SO Datum uw brief

Stadsontwikkeling

Ingekomen stuk D1 (PA 15 mei 2013)

Bureau Archeologie & Monumenten

Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen

Openbare besluitenlijst 18 december 2007 Collegevergadering 47 Nijmegen Aan de Gemeenteraad van no Aanwezig: Voorzitter Wethouders Gemeentesecretaris Communicatie Datum Verslag 12 april 2013

Telefax

(024) 329 96 99

E-mail gemeente@

nijmegen.nl

Postadres Postbus 9105

Th. de Graaf 6500 HG Nijmegen P. Depla, H. van Hooft sr., L. Scholten, H. Kunst, P. Lucassen, J. van der Meer P. Eringa A. Kuil Ons kenmerk Contactpersoon M. Sofovic VA23/SO30 Ber van Haren/ Mayke Haaksman 13.0004319

Onderwerp

Stevenskerk

Telefoon 14024

Doorkiesnummer Datum uw brief

06-25179657

Geachte leden van de Raad,Aldus vastgesteld in de vergadering van: In juni 2012 hebben wij u in een brief geïnformeerd over het plan van aanpak voor de restauratie van de Stevenskerk. Wij hebben u in die brief aangegeven hoe wij in samenwerking met de stichting Stevenskerk de restauratie van de Stevenskerk ter hand wilden nemen. Inmiddels kunnen wij u de resultaten van de twee onderzoeken, die zijn uitgevoerd aan de Stevenskerk, melden. In deze brief gaan wij nader in op de resultaten van de onderzoeken, te weten het De voorzitter, De secretaris, bouwhistorisch onderzoek en het bouwtechnisch onderzoek. Daarnaast willen wij u op de hoogte brengen van de vervolgstappen die we willen gaan zetten. We willen u tenslotte ook graag informeren over de fondsenwerving van de stichting Stevenskerk. Bouwhistorisch onderzoek Het bouwhistorisch onderzoek is uitgevoerd door Ronald Glaudemans uit ’s-Hertogenbosch. Hij heeft veel ervaring met onderzoek naar grote kerken, zoals de St. Jan te ’s-Hertogenbosch en de Eusebiuskerk te Arnhem. Omdat het bouwhistorisch onderzoek ten behoeve van de restauratie is, is opdracht verleend het onderzoek toe te spitsen op de na-oorlogse restauratie. Uit het bouwhistorisch onderzoek blijkt dat de naoorlogse restauratie, die voor de kerk overigens al voor de Tweede Wereldoorlog in gang is gezet, een ingrijpende restauratie betreft, maar die wel voor een belangrijk deel gebaseerd is op de bouwgeschiedenis van de Stevenskerk. De restauratie zelf is een belangrijke fase in de bouwgeschiedenis en heeft op zich een hoge bouwhistorische waarde. De keuzes die destijds zijn gemaakt moeten daarom vanzelfsprekend als leidraad dienen bij de toekomstige restauratie. Bij het bouwhistorisch onderzoek is onder andere gekeken naar het gebouw zelf (welke materialen zijn er gebruikt, hoe is de vormgeving van bepaalde onderdelen), naar archiefbronnen, fotodocumentatie en oude bouwtekeningen. Aan de hand van deze gegevens is een waardestelling gemaakt van de verschillende onderdelen van de kerk en toren. Met zo’n waardestelling wordt aangeven welke onderdelen belangrijk zijn voor de bouwgeschiedenis van de Stevenskerk en welke onderdelen minder belangrijk. Hierbij is onder andere gekeken naar het toegepaste materiaal, de ouderdom van het materiaal en de architectuurhistorische waarde van onderdelen. De waardestelling mondt vervolgens uit in aanbevelingen voor de aanstaande restauratie.

www.nijmegen.nl

2013-03-19 Raadsbrief Stevenskerk

1

Gemeente Nijmegen Stadsontwikkeling Bureau Archeologie & Monumenten

Vervolgvel

1

Met het bouwhistorisch onderzoek is bijvoorbeeld vastgesteld dat het kleine zuiderportaal uit de veertiende eeuw oorspronkelijk grotendeels in tufsteen is uitgevoerd, omdat er nog blokken middeleeuws tufsteen zijn aangetroffen en deze natuursteensoort bij deze bouwperiode past. Na de Tweede Wereldoorlog is dit portaal om deze reden in dezelfde natuursteensoort gerestaureerd. De ornamenten in het portaal zijn vermoedelijk van een andere steensoort geweest, maar welke dat is geweest is niet bekend. In elk geval is de naoorlogse tufsteen niet geschikt voor dit soort fijne ornamenten en dat is ook een reden dat deze ornamenten nu in technisch slechte staat zijn. Vanwege de bouwgeschiedenis is bij de naoorlogse restauratie voor een bepaalde natuursteensoort gekozen en vanuit bouwhistorisch oogpunt wordt daarom aanbevolen deze natuursteensoort ook nu weer te gebruiken. Het is daarbij wel van belang dat het portaal afgedekt wordt, om dezelfde schade in de toekomst te kunnen voorkomen. Omdat de Gerfkamer tijdens de naoorlogse restauratie geheel opnieuw met tufsteen is bekleed, kon tijdens het bouwhistorisch onderzoek de oorspronkelijke steensoort niet meer achterhaald worden. Het onderzoek wijst wel uit dat de gekozen steensoort niet past bij de bouwperiode van dit bouwdeel en dat er daarom vermoedelijk een andere natuursteensoort was toegepast. Daarnaast bleek uit het onderzoek dat de balustrade een creatie is van de naoorlogse restauratiearchitect en dat niet met zekerheid te zeggen is of er eerder een dergelijke balustrade aanwezig was. Voor vervanging van dit onderdeel is het daarom belangrijker aan te sluiten bij het beeld en de kleur dan bij de oorspronkelijke natuursteensoort. De balustrade is daarnaast onderdeel van de naoorlogse restauratie en daarmee onderdeel van de bouwgeschiedenis van de Stevenskerk. De toren is door het bombardement in 1944 grotendeels ingestort en na de Tweede Wereldoorlog herbouwd. De eerste twee geledingen van de toren hadden voor de oorlog een bakstenen bekleding, maar tijdens de restauratie is geconstateerd dat er oorspronkelijk een tufstenen bekleding was. Daarom is besloten opnieuw tufsteen aan te brengen. De derde en vierde geleding hebben met de restauratie tufstenen ornamenten gekregen, maar vermoedelijk was hier een andere natuursteensoort voor gebruikt. Deze onderdelen zijn in een technisch slechte staat en zullen gedeeltelijk vervangen moeten worden. Vanuit de bouwgeschiedenis bekeken is het niet nodig deze onderdelen weer in tufsteen te vervangen, maar zal aansluiting gezocht moeten worden bij het beeld van de toren. Gelet op bovenstaande is de informatie uit het bouwhistorisch onderzoek belangrijke input voor de keuzes die gemaakt moeten worden voor de resultaten van het bouwtechnisch onderzoek.

Bouwtechnisch onderzoek Het bouwtechnisch onderzoek is uitgevoerd door Van Hoogevest Architecten uit Utrecht. Dit architectenbureau heeft jarenlange ervaring met bouwtechnische onderzoeken naar monumenten en het opstellen van restauratieadviezen. Van Hoogevest heeft een uitgebreide inspectie aan de bouwkundige buitenschil (casco-exterieur) van kerk en toren uitgevoerd. Ook de inspectierapporten van de Monumentenwacht boden waardevolle informatie om inzicht te krijgen in de bouwtechnische staat. Daarnaast is m.b.t. de toren gebruik gemaakt van inspectie resultaten uit 2009 van de aannemer en van onderzoek naar de betonnen constructie. De inspecties hebben geresulteerd in een rapportage met detailtekeningen en foto’s. Op de tekeningen is per gevel aangegeven welke onderdelen onderhoud of restauratie behoeven. Vervolgens is er voor kerk en toren afzonderlijk een gespecificeerde begroting opgesteld, waarin onderscheid is gemaakt tussen restauratiekosten en reguliere onderhoudskosten. Er is hiermee een compleet gedocumenteerd restauratieplan en een een meerjaren onderhoudsplan voor handen. www.nijmegen.nl



