SPECIAAL ONDERWIJS IS EEN SERVICE, GEEN PLEK

Inclusief Onderwijs in Amerika

SPECIAAL ONDERWIJS IS EEN SERVICE, GEEN PLEK Drs. Theo Wildeboer en drs. Rob Franke Wie iets over inclusief onderwijs wil leren moet zeker eens gaan kijken in Amerika. Iedere kind, ongeacht zijn beperkingen, is welkom op de school in de buurt. De scholen hebben ‘zorgplicht’ en de leerkrachten voelen zich verantwoordelijk voor alle kinderen. tijdsgenoten in plaats van lotgenoALL CHILDREN CAN LEARN ten, zo wordt ons al snel te verstaan gegeven. Voor de Amerikanen is dit Half negen in de ochtend. Op de vanzelfsprekend. ‘All children can East Rock Global Studies Magnet learn’: zo geeft ms. Done Kelly (een School, een school voor primair onderwijs in New Haven (Connecticut), leerkracht) als simpele verklaring. Door alle kinderen op onze school zijn de lessen begonnen. toe te laten, leren ze zal vroeg om De school telt 22 klassen en in alle met elkaar samen te leven. klassen zijn één of meerdere geïnDe klassen zijn relatief klein (gemiddiceerde leerlingen te vinden, leerdeld 20) en de leerkrachten worden lingen met een gediagnosticeerde op verschillende momenten van de verstandelijke en/of lichamelijke dag bijgestaan door speciale leraren beperking of kinderen met gedragsen klassenassistenten. problemen. In één van de groepen treffen we Laat kinderen opgroeien met leef-

© Cadenza Onderwijsconsult - www.cadenza-oc.nl

acht meervoudig gehandicapte leerlingen aan, veelal in een rolstoel. Eén van de leerlingen, een meisje van een jaar of zeven, ligt op een mat in het midden van de klas. Om praktische redenen heeft de school ervoor gekozen deze kinderen in een speciale klas te plaatsen. Ze hebben namelijk veel lichamelijk verzorging nodig. “Maar”; zo stelt de leerkracht: “ook deze kinderen worden iedere dag in contact gebracht met kinderen in de reguliere klassen. Tijdens vieringen, muziek en gymnastiek. Als het ook maar enigszins mogelijk is, volgen ook deze leerlingen lessen in lezen, schrijven, rekenen en wereldorientatie.

Tijdschrift voor Inclusief Onderwijs - april 2006

1

SPECIAAL ONDERWIJS IS EEN SERVICE

In Amerika is speciaal onderwijs geen plek, maar een service. Eigenlijk is dit ook de kerngedachte van de IDEA wet (Individuals with Disabilities Education Act), die in 1990 is herbevestigd (de oorspronkelijke wet dateert uit 1975). Deze federale wet verplicht de individuele school om leerlingen met beperkingen een minst beperkende leeromgeving aan te bieden. Dit houdt in, dat deze leerlingen zoveel mogelijk met hun niet gehandicapte leeftijdsgenoten worden onderwezen. Toen bleek dat scholen speciale klassen gingen inrichten voor leerlingen met beperkingen, bepaalde het Hooggerechtshof van Connecticut in 1991 (in een rechtzaak aangespannen door een ouder), dat iedere leerling met een verstandelijke beperking, tenminste tachtig procent van de schooltijd in reguliere klassen moet doorbrengen. Dit wordt ‘full inclusion’ genoemd. De wetgeving en de strenge controles hebben er in de afgelopen jaren

2

voor gezorgd, dat op iedere school in Amerika speciaal onderwijs gegeven wordt. Hiervan profiteren ook de normaal begaafde leerlingen. Speciale leraren, orthopedagogen, logopedisten en verpleegkundigen plus een krachtig werkend intern begeleidingsteam bieden de garantie dat alles uit iedere leerling wordt gehaald. Speciale scholen zijn in Amerika niet of nauwelijks te vinden. Speciale basisscholen al helemaal niet. De buurtschool is er voor alle kinderen. In Amerika is dat geen gunst, maar een recht. In zeer uitzonderlijke gevallen worden kinderen ‘verwezen’ naar een speciale school. Deze scholen, veelal voor leerlingen met een ernstige emotionele beperking, zijn bijna altijd privé-instituten, die niet door de overheid worden bekostigd. Een plekje kost al snel vijftigduizend dollar per jaar (het vijfvoudige van wat een school voor een leerling ontvangt) en de buurtschool die de leerling ‘verwijst’ dient deze nota te voldoen. Ook vervoerskosten en kosten voor eventueel intern verblijf komen voor


