«TAÄIIWGGEBSUW
NN31545.1626
ICW nota \t>2l~ juni 1985
Î RUIMTEWINST,ENERGIEBESPARINGENVERHOGINGVANDEBOUWKOSTEN BIJSITUERINGVANEENGLASTUINBOUWBEDRIJF (SUBSTRAATTEELT) OPHETDAKVANEENBEDRIJFSGEBOUW:EENVERKENNING
CO
o M.Adhin c CU O) C
'c
O cn
JC
'rs _c i_
CD
co c CD
'c CU
O i_
o o
> -*—» 3 3 CO
c
30 JULI 1985
Nota'svanhetInstituutzijninprincipeinternecommunicatiemiddelen,dusgeenofficiëlepublikaties. Huninhoudvarieertsterkenkanzowelbetrekkinghebbenopeen eenvoudigeweergavevancijferreeksen,alsopeenconcluderende discussievanonderzoeksresultaten.Indemeestegevallenzullen deconclusiesechtervanvoorlopigeaardzijnomdathetonderzoek nognietisafgesloten. Bepaaldenota'skomennietvoorverspreidingbuitenhetInstituut inaanmerking
ösn
h
•x-; '2.
373
-öl
INHOUD
biz, 1.INLEIDING
1
2.ALGEMEEN
2
3.EISENTESTELLENAANHETBEDRIJFSGEBOUW
4
3.1.Omvang
4
3.2.Belastingenendraagconstructie
5
4.BEREIKBAARHEID
14
4.1.Bereikbaarheidvanhetgebouw
14
4.2.Bereikbaarheidvanhetdak
14
5.GRONDPRIJZEN;BESPARINGOPGRONDGEBRUIK 6.EISENTE:STELLENAANDEKASCONSTRUCTIE 6.1.Toetepassennormen 6.2.Veiligheidvanhetglas 6.3.Uitvoering 7.VOORZIENINGENBEDRIJFSRUIMTEN
16 18 18 19 20 21
7.1.Daglicht
21
7.2.Ventilatie
22
8.WARMTEBESPARINGEN
23
9.KOSTENVERGELIJKING
28
10.CONCLUSIE LITERATUUR BIJLAGEN
34 35 36
1.INLEIDING
Sindsjaarendagverhuizenindustriëlebedrijvenvanuitdebinnenstadnaarhetbuitengebied,waarvoldoendeexpansiemogelijkhedenzijn, degrondrelatiefgoedkoopendebereikbaarheidhoogis.Debetreffende gemeentenzienhetliefstdatdezeverplaatsingenbinnendegemeentegrenzenblijvenofindedirectenabijheidhiervan.Debedoelingis hetverliesaanwerkgelegenheid tegentegaan.Hiertoewordenaan derandvandestedenbedrijfsterreineningericht. VoordegemeenteDenHaagiseengebiedtennoordenvandeA12 entenoostenvandeA4aangewezenvoorteverplaatsenbedrijven uitdebinnenstad.DitgebiedvaltbinnendegemeenteLeidschendam. Eriseenonderzoekgedaannaardebereidwilligheidvandezebedrijvenomteverhuizen.Deconclusieis,datdemeestebedrijvenwel uitdebinnenstadwegzoudenwillen,maaralleenalsdegrondkosten o nietmeerzijndan±ƒ200,-perm (GRONTMIJ,1984).Eenander probleemis,datinhetgenoemdegebiedtussendeA4enAl2ook nogeenaantaltuinbouwbedrijvenzitten. Alsdenijverheiduitdebinnenstadverplaatstmoetwordennaar grondendieingebruikzijnvoorglastuinbouw,zijnereenaantal mogelijkheden: 1)hetglastuinbouwbedrijfwordtverplaatstofopgeheven -ditkostveelaanschadevergoedingenenmetopheffenofverplaatsen naarvergelegengebiedengaatookplaatselijkwerkgelegenheid verloren; 2)denijverheidvertrektnaareenverdergelegengebied -hierdoorontstaatplaatselijkverliesvannijverheidendusvan werkgelegenheid (eventueelzakthetaantalinwoners);
3)nijverheidenglastuinbouwwordengecombineerd - geenverliesvanwerkgelegenheid engeenbedrijfsschadevergoedingen (welvergoedingvoorglasafbraak). BinnenhetICWteWageningenisnaaraanleidinghiervanhetplan geopperdomdemogelijkheid tebestuderenomdezetuinbouwbedrijven eenvestigingsplaatsophetdakvandenieuwebedrijfsgebouwente bieden.InhetkadervaneenstagevanuitdeAfdelingBouwkundevan deTechnischeHogeschoolteDelft,heeftdeauteuronderleidingvan dr.L.M.vandenBergenir.C.G.J.vanOostromvanhetICWeenverkennendonderzoekverricht. Inditonderzoekisnagegaanwatdezecombinatiebouwkundigen economischmetzichmeebrengt.Hiertoezijnkostenenbatenmetelkaar vergeleken.Hetonderzoekblijftbeperkttoteenvergelijkingtussen: -eenglastuinbouwbedrijfindedirectenabijheidmaarlosvaneen gebouwvoornijverheid -eenglastuinbouwbedrijfophetdakvaneengebouwvoornijverheid (bedrijfsverzamelgebouw).
2.ALGEMEEN
Indeinleidingzijnenkelevoordelenaangegevenvanhetplaatsen vaneentuinbouwkasophetdakvaneenbedrijfsverzamelgebouw. Alsgevolgvandeverregaandemechanisatieenautomatisering vertoontditvanoorsprongduidelijkagrarischebedrijfsteedsmeer aspectenvaneenindustrieelkarakter.Inditlichtbezienisde situeringopeenindustrieterreinnietgeheelonlogisch. Hetisechtervangrootbelangomnategaaninhoeverreeen tuinbouwbedrijfverenigbaarismetindustriëlebedrijvenofandere soortenvannijverheid.Voorbedrijvendieagressieveofgiftige stoffenafscheidenisditbijvoorbeeldonwaarschijnlijk. Eengrootverschilmetindustriëlebedrijfstakkenofandere soortenvannijverheid iso.a.datbijeentuinbouwbedrijfde ondernemeropzijnbedrijfskavelmoetwonen.Bijnijverheid inde stadkomtditookvoor,maarindustrieterreinenbiedenzelden woonruimtevooreigenaar,directeurofwerknemersvandebedrijven.
Metditgegevenmoetrekeningwordengehouden,teneindewoongenot, privacyendergelijketewaarborgen;vooralookomdathettransport metlichteofzwarebedrijfswagens,naarenvanhetbedrijfsverzamelgebouwveelintensieverzalzijndaneentuinderinzijnbedrijf gewendis. Indepraktijkstaatdewoningvandetuindermeestallosvande kassen.Bijhetoverwegenofdewoningvaneen 'daktuinder'inoflosvan hetbedrijfsgebouwzalwordengeplaatstmoetendevoor-ennadelen wordenbekeken: 1)Inhetgebouw: voordelen
nadelen -extrakostentenaanzien vanisolatievanbijvoor-
-bouwkostenkunnenlagerzijn -minderruimtebeslag
beeldgeluid,trillingen endergelijke - geendaglichtaanalle zijdenvandewoning - geenvrijheidom hethuis - geenvrijheidvoorhet ontwerpenvanhetuiterlijkvandewoning
2)Losvanhetgebouw: nadelen -bouwkostenkunnenhoger zijn -meerruimtebeslag
voordelen - lichttoetredingvanallezijden indewoning -veelmeervrijheidvoorhetontwerpenvandewoningensitueren vandediverseruimten -vrijheidomhethuis.
Eenderdemogelijkheid iseenwoningdiewordtaangebouwd. Hetbezwaarvandegeluidshinderinhetgebouwmaarookomhet gebouw(transportwagens)lijktmijzogrootdatde1een3emogelijkheidafvallen.
Eentuinbouwbedrijfheeftnaastruimtevoorproduktievangewassen ooknogruimtenodigvoor:schuur,koelhuis,stookinstallatieeneventueeleenwaterbassin.Tenbehoevevaneenefficiëntebedrijfsvoering zalblijkendatdezeruimten,metuitzonderingvanhetwaterbassin, hetbestedirectonderdekas,dusinhetbedrijfsgebouw,kunnenworden ondergebracht.Eenliftofietsdergelijkszalvoorhetverticale transportmoetenzorgen (ziehoofdstuk4.2). Tenslottemoetwordennagegaanofhetaanvaardbaar isdatdevereisteminimaleglasoppervlaktevandetuinbouwkassen (tenbehoevevan eenrendabeleexploitatievanhettuinbouwbedrijf),deafmetingen vanhetdakvanhetbedrijfsverzamelgebouwbepaalt. Dezezakenwordenindevolgendehoofdstukkenuiteengezet.
