SEPTEMBER Uit de dagboeken van Pater Benedictus Van Doninck. Gemeentelijk Archief Bornem - 9 -

Uit de dagboeken van Pater Benedictus Van Doninck

SEPTEMBER 1914 Dinsdag 1 september 1914 (dag 30) Om 6 uur heeft hier ook mis gelezen de eerwaarde G. Redemptorist Verstraeten, vrijwillig aalmoezenier van ’t leger, was gisterenavond hier aangekomen en vertrok om 7 ½ naar Schelle. Hij was van gevoelen dat wij het hier moesten uithouden tot het uiterste. Men begint in de Donk al het houtgewas, boomen en wijmen af te kappen, en het nieuws wordt bevestigd dat alle huizen van ‘t wit Peerd af tot de dreef worden afgebroken. Slechte gazetten (de nieuwe gazet) in het dorp rondgevent, verspreiden den laster dat de Paus van Rome zich heeft gezelfmoord, dat hij 5 miljard aan de Pruissen had gegeven en anderen onzin. Ongelooflijk, maar waar, dat zogezegde ontwikkelde (?) mensen van Bornem zulke kwakkels aannemen, heel ernstig komen vertellen en er schijnen geloof aan te hechten. Dezen avond na 8 uur thuiskomst van onze compagnies, met Komdt. Janssen. Zij zijn op verkenning geweest rond Baasrode en Buggenhout, hebben er 2 Pruissen gedood, 2 gekwetst en 5 krijgsgevangen genomen, deze zijn naar Antwerpen gebracht. Van de Belgen 1 man gedood. Generaal-abt De Bie had met een kaartje ’t verlangen uitgebracht dat broeder Hilarius bij hem naar Gastel zou komen. Dit was voor den broeder een bevel. Hij vertrok dezen morgen. Broeder Bonifacius, de senior, werd ook ongedurig en ging op ons aanraden met hem mede. Bovengemeld kaartje maakte sommigen nog al last en kwaad bloed. Broeder Remigius en broeder Marcus

werden ook aan ’t wankelen gebracht wat zij zouden doen, maar tenslotte hielden zij stand. Broeder Bonifacius en broeder Hilarius vertrokken met den eerste trein over Temse – Hulst naar Holland in de pastorie te Oud-Gastel waar generaal-abt zijn hoofdkwartier had. Woensdag 2 september 1914 (dag 31) Om 6 uren mis gelezen in de Presentatie. Daarna ontbijt genomen aldaar bij den E.H. Bouwen, deze was voornemens in den namiddag met den trein naar Herentals te geraken en dan verder naar Morkhoven, zijn geboortedorp. Onderpastoor Verbist zou den oude man en diens sukkel van meid tot Herentals vergezellen. De meid kon niet uitgejammerd geraken over ’s pastoor koffer die in de pastorie waarschijnlijk verbrand werd. Broeder Laurentius gaat slapen voortaan op de cel van Aelredus en broeder Remigius op de cel van Tezelinus. Ze konden op hun dormpter ’s nachts niet slapen van ’t lawaai der soldaten. Broeder Paulus en broeder Marcus hebben er geen hinder van en slapen toch. Deze morgen als Placidus opstond ’t kwart voor 4 uren, zag hij in de richting van de Pik een zeppelin noord-zuid, die beschoten werd door de redoute van Puurs, doch zonder zichtbaar uitwerksel. Men zegt dat hij te Antwerpen is verjaagd, nadat hij bommen had geworden in de stad. Om 1 ½ onder de lectio spiritualis komt E.H. Prior op mijne kamer gelopen en zei dat er een Belgische kapitein gekomen was met vier gewapende soldaten om de abdij te visiteren. Beneden gekomen vonden wij ze reeds in de bibliotheek snuffelend.

Bibliotheek van de Sint-Bernardusabdij

© Gemeentelijk Archief Bornem

-9-


De kapitein was tamelijk barsch en kortaf. In de bibliotheek moest niets open-gemaakt worden en was ’t gauw afgelopen. Maar dan in de Prelaatskamer niet zo vlug. Eerst moest de Amerikaanse lessenaar er aan. Hij was op slot en daar wij geen sleutel hadden, werd hij losgevezen en omhooggetild. Alle schuiven en schuifjes opengetrokken, correspondentie en plannen van ’t huis nagezien; daarna de antieke kas van Roozendaal doorsnuffeld. Item de kassen met boekenrekken. Op de grond stond een toegenagelde kist van H.H. generaalsabt. Met de punt der bajonet werd deze opengebroken en de inhoud tot het laatste toe onderzocht. Midderwijl vroeg ons de kapitein van welke nationaliteit de eigenaar der kist was en waar hij verbleef. Dan ging hij voorop naar de slaapkamer van den Prelaat. De brandkast in de hoek aan het venster bleef onbemerkt, doch een soldaat opende de schutdeur voor de grote brandkast en wenkte de kapitein zeggende : le coffre fort est ici. Hij gebiedt ons te openen. Na een korte aarzeling haalt E.H. Prior den sleutel. Intussen komt ook de Oeconome Placidus binnen. De kapitein vroeg of wij Belgen waren, naar ’t getal der religieuzen, hunne nationaliteit, hoeveel afwezigen, enz. Na wat getaffel geraakt de deur open. Nu moest de bursarius en de oeconomus nog om hun restpectieve sleutel voor de oude brandkast. Dozen en pakken werden allen gewikt en gewogen maar niet geopend. Naar geldwaren werd niet gezocht of gevraagd. Terwijl de Prior de deuren sloot, was de kapitein al den trap op naar den dormpter, twee zijner manschappen beneden latend. Deze gingen het calefactorium binnen en begonnen daar ook visitatie te doen, maar Leonardus in zijn lezing gestoord protes-teerde op zijn Frans en ze hielden hun poten thuis. De kapitein visiteert eerst het oud ziekenhuis, waarheen wegens de inkwartiering, de oeconome zijn bureau had overgebracht. Vandaar naar de cellen van Henricus en Martinus; gooit er kas en lessenaar open. Item op de cel van Tezelinus, dan in de calefact der juniores, trekt er, tot groot genoegen der assistentie die schuif open waar slechts stofdoeken en andere rommel ligt, beziet de kassen in den gang, loopt het noviciaat ten einde en dan linksom tot aan de kamer van den Prior. Vandaar naar den dormpter der broeders waar hij alleen de ziekenkamer opent; dan langs den keukentrap naar beneden, door den pand naar den toren der kerk, dien wij hem alleen laten opklefferen. Terug in de sacristie, worden er enige deuren en kassen geopend. Item de kassen waar de tapijten liggen. Dan achtte hij zijne taak volbracht en het gefronst gezicht werd bijna vriendelijk. “Rév. Pères, zei hij, une telle visite ne doit gueres vous etre agréable ; c’est aussi pour moi une triste besogne.”


Hij gaf ons den tijd niet om uitleg te vragen, want met een wip, doch vriendelijk groetend, was hij langs ‘t hospice de straat op met zijne mannen. De visitatie had juist een uur geduurd. Om 4 ½ komt meneer Jules Mees de registers vragen, die hij mij over enige weken uit het staatsarchief van Brussel had ter inzage meegebracht. ’s Anderendaags werden hem die terugbezorgd. Hij vertelde dat een kapitein met 4 manschappen deze middag het kasteel van graaf de Marnix hadden onderzocht en alle kamers en lessenaars opengebroken. In het dorp werd reeds verteld dat er in de abdij een toestel van draadloze telegrafie was ontdekt en in beslag genomen ; dat de abdij en het kasteel verdacht werden in verbinding te staan door telefoon of telegraaf, dat de vreemdelingen bijzonder werden in ’t oog gehouden , en meer andere praatjes. Hij wist nog niet dat diezelfde mannen hier ook al geweest waren, maar dacht dat ze komen zouden. Ik gebaarde van niets te weten. Donderdag 3 september 1914 (dag 32) Heerlijk septemberweer. ’s middags in de schaduw 25°. Een twintigtal geniesoldaten is bezig met graszoden af te steken tussen de lindeboomen in de dreef. Ze moeten dienen tot dekking van de tranchee-abri buiten de bospoort. Nu en dan hoort men een kanonschot in de verte. Om 2 uren ontving E.H. Prior een telegram uit Hontenisse ondertekend A.N. Amadeus als volgt : Hugo, Leonardus moeten komen vandaag beveelt generaal, wacht Hulst acht uur Amedee. Om 5 uren is Amadeus hier aangekomen en om 6 ½ terug vertrokken met Leonardus en Hugo. Et hic duo abierunt tristes et plorantes brevi se redituras sperantes et promittentes ! Geen officie om 5 uur. In de meditiatie om 7 uren waren nog 2 priesters en 3 broeders ! Vrijdag 4 september 1914 (dag 33) Dezen morgen werden van Willebroek 3.000 Duitsers gesignaleerd. Onze compagnies gaan er op af … ’s middags kanongebulder in die richting. De vlag van ’t Rood Kruis op den Dilft-toren enige dagen gestreken, opnieuw gehesen. Op het veld tussen Geul en Steenen molen nieuwe loopgracht. Om 4 begint men in ons bosje parallel aan de kabal een abri-tranchee te graven. Om 4 ½ brandt het huis van Schutters en wordt het dak van ’t Wit Peerd afgebroken. Om 5 ½ schiet het fort van Bornem op een vlieger.

- 10 -


Ook in de tuin van de abdij werden loopgrachten en prikkeldraadversperringen aangelegd.

Zaterdag 5 september 1914 (dag 34) Deze morgen ontvangen wij het nieuws van de Pauskeuze : Ecriva Benedetto XVe ! Er wordt verteld dat de Duitsers gisteren Dendermonde hebben ingenomen. In den voormiddag passeren er 2 vliegmachienen. Onze oude brandspuit, gemaakt 1717, wordt vandaag op de koer gebracht voor het voituurhuis. De emmers gebruiken de soldaten om hunne was in te doen. Ze vroegen ook een ton of kuip om hunne soep in te bewaren. Er werd hun de kuip aangeboden der armemensensoep, maar ze zeiden dat het een beirton was en weigerden. Ze zochten dan zelf en vonden eindelijk hun gerief. ’t was nu werkelijk een beirvat. Het brandspuithuisje ontruimd, diende nu als een wachtpost en de soldaten hadden langs daar en den muur (a/d perzikken !) over het kerkhof der gemeente verbinding met de loopgracht aan de geul. Van dezen morgen 6 ½ tot het donker werd, voortdurend ontploffingen in de Kloosterstraat om de huizen doen te springen. Om de oude muren van het Wit Peerd omver te krijgen gebruikte men minstens 15 mijnen, die telkens een geweldig gedreun veroorzaakten in heel de abdij. Aan den westelijke muur op den boomgaard tussen de Kloosterstraat en de kabal worden 2 mitrailleusen opgesteld. Elk machine kan 450 kogels per minuut wegblazen. Het hekken op het uiteinde van den hof van den Dilft wordt weggebroken om een mitrailleuse te plaatsen naar de Donk gericht en een tweede een weinig hoger in de hang naar de Kloosterstraat gericht.


