verrijking.   Dat   neemt   echter   niet   weg   dat   de   deelnemers   ook   hier   worden   uitgenodigd   om   na   te   denken   over   wat   voor   hen   een   mooie   uitkomst   zal   zijn   van   hun   deelname   aan   deze   vorming.   En   na   een   uitgebreide   verkenning   van   het   groepsthema,   nodig   ik   de   deelnemers   –   met   het   oog   op   de   vertaling   naar   hun   dagdagelijks   leven   uit   om   stil   te   staan  bij  vragen  zoals:     Als   je   de   beschrijving   van   de   speelse   attitude   beschouwt,   in   welke   mate,   op   een   schaal   van  0  tot  10,  sta  je  nu  al  op  een  speelse  manier  in  je  leven?     Wat  doe  je  nu  al,  en  wat  wil  je  dus  zeker  behouden?   Welke  vaardigheid  m.b.t.  de  speelse  attitude  wil  je  graag  beter  kunnen?   Welk  voordeel  heeft  dat  voor  jou?  Voor  wie  is  dat  nog  voordelig?  Op  welke  manier?   Welke  leuke  naam  of  symbool  kan  je  bedenken  voor  deze  veranderwens?   Stel  je  voor  dat  er  vannacht,  terwijl  je  slaapt,  een  mirakel  gebeurt...  dat  ervoor  zorgt  dat   je   veranderwens   in   vervulling   is   gegaan...   Waaraan   merk   je   dat   op?   Wat   is   er   dan   anders?  Wat  nog?  Wat  doe  jij  dan  anders?  Wie  merkt  dat  nog  op?  Wat  ziet  die  persoon   jou  anders  doen?  

 

13  

Op  een  schaal  van  1  tot  10,  waarbij  10  staat  voor  de  dag  na  het  mirakel  en  1  staat  voor   het   tegendeel,   waar   sta   je   nu   al?   Wat   maakt   dat   je   daar   al   staat?   Wat   wil   je   zeker   behouden?  Wanneer  stond  je  laatst  hoger?  Hoe  is  dat  toen  gelukt?   Stel  dat  je  nog  een  stap  verder  bent  gekomen  op  de  schaal.  Waaraan  merk  je  dat  dan?   Wat   doe   je   dan   anders   dat   je   nu   nog   niet   doet?   Wat   nog?   Wat   kan   je   bij   wijze   van   spreken  morgen  al  doen?     3. Voortbouwen  op  sterktes,  vaardigheden  en  hulpbronnen.   We   focussen   op   de   sterktes   van   iedere   deelnemer,   zijn   of   haar   hulpbronnen   en   vaardigheden.  Dit  vertrekt  vanuit  het  centrale  idee  dat  het  zinvoller  is  om  in  een  proces   van   verandering   te   focussen   op   de   successen   en   sterktes.   Sharry   (2006)   vat   het   gevat   samen:   ‘If   clients   do   create   change   in   their   lives   or   solve   problems   they   do   so   out   of   their   strenghts  and  not  out  of  their  weakness.’     In  groepswerk  zullen  we  ook  oog  hebben  voor  de  groepsterktes.  Hoe  nieuw  de  groep  ook   is,  al  snel  ontwikkelt  zich  een  groepsidentiteit,  met  eigen  sterktes  en  vaardigheden.  Het   benoemen  van  deze  bevordert  de  groepscohesie  en  maakt  de  impliciet  aanwezige  kennis   van  groepsleden  expliciet  en  toegankelijk  voor  anderen.     4. Aandacht  voor  wat  al  goed  gaat  en  ‘werkt’  voor  de  deelnemers.   Als   oplossingsgericht   groepstherapeut   willen   we   de   deelnemers   vooral   ontmoeten   als   mensen   die   al   heel   wat   weten   en   kunnen.   We   luisteren   dus   vanuit   een   positieve   en   sterktes-­‐   georiënteerd   perspectief.   Dit   helpt   ons   enerzijds   om   een   krachtige   en   empathische  band  te  creëren  met  de  deelnemers,  evenals  om  een  grote  hoeveelheid  van   hulpbronnen  en  krachten  naar  boven  te  halen  en  te  verruimen.     We  maken  binnen  oplossingsgerichte  groepsgesprekken  dus  ruim  de  tijd  om  deelnemers   te   laten   vertellen   over   en   te   luisteren   naar   elkaars   kleine   successen   en   kwaliteiten,   veeleer  dan  aan  elkaar  vertellen  wat  niet  goed  gaat.  Niet  dat  we  probleemfobisch  zijn,   maar  we  pogen  wel  om  de  conversaties  zo  te  laten  evolueren  dat  deelnemers  vertellen   over  wat  werkt  voor  hen.   Als   groepsleider   blijven   we   geïnteresseerd   in   wat   werkt   voor   de   deelnemer.   In   dat   opzicht   is   het   ook   goed   om   regelmatig   het   proces   te   bevragen:   ‘is   dit   nuttig   wat   we   doen?’,   ‘helpt   het   om   hier   dieper   op   in   te   gaan?’,   ‘wat   vond   je   het   meest   nuttige   vandaag?’,  ‘waar  wil  je  meer  van?’.     5. Respectvol  nieuwsgierig  zijn.   Als  oplossingsgericht  groepsleider  willen  we  de  persoon  ontmoeten,  niet  het  probleem.   Onze   ontmoeting   stoelt   op   echtheid   en   empathie,   maar   vooral   op   een   oprechte    

14  

nieuwsgierigheid   naar   iedere   individuele   deelnemer.   George   (1998)   noemt   het   een   ‘search   for   buried   treasure’.   We   ‘joinen’   met   de   persoon   met   wie   we   werken,   in   een   zoektocht   naar   ondergesneeuwde   talenten   en   hulpbronnen   die   van   nut   kunnen   zijn   in   het   bereiken   van   een   gewenste   verandering.   We   bevragen   uitvoerig   waar   de   cliënt   naartoe  wil  (doelen),  hoe  dat  er  voor  hem  dan  uitziet  (mirakel),  hoe  uitzonderingen  op   het   probleem   konden   ontstaan   (uitzonderingsvragen),   hoe   de   cliënt   met   zijn   moeilijkheden  weet  om  te  gaan  en  hoe  hij  het  volhoudt  (copingvragen),  en  welke  kleine   stapjes  hij  al  gezet  heeft  of  zal  zetten  (schaalvragen).       6. Focus  op  coöperatie  (samenwerking).   Dit  principe  verwijst  naar  de  manier  waarop  de  groep  naar  verandering  wordt  begeleid.   De   groepsleider   staat   niet   in   de   alwetende   positie,   maar   faciliteert   een   proces     waarin   deelnemers   kunnen   mee   nadenken   en   dingen   delen,   als   experts   van   hun   eigen   leven.   Sharry   (2006)   spreekt   in   dit   verband   over   groepsgecentreerde   interactie   versus   begeleiders-­‐gecentreerde   interactie.   We   streven   naar   een   groepsgecentreerde   interactie   waarbij   deelnemers   worden   uitgenodigd   om   rechtstreeks   met   elkaar   in   interactie   te   gaan   (niet   altijd   via   de   groepsleider).   Er   wordt   afgewisseld   in   luisteren   en   beluisterd   worden,   in   steunen   en   gesteund   worden.   Via   groepsgecentreerde   samenwerking   krijgt   de   kracht   van   oplossingsgericht   groepswerk   maximale   kans:   herkenning,   bemoediging,   informeel   leren,   steun,   leren   van   elkaar,   creatieve   oplossingen,  positieve  feedback,....  (Vanhecke,  2005).       7. Gebruik  van  humor  en  creativiteit.   Een   groep   kan   beter   geen   herhaling   zijn   van   wat   de   deelnemers   als   hun   problemen   ervaren   (wat   al   snel   gebeurt   als   we   teveel   praten   in   probleem-­‐taal,   veeleer   dan   in   oplossingsgerichte  taal).  Wij  streven  naar  een  boeiende,  fijne,  inspirerende  ervaring  voor   groepsleden.   Het   is   een   uitdaging   voor   de   groepsleider   om   deze   sfeer   te   installeren   binnen   het   groepsgebeuren.   Laten   we   de   mensen   uitnodigen   om   de   rem   wat   losser   te   zetten.  Laten  we  humor  en  positieve  energie  hanteren  als  een  katalysator  voor  creatief   denken.  Sharry  (2006)  stelt  terecht:  ‘An  enjoyable,  nurturing  group  can  be  liberating  for   people   who   are   demoralised   and   oppressed   by   problems   and   can   give   them   energy   to   be   creative  in  the  face  of  them’.  Of  zoals  Freeman,  Epston  en  Lobovits  (1997)  het  schrijven   in   hun   boek   Playful   Approaches   to   Serious   Problems:   ‘We   wonder   whether   it   is   to   the   problem’s  adventage  to  be  taken  so  seriously.  By  the  same  token,  is  their  very  existence   threatened   by   humour   and   playfulness’.   Humor   is   een   van   de   beste   wapens   tegen   problemen.   Deelnemers   vinden   het   vaak   erg   bevrijdend   en   relativerend   wanneer   ze   stoppen  met  problemen  zo  serieus  te  nemen,  en  de  uitdagingen  meer  en  meer  met  een   humoristische,   speelse   ‘touch’   weten   te   benaderen.   In   dramatherapie   termen   spreken   we  over  ‘making  the  unplayable  playable’  als  een  credo  voor  de  therapie.  Een  visie  die   mijn  inziens  ook  mooi  aansluit  bij  het  oplossingsgerichte  gedachtegoed.  

 

15  

Humor   in   groepen   gaat   doorheen   schaamte   en   schuldgevoelens,   en   bouwt   zelfaanvaarding  op.  Het  legt  verbinding  tussen  de  groepsleden  (vele  anderen  worstelen   met  gelijkaardige  thema’s),  en  bevordert  groepscohesie.     Meer  over  dit  thema,  cf.  Supra:  ‘Speelsheid  als  nuttige  oplossingsgerichte  therapeutische   vaardigheid’.  

 

16  

5. Opbouw  van  het  groepsaanbod  ‘Speelser  in  je  leven’.     In  wat  volgt  beschrijf  ik  het  programma  van  de  tweedaagse  Speelser  in  je  leven.  Uiteraard   zullen  kleine  interventies  en  finesses  niet  worden  neergeschreven.  Dat  zijn  immers  variaties   die  eigen  zijn  aan  de  groepsleider  en  iedere  groepssamenstelling.  Maar  ik  probeer  het   verloop  zo  grondig  mogelijk  te  schetsen,  zodat  u  als  lezer  kan  visualiseren  hoe  een  groep  als   deze  eraan  toe  gaat.  Her  en  der  belicht  ik  korte  reacties  van  deelnemers.      

5.1 Dag  1  (10u-­‐13u,  14u-­‐16u)   VOORMIDDAG     Muziek  speelt  terwijl  deelnemers  binnen  komen  gedruppeld.  Helpend  om  een  speelse  sfeer   te  creëren.         Namenrondje     Deelnemers  worden  welkom  geheten.  Elk  krijgt  een  stukje  papiertape  en  een  stift,  zodat  ze   hun   naam   kunnen   opschrijven   en   zichtbaar   kleven   op   hun   trui.   Er   wordt   een   kort   namenrondje  gedaan.       Inleiding  van  de  tweedaagse     Korte  voorstelling  van  de  begeleider.  Zelf  vertel  ik  over  hoe  ik  er  aan  toe  ben  gekomen,  om   dit  groepsvoorstel  uit  te  werken.  Zie  mijn  inleiding.     Ik   neem   jullie   graag   mee   op   een   avontuur   dat   SPELEN   heet.   Ik   ben   vandaag   uiteraard   erg   benieuwd  te  horen  wat  jullie  hier  allemaal  over  te  vertellen  hebben,  en  ik  zal  jullie  uiteraard   graag   meenemen   op   spel-­‐avontuur.   Een   avontuur   dat   soms   binnen   onze   comfortzone   valt,   soms   net   erbuiten.   Een   avontuur   dat   het   routinematige   even   losschudt,   en   opening   creëert   voor  nieuwe  dingen.       Om  alvast  even  in  de  sfeer  te  komen,  heb  ik  hier  een  klein  filmfragmentje  meegebracht...       Filmfragment:  Volwassenen  spelen  verstoppertje       Bekijk  een  filmfragment  op:   http://www.hbvl.be/cnt/dmf20140715_01179675/volwassenen-­‐spelen-­‐verstoppertje-­‐in-­‐ ikea    

 

17  

      Oefening:  Cocktail  party     Deze   oefening   is   een   zelfbedachte   variatie   op   de   oefening   ‘cocktailparty’   uit   het   boek   van   Mulder,   Hagen   en   Voors   (2010).   Deelnemers   krijgen   een   balpen   en   elk   even   veel   post-­‐its   als   er   deelnemers   zijn   in   de   groep.   Ze   worden   uitgenodigd   om   na   te   denken   over   een   resem   vragen   (evenveel   als   er   deelnemers   zijn),   en   om   voor   elke   vraag   een   kort   antwoord   of   kernwoord   te   noteren   op   een   post-­‐it.   Vervolgens   gaan   ze   op   wandel   en   zoeken   ze   een   maatje   om   een   antwoord   op   een   vraag   te   bespreken.   Ze   kunnen   in   hun   duo   zelf   kiezen   welke  vraag  ze  graag  vertellen  tegen  elkaar.  Na  enkele  minuten  volgt  een  kort  teken  dat  hen   uitnodigt  een  andere  deelnemer  op  te  zoeken  met  een  andere  vraag  als  aanknopingspunt.  Er   kan  optioneel  voor  gekozen  worden  om  naderhand  alle  post-­‐its  te  verzamelen  op  een  grote   flap,  die  op  die  manier  de  groep  (met  al  veel  speelse  bagage)  representeert.     Mogelijke  vragen:     Uit:  Structured  goal  chat,  Daniel  Meier  (2008).   Wat  zou  je  vandaag  gedaan  hebben  mocht  je  hier  niet  zijn?   Wat  fascineert  je  in  het  thema  Speelser  door  je  Leven?   Wat  hoop  je  dat  er  zeker  aan  bod  zal  komen  in  deze  workshop,  opdat  je  zou  kunnen  zeggen   dat  het  de  moeite  loonde  mee  te  doen?       Uit:  Peter  Gerrickens  en  Marijke  Verstege  (2009).   Waar  krijg  je  energie  van?   Waar  gaat  jouw  droomreis  naar  toe?   Wat  wilde  je  als  kind  graag  worden?   Wat  deed  je  als  kind  graag  dat  je  nu  niet  meer  doet?   Wat  vind  jij  een  leuk  spel  om  te  spelen?   Als  je  een  dier  kan  zijn,  welk  dier  zal  je  dan  zijn?   Waarover  wil  je  graag  meer  weten?   Ter  gelegenheid  waarvan  wil  jij  wel  eens  een  feestje  geven?   Wat  doe  je  als  je  een  grote  prijs  in  de  loterij  wint?   Wanneer  deed  je  iets  dat  niet  mocht?   Welk  landschap  spreekt  jou  het  meeste  aan?   Waar  word  jij  vrolijk  van?    

 

18  

Inter-­Actie:  Samenwerkings  -­en  vertrouwensspelen     In   dit   tweede   blok   van   de   voormiddag   duiken   we   de   actie   in.   We   warmen   onszelf   op:   lichamelijk   en   geestelijk.   Ik   noem   het   altijd   de   ‘speler   in   onszelf’   opwarmen.   Ons   spelpotentieel   wordt   niet   volledig   benut   vanuit   onze   zetel.   Voor   spel   en   creativiteit   is   lichamelijke  activering  een  must.  Ik  geef  geen  referenties  voor  onderstaande  werkvormen,   vermits  ik  ze  zelf  geleerd  heb  via  overlevering  in  opleidingen,  cursussen  en  workshops.     LICHAAM  LOSMAKEN     Deelnemers   staan   in   een   kring.   We   rekken   ons   eens   helemaal   uit,   en   hangen   voorovergebogen.  Dat  doen  we  een  aantal  keer.  We  warmen  ons  lichaam  op  door  het  deel   per  deel  in  actie  te  brengen.  We  starten  met  de  voeten.  Ter  plaatse  trappelen,  ter  plaatse   spurten,   ter   plaatse   wandelen   met   loden   schoenen,   tenen   bewegen,   ter   plaatse   wandelen   op   binnenkant   voet,   ter   plaatse   wandelen   op   buitenkant   voet,   op   de   tippen,   op   de   hakken...   Neem   naast   je   voeten   ook   je   benen   mee   in   de   beweging.   Neem   hiernaast   ook   je   heupen   mee  in  de  beweging.  Neem  hiernaast  ook  je  rugspieren  mee  in  je  beweging.  Neem  hiernaast   ook  je  schouders  mee  in  de  beweging.  Je  armen.  Je  handen.  Je  nek.  Je  hoofd.     Voordeel  van  deze  oefening  is  dat  elke  deelnemer  in  een  mum  van  tijd  in  actie  is.  Bovendien   wriemelen  we  ons  onder  het  mom  van  een  opwarmingsoefening  al  in  de  meest  expressieve   houdingen.       GEZICHTSPIEREN  LOSMAKEN     Stretch   met   je   handen   de   spieren   op   je   gezicht.   Doe   alsof   je   een   zure   citroen   in   je   mond   stopt.  (alle  spieren  samen  knijpen).  Zeg  de  klinkers  na,  met  een  Duitse  afsluiter:  A  E  I  O  U,   Jawoohl.       Voordeel  van  deze  oefening  is  dat  de  deelnemers  meteen  hun  stem  gaan  gebruiken  binnen   deze  expressieblok,  iets  wat  voor  velen  als  een  (kleine)  barrière  geldt.  Er  wordt  vaak  vanuit   dat   spannende   gevoel   gegiecheld   en   gelachen.   Eenmaal   die   eerste   gene   over,   is   het   pad   geëffend  voor  spel  en  expressie.       Eventuele   aanvulling   op   deze   oefening   zijn   toffe   tongtwisters:   De   kapitein   van   de   pakketboot,   de   bloeiende   witte   winde,   boetedoene   boetedag,   biddende   paters,   pikkende   kippen,  ...   Er  wordt  altijd  gelachen,  en  het  ijs  is  zo  gebroken.         BAL  OF  KLAP  OF  NAAM  DOORGEVEN  IN  DE  KRING     Deelnemers  staan  in  een  kring.  Er  wordt  gevraagd  om  een  bal  door  te  geven.  Dat  doe  je  door   duidelijk  oogcontact  te  maken  met  de  persoon  rechts  van  je,  en  snel  de  bal  door  te  geven   (kordaat).   Eenmaal   dat   mensen   dat   onder   de   knie   hebben,   kan   het   tempo   worden   opgedreven.    