Vervolgvel

2

Conclusies kerk Uit de inspectie is gebleken dat de kerk in technisch goede staat is, maar dat het natuursteenwerk op een aantal plaatsen slecht is. Dit komt niet door slecht onderhoud, maar door de kwaliteit van het natuursteen dat tijdens de naoorlogse restauratie is toegepast. Dat probleem is bij veel monumenten bekend. Voor het reguliere onderhoud is een Periodiek Instandhoudingsplan voor een periode van 6 jaar opgesteld. De onderhoudskosten voor deze periode bedragen in totaal € 265.000,-. Er is in het kader van het Besluit Rijkssubsidiëring Monumenten (Brim) bij het rijk een aanvraag voor subsidie ingediend. Als deze aanvraag gehonoreerd wordt, kan de komende 6 jaar voor maximaal 50% van de kosten een jaarlijkse subsidie verkregen worden. De geschatte kosten voor de restauratie van het natuursteenwerk van de kerk bedragen maximaal € 1 miljoen. Met name de tufstenen onderdelen van de kooromgang, de Gerfkamer, het kleine zuiderportaal en de zuidgevel van de zuiderkapel zijn in slechte staat en zullen vervangen moeten worden. Subsidieaanvragen voor restauratiekosten moeten bij de provincie worden ingediend. Conclusies toren Ook voor de toren is een Periodiek Instandhoudingplan voor een periode van 6 jaar opgesteld. De onderhoudskosten voor deze periode bedragen voor de toren in totaal € 95.000,- Er is in het kader van het Besluit Rijkssubsidiëring Monumenten (Brim) bij het rijk een aanvraag voor subsidie ingediend. Als deze aanvraag gehonoreerd wordt, kan de komende 6 jaar voor maximaal 50% van de kosten een jaarlijkse subsidie verkregen worden. De geschatte kosten voor restauratie van het natuursteenwerk van de toren bedragen maximaal € 1,4 miljoen. De westzijde van de toren vertoont de meeste schade en ook aan de zuidzijde zal tufsteen vervangen moeten worden. Subsidieaanvragen voor restauratiekosten moeten bij de provincie worden ingediend. Financiering restauratie Voor de onderhoudsbudgetten die passen binnen de randvoorwaarden van de Rijksregeling Brim kunnen we een subsidie aanvragen voor maximaal 50 % van de subsidiabele kosten. De overige middelen moeten op een andere manier gedekt worden. Voor de toren bijvoorbeeld uit het gemeentelijk onderhoudsfonds. Voor de kerk is de stichting bezig om aanvullende inkomsten te genereren voor de instandhouding van de kerk. Of dat toereikend zal zijn moet nog worden vastgesteld. Voor de restauratie moet een subsidie verzoek aan de provincie worden gericht. De provincie heeft van het Rijk middelen gekregen die voor restauratie van monumenten zijn bestemd. De provincie mag eigen beleid voeren. In Gelderland is er een zeer beperkt bedrag beschikbaar voor religieus erfgoed. Als er al een positieve beschikking zal volgen voor een subsidie om de Stevenskerk en de toren te restaureren, mag aangenomen worden dat dit in niet toereikend zal zijn gezien de zeer beperkte provinciale middelen. Er zullen dus, samen met de stichting, andere middelen moeten worden gevonden om de noodzakelijke restauraties te kunnen uitvoeren. Wij hebben het gemeentelijk subsidiebureau gevraagd een scan uit te voeren welke fondsen in aanmerking zouden kunnen komen. In onze meerjarenbegroting hebben we in het voorzieningenplan een raming opgenomen van restauratie kosten die voor rekening van de gemeente zouden kunnen komen. Met de stichting bekijken we ook de mogelijkheden om de restauratie van de kerk in delen op te knippen. In het geval van de toren is dit geen optie. Omdat er een (dure) steiger om de toren www.nijmegen.nl



Vervolgvel

3

moet worden geplaatst om werkzaamheden te kunnen verrichten willen wij de werkzaamheden aan de toren in één keer laten uitvoeren. Het is wellicht interessant voor partijen en/of bedrijven in de stad om een deel van de restauratie te adopteren. Vriendenwervingsactie Stichting Stevenskerk De stichting Stevenskerk is bezig om haar structurele inkomsten te verbeteren. Via een fondsenwerving wil men €75.000 tot €100.000 per jaar aan structurele inkomsten binnenhalen. Dat wil de stichting doen door het aantal vrienden, met een gemiddelde jaarlijkse bijdrage van €50 te vergroten van de huidige circa 450 vrienden naar 1500 tot 2000 vrienden. De stichting heeft zelf onvoldoende liquide middelen om de kosten voor de werving te kunnen dragen. Zij kan maximaal €14.000 bijdragen aan de pilotstudie voor de vriendenwervingsactie. De werving wordt uitgevoerd door een speciaal callcenter dat voor dit doel door bureau Leenaers Verloop wordt ingezet. De kosten van de werving zitten vooral in de belacties en andere benaderingen van potentiële vrienden. Een geworven vriend blijft volgens landelijke ervaringen gemiddeld 5 jaar betrokken. Dat betekent dat er jaarlijks steeds nieuwe vrienden moeten worden geworven om het aantal tussen de 1500 en 2000 te kunnen houden. Dat betekent tevens dat de stichting jaarlijks kosten moet blijven maken om het aantal vrienden op niveau te houden. De landelijke richtlijn voor goede doelen, van maximaal 20 % aan werving te besteden, wordt niet overschreden. Het geld dat binnenkomt wordt de eerste jaren uitsluitend aan de instandhouding van het kerkgebouw besteed en aan de terugbetaling van de voorfinanciering. De instandhouding van de toren is een gemeentelijke verantwoordelijkheid en valt hier niet onder. Deze wervingsactie is niet het enige dat wordt gedaan om structureel geld binnen te krijgen voor de instandhouding van de kerk. Er zijn ook al circa negentig zogenaamde Steveniers geworven. Steveniers garanderen voor een periode van 5 jaar een jaarlijkse bijdrage van €365 per persoon, per jaar, ten behoeve van de exploitatie van de Stevenskerk. Daarnaast is de stichting bezig om, samen met een Nijmeegse organisatie, een jaarlijkse Stevensloop te organiseren. De opbrengst is ook bestemd voor de instandhouding van de kerk. Hoogachtend, College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester,

De Gemeentesecretaris,

drs. H.M.F. Bruls

drs. B. van der Ploeg

www.nijmegen.nl


Toren St. Stevenskerk Nijmegen Instandhoudingsplan (Brim) Bij St. Stevenskerkhof 64 2014-2019 Werknummer: Datum:

1.1824.2 12 maart 2013

CONCEPT

INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................................................... 1 1.

INLEIDING .................................................................................................................................................... 3

2.

PROJECTINFORMATIE ............................................................................................................................... 5

3.

OBJECTOMSCHRIJVING EN HISTORIE ..................................................................................................... 6

4.

INVENTARISATIE, INSPECTIE EN INSTANDHOUDINGSPLAN ................................................................. 8 15. Terreinverharding ........................................................................................................................................ 8 21. Betonwerk .................................................................................................................................................... 8 22. Metselwerk................................................................................................................................................... 9 24. Ruwbouwtimmerwerk .................................................................................................................................. 9 30. Kozijnen, ramen en deuren ........................................................................................................................ 10 33. Dakbedekkingen ........................................................................................................................................ 10 34. Beglazing ................................................................................................................................................... 12 35. Natuursteen ............................................................................................................................................... 12 43. Metaal- en kunststofwerk ........................................................................................................................... 14 46. Schilderwerk .............................................................................................................................................. 14 54 Brandbestrijdingsinstallaties ....................................................................................................................... 14 70 Elektrotechnische installaties ...................................................................................................................... 14 91 Klinkende monumenten .............................................................................................................................. 14

5.

CONDITIEMATRIX...................................................................................................................................... 15

6.

WERKOMSCHRIJVING .............................................................................................................................. 16

7.

BEGROTING ............................................................................................................................................... 19

BIJLAGEN -

-

CD-ROM met begroting conform model RCE, BRIM2013 (binnenzijde schutblad) Tekeningen BS-01, gevelaanzichten, d.d. 12-03-2013 BS-02, plattegronden, doorsneden, details, d.d. 12-03-2013 Polis herbouwwaarde

Toren St. Stevenskerk Nijmegen

1

Omloop ter plaatse van het carillon

Westgevel toren met noorder- en zuiderkapel

2

Het carillon

Betonnen torenconstructie

Omloop ter plaatse van de balustrade

Rijk gedetailleerde torenbekroning met wijzerplaat

Gevelaanzicht oost, met rechts de dakruiter

Instandhoudingsplan

1.

INLEIDING

Opdracht Door de Gemeente Nijmegen is aan Van Hoogevest Architecten bv te Amersfoort, verzocht een instandhoudingsplan op te stellen voor de toren van de St. Stevenskerk te Nijmegen. De burgerlijke gemeente is eigenaar van de toren, het kerkgebouw daarentegen is eigendom van de Stichting Stevenskerk. Subsidie instandhouding In 2006 is het Besluit Rijkssubsidiering Instandhouding Monumenten (Brim) in werking getreden. Met ingang van 2011 is het Brim vervangen door het Brim 2011 waarbij de systematiek van het Brim intact bleef maar er een aantal verbeteringen werden aanbracht. Vanwege de vele verwachten subsidieaanvragen ten opzichte van een relatief beperkt budget is per 1 januari 2013 het Brim 2013 van kracht geworden. Deze nieuwe subsidieregeling is versoberd ten opzichte van de eerdere Brimregelingen. Het uitgangspunt is thans dat de reguliere subsidie nog slechts bestemd is voor onderhoud. Voor restauratiewerkzaamheden komen bij de provincies aparte middelen beschikbaar. Om voor subsidie in aanmerking te komen is een periodiek instandhoudingsplan (PIP) verplicht. Op deze wijze wordt gedurende een periode van 6 jaar gebruik gemaakt van 50% subsidie. In het instandhoudingsplan wordt ernaar gestreefd, een zo goed mogelijk beeld te geven van de te verwachten onderhoudskosten over een termijn van 6 jaar, met ingang van het jaar 2014. Dit instandhoudingsplan dient als basis voor de aanvraag om een meerjarig instandhoudingssubsidie zoals bedoeld in het Brim 2013 voor beschermde gebouwen. Opzet instandhoudingsplan In het instandhoudingsplan wordt inzichtelijk gemaakt wat de kosten zijn die jaarlijks uitgegeven behoren te worden om verantwoord (sober en doelmatig) onderhoud uit te voeren. Het Brim 2013 kent naar de begroting een aantal verplicht bij te voegen bescheiden. Als eerste wordt een inspectie rapport genoemd. Het hoofdstuk inventarisatie, inspectie en instandhoudingsplan geeft in eerste instantie de voorkomende elementen aan met daarnaast de aard en omvang van de werkzaamheden. Bijlagen zijn tekeningen en overige verplichte bescheiden. De in deze rapportage weergegeven foto’s zijn gemaakt tijdens de bouwkundige inspecties welke zijn uitgevoerd in november en december 2012 en zijn derhalve actueel.