In ons boschje wordt ijverig aan den abri gewerkt. Komandant Janssens (zeer beleefd) zegt me dat hij tot zijn spijt enige boomen van de kruisdreef in het bosje, nodig heeft voor dekking. Stelt voor ze overhand te kappen, wat gedaan wordt. Onze kanadabomen in de Donk reeds gisteren gekapt, worden ook binnen gehaald. Den helen namiddag worden uit de afgebroken of vernielde huizen der kloosterstraat, vensters, deuren, balken en planken, poorten en poortjes met of zonder grafelijke kleuren (de karren en wagens worden door de soldaten zelf getrokken) naar ons bosje gebracht. Van ouds gekende poortjes der geburen worden op of naast elkaar op den abri gestapeld.

Kloosterstraat, met vooraan rechts herberg ‘t Wit Peerd, dat als eerste werd afgebroken.

- 11 -


Zondag 6 september 1914 (dag 35) In het gaas van een der raampjes aan den appelkelder een groot gat ontdekt. Ongetwijfeld zijn langs daar dezen nacht nog al wat appelen krijgsgevangen gemaakt door die “Wacht aan de brug”. Of met de bajonet gewerkt is of anderszins is niet uitgewezen. Twee onzer koeien, die al enige dagen in den stal van onzen koetsier gelogeerd hadden, zijn vandaag naar de zuster van Charel den koeter, alias den dil, onderdak gebracht. Theof’s huis moest ook afgebroken worden. Te 4 uren stort nog een deel van Schutters huis ineen. De schuur van ’t Wit Peerd brandt. Suske Verstraeten heeft ook order gekregen zijn huis te ontruimen. Zo gaat de abdij dan moederziel overblijven ? Om 4 ½ is een Frans vliegmachien in ’t zicht, richting noord-zuid. De hele dag hebben metsers en andere burgers van Bornem moeten gaten kappen in den muur op den boomgaard aan de Kloosterstraat. Ze kaapten ook onze appels van de bomen. Door een onderofficier aangeklaagd bij den burgemeester. En om 4 ¾ komt Peer de champetter proces-verbaal opmaken, want de secretaris had hem voor n’en luierik uitgescholden. Ik heb Peer geprezen om zijn ijver. Hij had een ferm stuk in zijn kraag. Om 5 ½ komt Heintje Kiekens, alias de broeier of Van Doorslaer, toelating vragen om met zijn zuster in onzen


bouw te gaan wonen, want zijn boerderij wordt ook afgebroken. In den bouw zitten nog soldaten. Joannes de Jonghe (Peerke), horlogiemaker, zit er ook al in en Suske onze buurman is bezig zijn meubels er heen te kruien. Zie, Heintje, met Suske ’t accoord te geraken en plaats te vinden. Onder het avondmaal in den refter telegram ontvangen van frater Bernardus, die het overlijden meldt van zijn broeder Gabriel Ruys, door een kwijnende ziekte weggesleept. RIP. Er wordt verteld dat deze morgen de Pruissen te SintAmands zijn binnen gedrongen, de kerk bezet hebben en met mitrailleusen op den toren zaten. Om 11 uren begon het fort van Bornem naar Sint-Amands te schieten. De eerste bom is gevallen op het huis van burgemeester Van Assche bij de kerk en heeft het huis erg beschadigd. De tweede trof den toren. Na den middag trok een compagnie van ons volk naar SintAmands op om toren en kerk voor den vijand onbruikbaar te maken. Midderwijl werd de Kloosterstraat en Sint-Amandsesteenweg afgesloten, zodat de mensen die met haaf en goed naar Bornem wilden vluchten, hunnen weg langs de grote kasteeldreef moeten nemen.

- 12 -


Aan het fort te Bornem zijn vandaag 2 spionnen aangehouden. Ze hadden tekeningen van de loopgrachten op zich, en daarvoor 150 frank van de Duitsers gekregen. De koeibeesten die met honderden van Sint-Amands en omstreken deze dagen gekomen zijn, staan in kasteeldreef en donk te loeien, dat het droevig is om te aanhoren. Maandag 7 september 1914 (dag 36) Op den Dilft is de vlag van het Rood Kruis van de toren gedaan en geplaatst in de zoldervenster van het woonhuis. De brand der kerk van Sint-Amands hier goed zichtbaar. De burgemeester van Sint-Amands wiens huis vernield is, logeert bij Cammaert. Geen correspondentie met de post. De Presse wordt rondgevent door een jongen die ze te Antwerpen gaat halen. Van deze morgen 6 uur af is er alle 5 minuten in de Kloosterstraat […] om de huizen omver te leggen. Het brandt er op 7 plaatsen tegelijk. De wind komt gelukkiglijk uit het noord-oosten. Prachtig weder : 25°C Om 9 ¾ voormiddag komt een bataillon voetvolk de steenweg op naar Sint-Amands. Een batterij veldgeschut volgt. Om 2 uur een tweede en derde batterij, maar deze maakt zoveel stof dat ze onzichtbaar wordt. In de voormiddag gooit het fort van Bornem enige bommen naar Sint-Amands. De fabriek, zegt men, door Duitsers bezet. Onder het middagmaal komen er 2 militaire dokters de refter binnen. Ze vragen, zeer beleefd, of in geval van nood er een lokaal beschikbaar is voor een paar uren om aan de gekwetsten het eerste verband te kunnen toedienen. Refter en zaal van ’t hospice schijnen hun best aan te staan. Daar er zoveel troepen naar Sint-Amands getogen waren, dachten we dat de gekwetsten gingen afkomen. Niets. De Pruisen waren afgetrokken. ’s Middags brandden alle de huizen (nieuwe) op de makkedam aan de Kloosterstraat en om 4 uur op de Grote heide. De hele dag is er voort gewerkt aan de tranchée-abri in ons bosje. Kwart voor 3 uur telegram ontvangen van de Prior uit Temse : “ik mag niet over de brug.” Dadelijk terug getelegrafeerd : “vraag permis aan burgemeester, dan gaat het … “ en ’t ging. ’s Avonds om 8 uur was de Prior in de abdij. In het dagboek van Andreas heeft E.H. Prior over zijn reis naar Holland ’t volgende aangetekend :


Vrijdag 4 september : In de morgen begon reeds een grote drukte. De soldaten der genie die hier met de luitenanten Colon en Closet (vrijwilliger) 4 weken hadden vertoefd, trokken op naar Kalfort. De linietroepen trokken gedurig heen en weer : men zag dat er iets gaande was. Vanaf 12 uur hoorde men voortdurend het kanongebulder te Breendonk. Het was de slag te Kapelleop-den-Bos, waar de Duitsers veel volk verloren. Tegelijkertijd hoorde men schieten in de richting van Dendermonde, dat omtrent 5 uur door de Duitsers werd bezet, daar ongelukkiglijk de Belgen er niet in gelukten om de brug te doen springen. Kort daarna werden de Duitsers terug geslagen, die toen zelf de brug hebben doen springen. Deze dag had ik van ’s morgens af reeds het verlangen om eens naar de Prelaat te gaan; ik moest hem toch spreken over een en ander. De overblijvende confraters, Benedictus (supprior), Albertus, Placidus en Henricus keurden mijn plan goed omdat ik er had bijgevoegd, dat ik zeker bij leven en welzijn zou terugkeren. Ik vertrok om 6 uur alles betrekkelijk stil : de trein was er op tijd. Meneer Van Hoeck zegde mij toen, dat Dendermonde bezet was en dat hij die nacht de Donk onder water moest zetten. In Temse grote schrik dat de Duitsers ook daar zouden komen. Veel vluchtelingen. Hetzelfde, ja nog erger te Sint-Niklaas, waar wel 4 à 5.000 mensen naar Hulst de vlucht namen. Toen kreeg ik spijt, want in Bornem was het zeker meer veilig. Eindelijk na een uur vertraging vertrok de trein naar Hulst. Daar per tram naar Kloosterzande, waar ik om 11 uur bij Amedee (Fruytier) aankwam. (nota : het is voor ons een grote voldoening bij de vader van Amedee steeds een gastvrije en liefdevolle ontvangst te ontvangen) Verder de volgende dag naar Gastel , waar ik E.H. Generaal en confraters en familie gezien en gesproken heb. Om 6 uur naar Oudenbosch waar de Prelaat zich bevond. 5 september : Ik ben in Gastel gebleven tot maandag. 6 september : In Holland was de schrik en angst over Bornem veel groter dan hier in de abdij. Ik vertrok om 6 uur uit Rozendaal en kwam om 12 uur te Temse, waar ik bij de broeders van liefde met open armen ontvangen werd. Het was onmogelijk de brug over te gaan. De trein reed niet verder dan Temse. Eindelijk ontving ik een toelatingsbewijs van Kapitein Houdekeer en zo kwam ik behouden om kwart voor acht in de abdij, tot blijdschap van allen die nog niet te bed lagen. Toen alles wel.”

