Seculariseer uw school! 20 tips Hoe de katholieke identiteit van uw school zéker verloren laten gaan?
“Ironie is de hoogste vorm van ernst.” (S. Kierkegaard)
Seculariseer uw school! Overzicht van de 20 tips Tip 1: Het logo.
Tip 11: Maak zeker geen brug.
Tip 2: De bananendoos.
Tip 12: La chrétienité, c’est passé.
Tip 3: De waardenboom.
Tip 13: Aan de godsdienstleerkracht.
Tip 4: Condomiseer de Kerk.
Tip 14: De papierberg.
Tip 5: Een ‘andere’ ruimte.
Tip 15: De wet van de traagheid.
Tip 6: Luister! God spreekt.
Tip 16: Geef het op!
Tip 7: Het kruis onder het stof.
Tip 17: Onbekend is onbemind.
Tip 8: De engagementsverklaring.
Tip 18: Ieder zijn eigen mening.
Tip 9: Vermijd diversiteit.
Tip 19: Schaamte vs. humor.
Tip 10: Economiseer het onderwijs.
Tip 20: Vergeet de wereldkerk.
Seculariseer uw school! TIP 1: Het logo Hanteer niet langer de volledige naam van uw school, maar gebruik een afkortend letterwoord. Zo maakt u van uw naam een label dat functioneert zonder verwijzing naar de christelijke herkomst van de school. REFLECTIE: Kijk naar jullie eigen schoollogo. Verwijst dit naar de christelijke inspiratie en/of de stichters van de school? Of is het (eerder) geseculariseerd? Hoe staan jullie t.o.v. dit logo? (eerder) positief, (eerder) negatief, neutraal? Motiveer.
Suggestie 1 om te Recontextualiseren. Een logo kan een zinvolle expressie zijn van de identiteit van de katholieke school, maar wel op voorwaarde dat het op een vlotte, creatieve of subtiele manier ook blijft refereren naar de levensbeschouwelijke en christelijke grondslag en eigenheid van de school (al was het maar in de vorm van een knipoog of via een dubbele bodem). REFLECTIE: Vinden jullie het aan te raden om het logo te veranderen zodat het verwijst naar de christelijke inspiratie van de school? Waarom wel/niet? Welke identiteit willen jullie verwerken in het logo m.a.w. voor wat staat jullie school? Hoe in jullie verwijzen naar de christelijke inspiratie? Hoe zouden jullie het logo van vandaag kunnen ‘aanpassen’ zodat het opnieuw verwijst naar de traditie? Doe concrete suggesties. Vb. Probeer op dit eigenste moment een aantal suggesties neer te pennen. Vb. Door een wedstrijd uit te schrijven voor leerlingen met als opdracht de christelijke inspiratie erin te verwerken, …
Seculariseer uw school! TIP 2: De bananendoos Het verleden is voorbij, dus waarom is het nog nodig om voortdurend de geschiedenis van de school, haar religieuze wortels en de oorspronkelijke christelijke inspiratie van de stichter te blijven herinneren? Het is beter om de zin van ons handelen te gronden in het ‘hier en nu’, in plaats van in een voorbij gegane traditie. Derhalve is het aangewezen om uw archief in een bananendoos te stockeren. REFLECTIE: Wordt er in jullie school aandacht geschonken aan de geschiedenis van de school en de (oorspronkelijke) christelijke inspiratie? Indien ja: Hoe? Wanneer? Is het volgens jullie een noodzaak om deze religieuze wortels blijvend levend te houden of is het geen probleem om dit te archiveren? Motiveer.