rekening van de verwijzende school. Niet vreemd dat scholen alles in het werk stellen om kinderen binnen de poort te houden. Per saldo wordt daarom iets meer dan 1 procent van alle leerlingen verwezen.

OUDERS SPELEN EEN BELANGRIJKE ROL

Ouders van kinderen met een beperking kunnen veel invloed uitoefenen bij de opstelling van het individuele handelingsplan (Individualized Education Plan (IEP)) van hun kind. In dit plan staan duidelijke afspraken over wat en hoe het kind onderwijs zal krijgen en wat de doelstellingen zijn. Voorop staat dat het kind zoveel mogelijk mee moet doen met het gewone lesprogramma. Regelmatig, maar tenminste eens per jaar wordt dit plan geëvalueerd in een handelingsplan-bespreking. Tijdens deze bespreking praten ouders en specialisten (Planning en Placement Team (PPT)) over de voortgang van het handelingsplan. Vanaf het dertiende levensjaar wordt ook het kind voor deze bespreking uitgenodigd.


NO CHILD LEFT BEHIND Wanneer om 13:00 uur de bel gaat, gaan de klasdeuren open van Wilbur Cross High School in New Haven (Connecticut). Leerlingen, variërend in de leeftijd van 13-18 jaar, wandelen alleen of in groepjes naar de volgende klas. In de hal loopt een slechtziende jongen met een blindenstok. Leerlingen in een rolstoel worden in de stroom meegenomen door klasgenoten naar de volgende les. Amper vijf minuten later is de rust weergekeerd. De discipline op deze school valt op. Robert Canelli, het hoofd van de school, legt uit: “Wij hebben zeer strikte regels en verwachten respect van onze studenten. Als kinderen hier de regels overtreden, dan pakken we ze hard aan, desnoods schakelen we de politie in. We zijn een school van ‘goed, beter, best’ en verwachten dat iedereen een bijdrage levert om het maximaal haalbare na te streven”. De school heeft allerlei programma’s opgezet, ook voor leerlingen met beperkingen. Een mooi voorbeeld is het

programma ‘Schakelen naar werk’. Vanuit een soort intern ‘reïntegratiebureau’ worden kinderen naar stage en werk geleid. Dit is effectief, want meer dan negentig procent van de leerlingen komt terecht in een betaalde baan. Op de Wilbur Cross High School is een speciale klas voor meervoudige gehandicapte leerlingen. Verschillende speciale leraren treden als co-teacher op voor hun collega’s (een heel gebruikelijk concept). Wat opvalt is dat ook deze leerlingen het gewone curriculum volgen, echter aangepast en toegesneden naar hun mogelijkheden. Vele tientallen door de staat vastgestelde eindtermen bepalen wat scholen verplicht in hun curriculum moeten aanbieden en leerlingen met beperkingen mogen hiervan niet worden uitgesloten. In 2001 werd de wet ‘No Child Left Behind’ aangenomen. De wet regelt dat scholen het maximale uit een kind moeten halen, hoge verwachtingen hebben. Staatstesten worden in de klassen 3 tot en met 8 en 10 jaarlijks afgenomen. De gegevens worden per district en school op-


gestuurd naar het department voor educatie van de staat, die vervolgens beoordeelt of het district en de school voldoende presteert. Leerlingen met een beperking doen ook mee aan deze testen, ondanks het feit dat ze voor hen vaak veel te moeilijk zijn. Er wordt veel van iedereen verwacht! Scholen die de normscores niet halen worden bestempeld als laag functionerende scholen. Gebeurt dit jaar na jaar, dan dienen ze externe hulp te accepteren b.v. in de vorm van een externe begeleider. Het is zelfs mogelijk dat het schoolteam wordt ontslagen en subsidies worden ingetrokken.