- 13 -


Dinsdag 8 september 1914 (dag 37) Nacht van 7-8 september nogal rustig, ware niet het onophoudend geloei der vreemde koeien in de gebuurte. Prachtige morgen; wind: oost ; warmte om 8 uren : 23°C Er wordt voortgegaan met afbranden en breken der huizen in de Kloosterstraat vanaf P. Moens tot aan de 2e kasteeldreef. In het gasthuis 20 zieke soldaten bezocht en enkele licht gekwetsten. Een typhuslijder werd naar Antwerpen gevoerd. Juf. Valentine Averhals, zuster onzer boekbinders van Malderen, in het gasthuis geopereerd van een kankerachtige breuk, was bijna genezen. Het dorp stond vol soldaten en aan hoeken en kanten verdacht vrouwvolk er bij… Opvallend de onverschilligheid der soldaten jegens ons in het dorp en hunne toegenegen vriendschap in de abdij. De reden ? “Nos hommes, zei Komandant Janssen, sont traités chez les pères comme de petits princes !” Om 8 ½ Belgische vlieger 2-3 maal over en weer Hingene-Dendermonde. 10 uur : Brandlucht gewaar in den hof. Wind draait uit ’t zuidwesten. ’t Laatste huis op Sint-Amandsesteenweg, nieuw huis, staat in brand. Om 12 ½ gaat Henricus een voituur zoeken in het dorp om naar Eikevliet te rijden waarheen zijn ouders uit Breendonk gevlucht zijn. Om 4 uur namiddag werd er een mitrailleuse geplaatst in de laatste venster van de laatste kamer op het 2e verdiep van het vreemdenkwartier. De abri waaraan in ons bosje al 3 dagen gewerkt is en bijna voltrokken scheen, wordt nu afgekeurd en moet heel opnieuw gemaakt worden. Zo houdt men de jongens bezig en ’t helpt de soep verteren, die vandaag erg aangebrand was. Ook weten de bazen dat de ledigheid het oorkussen is van den duvel, want de soldaten begonnen te murmureren en te kritikeren. De verjaagde en afgebrande mensen van Sint-Amands, Boskant, Grote Hei en Kloosterstraat jammerden en lieten bedreigingen horen. Onvoorzichtig genoeg hielpen daaraan sommige heren die wel wat te familiair met de pioupious omgingen en dat door de officiers met lede ogen gezien werd. Bemerking daarover gedaan hielp weinig of niet. Om 4 ½ begon men aan de haag bij de doelen een nieuwe loopgracht te graven naar de bospoort heen, en de lindenbomen der dreef schenen hun een uitstekend materiaal te zijn dat maar te pakken was. Maar Komandant Janssens dacht er anders over en de dreef bleef gespaard. Vandaag geen kanon gehoord, ook geen ontploffing meer in de gebuurte.


Op de muren der leeggebrande huizen werd er met haken en balken stormgelopen. De nieuw gebouwde huizen stortten gemakkelijker ineen, niet zo de oudere. Het “Engelsch Hof” (Van Troyen) viel een der laatsten. Daarmee verdween ook de laatste tijdgenoot in de straat van het voormalig Engelsch Klooster. Nog al pikante vragen en gezegden werden ons dagelijks gedaan door het volk. Men vertelde voor zeker dat de gevluchte paters allen in een Hollands klooster bijeen waren en nooit meer naar Bornem terugkwamen. Kritiek genoeg. En wij, we waren hier ook in het gedacht dat onze vluchtelingen in de schone priorij en kerk van Gastel het communiteitsleven gingen voortzetten, en we hoorden nu meer zeggen dat na drie weken de schrik er nog zo in zat en bijna allen nog in hunne respectieve families verbleven. Deze dagen kwamen verscheidene ingezetene van Bornem in vertrouwen meedelen waar zij hunne schatten begraven of geborgen hadden. ’t Hielp niet hun te zeggen dat ik in de abdij eer zou dood zijn dan zij in hun huis. Curieus, maar waar, hoe de meedeling van een geheim sommige gemoederen kan geruststellen. Doch, beati pauperes, denk ik meermaals als ik die bezorgdheid der schattenbegravers vergelijk met die vele arme stakkers van Kloosterstraat en Grote Hei die hun hutteken zagen omver stoten, of in rook opgaan en met hunne armzaligheden op de rug op zoek gingen naar een onderkomen. Roerende taferelen bood de solidariteit der sukkelaars om elkander te helpen en te redden wat mogelijk was. Sommigen werden slechts enkele uren toegezegd om hun huis en erf te ontruimen. Veel oogst is verloren gegaan. Onze werklieden die allemaal moesten verhuizen, zijn deze dagen niet in de abdij geweest. Woensdag 9 september 1914 (dag 38) Mis gelezen in de Presentatie. 12 zieke soldaten in de kapel, 3 te communie. Na mijn mis leest de E.H. pastoor van Mariekerke. Hij vertelde hoe verleden zondag na de vroegmis (zonder volk) hem kwamen zeggen dat er Pruisen gingen komen. Terwijl hij haastig zijn koffie opslurpte en zijn zuster wat inpakte, kwamen er 5 Duitsers gewapend post vatten aan zijn voordeur. Langs een achterdeur door de hof ontkwam hij, maar werd door de pinhelmen stilzwijgend, zonder enig woord te wisselen, achtervolgd tot aan een kruisstraat waar zij omkeerden. De pastoor is te Bornem bij onderpastoor Verbist ingekwartierd, aldus de pastoor. Vals dus waren allerhande vertelsels die reeds over hem in omloop waren.

- 14 -


Kerk van Mariekerke met de pastorij

Om half acht was er in ’t dorp geen soldaat meer te zien. Ook in de abdij niet, tenzij de wacht aan de deur en enkele die aan ‘t huis van Peer Moens nog aan ’t afbreken waren. De troepen van Bornem waren reeds allen om 3 uur op de been en om 4 uur op de baan richting van Puurs en Sint-Amands. De hele nacht hebben treinen van SintNiklaas troepen aangevoerd. Ze moeten, zegt men, de Duitsers beletten naar Gent over te geraken. De compagnies van de abdij hadden ’s avonds al bevel gekregen uit te rukken. Om 8 ½ werd deze morgen officieel uitgebeld dat er Russische soldaten op komst zijn, dat ze goed moeten ontvangen worden en men zich wel moet wachten van ze te bespotten of uit te lachen wegens hun eigenaardige uniformen. Deze middag kregen wij aan tafel een lekkere fruittaart, gebakken door de ordonnans van een onzer officieren, en die pasteibakker van beroep was. Onder de recreatie hebben wij een kleine wandeling gedaan langs Kloosterstraat, maccadam en Grote Heide. Alles afgebroken of gebrand. Hier en daar nog een overeind staande schouw. Waar het anders krioelde van lawaaiende kinderen, was nu geen levende ziel meer te zien. Men was bezig het huizeke van de schuit af te breken. Suske Verstraeten heeft nu weer vernomen dat zijn huis zal gespaard blijven. Om 6 ½ twee kanonschoten ten zuidwesten. Wij hebben een brief gelezen van onze 2e hovenier Frans, bij de lansiers.


De grachten in de Donk staan vol water, maar ‘t schijnt dat zelfs met hoogtij het Scheldewater de Donk niet verder kan onderzetten. Aantekening van E.H. Prior op 9 september : Deze dag valt er niets bijzonders aan te merken. Alles zeer stil. Een kaartje van E.H. Prelaat die mij schreef : Tota historia de revocatione fr. Hugonis et Leonardi mihi ignota erat et sine mea interventione f…..” Dit had hij mij reeds te Oudenbosch gezegd, waar ik hem zaterdags een bezoek had gebracht. Gevechten tussen Mechelen en Aarschot. Donderdag 10 september 1914 (dag 39) Deze morgen om 8 ¾ een Belgische vlieger recht boven de abdij, richting oost-west Van 7 tot 10 uur af en toe een kanonschot in ’t zuiden. Het kanon begint juist om 10 uur te bulderen zonder verpozing. Geen minuut stilte. Om 1 uur nu en dan een kleine tussenpoos van enkele minuten om opnieuw te beginnen. ’t Vermindert om 3 ½ en eindigt om 6 ½. Men vertelt dat 35.000 Belgische troepen te Vilvoorde en Haeren de Duitse verbinding wilden doorbreken. ’t Was veldgeschut geweest. Geen fort had meegedaan. Om 11 ½ bezoek van de pastoor van Schelle met 4 heren, zijn koster, diens vader en 2 broeders. Hun huis is te Blaasveld neergebrand met 100 anderen. Tot 4 uur namiddag waren er in of rond de abdij geen soldaten te zien. Om 4 uur komt een kapitein, Gilkin, met adjudant een nieuwe troep ter inkwartiering aanmelden. 250 man van

- 15 -


het 1e linieregiment – lichting 1900. Ze hebben 4 weken te Doregem in de loopgraven gelegen en zoeken nu in ’t droog te geraken. Zodra zijn volk op de koer bij de schuur in ’t gelid stond hield de kapitein een korte aanspraak en ’t reglement tenslotte luidde dat het de soldaten verboden was het etablissement te verlaten, binnen hun kwartier niet roken, geen fruit mochten afplukken of anderszins “causer de l’ennui ou dommage aux bons pères, ce qui serait puni par le cachot !”. Zijn discours werd op het einde heel gemoedelijk door de jongens met handgeklap begroet. Item des zelfs vertaling in ’t Vlaams door de sergeant-four. De kapitein was zeer beleefd en gespraakzaam. Hij zegde maar een reserveofficier te zijn en werkzaam te zijn voor de oorlog aan ’t bureel van het ministerie. Zijn adjudant was maar onderofficier. Officiers had de compagnie niet – uit zuinigheid – omdat de officier in oorlogstijd 5 frank daags meer solde trekt, de onderofficier niet. Ze vertellen nog dat te Dendermonde het klooster der Benedictijnen totaal verwoest is met de kerk ook; dat er sedert enige dagen op de buitenforten van Antwerpen, ook te Bornem, Franse kanonnen gebracht zijn, van de Creuzot. Daarmee zouden ze nu de zware Duitse belegeringsstukken kunnen beantwoorden op 25 kilometers afstand. De Kruppkanonnen, die er tot dan toe op waren, droegen slechts 10 kilometer. Wij mogen dus op ons twee oren gaan slapen ! De genietroep die verleden vrijdag was opgetrokken, kwam hier tegen 7 uur terug aan om zijn oud kwartier weer in bezit te nemen. Doch opgestaan is plaatske vergaan. Na een korte woordenwisseling zond kapitein Gilkin de nieuw aankomende wandelen om elders een onderkomen te vinden. De nieuwe troep was ingekwartierd in schuur en werkhuizen, studie en kapittelzaal. Ze waren nog al vroeg stil en sliepen.