3.EISENTESTELLENAANHETBEDRIJFSGEBOUW
3.1. O m v a n g Inhetvoorgaandehoofdstukwastelezendathetvereisteglasoppervlakvanhettuinbouwbedrijfdegroottevanhetdakzalbepalen endusookdetotaleoppervlaktevanhetbedrijfsgebouw. UitgegevensvanhetLEIblijktdatbijbloementeeltonderglas eenoppervlaktevan0,5haperbedrijfminimaalnodigis.Eenoppervlaktevan1hazouechterbelangrijkrendabelerzijn.Dezecijfers zijnafgeleidvandehierondervermeldegewenstegroottevoor: 2 a)potplantenbedrijf ±3500 m onderglas 2 b)snijbloemenbedrijf±7500 m onderglas 2 c)glasgroentebedrijf±8500 m onderglas UiteenonderzoekvandeGrontmijvan1981blijkt,daterzeer veelnijverheidsbedrijvenzijndieeenperceelsoppervlaktenodig 2 hebbendiekleinerisdan2000m .inditonderzoekissprakevan benodigdeperceelsoppervlakte.Hoeveeldezebedrijvenaanbebouwde oppervlaktenodighebbenwordtnietvermeld.Aangenomenmagworden, datdemeestebedrijven,elkafzonderlijk,geendakoppervlaktevan minimaal5000m zullenopleveren.Bedrijvensamenvoegenineen bedrijfsverzamelgebouwmeteendakoppervlaktevan5000à10000m kaneenoplossingzijn.Gebouwenvanindividuelebedrijvenmeteen 2 dakoppervlakvan5000m ofmeerzijnindeomgevingvanDenHaag
nietongewoon.Genoemdkunnenworden:eenPTT-halinLeidschendam (±2,5ha),deveilingenvanNaaldwijkénHonselersdijk (respectievelijk 14en20ha)eneentweetalvoorgenomenverdeelcentravanC&Ain KatwijkenLisse (van2,2haelk). Nietalleendegroottevandeglasoppervlakte isbedrijfs-economischvanbelang,ookdelengte-breedteverhouding (VANOOSTROM,1983). VolgensvanOostromisereenverbandtussendekasvormen-grootte enerzijdsenjaarlijkseexploitatiekosten (o.a.warmteverlies)anderzijds, -devierkantevormisideaaltoteenoppervlaktevan1ha 2 -kassengroterdan15000m komenweinigvoor,deenergiewinstbij groterekassenzoumarginaalzijn. Indepraktijkzijndekasafmetingenaltijdbepaalddoordekavel waaroverdetuinderkanbeschikken.Meestalheeftdezenietdeideale vierkantevorm. Ofdevierkantevormvooreenbedrijfsverzamelgebouwideaalis valttebetwijfelen.Wekunnenervanuitgaandatdemeestebedrijven hunbedrijfsruimteaandegevelwillenhebbenmetliefsteenzo grootmogelijkdeelvandegeveloppervlakte,ditinverbandmet de produktielijn,flexibiliteitenz. Eenlangwerpigevormvanhet bedrijfsverzamelgebouwverdientdanookdevoorkeur,omdatditper bedrijfmeergeveloppervlakteoplevertdandevierkantevorm.Gezocht zaldanmoetenwordennaareencompromis,datvoorallebedrijven acceptabelis.Ingevaleentuinderdeidealevormvoorzijnbedrijf wilbenaderenzalhijhoogstwaarschijnlijkmoetenverhuizennaar verdergelegen,speciaalvoordeglastuinbouwingerichtegebieden.
3.2. B e l a s t i n g e n
en
d r a a g c o n s t r u c t i e
Hetisgebruikelijkomhetdakvaneenbedrijfsgebouwtebere2 kenenopeenbelastingvan 1000à2000N/m (voorgebruikteafkortingen 2 2 ziebijlage3).Alshetdakgroterisdan60m ,is500N/m evenwel toegestaan(NEN3850).Debelastingdieeentuinbouwkasaandegrond overdraagt isalsvolgtsamengesteld:
eigen gewicht kas nuttige belasting gedragendoor dekas:
250N/m ..
2
2
gewichtvanmetwater gevulde pijpen 100N perm transportleidingen enkabelgoten 100 N/tor installatie van zonwering,koeling,-, ... j.,2 belichting, luchting e.d. _ gewassen 150N/m 450N/m veranderlijke belasting Totaaldoorenviadekasconstructie aande grond afgegeven belasting nuttige belasting direct opde grondvanb.v. (tafelsmet)gewassen (substraat teelt),personen, hulpmaterieel e.d. Totaal
250N/m 950N/m
2 2*
2 1000N/m 1950 N/m2
Omdat erhogere eisenworden gesteld aandekasconstructie op het dak (ziehoofdstuk 6)zaldekasconstructie zwaarder uitgevoerd moetenworden. Ookvoor de gelijkmatigverdeelde belasting direct ophet dak (dusnietviadekaskolommen)moetmeer gerekendworden dandegelijkmatigverdeelde belasting opdakenvolgens norm (NEN3850) (zie hoofdstuk6 ) . Debelasting dieeen tuinbouwkas aanhet dakvanhetbedrijfsgebouwoverdraagt isalsvolgt samengesteld:
*Deze belastingwordt door dekolommen overgedragen,dit zijnduspuntlasten.VooreenVenlowarenhuismet eenkolomafstand van 3x3,2m is debelasting dooreenmiddenkolom 3x 3,2 x 950 =9120N endooreenrandkolom ix3x3,2 x 950=4560N
eigengewichtkas
350N/m
2
nuttigebelastinggedragendoordekas: gewichtvanmetwatergevuldepijpen 100N/m„ transportleidingenenkabelgoten 100N/m installatievanzonwering,koeling,, .-^ ,2 belichting,luchtinge.d. _ gewassen 150N/m
2
450N/m2 veranderlijkebelasting (windop8meterhoogte)
750N/m
Totaaldoorenviadekasconstructieaanhetdak afgegevenbelasting
o* 1550N/m
Nuttigebelastingdirectophetdakvanb.v.(tafelsmet) o** gewassen (substraatteelt),personen,hulpmaterieele.d. 2000N/m Totaal
3550N/m2
Voordedraagconstructieenvoorhetdakwordtmeestalstaal, gewapendbetonofeencombinatietoegepast.Isdegelijkmatigverdeelde 2 belasting
*Dezebelastingwordtdoordekolommenovergedragen aanhetdak,ditzijnduspuntlasten.Vooreen Venlowarenhuismeteenkolomafstandvan3x3,2 isdebelastingdooreenmiddenkolom3x3,2x 1550= = 14880Nendooreenrandkolomix3x3,2x1550 = =7440N **Dezebelasting lijkterghoog,maarmenmoetbedenkendatde eerdergenoemdebelastingvan500N/m^eenminimumeisisvoordakvlakkengroterdan60m^(NEN3850).Indepraktijkkomthetwel eensvoordateendakeenbelastingvanmeerdan2000N/m^moet kunnenverdragen,bijvoorbeeld alshetterrasvandekantinevan eenbedrijfophetdakwordtontworpen.
2
bitumenafwerking — isolatielaag — stalen profielplaat—
Fig,1.Constructie vaneen 'licht'dak
Dekostenvanditlichtestaaldak,geschiktvooreengelijkmatig 2 verdeeldebelastingvan1000N/m ,zijn: waterdichte laagmetisolatieinclusiefstaalplaat=ƒ 75,-perm 2 dakconstructiemetkolom40kg/m àƒ2,50perkg =ƒ100,-perm Totaal
ƒ 175,-perm
Bijdezedakenishetvooraldedoorbuigingdiemaatgevendwordt bijhetdimensionerenvandediverseconstructieonderdelen.Elke zwaarderedaklastzaldezedoorbuigingrechtevenredigongunstigbeinvloeden.HierdoormoetendestalenprofielplaatendeI-vormige balkgrotereafmetingenkrijgen.Doordezwaarderedaklastmoetook deH-vormigekolomgrotereafmetingenkrijgen.Debouwkostenworden danookhogeromdathetgewichtvanhettoegepastestaaldeprijs bepaalt.Inditonderzoekwordenvoor2alternatievendehogerekosten berekend.Erzijnwelmeeroplossingen,maardeverwachting isdat deze2degoedkoopstezijntenopzichtevanhetlichtedak. Alternatieven: I.De 'cassettevloer'(dak) Eenconstructiewaarvandekolommenenhetdakvanbetonzijn. Devloerheeftuitsparingen;hierdoorvermindertheteigengewicht zodatdekostenlagerzijn.Omdezeuitsparingenteverkrijgen wordtdevloergemaaktmetbehulpvankunststofcassettes. Opdezewijzeontstaateenplaatmetribben(ziefig. 2).
2 2
O»)
C<0
xczrczrczr
1DDD ]DDD ]DDD Î BBB ] D D D DDE ] D D D [] DDE
s
3.2m
r,
J2m
3 2...
r
,
,
>
E t
E
<•>
r i
i
dXZIJZILIID-CXIZZLnZLD
7cm spiegeldikte
*
r
Doorsnede B-B
Fig.2.Constructievaneen 'cassettevloer'
Dediktevandeplaatendehoogtevanderibbenwordenbepaalddoor debelastingendekolomafstanden.Vooreenbelastingvan4000N/m eneenkolomafstandvan9x9,6mblijktdatdeplaatdikte±6,7cm moetzijnenderibhoogte±35cm(mondelingemededelingir.VANTIEL, THD).Ookalsdebelastingenlagerwarenzaldeplaatdikte±7cm blijven,omdatompraktischeredenenditnietdunnerwordtgemaakt. Deconstructieisvangewapendbeton,bestaandeuiteennogaldunne plaatmetribbenintweerichtingenenwordtgedragendoorbetonnen kolommen. Terplaatsevandezekolommenwordenmeestal4cassettesinverband metponsdrukweggelaten.Deplaatwordtdannetzodikalsderibben. Deafmetingenvandecassetteskunnenzodaniggekozenworden,dat dekolomvoetvandekaskomtterustenophetkruispuntvantwee ribben. VoordeVenlokasis infig.2.feeenmogelijkbelastingschemageschetst (afmetingentussenkolommenVenlokas3x3,2mgekozen).Demaat tussendekolommenvanhetbedrijfsgebouwkandanbijvoorbeeld 12,8x12of9,6x9zijn.