 

19  

  Vervolgens  komen  er  variaties:     -­‐  Twee  of  drie  ballen  gaan  tezelfdertijd  rond.     -­‐  Je  kan  van  richting  veranderen,  door  de  bal  terug  te  geven  aan  de  aanbieder.     -­‐   Je   kan   de   bal   doorgeven   aan   iemand   anders   in   de   kring,   door   duidelijk   oogcontact   te   maken.     Als  mensen  het  spel  met  de  bal  goed  onder  de  knie  hebben,  kan  je  dezelfde  oefening  doen   met   een   ‘klap’   door   te   geven   (handen   klappen).   Door   het   wegnemen   van   het   fysieke   attribuut,  nemen  deelnemers  zo  een  extra  stapje  in  het  imaginair  spelen.     Een   variatie   op   deze   oefening,   is   met   namen   doorzeggen.   (Bron:   Inspinazie,   door   Suzanne   Kempeneers,  workshop  TeamPro,  2008)     In  een  kring.  Zo  snel  mogelijk  worden  de  namen  rondgezegd:  je  zegt  je  eigen  naam  en  kijkt   daarbij  naar  je  linkerbuur.  In  enkele  seconden  tijd  moet  men  rond  zijn.  Vervolgens  kan  men   de   richting   doen   veranderen,   door   zijn   naam   niet   verder   te   geven,   maar   terug   te   geven.   Vervolgens  kan  men  zijn  naam  ook  dwars  door  de  kring  doorgeven.       Variatie:  niet  je  eigen  naam,  maar  die  van  de  persoon  aan  wie  je  doorgeeft.  Variatie:  niet  je   eigen   naam,   maar   die   van   de   persoon   die   ‘achter’   je   staat   en   die   je   doorgeeft   aan   de   volgende  persoon...         BEWEGING  DOORGEVEN     In   een   cirkel.     Een   persoon   begint   een   (bescheiden)   beweging,   de   volgende   in   de   cirkel   herhaalt  die  beweging,  maar  vergroot  die  uit.    Zo  gaat  de  beweging  in  de  cirkel  verder,  maar   steeds  verder  uitvergroot.  Een  volgende  stap  is  dat  er  meerdere  bewegingen  in  de  cirkel  aan   het  "rondgaan"  zijn.     Variatie:  idem  maar  enkel  met  een  klank.  Of  de  combinatie  klank  +  beweging.       RONDLOPEN  EN  FREEZE!     We   breken   uit   de   veilige   kring.   Deelnemers   wandelen   kriskras   het   speelvlak   op.   Als   de   groepsleider   FREEZE   roept,   bevriezen   we   in   (in   een   standbeeld).   Variaties   zijn   om   te   bevriezen  in  een  emotionele  toestand  die  de  groepsleider  roept  (boos,  blij,  verlegen,  spring   in  t  veld,...).         RONDLOPEN  EN  ZO  SNEL  MOGELIJK  ...     Deelnemers   wandelen   kriskras   het   speelvlak   op.   De   groepsleider   roept     een   getal   (2,4,   allemaal,...),   en   de   bedoeling   is   dat   de   deelnemers   zo   snel   mogelijk   per   (dat   getal)   verder   wandelen.  Eerst  kunnen  mensen  naast  elkaar  wandelen,  of  een  rijtje  vormen  achter  elkaar...  

 

20  

  Variaties:     Deelnemers  wandelen  kriskras  het  speelvlak  op.  De  groepsleider  roept    ‘zo  snel  mogelijk  op   een   rij   van   groot   naar   klein!’,   of   ‘zo   snel   mogelijk   op   een   rij   van   geboortedag   (dag   en   maand)’,  of  ‘zo  snel  mogelijk  op  een  rij  volgens  alfabet’,...       MIERENNEST     Deelnemers   wandelen   kriskras   het   speelvlak   op.   Het   speelvlak   wordt   verkleind,   zodat   we   als   mieren   dichter   bij   elkaar   rond   wriemelen.   De   groepsleider   roept   een   naam.   Die   persoon   stopt  meteen  met  wandelen  en  laat  zich  als  een  plank  achteruit  vallen.  Aan  de  anderen  de   opdracht  om  er  op  tijd  bij  te  zijn  om  die  persoon  op  te  vangen.       DE  PLANK     Dit   is   een   variatie   op   bovenstaande   ‘mierennest’.   Groepsleden   staan   in   een   kring   rond   1   persoon.   Die   persoon   maakt   zich   stijf   als   een   plank,   en   laat   zich   voorover   en   opzij   vallen.   De   anderen  in  de  kring  vangen  de  persoon  op  en  duwen  hem/haar  zachtjes  een  andere  kant  uit.   Zo  wiegt  de  persoon  in  het  midden  zachtjes  heen  en  weer,  erop  vertrouwend  dat  de  mede   groepsgenoten  zijn  veiligheid  garanderen.  Optioneel  ook  met  ogen  gesloten.       GROEPSFOTO     Een   deelnemer   gaat   het   speelvlak   op   en   neemt   een   expressieve   houding   aan   en   bevriest.   Een  voor  een  komen  de  andere  groepsleden  erbij,  en  telkens  vullen  zij  een  lege  ruimte.  Zo   krijgen  we  een  levend  standbeeld.  Ideaal  moment  voor  een  groepsfoto!       Een  deelnemer  reflecteerde  achteraf:  “Opmerkelijk  hoe   door   enkele   van   deze   oefeningen   het   ijs   meteen   gebroken  is.  We  kennen  elkaar  nog  maar  een  paar  uur,   en   er   is   al   zoveel   gelachen.   Je   voelt   verbinding.   Ik   was   even  helemaal  de  tijd  vergeten...”      

 

21  

Nabespreking  van  het  inter-­‐actie  moment     Mogelijke  vragen  die  je  ter  reflectie  kan  stellen  zijn:     Hoe  heb  jij  deze  spelervaring  beleefd?   Welk  voordeel  levert  je  dat  op,  zo  een  uurtje  spelen?     Hoe  is  het  je  gelukt  om  voluit  mee  te  doen?       Welke  kwaliteiten  heb  je  ingezet  om  mee  te  spelen?   Wat  heeft  je  nog  geholpen?               Groepsbrainstorm:  Als  je  denkt  aan  spelen  en  improviseren,  dan  denk  je  aan...       Op   een   grote   flap   wordt   de   input   van   de   groep   neergeschreven.   Deelnemers   hebben   hier   veel  over  te  zeggen,  want  uiteraard  hebben  zij  zich  voorafgaand  aan  de  workshop,  en  tijdens   de  voormiddag  al  een  beeld  gevormd  over  wat  spelen  en  improviseren  voor  hen  inhoudt.  Als   groepsleider   maken   we   tijd   om   naar   elkaar   te   luisteren,   mensen   te   complimenteren   voor   wat  zij  al  doen  in  dit  verband.  Er  wordt  ook  doorgevraagd  naar  wat  deelnemers  denken  dat   de  voordelen  zijn  van  spelen,  en  welke  vormen  spelen  allemaal  kan  aannemen  (lichamelijk:   springen,   huppelen,...;   met   objecten:   lego,   poppen,...;   imaginair:   verhalen   vertellen,...;   sociaal  spel:  samen  scènes  spelen,  bv.  zoals  kinderen  schooltje  spelen,...)     Dave  Morris  zegt  in  dit  verband  iets  ergs  nuttigs,  met  name  dat  het  leuke  aan  dat  alles  is,  dat   wat   de   mensen   opsommen   allemaal   steek   houdt   en   juist   is.   Als   ik   denk   aan   spelen   dan   denk   ik   aan...   “The   A-­‐team,   improv   comedy,   jazz   muziek,   Freestyle   rapping,   nieuwsgierigheid,   verkennen,  verhalen  vertellen,  lachen,  emotionele  groei,  lichamelijke  groei,  cognitieve  groei,   probleemoplossend  denken,flexibiliteit,  in  het  moment,...”  ...  EN  EN  EN  ...   Iedereen   heeft   gelijk!   Het   is   allemaal   dat,   maar   niet   enkel   1   van   die   dingen,   en   dat   maakt   de   wereld  van  spel  zo  eindeloos  gevarieerd!  Stuart  Brown  (2008)  die  hieronder  meer  aandacht   krijgt,  definieert  spelen  veeleer  als  een  mindset  dan  een  activiteit.  Het  omvat  alles  waar  je   plezier  aan  beleeft  en  waar  je  geen  enkele  vorm  van  druk  bij  voelt.       Filmfragment:  TEDx  talk:  Serious  Play,  door  Stuart  Brown     Dit   fragment,   door   de   Amerikaans   psychiater   en   onderzoeker   Stuart   Brown,   is   een   mooie   aanvulling  op  de  groepsbrainstorm.  Hij  vertelt  vanuit  wetenschappelijk  oogpunt  waarom  het   zo  belangrijk  is  om  te  spelen,  en  overloop  verschillende  vormen  van  spelen.  Ik  laat  ongeveer   de  eerste  15  minuten  van  de  film  zien.     Bekijk  de  film  op:   https://www.ted.com/talks/stuart_brown_says_play_is_more_than_fun_it_s_vital?languag e=nl      

 

22  

    Voor  het  manuscript,  zie  bijlage  1.       NAMIDDAG     Korte  opwarmer     Dit  is  een  korte  opwarmer  die  het  concentratievermogen  van  de  deelnemers  aanspreekt.  Er   wordt  al  snel  gelachen  en  het  brengt  deelnemers  meteen  terug  met  de  aandacht  naar  het   groepsgebeuren.     Deelnemers   gaan   per   twee   staan,   met   de   gezichten   naar   elkaar,   met   een   kleine   halve   meter   tussen  hun.       Stap  1:  deelnemers  tellen  samen  herhaaldelijk  tot  3,  elk  zegt  een  getal  om  de  beurt.  Dat  ziet   er  als  volgt  uit:       12   31   23   12     Stap  2:  Idem,  maar  het  getal  1  wordt  niet  meer  uitgesproken.  Het  is  een  klap  in  de  hand.     Stap  3:  Idem  als  stap  2,  maar  nu  wordt  ook  het  getal  2  niet  meer  uitgesproken.  Het  is  een   stamp  met  de  voet.     Stap  4:  Idem  als  stap  3,  maar  nu  wordt  ook  het  getal  3  niet  meer  uitgesproken.  Het  is  een   knip  met  de  vinger.            

23  

Inter-­‐Actie:  Spelen  uit  de  oude  doos...     Foto’s  van  spelende  kinderen  en  volwassenen  van  over  de  hele  wereld  liggen  verspreid  in  de   groepsruimte.  Deelnemers  worden  uitgenodigd  om  rond  te  wandelen,  de  foto’s  te  bekijken   en   herinneringen   boven   te   halen   over   hoe   ze   als   kind   hebben   gespeeld,   of   meer   zouden   gespeeld  willen  hebben.  Op  de  volgende  pagina  vind  je  enkele  voorbeelden  van  foto’s:     Vragen  die  hierbij  kunnen  worden  gesteld:     -­‐  Welke  spelen  heb  je  graag  gespeeld?     -­‐  Hoe  zag  dat  spel  eruit?     -­‐  Met  wie  speelde  je  zoal?   -­‐  Wat  vond  je  er  zo  tof  aan?     -­‐  Wat  heeft  dat  spelen  jou  geleerd?   -­‐  Wat  is  een  moment  van  spelen  dat  er  voor  jou  uitspringt?        

 

 

 

   

 

 

 

 

  24  

  Vervolgens   nodig   ik   de   deelnemers   uit   om   nog   eens   de   spelen   uit   de   oude   doos   op   te   snuiven.  We  spelen  in  het  hele  gebouw  verstoppertje,  en  spelen  in  het  groepslokaal  1-­‐2-­‐3-­‐ piano  en  variaties  (klassieke  spel,  1-­‐2-­‐3  muziekinstrument,  1-­‐2-­‐3  keukengerei,...)     Hoe  gaat  1-­‐2-­‐3  piano  en  de  variaties?   Iedereen   staan   aan   de   ene   kant   van   het   terrein,   behalve   1   persoon.   Deze   staat   met   zijn   gezicht  naar  de  overigen.  Op  een  bepaald  moment  draait  deze  zich  om,  weg  van  de  anderen,   en  zegt:  "1-­‐2-­‐3  Piano",  waarbij  hij  3  keer  klopt  (bijvoorbeeld  op  de  muur  voor  zich).  Tijdens   die   periode   mogen   de   overige   leden   zich   verplaatsen   in   zijn   richting.   Als   hij   zich   echter   weer   omkeert,  mag  hij  niemand  zien  bewegen.  Als  hij  wel  iemand  ziet  bewegen,  moet  die  terug   naar   de   startlijn.   Het   spel   gaat   verder   tot   iemand   de   "Pianist"   kan   tikken   zonder   dat   hij   hem   zien  bewegen  heeft.  .  .     Variatie  1-­‐2-­‐3  muziekinstrument:  hier  geldt  het  zelfde  principe  als  de  klassieke  versie.  Alleen   mogen  de  deelnemers  wel  bewegen.  Het  criterium  wordt  dus  niet  ‘muisstil  staan’,  maar  ‘zo   expressief   mogelijk   uitdrukken   (klank   en   beeld)   van   het   muziekinstrument   dat   de   “pianist”   roept:  123  drum,  123  gitaar,  123  saxofoon  enz...     Variatie   1-­‐2-­‐3   keukengerei:   hier   geldt   het   zelfde   principe   als   de   klassieke   versie.   Alleen   mogen  de  deelnemers  wel  bewegen.  Het  criterium  wordt  dus  niet  ‘muisstil  staan’,  maar  ‘zo   expressief  mogelijk  uitdrukken  (klank  en  beeld)  van  het  keukengerei  dat  de  “pianist”  roept:   123  handmixer,  123  lepel,  123  elektrisch  mes,...     De  ervaringen  van  de  deelnemers  over  dit  deel  waren  uitermate  positief.  De  energie  vloog   werkelijk  de  hoogte  in!         Een  van  de  deelnemers  reflecteerde  achteraf:  “ik  heb   echt  mijn  grenzen  verlegd.  Ik  zei  mijn  dochtertje  altijd   dat  oma  wel  eens  verstoppertje  met  haar  zou  spelen,   omdat  ik  het  mezelf  niet  echt  zag  doen.  Maar  dat  ga  ik   nu   anders   doen,   volgende   keer   speel   ik   samen   met   mijn  dochter,  ipv  het  aan  mijn  moeder  te  vragen!!”         Andere  mogelijkheden  zijn:  tikkertje,  tikkertje  verhoog,  schipper  mag  ik  overvaren,  enz...      

 

25  

Van  spelen  als  kind  naar  een  speelse  attitude  als  volwassene:  TED-­‐talk:  Play  and  Creativity,   door  Tim  Brown  (2009).     Op   dit   punt   in   de   tweedaagse   maken   we   de   vertaalslag   van   het   spelen   als   kind,   naar   een   speelse   attitude   als   volwassene.   Hoe   kunnen   we   zelf   nog   op   een   speelsere   manier   in   het   leven  staan?       Om   het   thema   in   te   leiden,   bekijken   we   een   andere   boeiende   TED   talk.   Tim   Brown,   Chief   Executive   Officer   van   IDEO,   een   Amerikaans   bedrijf   dat   zich   specialiseert   in   innovatie   en   design.  Hij  legt  prachtig  uit  hoe  spel  een  essentieel  onderdeel  vormt  van  de  bedrijfscultuur   van  menig  multinational,  zoals  Google  en  Pixar.     Maar   we   hoeven   het   niet   alleen   in   Amerika   te   zoeken...   Alvorens   de   film   te   tonen,   heb   ik   eveneens  enkele  foto’s  meegebracht.  Aan  de  deelnemers  om  te  raden  waar  deze  foto’s  zijn   getrokken...        

   

   

 

 

 

26  

   

     

 

 

      Getrokken   in   de   bekende   KBC   toren   op   de   Meir   in   Antwerpen.   Er   huisvesten   vele   start-­‐up   bedrijven,  die  dagelijks  actief  brainstormen  om  hun  dromen  en  hun  producten  te  verrijken.  

 

27  

Ook   zij   brengen   spel   elementen   binnen   in   hun   werkomgeving,   om   de   creativiteit   te   stimuleren...       Tijdens  zijn  lezing  nodigt  Brown  het  publiek  eveneens  uit  tot  twee  doe-­‐opdrachten  ,  die  we   ook  hier  uitvoeren.   Ten   eerste   is   er   de   ‘teken   je   buur   in   dertig   seconden’   opdracht,   dat   nogmaals   illustreert   hoe   dergelijke  speelse  opdracht  in  een  mum  van  tijd  het  ijs  breekt.   Ten   tweede   introduceert   hij   de   ’30   cirkels   test’,   waarbij   we   in   30   seconden   tijd   trachten   zoveel  mogelijk  cirkels  te  veranderen  in  een  voorwerp  (zon,  wiel,  bal,...).      

    Bekijk  de  film  op:   http://www.ted.com/talks/tim_brown_on_creativity_and_play/transcript?language=nl     Manuscript  in  bijlage  2.       Groepsbrainstorm:  de  speelse  attitude     De   deelnemers   van   de   groep   worden   uitgenodigd   om   hun   ideeën   te   delen   over   wat   zij   verstaan   onder   een   speelse   attitude.   Hier   vloeit   een   rijk   gesprek   uit   voort,   dat   op   oplossingsgerichte  wijze  wordt  begeleid.       Mogelijke  vragen  die  hier  ondermeer  kunnen  worden  gesteld:     Wat  typeert  volgens  jou  een  speelse  attitude?     Welke   eigenschappen   zijn   naar   jouw   idee   van   belang   om   op   een   speelse   manier   door   het   leven  te  gaan?   Vertel  eens  wat  meer  over  zo  een  moment  waarop  jij  speels  handelde?  Wat  deed  je  toen?   Welk  voordeel  leverde  je  dat  op?   Hoe  reageerden  anderen  in  je  omgeving  hierop?     Hoe  merkten  zij  het  op?   Welk  voordeel  leverde  dat  hen  op?  