Suggestie 2 om te Recontextualiseren. Wie wij zijn en wat wij doen is altijd gesitueerd in een historische context van waaruit we de toekomst tegemoet treden. Waar we vandaan komen in het verleden bepaalt mee onze huidige en toekomstige identiteit – onvermijdelijk en vaak méér dan we vermoeden. REFLECTIE: Hoe zou je de schooltraditie van onder het stof kunnen halen en de historische inspiratie van jullie school nieuw leven in kunnen blazen? Vb. een fotocollage of serie kaders aan de muur, een (mobiele) tentoonstelling, een onderdeel van de website, een lessenpakket, een reeks in het schooltijdschrift, een themalokaal op de opendeurdag enzovoort. (Dit zijn enkel vb. en er dient absoluut geen keuze uit gemaakt te worden)
Seculariseer uw school! TIP 3: De waardenboom Als men u vraagt naar de identiteit van uw school, verwijs dan naar algemene waarden die ‘christelijk’ lijken maar toch door iedereen gedeeld worden. Bijvoorbeeld: vriendschap, solidariteit, openheid, verdraagzaamheid en respect. Zo valt het onderscheid met andere scholen zeker niet te veel op! Door het godsdienstige aspect niet meer expliciet te benoemen, vermijdt u bovendien dat gewone mensen met een beetje redelijkheid en gezond verstand afhaken REFLECTIE: Herkennen jullie het voorbeeld van ‘de waardenboom’ in jullie school? Is het voor u een ‘must’ om de christelijke identiteit van de school meer naar voren te brengen of is het volgens jullie eerder onnodig of zelfs ‘not done’ om het godsdienstige aspect te benoemen?
Suggestie 3 om te Recontextualiseren. Het christelijke geloof wordt gekenmerkt door tegendraadsheid en kwetsbaarheid. Niet voor niets is het KRUIS het christelijke symbool bij uitstek. GOD als Vader, Zoon en Geest / radicale naastenliefde (zelfs voor de vijand) / de ondergang van het kruis – en de verrijzenis / de eschatologische verwachting tegen alle vertwijfeling in / het surplus dat alle wereldlijke verhoudingen overstijgt / de omkering van alle waarden / de onredelijke reikwijdte / de onvoorwaardelijke zelfgave / de absurditeit van het geloof… De religieuze kern van het christelijke geloof kan niet restloos door universele waarden vermiddeld worden of in een compromis gegoten worden waarin iedereen zich moeiteloos kan vinden. Nochtans is het net de ‘radicaliteit van de liefde’ die mensen aantrekt, raakt, oproept en transformeert! REFLECTIE: Ga op zoek naar wat jou als katholieke school bijzonder en anders maakt, waardoor jij méér wil zijn, wat jij extra doet, waardoor jij verder gaat – en waarvoor je de kracht vindt in het christelijke verhaal. 1. Uitgedrukt in een treffend gekozen Bijbelverhaal dat centraal staat. 2. Uitgedrukt in een bijzonder talent van de school (eenvoud, aanwezigheid, aandacht, vlijt, enzovoort). 3. Uitgedrukt in een profetische waarde (verzoening, vijandsliefde, kritische ingesteldheid t.o.v. de samenleving, een absolute prioriteit voor de zwakste) Hoe kan je dit zichtbaar maken in de school? Vb. llnraad die posters maakt, samenwerking met PO-lkr,…
Seculariseer uw school! TIP 4: Condomiseer de Kerk Als op school het katholieke geloof ter sprake komt, dan kunt u het makkelijk onschadelijk maken door de KERK te identificeren met de paus, het leergezag en het Vaticaan. De vooroordelen die daarover bestaan, zijn immers onoverwinnelijk. Op die manier bent u zeker om zelf niet als deel van de katholieke kerk te worden aangezien! REFLECTIE: Hoe staat u ten opzichte van het katholieke geloof? Vallen christendom en Kerk volledig samen voor u? Welke vooroordelen spelen in uw hoofd? Houden uitspraken over moraal u tegen om positief te staan t.o.v. geloof? Waarom wel/niet?