4 Duitse militairen in de buurt gesignaleerd, 2 ervan in burgerkledij te Bornem aangehouden. Om 4 uur zitten er 60 onzer piotten in de studiezaal en in het kapittel den Vlaamse Leeuw te zingen, dat het huis er van davert ! Om 4 ½ komt de adjudant van de kapitein een boek te lezen vragen, omdat het anders niet te doen is. Zo gaat het … de paters kunnen met al dat lawijt noch leren noch lezen. De soldaten wel … Ondanks het formeel verbod van de kapitein daags te voren gegeven van geen fruit te stelen, heeft zich toch een Brussels ketje verstout een appeltje te pakken. Aangeklaagd door de wacht, kreeg hij 2 dagen arrest en omdat hij nog wat tegen preutelde 4 dagen. Het arrest bestaat hierin dat hij 4 nachten van 6 uur ’s avonds tot 6 ‘s morgens in ’t kot moet (verfkot nevens de melkerij) zonder matras, stro of stoel en zonder te roken ! Probaat middel. Er werd niet meer gestolen ? De wachtpost binnen de muren wordt verplaatst naar het midden der lindendreef. Men vertelt dat de burgers van Bornem, onder de 50 jaren, die gevlucht waren, order gekregen hebben binnen de 24 uur terug te komen, zoniet wordt hun eigendom door de militaire overheid in beslag genomen. Meneer Poots met familie komt terug. Item Flor. Van Roie. Aangetekend door E.H. Prior : Vrijdag 11 september : Kapitein Julain zegde mij dat de Belgische troepen Aarschot hadden bezet ; de bezettingslijn gaat van Aarschot tot Oudenaarde. Men heeft sedert dinsdag de taktiek veranderd. In plaats van in de forten stil te blijven, is men begonnen om (met zegt met hulp der Russen ?) om de vijand te doen wijken en zo de weg af te sluiten en de verbinding met Duitsland af te breken. ’s Avonds was ook Dendermonde opnieuw door de Belgen genomen.

Vrijdag 11 september 1914 (dag 40) In ’t gasthuis 20 zieke soldaten bezocht; gebiecht. In het dorp aangetroffen kapor. Peten, novice van Postel, zeer vermoeid en bezeerde voeten – is in de Roos gelogeerd. Er is aangeplakt dat alle van mannen van 17 tot 60 jaren zich dagelijks ten 6 uur ’s morgens moeten vertonen aan het Warregaren om het werk te verrichten dat hun zal worden opgelegd. Om 8 uur zitten onze piotten met de kaart te spelen of zijn aan ‘t tapke schieten voor het kapittel. Af en toe een kanonschot gehoord in de verte, tot ’s avonds toe. Om 2 ½ werden aan het fort te Bornem 200 Duitsers voeten paardenvolk gesignaleerd te Baasrode. Vluchtelingen van Baasrode en Sint-Amands komen te Bornem.

Zaterdag 12 september 1914 (dag 41) In het Pensionaat toont de eerwaarde moeder een stuk van een Duitse obus en een Duitse soldatenpots door een hunner gekwetste soldaten meegebracht uit het gevecht te Eppegem. Zij vertelt ook dat hunne zusters van Sint-Niklaas, Ledeberg en Lokeren naar Breda gevlucht zijn. Die van Bornem, Presentatie en Gasthuis denken er niet aan hun huis te verlaten en zijn nog niets bevreesd. Er zijn nochtans ook Hollandse zusters bij hen. In de Kloosterstraat zijn wel 100 mannen van Bornem bezig met de omgehaalde huizen te nivelleren of nagenoeg met de straat gelijk te maken. Ze trekken daarvoor 2,50 frank daags, maar de meesters schijnen maar 50 centiemen te verdienen, zo wordt er gewerkt. Ze zeggen dat de Boskant helemaal zal afgebroken worden en zelfs Branst niet zal gespaard blijven.


- 16 -


Deze middag onder het noenmaal werden op de muziekzaal met open vensters ene luchtige airkens gespeeld op de piano, door een jongen recruut-artist, professor aan ’t conservatorium van Gent. Hij is vrijwilliger, simpel piot, de compagnie staat op de koer te luisteren en kletst telkens met groot applaus in de handen. Om 12 ½ branden er huizen af in den Boskant. Vandaag geen kanon gehoord, maar wel ontploffingen te Steendorp waar deze dagen ook veel huizen rond het fort werden weggeruimd. De trein enige dagen geschorst, rijdt weer over de brug. Men spreekt van mijnen onder de brug. In het houtkot nevens onze schuur hebben de soldaten hun mess of kantien ingericht. Tabak, cigaren, chocolade, enz. alles is er goedkoop, 5 centiemen voor een grote pint !

Hof en boomgaard bezaaid met appelen en peren. Weinig mensen in de missen. Het is werkdag voor de vluchtelingen en verhuizers. Van de soldaten (250) waren er geen 25 in de kerk, al hadden zij die dag vrij tot ’s avonds. Om 1 uur tracteert Guido van Anderlecht. Ten gevolge van veel bovenwater is nu met hoogtij de Donk onder water geraakt. Aan de kaai en in de Rijkenhoek staat het water boven de steenweg. Mensen en beesten die daarheen gevlucht waren, moeten verhuizen, sommigen voor de 3e maal. Na de middag druk bezoek van de verwoeste Kloosterstraat door hare vroegere bewoners en anderen. Honderden vogels zweven boven het watervlak dat in de Donk alles overdekt tot aan de 1e rij bomen voor de abdij. Vandaag geen kanon gehoord. Ontploffingen te Steendorp.

Spoorlijn Mechelen-Terneuzen en de Temsebrug vormden een belangrijk militair punt voor de aanvoer van troepen en munitie.

Er is nog geen zatte soldaat hier gezien. Wel hoort men ze zeggen : “que les Bornemiens savent boire commes des trous !” Droevig record, helaas, bij zoveel armoede. De manschappen dezer compagnie zijn beter gekleed en gevoed dan de vorigen. Ook zijn de jongens veel ijveriger aan ’t vegen en kuisen der lokalen. Zondag 13 september 1914 (dag 42) Tussen 11 en 3 uur onophoudend treinengerij van SintNiklaas. Ten 7 uur ontving Placidus een telegram van meneer Joh.Van Baren uit Holland, zijn ongerustheid meldend wegens de mademoiselle de gouvernante zijner kinderen. Deze lacht met die schrikaanjaging en blijft moedig op hare post.


Aantekening van E.H. Prior : 12 september : Niets bijzonders van onze troepen. Men strijdt rond Mechelen. Men schiet omtrent Leuven een Duits vliegmachien neer. De Anglofranken drijven de Duitsers 75 kilometers terug. In de abdij alles stil, geen nieuws sedert 3 dagen uit Holland. 13 september Zondag : Een kaartje van E.H. Prelaat uit Oudenbosch waaruit blijkt dat hij mijn brief nog niet had ontvangen. Nota. Op drie dagen komen de kaarten uit Holland hier aan. Sedert gisteren gaat de trein weer van Sint-Niklaas tot Willebroek, ook Gent – Sint-Niklaas – Antwerpen. Zonder twijfel vecht men vandaag omtrent Vilvoorde. Na de middag hebben wij twee harde slagen gehoord; of het

- 17 -


kanonschoten waren ofwel poeder-ontvlamming om huizen te doen springen hebben wij niet geweten. Om halfdrie kort bezoek van luitenant Closet en sergeant Henri, die 4 weken hier geweest zijn. Des avonds vertelt kapitein Julain, dat onze mannen tussen Vilvoorde en Brussel met verlies de terugtocht hadden moeten doen, hetgeen onder onze soldaten een ontmoediging teweeg bracht. In de nacht schijnt men geschoten te hebben op een Duits vliegmachien.“ Spijtig is ’t dat de Prior, die na de meditatie ’s avonds de officieren in ’t hospice gaat gezelschap houden, geen verdere gesprekken geboekt heeft. Maandag 14 september 1914 (dag 43) Geen kanon gehoord. In de Boskant branden nog huizen en schuren. Van dit jaar nog niet op vacantie geweest. sedert 5 weken niets meer vernomen van de familie. De treinen – de laatste – rijden tot Herentals – dus morgen er op af. Dinsdag 15 september 1914 (dag 44) Om 7 uur, na mis gelezen te hebben in het gasthuis, vertrokken langs Sint-Niklaas naar Antwerpen. Voor het fort van Haasdonk alleman uitstappen en ¾ uurs wachten. Streng onderzoek. Verscheidene reizigers mogen niet verder. Men zegt dat het moeilijk gaan zal om in de stad te geraken. Aan het Vlaams Hoofd 2 uur wachten. Een overste schreeuwde herhaaldelijk tegen de honderden mensen : niemand mag over naar de stad dan zij die er in blijven ; eruit om verder te reizen mag volstrekt niemand. Proberen, dacht ik en ‘k slibberde mee. Op de statie van ’t Land van Waas, een halve uur wachten – dezelfde waarschuwing – ‘k was in de stad. Om 12 uren aan de grote statie – ik kreeg geen coupon voor Herentals, al toonde ik een bewijs dat ik er geboren was en familie had. Mijn neef, Frans van Doninck, staatsbediende, ontvanger der Contrib.dir. Antwerpen bewonende, en wekelijks naar Herentals rijdend opgezocht, haalt een kaartje voor mij en ik was de stad uit. Te Kessel, vooraleer de buitenforten te verlaten, nog een uur oponthoud. Eindelijk om 4 uur was ik te Herentals. Familie – blijdschap – allen gezond, maar grote bezorgdheid wegens neef Arthur Goris, die deelnam aan de eerste gevechten voor Luik, en niet meer van zich liet horen. Fabrieken gesloten – wachtposten – rijke mensen meestal uitgeweken naar Holland of Engeland – priesters in burgerkledij op velo’s - talrijke huisgezinnen van Aarschot en omstreken te Herentals ingekwartierd. Grote ellende.