 

28  

Hieronder   schets   ik   het   resultaat   van   deze   groepsbrainstorm,   uit   de   groep   die   doorging   in   april  2015.  Op  de  flipchart  stonden  alle  kenmerken  kris  kras  door  elkaar  geschreven.  Na  de   eerste  groepsdag  heb  ik  alle  info  ondergebracht  in  drie  categorieën  die  deel  uitmaken  van  de   gewoontevorming:  ons  denken,  ons  voelen  en  ons  handelen.     DENKEN   -­‐  open  staan  voor  verandering  en  nieuwe  dingen   -­‐  geef  de  moed  niet  op  bij  een  tegenslag   -­‐  het  probleem  niet  enkel  zien  als  het  probleem,  maar  ook  als  een  kans...   -­‐  relativeren   -­‐  gebruik  je  fantasie!   -­‐  anders  ‘willen’  denken   -­‐  nieuwsgierigheid  naar  (nieuwe)  dingen   -­‐  humor   -­‐  out  of  the  box  denken   -­‐   disfunctionele   automatismen   en   patronen   durven   doorbreken   en   los   te   laten   om   ruimte   voor   nieuwe  gewoontes  te  creëren   -­‐  besef  dat  doen  belangrijker  is  dan  het  resultaat   -­‐  spreek  je  creatieve  denkvermogens  aan!   -­‐  laat  je  verwonderen   -­‐  zoeken  naar  een  positieve  kijk  op  jezelf,  de  ander  en  de  wereld   -­‐  durven  falen,  falen  als  een  groeimoment  (Thomas  Edison)     VOELEN   -­‐  zoek  het  hier-­‐en-­‐nu  op,  in  het  moment  aanwezig  leren  zijn   -­‐  gebruik  je  zin-­‐tuigen   -­‐  durf  leegte  en  stilte  toelaten   -­‐  contact  zoeken  met  je  kern,  je  levenskracht,  je  passie,  je  talenten,  je  chi   -­‐  activiteiten  die  je  een  gevoel  van  vrijheid  opleveren   -­‐  durven  vertrouwen  in  je  mede-­‐mens     DOEN   -­‐  vriendelijke  houding  aannemen   -­‐  doe  wat  je  echt  wilt     -­‐  jezelf  durven  zijn,  toon  jezelf  zoals  je  bent   -­‐  loskomen  van  het  vertrouwde,  stap  af  en  toe  eens  uit  je  comfortzone:”als  je  doet  wat  je  altijd  al   gedaan  hebt,  krijg  je  wat  je  altijd  al  hebt  gekregen”   -­‐  nieuwe  dingen  durven  uitproberen   -­‐  (durven)  je  kwetsbaar  opstellen   -­‐  (durven)  aan  iets  te  beginnen  zonder  de  uitkomst  ervan  te  weten   -­‐   open   staan   voor   mensen,   dingen   en   ideeën   die   op   je   pad   komen:   “de   weg   is   wijzer   dan   de   wegwijzer”   -­‐  sta  open  voor  avontuur   -­‐  levenslang  leren   -­‐  durf  risico’s  nemen   -­‐  installeer  in  je  omgeving  creatieve  symbolen  die  je  aan  speelsheid  herinneren   -­‐  blijven  experimenteren:  ‘thinking  with  your  hands’   -­‐  sta  open  voor  samen-­‐werking.   -­‐  creatief  bezig  zijn,  vorm-­‐geven  

     

29  

Afsluiter  van  dag  1:  de  ‘SF  evaluation’     We  ronden  de  eerste  dag  af  met  een  korte  evaluatie  op  SF-­‐wijze.  De  oefening  ontleen  ik  van   Felix  Hirschburger  (2008),  uit  het  boek  57  SF  activities  for  facilitators  and  consultants  (Rohrig   en  Clarke,  2008).  Aan  de  hand  van  onderstaande  vragen  reflecteren  de  deelnemers  over  de   afgelopen  dag,  en  drukken  ze  hun  wensen  uit  voor  de  komende  dag.     Wat  was  jouw  hoogtepunt  van  de  dag?     Wat  is  je  wens  voor  onze  volgende  bijeenkomst?   Wat  is  het  kleinste  teken  dat  je  morgen  zal  opmerken  en  dat  je  aantoont  dat  voor  jou  nuttige   dingen  zijn  besproken  in  deze  workshop...   Huiswerkopdracht     Deelnemers  krijgen  een  vrijblijvende  (observatie/doe-­‐)opdracht  mee,  met  name  vraag  ik  hen   om   tussen   vandaag   en   volgende   bijeenkomst   eens   extra   te   letten   op   al   de   speelse   momenten  die  ze  zullen  beleven.  Momenten  die  ze  graag  zouden  willen  behouden,  of  waar   ze  er  meer  van  willen.  Ze  kunnen  ook  even  stil  staan  hoe  ze  zo  een  moment  hebben  kunnen   laten  ontstaan?  Als  ze  willen,  mogen  ze  ook  zo  een  speels  moment  vastleggen  op  foto,  en   meebrengen  naar  de  volgende  dag,  binnen  twee  weken.    

 

30  

5.2 Dag  2  (10u-­‐13u,  14u-­‐16u)   Muziek  speelt  terwijl  deelnemers  binnen  komen  gedruppeld.  Helpend  om  een  speelse  sfeer   te  creëren.       VOORMIDDAG       Verwelkoming     Deelnemers   krijgen   koffie   en   thee.   Ik   bedank   hen   voor   hun   aanwezigheid.   Op   het   programma   vandaag   staat,   naast   het   proeven   van   nog   meer   speels   plezier,   de   denkoefening   hoe   elk   van   de   deelnemers   op   een   (nog)   speelsere   manier   door   het   leven   kan   gaan.   Elke   deelnemer  zal  vandaag  een  eigen  doel  stellen  en  nadenken  over  een  kleine  eerste  stap  in  de   gewenste  richting.       In  de  ‘mood’  komen  met  het  spel  ‘wie  ben  ik?’     Elke   deelnemer   krijgt   een   velletje   papier   en   een   stift.   Iedereen   wordt   uitgenodigd   om   een   naam   te   schrijven   van   een   bekend   figuur   (uit   de   fictie   of   non-­‐fictie).   Bijvoorbeeld   Koning   Filip,  Herman  Brusselmans,  Kuifje,...  Vervolgens  kleven  ze  de  naam  –  zichtbaar  –  op  de  rug   van   de   persoon   links   van   hen.   Doel   van   het   spel   is   dat   elke   deelnemer   doorheen   de   dag   tracht   te   raden   welke   bijzondere   figuur   hij   die   dag   ‘is’.   Dat   kan   enkel   door   het   stellen   van   ja/neen  vragen.  Bij  introductie  mag  iedereen  al  twee  vragen  stellen.  De  rest  van  de  vragen   reserveren  we  later.       Even  ons  geheugen  heropfrissen:  de  speelse  attitude     We  nemen   de   tijd   om   onze   brainstorm   van   vorige   keer   terug   voor   de   geest   te   halen.   Ik   deel   de   hand-­‐out   uit   waarop   ik   de   gebrainstormde   inhouden   onderverdeeld   heb   in   drie   categorieën:  ons  denken,  ons  voelen  en  ons  doen.  Mensen  krijgen  de  tijd  om  dit  te  lezen,  en   eventueel  aanvullingen  te  maken.   Optioneel  kan  de  groep  ook  in  drie  verdeeld  worden  waarbij  elke  groep  de  tijd  krijgt  om  een   cluster  (denken,  voelen  of  doen)  te  lezen  en  aanvullingen  te  formuleren.         Sparkling  moments     Voor  deze  oefening  haalde  ik  mijn  inspiratie  uit  het  hoofdstuk  ‘Sparkling  moments.  Finding   and  building  on  many  tiny  aspects  of  success’,  van  Mark  McKergow  (2008),  uit  het  boek  57   SF   activities   for   facilitators   and   consultants   (Rohrig   en   Clarke,   2008).   Ik   vertaal   ‘sparkling’   naar  ‘speels  en  creatief’.          

31  

Deelnemers  vormen  duo’s.       Persoon   A   vertelt   over   een   speels   moment   dat   hij   of   zij   de   laatste   maand   heeft   beleefd.   Dat   kan   gebaseerd   zijn   op   de   foto   die   deelnemers   hebben   meegebracht,   maar   dat   hoeft   zeker   niet.  Het  mag  een  heel  klein  moment  zijn  (bv.  hoe  ik  als  jonge  vader  mijn  zes  maanden  oude   baby’tje   aan   het   lachen   probeer   te   krijgen).   Persoon   B   stelt   oplossingsgerichte   vragen,   die   ik   via  de  beamer  projecteer.  Na  enkele  minuten  wordt  er  gewisseld.   Vragen  die  gesteld  kunnen  worden  zijn:     Hoe  is  dat  speelse  moment  kunnen  ontstaan?     Wat  maakte  dit  moment  voor  jou  zo  ‘sparkling’  of  speels?   Wat  nog?   Hoe  hebben  anderen  tot  dit  moment  bijgedragen?   Waar  wil  je  volgende  keer  meer  van  doen,  om  nog  meer  van  die  momenten  te  beleven?     In  een  tweede  stap  wordt  elk  duo  uitgenodigd  om  gebaseerd  op  het  voorgaande  verhaal,  bij   elkaar  en  bij  zichzelf  kwaliteiten  of  sterktes  te  benoemen  die  mogelijks  hebben  bijgedragen   tot  dat  unieke  moment.  De  ervaring  leert  dat  dit  voor  deelnemers  geen  evidente  opdracht  is.   Het   helpt   om   een   lijst   van   veel   voorkomende   kwaliteiten   te   projecteren,   of   kaarten   met   kwaliteiten   te   verspreiden.   Als   groepsleider   ga   ik   rond   om   middels   vraagstelling   mensen   bewuster  te  maken  van  hun  aanwezige  kwaliteiten  en  hulpbronnen.     Optioneel  kan  ook  nog  een  uitbreiding  volgen,  waarbij  deelnemers  nadenken  over  hoe  het   zal   zijn   als   die   kwaliteiten   nog   meer   ruimte   krijgen.   Wat   doe   je   dan   nog   meer   of   anders?     Welk  voordeel  heeft  dat  dan?     Bij   een   beperkt   aantal   deelnemers   kan   deze   oefening   ook   plenair   worden   gedaan.   Deelnemers   bespreken   dan   in   grote   groep   hun   ‘sparkling   moment’,   en   de   andere   groepsleden   denken   samen   na   over   achterliggende   kwaliteiten   en   hulpbronnen.   Voordeel   van  deze  manier  is  dat  je  als  groepsleider  oplossingsgerichte  vragen  kan  stellen,  en  de  groep   kan  helpen  in  het  expliciteren  van  de  kwaliteiten.           Inter-­‐actie!  De  creatief  denker  en  improvisator  in  onszelf  bovenhalen...     LICHAAM  LOSMAKEN     Deelnemers   staan   in   een   kring.   We   rekken   ons   eens   helemaal   uit,   en   hangen   voorovergebogen.  Dat  doen  we  een  aantal  keer.  We  warmen  ons  lichaam  op  door  het  deel   per  deel  in  actie  te  brengen.  We  starten  met  de  voeten.  Ter  plaatse  trappelen,  ter  plaatse   spurten,   ter   plaatse   wandelen   met   loden   schoenen,   tenen   bewegen,   ter   plaatse   wandelen   op   binnenkant   voet,   ter   plaatse   wandelen   op   buitenkant   voet,   op   de   tippen,   op   de   hakken...   Neem   naast   je   voeten   ook   je   benen   mee   in   de   beweging.   Neem   hiernaast   ook   je   heupen   mee  in  de  beweging.  Neem  hiernaast  ook  je  rugspieren  mee  in  je  beweging.  Neem  hiernaast   ook  je  schouders  mee  in  de  beweging.  Je  armen.  Je  handen.  Je  nek.  Je  hoofd.    

 

32  

Voordeel  van  deze  oefening  is  dat  elke  deelnemer  in  een  mum  van  tijd  in  actie  is.  Bovendien   wriemelen  we  ons  onder  het  mom  van  een  opwarmingsoefening  al  in  de  meest  expressieve   houdingen.       GEZICHTSPIEREN  LOSMAKEN     Stretch   met   je   handen   de   spieren   op   je   gezicht.   Doe   alsof   je   een   zure   citroen   in   je   mond   stopt.  (alle  spieren  samen  knijpen).  Zeg  de  klinkers  na,  met  een  Duitse  afsluiter:  A  E  I  O  U,   Jawoohl.       Voordeel  van  deze  oefening  is  dat  de  deelnemers  meteen  hun  stem  gaan  gebruiken  binnen   deze  expressieblok,  iets  wat  voor  velen  als  een  (kleine)  barrière  geldt.  Er  wordt  vaak  vanuit   dat   spannende   gevoel   gegiecheld   en   gelachen.   Eenmaal   die   eerste   gene   over,   is   het   pad   geëffend  voor  spel  en  expressie.       Eventuele   aanvulling   op   deze   oefening   zijn   toffe   tongtwisters:   De   kapitein   van   de   pakketboot,   de   bloeiende   witte   winde,   boetedoene   boetedag,   biddende   paters,   pikkende   kippen,  ...   Er  wordt  altijd  gelachen,  en  het  ijs  is  zo  gebroken.       GEZICHTSEXPRESSIE  MIMISCH  DOORGEVEN     In  deze  oefening  staan  de  deelnemers  in  een  kring.  De  groepsleider  trekt  een  gekke  bek,  en   geeft  die  gekke  bek  vervolgens  door  aan  de  persoon  rechts  van  hem.  Deze  persoon  probeert   de  gekke  bek  zo  juist  mogelijk  over  te  nemen.  Vervolgens  kan  hij  of  zij  het  veranderen  en  op   zijn/haar  beurt  doorgeven  aan  de  persoon  daarnaast.       BEWEGINGEN  EN  GELUIDEN  TRANSFORMEREN     In  deze  oefening  staan  de  deelnemers  in  een  kring.  De  groepsleider  start  een  beweging,  en   vraagt  alle  deelnemers  deze  beweging  over  te  nemen.  Vervolgens  geeft  de  groepsleider  de   beweging   ‘door’   aan   zijn   buur,   die   de   beweging   lichtjes   verandert   (‘transformeert’).   Alle   deelnemers  houden  dan  die  beweging  aan,  tot  de  persoon  de  beweging  op  zijn/haar  beurt   doorgeeft  aan  zijn/haar  buur,  die  het  opnieuw  transformeert,  enzovoorts.     Dit  is  een  erg  rijke  oefening.  Ze  is  uitermate  geschikt  om  te  leren  ‘in  het  moment’  te  zijn,  in   het   lichaam   en   minder   in   ons   hoofd.   Wat   je   vaak   ziet   gebeuren   is   dat   mensen   een   beweging   nogal   bruusk   gaan   veranderen,   i.p.v.   ze   zachtjes   te   laten   ontstaan   uit   wat   er   al   is.   Dat   is   doorgaans   een   teken   dat   mensen   ‘denken’   welke   beweging   ze   zullen   doen.   Wanneer   dat   wordt   geduid   kunnen   veel   mensen   zich   hierin   herkennen,   en   werkt   het   vaak   bevrijdend   (“oef,  ik  ben  niet  de  enige  die  hiermee  worstel”).    Mensen  gaan  vervolgens  experimenteren   om   de   beweging   meer   te   voelen   ipv   te   bedenken,   en   erop   vertrouwen   dat   er   wel   iets   zal   groeien  uit  wat  al  voorhanden  is.  Een  vaardigheid  die  trouwens  erg  nuttig  is  als  het  aankomt   om  te  spelen  (maar  ook  in  therapie!).  Hoe  beter  we  de  ander  kunnen  ontmoeten,  vanuit  een  

 

33  

niet-­‐weten,  en  oog  hebben  voor  wat  zich  aandient  in  het  hier  en  nu,  hoe  makkelijker  het  is   om  af  te  stemmen  en  creatieve  interactie  te  laten  ontstaan.           THERE  AIN’T  NO  FLIES  ON  US!     Deze  oefening  vertrekt  vanuit  een  engelstalig  tekstje:   There  ain’t  no  flies  on  us   There  ain’t  no  flies  on  us   There  may  be  flies  on  some  of  you  guys  but,   There  ain’t  no  flies  on  us     Eenmaal   de   deelnemers   het   tekstje   goed   onder   de   knie   hebben,   wordt   de   tekst   gezegd   in   verschillende  emoties  en  intensiteiten.  Eerst  aangegeven  door  de  groepsleider,  later  zonder   afspraak   (iemand   neemt   de   leiding   en   introduceert   een   nieuwe   stemming,   die   de   anderen   volgen).   Ter   variatie   kan   de   groep   ook   in   twee   gesplitst   worden,   en   deelnemers   van   groep   A   kunnen   rechtover   deelnemers   van   groep   B   staan,   elk   aan   een   uiteinde   van   de   zaal.   Zo   kunnen  ze  als  ‘gangs’  naar  elkaar  toekomen  (A  komt  naar  B,  dan  geeft  B  antwoord  en  brengt   A  terug  naar  beginplaats,  enzovoorts).  Een  oefening  die  op  een  makkelijke  manier  mensen   tot  expressie  laat  komen,  en  die  het  groepsgevoel  versterkt!         DIT  IS  EEN  PEN...     Dit  is  een  oefening  op  creatief  denken.    Deelnemers  staan  in  een  kring.  We  oefenen  op  een   klein  dialoogje:     A:  Dit  is  een  pen   B:  een  wat?   A:  een  pen   B:  Ah  dat  is  een  pen     We   oefenen   dit   tot   iedereen   dit   zeer   goed   kent.   Als   deelnemers   dat   goed   onder   de   knie   hebben,  dan  start  A  de  oefening  en  keert  hij/zij  zich  naar  B.  Samen  voeren  ze  de  dialoog:   Vervolgens  idem  van  B  naar  C,  van  C  naar  D,  enzovoorts...  In  de  plaats  van  het  woord  pen,   kunnen   ze   gelijk   welk   ander   voorwerp   of   wezen   noemen.   In   een   volgende   stap   wordt   hier   ook  mimisch  mee  gespeeld.  Bv.  ‘Dit  is  een  kast’,  waarbij  een  loodzware  kast  mimisch  van  A   naar  B  wordt  geschoven.     Een   variatie:   idem,   maar   nu   wordt   er   niet   steeds   van   voorwerp   veranderd.   En   een   antwoord   op   de   vraag   “een   wat?”,   betekent   dat   de   ganse   sliert   van   personen   moet   terug   gegaan   worden.   “Een   wat?”,   “een   wat?”,   “een   wat?”   “een   koffiezet”,   “een   koffiezet”,   “een   koffiezet”.            

 

34  

MAMA,  WAT  IS  DAT?     Ook   dit   is   een   oefening   op   creatief   denken.   Er   worden   duo’s   gevormd.   Persoon   A   is   de   mama.  Persoon  B  is  het  kindje.  Deze  laatste  wijst  een  willekeurig  punt  aan  in  het  lokaal,  en   vraagt  al  wijzend:  ‘mama,  wat  is  dat?’,  waarop  de  mama  iets  zegt  wat  het  niet  is.     Bijvoorbeeld:     Kindje  wijst  naar  een  lamp,  en  vraagt  “mama,  wat  is  dat?”   Mama  zegt  “Dat  is  een  koffiezet”.     In   een   variatie   wordt   nog   een   vervolgvraag   toegevoegd:   Waarvoor   dient   dat.   Ook   hier   antwoordt  mama  iets  anders  dan  het  vertrouwde.     Bijvoorbeeld:     Kindje  wijst  naar  een  lamp,  en  vraagt  “mama,  wat  is  dat?”   Mama  zegt  “Dat  is  een  koffiezet”.   Kindje  vraagt:  “en  waarvoor  dient  dat?”   Mama  zegt:  “Om  het  gras  te  maaien”       ZULLEN  WE?  ...  EN  DE  KRACHT  VAN  JA!!     Deze  oefening  is  opnieuw  in  duo’s  en  verloopt  in  verschillende  fases.     Fase  1:  Wat  neen  met  ons  doet...   A  vraagt  aan  B:  zullen  we...  (gaan  bowlen?),  en  B  zegt  ‘neen’.     B  vraagt  aan  A:  zullen  we...  (op  restaurant  gaan?),  en  A  zegt  ‘neen’.   Enzovoorts.     Fase  2:  Wat  JA  met  ons  doet...   A   vraagt   aan   B:   zullen   we...   (gaan   bowlen),   en   B   zegt:   “JAA!”   (en   we   mimen   dat   we   gaan   bowlen).   B  vraagt  aan  A:  zullen  we...  (op  restaurant  gaan?),  en  A  zegt  “JAA!”  (en  we  mimen  dat  we  op   restaurant  zijn).     Het  leuke  aan  deze  oefening  is  dat  deelnemers  aan  den  lijve  ondervinden  hoe  verlammend   een  ‘neen’  is,  en  hoe  helpend  een  ‘ja’  is.         DE  KRACHT  VAN  JA!  EN...     Deze  oefening  bouwt  verder  op  voorgaande.  Deelnemers  zitten  in  een  kring.  Er  wordt  een   verhaal  verteld,  elk  om  beurt  zegt  een  zin.  Elke  zin  begint  met  ‘JA!  En  ...’.  In  een  mum  van   tijd  is  er  een  fantastisch  verhaal  geïmproviseerd!       Bijvoorbeeld:     A:  Lang  geleden,  in  een  dun  bevolkt  gebied,  ver  van  hier,  leefde  er  een  vrouwtje...  