2
o»
Dekostenvandezecassettevloer (dak)wordengeraamdopƒ216,-/m (zie ookbijlage1). II.Zwaarstalendakgeschiktvooreengelijkmatig verdeeldebelasting van4000N/m (ziefig.3)
gewapend beton
IPE 550
-IPE 500
HE /.00A
Kolommen
Fig.3.Zwarestaaldakconstructie
Omeengoedehechtingmethetbetontekrijgenzijndezespeciale staalplatenvoorzienvaneennoppenprofilering indezijkantenvan degolf. Dekostenvandezezwarestaaldakconstructiewordengeraamdop 2 ƒ260,-/m (ziebijlage2). Ookdefunderingzalzwaarderworden,maardebelastingtoename 2 2 van 1000N/m naar4000N/m istenopzichtevandetotalebelastingdiedefunderingmoetdragengering.Dezebelastingisniet alleenhettotalegewichtvanhetgebouw (gevels,draagconstructie, plafonds,binnenwanden,installatiesenz.)maarvooraldenuttige belastingdiedebegane-grondvloervanhetbedrijfsgebouwmoet dragen. Vooreenbedrijfsverzamelgebouwdattehuurzalwordenaangeboden is,omzoweinigmogelijkbedrijvenuittesluiten,eentoelaatbare belastingvan 10000N à20000Nopdebeganegrondvloerreëel. Vooreenfunderingopstaal'(zeerwaarschijnlijk indeomgeving Leidschendam)zullendeextrakostenveroorzaaktdooreeniets hogerebelastingnauwelijksaantoonbaarzijn.
10
Vooreenpaalfunderingkunnendekostenwelhogerworden: Voorbeeld 1,bijtoepassingvanhoutenpalenmeteendraagkrachtvan90000N (=9000kgf)eneenlengte van 15mperpaal: kostenpaal 15xƒ5,6 /m=ƒ 8 4 , — betonnenoplanger
=- 4 0 , —
afwerken (koppensnellen) =heien
4,75
=- 3 5 , — ƒ163,75->f 165,—perpaal
Totaal
Voorbeeld 2,bijtoepassingvanbetonnenpalen (ja280)meteen draagkrachtvan200000N (=20000kgf)eneen lengtevan 15uiperpaal: kostenpaal 15xƒ21,-/m =ƒ315,— heien
=- 8 0 , —
afwerken(koppensnellen)
=- 15,—
Totaal
ƒ410,—perpaal
ExtrabelastingbijalternatiefI: gewichtbetonconstructie
505kg/m
gewichtlichtstaaldak
55kg/m
extragewichtconstructie belastingophetdak
450kg/m
2 2
2
400kg/m
volgensNormblad
2
100kg/m
2
extrabelasting
300kg/m
Totaalextrabelasting
750kg/m
2 2
Extrakostenbijtoepassingvanhoutenpalen: 750 xƒ165,- = ƒ13,75 perm 2 9000
Extrakostenbijtoepassingvanbetonnenpalen: 2 Ö ^ Ö X
f 410,-=
f 15,35
perm2
11
ExtrabelastingbijalternatiefII: gewichtzwarestaaldakconstructie
71kg/m
gewichtbetonlaag
+324kg/m
Totaal
2
395kg/m
gewicht lichtestaaldakconstructie Extragewicht belastingophetdak
2
- 55kg/m 340kg/m
400kg/m
volgensnormblad
100kg/m
2 o
2 2
Extrabelasting Totaalextrabelasting
300kg/m 640kg/m
2 2
Extrakostenbijtoepassingvanhoutenpalen: 640 xƒ1,65=ƒ11,70perm 2 9000
Extrakostenbijtoepasingvanbetonpalen: 640 xƒ410,-=ƒ13,20perm 2 20000
Dediversekostenramingenzijnglobaalengebaseerdop gegevens van:a.Misset-richtprijzenoktober1984 b.handelareninstalendakplaten c.verhuurbedrijfvankunststofvormen Hierbijdieneneentweetalopmerkingentewordengeplaatst. Allereersthoeftdecassettevloernietdebesteofgoedkoopste oplossingtezijn,anderemogelijkhedenzijnbijvoorbeeld: ingeprefabriceerdebeton:TTplaten,SPkokervloere.d. interplaatsegestortebeton:betonvloerenmetingestorte kartonnenkokers,met lichttoes]apmateriaal, enz. Eenuitvoerigervergelijkendonderzoekkandebesteen/ofgoedkoopstekeuzebepalen.Hierbijisookvanbelangwelkbedrijf hetwerkzaluitvoeren;sommigebedrijvenkunnenvaakhetene systeemgoedkoperuitvoerendanhetanderesysteem. Indetweedeplaatskunnendekostenvaneenstalendraagconstructieinsommigegevallenlagerzijndaneenbetonnendraagconstructie,
12
bijvoorbeeldeenmagazijnwaarinweinigmensenwerkenenwaarde kansophetontstaanvanbrandgeringis.Ineenbedrijfsverzamelgebouwdatvoorvelesoortennijverheidgeschiktmoetzijn (een verderebeperkingvoorsommigenijverhedendaninhoofdstuk2 genoemdzalhetbedrijfsverzamelgebouwmoeilijkerverhuur-ofverkoopbaarmaken)zalzekerdegehelestaalconstructiebeschermd moetenwordentegendefataleinvloedvanbrand.Oméénuurbrandvertragingteverkrijgenwordendekostenvaneenstalendraagconstructiehoger. Betonheeftr*eedseenbrandvertragingvaneenhalfuur.Oméén uurbrandvertragingteverkrijgenwordendekostenvaneenbetonnen draagconstructieweinigmeer (dedekkingophetstaalmoetiets dikkerworden). Samenvatting: Bijeencombinatievantuinbouwkassenophetdakvaneenbedrijfs2 verzamelgebouwwordtdebelastingophetdak:3550N/m (355kgf/m).
2 2
Voordeberekeningvandedraagconstructiewordt4000N/m aangehouden. Inonderstaande tabelwordendekostenvan2alternatieven,geschikt omdezezwarebelastingtedragen,vergelekenmetdekostenvan eendraagconstructievooreenbedrijfsverzamelgebouwdatgeen 2 tuinbouwkasophetdakheeft.Debedragenzijnperm.
Tabel 1.Overzichtvandekostenvaneenbedrijfsverzamelgebouwmet enzondereenkasophetdak(perm) Alternatieven
I.Betonconstr. Il.Staalconstr.
Extra kosten t.o.v. staaldakvan ƒ175,perm^ ƒ41,ƒ85,-
Extrafunderingskosten
Totaleextrakosten
houten palen
houten palen
beton palen
ƒ54,75
ƒ56,75
ƒ96,70
ƒ98,70
ƒ13,75 ƒ11,70
beton palen
ƒ15,35 ƒ13,20
13
4.BEREIKBAARHEID 4.1.B e r e i k b a a r h e i d
van het
gebouw
Deopzetbijnieuwtebouwenbedrijfsgebouweniseropgericht dathetgebouwlangsallegevelsgoedbereikbaar is,meestalvia een 'eigen'wegomdatdeopenbarewegslechtslangséénzijdeloopt. Vooreenoptimale inrichtingenbeheersingvanhetproduktieproces isditnoodzakelijkomdatdandeaan-enafvoervanpersonen,goederen enzovoortgeheelflexibelis. Voorbedrijvenineenbedrijfsverzamelgebouwzijndemogelijkhedenalbeperkter.Daarommoetzekerbijbedrijfsverzamelgebouwen gezorgdwordenvooreenontsluitingdieallebedrijvengoedbereikbaarmaakt. Tenslottedienttevenseenruimeparkeermogelijkheidaanwezig tezijn. 4.2.B e r e i k b a a r h e i d
van het
dak
Hetisvanbelangdebereikbaarheidenexploitatievaneentuinbouwkasop±5mhoogtezoweinigmogelijktelatenverschillenvan eenkasopdegrond. Hellingbanennemenveelruimteinbeslag.Voordeelisweldatze continubegaanbaarzijnengeenvolumebeperkingenkennen.Liften nemenminderruimteinbeslag,maaralseenliftvolismoetweer evengewachtworden.Daarhetdebedoelingisdebeschikbareruimte zoveelmogelijktegebruikenalstuinbouwgronden/ofalsbedrijfsterreinkunnenwedetoepassingvanhellingbanenbuitenbeschouwing laten.Welzouinvoorkomendegevallennaasteenlifteenverrijdbare transportband toegepastkunnenworden.Endaarwaarreedsverschillen inhoogtevanhetterreinaanwezigzijnzoudetoepassingvaneen hellingbaantochinoverweginggenomenkunnenworden.Daniserook mindergrondverzetnodig. Eentuinbouwkasophetdakvaneenbedrijfsgebouwbrengtmetzich meedattenminsteeengedeeltevaneengevelnietvannutkanzijn voordeerondergelegenbedrijven.Hettuinbouwbedrijfzalimmers ookzijngoederenenpersonenaanenafmoetenkunnenvoeren.