Suggestie 4 om te Recontextualiseren. Laat u de kerk niet afnemen! Blijf uzelf beschouwen als behorend tot deze geloofsgemeenschap, die de geloofstraditie levend houdt en doorgeeft. De katholieke kerk heeft een rijke traditie en bracht vele goede vruchten voort. Soms is zij ook imperfect en zelfs zondig. Spreek kritisch maar genuanceerd over de kerk en het leergezag, op grond van feitenkennis en goede argumenten. Breng op vrijmoedige wijze de vele positieve elementen uit de universele en lokale kerk ter sprake binnen de school. Help haar door deze duistere tijden! REFLECTIE: Heeft u volgens u voldoende kennis om kritisch én genuanceerd te spreken over de kerk? Indien ja, wat zijn uw bronnen? Indien neen, wat ontbreekt er en hoe kan dit naar de toekomst toe verbeterd worden? Kan u uzelf (nog) beschouwen als lid van de kerk en de geloofsgemeenschap? Is dit volgens u nodig om les te geven in een katholieke school? Motiveer je antwoord.
Seculariseer uw school! TIP 5: Een ‘andere’ ruimte Vorm de oude schoolkapel om tot een eetzaal, een vergaderlokaal of nog moderner: een computerlokaal. Zo gaat u rationeel om met schaarse middelen. Bovendien ontloopt u de lastige vraag hoe vandaag sacrale ruimtes kunnen (her)ingericht worden. REFLECTIE: Zijn er in jullie school sacrale ruimtes? Zijn deze in gebruik? Hoe maakt men er gebruik van: als sacrale ruimte of op een andere manier? Heeft de school nood aan een sacrale ruimte? Waarom wel/niet? Wat zou de ‘functie’ van een sacrale ruimte kunnen zijn?
Suggestie 5 om te Recontextualiseren. Herwaardeer de kapel of een ander lokaal als sacrale ruimte, een plaats die nou net niet-functioneel is, die bewust ‘anders’ is, die de dagelijkse logica van de school opzettelijk onderbreekt. Een goede sacrale ruimte is het hart van de school en weerspiegelt haar eigenheid. Het is een plaats waar men zich ‘thuis’ voelt en kan groeien, waar men elkaar en God kan ontmoeten. Het is een plaats waar men graag komt, waarop men trots is en die men wil laten zien, bijvoorbeeld aan bezoekers. REFLECTIE: Welke ruimte op school zou je kunnen inrichten als sacrale ruimte? Waarom deze? Hoe zou je deze ruimte willen inrichten? Hoe verwijs je naar de christelijke inspiratie in deze ruimte? Welke ‘activiteiten’ zou je hier willen laten plaats vinden? Werkvorm rond sacrale ruimtes op school op de THOMASwebsite: http://www.kuleuven.be/thomas/page/sacrale-ruimtes/
Seculariseer uw school! TIP 6: Luister! God spreekt Vervang gebed door meditatie, christelijke vormingsdagen door levensbeschouwelijke vorming, bezinningsdagen door survivaltochten en vieringen door Powerpoint presentaties of filmfora. Dit alles is toch niet tegen het christendom? Waarom zou het er dan geen uitdrukking van kunnen zijn? Seculariseer alle activiteiten die van oudsher religieus geïnspireerd zijn – inclusief de woorden ‘katholiek’ en ‘christelijk’ zelf. Zo kunt u een ‘katholieke’ school blijven zonder het te zijn. REFLECTIE: Hoe verlopen de vieringen en bezinningsdagen bij jullie op school? Wat is de rol van de christelijke inspiratie hierin? Welke activiteiten die oorspronkelijk geïnspireerd zijn, zijn geseculariseerd?
religieus
Suggestie 6 om te Recontextualiseren. Ontwikkel een schoolcultuur van bezonnenheid, meditatie en gebed. Een omgeving die geschikt is en uitnodigt om het stil te maken, om na te denken, om tot bezonnenheid en zelfinzicht te komen. Anders gezegd: een plek waar God tot mensen kan spreken en gehoord wordt. Wat gebed betreft, wees creatief en vernieuwend. De mogelijkheden zijn legio: ademhalingsoefeningen, zenmeditatie, stiltemomenten, yoga, gezamenlijk en individueel gebed, lectio divina, Godly play, contemplatieve dialoog, creatief religieuze teksten lezen en herwerken, enzovoort. Engageer de leerlingen om deze activiteiten concreet gestalte te geven op een manier die voor hen zinvol is. Leg contacten met specialisten uit die hierrond vorming kunnen geven. Indien bepaalde architectuur of accommodatie hinderlijk in plaats van bevorderlijk is, doe daar dan iets aan. REFLECTIE: Welke bovenstaande creatieve gebedsmogelijkheden zijn er volgens jullie mogelijk op school? Motiveer. Welke zou je graag beter leren kennen? Welke ruimte zouden jullie willen gebruiken/inrichten om een schoolcultuur van bezonnenheid, meditatie en gebed mogelijk te maken? Hoe zou je dat concreet aanpakken? Hoe kan je de leerlingen hierbij betrekken?