Restauratiebehoefte Tijdens de inspectie zijn diverse verontrustende schadebeelden gesignaleerd welke met name betrekking hebben op het natuursteen. Herstel van deze gebreken is dusdanig ingrijpend dat deze niet meer in de BRIM-regeling ingepast kunnen worden. In het instandhoudingsplan is onderscheid gemaakt in onderhoud (BRIM) en restauratie (Rest), de bijgevoegde begroting laat alleen de kosten zien voor de reguliere instandhoudingswerkzaamheden. Voor subsidiering van de restauratiewerkzaamheden zullen andere financieringsmogelijkheden moeten worden gezocht. Verklaring begroting De begrotingen zijn opgesteld in een door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed beschikbaar en verplicht gesteld model. Aan de hand van de opnamegegevens tijdens het inspecteren van de toren worden de genoemde onderhoudsactiviteiten noodzakelijk geacht, teneinde het gebouw op een verantwoorde wijze in stand te houden. Jaarlijks wordt bezien of enige verschuiving van de werkzaamheden binnen het budget nodig is. De richtlijnen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed laat verschuiving binnen het 6 jaren instandhoudingsplan toe. De gebruikte bedragen zijn ontleend aan ervaringscijfers die binnen het architectenbureau gedurende vele jaren verzameld zijn. Het onderscheid tussen subsidiabele en nietsubsidiabele kosten is aangegeven in de bijlage als bedoeld in artikel 4 van de “Regeling Rijkssubsidiering Instandhouding Monumenten 2013” (leidraad subsidiabele instandhoudingskosten Sim 2013). In dit instandhoudingsplan zijn alleen de subsidiabel geachte werkzaamheden opgenomen. Niet-subsidiabel onderhoud, zoals de elektrische installatie en de verwarmingsinstallatie, wordt geacht in eigen beheer te worden behartigd. Directievoering architectenbureau De kosten voor het opstellen van het plan zijn eenmalig. Een deskundige begeleiding en controle op de uitvoering van de instandhoudingswerkzaamheden worden noodzakelijk geacht voor het beoogde eindresultaat. Kosten die hiermee verband houden vallen onder de subsidiabele kosten.

Amersfoort, februari 2013

3

4

Instandhoudingsplan

2.

PROJECTINFORMATIE

Projectnummer

: 1.1824.2

OBJECT Naam Adres Postcode en plaats

: Toren Sint Stevenskerk : Bij Sint Stevenskerkhof 64 : 6511 VZ Nijmegen

Monumentnummer

: 31.182

OPDRACHTGEVER Naam Adres Postbus Postcode en plaats Contactpersoon Telefoon

: Gemeente Nijmegen, afdeling VSA, bureau Vastgoed : Nieuwe Dukenburgseweg 21 : 9105 : 6500 HG Nijmegen : de heer B. van Haren : 06 - 25 17 96 57

E-mail Website

: [email protected] : www.nijmegen.nl

ARCHITECT Naam Adres Postcode en plaats Contactpersoon Inspectie Rapportage Telefoon

: Van Hoogevest Architecten bv : Westsingel 9 : 3811 BA Amersfoort : de heer J. Roest en de heer L. Gerdessen : de heer H.J. Fijnenberg en de heer E. Bisschop : de heer E. Bisschop : 033-463 17 05

E-mail Website

: [email protected] : www.vanhoogevest.nl

INSPECTIE Inspectiedata Peildatum

: 27 en 28 november, 4 december 2012 : 1 januari 2013

BOUWWERK Bouwjaar Aantal/eenheid

: 2 helft 13 eeuw :1

e

e

KADASTRALE GEGEVENS Gemeente : Nijmegen Sectie :C Nummer : 6882 HOEVEELHEDEN Netto vloeroppervlak

: ca. 100 m²


5

3.

OBJECTOMSCHRIJVING EN HISTORIE

Objectomschrijving (bron: www.stevenskerk.nl/www.djdekker.net)

Met de bouw van de kerk werd omstreeks het midden van de 13e eeuw begonnen. In 1273 werd de kerk gewijd door Albertus Magnus, de wijbisschop van Keulen. Van deze romaans-gotische kerk resteren de onderbouw van de toren en de meest westelijke traveeën van het schip. Grootscheepse nieuwbouw vond plaats in de loop van de 15e eeuw, onder meer het koor en de straalkapellen. In de 16e eeuw bouwde men aan het transept en een klein deel van het schip. Na circa 1560 stokte de bouw, waardoor de kerk onvoltooid bleef. De toren kreeg in de 15e eeuw een nieuwe klokkenverdieping.

6

Bij de laatste restauratie van de kroonluchters (in 2007) is een deel takelbaar gemaakt. Samen met de kroonluchters bepaalt het monumentale Königorgel voor een belangrijk deel het 'gezicht' van de Stevenskerk. Dit orgel is tussen 1774 en 1776 door Ludwig König gebouwd.

Stadsgezicht

Bij het bombardement op 22 februari 1944 stortte de toren voor een belangrijk deel in. Daarbij werd het zuidwestelijke deel van de kerk zeer zwaar beschadigd. De kerk liep ook grote schade op in de periode dat Nijmegen frontstad was. Na de Tweede Wereldoorlog is de kerk grondig gerestaureerd en werd in 1969 feestelijk heropend in bijzijn van Z.K.H. Prins Claus. De inventaris van de kerk - te weten kansel, grafmonument voor Catharina van Bourbon, doophek, herenbanken, kaarsenkronen, orgels en een aantal fresco's - zijn uit de 16e, 17e en 18e eeuw. In de kerk vallen direct de prachtige kroonluchters met kaarsen op. Vier kronen met 30 armen en 10 kronen met 18 armen. Zij stammen uit 1640. De gilden hebben ze aan de kerk 'geschonken' in opdracht van de stad. Het stadsbestuur zelf kon de kroonluchters niet betalen en vond deze oplossing om de kerk toch van de gewenste verlichting te voorzien. Heel bijzonder is het dat alle acht kroonluchters in het schip van de kerk in een serie door één kopersmederij gemaakt zijn. De Stevenskerk is waarschijnlijk de enige kerk in Nederland waar een dergelijke serie ongeschonden bewaard is gebleven, in ieder geval wat het aantal en de grootte van kroonluchters betreft.

Zicht op de Stevenstoren vanaf de Grote Markt

De ingestorte toren na het bombardement (1944)

Instandhoudingsplan

Redegevende omschrijving De redegevende omschrijving van de toren van de St. Stevenskerk, in de objecten databank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, is als volgt: Toren. Bakstenen bouwwerk zonder steunberen, waarvan de onderste geledingen Romano-gotisch zijn en dateren uit de tweede helft der 13e eeuw. De klokkeverdieping herbouwd na een brand in 1429 door Ghisbert Schairt. Sierlijke houten bovenbouw in renaissancevormen door Pieter Gerritsz. Verspeck uit Leiden in 16041605, verwoest in 1944 en van 1950-1952 herbouwd in beton, bekleed met hout en koper, waarbij de oude vormen nauwkeurig werden gekopieerd. De detaillering der beneden geleding in romaanse trant is een inventie van de recente restauratie. In de toren een klokkenspel, waarvan 15 klokken gegoten door P. en M. van den Gheyn 1736/37/38, 17 door J.B. le Vache 1734, 1 door P. en H. van Trier 1566 en 1 door A.J. van den Gheyn 1780. Buiten gebruik gesteld 1 klok van G. van Wou 1484, 2 van B.J. Levache 1734, 4 van P. en M. van den Ghein 1736-1737 en 1 van een anonieme gieter zonder jaartal. Mechanisch torenuurwerk Van Bergen, Heiligerlee, is later voorzien van elektrische opwinding. Onderhouds- en restauratiegeschiedenis In 2009 is men gestart met een gedetailleerde bouwkundige opname ,en daaruit voortvloeiend, de restauratie van de toren. De gehele toren is daartoe voorzien van een steigerwerk om de werkzaamheden veilig en verantwoord uit te voeren. Toen al heeft men geconstateerd dat het natuursteen- en voegwerk van de toren in een slechte staat verkeerde. Een aantal foto’s van deze opname zijn opgenomen in het onderhavige instandhoudingsplan. Een gekwalificeerde bouwkundig aannemer kreeg de opdracht tot herstel. Men is begonnen met het uithakken van het voegwerk van de bovenste bakstenen geledingen en de losse delen natuursteen af te kappen. Wegens het ontbreken van een monumentenvergunning werd het werk stilgelegd en vanwege de naderende start van de vierdaagse werd de steiger uiteindelijk vroegtijdig afgebroken.