u
Deplaatsvandeliftmoetzorgvuldiggekozenwordenomeen efficiëntebedrijfsvoeringtewaarborgen.Hiervoorzoueersteen bedrijfsanalyseuitgevoerdmoetenworden.Alsresultaatmoetde besteplaatsvandeliftvastkomentestaanomdetransportafstanden zokortmogelijktehouden.Alsdeliftinofaanhetbedrijfsgebouw wordtgesitueerdkan nualwordenvastgesteld,datdekoelruimte, sorteerruimteenderuimtevoordeinstallatiesookinofaanhet bedrijfsgebouwmoetenliggen. Metanderewoorden,detuinderheeftookruimte inhetbedrijfsgebouwnodigopdebeganegrond,zodathethorizontaletransport toteenminimumwordtbeperkt.Hetmoetkunnendatzodradeprodukten opdebeganegronduitdeliftkomen,dezedirectviadesorteerruimte,hetzijinhetkoelhuis (=tijdelijkeopslag),hetzijopde vrachtauto (voorafvoernaardeveiling)geplaatstworden. Eentransportstroomvandeproduktieuitdekaskanerals volgtuitzien:
1
3
2 op transportwagens naar M de lift
oogsten
4 inde lift
uit de lift
TT
i verticaal transport i I I 5 naar sorteerruimte
1 1
6
7 verpakken in folie
8 in kisten
kistenop pallets
L
32 r
opslag koelhuis
[ vrachtauto
veiling
Voordehand ligtdanookdatdeliftuitdekaszodichtmogelijk bijdesorteerruimteuitkomt.Bovendienmoetdeliftaan degevel liggenzodaterrechtstreeksvanbuitenafgebruikvangemaaktkan worden.Eenmogelijkheidisookdeliftbuitenlangsdegevelte plaatsen(zie fig. 4).
15
Jf • vkoelhuis
lift buiten H } .
lift buiten
Aanzicht
• ^sorteerruimte
\W\V\; \ Plattegrond \\w\w\
Fig. 4.Mogelijke plaatsvan lift en schuurruimtebijhet gebouw
5.GRONDPRIJZEN;BESPARING OP GRONDGEBRUIK
Het openleggen c.q. bereikbaarmakenvan nieuwe bouwterreinen wordtmeestal door de overheid (gemeente,provincie ofrijk)gedaan. Zaken zoals ontsluiting,afwatering,nutsvoorzieningen enz.tenbehoevevantuinbouwgrond blijkenper oppervlakteëenheid goedkoper te zijn dan ten behoeve van bedrijfsterreinen (mondelingemededeling gemeente Leidschendam). 2 Hierdoor zijnbedrijfsterreinenperm duurder dan tumbouwgronden. Uit informatie ingewonnenbijde gemeente Leidschendam blijkt 2 dat tuinbouwgrond indeze omgeving ƒ20,-perm kost,terwijl . . . 2 bedrijfsterreinenƒ 150,-perm kosten. Als een tuinbouwbedrijf ophet dakvan eenbedrijfsverzamelgebouw wordt geplaatst valt teverwachten,dat éénmaal eenbedrag van ƒ 150,2 wordt berekend. Eenbedragvan ƒ20,-perm kan danvoor een groot deel (zie grondwinst inprocenten)aangewend worden omde extra kostenvanhethele gebouwmede te compenseren. Om tekunnenvaststellen hoeveel procent tebesparenvalt op grondgebruik,makenwe eenvergelijking tusseneen tuinbouwbedrijf losvaneenbedrijfsverzamelgebouweneen tuinbouwbedrijf op het dakvan eenbedrijfsverzamelgebouw.
16
Tuinbouwbedrijflosvaneenbedrijfsverzamelgebouw: 2 Gegevens:-glasoppervlakte 80x70m=5600m (b.v.eenpotplantenbedrijf) -extraeenstrookvan1,50mvooronderhoudvan gevelsenafvoerregenwaterenz. 2
-woning
150 m 2 100 m
-vrijeruimte
2 135 m
-waterbassin
2 50 m
-koelruimte - sorteerruimte+ installatie
150 2 m
40 m -verkeersruimte
625 Totaal
2 2
m
Debenodigdegrondoppervlakte isdan: [80+ (2x 1,5)]x [70+ (2x 1,5)]= 6059m 2 woninge.d.
2
= 625m Totaal
2
= 6684m
Ditzelfdetuinbouwbedrijfmaarnu ophetdakvaneen bedrijfsverzamelgebouwheeftopdebeganegrondnogextraruimte nodigvoor: sorteerruimte,installaties+lift woning
2
180m 150m
vrijeruimte
100m
waterbassin
135m
koelruimte
50m
2 2 2 2
615m 2
Totaal
Dewinstaangrondgebruikinprocentenisdan: 6684-615 6684
x 100%=90,!
17
Hierbijwordtervanuitgegaandathettuinbouwbedrijfookgebruik maaktvandeparkeergelegenheidentransportmogelijkhedenvanhet bedrijfsverzamelgebouw,zonderdathiervoorextragrondinrekening wordtgebracht.Alsweditweldoendanblijfteenbesparingop grondvan90%mogelijk (voorparkerene.d.voorhettuinbouwbedrijf 2 isdannog54m over). Vooranderekasafmetingenliggendepercentagesnogietsgunstiger: snijbloemenbedrijf8°°°"6 5 5 x100%=91,8% oUUU
. „ . , . ' 1 0 000-700 inn _ 00 _ glasgroentebedrijf ..x100%=93%
6.EISENTESTELLENAANDEKASCONSTRUCTIE
6.1.Toe t e p a s s e n
n o r m e n
NieuwtebouwenkassenmoetenvoldoenaandenormNEN3859 (voorbeeld:WAAYENBERG, 1978).DezenormwijktafvandeNEN3850 (algemenegedeelteenbelastingen).Dewaardendieaangehouden moetenwordenvoorbijvoorbeeld sneeuwbelastingenwindbelasting zijnlager. Naasthetnormbladiserooknogeenpraktijkrichtlijn:deNPR 3860(J.C.SPEK,1980).DeNEN3859isbestemdvoortuinbouwkassen dieopdegrondstaan.Tuinbouwkassendienietopdegrondstaan wordenindenormnietgenoemd. Alsmentuinbouwkassenbovenopeengebouwplaatstzijndeze kasseneenonderdeelvanhetgebouwgewordenenduszaldeNEN3850 moetenwordengehanteerd.Dithoudtindatdekasaanzwaardere eisenmoetvoldoendannormalitergebruikelijkisvoorkassen. Devraagisechterofmenzomaardebetreffendegetallenvoor belastingenendergelijkeuitdeNEN3850moettoepassenvoorde kassenbouw.Zowordthierinvoorbedrijfsvloereneenbelastingvan 400kgf/m
o
vereist,
terwijlvolgensverkregeninformatie
(mondelingemededelingir.D.B.PaulTHD)gewassen,personenen eventueelhulpmaterieel,bijteeltopsubstraten,tezamennooit 2 meerdan100kgf/m belastingzoudenveroorzakenopdebegane grondindekas.Hierbijkanookgedachtwordenaanhetfeit,datde
18
kassenzeldeneenverhardevloerhebben,somsslechtseenverhard transportpadbestaandeuitbetontegels.Uiteenoogpuntvanenergiebesparingenproduktieverhoginggroeitechterdebelangstelling voorbetonvloeren ('t HARTenTERBEEK,1983).Dekolommenvande kasconstructiezijnapartgefundeerd (WAAIJENBERG,1979).Voormeer algemeneinformatieoverkassenbouwzie:KRIJNENenRUIGE,1977). Nuishetrisicodatgelopenwordtalsertocheenhogerebelastingopdegronduitgeoefendwordtnihil.Degrondzalwaarschijnlijkietsmeeringedruktworden.Hetdakvanhetbedrijfsgebouw datalskasvloergebruiktwordtmagnatuurlijknietingedruktworden tengevolgevaneenplaatselijkhogerebelasting.Deminimalebelasting opvloerendievermeldstaatindetabelvanNEN3850is150kgf/m. Ditisvoorvloereninwoningen.Voordekasvloerwordteenbelasting van200kgf/m aangehouden:ditligtruimbovendeminimalebelasting enistweemaalzohoogalsdebelastingdieeenkasvloeropdebegane grondondervindt.Dezewaardeisinhoofdstuk3.2toegepastalsnuttigebelasting.