Seculariseer uw school! TIP 7: Het kruis onder het stof Na het opfrissen van de infrastructuur in uw instelling of wanneer u een nieuwbouw plant, kunt u het gerust nalaten om de kruisbeelden en andere religieuze symbolen en kunst terug te hangen. Dat komt zo ouderwets over en bovendien ontkomt u aan het verwijt om iedereen opnieuw te willen evangeliseren. REFLECTIE: Hoe staat u ten opzichte van bovenstaande stelling? Motiveer. Waar hangen er in jullie school kruisbeelden? Wat betekent het kruis voor de christelijke traditie? Wat betekent het voor jullie dat ze daar hangen? Vb. respect voor de traditie van waaruit de school gesticht is, een zekere sacraliteit, niets bijzonders, hoop dat de dood niet het einde is, (zoekend) geloof , lijden, verlossing, verzoening … .
Suggestie 7 om te Recontextualiseren. Investeer in hedendaagse religieuze symbolen en kunst. Het kruis is het meest eminente symbool van het christendom. Maak van het aanbrengen ervan een ritueel op school. Bijvoorbeeld: een creatieve opdracht rond het maken van kruisbeeldjes (zie hiernaast), de aankoop of restauratie van een kunstwerk, enzovoort. REFLECTIE: Hoe zouden jullie het kruis opnieuw ‘levend maken’ in jullie school? Hoe zou je dat concreet kunnen aanpakken? In welke vakken of projecten zou er gewerkt kunnen worden rond een gerecontextualiseerd kruis? Hoe wordt de betekenis van het kruis geduid? Door wie? Wat kan het (nog) betekenen voor jongeren op onze school? Hoe laten we onze jongeren zelf een gerecontextualiseerd kruis maken? Is dit haalbaar volgens jullie?
Seculariseer uw school! TIP 8: De engagementsverklaring Zorg ervoor dat bij de aanwerving en de evaluatie van het schoolpersoneel nooit meer verwezen wordt naar het levensbeschouwelijke en religieuze profiel van de school. Het is al moeilijk genoeg om voldoende en bekwame leerkrachten te vinden. Als het ook nog eens christenen moeten zijn, dan is de situatie hopeloos! Aandringen op christelijke identiteit bij het personeel zou op weerstand kunnen stuiten of de motivatie kunnen schaden. Bovendien garandeert u neutraliteit – en dat komt goed uit bij de doorlichting van uw instelling en met name bij het verwerven van overheidsmiddelen. REFLECTIE: Welke elementen uit deze situatie herken je in de eigen school? Leg uit. Welke zaken zijn haalbaar naar de toekomst toe?
Suggestie 8 om te Recontextualiseren. Refereer in sollicitatie- en functioneringsgeprekken systematisch naar de bijdrage van alle personeelsleden aan het levensbeschouwelijk en religieuze opvoedings-project van de school. Vraag aan uw personeelsleden – met name tijdens sollicitatiegesprekken/functioneringsgesprekken – om een persoonlijke reflectie te ontwikkelen rond de opdrachtsverklaring en het pedagogisch project van de school. Van alle personeelsleden wordt redelijkerwijze verwacht dat ze een eigen constructieve bijdrage leveren aan het opvoedings- en vormingsproject van de katholieke school: nooit tegenwerken, maar ook niet totaal onverschillig aan de zijlijn staan. REFLECTIE: Welke elementen zijn nu reeds aanwezig? Waarom zijn die belangrijk voor u? Zijn er zaken die u inspireren om er in de toekomst mee aan de slag te gaan? Waarom wel/niet? Neem er één ding uit dat u concreet uitwerkt en kan toepassen.