 

35  

B:  JA!  En  dat  vrouwtje  woonde  daar  helemaal  alleen,  te  midden  van  al  haar  dieren.   C:  JA!  En  bij  dat  vrouwtje  stond  de  deur  werkelijk  altijd  verwelkomend  open.   D:  JA!  En  zo  kwam  geregeld  de  schildpad  en  het  konijn  op  bezoek...   E:  JA!  En  voor  dat  bezoek  maakte  dat  vrouwtje  steevast  lekkere  koffie  en  gebak...     Een  variatie  op  deze  oefening  is  om  de  groep  woord  voor  woord  een  sollicitatiebrief  te  laten   schrijven.  Elk  om  de  beurt  voegt  een  woord  toe  aan  de  zin  en  de  brief.     De  oefening  laat  deelnemers  merken  hoe  je  je  in  bochten  moet  wringen  wanneer  je  iets  in  je   gedachten   hebt,   en   het   niet   wilt   loslaten.   Het   is   een   uitdaging   om   de   eigen   ideeen   los   te   laten,  om  af  te  stemmen  op  de  ander  en  de  groep,  en  om  samen  het  verhaal  te  schrijven.       PRATEN  UIT  1  MOND     Bron:  Workshop  TeamPro  van  Inspinazie,  door  Suzanne  Kempeneers  (2008).   Deelnemers  staan  per  2.  De  opdracht  is  om  samen  op  het  zelfde  moment  te  praten,  en  het   zelfde  te  zeggen.  Ze  laten  dus  de  woorden  uit  hun  twee  samen  vloeien,  en  proberen  zichzelf   samen  voor  te  stellen.       Eenmaal   deelnemers   dat   goed   onder   de   knie   hebben   kunnen   de   duo’s   elkaar   ontmoeten   op   een  receptie.         De  uitdaging  hier  is  om  een  evenwicht  te  vinden  in  het  leiden  en  volgen!       Film:  Dave  Morris:  The  way  of  improvisation     Bekijk  de  film  op:   http://tedxtalks.ted.com/video/TEDxVictoria-­‐Dave-­‐Morris-­‐The-­‐Wa      

        De  7  principes  die  in  deze  film  aan  bod  komen  zijn  reeds  eerder  in  de  scriptie  beschreven  (cf.   Speelsheid  als  belangrijke  oplossingsgerichte  therapeutische  vaardigheid).  Ik  vat  ze  hier  nog    

36  

even  kort  samen.  Deelnemers  vinden  deze  video  interessant,  te  meer  omdat  het  essentiële   vaardigheden   beschrijft   van   een   speelse   attitude,   en   omdat   het   de   ervaringen   van   de   deelnemers  in  het  inter-­‐actie-­‐moment  kadert.     Samengevat   stelt   Dave   Morris   dat   om   te   kunnen   improviseren   (in   het   leven),   het   een   uitdaging  is  om:     Spelen.  Een  vaardigheid  die  we  allemaal  kunnen  als  kind,  maar  durven  verleren  als  we  ouder   worden.  Bij  spelen  gaat  het  erom  iets  te  kunnen  doen,  gewoon  omdat  het  ‘fun’  is.  Het   gebeurt  in  het  moment,  we  voelen  het  in  ons  lichaam.       Jezelf  laten  falen.  Maar  dat  niet  alleen:  het  belangrijkste  is  dat  je  er  ook  OK  mee  bent!  De   angst  om  te  falen  zet  ons  in  het  hoofd.  “Failing  does  not  make  you  a  failure”,  stelt  Dave   Morris.   Luisteren.  “Listening  is  the  willingness  to  change”.  Het  omvat  de  uitdaging  om  niet  vooraf  in   te  vullen,  maar  in  het  moment  te  luisteren,  en  erop  vertrouwen  dat  van  hieruit  mooie   dingen  zullen  ontstaan  (die  je  op  voorhand  niet  hoeft  ‘te  weten’). JA  zeggen  +  JA  EN...  Het  is  enkel  door  een  serie  van  Ja’s  dat  we  kunnen  groeien.  Een  neen   staat  vaak  verandering  in  de  weg.   Play  the  game.  Dave  Morris  verstaat  hieronder  alles  dat  onderhevig  is  aan  regels.  En  die   regels  zijn  erg  interessant.  Ze  behoeden  ons  van  verdwalen.  De  regels  en  beperkingen  sturen   onze  aandacht  en  creativiteit.  Ze  creëren  een  forum  waarbinnen  we  mogen  improviseren.   Relax  and  have  fun.  De  essentiële  voorwaarde  om  al  het  voorgaande  te  doen  slagen!           NAMIDDAG       Twee  opwarmers     CREATIEF  DENKEN  /  CONCENTRATIE  OPWARMER     De  eerste  opwarmer  leerde  ik  tijdens  de  module  Supervisie  en  Intervisie  van  Anton   Stellamans  en  Geert  Lefevre,  die  het  op  hun  beurt  haalden  bij  Paul  Z  Jackson  en  Janine   Waldman,  the  solution  focus.     Deelnemers  lopen  kriskras  door  elkaar,  en  elk  doet  de  oefening  voor  zichzelf.       Stap  1:   Deelnemers  wijzen  naar  voorwerpen  om  hen  heen,  en  zeggen  wat  het  voorwerp  is.      

 

37  

  Stap  2:   Deelnemers   wijzen   naar   voorwerpen   om   hen   heen,   en   zeggen   de   naam   van   het   voorgaande   voorwerp  waar  ze  naar  wezen.     Stap  3:     Deelnemers   wijzen   naar   voorwerpen   om   hen   heen,   en   zeggen   iets   helemaal   anders   dan   wat   het  voorwerp  is.       DOLFIJNENTRAINING     Per  2.  Persoon  A  heeft  iets  heel  concreets  in  gedachten  dat  persoon  B  moet  uitvoeren.  Bv.   Op  een  stoel   in   de   hoek   van  de  ruimte  gaan   zitten.   Persoon   B   begint   zomaar   wat   te   doen   en   past   zich   aan   aan   de   tekens   van   persoon   A.   Die   mag   enkel   maar   goedkeurende   geluidjes   maken   als   B   de   goede   richting   uitgaat,   en   boos   of   sip   kijken   als   B   dingen   doet   die   net   niet   in   de  richting  gaan  van  wat  A  hem  wil  laten  doen.     Het  is  een  ideale  oefening  om  in  het  moment  te  leren  zijn,  afgestemd  te  zijn  op  elkaar,  en   eigen   ideeën   los   te   laten   en   met   een   zo   open   mogelijke   blik   te   onderzoeken   wat   A   in   gedachten  heeft.         Op   weg   naar   meer   speelse   momenten   in   ons   leven:   film   ‘Doen   is   de   beste   manier   van   denken’.     Dit   korte   filmpje   van   Kruisman   en   Donath   (2013)   illustreert   gevat   en   met   de   nodige   dosis   humor   het   belang   van   doen,   experimenteren   en   durven   falen,   in   een   proces   van   gedragsverandering.   Het   is   ideaal   om   de   groep   op   te   warmen   tot   het   volgende   gedeelte,   waarbij  deelnemers  middels  oplossingsgerichte  vragen  nadenken  over  hoe  ze  1  of  meerdere   aspecten  uit  de  ‘speelse  attitude’  kunnen  laten  groeien.     Bekijk  de  film  op:   https://www.youtube.com/watch?v=EfJx2kZAz2g    

 

 

 

38  

  Oplossingsgerichte  vragen  gidsen  ons  op  weg  naar  meer  speelse  momenten  in  ons  leven.       Dit  is  in  hoofdzaak  een  individuele  oefening.  Deelnemers  hebben  pen  en  papier  ter  hand.  Ze   worden  uitgenodigd  stil  te  staan  bij  volgende  vragen,  die  ik  geleerd  heb  in  mijn  allereerste   lesdag   aan   het   Korzybski-­‐instituut,   van   Anton   Stellamans.   Deelnemers   nemen   even   de   tijd   om  per  vraag  enkele  gedachten,  beelden  of  visualisaties  neer  te  pennen:     Als   je   de   beschrijving   van   de   speelse   attitude   beschouwt,   in   welke   mate,   op   een   schaal   van   0   tot  10,  sta  je  nu  al  op  een  speelse  manier  in  je  leven?       Wat  doe  je  nu  al,  en  wat  wil  je  dus  zeker  behouden?     Welke  vaardigheid  m.b.t.  de  speelse  attitude  wil  je  graag  beter  kunnen?     Welk  voordeel  heeft  dat  voor  jou?  Voor  wie  is  dat  nog  voordelig?  Op  welke  manier?     Welke  leuke  naam  of  symbool  kan  je  bedenken  voor  deze  veranderwens?     Stel  je  voor  dat  er  vannacht,  terwijl  je  slaapt,  een  mirakel  gebeurt...  dat  ervoor  zorgt  dat  je   veranderwens  in  vervulling  is  gegaan...  Waaraan  merk  je  dat  op?    Wat  is  er  dan  anders?  Wat   nog?  Wat  doe  jij  dan  allemaal  anders?  Wie  merkt  dat  dan  nog  op?  Wat  ziet  die  persoon  jou   dan  anders  doen?     Op  een  schaal  van  1  tot  10,  waarbij  10  staat  voor  de  dag  na  het  mirakel  en  1  staat  voor  het   tegendeel,  waar  sta  je  nu  al?  Wat  maakt  dat  je  daar  al  staat?  Wat  wil  je  zeker  behouden?   Wanneer  stond  je  laatst  hoger?  Hoe  is  dat  toen  gelukt?     Stel   dat   je   een   volgende   stap   verder   bent   gekomen   op   de   schaal.   Waaraan   merk   je   dat   dan?     Wat  doe  je  dan  anders  dat  je  nu  nog  niet  doet?  Wat  nog?  Wat  kan  je  bij  wijze  van  spreken   morgen  al  doen?       Vervolgens  wordt  er  tijd  gemaakt  om  de  doelen  in  groep  te  bespreken  (wie  dat  wil).  In  dat   gesprek  staan  we  stil  bij  een  eerste  stap  in  de  gewenste  richting  die  de  persoon  in  kwestie   plant  te  nemen.  Andere  groepsleden  luisteren  actief  en  kunnen  ook  nog  vragen  stellen  om   te   concretiseren.   Ze   kunnen   ideeën   delen   waarvan   ze   menen   dat   die   nuttig   kunnen   zijn.   Deelnemers   in   de   groep   kunnen   eventueel   ook   een   antwoord   helpen   formuleren   op   de   vraag,  die  ik  ontleen  aan  Ben  Furman:  ‘welke  redenen  zijn  er  die  je  doen  geloven  dat  je  doel   haalbaar  is?’,  m.a.w.  de  groepsleden  mogen  mee  nadenken  over  kwaliteiten  die  ze  hebben   opgemerkt  bij  de  betrokkene,  waarvan  ze  geloven  dat  die  kunnen  bijdragen  tot  een  succes.            

 

39  

Creatieve  uitdaging:  optie  1:  Wat  Als?     Indien  de  tijd  het  toelaat,  krijgen  de  deelnemers  nog  een  creatieve  groepsopdracht,  of  een   schrijfopdracht   (cf.   Optie   2:   De   Brief).   Ik   beschouw   het   een   beetje   als   de   kers   op   de   taart,   een  synthese  van  onze  twee  dagen  praten  over  spelen  en  actief  spelen.  Doel  is  hier  het  laten   rollen  van  de  wakker  geschudde  creativiteit  en  speelsheid.  De  keuze  van  optie  1  of  optie  2   hangt   enerzijds   af   van   de   beschikbare   tijd,   en   anderzijds   van   de   groep   en   aan   welke   uitdaging  zij  toe  zijn.       De   Wat   Als?!   -­‐   opdracht   bestaat   eruit   om   samen   1   of   2   filmpjes   te   brainstormen   en   in   te   blikken,  rond  de  vraag  (naar  analogie  van  het  bekende  TV-­‐format  Wat  Als?!):     Wat  als  we  leven  in  een  wereld  waarin  spelen  verboden  was  /  spelen  ongekend  is.   Wat  als  we  leven  in  een  wereld  waarin  alles  een  spel  is.         Creatieve  uitdaging:  optie  2:  De  brief     Deze  oefening  is  geïnspireerd  op  Yvonne  Dolan’s  “brief  uit  de  toekomst”  (Dolan,  1991),  maar   toch  wat  anders.  Deelnemers  worden  uitgenodigd  om  een  brief  te  schrijven  aan  zichzelf.  Een   brief  dat  hen  een  maand  na  de  tweedaagse  zal  worden  toegestuurd.  Bedoeling  is  dat  ze  in   de  brief  zichzelf  herinneren  aan  wat  hen  geïnspireerd  heeft  gedurende  de  tweedaagse,  wat   voor   hen   betekenisvol   was,   wat   ze   graag   willen   vasthouden.   Verder   kunnen   ze   ook   hun   mirakel-­‐visualisatie  neerpennen,  met  inbegrip  van  mogelijke  volgende  stappen  die  ze  willen   zetten,   en   inclusief   de   kwaliteiten   en   hulpbronnen   die   hun   het   vertrouwen   geven   dat   ze   zullen   kunnen   slagen   in   hun   opzet.     Ze   kunnen   de   brief   afsluiten   met   een   aanmoedigende   boodschap  aan  henzelf,  dat  hen  van  kracht  kan  dienen  op  het  moment  dat  ze,  ongeveer  een   maand  later,  de  brief  lezen.         Afsluiter  van  dag  2:  de  ‘SF  evaluation’     We  ronden  ook  de  tweede  dag  af  met  een  korte  evaluatie  op  SF-­‐wijze.  De  oefening  ontleen   ik   van   Felix   Hirschburger,   uit   het   boek   57   SF   activities   for   facilitators   and   consultants   (Rohrig   en  Clarke,  2008).  Aan  de  hand  van  onderstaande  vragen  reflecteren  de  deelnemers  over  de   afgelopen  twee  dagen,  en  drukken  ze  hun  wensen  uit  voor  de  toekomst.     Wat  was  jouw  hoogtepunt  van  de  dag  of  tweedaagse?     Wat  is  het  kleinste  teken  dat  je  morgen  zal  opmerken  en  dat  je  aantoont  dat  voor  jou  nuttige   dingen  zijn  besproken  in  deze  workshop...    

 

40  

6. Conclusie     In  deze  scriptie  heb  ik  je  als  lezer  trachten  warm  te  maken  voor  een  speelse  levenshouding.   Dit   verhaal   gaat   verder   dan   het   stereotype   idee   dat   spelen   een   louter   ‘kindse   activiteit’   betreft.   Voor   een   volwassene   omvat   spelen   veeleer   een   constructieve   mindset   en   levenshouding.  Het  speelse  zit  hem  in  zowat  alles  waar  je  plezier  aan  beleeft  en  geen  enkele   vorm  van  druk  bij  voelt.     Dat  het  thema  erg  belangrijk  is  voor  onze  geestelijke  gezondheid,  daar  is  wetenschappelijk   onderzoek  het  steeds  vaker  over  eens.  Psychiater  Stuart  Brown  toonde  ondermeer  aan  dat   een  speelse  houding  optimisme  genereert,  ons  leidt  tot  nieuwigheden,  ons  helpt  om  nieuwe   vaardigheden  te  leren,  ons  empathisch  vermogen  voedt,  ons  gevoel  van  verbondenheid  met   anderen  bevordert,  en  en  en...  .  Kortom,  redenen  genoeg  om  het  thema  in  deze  scriptie  uit   te  werken  ter  afronding  van  mijn  opleiding  in  de  oplossingsgerichte  psychotherapie.   Ik   vond   het   een   boeiend   proces   om   tijdens   het   schrijven   te   verkennen   wat   het   volwassen   spelen  allemaal  omvat  en  om  te  ontdekken  dat  het  oplossingsgerichte  gedachtegoed  mooi   aansluit   bij   het   thema.   In   het   hoofdstuk   ‘3.2   Speelsheid   als   nuttige   oplossingsgerichte   therapeutische   vaardigheid’,   maakte   ik   in   dit   kader   een   vergelijking   tussen   Dave   Morris’   ideeën   over   improvisatie   en   onze   eigen   oplossingsgerichte   uitgangspunten.   Deze   denkoefening   hielp   mij   om   mijn   eigen   professionele   identiteit   verder   uit   te   kristalliseren.   Daar   waar   vier   jaar   geleden   ogenschijnlijk   mijn   denkkader   uit   de   dramatherapie   niet   altijd   even   makkelijk   verenigbaar   leek   met   het   Brugs   Model,   heeft   de   opleiding   en   deze   scriptie   me   doen   beseffen   dat   de   twee   stromingen   ook   veel   werkbare   gelijkenissen   vertonen,   en   meer   nog,   dat   het   oplossingsgerichte   gedachtegoed   als   een   katalysator   fungeert   om   het   volle  (creatieve)  potentieel  bij  mezelf  en  mijn  cliënten  naar  boven  te  halen.     De   vorming   is   opgebouwd   volgens   belangrijke   principes   van   het   oplossingsgerichte   groepswerk,  zoals  door  Sharry  (2006)  beschreven  in  zijn  boek  Solution-­‐Focused  Groupwork.   Zo   ligt   er   in   het   uitgewerkte   aanbod   een   grote   klemtoon   op   het   groepsleren.   Deelnemers   vertellen   over   kleine   en   grotere   successen   ter   zake,   en   leren   op   die   manier   van   elkaar.   De   focus   ligt   op   wat   deelnemers   graag   willen   behouden   omdat   het   al   goed   gaat,   hoe   ze   daar   nog   meer   van   kunnen   doen,   wat   ze   graag   anders   willen,   en   welke   volgende   stappen   hen   daarbij   kan   helpen.   We   bouwen   daarbij   voort   op   aanwezige   hulpbronnen,   sterktes   en   vaardigheden.           De   uitvoering   van   het   groepsaanbod   was   erg   inspirerend,   en   dit   op   verscheidene   vlakken.   Ten   eerste   de   vaststelling   dat   veel   deelnemers   het   erg   spannend   vonden   om   zich   in   te   schrijven   voor   deze   tweedaagse.   Zij   getuigden   enerzijds   over   het   prikkelende   idee,   en   tezelfdertijd   het   onwennige   dat   het   thema   met   zich   mee   brengt.   Ten   tweede   was   de   uitvoering  erg  inspirerend  vanwege  de  enorme  ‘expertise’  dat  de  deelnemers  inbrachten  in   het   proces.   Ik   werd   werkelijk   achterover   geblazen   door   het   enthousiasme,   de   inzet   en   de   openheid  van  de  deelnemers,  door  hun  verhalen  over  hoe  zij  reeds  speels  in  het  leven  staan   en   hun   ideeën   over   hoe   zij   meer   speelsheid   wensen   te   ontwikkelen   in   hun   leven.   Tijdens   deze  twee  dagen  deelden  de  deelnemers  boeiende  anekdotes,  leerden  we  veel  van  elkaar,  

 

41  

en   herademden   we   bij   het   experimenteren   met   de   actieve   spelvormen.   Ik   herinner   me   levendig   de   groepsenergie   die   ontstond   na   een   kwartiertje   verstoppertje   spelen   in   het   vormingsgebouw.  De  lach,  de  vreugde  en  het  spelplezier  waren  heer  en  meester.     En   het   is   dan   ook   in   deze   observatie   dat   ik   de   oplossingsgerichte   uitwerking   van   het   groepsaanbod   het   meest   waardeer:   in   deze   groep   was   ruimte   om   over   kwetsbare   en   moeilijke   thema’s   te   praten,   maar   de   sfeer   waarin   dit   gebeurde   was   er   een   vol   hoop,   draagkracht  en  potentieel.           Laten   we   dus   maar   samen   met   collega’s   en   cliënten   voldoende   tijd   nemen   om   te   lachen,   nieuwigheden   te   ontdekken,   verhalen   te   vertellen   en   verzinnen,   te   dromen   en   te   verbeelden.  Het  kan  een  bron  van  inspiratie  zijn,  die  ons  helpt  om  uitdagingen  aan  te  pakken   en  waar  gewenst  een  volgende  stap  vooruit  te  zetten.    