6.2.V e i l i g h e i d
van het
glas
Hetindeglastuinbouwtoegepasteglasismeestal4mmdik.Cijfers vandeafgelopenjarenwijzenuitdatdezediktevoldoendeis.Door hagelenstormwerdjaarlijks4havandetotaleinNederlandaanwezige kassenonherstelbaarbeschadigd (ditisslechts0,5 o/oo).Schade komtechtermeervoor..Zelfsalzoudezeeenfaktor10hoger zijndanisditnogaltijdzeergering (0,5%). Alsdekasopeenhoogtevan5à6meterbovenmaaiveldkomtte staanzalrekeningmoetenwordengehoudenmeteengroterewinddruk. Hierdoor iseenverhoogdrisicovoorglasschadeaanwezig.Bovendien kandezeookpersoonlijkletselmetzichmeebrengenindeomgeving vanhetbedrijfsgebouw.Omdezerisico'steverkleinenmoetmeneen extraveiligheidsmarge aanhouden.Ditleidtdantotdikkerglas, dubbelglasofkunststof.Maarhierdoorkomterweerminderlicht binnenindekas (eenvuistregelindetuinbouwis:1%minderlicht vermindertdeopbrengstmet 1%).Hierstaattegenover,datdikkerglas, dubbelglasofkunststof (b.v.stegdoppelplaten,ditiseendubbelwandigeplaatvanPMMAopgebouwduittweevlakkeplatenopafstand
19
gehoudendoorschotjes),inverschillendematebeter isolerendanenkel glasvan4mm.Hierdoor isenigebesparingopdestookkostenmogelijk (HIKMSTRA,1979). 6.3. U i t v o e r i n g Bijplaatsingvaneenkasopdebeganegrondwordtmeestalgeen gebruikgemaaktvanhefwerktuigenendergelijke.Bijhetbouwenvan eenkasophetdakvaneenbedrijfsgebouwmoetzekerwelrekening gehoudenwordenmeteenlichtekraan,bouwliftofietsdergelijks, en ookmeteensteigerofheklangsdedakrand,tenbehoevevan deveiligheidvanpersonen/bouwvakkers.Inplaatsvandezesteiger ofbalustradekandeopbouwvandekasooknietdirectvanafde dakrandbeginnen,maarbijvoorbeeld0,5 tot 1meterhiervanaf. Ditisvooralgemakkelijkvoordetuinder,omdathijdanopdezelfde wijzealsopdebeganegronddebuitenwandenvandekaskanonderhouden (b.v.wittenenweerschoonspuitenvanhetglas).Bovendien kantijdensdeuitvoeringhiervangebruikwordengemaakt.Tenslotte kangeheelofgedeeltelijkvandezestrookgebruikwordengemaakt alsgootomregenwatervandekasoptevangen,zodateropgrotere afstandenlangsdegevelvanhetbedrijfsverzamelgebouwverticale regenpijpenlopen. Opfig.5aisheteenenandertezien.Fig.5blaateenandere oplossingzien.Hierisgekozenvooreensoortoverstekofuitkragend hekwerk.
Fig. 5.Inspringendeof gelijklopendegevelvankastenopzichtevan hetbedrijfsgebouweronder
20
7. VOORZIENINGEN BEDRIJFSRUIMTEN 7 . 1 . D a g l i c h t Alswewillennagaanhoenoodzakelijkdaglichtis,kunnenwe allereersteenonderverdelingmaken: 1.daglichtnoodzakelijkvoorhetwerkindebedrijfshallen 2.contactmetbuiten,hetuitzicht. Ad 1.Devoornaamstefunctievanhetraamishetverlichtenvande werkruimte. Bijeenonderzoekbleekdatin15%vandebezochtebedrijven menniettevredenwasmetdehoeveelheiddaglicht.Debedoeling wasbijhetontwerpdatdaglichtdevoornaamstebronvanverlichtingzouzijn.Hetgevolgwasdatdekunstverlichtingvaak deheledagbrandde (V.D.BERGenBOUMAN,1974). Bijeenraamhoogtevanongeveer4mkantot6à8metervanaf deramen,waardoorhetlichtnaarbinnenkomt,eenverlichtingsniveauvan250lux wordenbereikt.Bijtweezijdigelichttoetredingkunnenwetot 10meterbreedteverlichtentussende 250-500lux.Dezecijfersgeldenvoorschoonglas,langegebouwen zondertussenwanden,weinigglasroeden,beperkteafmetingvan kolommen,geenofgeringelichtbelemmeringenenbovenkantvan hetraamop3,20mbovenhetwerkvlak.Voortsmoetmeneraan denkendatingroteruimteneengrootverschilinverlichtingssterktekanoptreden.Eenhogereverlichtingssterktevlakbij hetraameneenveellagereverlichtingssterktevervanhet raamverwijderd. Deverlichtingsfunctiekandanookinvelegevallenbeterdoor daklichtenofkunstverlichtingwordenverricht.Temeerdaarde teinstallerenarmaturenmeestaltochmaximaalmoetenworden aangebracht,hoeftditgeenextrakostenposttezijn.Wèl natuurlijkalsaltijdallelampenbranden (afhankelijkvando horveeIheiddaglicht dirI)innenkoml).
21
Ad2.Hetuitzicht isvoorruimtenwaarinmendeheledagmoet verblijvenwelvanbelang.Hoewelinveelbedrijvenhetuitzichtdatderamenkunnenbiedenonmogelijkwordtgemaaktdoor gordijnen,matglasendergelijke,ishetverkeerd testellen datkunstlichttenallentijdevoldoendeis.Ditisvooral belangrijkalsmendeheledagineenruimteblijft.Contact metbuiteniszeergewenst,desnoodsdoorevenderuimtete verlaten. Tenslottedenktmenvaakdathetraamnoodzakelijkisvoor ventilatie.Hieronderzalblijken,datditniethetgeval is.
7.2. V e n t i l a t i e Metbehulpvankokersviahetdakisdeventilatievaakmoeilijk teregelen, 'sWintersbrengenzeooknogvaaktochtproblemenmet zichmee.Indezomerzijndeopeningennamelijkinhetalgemeen nietgrootgenoegomdewarmtediedoorhetdakendedaklichten naarbinnenkomttevervangendoordenogwatkoelerebuitenlucht; indewinterwordteralleenonverwarmde luchtnaarbinnengelaten, dieziekteenklachtenovertochttotgevolgheeft.Vandaardathet vrijwelaltijdzowel 'szomersals 'swintersbeterismechanisch teventileren.Ditgebeurtmeestalincombinatiemetverwarmingof koelingenbovendienkandanderelatievevochtigheidwordenaangepast. Wordtnaafweginggekozenvooreenmechanischeventilatievan hetgebouwdankanmenhetventilerenviaventilatiekappenendergelijkeophetdakofviadaklichtenachterwege laten,enderamen eenvoudigeruitvoeren (V.D.BERGenBOUMAN,1974). Uitdepraktijkblijktdatbijtoepassingvanmechanischeventilatiedebouwkostentot30%hogerkunnenzijn,danwanneergeen mechanischeventilatiewordttoegepast. Verderblijktookdatdezeextrakostenbinnen4à5jarenworden terugverdiend,doorwarmteterugwinning (mondelingemededeling:ir. C.G.THEIL,THD).Ditgeldtinprincipevoorelk(bedrijfs)gebouw metofzondertuinbouwkasophetdak.Eentuinbouwkasophetdak verplichtweltotmechanischeventilatiemaarhetvoordeelhiervan komtdirecttengunstevandenijverheidsbedrijven.
22
Hierbijdientmenniettevergetendateenveelbeterregelbaar enbehaaglijkerbinnenklimaat leidttotminderziekteverzuimeneen hogereproduktiviteit. Derhalvekandeconclusiegetrokkenwordendatdehogereinvesteringskosten,maarookhetvoordeeldatna4à5jaargehaaldwordt, nietmeegerekendbehoeventewordeninditonderzoek.
8.WARMTEBESPARINGEN Omnatekunnengaanofersprakeisvanwarmtebesparingen hoeveelditisbijdecombinatietuinbouwkassenopeenbedrijfsverzamelgebouwmoetenweeerstvaststellenwatdeverliezenzijn bij: - tuinbouwkasopdegrond -bedrijfsgebouwzondertuinbouwkasophetdak - tuinbouwkasophetdakvanhetbedrijfsverzamelgebouw. Detotalewarmteverliezenbijdecombinatiekasophetdakvan bedrijfsgebouwnoemenweE 1 ,detotalewarmteverliezenvoordekas opdegrondE„,endetotalewarmteverliezenvoorhetapartebedrijfsgebouwE .Dezetotalewarmteverliezen zijnteverdelen inwarmteverliezendoorhetdak (E,L),warmteverliezendoordegevel(E ,) dak ° enwarmteverliezendoordevloer (E, )(ziefig. 6). & vloer
gevel
Alsdetuinbouwkasophetdakvanhetbedrijfsgebouwstaat(zie fig.6a)zullendewarmteverliezendoorgevelendakvandekas onveranderdblijven.DaaromnoemenweE,,.+E„ ,=E„ (zie 2dak 2gevel 2rest fig.6b).Evenzozullenbijhetbedrijfsgebouwdewarmteverliezen doorgevelenvloeronveranderdblijven.Daaromnoemenwe E 0 , +E. .=E« _(ziefig. 6c). 3vloer 3gevel 3rest °
23
B
E2dak ^
J
^
^
<
,
fc
\
2
E2gevel «^ —
UJ
E2vloer
E3dak
Ejrest^y Fig.6.Warmteverliezenbijapartengecombineerdvoorkomenvanbedrijfsgebouwentuinbouwkas
Detotalewarmteverliezenzijn: voordekas:
F -F
voorhetbedrijfsgebouw: voordecombinatie: Debesparing (B,)isdan: B
1 -E 2+ E 3-E1
B
1 ~E2vloer+ E3dak
+F
2~ 2rest 2vloer E_ =E. +E,, , 3 3rest 3dak E =E +E 1 3rest 2rest
Dezebesparingwordtbereiktalsdetemperatuur inhetbedrijfsgebouwenindetuinbouwkasgedurende24uurdezelfdeis.Alswe alleenkijkennaardebesparingoverdag (tussen8.00en 18.00 uur), omdaterbuitendezeurenvrijwelzekerverschillendetemperaturen zullenheersenintuinbouwkasenbedrijfsgebouw waardoorereen warmtestroomopgangkomt (dusenigeverliezen),dankrijgenwe: B
3=
E„n (8.00u- 18.00u) 2vloer
/
£_,,(8.00u-18.00u) 3dak
Omdat 'snachts (18.00u- 8.00u)detemperatuur indekasop 10°Cwordtgehoudeneninhetbedrijfsgebouwniet,magwordenaangenomendatereenwarmtestroomvanuitdekasdoordevloernaar benedenopgangkomt.
