PROGRAMMABOEK DE KERSENTUIN tekstversie DE KERSENTUIN
(1904)
door Het Nationale Toneel
Première 14.11.2009 in de Koninklijke Schouwburg, Den Haag
ROLVERDELING: Ljoebow, Andrejewna Ranjewskaja,
Betty Schuurman
eigenares van het landgoed Anja, haar dochter
Sophie van Winden
Warja, haar adoptief-dochter
Anniek Pheifer
Gajew, Leonid Andrejevitsj, haar broer
Hubert Fermin
Lopachin, Jermolaj Aleksejewitsj, koopman
Stefan de Walle
Trofimow, Petja, student
Vincent Linthorst
Pisjtsjik, Boris, landeigenaar
Bas Keijzer
Charlotta Iwanowna, gouvernante
Bien De Moor
Jepichodow, Semjon, boekhouder
Jelle de Jong
Doenjasja, kamermeisje
Annemaaike Bakker
Firs, een oude bediende
Wim Meuwissen
Jasja, een jonge bediende
Anne Prakke
Voorbijganger
Bas Keijzer (d)
Musici
Jules Kirch (contrabas) en leden van Shtetl Band Amsterdam: Iefke Wang (viool), Michiel Ockeloen (accordeon) www.sbaklezmer.com
Tekst Nederlandse tekst en bewerking Regie Assistentie regie Dramaturgie Toneelbeeld Licht Kostuums Muziek / geluidsdecor Vertaaladviezen
Anton Tsjechov Erik Vos en Inez van Dullemen Erik Vos Martine Zeeman Karim Ameur Tom Schenk Fredy Deisenroth Elena Mannini Matthijs Vos www.matthijsvos.org Anita Roeland
“RESPECTEER IN JEZELF DE EERBARE MENS…” (Anton Tsjechov) 44 Anton Tsjechov is niet ouder dan 44 jaar geworden. Maar wat hij in dat korte leven tussen 1860 en 1904 allemaal heeft betekend is bijna niet te bevatten, als arts voor zijn patiënten, schrijver voor zijn lezers en als betrokken burger. Hij schreef duizenden brieven, honderden verhalen, een tiental toneelstukken en een vernietigend, invloedrijk boek over de erbarmelijke omstandigheden in de strafkolonies op het eiland Sachalin. Daarnaast bouwde hij drie scholen en een sanatorium, zette hij meermalen hulpacties op voor slachtoffers van hongersnood en bleef hij zijn leven lang dokter voor mensen die hem niet konden of hoefden betalen. Als hoofd van de familie zou hij altijd zorg dragen voor zijn ouders, broers en zuster. Hij stond ze bij met raad, hield ze op het goede spoor, zorgde financieel voor ze. En na zijn dood vond hij navolging van talloze schrijvers en veranderde hij de levens van ontelbare lezers en toeschouwers.
dove stad aan de zwarte zee Zijn jeugdjaren waren weinig gelukkig. Hij groeide op in het zuiden van Rusland, in Taganrog, aan een arm van de Zwarte Zee. Een dove stad, zoals de Russen dat noemen, een handelscentrum, met een verzande haven. Het was een smeltkroes waar de verschillende bevolkingsgroepen zich niet werkelijk mengden: Russen, Tataren, moslims, joden en van oudsher ook Grieken. Zijn vader was de zoon van een lijfeigene, die zich in 1841 vrijgekocht had — twintig jaar voor de algehele afschaffing van de slavernij, de zogenaamde ramp waar Firs, de oude huisbediende uit De kersentuin, van spreekt. De vader had een kleine kruidenierszaak die slecht liep. Hij was een vat vol tegenstrijdigheden. Godsvruchtig op het waanzinnige af, maar ook een klaploper en een drinker die zijn kinderen sloeg, hoge eisen aan ze stelde, maar ze emotioneel verwaarloosde. Waar de vader de andere kinderen eronder hield met zijn harde, onvoorspelbare optreden, daar onttrok de kleine Anton zich aan zijn gezag. Sterker, op jonge leeftijd maakte hij al zo'n evenwichtige en intelligente indruk dat hij als vanzelf het morele hart van het gezin werd. Hij beschermde zelfs zijn oudere broers tegen hun vader met wijze raad of een lief woord.