 

42  

7. Referenties       Bednar,  R.  L.  &  Kaul,  T.  J.  (1994).  Experiental  group  research:  can  the  canon  catch  fire?  In  A.   Bergin,  &  S.  Garfield  (Eds.).  Handbook  of  psychotherapy  and  behavioral  change.  New  York:   Wiley.     Bollas,  C.  (1995).  Cracking  up.  London:  Routledge.     Brown.   S.   (2008).   TED   talk:   Serious   Play.   Beschikbaar   op   10   juli   2015   op   https://www.ted.com/talks/stuart_brown_says_play_is_more_than_fun_it_s_vital?languag e=nl     Brown,   S.   (2014).   Consequences   of   play   deprivation.   Scholarpedia,   9(5):30449.   Beschikbaar   op  20  mei  2015  op  http://www.scholarpedia.org/article/Encyclopedia:Play_Science.     Brown,   T.   (2009).   Ted   Global.   Play   and   Creativity.   Beschikbaar   op   10   juli   2015   op   https://www.ted.com/talks/tim_brown_urges_designers_to_think_big/transcript?language =nl     De   Fraeye,   M.   (2006).   Constructieve   groepsprocessen.   Werken   met   groepen.   Houten:   Bohn   Stafleu  van  Loghum.     Dolan,  Y.  (1991).  Resolving  sexual  abuse.  New  York:  W.W.  Norton.       Erickson,  M.  H.  (1980).  Collected  papers.  New  York:  Irvington.     Freeman,   J.   C.,   Epston,   D.,   &   Lobovits,   D.   (1997).   Playful   approaches   to   serious   problems:   Narrative  Therapy  with  Children  and  Their  Families.  New  York:  W.  W.  Norton.     George,  E.  (1998).  Solution-­‐focused  training  seminar.  Maynooth,  Ireland.     Gerrickens,  P.  &  Verstege,  M.  (2009).    Kennismakingsspel.  Uitgeverij  Gerrickens.     Habbekotte,   F.   (2001).   Narratieve   en   oplossingsgerichte   therapie   in   groepen.   In:   Handboek   groepstherapie.  Houten:  Bohn  Stafleu  Van  Loghum.     Hirschburger,   F.   (2008).   SF   evaluation...   surprisingly   simple   and   effective.   In:   Rohrig,   P.   &   Clarke,  J.  (Eds).  57  SF  Activities  for  facilitators  and  consultants.  Cheltenham:  Solution  Books.     Isebaert,   L.   (2007).   Praktijkboek   Oplossingsgerichte   Cognitieve   Therapie.   Utrecht:   De   Tijdstroom.     Kempeneers,   S.   (2008).   Workshop   TeamPro   van   Inspinazie,   voor   Crefi   vzw.   Ongepubliceerd   manuscript.      

43  

Kruisman,  A.  &  Donath  P.  (2013).  Doen  is  de  beste  manier  van  denken.  Beschikbaar  op  10  juli   2015  op  https://www.youtube.com/watch?v=EfJx2kZAz2g.     Le  Fevere  de  Ten  Hove,  M.  (2009).  Korte  Therapie.  Handleiding  bij  het  ‘Brugse  model’  voor   psychotherapie  met  een  toepassing  op  kinderen  en  jongeren.  Antwerpen:  Garant.     Le  Fevere  de  Ten  Hove,  M.  (2012).  De  therapeutische  alliantie.  Powerpoint  van  het  seminarie   van  5-­‐12-­‐2012.  Brugge:  Korzybski  International.     McKergow,   M.   (2008).   Sparkling   moments.   Finding   and   building   on   many   tiny   aspects   of   success.   In:   Rohrig,   P.   &   Clarke,   J.   (Eds).   57   SF   Activities   for   facilitators   and   consultants.   Cheltenham:  Solution  Books.       McRoberts,   C.,  Burlingame,  G.   M.,   &  Hoag,  M.  J.   (1998).   Comparative   efficacy   of   individual   and  group  psychotherapy:  a  meta-­‐analytic  perspective.  Group  Dynamics,  2  (2),  101-­‐117.     Meier,   D.   (2008).   Structured   goal   chat.   Defining   personal   goals.   In:   Rohrig,   P.   &   Clarke,   J.   (Eds).  57  SF  Activities  for  facilitators  and  consultants.  Cheltenham:  Solution  Books.     Morris,  D.  (2011).  The  Way  of  Improvisation.  Tedx  Victoria.  Beschikbaar  op  10  juli  2015  op   http://tedxtalks.ted.com/video/TEDxVictoria-­‐Dave-­‐Morris-­‐The-­‐Wa     Mulder,   L.,   Hagen,   H.,   &   Voors,   W.   (2010).   Oefeningenboek   voor   groepen.   Therapie   –   Opleiding  –  Training.  Houten:  Bohn  Stafleu  Van  Loghum.     National  Institute  for  Play.  Beschikbaar  op  20  mei  2015  op  http://www.nifplay.org     Sharry,  J.  (2006).  Solution  Focused  Groupwork.  London:  Sage  Publications.   Winnicot,  D.W.  (1971).  Playing  and  Reality.  London:  Tavistock.     Smith,  M.  L.,  Glass,  G.  V.  &  Miller,  T.  I.  (1980).  The  Benefits  of  psychotherapy.  Baltimore:  John   Hopkins  University.     Snyder,  C.  R.,  Michael,  S.  T.,  &  Cleavins,  J.  S.  (1999).  Hope  as  a  psychotherapeutic  foundation   of  common  factors,  placebos  and  expectancies.  In  M.L.  Hubble,  B.  L.  Duncan,  &  S.  D.  Miller   (Eds.).   The   heart   and   soul   of   change:   what   works   in   therapy.   Washington,   DC:   American   Psychological  Association.     Tellegen,  T.  (2000).  Misschien  wisten  zij  alles.  313  verhalen  over  de  eekhoorn  en  de  andere   dieren.  Antwerpen/Amsterdam:  Querido  Uitgeverij.       Van   Hecke,   E.   (2007).   Oplossingsgericht   werken   met   groepen.   Eindwerk   aan   het   Korzybski   Instituut.  Brugge.     Yalom,   I.   D.   (1995).   The   theory   and   practice   of   group   psychotherapy   (4th   editition).   New   York:  Basic  Books.  

 

44  

8. Bijlage   8.1  Bijlage  1:  Manuscript  TED  talk  Stuart  Brown   0:11Een  overzicht  van  spel.     0:15Het   moet   wel   serieus   zijn   als   de   New   York   Times  het   hoofdartikel   van   haar   zondagmagazine   over   spel   schrijft.  Onder   aan   de   voorpagina   staat:   "Het   gaat   dieper   dan   man/vrouw   verschillen.  Serieus,   en   gevaarlijk   leuk.  Een   zandbak   voor   nieuwe   ideeën   over   evolutie.   "  Niet   slecht,   alleen   ontbreekt   er   iets   als   je   naar   die   voorpagina   kijkt.  Zie   je   volwassenen?     0:46Nou,  laten  we  eens  terug  gaan  naar  de  15e  eeuw.  Dit  is  een  binnenplaats  in  Europa,en   een   mengeling   van   124   verschillende   soorten   spelen.  Alle   leeftijden,   solospel,   fysiek   spel,   spelletjes,  treiteren.  Ik  denk  dat  dit  een  typisch  beeld  is  van  een  binnenplaats  uit  die  tijd.  Ik   denk  dat  we  misschien  iets  zijn  kwijtgeraakt  in  onze  cultuur.     1:16Dus  ga  ik  je  meenemen  naar  een,  naar  mijn  idee,  opmerkelijke  serie.  Ten  noorden  van   Churchill,  Canada,  is  er  in  oktober  en  november  geen  ijs  op  de  Hudson  Baai.Deze  ijsbeer  is   een   mannetje   van   600   kilo,  hij   is   wild   en   redelijk   hongerig.  Norbert   Rosing,   een   Duitse   fotograaf,  is   ter   plaatse,   en   maakt   een   reeks   foto's   van   deze   huskies,   die   zijn   vastgebonden.  En   van   de   linkerkant   komt   deze   wilde,   mannelijke   ijsbeer,  met   een   roofzuchtige  blik.  Elk  van  jullie  die  naar  Afrika  is  geweest,  of  een  straathond  achter  zich  aan   heeft   gehad,  weet   dat   er   een   vaste   soort   roofzuchtige   blik   is,  dat   je   weet   dat   je   in   de   problemen  bent.  Maar  aan  de  andere  kant  van  die  roofzuchtige  blik  is  een  vrouwelijke  husky   in   een   speelse   buiging,   ze   kwispelt   haar   staart.  En   iets   heel   ongewoons   gebeurt.  Dat   vaste   gedrag   -­‐   dat   zit   ingebakken   en   stereotiep   is  en   eindigt   met   een   maaltijd   -­‐   verandert.  Deze   ijsbeer  staat  over  de  husky.  Geen  klauwen  uit,  geen  ontblote  tanden,  hij  neemt  een  kijkje.  En   ze  beginnen  een  ongelooflijke  dans.     2:36Een   speels   ballet.  Dit   zit   in   de   natuur:   het   overheerst   de   vleesetende   natuur  en   wat   anders  een  kort  gevecht  op  leven  en  dood  zou  zijn  geweest.  Als  je  goed  kijkt  naar  de  husky   die  haar  keel  aanbiedt  aan  de  ijsbeer,  zie  je  dat  ze  in  een  veranderde  toestand  zijn.  Ze  zijn  in   een  gemoedstoestand  van  spel.  En  het  is  die  toestand  die  maakt  dat  deze  twee  wezens  het   mogelijke   kunnen   verkennen.  Ze   beginnen   aan   iets   dat   geen   van   beide   zou   hebben   gedaan  zonder   de   spelsignalen.  Het   is   een   prachtig   voorbeeld  van   hoe   een   verschil   in   kracht  kan  worden  overschreven  door  een  natuurlijk  proces  dat  in  ons  allen  zit.     3:22Hoe   ben   ik   hier   bij   betrokken   geraakt?  John   zei   dat   ik   met   moordenaars   heb   gewerkt,   dat  is  zo.  De  Texas  Tower-­‐moordenaar  opende  mijn  ogen  -­‐-­‐  Achteraf,  toen  we  zijn  tragische   massamoord   bestudeerden   -­‐-­‐  voor   het   belang   van   spelen,  omdat   deze   persoon,   na   diepe   bestudering,  een  ernstige  tekort  aan  spel  bleek  te  hebben  gehad.  Charles  Whitman  was  zijn   naam.  Onze  commissie,  die  bestond  uit  een  boel  harde  wetenschappers,  voelde  aan  het  eind   van   deze   studie  dat   het   ontbreken   van   spelen   en   een   progressieve   onderdrukking   van   de   normale   spelontwikkeling  hem   kwetsbaarder   gemaakt   had   voor   het   plegen   van   deze  

 

45  

tragedie.  En  die  bevinding  heeft  de  tand  der  tijd  doorstaan  -­‐-­‐  helaas  zelfs  tot  recentelijk  op   Virginia  Tech.     4:09Andere  studies  van  risicopopulaties  hebben  mij  het  belang  van  spelen  laten  zien,maar  ik   begreep   eigenlijk   nooit   wat   het   écht   was.  Ik   heb   vele   jaren   de   spelgeschiedenis   van   individuen   vastgelegd  voor   ik   besefte   dat   ik   het   niet   volledig   begreep.  En   ik   denk   dat   niemand   van   ons   het   volledig   begrijpt.  Maar   ik   kan   je   een   zienswijze   geven   -­‐-­‐  die   ons   allemaal  een  taxonomie  geeft,  een  manier  om  erover  denken.     4:40Dit  beeld  is,  voor  de  mens,  het  beginpunt  van  spel.  Als  die  moeder  en  kind  oogcontact   hebben,  en   het   kind   oud   genoeg   is   om   een   sociale   glimlach   te   hebben,dan   is   er   een   spontane   uitbarsting   van   vreugde   bij   de   moeder.  Ze   begint   te   brabbelen   en   kirren   en   glimlachen,   en   dat   geldt   ook   voor   de   baby.  Op   hun   EEG   zou   je   zien,  dat   hun   rechter   hersenhelften   op   elkaar   worden   afgestemd,  zodat   dit   vrolijke   ontstaan   van   deze   eerste   spelscènes  en  de  fysiologie  daarvan  iets  is  waar  we  greep  op  beginnen  te  krijgen.     5:18Elke   iets   complexere   spelvorm  bij   ons   mensen   bouwt   voort   op   deze   basis.  Nu   ga   ik   je   een  manier  tonen  van  kijken  naar  spelen,  maar  het  is  nooit  enkel  één  ding.     5:34We   gaan   kijken   naar   lichamelijk   spel:  een   spontaan   verlangen   om   onszelf   los   van   de   zwaartekracht  te  maken.  Dit  is  een  berggeit.  Als  je  een  slechte  dag  hebt,  probeer  dit:  spring   op  en  neer,  wiebel  heen  en  weer   -­‐-­‐  en  je  gaat  je  beter  voelen.  Je  kan  je  voelen  zoals  deze   persoon,  die   ook   gewoon   naar   eigen   bestwil   handelt.  Het   hoeft   niet   een   bepaald   doel   te   hebben,   dat   is   het   leuke   van   spelen.  Als   het   doel   belangrijker   is  dan   de   daad   zelf,   is   het   waarschijnlijk  geen  spel.     6:04En  er  is  een  heel  ander  type  spel:  objectspel.  Deze  Japanse  makaak  heeft  een  sneeuwbal   gemaakt,  en   hier   gaat   ze   van   een   heuvel   naar   beneden   rollen.  En   -­‐-­‐   ze   gooien   ze   niet   naar   elkaar,   maar   dit   is   een   fundamenteel   deel   van   speelsheid.  De   menselijke   hand,   in   de   manipulatie   van   objecten,  is   de   hand   die   een   brein   nodig   heeft.  Het   brein   heeft   een   hand   nodig,  en  spel  is  het  medium  waarin  die  twee  het  beste  gekoppeld  kunnen  worden.     6:32JPL,   zoals   we   vanmorgen   hoorden   -­‐-­‐   JPL   is   een   ongelofelijke   plek.  Ze   hebben   twee   consultants  gevonden,  Frank  Wilson  en  Nate  Johnson.  Frank  Wilson  is  een  neuroloog,  Nate   Johnson   is   een   werktuigkundige.  Hij   gaf   les   in   werktuigkunde   op   een   middelbare   school   in   Long   Beach,  en   merkte   dat   zijn   leerlingen   geen   problemen   meer   konden   oplossen.  Hij   probeerde   te   achterhalen   waarom   en   kwam   tot   de   conclusie,  dat   de   studenten   die   geen   problemen   meer   konden   oplossen,   zoals   het   repareren   van   auto's,  nooit   met   hun   handen   hadden   gewerkt.  Frank   Wilson   had   een   boek   geschreven   genaamd   "De   Hand".  Ze   kwamen   bij  elkaar  -­‐  JPL  had  ze  ingehuurd.  Voordat  JPL,  NASA  en  Boeing  iemand  inhuren  voor  R&D  -­‐-­‐  zelfs  als  ze  summa  cum  laude  zijn  afgestudeerd  aan  Harvard  of  Cal  Tech  -­‐-­‐  als  ze  geen  auto's   hebben   gerepareerd,   geen   dingen   met   hun   handen   hebben   gedaan   in   hun   jeugd,gespeeld   met   hun   handen,   dan   kunnen   ze   minder   goed   problemen   oplossen.  Dus   spel   is   praktisch,   en   het  is  zeer  belangrijk.    

 

46  

7:32Nu   is   een   van   de   aspecten   van   spel   dat   het   voortkomt   uit   nieuwsgierigheid   en   ontdekking.  (Gelach)  Maar  het  moet  veilige  verkenning  zijn.  In  dit  geval  is  het  ok  -­‐-­‐  het  is  een   jongentje  met  belangstelling  voor  anatomie  en  dat  is  zijn  moeder.  In  andere  gevallen  zou  het   niet  zo  mooi  zijn.  Maar  nieuwsgierigheid  en  ontdekking  maken  deel  uit  spel.  Als  je  erbij  wilt   horen,  heb  je  het  sociale  spel  nodig.  Sociaal  spel  is  een  onderdeel  van  waarvoor  we  vandaag   hier  zijn,  en  is  een  bijproduct  van  het  spellenpalet.     8:01Stoeien.  Deze   leeuwinnen,   van   een   afstand   gezien,   leken   ruzie   te   hebben.  Maar   als   je   goed   kijkt,   lijken   ze   op   de   ijsbeer   en   de   husky:  geen   klauwen,   vlakke   vacht,   zachte   ogen,  open   mond   zonder   tanden,   dansende   bewegingen,  vloeiende   bewegingen   -­‐   alles   typisch   voor   spel.  Stoeien   is   een   geweldig   leermedium   voor   ons   allemaal.Kleuters,   bijvoorbeeld,   moet   worden   toegestaan   om   te   duiken,   slaan,   fluiten,schreeuwen,   chaotisch   te   zijn   en   zo   veel   emotionele   regulering   te   ontwikkelen  en   veel   van   de   andere   sociale   bijproducten  -­‐  cognitief,  emotioneel  en  fysiek  -­‐  die  gevoed  worden  door  het  stoeien.     8:42Toeschouwerspelen,   ritueel   spel   –-­‐   we   zijn   zelf   bij   enkele   daarvan   betrokken.  De   mensen   uit   Boston   weten   dat   dit   het   zeldzame   moment   was  waarin   de   Red   Sox   de   World   Series  wonnen.  Maar  kijk  eens  naar  het  gezicht  en  de  lichaamstaal  van  iedereen  in  deze  vage   foto,  en  je  krijgt  het  idee  dat  ze  allemaal  aan  het  spelen  zijn.     9:01Verbeeldingsspel.  Ik  hou  van  deze  foto,  omdat  het  mijn  dochter  is,  die  nu  bijna  40  is.Het   herinnert   me   aan   haar   verhalen   en   haar   verbeelding;  haar   vermogen   om   verhaallijnen   te   spinnen,   als   kleuter.  Een   heel   belangrijk   onderdeel   van   een   speler   worden  is   fantasierijk   solospel.     9:22Deze  vind  ik  fantastisch,  want  dit  is  ook  waar  wij  hier  voor  staan.  We  hebben  allemaal   een   eigen   innerlijk   verhaal.  De   manier   waarop   onze   hersenen   betekenis   geven   is   dmv   een   verhaal.  Ik   vertel   je   nu   een   verhaal   over   spel.  Deze   Bosjesman   praat,   denk   ik,   over   de   vis   die   hij  bijna  ving,  die  was  zo  lang;  verhalen  zijn  een  fundamenteel  onderdeel  van  spelen.     9:47Dus  wat  doet  spelen  met  de  hersenen?  Nou,  een  heleboel.     9:53We  weten  niet  heel  veel  over  wat  het  doet  met  de  menselijke  hersenen,  doordat  er  niet   veel   financiering   was   voor   onderzoek   naar   spel.  Ik   vroeg   Carnegie   om   financiering.  Ze   hadden   mij   een   grote   financiering   gegeven   toen   ik   een   onderzoek   deed   naar  ongelukken   met  dronken  bestuurders,  daarom  dacht  ik  een  redelijk  goede  kans  te  maken.  Maar  tegen  de   tijd   dat   ik   een   half   uur   gepraat   had   over   spelen,  was   het   duidelijk   dat   ze   dachten   dat   spel   geen  serieus  onderwerp  was.  Ik  denk  dat  -­‐-­‐  dit  is  een  paar  jaar  terug  -­‐-­‐  ik  denk  dat  die  golf   voorbij  is,  en  dat  de  spelgolf  nu  rolt,  want  er  zijn  een  aantal  goede  onderzoeken.     10:31Niets   stimuleert   de   hersenen   zoals   spelen.  Drie-­‐dimensionaal   spel   activeert   de   kleine   hersenen,  legt   veel   impulsen   in   de   frontale   kwab   -­‐-­‐  het   uitvoerende   gedeelte   -­‐   helpt   contextueel  geheugen  te  ontwikkelen  ...  enz,  enz,  enz.    