24
De gemiddelde buitentemperatuur inhet stookseizoen (15september tot 15mei)wordt gesteld op5-6°C (tussen 18.00uuren8.00uur) (mondelingemededeling ir.SCHUUR,THD).De gemiddelde binnentemperatuur isinhet bedrijfsgebouwenkele gradenhoger (ook alser tussen 18.00uuren8.00 uurniet gestooktwordt)enwordt gesteld op8°C. De temperatuur indekaswas 10°C 'snachts duser issprakevan eenwarmtestroom. Dezewarmtestroom kanop sommige dagengroter zijnmaar nietzoveelgroter,omdat zelfs eenmatig geïsoleerd gebouwmoeite heeft ombinnenenkele urenaftekoelenvan 20°Cnaar bijvoorbeeld 5°C.Bovendienmag insommige gevallende temperatuurniet lager wordenomdat anders schade aangebouwen/of inrichting kanontstaan. (Voorbeeld:schoolgebouwenmogenniettotbeneden 10°C afkoelen omdat er anders teveelcondensatie optreedt). NaastB.enBowordtooknogeenbesparingB„ uitgerekend: B = E
2
+
[E
2vloer ( 8 , 0 °u ~18 ' 00u )+
E
3 d a k ( 8 , 0 0u " 1 8 , 0 °u )i
.,. (18.00u- 8.00 u) idak J
Hierbijwordt debesparing door het dakvanhetbedrijfsgebouw welmeegerekend.Als ereenwarmtestroomnaar benedenontstaat,zijn er immers geenverliezennaarbovenmogelijk.Debesparing door de kasvloerwordt geheelverwaarloosd,het isalsof dekasopde grond staat inplaatsvanophet dakvaneenbedrijfsgebouw. Tenaanzienvandedrie genoemdebesparingen kandevolgende conclusieworden getrokken: B iseenenigszins optimistischevoorstelling van dewerkelijkheid B_ iseenzeerpessimistische voorstelling vandewerkelijkheid B„ iseenenigszins pessimistische voorstellingvande werkelijkheid. Dewerkelijkheid ligtdus tussenB.enB„.Omditnauwkeurig tekunnen bepalen iseenzogenaamde 'nietstationaire'bouwfysica berekening nodig.Dit iseenuitgebreide berekening dievoor dit onderzoekte vergaat. Inplaats daarvanwordendebesparingen (B,,B„enB,)volgens de'stationaire'methode uitgerekend.Hiertoewordt eenetmaal in driedelenverdeeld (zie tabel 1).Dezeverdelingwijkt ietsafvan een werkdagmaar ditmagwordenverwaarloosd,omdatopwarm- enafkoeltijdennietwordenmeegerekend.
25
Uittemperatuur-gegevensvanhetKNMIoverdejaren1961-1970 zijndegraadurenpervaststookseizoen (15sept,tot15mei)voor verschillendegewenstebinnen-temperaturenberekend (tabel2).
Tabel2.Graadurenx1000
Gewenstebinnentemp.in°C Tijd 8o
go 10o
n
o
12 o
13 o
14 o
15 o
16 o
17 o
18 o
19 o
20'
21'
0-8uur 5,47,3 9,2 11,213,1 15,016,918,920,822,724,626,628,530,532,4 8-18uur 0,3 2,75,1 7,6 9,9 12,414,817,219,621,824,026,328,731,033,4 18-24uur 2,1 3,65,0 6,5 7,9 9,4 10,812,313,715,1 16,517,919,420,822,3 (uit:Bouwfysicag.c.41deel1jan. '83,THD,CivieleTechniek)
Intabel3zijnhieruitdetotaleaantallengraadurenafgeleidvoor B.,B„enB„,gescheidenvoortuinbouwkasenbedrijfsgebouw.
Tabel3.
Tijd
Kas
Bedrijf
Kas
Bedrijf
Kas
Bedrijf
°C gr. uren
°C gr. uren
°C gr. uren
°C gr. uren
°C gr. uren
°C gr. uren
0-8u.10°11,2 10°11,2 10° -
8° 7,3 10° -
8° -
8-18u.20°31,0 20°31,0 20°31,0 20°31,0 20°31,0 20°31,0 18-24u.10° 6,5 18° 6,5 10° Totaal
48,7
48,7
8° 6,5 10° 31,0
Formulevoorenergieverlies (NEN1068) E=kxAxEATx AT waarin: k=warmtedoorgangscoëfficiënt (W/m K) 2 A=oppervlakte (m)
26
8° -
44,8
31,0
31,0
Aï=eengedurendeeenbepaaldetijdAToptredendtemperatuurverschiltussenbinnenenbuiten(K) AT=detijddathettemperatuurverschilAToptreedt (h) F.AT.AT=hetaantalgraadurenoverhetstookseizoen(K.h) Bijeenbedrijfsgebouwwaaropgeenkasstaatzalhetdakeenisolatiepakkethebben,vanongeveer3tot5cmdikisolatiemateriaal.Dit 2 leverteenk-waardeopvan±0,7 (W/mK). Deberekeningenwordenper 2 m dakoppervlaktegemaakt (zietabel4 ) . Voorhetbepalenvanhetwarmteverliesvandevloerineenkasopde beganegrondwordtinprincipedezelfdeformulegebruikt,uitgebreidmet eenweegfactora (NEN1068) 1 a= 1+k. vloer Deformulewordtdan: Ei
x -.
=k 1
vloer
vloer
r-
xAxEATxAr
1+k
vloer
Devraagisnu:hoegrootisdekvandevloervandekasopdebeganegrond?Vaakheeftdezevloerslechtseenverhardtransportpad. Alsweaannemen:k=3 danwordt kx
1 =0,75 1+k alsk=2 danwordt
kx
1+k
=0,66 •enalsk=4 danwordt
k x
Hk=0 ' 8 '
Wehoudenvoorderestvandeberekeningaandatk=3(zietabel4), Tabel4.Alternatieveberekeningenvandetotalewarmtebesparing
Plaats
B, gebouwdak
k(W/m2K)kx-1
0,7
kasvloer B„ gebouwdak
0,75 0,7
kasvloer B~ gebouwdak kasvloer
0,75 0,7 0,75
A(m) ZAT.AT Einkwh/ TotaalBin jaar/m2 kwh/jaar/m2 1
48,7
34,1
1
48,7
36,5
1
44,8
31,4
1
31,0
23,3
1
31,0
21,7
1
31,0
23,3
70,6
54,7
45 27
3 Als 1m aardgas=7kWhdanisdebesparing: o _70,6 _i n , 3 , 2 B.| = — -10,1m aardgasperm perjaar 45 7 B » 3 2 B„=—•=—=/,om aardgasperm perjaar
B.
y=6,4m aardgasperm perjaar.
VoordeinNederland zeerbelangrijketeeltvantomaten,komkommersenrozenliggendeoptimaletemperaturenhogerdandehieraangehouden20°Coverdagen 10°C 'snachts.Indezegevallenkande besparingookhogerworden.
9.KOSTENVERGELIJKING
Indevoorgaandehoofdstukkenzijndediversebouwkostenverhogende ofverlagendefactorenonderzocht,diezichkunnenvoordoenbijde combinatievantuinbouwkassenophetdakvanbedrijfsgebouwen.Hier volgteenkorteopsommingvandezefactoren.
K o s t e n v e r h o g e n d
v o o r de
c o m b i n a t i e :
- zwaarderedraagconstructieenfunderingvoorhetbedrijfsgebouw - zwaarderevormentoetepassenopdekasconstructie -hogereuitvoeringskostenbijdebouwvandekasopgroterehoogte - specialevoorzieningenomdegevelsenhetdakvandekaste kunnenreinigenen/ofrepareren -eenanderewaterdichtetopafwerkingvoorhetdakvanhetbedrijfsgebouw -eventueelhogereinvesteringsen/ofexploitatiekostenvoorhet tuinbouwbedrijf;denkaanwateroppompen,liftendergelijke - zowelvoordekasalsvoorbedrijfshaleenniet-idealelengtebreedteverhouding -eenkleingedeeltevandegevelvanhetbedrijfsgebouwwordt gebruiktdoorhettuinbouwbedrijf.