7

4.

INVENTARISATIE, INSPECTIE EN INSTANDHOUDINGSPLAN

Voor de in dit rapport te noemen onderdelen wordt de STABU-codering gehanteerd. Deze codering wordt eveneens gebruikt in de werkomschrijving en begroting, waardoor de beoordeling van het restauratieplan wordt vereenvoudigd. Uitgangspunt van de mate van herstel is sober en doelmatig met maximaal behoud van aanwezige historische materialen en constructies. Dat wil zeggen dat het herstel zich beperkt tot de locatie van de gebreken. Cosmetisch herstel is binnen dit kader niet aan de orde. Het instandhoudingsplan gaat uit van subsidiabele kosten (SK) zoals deze zijn vastgesteld in de “Leidraad Brim Subsidiabele Instandhoudingskosten”. Deze leidraad is de bijlage als bedoeld in artikel 2 van de Regeling rijks subsidiëring instandhouding monumenten. De in dit hoofdstuk weergegeven foto’s zijn gemaakt tijdens de bouwkundige inspectie welke is uitgevoerd in november en december 2012, tenzij anders aangegeven. 15. Terreinverharding

8

Inventarisatie De kerktoren is aan drie zijden ingebouwd. De bestrating ter plaatse van de westgevel bestaat uit een roodbruin genuanceerde klinkerbestrating in halfsteens verband. Het gebouw is gelegen op een talud welke middels een met bakstenen gemetselde wand wordt gekeerd. Deze wand wordt beëindigd met een gemetselde rollaag waartussen op regelmatige afstand hardstenen blokken waarop een smeedijzeren hekwerk is aangebracht. Deze keerwand valt buiten de redegevende omschrijving, werkzaamheden daaraan zijn derhalve niet subsidiabel. Inspectie De bestrating verkeert in een goede staat, er zijn geen gebreken of verzakkingen geconstateerd Op een enkele plek zijn de voegen wat uitgespoeld. Instandhoudingsplan (BRIM) Binnen het onderhoudsplan wordt rekening gehouden met klein herstel van de bestrating Dit houdt in dat plaatselijk bestrating wordt opgenomen of opnieuw wordt ingeveegd.

Inspectie De betonnen elementen ter plaatse van de klokkenstoel staan, vanwege de vierzijdige galmgaten, het gehele jaar bloot aan weersinvloeden. Dit heeft er toe geleid dat men in 2009 een grootschalig herstel heeft uitgevoerd aan het betonwerk. Scheuren en zwakke plekken in de toplaag werden geconstateerd en hersteld middels het gebruik van een mortel (Nanocrete). Wapeningsstaal werd roestvrij gemaakt en geconserveerd. Uiteindelijk werd het geheel afgewerkt middels een coating (primer/betonverf) welke zowel een esthetisch als een conserverende functie heeft. Wegens bovenstaande werkzaamheden verkeert de gehele betonconstructie wederom in een goede staat. Er zijn derhalve geen gebreken geconstateerd. Instandhoudingsplan (BRIM) De herstelwerkzaamheden zijn uitgevoerd in 2009. Vanwege de kwetsbaarheid van de onderdelen is het aan te raden binnen de komende onderhoudsperiode wederom een grondige inspectie uit te voeren en daaraan gekoppeld rekening houden met kleine herstelwerkzaamheden.

21. Betonwerk Inventarisatie De toren van de St. Stevenskerk is in februari 1944 door een bombardement ernstig beschadigd geraakt, de gehele bekroning inclusief een deel van de bovenste gemetselde geleding is op de zuiderkapel terecht gekomen. Direct na de oorlog is men begonnen met de restauratie van dit, voor Nijmegen, belangrijk en beeldbepalend monument. Hiertoe is de houten draagconstructie volledig vervangen door betonnen spantbenen en -vloeren. Deze constructie is in situ gemaakt, delen van de bekisting zijn nog in de toren aanwezig. In de vloeren is een sparing gecreeerd ten behoeve van de doorvoer van de diverse klokken welke het carillon rijk is. Naast de constructie is eveneens een groot deel van de trappen geconstrueerd in beton De spits bevat nog eikenhouten constructieonderdelen.

Instandhoudingsplan

22. Metselwerk Inventarisatie De bovenste twee geledingen van het opgaande gevelwerk bestaan uit baksteen metselwerk, gemetseld in een staand verband. De galmgaten zijn omkaderd met geprofileerde bakstenen. De blindnissen bevatten een natuurstenen omkadering (montanten en traceringen) voorzien van een bakstenen vulling. Het overige niet beschreven opgaande werk, evenals de traptoren aan de zuidzijde van de toren, is bekleed met natuurstenen, wat in hoofdstuk 35 nader wordt omschreven. Inspectie Het baksteen verkeerd in een redelijk goede staat. Op een enkele plek is een steen beschadigd. Het voegwerk daarentegen is matig of zelfs nog volledig uitgehakt achtergelaten (2009). Met name aan de zuid- en westzijde is dit van toepassing. Aan de overige zijden komt plaatselijk uitgesleten en verweerd voegwerk voor. Instandhoudingsplan (Rest) Kapotte stenen worden verwijderd en vervangen door identieke stenen, qua formaat, kleur, structuur en hardheid. Inboeten met kalkspecie. Te herstellen voegwerk uithakken tot een diepte van ca. 20/25 mm. en opnieuw voegen in een nader te bepalen (kalk)samenstelling overeenkomstig omliggend werk. Het reeds uitgehakte voegwerk (2009) opnieuw voegen conform bestaand aanwezig. Vanwege het vervangen van diverse natuurstenen onderdelen van de waterlijsten zal men rekening moeten houden met extra werkzaamheden aan het bakstenen metselwerk. Tijdens herstelwerkzaamheden kan de plaatselijk aanwezige mos- en algengroei worden verwijderd.

Betonnen spantbenen en trappen t.p.v. galmgaten

9

Betonnen vloerconstructie met sparing

24. Ruwbouwtimmerwerk Inventarisatie Zoals reeds eerder vermeld is de houten (kap)constructie grotendeels vervangen door beton. De enige eikenhouten onderdelen bevinden zich nog in de spitsconstructie. Inspectie Ernstige gebreken en/of actieve houtaantastingen zijn niet aangetroffen. De gesignaleerde aantastingen zijn oud en niet actief. In de onderste delen van de spits komt bij slecht weer lekkages voor. Ter plaatse van de spitsvoet (aansluiting leien-lood) zijn meerdere lekkages zichtbaar en vertoont het houtwerk ter plaatse geringe zwamgroei. Instandhoudingsplan (Rest). Behoudens het verhelpen van de aangetroffen (geringe) lekkages en de daarmee samenhangende zwamaantasting worden er geen ingrijpende werkzaamheden verricht aan de houten kapconstructie.


Spantbenen

30. Kozijnen, ramen en deuren Inventarisatie De hoofdentree van de toren bevindt zich aan de westzijde en bestaat uit een (blank) eikenhouten gelakte deur voorzien van diverse rijk gesmede gehengen. Toegang tot de verdiepingen van de toren verkrijgt men via het trappenhuis tegen de zuidzijde. Dit trappenhuis bevat een tweedelige eikenhouten toegangsdeur met sierlijke smeedijzeren gehengen. De toegangsdeur van de omloop is voorzien van twee smal gerekte geprofileerde panelen en een roedeverdeling met enkele beglazing. Deze toegang is voorzien van een houten overwelving met dito zijwangen, met leisteen bekleed. Op gelijke hoogte bevinden zich, in de overige drie hoeken van de omloop, houten ramen met roedeverdeling eveneens overwelfd. Ter hoogte van de timpaan van de wijzerplaat bevinden zich op de hoeken van de bekroning een viertal houten dakramen met roedeverdeling en overwelfing. Het uidak bevat een viertal dakkapellen voorzien van een luik aan gesmede gehengen. 10

Inspectie Het houtwerk van de kozijnen, ramen, deuren en luiken verkeerd in een goede staat van onderhoud. Ook de diverse overkappingen boven de vensters vertonen geen gebreken. De luiken van de dakkapellen draaien zwaar. Instandhoudingsplan (BRIM) Kozijnen, deuren en ramen worden met een cyclus van 6 jaar onderhouden. Het betreft hier klein houtrotherstel en evt. herstel/vervanging van hang- en sluitwerk.

bekleed met gefelst lood en voorzien van bronzen sierelementen. De overige bouwkundige onderdelen, zoals pinakels, stijlen, balustrades, timpanen en geprofileerde waterlijsten zijn bekleed met (‘30 ponds’) lood. Inspectie Aan de oostzijde van de traptoren zijn diverse leien weggevallen of beschadigd. De leibedekking van de ui is zachter aan het worden, op diverse plaatsen zijn enkele leien, of delen daarvan, weggevallen. Tevens de dakkapellen op de ui bevatten leien welke zachter worden, een enkele lei op de noordelijke dakkapel is weggevallen. Aan de zuidoostzijde, ter plaatse van het carillon, is een enkele lei weggevallen. Algemeen kan worden opgemerkt dat de gehele leibedekking in een redelijke staat verkeerd. In de toren zijn diverse leien aanwezig ten behoeve van herstelwerkzaamheden. Op de hoeken van pinakels, balusters en op uitkragende delen onder de wijzerplaten komt plaatselijk wat scheurvorming voor. De bronzen sierelementen zijn op de hoekkepers van de ui bevestigd aan stalen strips welke van onder tot boven lopen. De daarin gedraaide bevestigingsbouten zijn door corrosie aangetast waardoor een enkel element is weggevallen of uit voorzorg is verwijderd. Instandhoudingsplan (BRIM) De leibedekking van de traptoren verkeerd nog in een redelijke staat waardoor alleen herstel van de schade aan de oostzijde noodzakelijk is. De scheurvorming in de diverse loden bekledingen van de torenspits dient te worden hersteld.