Aantekening van E.H. Prior op 15 september : “ Goed nieuws uit Frankrijk : de Duitsers trekken gedurig terug. In de omtrek alles stil. Deze nacht is er franse alerte geweest. Omtrent 9 uur kwam er tijding dat onze mannen woensdagmorgen naar Doregem moesten terugkeren. Kap. Julain en zijn manschappen hadden veel spijt.” Woensdag 16 september 1914 (dag 45) Om 9 uur was er paardenkeuring op de markt (200) Om 10 uur op het stadhuis zelfstandigheidsbewijs laten veranderen om gemakkelijker langs Antwerpen terug te geraken. Na de middag bezoek in het klooster der Penitentien : er waren nog twee gekwetsten, gendarmen die deel maakten van de verkenningstocht met auto’s en die verrast werd door de Duitsers te Zammel-Oosterbos, waarbij een Prins de Ligne, graaf de Villermont en kap. Baunard sneuvelden. De twee laatsten waren ter plaatse dood. De prins stierf in het klooster te Herentals, waarheen ook de andere gekwetsten en doden gebracht werden. Het lijk van de prins is twee dagen later vervoerd naar Brussel. De twee anderen zijn voorlopig op het kerkhof te Herentals begraven. In de namiddag veel aangekomen vluchtelingen van zuid-oostwaarts. Pastoor Heylen van Westmeerbeek voor de 2e maal gevlucht. Duits vliegmachien Taube naar Mechelen heen. Treinen vervoerden troepen naar Turnhout-Hoogstraten. ’t Wordt er ongezellig. Te Bornem in het dagboek aangetekend door de Prior. 16 september : Omtrent 12 uur kwam een nieuwe troep binnen : 224 in getal, manschappen van 1900 en 1899, die de slag van Namen hadden bijgewoond. Drie nachten en drie dagen heeft Namen kunnen weerstaan. Men schatte het getal Duitsers op ruim 200.000 man, voorzien van hun grote kanonnen. De Belgo-Franse troepen moesten terugtrekken met groot verlies. Zij gingen tot in Frankrijk, waar de Belgische troepen, de trein namen tot Rouan, verder door naar Le Havre, van waar zij per boot naar Oostende gebracht werden. Dan per trein over Brugge – Gent – Sint-Niklaas naar Antwerpen om hun inkwartiering te nemen te Edegem, vanwaar zij vandaag hier kwamen. Het waren meestal getrouwde mannen en veel Walen. De kommandant, De Bouche, en drie officiers namen hun intrek in de slaapkamer van het hospice, terwijl zes sergeanten op het derde gingen slapen. Vandaag is Ernest van Roie naar Wieze geweest om in onze naam aan Nivardus bij zijne familie gehuisvest,

- 18 -


Groot was zijne blijdschap iets van ons te vernemen, terwijl ook wij verheugd waren te horen, dat de Prelaat goed gezond was. Ook een brief geschreven aan de Prelaat te Oudenbosch. Donderdag 17 september 1914 (dag 46) Te Herentals H.Mis gelezen bij de broeders om 6 uur. Met de trein van 8 uur vertrokken – voor Kessel ¾ wachten. 1 uur oponthoud te Lier, en een halve uur voor de statie te Antwerpen. Te Lier op het statieperron een Duitse spion naast mij opgepakt. Te Willebroek om 12 uur gemiddagmaald bij de eerwaarde Justus aan de kerk met de eerwaarde heren aalmoezeniers De Coster en Carton de Wiart. Te Bornem aangekomen om 2 ½ . Kanongebulder in de richting van Dendermonde, tot ’s avonds 6 ½. In de abdij geen nieuws dan dat Albertus reeds ongesteld bij mijn vertrek nu bedlegerig was. Gisterenavond tussen 6 en 7 enige kanonschoten gehoord in de richting van Buggenhout – Dendermonde. Een Duits vliegmachien over Bornem gekomen. Onze commandant en officier Lekeu zijn deze morgen reeds vertrokken. Van in de vroege morgen hoort men het kanongebulder. Men zegt dat onze troepen (geholpen door de Anglo-Franschen) trachten de Duitsers van de lijn Dendermonde-Lebbeke-Asse tot Brussel te verdrijven, want er waren veel Duitsers gekomen tot aan Dendermonde, die in Frankrijk van het gros van het leger afgesneden waren. In de plaats van Debouche heeft luitenant Brabant hier zijn intrek genomen. Een kaart van frater Leonardus.

(dag 47) Vrijdag 18 september 1914 Te 9 ½ enige kanonschoten in ’t zuidwesten. ’s Morgens vertelt men dat de Duitsers Dendermonde hebben ontruimd. Onze piotten zijn voor de 3e maal de abri in ’t bosje aan ’t hermaken. Anderen maken houten stellingen aan de schietgaten. Nog anderen amuseren zich in de Kloosterstraat met bakstenen rechts en links te gooien om het verst. Anderen maken door ons nieuw bosje buiten de muur westwaarts een 4 meter brede pindraadversperring. De overigen slapen, bewonderen onze zwanen in de vijver en onze perzikken en appelbomen, die zwaar geladen zijn. Sedert dat onze koeien en hun oppassers vertrokken zijn, hebben ook onze katten geen aard meer op de boerderij. Ze zwerven de hele dag in de moestuin. Om 3 uur namiddag laat de gemeenteoverheid (uit genegenheid) ons weten dat we in de abdij nog 12 gendarmen te paard in logist krijgen. Men zegt dat het huis van juffrouw Brijs in ’t dorp gaat dienen voor de gendarmen van Bornem. De vrouwen en kinderen wonen er reeds. Over de puinen heen van de Kloosterstraat ontwaart men niet meer dan de gendarmerie nationale en ’t half boerderijke van de schuit. Of deze als monumenten van eerste klas beschouwd worden en daarom gespaard worden is een raadsel. De soldaten vertellen dat gisteren een afdeling naar ’t Buggenhoutbos op verkenning is geweest, en er 6 grote kanons van de vijand hebben buit gemaakt !

Dendermonde werd zwaar getroffen in de maand september 1914.


- 19 -


Foto van een Duitse veldkeuken, zoals ze ook op 20 september in de Boomstraat door Belgische troepen werd meegevoerd. Ze was in de omgeving van Namen buit gemaakt.

Tussen 7 en 8 uur ’s avonds zendt ’t fort van Steendorp lichtstralen naar den Dilft en de abdij om Zeppelings te zoeken, zegt men. Men vertelt dat er op de vliegers niet meer mag geschoten worden dan wanneer ze bommen werpen. Dan is het, dunkt mij tenminste, hoog tijd. Verleden nacht heeft de wacht der abdij een schot gelost op n’en Pruis en getroffen : de ijzeren pomp aan bakker Spiessens op de makkedam ; le brave sera cité à l’ordre du jour, dit on. Zaterdag 19 september 1914 (dag 48) De telefoondraden ronken alsof de lucht vol motors hing. In de voormiddag arriveren de twaalf gendarmen. Gisterenavond was er al één voorop gekomen met een schoon maar kreupel paard, waaraan hij zeer gehecht was, omdat het hem tweemaal van de gewisse dood gered had. De mannen, Luxemburgers en Walen uit het Naamse, logeren in het nieuw ziekenhuis, boven, en op de muziekzaal. De paarden : 2 in de paardenstal, 8 in de koestal en 3 onder de loods. Ze namen deel aan het 3daagse gevecht te Namen en stonden er twee dagen zonder eten. Legerofficiers den gendarmen ongenegen. Spoedige val van Namen te wijten aan gemis van grof geschut – à longue portée – aanbod van Franse kanonnen van 28 van de hand gewezen door Michel ? Ze kwamen langs Le Havre – Engeland – Oostende. Zij verzekeren dat het gendarmeriekorps 3.500 man sterk, in de oorlog reeds 1.200 man verloren heeft. In elke compagnie voetvolk diende ook een gendarm te voet. Voortaan mogen de gendarmen niet meer in ’t veld gebruikt worden. Men zal er genoeg nodig hebben na de


oorlog om rovers en bandieten te keer te gaan. Een der gendarmen, van de brigade van Rochefort, zegde me goed bevriend te zijn met de Trappisten van S.Remy les Rochefort. Hij vertelde zeker te weten dat de hele abdij is vernietigd geworden door de Fransen omdat zij door Duitsers was bezet. Een ander gendarm, Luxenburger, der brigade van Florenville, zegde dat de gebroeders Tilliere hem goed bekend, door de Duitsers erg zijn mishandeld geworden en waarschijnlijk ook gefusilleerd. Die twee broeders, waarvan de een ex-directeur is van Malonne en schrijver van de “Histoire de l’abbaye d’Orval” “Jeanne, ou la loi de malheur” etc. de andere pastoor te Jamoigne, zijn goed bevriend met de familie de Marnix en waren meermaals ook in de abdij. De pastoor nog vorig jaar op 8 september te Luipegem. De soldaten beginnen aan een tranchee-abri in de Kloosterstraat juist voor de abdij aan de eerste bomen bij het Wit-peerd, zodat heel de straat zal afgesloten zijn voor het verkeer met wagens. Vandaag ontvangen het oktober-nummer van de Katholiek. “uitsluitend over Pius X za. Nu zal Thompson kontent zijn. Na het nummer van 5 augustus Der Etudes religieuses is er geen enkel tijdschrift meer binnen gekomen. Aantekening van E.H. Prior op 19 september : “Het enige vandaag aan te tekenen is de komst van 12 gendarmen. Wij hebben elk een stroozak en aan sommigen een matras bovenop gegeven. Zij waren verwonderd dat wij zo weinig matrassen hadden, doch hun verwondering ging over tot overtuiging als ik hun op een der cellen getoond had dat wij zelf op een stroozak slapen.

- 20 -


Cfr. Albertus en broeder Marcus zijn vandaag veel beter”. Zondag 20 september 1914 (dag 49) Men zegt deze nacht kanon en geweerschoten gehoord te hebben, ik niets. Om 12 uur brengt neef Modest een kaart van zijn broeder Arthur Goris aan zijn vrouw, dat hij uit Luik is weggeraakt op weg naar Antwerpen, maar niet verder geraakt dan Brussel. Allerlei gissingen nopens zijn lotgevallen. Piotten werken voort aan de loopgracht bij het Wit Peerd. Onder de recreatie ’s avonds opeens electrisch licht in kapittel en studiezaal. Wij hebben ons tot hiertoe moeten behelpen met bougies. Over 14 dagen kregen we twee vaten petrol door toedoen van de burgemeester van Temse. In Bornem geen te krijgen. Aankomst in ’t dorp van een Duitse Feldkuche te Namen buit gemaakt. Deze middag aanvraag voor inkwartiering van 30 gendarmen te paard ! Maandag 23 september 1914 (dag 50) Om 7 ½ gaat Placidus naar Sint-Niklaas met en pak wasgoed voor fr. Bernardus, die er nog bij zijn moeder is. Hij komt terug om 12 uur.