HARD WORK AND HIGH EXPECTATIONS

Op één van de North Branford Public Schools (Conecticut), waar tien procent van de leerlingen ‘geïdentificeerd’ zijn, ontmoeten we Robert Wolfe, een super-intendent (bovenschools manager). Hij vertelt graag over zijn ambities met de scholen waarvoor hij verantwoordelijkheid draagt. “Alle leerlingen zijn welkom op onze scholen en we


3

zorgen ervoor dat alle leerlingen gediplomeerd de school verlaten. Wie zich daarvoor niet in wil spannen, kan vertrekken”. Wolfe is in 2001 begonnen en heeft met de hele gemeenschap, leerkrachten, ouders, gepensioneerden, ondernemers en leerlingen, afspraken gemaakt over waar de scholen in 2006 moeten uitkomen. Zo’n herbezinning was nodig, want de scholen (basis en voortgezet onderwijs) stonden er bijna allemaal beroerd voor. Veel drop-outs, veel boze ouders en soms rechtzaken. Een aantal scholen was bovendien bijna failliet geraakt, omdat een aantal leerlingen met een beperking al enkele jaren onderwijs volgden op dure privé-scholen. Nu ontvangen de Brandford Schools al voor het derde jaar ‘Awards’, voor van alles en nog wat: het beste onderwijs, het beste jaarverslag, de hoogste scores op de landelijke testen. Wolfe is zichtbaar trots. In één van de klassen die we bezoeken, zijn drie leerkrachten met ongeveer 25 kinderen in de weer. Voor de kinderen zijn de leerkrachten allemaal ‘meneer’ en ‘mevrouw’. Beleefdheid is dus ook hier een vanzelfsprekende zaak.

“you did a great job, gif me five” In deze klas zitten acht geïndiceerde leerlingen; extra hulp is vanzelfsprekend. De leerlingen worden voordurend aangemoedigd (‘go ahead en solve that problem for me’) en krijgen veel complimenten (‘you did a great job, gif me five’). Ook werken ze samen aan taken en opdrachten. De leraren steken niet onder stoelen of banken dat ze trots zijn op het feit dat ze alle leerlingen, ook die met beperkingen, les mogen geven. 4

Ze voelen zich gesteund door het management en de vele deskundigen die in de school aanwezig zijn en die graag tijdens de lessen bijspringen als dat nodig is. “We zorgen samen voor een schoolklimaat, waar hoge verwachtingen en hard werken vanzelfsprekend is. We weten dat dit belangrijke voorspellers zijn voor schoolsucces”, aldus één van de leerkrachten.

voorziening op te zetten en deze vanuit een centraal punt aan te sturen. Verkokering wordt daardoor tegengegaan, de communicatielijnen zijn kort. De taken en verantwoordelijkheden binnen de school worden scherp aangegeven. Hierdoor wordt de school als organisatie aangesproken op de door haar behaalde resultaten.

LERAAR WORD JE IN STAPJES

Ouders, die hun kostbaarste bezit aanmelden op de buurtschool, lopen niet het risico, zo als in Nederland, om van het kastje naar de muur te worden gestuurd. Ze voelen zich niet afgewezen. Zij hoeven niet alleen immers initiatieven te nemen om voor hun kind goed onderwijs te regelen? Dat is nu ook de taak van de school waar het kind wordt aangemeld. Het schoolteam weet ook waar het aan toe is: goede prestaties neerzetten voor alle kinderen, als dat niet lukt, dan kan daar niemand de schuld van worden gegeven, behalve dan het schoolteam zelf.

Afgestudeerde leraren ontvangen een diploma van de universiteit.Van de staat ontvangen ze een tijdelijk certificaat om les te mogen geven. Ze moeten een jarenlang programma doorlopen met coaching-on-the job en nascholing. De leraar wordt ook voortdurend gevolgd op zijn ontwikkeling van essentiële competenties. Goed onderwijs voor iedereen, betekent investeren in de professionele groei van leerkrachten. Via maatjesleren, studiegroepen, cursussen en onderzoek. Uiteindelijk krijgen ze dan na dan 6 jaar hun definitief diploma en kunnen daarmee hun vaste aanstelling krijgen. De meeste van hen hebben daarvoor hun masterdiploma behaald. Elke 10 jaar moet dit weer worden herbevestigd. Van het leraarberoep wordt serieus werk gemaakt.