33. Dakbedekkingen Inventarisatie De kap van de traptoren bevat een leibedekking uitgevoerd in rijndekking, de kap is voorzien van een zwaar uitgevoerde piron met een loodbekleding. Tevens bevat deze kap een tweetal ladderhaken rondom de nok. De opgaande wanden van de torenbekroning zijn bekleed met een blauwgrijze leisteen. De leien zijn gedekt in Rijndekking, (sjabloondekking). De kapjes boven de toegangsdeur en de vensters van de omloop zijn eveneens bekleed met een leibedekking. Deze kappen bevatten loodstroken ter plaatse van de nok- en hoekkepers en bevatten bronzen sierelementen en met brons beklede pirons met vergulde bollen. De zes overwelvingen onder het carillon zijn bekleed met gefelste loodstroken. De vloer onder het carillon, ter plaatse van de opengewerkte torenbekroning, is bekleed met lood (roevendak). De (ui)kap bevat een leibeddekking bestaande uit kleinere leien in verband met de scherpe ronding. De hoekkepers van de uikap zijn

(Rest). Indien wordt overgegaan tot algehele restauratie van de toren is het, in verband met de aanwezige kostbare steiger, raadzaam de leibedekking van uikap te vervangen, met inbegrip van de daarop aanwezige dakkapellen. De hoekkepers dienen tevens opnieuw te worden voorzien van gefelste loodstroken waaraan de bestaande en nieuw bij te maken bronzen sierelementen duurzaam dienen te worden bevestigd.

Instandhoudingsplan

Hoekkeperlood met sierelementen, vergulde bol

Overwelfde toegangsdeur omloop

11

Uit voorzorg verwijderde bronzen sierelementen

Weggevallen leibedekking traptoren

Felsplaatbekleding en leibedekking matig

Redelijk loodwerk hoekkepers dakkapellen


Koperen wijzerplaten

34. Beglazing Inventarisatie Boven de hoofdentree van de toren bevind zich een natuurstenen venster voorzien van gefigureerde en gekleurde glas-in-lood panelen. De tweede en derde geleding bevatten aan een enkele zijde vensteropeningen voorzien van een viertal glas-in-loodpanelen uitgevoerd in een liggend ruitmotief. De torenomloop bevat op de hoekpunten drietal vensters met houten roeden welke enkele beglazing bevatten. De toegangsdeur tot de omloop bevat eveneens houten roeden met enkele beglazing. Inspectie Het glas-in-lood paneel aan de zuidzijde van de eerste geleding is aan de onderzijde losgedrukt. Instandhoudingsplan (BRIM). Alle beglazing van de glas-in-lood panelen controleren op voldoende bevestiging. Het losgedrukte paneel aan de zuidzijde van de tweede geleding herbevestigen. 12

35. Natuursteen Inventarisatie Het opgaande werk van de onderste twee geledingen van de toren alsmede de gehele traptoren is bekleed met natuursteen (tufsteen). Behalve een aantal blindnissen met zijmontanten en eenvoudige traceringen bevat de toren boven de hoofdentree rijker gedetailleerde natuurstenen gotische vensters voorzien van gefigureerd glas-in-lood. De geledingen worden onderling gescheiden middels tufstenen waterlijsten welke uit meerdere delen bestaan. De met bakstenen gemetselde geledingen bevatten op de hoeken onderling verspringende natuurstenen blokken. Onder de waterlijsten bevinden zich steigergaten welke omkaderd zijn met natuurstenen delen. Onder de balustrade ter hoogte van de omloop bevinden zich ver uitstekende natuurstenen spuwers in de vorm van dierlijke figuren. De balustrade bestaat uit balusters met daartussen twee kolommen, waarover een handlijst met op de hoekpunten een pinakel. Deze onderdelen zijn, evenals de spuwers, geconstrueerd uit basaltlava. De balusters staan op eenvoudige consoles, de kolommen en de spuwers zijn ondersteund met geprofileerde consoles

De geprofileerde waterlijsten en de onderste strook van de afzaten (galmgaten) vertonen de grootste schade. Delen van de profielen zijn weggevallen of zijn sterk verweerd. Opvallend is dan met name de hoekblokken grotendeels zijn weggevallen. Tijdens herstelwerkzaamheden in 2009 heeft men delen van verschillende geprofileerde blokken uitgezaagd om zo de juiste afmetingen en profileringen te bepalen. Toen al heeft men geconstateerd dat het natuursteen diverse haarscheuren bevatte wat op de lange duur uitmond tot het wegvallen van onderdelen. Deze degradatie heeft zich voortgezet waardoor ingrijpend herstel steeds noodzakelijker wordt. Op veel plaatsen is het voegwerk uitgespoeld. De consoles onder de balustrade zijn eveneens van tufsteen en zijn, afhankelijk van de weerszijde, sterk verweerd. De balustrade van de torenomloop bestaat uit basaltlava, deze hardere natuursteensoort is beter bestand tegen erosie en verkeert derhalve in een goede staat Instandhoudingsplan (Rest). Tijdens een ingrijpende restauratie komen diverse natuurstenen onderdelen in aanmerking voor vervanging. Mede aan de hand van de bouwhistorische rapportage van de heer Glaudemans kan worden geconstateerd dat de toegepaste natuursteen en vormgeving, zoals momenteel aanwezig dateert van de laatste grote restauratie van het e midden van de 20 eeuw en dus een restauratieproduct is. Enige vrijheid in keuze van natuursteen is daardoor mogelijk waarbij de juiste kleurstelling meer van belang zal zijn. Het donkere basaltlava is zeer duurzaam, maar daardoor niet wenselijk. De waterlijsten tussen de diverse geledingen bevatten de meeste schade en moeten worden vervangen. De consoles onder de balustrades zijn allen verweerd en moeten eveneens worden vervangen. Het natuursteen van de galmgaten verkeert in een betere staat, de onderste waterlijst komt voor vervanging in aanmerking, evenals de hoekblokken aan de dagkanten van de galmgaten. De afzaten kunnen, ter plaatse van het opgaande werk, worden voorzien van loketlood om verdere verwering tegen te gaan. Deze laatste oplossing zal veel financieel voordeel opleveren. Al het nieuw ingebrachte natuursteen moet worden gevoegd met een mortel van de juiste, in het werk vast te stellen, samenstelling.

Inspectie Natuursteen is aan natuurlijke slijtage onderhevig. De mate van verwering is afhankelijk van het soort natuursteen en de plaats (oriëntatie) in het gebouw. Het natuursteen welke de meeste schade vertoont is het tufsteen, deze poreuze en lichte natuursteen is gevoelig voor verwering en minder geschikt voor geprofileerde onderdelen. In het paramentwerk is het gebruik van tufsteen passender.

Instandhoudingsplan

Hoekblokken, ‘neus’ verweerd, kraal weggevallen (2009)

Verweerde waterlijst afzaat galmgaten (2009)

13


Uitgehakte afzaatblokken t.b.v. mal (2009)


Beschadigde neuslijst, deel uitgehakt t.b.v. mal (2009)

Sterk verweerde consoles balustrade (2009)

Mal van driedelige waterlijst (2009)


43. Metaal- en kunststofwerk Inventarisatie IJzerwerken aan gevels, in de vorm van gevelankers, zijn aan alle zijden aanwezig. De torenbekroning is voorzien van een zwart gelakt kruis met vergulde onderdelen. Inspectie Behoudens de aanwezige corrosie op de verbindingen van het torenkruis en de daarmee samenhangende afwerking verkeren de metalen onderdelen, voor zover zichtbaar, in een goede staat. Instandhoudingsplan (Rest). Gezien de eenvoudige bereikbaarheid van het torenkruis tijdens de restauratie, dient deze ten tijde daarvan te worden behandeld tegen corrosie en zwart te worden afgewerkt. Ook de gevelankers dienen te worden meegenomen. 46. Schilderwerk

14

Inventarisatie De toegangsdeur van de toren bestaat uit een dubbele houten deur, blank gelakt, voorzien van sierlijke gehengen. De traptoren bevat een enkele deur van gelijke uitstraling. De toegangsdeur, vensters, dakkapellen en overig houtwerk van de torenbekroning is dekkend geschilderd. Inspectie Wegens structureel onderhoud verkeert het schilderwerk in een goede staat van onderhoud.