Een natiewagen met 2 paarden bespannen brengt staken en pindraad aan de poort der Kloosterstraat. Om 8 ½ een 2e wagen met planken en balken voor de barakken op de boomgaard. Om 9 ½ een derde met lange kopstaken komt binnen gereden, maar moest hier niet zijn, hij sakkert er mee naar ’t fort. Om 10 ½ komt een luitenant 2.000 kilo’s stro rekwireren, want zijn manschappen kunnen het niet langer volhouden. 40 liggen er in ’t hospitaal ziek, griep, rheumatisme, pneumonium, enz. Ten gevolge van het onderwater zetten van de Donk staat ook de vijver vol aan de schuur en is de dorsvloer doorweekt. Zij moesten verhuizen de piotten en trokken naar de beste zaal onder en naar de refter. ’t Kwart voor 5 lagen beiden vol stro en als we 5 ¾ er passeerden om in de refter der broeders te gaan eten, kwam er ons een geurige walm tegen als uit een zwijnenstal. Albertus is beneden gaan wonen aan de trap omdat de geur uit de studiezaal in zijn bovenkamer niet meer uit te staan was. Een piot, nog wel een Waal, komt heel devoot vragen om hem in de scapulier te schrijven. Deze middag doen we een korte wandeling tot aan de gendarmerie. De “schuit” wiens huis half vernield werd, was vol ijver aan het heropbouwen zijner schuur. De dreven naar het kasteel staan beide anderhalve voet onder water.

Het oude sas aan de Schelde. Vanaf september werden sasdeuren en sluizen regelmatig open gezet om Weert en Donk onder water te zetten. De geïnundeerde zone reikte vanaf de Kloosterstraat tot aan de Scheldeoever en kon zo gemakkelijker verdedigd worden.


- 21 -


In de Vespers zijn we weer met 5 man, Albertus, is genezen van zijn achtdaagse verkoudheid. De piotten werken aan tranchees in ’t bosje, op ’t veld achter de haag, aan de dam op de Kloosterstraat, enz. Sedert gisterenavond is in de eerste spreekkamer van het vreemdenkwartier aan de deur een telefoontoestel geplaatst in verbinding met het fort. Twee soldaten van het fort nemen de post waar, eten en slapen er ook. Ze vertellen dat er 350 soldaten op of liever in het fort zitten, want niemand, buiten de wacht, mag zich op het fort buiten vertonen. Nog alle dagen brengen wagens zakken cement naar het fort ter versterking. Gisteren zei een officier dat Bornems fort het beste uitgerust was. Vandaag beweert een andere dat het de zwakste stelling is van heel de linie. Ze kunnen allebei gelijk hebben, selon les cas. Wanneer onze honderd en zoveel loopgrachten vol zitten met carabiniers, laat de Pruisen dan maar voor de pindraad aanstormen, maar wee ons als ze onverwachts aankomen als er nergens soldaten te zien zijn, gelijk het nog al eens gebeurd. Met aan en om het fort te waken, verdienen Bornemse werklieden tussen 18 en 55 jaren 2,50 fr. daags, en de dagen zijn niet lang. Verleden zaterdag werd er 15.000 frank werkloon uitbetaald voor 14 dagen werk. Onder de recreatie ‘s avonds 2-3 kanonschoten in het zuid-oosten. Deskundigen beweren dat er morgen voor een der forten van Antwerpen zal slag geleverd worden. Om 6 ½ brandt opnieuw het electrisch licht. Men zegt dat het nu alle dagen zal branden tussen 6 uren en 8 ½ ’s avonds. Dinsdag 22 september 1914 (dag 51) Deze morgen 5 ½ was heel het garnizoen van Bornem voetvolk, paardenvolk en kannoniers ,samen 1.500 man, tegen de vijand uitgerukt naar Brussel. De manschappen in de abdij gebleven werken aan abris en tranchees en pindraad. In de voormiddag brengt een wagen vaten met poeder (springstof) en honderden blikken kannen (6-7 liters?) die, gevuld, als mijnen in de grond moeten gelegd worden voor de pindraad versperring van Bornem af tot Willebroek. Poedervaten en bussen worden gebracht in het verfkot nevens de melkerij en dat gebeurde door soldaten met de pijp in de mond ! Om 10 ½ zei me een luitenant dat de abri in ’t bosje (3 maal opnieuw begonnen) nu definitief is afgekeurd. De loopgracht achter de haag bij de doel is deze nacht ingestort. Nu spreekt men van een andere te maken op de boomgaard. O appelen ! Om 4 uur af en toe een kanonschot ten zuidoosten.


Men werkt nog aan de abri in de Kloosterstraat. Een grote wagen brengt palen en pindraad met hopen. Ontploffingen te Steendorp. Voor de Roos in ’t dorp staat nog altijd de Feldkuche te zien. Nacht en dag veel treingerij op de ijzeren weg. De piotten die in onze refter logeren gaan er in en uit langs de vensters en het platform, waartegenaan men 2 brede trappen heeft gemaakt : de deuren houden we zorgvuldig gesloten. Ludde onze oude werkman komt helpen bonen plukken, die buitengewoon goed gelukt zijn. Charel, den Dil, onze koeter is deze morgen een groot ongeluk gepasseerd. Hij had 9 frank getrokken van geleverde boter en verloor zijne portemonnaie – zijne duurbare wederhelft mag daar niets van weten, anders… Woensdag 23 september 1914 (dag 52) Om 2 uur wakker geworden door het gerommel der treinen op de statie. Het electrisch licht brandt ook ’s morgens. Om 7 ½ trekt een schevadron paardenvolk door de Kloosterstraat naar Branst op. Ze kwam om 10 uur terug. Met onze kruiwagens en ons karke zijn de soldaten bezig de puinen van het Wit Peerd verder de straat in, tegen de gracht te voeren. De mastenbomen tegen de muur op de boomgaard worden op de straat gegooid, ze moeten dienen tot dekking tussen 2 lagen boomstammen op de abri, in de straat. In de voormiddag komen er nog wagens boomstammen brengen op onze boomgaard. Ontploffingen te Steendorp. Aan de bospoort op ons sparrieveld staan wel 25 koeien van vluchtelingen te grazen of te loeien. De paspoorten moeten opnieuw ondertekend worden. Toezicht zeer verscherpt. De mensen mochten geen patatten meer gaan uitdoen verder dan de abdijmuur. Laatste nieuws : van het fort is getelefoneerd dat de Duitse rechtervleugel door de Fransen is omsingeld ! Vier gevangen te Buggenhout. Donderdag 24 september 1914 (dag 53) Treinen rollen nacht en dag zonder ophouden. Gisterenavond hebben onze jagers van Bornem 4 Duitse Uhlanen met hun paarden krijgsgevangen genomen en naar de “Ster” gebracht, vandaag verder naar Antwerpen. Om 8 uur zijn piotten bezig de vloer van ’t Wit Peerd op te breken. Om 10 uur bezoek van meneer Van Baren. Pessimisme in Holland – Optimisme in België.

- 22 -


Om 12 uur bezoek van vier edele officiers der lanciers, waaronder baron de Walris, goed bevriend en gebuur van de familie de Marnix te Eyzer, met hem onderofficier Lefineur, schoolkameraad van neef Arthur te Herentals. Ze beklimmen onze toren en ik met hen. ’t was wel 10 jaren geleden dat ik nog boven kwam. Prachtig weer en helder. Toren van Mechelen goed zichtbaar. Om 4 uur ontploffingen te Steendorp. In onze boomgaard begint men een nieuwe loopgracht. D’Hainaut, pas officier gepromoveerd, was gelast met de uitvoering. Waal, met scheven hals en ietwat onnozel wezen, wordt hij door een paar guitige Limburgers fijntjes in de nek gezien. In de recreatie getal paters zo klein dat men met grote moeite er een te zien krijgt. O eenzaamheid in oorlogstijd ! Vrijdag 25 september 1914 (dag 54) Vier soldaten te communie. In het gasthuis wist men te vertellen dat er gisterenavond in de abdij begraven werden niet minder dan 4.800 Pruisen ! Om 8 uur is de genie bezig de lont aan te leggen door de muur bij de kabal door het nieuw kastanjebosje heen tot voor de pindraadversperring, waar de mijnen zijn ingegraven. Op de boomgaard tussen kabal en muur is op omtrent 7 meters afstand van beiden een kleine dekking gegraven voor een of twee man met een toestel om de electrische vonk naar de mijnen te zenden. Van daar uit lopen 2 draden onder de grond een langs de kabal door den muur, de andere over de kabal heen enige meters (20) verder door de muur. Een honderdtal werklieden met even zoveel soldaten vergooien stenen van ’t Wit Peerd en volgen de huizen verder de Kloosterstraat in naar de gracht.


Om 8 ½ begint opnieuw het kanongebulder ten zuidoosten tot 11 ½ Om 11 ½ komt meneer Van Baren een goede dag zeggen en vertrekt haastig naar Temse te voet. De trein tot daar rijdt niet meer dan voor militairen. Uit het dorp zijn alle troepen in ijlmars naar Puurs opgetrokken. Om 4 uur komt men inkwartiering aanzeggen van 400 man van het 1e linieregiment. Om 6 uur zijn ze hier, 360 man, kommandant Hannot, twee officiers, De Coorman en Tachels. Ze hebben te Grimbergen een kommandant verloren en 11 man. Morgen moeten ze naar Dendermonde,Gent en trachten met Engelsen en Fransen de rechtervleugel der Duitsers te omsluiten. De soldaten zijn met een bussel stro kontent en trekken de zolders op boven keuken en vreemdenkwartier. De officieren en sergeanten verlangen een matras, de strozakken die nog in de kamers der religieuzen gevonden worden, moeten voor matrassen dienst doen. Kaporaal Peten komt om 7 ½ op bezoek en vertelt wat nieuws van Postel en Tongerlo en Park en Grimbergen. Aantekening van E.H. Prior op 25 september : “Gisteren gevecht in de omtrek van Hofstade, Boortmeerbeek. Volgens de dagbladen heeft het fort van Walem ongeveer 2000 Duitsers gedood”.

Eind september zijn er steeds meer schermutselingen tussen Belgische en Duitse troepen. Tijdens de slag om Neeravert bij Londerzeel sneuvelden 130 Belgische soldaten.