 

47  

10:46Dus   voor   mij   was   het   een   enorm   voedend   wetenschappelijk   avontuur  om   te   kijken   naar   de   neurowetenschap   gericht   op   spelen,   en   om   mensen   samen   te   brengen  die   in   hun   individuele  disciplines  nooit  zo  gedacht  hadden.  Dat  is  een  deels  waar  het  Nationaal  Instituut   voor  Spel  over  gaat.  Dit  is  een  van  de  manieren  waarop  je  spel  kunt  bestuderen  -­‐-­‐  met  een   256-­‐voudige   EEG.  Helaas   heb   ik   geen   speelser   kijkend   proefpersoon,   maar   dit   laat   mobiliteit   toe,  wat   eerder   de   studie   van   spelen   heeft   beperkt.  En   we   hebben   een   moeder-­‐kind   spelonderzoek  dat  we  hopen  snel  af  te  ronden.     11:25Ik   noem   dat   omdat   ik   ook   mijn   gedachten   op   een   rijtje   wil   zetten  over   het   objectief   maken  van  wat  spelen  doet.  In  de  dierenwereld  is  het  al  objectief  gemaakt.  Als  je  kijkt  naar   ratten  die  van  nature  in  een  bepaalde  periode  van  hun  jonge  jaren  spelenen  je  onderdrukt   het  spel  -­‐-­‐  dat  is  piepen,  stoeien,  ze  pakken  elkaar  vast,  dat  maakt  deel  uit  van  hun  spel.  Als   je   dat   gedrag   stopt   in   één   groep,  en   je   laat   het   in   een   andere   groep   toe,  en   dan   leg   je   een  met   kattengeur   verzadigde   halsband   erbij,  dan   hebben   ze   een   vaste   aanleg   om   te   vluchten   en   zich   te   verstoppen.  Handig   -­‐-­‐   ze   willen   niet   gedood   worden   door   een   kat.  Dus   wat   gebeurt   er?  Beiden   verstoppen   zich.  De   niet-­‐spelers   komen   nooit   meer   uit   hun   schuilplaats   -­‐-­‐  ze   sterven.  De   spelers   gaan   langzaam   de   omgeving   verkennen,  en   proberen   opnieuw   dingen   uit.  Dat   zegt   voor   mij,   althans   bij   ratten   -­‐-­‐  en   ik   denk   dat   ze   dezelfde   neurotransmitters   hebben   als   wij  en   een   vergelijkbare   hersenopbouw   -­‐-­‐  dat   spel   erg   belangrijk  is  voor  onze  overleving.     12:37Enz.  enz...  er  zijn  veel  meer  dierstudies  waarover  ik  kan  praten.     12:42Dit   is   nu   een   gevolg   van   speldeprivatie.   (Gelach)  Dit   koste   me   veel   tijd   -­‐-­‐  Ik   moest   Homer  laten  liggen  en  door  de  fMRI  en  de  SPECT  halen  en  meerdere  EEGs  maken,  maar  als   een  bankhanger,  zijn  zijn  hersenen  gekrompen.  En  we  weten  dat  o.a.  bij  huisdieren  als  het   spel  onderdrukt  wordt,  het  brein  niet  op  een  normale  manier  ontwikkelt.     13:07In   het   programma   staat   dat   het   tegenovergestelde   van   het   spel   niet   werken   is,  maar   depressie.  En  ik  denk  dat  als  je  kijkt  naar  het  leven  zonder  spel  -­‐-­‐  geen  humor,  geen  geflirt,   geen   films,  geen   spelletjes,   geen   fantasie   -­‐-­‐   enz,   enz,   enz.  Stel   je   eens   een   cultuur   voor   of   een   leven,   volwassen   of   anderszins,  zonder   spel.  Wat   zo   eigen   is   aan   onze   soort  is   dat   we   echt  zijn  ontworpen  om  te  spelen  gedurende  ons  hele  leven.     13:41We  hebben  allemaal  de  capaciteit  om  spel  te  herkennen.  Iedereen  begrijpt  die  hond,   waar  ik  een  paar  weken  geleden  een  foto  van  nam  op  het  strand.  Wat  er  gaat  volgen  na  deze   houding,  is   spel.  Je   kunt   erop   vertrouwen.  De   basis   van   menselijk   vertrouwen   wordt   gecreëerd   met   spelsignalen.  En   we   beginnen   die   signalen   te   verliezen,   cultureel   en   anderszins,  als  volwassenen.  Dat  is  zonde.  Ik  denk  dat  we  nog  heel  veel  hebben  te  leren.     14:08Jane   Goodall   heeft   hier   een   speels   gezicht   samen   met   een   van   haar   favoriete   chimpansees.  Een   deel   van   het   signaalsysteem   van   spel  heeft   te   maken   met   de   stem,   gezicht,   lichaam,   gebaren.  Je   weet   het   gewoon,   en   bij   collectief   spel   is   het   echt   belangrijk  voor  groepen  om  een  veilig  gevoel  te  krijgen  via  het  uitwisselen  van  spelsignalen.    

 

48  

14:32Dit   woord   zegt   je   misschien   niets,  maar   het   zou   je   biologische   voor-­‐   en   achternaam   moeten   zijn.  Omdat   neotenie   het   bewaren   van   jeugdige   kwaliteiten   in   de   volwassenheid   betekent.  We   worden,   door   fysisch   antropologen,  na   vele   studies   gezien   als   de   meest   neotenische,  meest   jeugdige,   meest   flexibele,   meest   kneedbare   van   alle   schepselen.  En   daarom,  het  meest  speelse.  Dit  geeft  ons  een  voorsprong  qua  aanpassingsvermogen.     15:01Er   is   een   manier   van   kijken   naar   spel  die   ik   hier   wil   benadrukken.  Dat   is   de   spelgeschiedenis.  Je   eigen   spelgeschiedenis   is   uniek,  en   vaak   geven   we   dit   geen   speciale   aandacht.     15:17Dit  boek  is  van  een  perfecte  speler,  die  Kevin  Carroll  heet.  Kevin  Carroll  kwam  uit  een   achterstandsmilieu:  alcoholistische   moeder,   afwezige   vader,   de   binnenstad   van   Philadelphia,  zwart,  zorgde  voor  een  jongere  broer.  Hij  merkte  dat  als  hij  naar  een  speeltuin   keek  vanuit   een   raam,   waarachter   hij   was   opgesloten,  dat   hij   iets   anders   voelde.  Dus   handelde  hij  ernaar.  En  de  transformatie  van  zijn  leven  van  de  achterstand  en  de  verwachte   -­‐-­‐  in  potentie  gevangenis  of  dood  -­‐-­‐  groeide  hij  uit  tot  een  linguïst,  succesvol  trainer  en  een   inspirerende  spreker.  Hij  noemt  spel  als  de  transformerende  kracht  in  zijn  hele  leven.     16:07Er  is  er  nog  een  spelgeschiedenis  die,  denk  ik,  gaande  is.  Wie  zich  Al  Gore  herinnert,  als   vice-­‐president   en   tijdens   zijn   succesvolle  maar   niet-­‐verkozen   gooi   naar   het   presidentschap,  kan   hem   zich   herinneren   als   stijf   en   niet   zo   authentiek.Tenminste,   in   het   openbaar.  En  kijkend  naar  zijn  geschiedenis,  die  veel  in  de  media  was,  lijkt  het  mij  -­‐-­‐  kijkend   vanuit   het   oogpunt   van   een   psychiater   -­‐-­‐  dat   een   groot   deel   van   zijn   leven   was   voorgeprogrammeerd.  Zomers   waren   hard   werken,   in   de   hitte   van   Tennessee.  Hij   had   de   verwachtingen   van   zijn   vader,   een   senator,   en   Washington   DC.  En   hoewel   ik   denk   dat   hij   zeker   het   vermogen   had   om   te   spelen   -­‐-­‐omdat   ik   daar   iets   over   weet   -­‐-­‐  was   hij   niet   zo   krachtig  als  hij  nu  is  door  zich  te  richten  op  zijn  eigen  passie  en  zijn  eigen  innerlijke  drive,  wat   bij  ons  allen  de  basis  heeft  in  onze  spelgeschiedenis,  denk  ik.     17:20Dus   waartoe   ik   eenieder   individueel   wil   aanmoedigen,  is   om   in   je   verleden   zo   ver   mogelijk   terug   te   zoeken  naar   het   meest   heldere,   vrolijke,   speelse   beeld   dat   je   hebt.Bijvoorbeeld   een   speeltje,   verjaardag   of   vakantie.  En   leg   vanuit   de   emotie   van   dat   beeld  de  verbinding  naar  je  huidige  leven.  Je  zal  merken:  je  zou  van  baan  kunnen  veranderen   -­‐-­‐  hetgeen   een   aantal   mensen   is   gebeurd   nadat   ik   ze   dit   had   laten   doen   -­‐-­‐  om   door   hun   spel   te   worden   bekrachtigd.  Of   je   zal   je   leven   kunnen   verrijken   door   te   prioriteren  en   aandacht   eraan  te  geven.     17:56De  meesten  van  ons  werken  met  groepen;  de  'd.school',  de  design  school  van  Stanford   -­‐-­‐  met   dank   aan   David   Kelley   en   vele   anderen  die   het,   visionair,   opgericht   hebben   -­‐-­‐  heeft   een   groep   van   ons   bijeengebracht  en   het   vak   "Van   Spel   naar   Innovatie"   gecreëerd.  Dit   vak   onderzoekt   de   menselijke   gemoedstoestand  van   spel,   een   beetje   zoals   die   ijsbeer-­‐husky-­‐ gemoedstoestand,  en   het   belang   ervan   voor   creatief   denken.  "om   spelgedrag,   de   ontwikkeling   en   biologische   grondslag   ervan   te   verkennen;  om   deze   spelprincipes   toe   te   passen,   door   middel   van   denken   over   design,  om   innovatie   in   de   bedrijfswereld   te  

 

49  

stimuleren.  De   studenten   werken   voor   externe   opdrachtgevers  aan   designprojecten   met   brede  toepassing."     18:37Dit  is  onze  eerste  reis  hierin.  We  zitten  er  nu  bijna  drie  maanden  in,  en  het  is  echt  leuk   geweest.  Dit   is   onze   beste   leerling,   deze   labrador,  die   ons   veel   leerde   over   de   gemoedstoestand   van   spel,  en   een   oude   en   versleten   professor   die   de   leiding   heeft.En   Brendan  Boyle,  Rich  Crandall  -­‐-­‐  en  aan  de  rechterkant  iemand  die,  denk  iksamen  met  George   Smoot  in  de  race  is  voor  een  Nobelprijs  -­‐-­‐  Stuart  Thompson,  in  de  neurowetenschappen.  Dus   we   hebben   Brendan   gehad,   van   IDEO,  en   de   rest   van   ons   zit   te   kijken   naar   deze   studenten  als   ze   spelprincipes   in   de   praktijk   brengen   in   de   klas.  Een   van   hun   projecten   was  om  te  kijken  wat  vergaderingen  saai  maakt,  en  te  proberen  daar  iets  aan  doen.  Wat  zal   volgen,  is  een  door  studenten  gemaakte  filmprecies  daarover.     19:34Verteller:  Flow  is  de  mentale  toestand  waarin  de  persoon  volledig  ondergedompeld  is   in   datgene   waar   hij   mee   bezig   is.  Gekenmerkt   door   een   gevoel   van   energieke   focus,  volledige  betrokkenheid  en  succes  in  de  activiteit.     19:51Een   belangrijk   inzicht   dat   we   opdeden   over   vergaderingen  is   dat   mensen   de   ene   na   de   andere   inplannen,  de   hele   dag   verstorend.  Mensen   in   vergaderingen   weten   niet   wanneer   ze   naar   het   werk   terug   kunnen  dat   ze   achterlieten   op   hun   bureau.  Maar   het   hoeft   niet   zo   te   zijn.     20:07(Muziek)     21:00Een   paar   wijze   en   herhaaldelijk   stekelige   monniken  op   deze   plaats   genoemd   de   d.school  ontwierpen   een   vergadering   waar   je   letterlijk   uit   stapt   als   het   voorbij   is.  Doe   de   vergadering   uit,   en   wees   er   gerust   op   dat   je   naar   me   terug   kan   komen.  Want   als   je   het   weer   nodig  hebt,  dan  hangt  de  vergadering  letterlijk  in  je  kast.     21:23De  Draagbare  Vergadering.  Want  als  je  hem  aandoet,  krijg  je  meteen  al  het  nodigevoor   een   leuke,   productieve   en   nuttige   bijeenkomst.  Maar   als   je   hem   uitdoet   ...  dan   begint   de   echte  actie.     21:37(Muziek)     21:43(Gelach)  (Applaus)     21:46Stuart   Brown:   Dus   ik   roep   iedereen   op  om   deel   te   nemen   -­‐-­‐  niet   aan   de   werk-­‐spel   tegenstelling,  waar   je   tijd   reserveert   om   te   spelen   -­‐-­‐  maar   waarin   je   leven   doordrenkt   wordt  elke   minuut,   elk   uur,  met   lichamelijk,  object-­‐,  sociaal,   fantasie-­‐,   transformerende   soorten  spel.  Ik  denk  dat  je  leven  beter  en  energieker  wordt.Dankjewel.     22:22(Applaus)    

 

50  

22:29John   Hockenberry:   Het   lijkt   mij   dat  mensen   die   naar   je   werk   kijken   de   neiging   hebben  om   te   denken:  Dit   heb   ik   al   eens   gehoord,   in   mijn   populair-­‐psychologische   kijk   op   spel,  dat  op  een  of  andere  manier,  de  functie  van  spel  voor  dieren  en  mensen  is,  dat  het  een   soort   oefening   is   voor   volwassen   activiteiten.  Jouw   werk   lijkt   te   suggereren   dat   dit   helemaal   niet  klopt.     22:54SB:   Ja,   ik   denk   niet   dat   dat   klopt,  en   ik   denk   dat   omdat   dieren   dat   ons   geleerd   hebben.  Als  je  een  kat  verhindert  om  te  spelen  -­‐-­‐  wat  mogelijk  is,  en  we  hebben  allemaal  wel   eens   een   kat   zien   spelen   -­‐-­‐  dan   worden   ze   net   zo   goede   roofdieren   als   wanneer   ze   wel   hadden   gespeeld.  Als   je   je   een   kind   voorstelt  dat   King   Kong   speelt,of   een   coureur,   of   een   brandweerman,  dan  worden  ze  niet  allemaal  autocoureurs  of  brandweerlieden.  Er  is  dus  een   loskoppeling  tussen  de  voorbereiding  voor  de  toekomst  -­‐-­‐  dat  is  hoe  de  meeste  mensen  over   spel  denken  -­‐-­‐  en  het  zien  als  een  aparte  biologische  entiteit.     23:37Dat  is  waar  het  vijf  jaar  lang  najagen  van  dieren  echt  mijn  perspectief  veranderd  heeft   van  een  arts  naar  waar  ik  nu  sta,  dat  spel  een  biologische  plaats  heeft,  net  zoals  slapen  en   dromen.  En   als   je   biologisch   kijkt   naar   slaap   en   dromen,  dieren   slapen   en   dromen,  en   ze   oefenen   en   doen   andere   dingen   die   het   geheugen   helpenen   die   een   zeer   belangrijk   onderdeel  van  de  slaap  en  dromen  zijn.     24:07De   volgende   evolutiestap   bij   zoogdieren   en  wezens   met   een   overdaad   aan   neuronenzal  worden  om  te  spelen.  En  het  feit  dat  de  ijsbeer  en  de  husky  of  de  ekster  en  de   beer  of  jij  en  ik  en  onze  honden  contact  kunnen  maken  en  die  ervaring  hebben  zet  spel  neer   als  een  afzonderlijk  iets.  Het  is  enorm  belangrijk  bij  leren  en  de  breinvorming.  Dus  het  is  niet   zomaar  iets  wat  je  in  je  vrije  tijd  doet.     24:36JH:   Hoe   voorkom   je   -­‐-­‐   en   ik   weet   dat   je   deel   uitmaakt   van   de   wetenschappelijke   gemeenschap,  en   dat   je   je   moet   rechtvaardigen   voor   subsidies   zoals   iedereen   -­‐-­‐Hoe   voorkom   je   -­‐-­‐  en   een   deel   van   de   goede   gegevens   die   je   hebt   geproduceerd   is   hot.  Hoe   voorkom   je   dat   ofwel   de   interpretatie   van   je   werk   in   de   media,  of   de   interpretatie   van   de   wetenschappelijke   gemeenschap   van   de   implicaties   van   je   werk,zoals   bij   de   Mozart   metafoor,  waarbij,  "Oh,  MRI's  laten  zien  ...  dat  spel  de  intelligentie  verbetert.  Nou,  zet  deze   kinderen   in   hokken  en   laat   ze   maandenlang   spelen,   dan   worden   het   allemaal   genieën   die   naar   Harvard   gaan.   "  Hoe   voorkom   je   dat   mensen   zo   gaan   handelen  naar   de   data   die   je   ontwikkelt?     25:22SB:  De  enige  manier  die  ik  ken  is  door  de  adviseurs  te  verzamelen  zoals  ik  die  heb:dat   gaat   van   beoefenaars   -­‐-­‐  die   door   improvisatiespel   of   clownerie   of   wat   dan   ook   -­‐-­‐een   spel-­‐ gemoedstoestand   bewerkstelligen  Zodat   mensen   weten   dat   het   er   is.  Dan   is   er   een   fMRI-­‐ specialist,   en   Frank   Wilson,  en   andere   harde   wetenschappers,   waaronder   neuroendocrinologen.  Je   zet   die   samen   in   een   groep   gericht   op   spel,  en   het   is   vrij   moeilijk   om  het  dan  niet  serieus  te  nemen.     25:57Helaas   is   dat   nog   niet   voldoende   gedaan  om   de   'National   Science   Foundation',   'National  Institute  of  Mental  Health'  of  iemand  anders  er  echt  serieus  naar  te  laten  kijken.  Je  

 

51  

hoort  bijvoorbeeld  niets  over  het  verband  tussen  kanker  of  hart-­‐  en  vaatziekten  met  spel.  En   toch  denk  ik  dat  het  net  zo  fundamenteel  is  voor  het  overleven  op  lange  termijn  als  het  leren   van  de  belangrijkste  dingen  over  volksgezondheid.       26:23JH:  Stuart  Brown,  dankjewel.  (Applaus)    

 

52  

8.2.