Instandhoudingsplan (BRIM) De opdrachtgever heeft een onderhoudscontract, bij een ter zake kundig bedrijf, voor de periodieke controle en onderhoud van de brandbestrijdingsmiddelen, zoals handbrandblussers en brandslanghaspels. Deze kosten zijn subsidiabel en derhalve in het plan opgenomen. De Gemeente maakt nog een keuze hoe om te gaan met de bestaande brandmeldinstallatie. Vooralsnog worden er geen werkzaamheden in het instandhoudingsplan opgenomen. 70 Elektrotechnische installaties Inventarisatie Langs de gevels en over de dakvlakken is een bliksemafleiding aangebracht. In de kapruimte is verlichting aanwezig ten behoeve van de bouwkundige inspecties. Inspectie De bliksemafleiding komt los van de gevel en verkeert daardoor in een niet correcte staat. Instandhoudingsplan (BRIM) De geconstateerde gebreken dienen te worden verholpen. Ten behoeve van de periodieke inspectie en doormeting van de bliksemafleiding heeft de opdrachtgever een abonnement afgesloten met een daartoe gespecialiseerd bedrijf. Deze abonnementskosten zijn subsidiabel en worden opgenomen in het plan.

91 Klinkende monumenten Instandhoudingsplan (BRIM). Al het buitenschilderwerk aan de diverse houten onderdelen, inclusief het zogenaamde binnen-buitenwerk geschiedt volgens een periodiek onderhoudsschema. (Rest) Het is aan te raden de gevelankers van de toren tijdens de voorgenomen restauratie te behandelen.

54 Brandbestrijdingsinstallaties Inventarisatie De toren beschikt over een elektronische brandmeldinstallatie (BMI), deze bevindt zich in de loge van de toren. De kerk maakt tevens (deels) gebruik van deze installatie. De totale installatie is sterk verouderd en dient vervangen te worden.

Inventarisatie In de toren een klokkenspel, waarvan 15 klokken gegoten door P. en M. van den Gheyn 1736/37/38, 17 door J.B. le Vache 1734, 1 door P. en H. van Trier 1566 en 1 door A.J. van den Gheyn 1780. Buiten gebruik gesteld 1 klok van G. van Wou 1484, 2 van B.J. Levache 1734, 4 van P. en M. van den Ghein 1736-1737 en 1 van een anonieme gieter zonder jaartal. Mechanisch torenuurwerk Van Bergen, Heiligerlee, is later voorzien van elektrische opwinding. Instandhoudingsplan (BRIM) Kosten zijn opgenomen voor het onderhoud en kleinschalig herstel van de luidinstallatie en de tijdsaanwijzing.

Instandhoudingsplan

5.

CONDITIEMATRIX

STABU-Hoofdstuk

14 Buitenriolering en drainage 15 Terreinverharding 21 Betonwerk 22 Metselwerk Bakstenen Voegwerk 23 Vooraf vervaardigde steenachtige elementen 24 Ruwbouwtimmerwerk 25 Metaalconstructiewerk 30 Kozijnen, ramen en deuren 32 Trappen en balustraden 33 Dakbedekkingen Leibedekking algemeen Leibedekking uidak Loodbekleding bekroning 34 Beglazing 35 Natuur- en kunststeen Paramentwerk Waterlijsten Consoles Balustrade Voegwerk 36 Voegvulling 40 Stukadoorswerk 41 Tegelwerk 42 Dekvloeren en vloersystemen 43 Metaal/ en kunststofwerk 45 Afbouwtimmerwerk 46 Schilderwerk 47 Binneninrichting 48 Behangwerk, vloerbedekking en stoffering 50 Dakgoten en hemelwaterafvoeren 51 Binnenriolering 54 Brandbestrijdingsinstallaties Brandblussers Brandmeldinstallatie 55 Gasinstallaties 60 Verwarmingsinstallaties 70 Elektrotechnische installaties Verlichting Bliksembeveiliging 91 Klinkende monumenten

Conditie 1 2 3 4 5 6

x

Opmerkingen

Plaatselijk lichte verzakking Periodieke inspectie blijft noodzakelijk

x x

e

x

3 Geleding zuidzijde volledig uitgehakt

x x

x x x

x x x

Hoekblokken deels weggevallen Sterk verweerd

x x 15 x

x

x

x x

Sterk verouderd, einde levensduur

x x

Standleiding los van gevel

x

Conditie algemeen: De algemene conditie van de toren is, onderhoudstechnisch, matig te noemen. Met name het natuurstenen lijsten profielwerk behoeft de nodige aandacht, dit is op veel plaatsen sterk verweerd en komt zelf los. Dit vallend gesteente vormt een gevaar voor passanten, waardoor herstel urgent is. Delen van voegwerk zijn uitgehakt, maar niet opnieuw gevoegd. Overige onderdelen behoeven aandacht in de onderhoudssfeer. Deze zijn opgenomen in dit instandhoudingsplan. Definitie van de conditieniveaus 1. Uitstekend: nieuwbouwkwaliteit of met nieuwbouw vergelijkbare kwaliteit*. 2. Goed: een bouw- of installatiedeel die kenmerken van een beginnende veroudering heeft. 3. Redelijk: een element, waarvan het verouderingsproces duidelijk op gang gekomen is. 4. Matig: een element, dat sterk onderhevig is aan het verouderingsproces. 5. Slecht: een element, waarvoor het verouderingsproces onomkeerbaar is geworden. 6. Zeer slecht: een zodanig slechte toestand dat deze niet meer te classificeren is onder conditie 5. (*) de omschrijving in categorie 1 is niet van toepassing bij monumenten.


6.

WERKOMSCHRIJVING

00 Algemeen Voor het monument is de algemene stelregel dat instandhouding betekent dat zo veel mogelijk plaatselijk, met zo weinig mogelijk middelen, met zo veel mogelijk hergebruik en zo weinig mogelijk vervanging, verandering of toevoeging wordt hersteld.

16

22 Metsel- en voegwerk Herstel baksteenwerk Eventuele uitgeweerde en kapot gevroren bakstenen worden in zijn geheel (strekken of koppen) uit de muur gehaald. Dit geschiedt d.m.v. een speciaal hiertoe vervaardigd apparaat (bv. Arbotec). Op deze wijze kunnen de stenen zorgvuldig uit de muur worden gehaald zonder dat de omringende stenen worden beschadigd. Het gebruik van sloophamers, slijptollen e.d. is niet toegestaan. Vervolgens wordt een bijpassende steen gezocht die qua formaat, hardheid en uiterlijk aansluit bij het omringende werk. Het gaat hierbij om hergebruikte dan wel speciaal nieuw gebakken steen in het formaat kloostermop. De bakstenen worden met een traditionele kalkmortel (met daaraan toegevoegd een weinig cement) ingemetseld. De metselmortel wordt voldoende diep, bij kloostermoppen 30 mm, rechthoekig uitgekrabd. Herstel voegwerk Het weggevallen of loszittende voegwerk wordt tot de vereiste diepte rechthoekig uitgehakt. Bij baksteen 20 mm voegvorm vierkant. Dit wordt gedaan met behulp van pneumatisch gereedschap (tandbeitels). Het omringende te handhaven metselwerk wordt hierbij niet beschadigd. Het gebruik van sloophamers, slijptollen e.d. is niet toegestaan. Voegverhouding van de mortel dient ter plaatse, en na het opzetten van proefvlakken, te worden vastgesteld. Tevens wordt extra aandacht besteed aan de wijze van voegen. Het muurwerk dient, voorafgaand aan het voegwerk, voldoende schoon en bevochtigd (gespoeld, niet onder druk gereinigd) te zijn. De voegen zullen, afhankelijk van de diepte, in twee lagen, direct nat-in-nat, worden ingebracht. Bij soortgelijk voegwerk is namelijk gebleken dat de voorzijde van de ingezette voeg afdoende was verdicht terwijl dieper de mortel poreus en onvoldoende was gehecht aan de ondergrond. Het omringende werk mag niet worden gesmet. De voegen, met name de stootvoegen, worden waar nodig, een weinig van de steen gesneden. Dit laatste om te brede voegen te voorkomen en de schaduwwerking te versterken (een baksteen muur bestaat immers uit baksteen waartussen voegwerk en niet andersom).