- 23 -


Zaterdag 26 september 1914 (dag 55) Te 7 uur vertrok het 7e linieregiment (2.000 man) dat in Bornem ingekwartierd was. De 360 man die in de abdij overnachtten, kregen om 6 uur hun soep, dubbel rantsoen, ze waren zeer opgewekt en vol moed. Voor hun logist werd voor ’t vertrek 80 frank betaald. Ze trokken allen langs, door het dorp de steenweg op naar SintAmands. Ten 9 ½ begint het kanon te donderden oost-zuid en west-zuid te gelijk. Om 10 uur rijden 32 auto-ambulanswagens van ’t Rood Kruis dezelfde weg op en om 10 ½ een honderdtal kanonnen en munitiewagens. Een vliegmachien zeer hoog boven de abdij deed op een ½ uur tijds 3 maal de weg van Wintam af naar Dendermonde, Schelde en Rupel. Om 11 uur komt P. Capistranus O.S.F. Clericus, deel uitmakend van de ambulans in soldatentenue bij ons ter tafel. Hij voorziet goed zijn maag en wij zijn zakken met eieren en appelen en … hij kwam te laat op het appel ! Hij was toch maar ½ uur hier geweest. Om 11 ½ trokken nog immer troepen met ambulanciers naar Sint-Amands. Het kanongebulder neemt af en verwijdert zich om 12 uur. Om 1 uur vliegmachien oost-west – zuid-west Af en toe kanonschot zuidwest. De pioniers die thuis bleven, zijn aan ’t werk in ’t bosje aan de abri op de boomgaard en ook aan die in ’t bosje. Werkvolk gooit nog stenen weg in de straat. Om 6 ½ kanonschoten zuidwest. Deze voormiddag is een kapitein-majoor plaats komen zoeken voor gevangenis. Het houtkot nevens de schuur werd er toe uitgekozen, mits de timmerman, Wardje Kleer, er een slot op zou maken. ’s Middags was ’t gevang klaar.

De gendarmen vonden deze morgen in hun haverzak in de paardenstal drie jonge katten, erin gedeponeerd door een gebuur-kat. Zondag 27 september 1914 (dag 56) Het eerste nieuws vandaag is dat er in de gevangenis, gisteren pas klaar gemaakt in ’t houtkot der abdij, reeds vijf man gelogeerd zijn. Vijf soldaten, alle vijf van Bornem. Hun vaderlandsliefde was zo groot dat zij zonder permissie de zondag eens wilden doorbrengen bij hun moekens en miekens. De jongens echter hadden niet gerekend op de 13 gendarmen der abdij. Deze hadden daags tevoren een standje gekregen van de majoor, omdat zij de paters der abdij zoveel last en onaangenaamheden lieten berokkenen door den troep ? Niemand onzer had nochtans, noch aan de majoor, noch elders zijn beklag gedaan over den troep, veel minder over de gendarmen, die allen zonder uitzondering zich ten onzen opzichte zeer korrekt en voorkomend gedroegen. De gevangenen werden om 8 ½ in verhoor genomen en om 11 uur reden ze naar Temse. De treinen Puurs- SintNiklaas rijden zonder oponthoud nacht en dag alleen voor het leger. Broeder Hubertus zegt uit goede bron vernomen te hebben dat alle reizigerstreinen gefusilleerd zijn. Toch gesupprimeerd. Hij weet ook te zeggen dat Koning Albert gisteren te Temse is geweest. In de vroegmis vandaag waren er een tiental soldaten te communie, item zoveel in de mis van 6 ½. In de hoogmis om 9 ½ waren ruim 100 soldaten tegenwoordig. De officieren stonden vooraan. Een Luxemburgse piot, vader van 9 kinderen, komt er na zijnen kruisweg vragen om te mogen beewegen in den pand, als wij er zijn. Hij is zeer devoot.

In de abdijmuren werden meer dan 700 schietgaten gekapt.


- 24 -


Van 10 tot 12 uur ontploffingen te Steendorp. Om 10 ½ begint ook het kanon te bulderen zonder ophouden zuid en zuid-west. Op 4 uren komen van Sint-Amands de munitiewagens terug die wij gisteren erheen zagen trekken. Talrijk vluchtelingen van Buggenhout, Opwijk, enz. komen te Bornhem aan. Onze soldaten staan met geladen geweer te wacht aan de schietgaten van den muur. De wacht op den toren vertelt dat ze op 3 mijlen in de lucht shrapnels hebben zien ontploffen. Uit het dagboek van E.H. Prior op 27 september : De gendarm Maes van Bornhem kwam om 7 uren vragen of wij geen Duitsers of Oostenrijkers in huis hadden ontvangen. Het antwoord is neen. Geen nieuws over het gevecht. Om 9 u ½ veel beweging op den gang. Opgestaan zag ik onze luitenant Brabant met een kommandant en officier die in het dorp geen logement konden vinden en hier een slaapplaats kwamen vragen, hetgeen hun gegeven werd op het ziekenhuis. Om kwart voor 10 uren was ik terug op bed.” Maandag 28 september 1914 (dag 57) De officiers gisterenavond aangekomen met zes paarden in de schuur, zijn deze morgen al vroeg vertrokken. Van 7 tot 9 uur zagen we aan de bospoort heel de 5e divisie (2.000 man) defileren op de steenweg van SintAmands naar Bornem. Men zegt dat ze gisteren dapper hebben gevochten, maar niet zonder grote verliezen. Zij is op het terrein vervangen door de 6e divisie. Om 9 ½ laat het kanon zich weer horen ten zuidwesten. Het kanon zweeg van 10 ½ tot 1 uur en begon dan opnieuw geweldig te bulderen. De vluchtelingen van Buggenhout, Sint-Amands, Baasrode gisteren hier aangekomen, kregen deze morgen bevel Bornem te verlaten en trokken met pak en zak weer terug huiswaarts. Quanta miseria ! Om 4 uur bracht men een gevangene naar “ons kot” maar ’t kot was vast en de sleutel verloren ! Dan maar de schuur in, waar hij door 2 soldaten bewaakt werd. Om 5 uur moest de schuur door paardenvolk bewaakt worden en de gevangene werd naar het dorp gebracht in een of andere kelder. Hij stortte tranen van berouw of colere – ’t was toch te erg ! De brave jongen was als vrijwilliger in dienst getreden, als chauffeur d’auto, en omdat hij tijdens een rustpoos van zijn meester zijn machien verlaten had en een toerke met een soldatenpaard gedaan had, mocht hij ’t kot in ! En : dient men zo het vaderland , dan is’t plezant, langs den verkeerde kant !


Om 4 ½ kwam de kapitein-majoor met Pasture, dép. van Nijvel en vrijwilliger soldaat, luitenant Brabant en Theo Cammaert de werken in onze abdijhof inspecteren. Om 6 ½ komt kaporaal Peten (novice van Postel) de recreatie met ons doorbrengen, hij wordt vet en struis met de soep van den troep en zijn onafscheidbaar pijpke. Er was na de middag nogal veel wind, en de beide molens draaiden volop, maar de Stenen molen kreeg bevel er uit te scheiden. Te 7 ½ horen wij veel lawijd in het dorp. Kanon in de verte. ’t Fort van Bornem, dat wij nog niet gehoord hadden, begint alle 2 minuten een geweldig schot te lossen. Steendorp werpt zoeklicht naar hier. Het electrisch licht deze avond te Bornem afgesloten. ’t Is 8 uur . Goeden nacht. Aantekening van E.H. Prior op 28 september : In den morgen alles stil. ‘s Namiddags tegen de avond aanvraag voor inkwartiering van 180 carabiniers, die omtrent 8 uur kwamen met grote honger. Weeral hetzelfde spel. Stro halen, lichten zoeken en ruim 10 uur Placibus en ik naar bed. Om half elf alerte, alle soldaten naar buiten, waar zij blijven tot ‘s morgens, want de Duitsers waren boven Sint-Amands. ’s nachts niets gebeurd of gezien” Dinsdag 29 september 1914 (dag 58) Custos quid de nocte ? Gisteren avond als ik reeds sliep, ben ik gewekt door groot rumoer in den pand en op de dormpter niet ver van mijn kamer. ’t Duurde niet lang en ‘k sliep weer in. Om 10 ½ nogmaals wakker geworden door het lawijd buiten. ’t passeert ook. Men vertelt deze morgen dat er gisterenavond na 8 uur 200 karabiniers met vijf ambulanciers zijn aangekomen van Londerzeel. Twee priesters der ambulans hebben hier deze morgen de H.Mis gelezen. Voor deze twee zijn ze gisterenavond strozakken komen halen uit de kamers van Bernardus en Hugo. De karabiniers waren tegen 9 uur op de zolder in ’t stro gekropen en om 10 ½ werd er alarm geblazen. Alle man naar de loopgrachten en aan de schietgaten, er waren Duitsers gesignaleerd te Sint-Amands. Deze morgen stonden onze soldaten nog op de uitkijk. Er kwam niets. Verscheidene hebben zich sedert 6 dagen niet meer kunnen wassen en deze nacht hebben ze fel kou geleden. De wind is sedert dezen morgen noordwest, nu en dan een koude bui. Ons Bornems fort, dat gisterenavond is beginnen te schieten, is vanmorgen om 6 ½ opnieuw aangevangen. Men zegt dat ze de statie van Malderen bombarderen

- 25 -


die door Duitsers bezet is. Ik denk aan onze kist boeken, die nog te Malderen bij de boekbinder Averhals, welke op slechts een boogscheut van de statie is, zijn huizeken heeft. De karabiniers vertellen dat de Duitsers ook te Londerzeel barbaars te werk zijn gegaan : zij hielden de kerk bezet, die door Belgische artillerie is moeten in gruis geschoten worden.

klokkenzeel en bliksemafleiders naar beneden kunnen geraken.