Bijlage  2:  Manuscript  TED  talk  van  Tim  Brown  

0:11Deze   beste   man   heet   Bob   McKim.  Hij   onderzocht   creativiteit   in   de   jaren   zestig   en   zeventig  en   leidde   ook   het   Stanford   Design   Program.  Mijn   vriend   en   IDEO-­‐oprichter,   David   Kelley,  geen  idee  waar  hij  nu  is,  kreeg  nog  les  van  hem  aan  Stanford.  En  hij  deed  altijd  een   oefening   met   zijn   studenten  waarbij   ze   een   vel   papier   moesten   nemen  en   degene   naast   hen   moesten  tekenen,  zo  snel  als  ze  konden.     0:48En  weet  je  wat,  we  gaan  die  oefening  nu  doen.  Jullie  hebben  allemaal  een  stuk  karton   en   een   vel   papier.  Er   staan   wat   cirkels   op.  Als   je   het   papiertje   omdraait  dan   zie   je   dat   de   andere  zijde  blanco  is.  En  er  ligt  ook  een  potlood.  Kies  iemand  uit  die  naast  je  zit  en  op  mijn   teken  hebben  jullie  30  seconden  om  je  buurman  te  tekenen.Klaar?  Begin  maar.  Jullie  hebben   30  seconden,  ik  zou  maar  snel  zijn.  Kom  op  met  die  meesterwerken.  Oké?  Stop.  Goed.     1:38(Gelach)     1:40Veel  gelach.  Ja,  precies.  Veel  gelach,  aardig  wat  verlegenheid.     1:46(Gelach)     1:47Hoor  ik  daar  ook  sorry's?  Volgens  mij  hoor  ik  een  paar  sorry's.  Ja,  waarschijnlijk  wel.  En   dit  gebeurt  nou  elke  keer,  elke  keer  als  je  dit  met  volwassenen  doet.  McKim  ondervond  dit   elke   keer   als   hij   dit   deed   met   zijn   studenten.  Hij   kreeg   precies   dezelfde   reactie:   heel   veel   sorry's.     2:07(Gelach)     2:08Volgens  hem  bewijst  dit  dat  we  bang  zijn  voor  het  oordeel  van  anderen  en  dat  we  ons   gegeneerd  voelen  om  onze  ideeën  te  tonen  aan  mensen  die  we  als  gelijken  zien,  mensen  om   ons   heen.  En   juist   deze   angst   zorgt   ervoor   dat   we  terughoudend   zijn   in   ons   denken.  We   kunnen  dus  een  fantastisch  idee  hebben,  maar  we  durven  het  niet  met  anderen  te  delen.     2:35Als  je  dezelfde  oefening  met  kinderen  doet,  dan  schamen  zij  zich  helemaal  niet.  Ze  laten   hun   meesterwerk   maar   al   te   graag   zien  aan   wie   hem   ook   maar   wil   bekijken.Maar   als   ze   volwassener  worden,  worden  ze  veel  gevoeliger  voor  de  meningen  van  anderen  en  verliezen   ze   die   vrijheid   en   dan   gaan   ze   zich   wel   generen.  Uit   onderzoeken   met   spelende   kinderen   blijkt,  keer   op   keer,   dat   kinderen   die   zich   zeker   voelen,  die   zich   in   een   vertrouwde   omgeving   bevinden,  dat  zij  degenen  zijn  die  het  meest  vrij  durven  te  spelen.     3:15Als   je   bijvoorbeeld   een   ontwerpbedrijf   opricht,  dan   wil   je   ook   een   plek   creëren  waar   mensen   diezelfde   zekerheid   hebben.  Waar   ze   dezelfde   zekerheid   hebben   om   risico's   te   nemen.  Misschien  dezelfde  zekerheid  hebben  om  te  spelen.     3:32Voor  hij  IDEO  oprichtte,  zei  David  dat  hij  een  bedrijf  wilde  vormen  waar  alle  werknemers   je   beste   vrienden   zijn.  Dat   was   niet   alleen   voor   zijn   eigen   plezier.  Hij   wist   dat   vriendschap   aanmoedigt   tot   spelen.  En   hij   wist   dat   het   een   gevoel   van   vertrouwen   geeft  en   dat   we  

 

53  

daardoor   de   creatieve   risico's   durven   te   nemen  die   we   als   ontwerpers   moeten   nemen.  En   dat   besluit   om   met   zijn   vrienden   te   werken   -­‐-­‐  nu   heeft   hij   er   550   van   -­‐-­‐   gaf   de   eerste   aanzet   tot  IDEO.     4:14Onze   studio's,   zoals   zoveel   creatieve   werkplekken   tegenwoordig,  zijn   ontworpen   om   mensen   te   helpen   ontspannen.  Vertrouwdheid   met   hun   omgeving,  op   hun   gemak   bij   de   mensen   met   wie   ze   werken.  Er   is   meer   voor   nodig   dan   een   decor,   maar   we   hebben   allemaal   wel   gezien  dat   creatieve   bedrijven   op   hun   werkplek   vaak   symbolen   hebben  die   mensen   eraan   herinneren   speels   te   zijn  en   dat   ze   zich   in   een   tolerante   omgeving   begeven.  Of   het   nu   deze   minibus-­‐vergaderkamer   is,  die   in   een   van   onze   IDEO-­‐gebouwen   staat,  of   bij   Pixar,   waar   de   animatoren   werken   in   houten   hutten   en   versierde   grotten.  Of   bij   het   Googleplex,  dat   beroemd   is   om   de   strandvolleybalbanen  en   dit   enorme   dinosaurusskelet   met   de   roze   flamingo's   erop.Ik   snap   de   roze   flamingo's   niet,  maar   hoe   dan   ook,   hij   staat   daar   in   de   tuin.  Of   in   het   Zwitserse   kantoor   van   Google,  dat   misschien   de   gekste   ideeën   van   allemaal   heeft.Mijn  theorie  is  dat  de  Zwitsers  willen  bewijzen  aan  hun  collega's  uit  Californië  dat  ze   niet  saai  zijn.  Daarom  hebben  ze  de  glijbaan  en  zelfs  een  brandweerpaal.  Ik  weet  niet  wat  ze   ermee  doen,  maar  ze  hebben  er  één.     5:16Al  deze  plekken  hebben  dus  deze  symbolen.  Ons  grote  symbool  bij  IDEO  is  in  feiteniet   zozeer   een   plek,   als   wel   een   ding.  Het   is   iets   wat   we   een   paar   jaar   geleden   hebben   uitgevonden,  of   hebben   gecreëerd.  Het   is   een   speeltje.   Het   heet   de   'finger   blaster.'  Ik   ben   hem  vergeten  mee  te  nemen.  Als  iemand  onder  de  stoel  naast  hen  kan  reiken,  er  zit  iets  aan   de  onderkant  vastgeplakt.  Goed  zo.  Kun  je  dat  naar  voren  brengen?  Dank  je  wel,  David.     5:41Dit   is   dus   een   finger   blaster   en   iedereen  heeft   er   één   onder   zijn   stoel.  Ik   ga   een   experimentje   doen.   Nog   een   experimentje.  Maar   voor   we   beginnen   moet   ik   deze   opdoen.  Goed.  Ik   ga   kijken   hoe   -­‐-­‐  ik   kan   hier   niets   doorheen   zien,   maar   goed.  Ik   ga   kijken   hoeveel   van   de   mensen   achterin   de   zaal  deze   dingen   op   het   podium   kunnen   krijgen.  Ze   werken   als   volgt.  Je   doet   je   vinger   in   het   dingetje,  trekt   hem   naar   achteren   en   daar   gaat   ie.  Niet   achterom   kijken.   Dat   is   mijn   enige   advies.  Ik   wil   dus   zien   hoeveel   van   jullie   deze   dingen   op   het   podium   kunnen   krijgen.  Kom   maar   op!   Kom   maar,   kom   maar.   Dank   jullie   wel.   Dank  jullie  wel.  Ik  heb  nog  een  idee.  Ik  wil  even  -­‐-­‐  kijk  eens  aan.     6:26(Gelach)     6:30Kijk  eens  aan.     6:31(Gelach)     6:35Dank  jullie  wel,  dank  jullie  wel.  Niet  slecht,  niet  slecht.  Geen  ernstige  verwondingen  tot   nu  toe.     6:40(Gelach)     6:44Ze   blijven   maar   komen  van  daar  achterin,  ze  blijven  maar  komen.  Sommigen  van  jullie   hebben   hem   nog   niet   afgevuurd.  Krijgen   jullie   hem   niet   afgevuurd   ofzo?  Zo   moeilijk   is   het   niet.   De   meeste   kinderen   weten   hoe   hij   werkt  binnen   10   seconden,   zodra   ze   hem  

 

54  

oppakken.  Dit   is   best   goed,   dit   is   best   goed.  Oké,   goed.   Laten   we   -­‐-­‐   ik   denk   dat   we   beter...  Ik   kan   dit   maar   beter   uit   de   weg   ruimen,  anders   val   ik   er   straks   over.  De   rest   kan   hem   bewaren  voor  als  ik  iets  bijzonder  saais  zeg  en  hem  dan  op  me  afvuren.     7:16(Gelach)     7:18Ik  doe  deze  af,  want  ik  zie  helemaal  niets  als  ik  ze  -­‐-­‐  goed,  oké.  Zo,  dat  was  leuk.     7:27(Gelach)     7:29Goed,  mooi.     7:31(Applaus)     7:33Dus,   waarom?  Wij   hebben   dus   de   finger   blasters,   anderen   hebben   dinosaurussen.Waarom  hebben  we  ze?  Nou,  zoals  ik  zei,  we  hebben  ze  omdat  we  speelsheid   belangrijk   vinden.  Maar   waarom   is   die   belangrijk?  Eerlijk   gezegd   maken   we   er   heel   pragmatisch  gebruik  van.  Wij  denken  dat  speelsheid  ons  helpt  betere  creatieve  oplossingen   te  vinden.  Ons  helpt  ons  werk  beter  uit  te  voeren  en  ons  daar  beter  bij  te  voelen.     7:58Een   volwassene   die   een   nieuwe   situatie   tegenkomt   -­‐-­‐  als   we   een   nieuwe   situatie   tegenkomen,  hebben  we  de  neiging  om  hem  zo  snel  mogelijk  te  categoriseren.  Daar  is  een   reden   voor.   We   willen   een   antwoord   hebben.  Het   leven   is   ingewikkeld.   We   willen   er   snel   achter  komen  wat  er  om  ons  heen  gebeurt.  Ik  denk  zelfs  dat  evolutiebiologen  waarschijnlijk   een   heleboel   redenen   hebben   voor  waarom   we   nieuwe   dingen   heel   snel   willen   categoriseren.  Een   reden   zou   kunnen   zijn:  als   we   zo'n   gestreept   ding   zien,  is   dat   dan   een   tijger   die   ons   wil   bespringen   en   doden?  Of   is   het   gewoon   een   vreemde   schaduw   op   de   boom?  We   moeten   daar   snel   achter   komen.  Vroeger   althans.  De   meesten   van   ons   hoeven   dat  niet  meer,  neem  ik  aan.     8:37Dit  is  aluminiumfolie,  nietwaar?  Dat  gebruik  je  in  de  keuken.  Dat  is  het,  toch?  Natuurlijk,   natuurlijk  is  dat  het.  Nou,  niet  per  se.     8:44(Gelach)     8:46Kinderen  zijn  meer  bezig  met  open  mogelijkheden.  Ze  zullen  zeker  -­‐-­‐  als  ze  iets  nieuws   zien,  zullen  ze  zich  zeker  afvragen  'Wat  is  het?'  Natuurlijk  doen  ze  dat.  Maar  ze  vragen  zich   ook   af   'Wat   kan   ik   ermee   doen?'  De   meer   creatieve   van   hen  zouden   een   heel   interessant   voorbeeld  kunnen  vinden.  En  deze  openheid  is  het  begin  van  het  verkennend  spelen.  Zitten   er   ouders   van   kleine   kinderen   in   het   publiek?   Vast   wel   een   paar.  Ja,   dacht   ik   al.   Dus   we   hebben  het  allemaal  wel  eens  meegemaakt,  nietwaar?     9:12We  hebben  allemaal  wel  eens  verteld  hoe,  op  kerstochtend,  onze  kinderen  meer  met  de   dozen   gaan   spelen  dan   met   het   speelgoed   dat   erin   zit.  En   vanuit   een   verkenningsperspectief  is   dit   gedrag   volkomen   begrijpelijk.  Want   je   kunt   veel   meer   doen   met  dozen  dan  met  een  stuk  speelgoed.  Zelfs  meer  dan,  laten  we  zeggen,  Kietel  Elmo,  die,   ondanks   zijn   vernuft,   eigenlijk   maar   één   ding   doet,  terwijl   dozen   een   oneindigheid   aan  

 

55  

keuzes   opleveren.  Nogmaals,   dit   is   ook   weer   een   van   die   speelse   activiteiten   die   we,  naarmate  we  ouder  worden,  nog  weleens  willen  vergeten  en  weer  moeten  leren.     9:49Een   andere   van   Bob   McKims   favoriete   oefeningen  heet   de   '30   Cirkelstest.'  We   gaan   weer  aan  de  slag.  Jullie  moeten  weer  aan  de  slag.  Draai  het  papiertje  waar  jullie  op  hebben   getekend  om  en  daar  vind  je  dan  die  30  cirkels.  Het  moet  er  als  volgt  uitzien.  Jullie  zouden   dit  moeten  zien.  Wat  ik  ga  doen  is  jullie  een  minuut  geven  en  ik  wil  dat  jullie  zoveel  mogelijk   van   die   cirkels   veranderen  in   voorwerpen   van   een   bepaalde   vorm.  Bijvoorbeeld,   je   zou   er   een   kunnen   veranderen   in   een   voetbal,  of   een   andere   in   een   zon.   Ik   ben   alleen   geïnteresseerd  in  kwantiteit.  Ik  wil  dat  jullie  zoveel  maken  als  jullie  kunnen  in  de  minuut  die   ik  jullie  ga  geven.  Iedereen  klaar?  Oké?  Begin  maar.     10:41Oké.   Potlood   neer,   zoals   ze   dat   zeggen.  Wie   heeft   meer   dan   vijf   cirkels   kunnen   doen?  Iedereen,   hoop   ik.   Meer   dan   10?  Hou   jullie   handen   omhoog   als   jullie   dat   hebben.   10.  15?   20?   Heeft   iemand   alle   30?  Nee?   O,   toch   wel   iemand.   Fantastisch.Heeft   iemand   varianten  op  een  thema  gedaan?  Zoals  een  smiley?  Blij  gezichtje?  Droef  gezichtje?  Slapend   gezichtje?   Heeft   iemand   dat   gedaan?  Heeft   iemand   mijn   voorbeelden   gebruikt?   De   zon   en   de  voetbal?  Goed.  Mooi.  Ik  was  dus  meer  geïnteresseerd  in  kwantiteit.  Het  interesseerde  me   niet   eens   of   ze   allemaal   anders   waren.  Ik   wilde   jullie   gewoon   zoveel   mogelijk   cirkels   laten   invullen.  Een  van  de  dingen  die  we  als  volwassenen  neigen  te  doen,  is  dingen  bewerken.  We   weerhouden   onszelf   ervan   dingen   te   doen.  We   bewerken   onszelf   wanneer   we   nieuwe   ideeën  hebben.     11:30In  sommige  gevallen  is  onze  wens  om  origineel  te  zijn  een  vorm  van  bewerken.  En  dat   is   niet   per   definitie   heel   speels.  Dat   vermogen   om   er   gewoon   voor   te   gaan   en   veel   dingen   te   verkennen,  zelfs  als  ze  niet  heel  veel  van  elkaar  lijken  te  verschillen,  is  dus  eigenlijk  iets  wat   kinderen  goed  kunnen.  Het  is  een  vorm  van  spelen.  Bob  McKim  heeft  een  andere  hele  -­‐-­‐  een   andere   versie   van   deze   test   gedaan  in   een   bekend   experiment   dat   was   uitgevoerd   in   de   jaren   zestig.  Weet   iemand   wat   dit   is?   Het   is   een   peyote   cactus.  Het   is   een   plant   waar   je   mescaline   uit   kan   halen,  een   psychedelische   drug.  Degenen   die   de   jaren   zestig   hebben   meegemaakt  kennen  het  wel.     12:10McKim  publiceerde  een  paper  in  1966  waarin  hij  het  experiment  beschreef  dat  hij  en   zijn   collega's   uitvoerden  om   de   effecten   van   psychedelische   drugs   op   creativiteit   te   testen.  Hij  koos  27  deskundigen  uit.  Het  ging  om  ingenieurs,  natuurkundigen,  wiskundigen,   architecten,  zelfs   meubelontwerpers,   kunstenaars.  Hij   vroeg   ze   een   avond   langs   te   komen  met  een  probleem  waar  ze  aan  werkten.  Hij  gaf  elk  van  hen  wat  mescaline  en  liet  ze   een   tijdje   luisteren   naar   wat   mooie,   rustige   muziek.  Daarna   deed   hij   de   zogenaamde   Purdue   Creativiteitstest.  Misschien  beter  bekend  als  'hoeveel  toepassingen  kun  je  vinden  voor  een   paperclip?'  Het  komt  op  hetzelfde  neer  als  de  30  cirkels  die  jullie  net  hebben  gedaan.     13:02Hij  nam  de  test  af  voor  de  drugs  en  na  de  drugs  om  te  zien  hoe  -­‐-­‐  wat  het  verschil  is   tussen  de  vaardigheid  en  snelheid  van  mensen  om  op  ideeën  te  komen.  Daarna  vroeg  hij  ze   te   gaan  en   te   werken   aan   de   problemen   die   ze   hadden   gebracht.  En   ze   kwamen   met   een   aantal  interessante   oplossingen   en   in   feite   tamelijk  steekhoudende   oplossingen   voor   de   dingen  waar  ze  aan  werkten.  Zo  waren  sommige  dingen  die  zij  hadden  uitgevogeld,  hadden   sommigen   van   deze   individuen   uitgevogeld.  In   een   geval   werden   een   nieuw   commercieel  

 