DE ZORGPLICHT In Nederland wordt momenteel veel gesproken over het instellen van een ‘zorgplicht’ per 2013. In Amerika bestaat deze zorgplicht feitelijk al meer dan dertig jaar, en dan niet op het niveau van het schoolbestuur, maar op het niveau van de school. Dat is niet voor niets! Door de zorgplicht aan de school toe te delen, is er voor de ouders een duidelijke entree, vanwaar alles voor hun kind geregeld wordt. Door alle kinderen verplicht toe te laten, kan de school niet anders dan een brede, professionele onderwijs-


SPECIAAL ONDERWIJS IS VOOR IEDEREEN GOED

Uit onderzoek en verhalen van Amerikaanse leraren blijkt, dat inclusief onderwijs een positieve uitwerking heeft. Zo ervaren leerlingen met een beperking, dat ze er ook bijhoren en er alles aan wordt gedaan om hen zo zelfstandig mogelijk in de maatschappij te laten functioneren. Hoge verwachtingen, bevordert een positief zelfbeeld. Ook leerlingen zonder een beperking leren wat het betekent om samen te leren en te werken met leerlingen met een beperking. Hun schoolprestaties lijden daar niet onder, eerder het tegendeel. Doordat alle leraren in aanraking komen met alle leerlingen (al dan niet ondersteund door speciale leraren), bouwen ze expertise op die uiteindelijk goed is voor alle leerlingen.


“Speciaal onderwijs, zo bepleiten wij, wordt geboden als een normale service op de school in de buurt.” INCLUSIEF ONDERWIJS BEREIK JE NIET ZOMAAR Een school voor alle kinderen stelt hoge eisen aan een gedifferentieerde en methodische aanpak. Wat opvalt is nu, dat juist in veel klassen in Amerika klassikaal en leraar-gestuurd wordt lesgegeven. De ons zo vertrouwde, prachtig geïllustreerde en didactisch verantwoorde methodes zijn duidelijk in mindere mate beschikbaar. De leeromgeving is wat karig. De leerlingen werken overwegend met stencils en in schriften. De zelfwerkzaamheid van kinderen lijkt niet altijd even hoog. Inclusief onderwijs bereik je niet door alle leerlingen bijelkaar te zetten. Ze moeten ook de mogelijkheden hebben volwaardig te participeren, dat wil zeggen: deel nemen aan instructie- en verwerkingactiviteiten en relaties met leeftijdsgenoten kunnen aangaan. Op dit punt is nog een wereld te winnen en de Amerikanen erkennen dit ruiterlijk. Her en der worden nu programma’s ontwikkeld die als doel hebben leerlingen met een beperking volwaardig te laten participeren.

AMERIKANEN ZIJN NIET GEK Inclusief onderwijs kan alleen gerealiseerd worden als het regulier en speciaal onderwijs met elkaar worden vervlochten.

Door ons huidig primair en voortgezet onderwijs in verschillende, aparte scholen (regulier en speciaal) te organiseren (ook na invoering van de zorgplicht, zoals het nu lijkt), laten we een uitdaging liggen om onze expertise te bundelen. Bovendien zullen we door het handhaven van het duale systeem veel tijd en (negatieve) energie moeten blijven stoppen in ingewikkelde afstemmingsoperaties tussen organisaties, culturen en processen.

vice op de school in de buurt. Voor ieder kind. De zorgplicht en de wet gelijke behandeling voor gehandicapten en chronisch zieken (als deze werkelijk toepasselijk wordt verklaard voor het funderend onderwijs) zijn dan geen bedreigingen, maar uitdagingen om het het onderwijs met nieuw elan verder te ontwikkelen naar een leer-en leefomgeving waarin alle leerlingen samen leren en worden onderwezen en zich ontwikkelen tot volwaardige burgers.

Speciaal onderwijs, zo bepleiten wij, wordt geboden als een normale ser-



5

SPECIAAL ONDERWIJS IS EEN SERVICE, GEEN PLEK

Recommend Documents