28
K o s t e n v e r l a g e n d
v o o r de
c o m b i n a t i e :
-economischgrondgebruik (ïuimtewinst90%) -warmtebesparingendoordakbedrijfsgebouwindekas -warmtebesparingendoortoepassingvaneenduurderekasconstructie (dikkerglas,dubbelglasofkunststof)dienoodzakelijkblijktte zijnomaandezwaarderenormentevoldoen -besparingomdat isolatiepakket,bitumenenballastophetdakniet wordtaangebracht -warmtebesparingdoorgecombineerdeverwarmings-enofluchtbehandelingssysteem (welapartregelbaar). Vandehiervoorgenoemdefactorenhebbensommigeweiniginvloed. Defactorendiehetmeestebijdrageninkostenofbesparingenzijn: a.zwaardere,dusduurdereconstructieenfunderingbedrijfsgebouw b.doorzwaarderenormenduurderekasconstructie c.economischergrondgebruik d.warmtebesparingendoorhetdakvanhetbedrijfsgebouwnaar dekasenomgekeerd. 2 ada.Destichtmgskostenvanbedrijfsgebouwenperm vertonenin depraktijknogalgroteverschillen.Omeenideetekrijgen volgthierondereenkortelijstvaneenaantalgebouwdeofnog tebouwenbedrijfsverzamelgebouwenenenkeleverbouwdegebouwen totbedrijfsverzamelgebouw.(Tabel 5). Dezeverschillenwordenondermeerveroorzaaktdoor: -degrondprijs -despecifiekeeisenverbondenaandenijverheiddie inhetgebouwwordtgevestigd -demateenwijzevanafwerking,vormenaankleding,mede inverbandmetdevereisterepresentativiteit. Alsvoordatmetdebouwwordtbegonnenalbekend iswiede 2 huurdersc.q.koperszullenzijnkandem prijsperdeelvan hetgebouwverschillenalnaardespecifiekewensenvande ondernemers. Alsdegebruikersnognietbekendzijnophetmomentdatmet debouwwordtbegonnenmoetendeopdrachtgeversenontwerpers meteencascovolstaan.
29
m co
C cu
O
CM
o o
00
•u u co cu o o.
oo CTN
O
O
CS S-.
O
cu
I
i O h 4_i cu
CO
eu M
•u o
B
ft cö ex t - l
CU rH Z >
o
CM
1
1
i
1
o o m o in CN
co
o
in
o
1
CO
l
o o CN
T-
*-
o >
o CO T3
0
I CU •r-l n 4-1 CU CU r*i CX CO
CS
eu
ftr-1
o >
o o o
o o o
CO
-vt-
e-
o o
cu cuo 4-1,00
cu
•H
— o CT>
O
vo
m
co
m
O
I CO
o o o o
e
0 cu
•H c & cu 3 4-1
O co
CO
O
t-l M CU
CO ÖO
>
o o o o o m
c
•r-l 4-J
-0
cfl M 4-i
0
cu *o
o 0
I
CN
O
I
>
e
«K
m vO Ol
CO
Q
m
O
O
«f.
i
o o o
o o
o
ft
o
i
« o o o o o m
-o eu 4J
CM
3 eu
25
S5
>
>
>
H
H
ÖO
eu >
ÖO
o
II
II
3
T3
o
r* 3 O
0
M eu
ao cfl (3 CO CU S5 > ••-I
•H
r-l
X)
CU
o
•H 4-1 CO
CU
s1
M-l
O
U 0) T3
U
x> cfl
i—i
tu
O
CU
ft U
eu
r0 4J
T3
C cfl H
cfl cfl
S-l
S
r*
cfl ,0
ft
r-l
cfl O
M O Q
X. 4-1 r-l CU
4-1
o
O
rC
s
-*Ü
eu
Q
u
r-l
cfl Pu
BÖ
r* co ÖO
3 CU •H
0
CO
.0 a
4-1 Cfl 4J CO
3
cfl cfl r-l
ft CO
4->
00
0 •r-l
00
cu CO
cu
>
0 eu
oO r-l
3
4J
t—i
rÛ
m r-l eu O
u
M O O
cfl cfl
X
>
X! O
eu u
T3 U O
a
0 eu
f—1 r-l Cfl Cfl
ff!
00 cfl cfl
.M
•r-l •H
ff! & CO 0 cu p
"-I •r-l
Pi
U CU
>
a >
0
ca
3 O rO r-l
o 0
0 cu
4-1 co
crt
0
0
4-1
30
3 O
e
O) r*i
0 ca
CN
CO
O
«s
3 U
0)
I 00
•i-i
co 3 4J cO 4-1 C/3
t-l 60
c
o o o o o o
>
>
o
I
CS
cu
CU
O) 4J
o o o o m
I
r-l cfl O CO O £> & > U
0)
S-l 'O CU rO
CN
CU
Ü •H 4-1 00
o oo
vO
-o o
4J
o o o o o o
o o o
O
60
oo ö
•1-1 r-J
cfl
r-W r*
u cu
>
2
..
Dekostenzoudenlagermoetenzijndandem prijzendiein tabel5vermeldstaan.Dehuurdersc.q.koperswordteen standaardvoorzieningenpakket aangebodenenbepalendaarna zelfwelkeaanpassingen,uiteraardbinnenbepaaldegrenzen, zijzullenverrichten.Ookinhetgevalvaneentuinbouwkas ophetdakvanhetbedrijfsverzamelgebouwzullenopdrachtgeverenontwerperernaarmoetenstreveneencascotebouwen 2 waarvandekostenlagerzijndandesomvandem prijzen,die intabel5vermeldstaan. Hetisdanookzinvolleromnategaanhoeveeleencombinatie tuinbouwkasopdakbedrijfsgebouwmaximaalextramagkostenom dehogereinvesteringbinneneenvantevorenvastgesteldaantal jarenterugteverdienen.Ditterugverdienenisgerichtopde besparingenperjaardoordecombinatie.Opdezewijzekunnenwe ooknagaanofhet loontbestaandebedrijfsgebouwengeschiktte makenvoortuinbouwkassenophetdak. Aangenomenmagworden,datvooralbijbedrijfsgebouwenmetde zogenaamde 'lichteofzeerlichte'dakconstructie,deaanpassingskostenveeltehoogzullenzijnombinneneenaanvaardbaretermijn terugtekunnenverdienen. adb.Dekostenvantuinbouwkassenverschillenveelminder.Alswehettype kas,dehoogte,vormengroottekennenstaandekostenperm alvast.
2
Inditonderzoekgaathetomtelenvansnijbloemen,maardemogelijkheidvoorhettelenvananderegewassenmoetaanwezigzijn. Bijeengoothoogtevan±3meterisdeprijsvandekas opdebeganegrond±ƒ100,-/m (mondelingemededelingir.C.VAN OOSTROM,ICWenir.D.B.PAUL, THD). Dezwaarderenormenwaaraandekasmoetvoldoenverhogendebouwkostenvandekasophetdakvanhetbedrijfsgebouwmet±25% (inclusiefeventueeleenlift)(mondelingemededelingir.D.B.PAUL, THD).Voordebouwkostenvaneentuinbouwkasophetdakvaneen . . . . bedrijfsgebouw,bijeenkashoogtevan3meter,wordtƒ125,-/m aangehouden.
2
2
adc.BedrijfsterreinindeomgevingvanLeidschendamkostƒ 150,-per 2 Tuinbouwgrondindezeomgevingkostƒ20,-perm .Bijeencombinatie
m
vantuinbouwkasopbedrijfsgebouwmagverondersteldwordendat 2 voorbeidebedrijvensamenƒ150,-perm wordtberekend.Een
31
bedragvan90%xƒ20,--=/18,- perm isdan 'over'en'dit kanaangewendwordenomdemeerkostenvanhettotalegebouwte verlagen. add.Geblekenis,datdecombinatietuinbouwkasopbedrijfsgebouw minderwarmteverliezenkentdanwanneerdebedrijvennietgecombineerdworden.De.hieruitvoortvloeiendeenergiebesparing isvanbelang omdatjuisthiermeebepaaldmoetwordenwelkehogere investeringterugverdiendkanwordenbinneneenvastgesteldeperiode (zietabel6). Watdemaximaleextrakostenmogenzijnishierondermeteenrekensom aangegevenvoor25,20,15en 10jaar.Dezekostenzijndesomvande contantewaardenvandejaarlijkseopbrengstengedurendehetgekozen aantaljaren.
2 Tabel6.Besparingopverwarmingskostenperjaarperm vloeroppervlakte
Besparinginm gas
10,1
Besparinginguldensbijeen gasprijsvanƒ0,43perm^
ƒ 4,34
7,8 ƒ3,36
6,4 ƒ2,80
Erwordtuitgegaanvan2scenario's: 1)eenrentevan8%eneenenergieprijsstijgingvan4% 2)eenrentevan 10,5%(objectfinanciering,Rabobanknovember 1984) engeenenergieprijsstijging. Hetbepalenvande 'opbrengstfactor'voorscenario 1gedurende20jaar gaatdanalsvolgt: na 1jaar
+na2jaren+
na20jaren (A.DELL'ISOLAenKIRK, 1981)
1,04
1,04'+
1,0420
1,08
1,082
1,08
1
20
=13,78
VermenigvuldigdmetB..levertditeenbesparingopvan: ƒ4,34x 13,78=ƒ59,80perm 2 . Intabel6zijndeoverigeberekeningengemaakt.