“…en weet dat een eerbaar mens nooit een non-valeur is.” Wanneer Tsjechov vijftien is, gaat zijn vader failliet en neemt de benen naar Moskou. Al gauw volgt de rest van de familie, behalve Anton. Die blijft alleen in Taganrog achter om het gymnasium af te maken. Uit deze tijd dateren zijn eerste brieven. Brieven aan zijn verwanten in Moskou, die hij een hart onder riem steekt. Een ding mishaagt mij in je brief, waarom bestempel je jezelf als onbeduidend en nietig, broertje? Word je bewust van je nietigheid. Weet je waar? Voor God of, zo je wilt, voor de intelligentie, de schoonheid, de natuur, maar niet voor de mensen. Voor de mensen moet men zich bewust zijn van zijn waardigheid. Jij bent eerlijk, niet? Jij bent geen schurk, respecteer dus in jezelf de eerbare mens en weet dat een eerbaar mens nooit een non-valeur is.
naar moskou, naar moskou… Na zijn examen vertrekt ook Tsjechov naar Moskou, om medicijnen te gaan studeren. Alweer: mensen helpen, beter maken. Om in zijn onderhoud te voorzien schrijft hij korte verhalen en komische schetsen voor tijdschriften met veelzeggende namen als De Krekel, De Wekker en De Schaterlach. Ze hebben al gauw succes. Maar de geneeskunde is zijn echtgenote, de literatuur zijn minnares, schrijft hij. Dat verandert na een brief van de letterkundige Grigorovitjs, een vriend van Dostojewski: U hebt een reëel talent, een talent dat u ver boven de schrijvers van de nieuwe generatie plaatst... maar, maant de bejaarde bewonderaar, hou op met te snel schrijven. Ik ken uw financiële toestand niet. Als die niet goed is, zou het voor u beter zijn honger te lijden, zoals dat destijds met ons het geval was, en uw indrukken te bewaren voor een rijp, volmaakt werk, niet in één ruk geschreven, maar gedurende de gelukkige uren van de inspiratie. Het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven.
tbc De literatuur werd nu zijn echtgenote, maar de geneeskunde bleef hij uitoefenen. En bleef een bron van inspiratie. Hoe zou het anders kunnen. De intieme omgang van een arts met zijn patiënt leverde een grote rijkdom op aan bijzondere grenservaringen. Hij leerde het leven kennen. Geen beroepsgroep kent tenslotte zo’n lijfelijke en emotionele omgang met anderen dan de eigen vrienden en familieleden. Je patiënten, je spreekt ze, je luistert naar ze, je observeert ze, je raakt ze aan, je ruikt ze, je snijdt in ze. En soms red je ze zelfs het leven. In zijn studietijd openbaren zich de eerste tekenen van een ziekte waaraan Tsjechov uiteindelijk zal overlijden, tuberculose. Een ziekte waaraan hij de eerste jaren weinig aandacht besteedt. Maar in wat de laatste tien jaar van zijn leven blijken te zijn, kan hij als gevolg van de verslechtering van zijn gezondheid alleen nog maar in het warme zuiden van zijn jeugd wonen. In dit milde klimaat probeert hij de steeds frequentere longbloedingen tot een minimum te beperken. Hier schrijft hij ook in een, bijna niet te bevatten, korte tijd vier toneelstukken die tot de top van het dramatische wereldrepertoire behoren, De Meeuw, Oom Wanja, Drie Zusters en De Kersentuin.
olga Zijn zuster en moeder zorgen deze jaren voor hem. Nog altijd heeft de begerenswaardige vrijgezel — knap en bescheiden, snedig en wijs — veel belangstelling van vrouwen en voor vrouwen. Hij flirt met ze, spreekt met ze op basis van gelijkwaardigheid (niet vanzelfsprekend in die dagen), maar als ze meer verwachten wijst hij ze resoluut af, met een kwinkslag of een terechtwijzing. Totdat de actrice Olga Knipper in zijn leven verschijnt. Hij ziet haar in De Meeuw en voor het eerst speelt hij serieus met de gedachte aan een huwelijk. Uiteindelijk trouwen ze,
maar hij blijft vanwege het milde klimaat met zijn moeder aan de Zwarte Zee wonen, terwijl zijn vrouw furore maakt in Moskou, in zijn stukken.