Om 8 uur ’s morgens komt een gendarm vertellen dat de maalder van de Stenen molen gisteren in de namiddag is aangehouden worden. Hij werd reeds lang door de komandant van ’t fort verdacht met de vijand in betrekking te staan. Hij moest zijn molen stil leggen en schijnt zich verklapt te hebben. Zij denken dat de molen wel zal in de lucht vliegen. Werkelijk om 8 ½ beginnen geniesoldaten het latwerk van de molenwieken af te kappen Om 9 ½ zag ik in de kerk drie vrouwen van Herentals zitten. ’t was Toke Loots met hare 2 dochters. Ze zijn gisteren van huis gaan vluchten omdat de Duitsers gingen afkomen, ze dachten veiliger te zijn binnen de forten en zijn ingekwartierd bij Clem. De Man in de straat. In de “Presse” staat vandaag al te lezen dat Herentals door de Duitsers gebombardeerd werd en de helft der stad is afgebrand ! Aan de westkant der lindendreef op het veld zijn de karabiniers een nieuwsoortige loopgracht aan ’t maken voor … menselijke afval. ’t Was tijd, want de “sentinelles parfumées” lagen in ons bosje zo dicht dat er geen doorkomen meer was. Het fort van Bornem schiet de hele voormiddag, soms 3 schoten per minuut. Tegen elf uur begint ook het fort van Liezele en de Redoute van Puurs naar Buggenhout en Malderen hun schrapnels te zenden. Het ontploffen dezer “bonbons” enige sekonden later dan het afschieten, maakt veel meer gedruis in de lucht dan het losbranden. Ook in het zuidoosten horen wij het kanon donderen. Ze vertellen dat het fort van Walem de Pruisen beschiet, die in Mechelen zijn. Na de refter om 11 ½ komt een kommandant met zijn adjudant langs hospice en claustrum om op de toren te gaan. Hij verzoekt ons beleefd voortaan het gelui der klokken te staken, en vraagt om een klokkenzeel langs buiten van de galerij op de toren naar beneden te mogen hangen. De adjudant zal op de toren de observatiepost waarnemen en door telefoonverbinding aan het fort signalen geven. De Duitsers, zegt hij, hebben reeds enkele obussen naar Bornems fort geworpen maar niet bereikt. In geval onze toren beschoten werd en van onder in brand geraakte of anderszins de ladders onbruikbaar werden, dan zou hij toch nog langs het


Kerktoren van de abdij diende als observatiepost.

Om 12 uur hebben wij alle beschikbare strozakken naar de westelijken dormpter gesleept, voor de 7 aangemelde ambulanciers. Er komen ook 10 officieren om logist. 4 ½ vliegt een Duitse Taube boven de abdij, vanuit het fort wordt er op geschoten, zonder te treffen. Duitsers worden geseind te Sint-Amands. Vluchtelingen vandaar komen te Bornem aan. Onze karabiniers trekken de vijand tegemoet. Mitrailleusen staan er 2 gereed op het 2e verdiep van ’t vreemdenkwartier, 2 aan de muur op de boomgaard, 2 aan de abri in de Kloosterstraat bij de eerste rij bomen, en 1 of 2 aan de haag van den Dilft. Om 5 uur krijgen wij 150 grenadiers te logeren. Als ik om 8 uur naar bed ga, schieten alle forten in de omtrek, te Bornem 5 maal per minuut. Aantekening (laatste) van E.H. Prior op 29 september : “Drukke dag. Vertrek der carabiniers en aankomst van 150 grenadiers. Zelfde spel voor eten en drinken. 13 officieren hebben die middag bij ons gegeten, eveneens 7 brancardiers die bij ons geslapen. Geheel de dag hebben de kanonnen van onze forten geschoten, alsook te Walem, Duffel en Wavre St.Catherine. Des avonds ruim 7 uur hield het schieten op, omdat de Duitsers schenen te wijken na veel manschappen verloren te hebben. Des ‘s nachts (dinsdag op woensdag) tussen 2 en 3 uur veel kanongeschot op het fort, hetgeen ik niet gehoord heb. Ik zou hebben willen vertrekken, doch er was geen trein. De andere confraters en broeders hadden geen schrik. Daarbij het schijnt mij onmogelijk

- 26 -


allen weg te gaan en het klooster alleen aan de soldaten over te laten. Laat ons hopen, dat de goede God zich onzer ontferme en dat het gevaar weldra moge verdwijnen. Om 8 uur waren de soldaten in ’t algemeen ook meer gerust.” Woensdag 30 september 1914 (dag 59) Het eerste nieuws deze morgen is dat de forten van Liezele en Breendonk de hele nacht geschoten hebben. Om 2 uur ben ik er van wakker geworden. Om 6 uur naar het gasthuis om de H. Mis te lezen. In het dorp van aan het Warregaren tot aan de Ster, stond de straat vol kanons en munitiewagens vertrekkens gereed naar Sint-Amands. In het Gasthuis zijn gisteren 2 soldaten van het fort ingebracht. Ze waren licht gekwetst door een accident. Een kanon brandde te vroeg los voordat de koepel gedraaid was. Enige werklieden van Bornem die er nog aan ’t cement kruien waren, o.a. de Kattebaard, moesten ook weg gedragen worden. Ze kregen hun ogen vol zand. Nog twee andere lichtgekwetste soldaten werden gebracht. Deze nacht nog een andere die te Opdorp na de slag 6 uur op het veld was blijven liggen. Hij was zo koud als een lijk toen men hem aanbracht, leefde toch nog.

Om 8 uur zie ik uit het brandspuithuisje een nieuwe troep van 450 man door de hof voorbij de calefact naar de lindendreef marcheren. Een deel gaat de loopgrachten bezetten buiten de bospoort ; de anderen blijven in de dreef. De Komandant, De Meulenaere, verscheidene dagen ongewassen, komt zich aan de pomp in het scheerhuis verfrissen; bezichtigt daarna met 2 andere officieren onze bibliotheek. Aan de lindendreef, oostkant een meter vijftig van de bomen, begon de troep op geheel de lengte vanaf de vijver tot aan de bospoort, met spaden en schoppen een nieuwe loopgracht te graven. De uitgegraven grond gooit men in de dreef op de steenweg. Het zijn grenadiers, allen struise kerels, die, volgens de getuigenis van hun aalmoezenier, de reputatie hebben van nog al gemakkelijk te gaan lopen als de vijand het ernstig meent. Op de steenweg van Sint-Amands naar Bornem trekken de hele voormiddag vluchtelingen voorbij met hele groepen. Voor de middag werden er ook in de Barelstraat twee Duitse spionnen aangehouden, ze hadden zich als Belgisch piotten verkleed, de hond die hen vergezelde, werd doodgeschoten. Het kanon buldert geweldig overal zonder ophouden. Ten 1 uur schoot het fort van Bornem. Kwart na één uur werd het eerste antwoord, een shrapnel door ons waargenomen – een losbranding in de verte, een suizen door de lucht gedurende enige sekonden, dan een ontploffing, in de lucht een wit wolkje achterlatend. De eerste, zei men, kwamen een of twee honderd meters te kort. De anderen op het voorwerk van het fort. Op een half uur tijd telden wij zowat 6 of 7 Duitse ontploffingen. De officieren en soldaten sloegen er weinig of geen acht op. ’t was enkel een demonstratie van de Duitsers dat ze daar waren, maar ze zouden geen aanval langs hier op Antwerpen wagen. Overigens, zegden zij, de ... Major Allemand trekt af op Namen.

Om 7 ½ trokken honderden vreemde vluchtelingen links en rechts om een onderkomen te vinden.


Onze hond John, schijnt de Pruisen te willen bang maken met nacht en dag te blaffen zo hard hij maar kan. De komandant is het er echter niet mee eens, en geeft bevel dat nachtlawijd te staken. John verstond geen Frans en nu kreeg broeder Remigius de waarschuwing te horen van de bevelhebber “dat hond nog bass, ik doen fusiljeer hem” John moest gisterenavond de kelder in, vandaag werd hij zijn vroegere eigenaar aangeboden, maar hij was hem de kost niet waard en John bleef onder het ziekenhuis in de

- 27 -


kelder tegenover de appelkelder, daar kan hij ook dienst doen. Kwart voor 4 uur staan wij, Prior, Henricus en Benedictus in de lindendreef bij de soldaten in de lucht te gapen. Sedert een half uur komen de obussen en shrapnels zeer dicht naar het fort aangevlogen. Op minder dan vijf minuten telden wij er 6 of 7 die naar de abdij afkwamen. Zij ontploffen op 100-200-300 meters van onze westelijke muur op de macadam naar de Grote Hei. Een soldaat die aan de schietgaten stond, vertelde dat er een vrouw die naar de Grote Hei opging, ijlings omkeerde toen zij op korte afstand voor haar een obus in de grond zag neerploffen. Een schot is duidelijk hoorbaar over de abdij heen gesuisd, denkelijk naar onze abdijtoren. Daarop, aan de galerij, staan wel 10 of 12 soldaten op de uitkijk. Om 4 uur juist, komen er uit de richting van Antwerpen 2 vliegmachienen over Bornem, tot aan het fort en keren dan met een lange zwenking langs de houten molen terug.

toren ingelicht, seint naar het fort dat er 2.000 Duitsers een schuilplaats zochten in het park van Nieuwland te Opdorp, en kort daarop braakten de Engelse kanons en die van de forten te Bornem en Puurs vuur en vlam in die richting. Ook daar was brand in de lucht te zien. ’t werd reeds donker en vanuit onze hof zagen we de losbranding der kanonnen voordat wij ze hoorden. Een ander officier vertelde ons nog dat er in de bossen van Sint-Amands en Mariekerke nog vier of vijf onzer veldbatterijen verscholen lagen om er de Pruisen een verrassing aan te bieden, als zij het wagen zouden naar Bornem te komen. De soldaten hadden reeds stukken van shrapnels, die op de macadam terecht gekomen waren. Om 7 ½ zwegen de kanonnen en om 8 uur gaan we slapen.

Om 4 ½ vertrekt de compagnie grenadiers uit de dreef langs waar zij dezen morgen binnenkwam. Een weinig later werd zij vervangen door een compagnie van het 13e linieregiment. Het fort van Bornem schiet geweldig en immer meer suizen de vijandelijke projectielen door de lucht. Dat gesuis echter – hoewel ook binnenshuis hoorbaar – maakt op ons geen anderen indruk dan die van een fusée bij een groot vuurwerk. Het kanonnengedonder overstemt alles, en ook daaraan gewent men zich. Toch waren wij bewust dat het ernstig werd en gevaarlijk buiten te blijven. Na korte beraadslaging besloten wij maar om 5 uur volgens gewoonte het officie in de koor te doen. Wij waren pas in gang als er dreunende losbrandingen, zoals wij er nog geen gehoord hadden, de kerk deden daveren. Het duurde bijna heel het officie en met regelmatige pozen. Onder de recreatie zegt ons een officier dat het Engelse kanons zijn, die pas aangekomen, opgesteld zijn in de Breeveldstraat niet ver van het kapelleke Van Vracem, over het fort heen schieten naar Baasrode. Daar waren de Duitsers bezig een pont te maken over de Schelde : hun werk wordt vernietigd. Die kanons dragen wel 3 uur ver. Te Baasrode staat een hoef en een groot batiment in brand. De lucht in die richting is er vuurrood. De telefoon aan onze voordeur, door de wachtpost op de


- 28 -

SEPTEMBER Uit de dagboeken van Pater Benedictus Van Doninck. Gemeentelijk Archief Bornem - 9 -

Recommend Documents