24 Ruwbouwtimmerwerk Eventuele voorkomende incidentele herstelwerkzaamheden geschieden in overeenstemming met de traditionele werkwijze. Dit betekent dat de te vernieuwen onderdelen een zodanige bewerking dienen te ondergaan, die aansluiting bij de originele te handhaven onderdelen waarborgt. Alle in het zicht komende houtwerken met de hand volkomen glad opschaven, machineslag mag niet voorkomen. Steeds de in het werk aanwezige originele verbindingstechnieken toepassen, tenzij in overleg met de directie anders wordt bepaald. Oregon Pine (geen Douglas!) kwaliteitsklasse A (NEN 5470) zonder 3 spint en een gewicht van > 550 kg/m bij vochtgehalte van 12%. 30 Kozijnen, ramen en deuren Eventuele voorkomende incidentele herstelwerkzaamheden geschieden in overeenstemming met de BRL 5020 Instandhoudingstechnologie, met als definitie “reparatie”, waarbij voldoende behoud van oorspronkelijk materiaal wordt gewaarborgd. 33 Dakbedekkingen Het bedrijf dient ten minste te voldoen aan de kwaliteitseisen die de Nederlandse Vereniging van Leidekkers aan haar leden stelt. De onderhoudswerkzaamheden aan de leibedekking en de bijbehorende loodaansluitingen geschiedt door een bedrijf dat het KOMO procescertificaat conform de BRL 1513 voert. De werkzaamheden dienen te worden uitgevoerd conform PLB0538 de uitvoeringsrichtlijn voor dakbedekking constructies met leien van natuursteen, rijndekking, bijlage A historische gebouwen. 35 Natuursteenwerk De uitvoering geschiedt op dezelfde zorgvuldige wijze waarop het metsel- en voegwerk (hoofdstuk 22) wordt hersteld. De incidentele en partiële vervangingen worden uitgevoerd met dezelfde soort natuursteen als aanwezig. Hiertoe wordt overleg gepleegd met de specialist van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De wijze van afwerking in overeenstemming met het aangetroffen werk. Het natuursteenbedrijf dient erkend te zijn op basis van de Erkenningsregeling voor Restauratie Steenhouwerijen (ERS). 40 Stukadoorswerk Voorkomende incidentele reparaties. Het pleisterwerk heeft vocht en zout bestendig eigenschappen. Herstel dient met een mortel te geschieden overeenkomstig het bestaande werk. Het pleisterwerk wordt vervolgens afgewerkt met een minerale (silicaat) verf.

Instandhoudingsplan

43 Metaal- en kunststofwerk Het gesmede hang- en sluitwerk en de gevelankers worden op basis van een onderhoudsschema onderhouden (geconserveerd). 46 Schilderwerk Het schilderwerk op de buitendeuren, de luiken en de dakkapel wordt uitgevoerd volgens het “Basisverf- en Glasbestek 2006”. Hout: - Schilderbeurt buitenwerk deuren, luiken en dakkapel dekkend (OHD 05) - Onderhoudsbeurt liggende delen buitenwerk deuren, luiken en dakkapel dekkend (OHD 01) - Schilderbeurt binnen buitenwerk deuren, luiken en hondenhek vernis (OHV 50) Metaal- en smeedwerk: - Schilderbeurt smeedwerk en ankers (OMS 05) 54 Brandbestrijdingsinstallaties De blusmiddelen worden jaarlijks geïnspecteerd en onderhouden door een ter zake kundig bedrijf. 70 Elektrotechnische installaties De bliksemafleiderinstallatie wordt jaarlijks geïnspecteerd en onderhouden door een ter zake kundig bedrijf. De tijdsaanduiding wordt eveneens jaarlijks geïnspecteerd en onderhouden door een ter zake kundig bedrijf. 91 Klinkende monumenten De luidinstallatie wordt (inclusief klein herstel) jaarlijks onderhouden volgens de regels van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed door een ter zake kundig bedrijf.


17

G E M E E N T E

Vastgoed, Sport en Accommodaties

ijmegen

Vastgoed

Nieuwe Dukenburgseweg 21 6534 AD Nijmegen Telefoon 14024 Telefax (024) 329 30 41 E-mall [email protected]

Van Hoogevest Arclnitecten BV De Iieer E. Bissciiop Westslngel 9 3811 B A Amersfoort

Datum uw brief

Datum

18-03-2013

Postadres Postbus 9105 6500 HG Nijmegen

Ons kenmerk

Doorkiesnummer

VA23/ B van Haren

00625179657

Ondenwerp

Aantal bijiagen

Geleideformulier Brim aanvraag Stevenstoren

1

Bijgaande stukken vi^orden u hierbij toegezonden. • Zonder verder begeleidend schrijven. • Conform uw verzoek/afspraak. • Ter kennisname. • Gaarne uw (mede)paraaf voor akkoord. • Gaarne uw commentaar/mede-advies. X Ter verdere afhandeling. • • • •

Met verzoek om terugzending. IVlet dank retour. Deze stukken zijn niet voor ons bestemd. Ten behoeve van

Hoogachtend, B van^aren Gemeente ^ m p g e n .

2013-03-18 geleidebrief Brim ondertekeningVan Hoogevest.doc

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap AANVRAAGFORMULIER SUBSIDIEREGELING INSTANDHOUDING MONUMENTEN INDIENINGSJAAR 2013 •

V o o r de instandhoudingsperiode 2 0 1 4 - 2 0 1 9 kan met ingang van vrijdag 1 februari 2013 een aanvraag worden ingediend. De indieningstermijn eindigt op z o n d a g 31 maart 2013.

0

V o o r professioneie organisaties voor m o n u m e n t e n b e h o u d is een apart aanvraagformulier beschilibaar.

•

Een aanvraag l
•

Digitale indiening: via de internetsite w w w . m o n u m e n t e n . n l . A a n v r a g e n per fax of e-mail w o r d e n niet geaccepteerd.

•

Indiening op papier: aanvraagformulier met bijiagen opsturen naar de Rijksdienst v o o r het Cultureel Erfgoed (RCE), Postbus 1600, 3800 BP Amersfoort.

•

Persoonlijk bezorgen: uitsluitend tijdens kantooruren (9:00-17:00 uur) bij de R C E , vestiging Smallepad 5 te Amersfoort.

•

Het niet volledig toezenden van de benodigde gegevens kan leiden tot het buiten behandeling laten van de aanvraag. Indien g e g e v e n s ontbreken, kan de RCE u v e r z o e k e n deze g e g e v e n s alsnog aan te leveren. Dit is niet van invloed op de volgorde waarin aanvragen gehonoreerd kunnen w o r d e n . Uw aanvraag wordt pas in behandeling g e n o m e n als deze compleet en beoordeelbaar is.

>

Bij dit formulier hoort een toelichting per categorie: g e b o u w d , groen en archeologisch m o n u m e n t . Deze toelichtingen geven per v r a a g meer informatie of uitleg. Lees deze eerst voordat u met invullen begint. De toelichting staat op de website v a n de R C E : www.cultureelerfgoed.nl en w w w . m o n u m e n t e n . n l .

Vraag

1. Gegevens van de eigenaar of anderszins zakelijk gerechtigde

1.01

Naam rechtspersoon •

BV

•

NV

•

Stichting

•

Vereniging

•

Kerkgenootschap

M Overheid(slnstelling) •

Gemeente Nijmegen, afdeiing VSA, bureau Vastgoed

anders, namelijk;

I3 Hr

1.02

Naam natuurlijk persoon

1.03

Voorletter(s) + eventueel tussenvoegsel(s)

P.

1.04

Adres

Nieuwe Dukenburgseweg 21

1.05

Postcode en plaats

5500 HG Nijmegen

1.06

Gemeente

Nijmegen

1.07

Telefoon

024-3293029

1.08

E-mailadres

[email protected]

1.09

IBAN-nummer

NL02INGB 0681591145

1.10

Burgerservicenummer/lnschrijfnummer Kamer van Koophandel

09220932

D = aankruisen wat van toepassing is

•

Mw

Kluver

Aanvraagformulier subsidie SIM; indieningsjaar 2013; versie 2012-11-28

Blad 1

Ondertekening Ondergetekende, eigenaar of anderszins zakelijk gerechtigde van de in deze aanvraag genoemde beschermde monumenten/zelfstandige onderdelen van beschermde monumenten, dan wel diens gemachtigde, verklaart hierbij; •

bekend te zijn met de inhoud van het Besluit rijkssubsidiering Instandhouding monumenten 2013 (Brim 2013), de Subsidieregeiing instandhouding monumenten (Sim) en de bijbehorende toelichtingen en

•

dat alle gegevens, ook die in de bijgevoegde bescheiden, naar waarheid zijn ingevuld,

Naam

P. Kluver

Plaats

Nijmegen

Datum

''iS? / X>'"!>

2013

Handtekening eigenaar

of

gemachtigde

Functi (alleen rechtspersoon)

Is een beschermd monument of zelfstandig onderdeel van een beschermd monument waarop deze aanvraag betrekking heeft eigendom; •

van een rechtspersoon (BV, NV, stichting, vereniging, overheldslnstelling, kerkgenootschap of anders) en de vertegenwoordigingsbevoegdheid ligt bij meerdere personen, of

•

van meerdere eigenaren,

dan dienen zij de aanvraag mede te ondertekenen, Hiervoor is ruimte op de volgende pagina. De op het aanvraagformulier ingevulde en de in de bijbehorende stukicen vermelde gegevens, evenals de eventueel nader te overleggen gegevens, worden opgenomen in een door of namens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gevoerde subsidie- en objectadminlstratie. Deze registratie vindt plaats conform de Wet bescherming persoonsgegevens.

a = aankruisen wat van toepassing is

Aanvraagformulier subsidie SIM; indieningsjaar 2013; versie 2012-11-28

Blad 3

Bijlage 1 Gebouwd monument of zelfstandig onderdeel daarvan Indien u subsidie aanvraagt voor meerdere beschermde monumenten of meerdere zelfstandige onderdelen van beschermde monumenten, maal< dan eerst extra kopieen van deze bijlage en vui vervolgens per beschermd monument zelfstandig onderdeel deze bijiagen in. Geef bij meerdere bijiagen elke bijlage een volgnummer Leest u eerst de Toelichting aanvraagformulier

gebouwd monument.