32
fi >
M
00 3 C O •H Xi
CU
r^
00
eu
en
co
vO
o m
oo oo
-*
rO
CN
O
CTi vO
vO
CO
m
CO
CO
00 CTi
*-
«o eu
u ta
o 00 X! co U eu
rt &
> a
CN pq
eu •u eu co X
c «
co
m
co
vO
o
r-~
CN
«-
vu
er> co
O co
o
CN CN
CN
o oo
oo
vO
CO CTi
CN
oo
O
00
CO
CN
CT»
co
o
4J
C
(U X
o o
ca
e
CU T3
M
•H ca
C
TVO
CN LO
•<- *
CN
c8
•K
=
00
O
o
CM
••-
> eu l M eu T3 •<-<
TS
c O ^ ÖO
•a c s ou o U X o 00 eu 00 >
CU O U}
& — o 3
O XI CU M CO 4-4
•1-1
•<-! •i-(
CO
n T) 0) Xl
eu eu
u ca
fi eu a
C
C
o
i-i
VJ
(U
> C
CU 4-1 (0 O
M CU 1-1
ta
oo
oo
oo
oo
oo
«K
:
:
s
•K
C
S
eu ex>
X A! W co ca
m
m
m
m
m
m
m
m
CN
CM
CN
CN
CM
CM
CN
l
l
1
1
1
i
l
CM 1
-3" O
cr> vO
co oo
CO CN
O
vo »-
m
CO
vO
oo
CN
4->
co O
.*! CU •u
g £4 ca
ca e s
e
CO
a
co 00 C d) U X ex o
a &
X ca
& o
00
c eu
• fi H c eu J«S
eu u eu
m
CN
H,
=
CO CJ-i
CN
m co
ON
•o-
O
CN
CM
O
oo o
CN
co
vO CN
co
o
60
C
co
•H
CN
^4
ea eu co eu X
oo
oo
m
o
CN
•1-1
eu
C7\ CN
co
o
Xi ca H
CM
o o
•rH
S
E
o
> c eu
oo
c
(U cd -M >-i co 4-1 O
> CO
X
oo
u
Ö0 •H 00
oo
u cB
C
eu o
C/>
TJ •I-1 •H 4-J
a o o h4
O •i-l
CN
O CN
m
cd C eu u co
CM
CM
33
10.CONCLUSIE Deextrainvesteringskostenvooreencombinatiebedrijfsverzamelgebouwmettuinbouwkassenophetdakwordengeraamdop+ƒ56,-perm, vooreenbetonnendraagconstructie (ziepag.15). Volgensscenario 1(tabel7)magdeverhogingvaninvesterings2 kostenmaximaalƒ5 4 , —perm zijn(oppagina26werdgeconstateerd datB~eenenigszinspessimistische schattingvandebesparingwas) bijeenlooptijdvan25jaar. Hetisdusnietmogelijkombinnen25jaardehogereinvesteringskostenterugteverdienen.Bovendienzalzelfseenversterktetuinbouwkaswaarschijnlijkniet25jarenmeegaan.Hetbedrijfsgebouwkanwel eenlevensduurvanmeerdan25jarenhalen. Nietonderzocht isofhetwerkenopgroterehoogteookandere kosten (anderedandelift,wateroppompenenz.)metzichmeebrengt. Evenminisonderzoekgedaannaarpsychologischebarrièresdiekunnen bestaan,zowelaantuinders-alsaannijverheidszijde.Iederwil zoweinigmogelijkgehinderdwordenbijzijnbedrijfsuitoefening. Eventueel zoumetbehulpvaneenenquêtedebereidwilligheidvan zoweltuinderszijdealsvannijverheidszijdeomeendergelijkproject optezetten,nagegaankunnenworden.
34
2
LITERATUUR
BERG,H.C.VANDEN,enA.M.BOUMAN,1974.Bedrijfshallen,uitgave Bouwcentrum,Rotterdam DELL'ISOLA,A.J.,S.J.KIRK,1981.Lifecyclecostingfordesign professionals,NewYork GRONTMIJ,1981.BedrijfsverplaatsingsonderzoekindeHaagseregio HART,C. 't,enC.TERBEEK,1983.Onderzoeknaaroptimaleconstructie betonvloer.VakbladvoordeBloemisterij3 HIEMSTRA,J., 1979.Denarkas.VakbladvoordeBloemisterij35 KRIJNEN,H.J.M,enK.RUIGE,1977.KassenenWarenhuizen,Educaboek MISSET,B.V.C.,oktober 1984.MissetRichtprijzen SPEK,J.C.,1980.N.P.R.kassenbouw.VakbladvoordeBloemisterij10 WAAYENBERG,D., 1978.HetVenlowarenhuisdekvolgensNEN3859.IMAG publicatie99 , 1979.FunderingVenlowarenhuizen.VakbladvoordeBloemisterij37
35
Bijlage1
- Kostenraming voor eenbetonnen draagconstructie (cassettevloer) 2 2 met een dakbelasting van 400kgf/m (4000N/m ),zie blz.10.
Omschrijving
Totaalprijs
Eenheidsprijs
Hoeveelheden
Onder aannemer
man-mate- man-mateuur riaal uur riaal Voor een constructiedeel van 3x 3,2 m2 Bekisting: be- en ontkisten vloer kunststof vormen
9,6m 1 10,- 9,6 96,16 st 0,07 15,- 1,1 240,-
Betonstorten: totale dikte 35 cm. spiegel 7cm Q 0,35 x 3x 3,2 = 3,36raafcassettes: 16x0,55x0,60x0,28= 1,48m 1,88mJ Wapening: ribben 1 4x3,00+ 4x3,20 =24,8ra 4 staven 016-*4x24,8= 99,2mx1,578 ii kg/m1 matten: ++ 100x10006->• 9,6x4,44kg/m 2
1,5 115,-
2,82216,-
156,5kg
1,80
ƒ282,-
42,6kg
1,50
ƒ64,13,52 552,-ƒ346,xƒ33,-••ƒ446,16
Totaal
-»•ƒ998,(I)ƒ 1344,Kolommen: voor een constructiedeel 9x9,6 lengte 6m, 1per „ 9x9,6m 2 afm. 45x 45 cm 1,215m wapening 1,215 x 150kg bekisting 6x 1,8 = 10,8m
183kg 2 108m
115,-
4
ƒ140,30
1,80 2
329,40
15,- 21,6 ƒ162,25,6 ƒ302,30ƒ329,40 xƒ33,•*ƒ844,80 -»ƒ1147,10 Subtotaal
Per constructiedeelvan 3x 3,2 m
36
1
ƒ1476,50
n 7 o , !° x 3x 3,2 = (II)ƒ164,9x9,6
Bijlage 1vervolg ƒ 1508,-
DesomvanI+II= Bouwplaatskosten ±12% Alg.kosten Winst+risico
± 6% ± 7% ±25%
Totaal
ƒ 377,Totaal
Ditisperm
2 1885 9,6
196,-perm
ƒ 1885,-
2
Waterdichteafwerking 2 betonlaag:ƒ15,-àƒ20,-/m ±20,-perm
2
Totalekostenbetonnen draagconstructie
±216,-perm
37
Bijlage2
Kostenramingvooreenstalendraagconstructiemeteendakbelasting van400kgf/m2 (4000N/m2) (zieblz. Omschrijving
) Hoeveel-Eenheidsprijs Totaalprijs heid manuurmate- manuuronderriaal aannemer
Vooreenconstructiedeelvan 9x9,6 m2 : 1kolom:HE400A;6mlang à125 kg/m1 750kg balken:IPE500(2x); 19,2m lengte à107,3
2060kg
IPE.550(1x); 9m lengte à122,5
1103kg
aandeelwindverband:
85kg 3998kg
Dakplaten:PSV73 e.g. 12,5kg/m2,af m.9x9,.6m Beton(dik13,5cm) 0,135 x86,4 -* 2 2 Wap.matten:86,4mx10kg/m
2,50
86,4 m 0,25
28
11,6 m3 2 864 kg
9995,22
115,-
->
2 419,20
23,20 1 3 3 4 , 1 296,-
1,50
45,2015 044,20 x
3 3
' - + 1 491,60 Sub. 1 t o t a a l ƒ16 535,80 Bouwplaatskosten±12% Alg.kosten ± 6% }±25% Winst+risico ± 7%
Ditisperm Waterdichteafwerking (kasvloer) 2 ƒ 15,-àƒ20,-perm Totalekostenstalendraagconstructie
38
->•
4 133,95
Totaal:
20669,75 86,4
ƒ20 669,75
,_.n 2 ° ' -P e r m
=/ 2 4
=± 20,-perm ±f 260,-perm
Bij!.-.ge3
Lijstvangebruikteafkortingene.d. NNI
NederlandsNormalisatie Instituut
NEN3850
NederlandseNormvoorberekeningenvanbouwconstructies
NEN3859
NederlandseNormvoorkasconstructies
NPR3860
NederlandsePraktijkRichtlijnvoortuinbouwkassen, iseenverduidelijkingopdenorm
NEN1068
NederlandseNormbetreffendedethermische isolatie vangebouwen
LEI
LandbouwEconomischInstituut
IMAG
InstituutvoorMechanisatieArbeidenGebouwen
THD
TechnischeHogeschoolDelft
PMMA
Polymethylmethacrylaat (kunststof)
lx
afkortingvanlux,deeenheidwaarindeverlichtings1lm sterktewordtuitgedrukt:1lux= 1m 2 afkortingvanlumen,deafgeleideeenheidvoor licht-
lm
stroom (afgeleidvancd) cd
afkortingvancandela,delichtsterkte inloodrechte richting,vaneenoppervlakgelijkaan ,.
n n n gedeelte
vaneenvierkantmet zijdenvan 1metervaneenintegralestralerbijdestollingstemperatuurvanplatina ondereendrukvan 10132N/m^ N
Newtonvolgens SIstelsel9,8N=1kgf
k
dewarmtedoorlatingscoëfficiënt (hetk-getal)
R
dewarmteweerstandscoëfficiënt (R=T-)
K
k Keivin
(0Keivin =-273°C)
39