56  

gebouw  en  ontwerp  voor  huizen  door  cliënten  geaccepteerd.  Een  ontwerp  voor  een  solaire   ruimtesonde-­‐experiment.  Een   herontwerp   van   een   elektronenversneller,  een   technische   verbetering   van   een   magnetische   bandrecorder.  Dit   is   duidelijk   van   een   tijd   terug.  De   afwerking   van   een   meubelcollectie  en   zelfs   een   nieuw   conceptmodel   van   het   foton.  Het   was   dus  een  best  succesvolle  avond.     13:53Misschien   was   dit   experiment   wel   de   reden   dat   Silicon   Valley  zo   goed   van   start   ging   met   innovatie.  We   weten   het   niet,   maar   het   kan.  We   moeten   eens   aan   de   directeuren   vragen  of   ze   betrokken   waren   bij   dit   mescaline-­‐experiment.  Maar   het   waren   niet   de   drugs   die  belangrijk  waren.  Het  was  het  idee  dat  wat  de  drugs  deden,  zou  helpen  om  mensen  uit   hun   normale   denkwijzen   te   rukken  en   de   volwassen   gedragingen   te   doen   vergeten  die   in   de   weg  stonden  van  hun  ideeën.  Maar  het  is  lastig  om  onze  volwassen  gewoontes  af  te  leren.     14:23Bij   IDEO   hebben   we   brainstormregels   op   de   muren   staan.  Edicten   als   'Stel   een   oordeel   uit,'   of   'Het   gaat   om   kwantiteit.'  Op   de   een   of   andere   manier   voelt   dat   verkeerd.  Kun   je   regels   hebben   voor   creativiteit?  Het   blijkt   min   of   meer   dat   we   regels   nodig   hebben  om   te   helpen   met   de   oude   regels   en   normen   te   breken  die   we   anders   misschien   zouden   meenemen   in   het   creatieve   proces.  En   we   hebben   geleerd   dat,   na   verloop   van   tijd,  het   brainstormen  veel  beter  gaat  en  veel  meer  creatieve  resultaten  krijgt  wanneer  iedereen  de   regels   volgt.  Natuurlijk   zullen   veel   individuele   ontwerpersdit   bereiken   op   een   veel   natuurlijkere  manier.     14:57Ik   vind   Charles   en   Ray   Eames   geweldige   voorbeelden   van   experimenteren.  Zij   experimenteerden  jarenlang  met  triplex  zonder  echt  een  enkel  doel  voor  ogen  te  hebben.  Ze   bestudeerden  wat  ze  interessant  vonden.  Ze  begonnen  met  het  ontwerpen  van  spalken  voor   gewonde   soldaten  uit   de   Tweede   Wereldoorlog   en   de   Koreaoorlog,   geloof   ik.  En   van   dit   experiment  gingen  ze  over  op  stoelen.     15:19En  door  constant  met  materialen  te  experimenteren,  ontwikkelden  ze  een  breed  scala   aan  iconische  oplossingen  die  we  vandaag  kennen,  en  uiteindelijk  resulteerde  dat  natuurlijk   in   de   legendarische   fauteuil.  Als   het   echtpaar   was   gestopt   bij   die   eerste   grootse   oplossing,  dan   zouden   we   vandaag   de   dag   niet   kunnen   genieten  van   zoveel   prachtige   ontwerpen.  Natuurlijk   experimenteerden   ze   in   alle   facetten   van   hun   werk.  Van   films   tot   gebouwen,   van   spelletjes   tot   graphics.  Ze   zijn   dus   geweldige   voorbeelden   van   verkennen   van  en  experimenteren  met  ontwerp.     15:53Terwijl   zij   deze   mogelijkheden   verkenden,  verkenden   ze   ook   fysieke   voorwerpen.Dat   deden   ze   door   prototypes   te   maken.  En   bouwen   is   het   volgende   gedrag   waar   ik   het   over   wilde   hebben.  De   gemiddelde   Westerse   eersteklasser  brengt   wel   50   procent   van   zijn   speeltijd   door  met   het   deelnemen   aan   zogenaamde   'constructiespelen.'  Constructiespel   -­‐-­‐   het  is  duidelijk  speels,  maar  ook  een  effectieve  manier  van  leren.  Als  het  spelen  bestaat  uit   een   toren   bouwen   met   blokken,  leert   het   kind   veel   over   torens.  Terwijl   ze   ze   herhaaldelijk   omver  gooien  en  opnieuw  beginnen,  wordt  leren  een  soort  bijproduct  van  spelen.  Het  is  een   klassiek  geval  van  'learning  by  doing,'  leren  door  te  doen.     16:37David  Kelley  noemt  dit  gedrag,  als  het  door  ontwerpers  wordt  uitgevoerd,  'denken  met   je   handen.'  En   het   bestaat   typisch   uit   het   zeer   snel   maken  van   meerdere,   simpele  

 

57  

prototypes.  Vaak  door  veel  gevonden  elementen  samen  te  brengen  om  tot  een  oplossing  te   komen.  In  een  van  zijn  vroegste  projecten  zat  het  team  min  of  meer  vast  en  ze  kwamen  met   een   mechanisme   door  een   prototype   in   elkaar   te   zetten   met   een   deoroller.  Dat   werd   de   eerste  commerciële  computermuis  voor  de  Apple  Lisa  en  de  Macintosh.     17:08Ze   keerden   zogezegd   hun   weg   daarnaartoe   door   prototypes   te   bouwen.  En   ander   voorbeeld   is   een   groep   ontwerpers  die   met   een   paar   chirurgen   aan   een   chirurgisch   instrument   werkte.  Ze   kwamen   bijeen,   ze   bespraken   met   de   chirurgen  over   wat   ze   precies   nodig  hadden  van  dit  apparaat.  En  een  van  de  ontwerpers  rende  de  kamer  uit  en  pakte  een   whiteboardmarker  en  een  filmdoosje  -­‐-­‐  wat  nu  een  zeer  kostbaar  prototypemiddel  aan  het   worden  is  -­‐-­‐  en  een  wasknijper.  Hij  plakte  het  allemaal  aan  elkaar,  rende  terug  de  kamer  in   en   vroeg   'Bedoel   je   zoiets?'  En   de   chirurgen   pakten   het   vast   en   zeiden  'Nou,   ik   wil   het   zo   vasthouden,   of   zo.'  En   plotseling   ontstond   er   een   productief   gesprek  over   ontwerp   rond   een   tastbaar  voorwerp.  Uiteindelijk  werd  het  een  echt  instrument.     17:51Dit   gedrag   gaat   er   om   snel   iets   concreets   te   verkrijgen  en   daarmee   het   denken   te   bevorderen.  Bij  IDEO  geeft  de  omgeving  soms  een  gevoel  alsof  je  weer  naar  de  peuterschool   gaat.  De   prototypekarren   zijn   gevuld   met   gekleurd   papier  en   klei   en   Prittstiften   en   dergelijke.  Ik  bedoel,  ze  geven  wel  een  soort  peuterschoolgevoel.Maar  het  belangrijke  idee   daarbij   is   dat   je   alles   bij   de   hand   hebt.  Dus   als   ontwerpers   aan   ideeën   werken,  kunnen   ze   dingen   bouwen   wanneer   ze   maar   willen.  Ze   daarvoor   hoeven   niet   eens   naar  een   formele   werkplaats  te  gaan.  En  wij  vinden  dat  vrij  belangrijk.     18:27Het  trieste  is  dat,  hoewel  peuterscholen  volstaan  met  dit  soort  dingen,  ze  gedurende   het   schoolsysteem  allemaal   worden   weggehaald.  Ze   verliezen   deze   middelen   die   deze   speelse  en  construerende  manier  van  denken  stimuleren.  En  natuurlijk,  tegen  de  tijd  dat  je   bij  de  gemiddelde  werkplek  komt,  zijn  de  beste  bouwgereedschappenmisschien  wel  de  gele   plakkertjes.   Dat   is   nogal   karig.  Maar   als   je   projectgroepen   en   hun   cliënten  toestemming   geeft   om   met   hun   handen   te   denken,  dan   kunnen   complexe   ideeën   tot   leven   komen  en   is   het  veel  makkelijker  om  direct  verder  te  gaan  met  de  uitvoering.     19:05Dit  is  een  verpleegster  die  een  heel  simpel  prototype  van  boetseerklei  gebruikt  om  aan   een   team   van   technologen   en   ontwerpers,  die   met   haar   in   het   ziekenhuis   werken,   uit   te   leggen  wat   ze   verlangt   van   een   draagbaar   informatiesysteem.  En   met   dit   hele   simpele   prototype   alleen  kan   ze   op   een   veel   effectievere   manier   vertellen   wat   ze   wil.  Door   snelle   prototypes   te   maken,  kunnen   we   onze   ideeën   veel   eerder   testen  bij   de   consument   en   gebruiker  dan  wanneer  we  ze  met  woorden  proberen  te  omschrijven.     19:37Maar   hoe   zit   het   met   het   ontwerpen   van   niet-­‐fysieke   zaken?  Zaken   als   diensten   of   ervaringen?  Zaken   die   bestaan   uit   een   reeks   interacties   gedurende   een   periode?  In   plaats   van   als   constructiespel,   kan   dit   worden   gezien   als   rollenspel.  Als   je   een   interactie   tussen   twee   mensen   ontwerpt,  zoals   het   bestellen   van   eten   bij   een   fastfoodrestaurant  of   zoiets,   dan   moet   je   je   kunnen   voorstellen  hoe   die   ervaring   na   verloop   van   tijd   kan   aanvoelen.  En   misschien   de   beste   manier   om   dat   te   doen  en   eventuele   ontwerpfouten   aan   te   voelen,   is   door  na  te  spelen.    

 

58  

20:08We   proberen   bij   IDEO   dan   ook   vaak  onze   cliënten   hiervan   te   overtuigen.  Ze   kunnen   soms  sceptisch  zijn.  Daar  kom  ik  later  wel  op  terug.  Maar  een  plek  waar  het  echt  de  moeite   waard  is,  is  daar  waar  mensen  worstelen  met  vrij  ernstige  problemen.  Zaken  als  onderwijs,   veiligheid,  financiën  of  gezondheid.  Dit  is  nog  een  voorbeeld  uit  de  gezondheidszorg  van  een   aantal   dokters,   verpleegkundigen   en   ontwerpers  die   een   servicescenario   rond   de   patiëntenzorg   naspelen.  Maar   veel   volwassenen   hebben   niet   veel   zin  om   mee   te   doen   aan   een   rollenspel.  Dat   is   deels   uit   verlegenheid   en   deels   omdat   ze   niet   geloven  dat   wat   eruit   naar  voren  komt,  ook  werkelijk  gegrond  is.Ze  doen  een  interessante  interactie  af  als  iets  wat   is  gebeurd  omdat  het  nagespeeld  is.     20:51Onderzoek  naar  het  gedrag  van  kinderen  wijst  echter  uit  dat  het  loont  om  rollenspellen   serieus   te   nemen.  Want   als   kinderen   een   rol   spelen,  blijven   ze   vrij   dicht   bij   sociale   draaiboeken  die  ze  hebben  geleerd  van  ons  volwassenen.  Als  het  ene  kind  winkeltje  speelt   en   het   andere   huisje,  dan   klopt   het   hele   toneelstukje   niet   meer.Ze   leren   dus   erg   snel  de   regels   voor   sociale   interacties   te   begrijpen  en   weten   zelfs   vrij   snel   wanneer   die   regels   gebroken  worden.     21:18Dus   wanneer   we   als   volwassenen   een   rol   spelen,  kennen   we   al   een   behoorlijk   aantal   van  deze  draaiboeken.  We  hebben  in  ons  leven  veel  ervaring  opgedaan.  En  ze  zorgen  voor   een   sterke   intuïtie  die   weet   of   een   interactie   zal   werken.  Wanneer   we   een   oplossing   naspelen,  weten   we   dus   erg   goed   of   iets   authenticiteit   mist.  Het   rollenspel   is   eigenlijk   erg   waardevol  wanneer  je  over  ervaringen  nadenkt.  Een  andere  manier  waarop  wij,  ontwerpers,   het  rollenspel  verkennen,  is  door  een  ervaring  waarvoor  we  ontwerpen,  zelf  te  beleven  en  in   feite  onszelf  in  een  ervaring  verplaatsen.     21:56Hier   proberen   een   paar   ontwerpers   te   begrijpen  hoe   het   zou   voelen   om   te   slapen  in   een   besloten   ruimte   op   een   vliegtuig.  Ze   gebruiken   hele   simpele   materialen,   zoals   je   kunt   zien.  Dan   voeren   ze   dit   soort   hele   eenvoudige   rollenspellen   uit  om   een   idee   te   krijgen   van   hoe  passagiers  zich  zouden  voelen  als  ze  in  hele  krappe  ruimtes  op  vliegtuigen  zitten.     22:16Dit   is   een   van   onze   ontwerpers,   Kristian   Simsarian,  en   hij   ervaart   hoe   het   is   om   een   patiënt   te   zijn   op   de   eerstehulp.  Dit   is   een   echt   ziekenhuis,   op   een   echte   eerstehulpafdeling.  Een  van  de  redenen  dat  hij  deze  nogal  lompe  videocamera  meenam,  was   dat  hij  niet  wou  dat  de  dokters  en  verplegers  zouden  denken  dat  hij  echt  ziek  was  en  dingen   in  hem  zouden  steken  waar  hij  later  spijt  van  zou  krijgen.Hoe  dan  ook,  hij  ging  erheen  met   zijn  camera  en  het  is  interessant  om  te  zien  waar  hij  mee  terugkwam.  Toen  we  namelijk  het   filmpje  terugkeken,  zagen  we  20  minuten  lang  dit.     22:45(Gelach)     22:48En   het   leuke   aan   dit   filmpje   is,  zodra   je   het   ziet,   leef   je   jezelf   onmiddellijk   in  in   die   ervaring.  En   je   weet   hoe   het   voelt   -­‐-­‐   die   onzekerheid  terwijl   je   daar   in   de   gang   wordt   gelaten,  terwijl   de   dokters   zich   bekommeren   om   een   dringender   geval  in   een   van   de   eerstehulpkamers,  en  jij  je  afvraagt  wat  er  aan  de  hand  is.  Dit  idee  van  het  rollenspel,  of  in   dit  geval,  het  meemaken  van  die  ervaring,  als  een  manier  om  medeleven  te  creëren,  zeker   als  je  een  videocamera  gebruikt,  is  erg  sterk.    

 

59  

23:15Of  neem  een  van  onze  andere  ontwerpers,  Altay  Sendil,  die  hier  zijn  borst  laat  waxen,   niet  omdat  hij  ijdel  is,  hoewel  hij  dat  wel  degelijk  is.  Nee,  grapje.  Maar  om  zich  de  pijn  voor   te   kunnen   stellen   die   chronische   patiënten  ondergaan   wanneer   ze   hun   verband   laten   verwijderen.  Zo   kunnen   deze   analoge   ervaringen,  kan   dit   soort   analoge   rollenspel,   soms   ook   erg  waardevol  zijn.     23:34Als   een   kind   zich   verkleedt   als   brandweerman,  probeert   hij   die   identiteit   uit.  Hij   wil   weten  hoe  het  voelt  om  een  brandweerman  te  zijn.  Wij  doen  als  ontwerpers  hetzelfde.  Wij   proberen  deze  ervaringen  uit.  Het  rollenspel  dient  dus  als  inlevingsmiddel  en  als  middel  voor   prototype-­‐ervaringen.  Wij  bewonderen  de  mensen  die  dit  doen  bij  IDEO.  Niet  alleen  omdat   het   leidt   tot   inzichten   in   de   ervaring,maar   ook   vanwege   hun   bereidheid   om   te   verkennen  en   hun   vermogen   om,   op   een   ongedwongen   manier,  zich   over   te   geven   aan   de   ervaring.  Kortom,  we  bewonderen  hun  bereidheid  om  te  spelen.     24:16Speelse   verkenning,   speels   construeren   en   het   rollenspel.  Dat   zijn   enkele   manieren   waarop   ontwerpers   spel   gebruiken   in   hun   werk.  Ik   moet   toegeven   dat   het   tot   nu   toe   lijkt  op   een  aanmoediging  om  te  gaan  spelen  als  kinderen.  Dat  is  het  ook  in  zekere  mate,  maar  ik  wil   een   aantal   dingen   benadrukken.  Ten   eerste   moet   je   onthouden   dat   spelen   niet   anarchie   betekent.  Spelen   heeft   zijn   regels,   zeker   in   een   groep.  Wanneer   kinderen   theekransje   spelen,  of  politieagentje,  dan  volgen  ze  een  draaiboek  dat  ze  zijn  overeengekomen.  En  juist   deze  overeengekomen  code  leidt  tot  productief  spelen.     24:56Weten  jullie  nog  de  tekenopdracht  aan  het  begin?  Het  gezichtje,  het  portret  dat  jullie   hebben   gemaakt?  Stel   dat   jullie   hetzelfde   zouden   doen   met   vrienden  terwijl   jullie   in   een   kroeg   zitten.  Maar   jullie   spreken   af  dat   de   slechtste   tekenaar   het   volgende   rondje   betaalt.  Die   regeling   verandert   een   anders   zo   pijnlijke   en   lastige   situatie  in   een   leuk   spelletje.  Het   resultaat   is   dat   we   ons   allemaal   zeker   voelen   en   plezier   hebben   -­‐-­‐dat   is   omdat   we  allemaal  de  regels  begrijpen  en  ze  samen  hebben  bepaald.     25:30Maar   er   zijn   niet   alleen   regels   voor   hoe   je   speelt,  er   zijn   ook   regels   voor   wanneer   je   speelt.  Kinderen   spelen   natuurlijk   niet   de   hele   dag.  Het   is   een   constante   overgang   van   en   naar   spelen.  En   goede   leraren   besteden   veel   tijd   met   het   bedenken  van   manieren   om   kinderen  door  deze  ervaringen  te  leiden.  Als  ontwerpers  moeten  wij  ook  kunnen  overgaan   van   en   naar   spelen.  Als   we   een   ontwerpstudio   runnen,moeten   we   uitzoeken   hoe   we   ontwerpers  deze  ervaringen  kunnen  laten  ondergaan.Dit  geldt  denk  ik  zeker  voor...     26:03Wat   zo   anders   is   aan   ontwerpen,  is   dat   we   twee   hele   verschillende   modi   doorlopen.We  doorlopen  een  soort  genererende  modus,  waarin  we  vele  ideeën  bekijken.  En   daarna  komen  we  weer  samen  en  gaan  we  weer  op  zoek  naar  de  oplossing  en  ontwikkelen   we  die  oplossing.  Het  zijn  twee  hele  verschillende  modi.  Divergentie  en  convergentie.  En  in   de   divergentiemodus   hebben   we  speelsheid   ongetwijfeld   het   meeste   nodig.  In   de   convergentiemodus  moeten  we  misschien  weer  serieuzer  zijn.Het  kunnen  schakelen  tussen   deze   twee   modi  is   dus   erg   belangrijk.   Hier   is   denk   ikeen   genuanceerdere   visie   op   spelen   noodzakelijk.     26:45Want   het   is   heel   makkelijk   om   te   denken   dat   deze   toestanden   absoluut   zijn.  Of   je   bent   speels,  of  je  bent  serieus.  Je  kunt  niet  allebei  zijn.  Maar  dat  is  niet  waar.  Je  kunt  een  serieuze  

 

60  

professionele   volwassene   zijn  en   af   en   toe   speels.  Het   is   niet   of/of,   het   is   en.  Je   kunt   serieus   zijn   en   spelen.  Kortom,   we   hebben   vertrouwen   nodig   om   te   spelen  en   om   creatief   te   zijn.   Daar   zit   dus   een   connectie.  En   er   zijn   een   aantal   gedragingen   die   we   als   kind   hebben   geleerd  en   die   heel   handig   blijken   te   zijn   voor   ons   ontwerpers.  Bijvoorbeeld   verkenning,   waarbij  het  om  kwantiteit  gaat.  Bouwen  en  denken  met  je  handen.  En  het  rollenspel,  waar   naspelen  ons  zowel  helpt  ons  meer  in  te  leven  in  de  situaties  waar  we  voor  ontwerpen,  als   diensten  en  ervaringen  te  creëren  die  naadloos  en  authentiek  zijn.     27:44Dank  jullie  wel.    

 

61