“dag, laatste bladzijde van mijn leven…” Voor Olga, de laatste bladzijde uit zijn leven, schrijft hij De Kersentuin; een tekst over afscheid en vertrek en onze maar al te menselijke neiging tot uitstel van beide. Tsjechov laat in zijn zwanezang zien hoe belangrijk, haast opdringerig, de herinnering wordt naarmate we ouder worden. Hij weet bij het schrijven dat hij niet lang meer heeft. Net als hun schrijver lijken de personages zich permanent in een tussengebied te bevinden — tussen dromen en waken, tussen het leven en de dood. De Kersentuin besluit met de hoogbejaarde Firs, vergeten door de familie bij hun definitieve vertrek uit het landgoed. Moe van het leven, geeft hij zich laconiek over aan wat komen gaat — waarschijnlijk de dood: Ze zijn weggegaan. Mij hebben ze vergeten... ‘t geeft niet... ik blijf hier even zitten... En Leonid Andrejevitsj heeft natuurlijk zijn bontjas niet aangetrokken, die is in zijn gewone jas vertrokken... Ik heb niet goed opgelet... Die jonge mensen! Mijn leven is voorbijgegaan, alsof ik nooit heb geleefd. Even liggen... Geen greintje kracht in dat lijf van jou... niks is er overgebleven, niks... ach jij.... niksnut...! (ligt onbeweeglijk) Karim Ameur NT EDUCATIE Rondom De Kersentuin organiseert NT Educatie een theaterlesproject voor leerlingen en docenten uit de bovenbouw VO en studenten, op leerlingen en docenten uit de bovenbouw VO en studenten. Voor meer informatie:www.nationaletoneel.nl/educatie NT XTRA NT Xtra organiseert prikkelende debatten, leest opwindende theaterteksten of poëzie. Met gasten uit de politiek, wetenschap en cultuur. Voor data kijk op: www.nationaletoneel.nl Het Nationale Toneel is één van de grote repertoiregezelschappen in Nederland onder leiding van Evert de Jager (algemeen directeur) en Johan Doesburg (artistiek directeur). Het gezelschap is in het hele land te zien en brengt een gevarieerd toneelaanbod, van klassiekers uit het wereldrepertoire tot premières van spiksplinternieuwe stukken. De Kersentuin wordt gespeeld in: 10.11 t/m 14.11 Den Haag | 17.11 Zaandam | 18.11 Hoogeveen | 19.11 Schiedam | 20.11 Tiel | 21.11 Zeist | 24.11 Capelle a/d IJssel | 25.11 Nijmegen| 26.11 Tilburg | 27.11 Doetinchem | 28.11 Arnhem | 01.12 Bergen op Zoom | 02.12 Meppel | 03.12 IJmuiden | 04.12 Apeldoorn | 07.12. t/m 10.12 Den Haag | 11.12 Amstelveen | 12.12 Den Helder | 15.12 Eindhoven | 16.12 Oss | 17.12 Roosendaal | 18.12 Hengelo | 19.12 Alkmaar | 24.12 & 25.12 Den Haag | 26.12 t/m 30.12 Amsterdam| 02.01 & 03.01 Utrecht | 05.01 Gouda | 06.01 Zoetermeer | 08.01 Breda | 09.01 & 10.01 Rotterdam | 12.01 & 13.01 Leiden | 14.01 Hoorn | 15.01 Zwolle | 16.01 Purmerend | 18.01 t/m 20.01 Den Haag | 21.01 Den Bosch | 22.01 Heerlen | 26.01 Maastricht | 27.01 Almere | 28.01 Drachten | 29.01 Delft | 30.01 Middelburg | 02.02 Rijswijk | 03.02 Zutphen | 04.02 Haarlem | 05.02 & 06.02 Groningen | 11.02 Amersfoort | 12.02 & 13.02 Den Haag
Medewerkers De Kersentuin Productieleiding Monique Koppers Hoofd Techniek Lex Caboort Hoofd kap-, grime- en kostuumateliers Iris Elströdt Voorstellingsleider Lex Boere Techniek Willie Caspers, Jeroen Feelders, Geert Jan de Groot, Arjan Kruidhof, Hans Mooij, Hans Spinnler, Lukas Tulkens, Jan Harm Wagner. Decoruitvoering Koos ’s-Gravendijk, Hans Rompa, Ronald van Rijn, Arjen Schoneveld. Decorschilderwerk Ruud Brouwer Kostuumuitvoering Daan Wieman, Amanda van Marion, Peter van der Meer, Claudia Pellegrini, Judith van Ooijen, Frederique Nuhaan, Roy Verschuren Kap en grime Frederique Nuhaan, Roy Manukiley, Stagiaires: Iris Zuidema, Lian Gorissen, Wieteke Geertsema Kleedsters Kiswati van Keulen, Judith van Ooijen, Simone Oosterwal Communicatie & marketing Esmee Meertens Medewerker productie Mirjam Overdevest Educatie Lejo De Hingh Stage regie Govert Anschütz Voorstellingsfotograaf Deen van Meer Castingadviezen Kemna Casting, Marc van Bree met dank aan Simon Burgers, Duco Burgers, Laura Burgers, Sabine Kupferberg, Jacobus Wieman, De Japanse tuin (Gemeente Den Haag) Colofon Uitgave het Nationale Toneel november 2009 Ontwerp hollandse meesters, Utrecht Druk Ando Den Haag het Nationale Toneel I Schouwburgstraat 8 I 2511 VA Den Haag I T 070 3181444 I F 070 3181487 I E
[email protected] Het Nationale Toneel wordt ondersteund door: het Ministerie van OCW en de Gemeente Den Haag