Deze vindt u op

of

www.cultureelerfgoed.nl. Volgnummer

Vraag

R6. Gegevens van het (zelfstandig onderdeel van het) beschermd monument

R6.01

Rijksmonumentnummer

31.182

R6.02

Monumentnaam (indien van toepassing)

Toren St. Stevenskerk

R6.03

iHeeft de aanvraag betrekking op een zelfstandig onderdeei?

R504

Omschrijving zelfstandig onderdeel (indien de aanvraag wordt ingediend voor een zelfstandig onderdeel)

Toren

R6.05

Adres

Sint Stevenskerkhof 63

R6.06

Postcode en plaats

6511 VZ Nijmegen

R6.07

Is het beschermd monument of zelfstandig onderdeel voor meer dan 50% van de opperviakte voor bewoning in gebruik, zoals omschreven in de toelichting?

Dja E l nee Ruimte voor opmerkingen;

R6.08

•

ja

R6.09

Is het beschermde monument of zelfstandig onderdeel aan te merken als een kerkgebouw? Zal het kerkgebouw gedurende de gehele instandhoudingsperiode 2014 t/m 2019 een functie hebben (bestendig worden gebruikt)?

•

ja

Vraag

R7. Financiele en fiscale aspecten

R7.01

De totale kosten, die volgens de bijgevoegde meerjarenbegroting voor dit onderdeel met de uitvoering van de werkzaamheden gemoeid zijn, bedragen

•

nee

zo nee, ga dan verder met R6.05

nee

•

zo nee, ga dan verder met R7,01

nee

€ 94.141,51 K incl. btw •

R7.02

Is de eigenaar in het bezit van een btw-nummer?

•

ja

excl. btw

K l nee

zo nee, ga dan verder met R7.06 R7.03

Btw-nummer

D = aankruisen wat van toepassing is

Aanvraagformulier subsidie Slf^; indieningsjaar 2013; versie 2012-11-28

Blad 1

Bijlage 1 Gebouwd monument of zelfstandig onderdeel daarvan De werkzaamheden waarvoor subsidie wordt aangevraagd, wijken af van de in het Inspectierapport als (meest) urgent aangemerkte werkzaamheden. De urgentere werkzaamheden uit het inspectierapport worden niet uitgevoerd in de instandhoudingsperiode 2014 t/m 2019. Geef hieronder de reden aan;

M

Het inspectierapport maakt onderscheid in onderhoud en restauratie, De ingrijpende werkzaamheden aan diverse natuurstenen onderdelen en leibedekking passen nlet binnen het kader van de BRIM regeling, maar komen voor restauratie in aanmerking. Derhalve zijn deze niet opgenomen in de bijgaande begroting maar zullen middels andere subsidieregelingen en/of financieringen worden bekostigd.

R7.07

Is het beschermde monument of zelfstandig onderdeel een molen?

„y Qg

De door een verzekeraar geaccepteerde herbouwwaarde van het beschermd monument of zelfstandig onderdeel is

€ 8.636.142

Is een bewijs bijgevoegd van de acceptatie van de herbouwwaarde door de verzekeraar?

^ ja

R7.09

Vraag

Dja 13 nee zo j a , ga dan verder met vraag R8,01

R8. Technisch inhoudeliji<e gegevens over de voorgenomen instandhoudingwerkzaamheden In ieder geval verpiicht bij te voegen bescheiden:

Bijgevoegd

01.

actueel Inspectierapport (of rapporten) per beschermd monument of S ja per zelfstandig onderdeel

02.

overzicht aard en omvang van de voorgenomen werkzaamheden en omschrijving van de daarmee beoogde resultaten, ten minste in de vorm van een werkomschrijving; bij ingrijpende werkzaamheden is een bestek nodig. (Alleen noodzakelijk bij aanvragen met een totale begroting van meer dan € 25.000,-)

^ ja

03.

meerjarenbegroting volgens het door de RCE vastgestelde model

S ja

04.

actuele overzichtsfoto's voor zover niet opgenomen in het inspectierapport (in kleur met vermelding opnamedatum)

M ja

05.

actuele detailfoto's voor zover niet opgenomen in het inspectierapport (in kleur met vermelding opnamedatum)

13 ja

05.

tekening waarop de indeling en omvang van het zelfstandig onderdeel, alsmede de afbakening ten opzichte van de aangrenzende zelfstandige onderdelen duidelijk worden weergegeven (alleen verplicht indien deze bijlage voor een zelfstandig onderdeel wordt ingevuld)

^ ja

• = aankruisen wat van toepassing is

Aanvraagformulier subsidie SII^; indieningsjaar 2013; versie 2012-11-28

Blad 3

Communicatie en Representatie

PERSBERICHT

Dit is een gezamenlijk persbericht van Stichting Stevenskerk Nijmegen en Gemeente Nijmegen

Datum Nummer

10 april 2013

persbericht

130410R

Kwaliteit tufsteen grootste probleem bij Stevenskerk en -toren De restauratie van de Stevenskerk en -toren gaat naar verwachting zo’n 2,4 miljoen euro kosten. Dat blijkt uit het bouwhistorisch onderzoek en bouwtechnisch onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van de Stichting Stevenskerk en de Gemeente Nijmegen. De restauratiekosten zitten vooral in vervanging van de natuursteen die is toegepast bij de naoorlogse restauratie. Uit het onderzoek blijkt verder dat de toren en kerk goed onderhouden zijn en in goede technische staat verkeren. Vorig jaar werd de noodklok voor de St. Stevenskerk geluid, omdat er stukken natuursteen van de kerk dreigden af te vallen. Daarop is door de gemeente Nijmegen (toren) en de Stichting Stevenskerk Nijmegen (kerk) besloten om onderzoek uit te laten voeren naar de technische staat van het gebouw om een beeld te krijgen van de omvang en de kosten van restauratie. In het restauratieplan is ook meegenomen op welke manier de St. Stevenskerk en toren in de toekomst het beste op een duurzame manier in stand gehouden kunnen worden. Voor het bouwhistorisch onderzoek is opdracht verleend aan Ronald Glaudemans uit ’sHertogenbosch. Bij dit onderzoek is onder andere gekeken naar het gebouw zelf (welke materialen zijn er gebruikt, hoe is de vormgeving van bepaalde onderdelen), naar archiefbronnen, fotodocumentatie en oude bouwtekeningen. Speciaal is gekeken naar de grote na-oorlogse restauratie. Aan de hand van deze gegevens is bepaald welke onderdelen belangrijk zijn voor de bouwgeschiedenis van de Stevenskerk en welke onderdelen minder belangrijk. Van Hoogevest Architecten uit Amersfoort heeft het Bouwtechnische onderzoek uitgevoerd. Zij hebben een uitgebreid onderzoek gedaan naar de technische staat. Per gevel is aangegeven welke onderdelen onderhoud of restauratie behoeven en wat hiervan de restauratie- en onderhoudskosten zijn. Uit de onderzoeken blijkt dat de technische staat van de toren en de kerk goed zijn en dat ook het onderhoud goed op peil is. De problemen zitten in de tufstenen onderdelen, die zijn toegepast bij de na-oorlogse restauratie. Het materiaal dat hierbij is gebruikt, blijkt niet geschikt voor ornamenten. Vooral de kooromgang, de Gerfkamer, het kleine zuiderportaal en de zuidgevel van de zuiderkapel zijn in slechte staat en moeten spoedig vervangen worden. De restauratiekosten worden geraamd op maximaal 1 miljoen voor de kerk en 1,4 miljoen voor de toren. Daarnaast is geld nodig voor het onderhoud in de komende 6 jaar. De kosten hiervan zijn geraamd op € 265.000 voor de kerk en € 95.000 euro voor de kerk. Voor de onderhoudskosten wordt een subsidie-aanvraag ingediend bij het Rijk. Hierbij kan maximaal 50% van de onderhoudskosten gesubsidieerd worden.

Gemeente Nijmegen Communicatie en Representatie

Vervolgvel

1

Voor de restauratiekosten wordt op dit moment onderzocht uit welke budgetten dit kan worden gefinancierd en welke subsidiemogelijkheden er zijn. De provincie Gelderland is de overheid waar in eerste instantie een subsidievraag voor de restauratie aan gericht moet worden. Het is onduidelijk of er geld beschikbaar komt vanuit de provincie. De Stichting Stevenskerk is bezig met fondsenwerving en het opzetten van sponsoracties.

Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.

SO Datum uw brief

Recommend Documents