Seculariseer uw school! TIP 9 (voor directie): Vermijd diversiteit, ga voor éénheidsworst! Wie in Vlaanderen het hoofd boven het maaiveld uitsteekt… Vermijd daarom dat levens-beschouwelijke en religieuze verschillen onnodig aan de oppervlakte komen. Laat niet toe dat teveel andersdenkenden en andersgelovigen zich expliciet uiten in uw school. Anders loopt u het risico dat zij het levensbeschouwelijke gesprek op gang trekken! In plaats daarvan worden onvruchtbare discussies beter uit de weg gegaan, zodat een levensbeschouwelijke neutraliteit ontstaat op school. REFLECTIE: Wat is de huidige situatie op uw school? Kunnen andersgelovigen zich expliciet uiten? Hoe gebeurt dat? Is er eerder sprake van een levensbeschouwelijke neutraliteit? Wat draagt uw voorkeur? Waarom?
Suggestie 9 om te Recontextualiseren. Zet levensbeschouwelijke onderwerpen doelbewust op de agenda en laat leerkrachten, leerlingen, directie en ouders hierover met elkaar publiekelijk in gesprek gaan. Thematiseer de aanwezige levensbeschouwelijke en religieuze diversiteit in uw school. Maak deze diversiteit (letterlijk) zichtbaar, hoorbaar en voelbaar in het dagelijkse schoolleven (cf. kledingvoorschriften). Treed als katholieke school in gesprek met deze andersheid. De vraag luidt: hoe gaan we als katholieke onderwijsinstelling om met deze overeenkomsten en verschillen, zodat Gods radicale naastenliefde in deze multiculturele context gerealiseerd wordt? Bevorder de dynamiek tussen het christelijke geloof en de culturele context. Nodig overtuigde en welbespraakte andersgelovige mensen uit die spreken vanuit hun particuliere traditie, voor een lezingenreeks met informatie en getuigenissen: een humanist, een moslim, een jood, een protestant, een sikh, een boeddhist, enzovoort. Laat leerlingen reflecteren over de gehoorde getuigenissen. REFLECTIE: Hoe kunnen jullie in jullie concrete schoolcontext de levensbeschouwelijke onderwerpen op de agende plaatsen? Welke bovenstaande suggesties zijn (niet) interessant voor jullie school? Hoe de dynamiek tussen het christelijke geloof en de geseculariseerde context bevorderen zonder de katholieke eigenheid te verliezen? Probeer een concreet idee uit te werken.
Seculariseer uw school! TIP 10 (voor directie): Economiseer het onderwijs Ga mee met de tijd en pas een economisch paradigma toe op het onderwijs. M.a.w. beschouw uw school als een ‘bedrijf’ dat een objectiveerbaar ‘product’ produceert (namelijk een kwaliteitsvolle opleiding en vorming) en nuttige ‘diensten’ aanbiedt aan haar ‘klanten’ (de leerlingen en hun ouders) aan een bepaalde prijs en tegen bepaalde voorwaarden (schoolgeld en werkings-toelagen van de overheid). Op deze manier gaan de wetten van vraag en aanbod spelen op school en krijgt een opbod van onderwijskwaliteit de overhand. Bovendien zorgen meetbare onderwijsdoelen voor een volledige transparantie en controle. Tenslotte zijn het de ‘afnemers’ die op grond van hun behoeften bepalen hoe het onderwijs op school er uit moet zien: het wat, het hoe, alsook het waarom. REFLECTIE: Welke elementen herkennen jullie wanneer jullie naar de school kijken en welke niet? Motiveer. Wat zou je (niet) graag veranderd zien? Is het haalbaar om de economische realiteit helemaal uit de school te bannen? Waarom wel/niet?
Suggestie 10 om te Recontextualiseren. De sluipende economisering van het onderwijs doet doeltreffend afbreuk aan de pedagogische relatie tussen leerkracht en leerling en bij uitstek aan de voorwaarden voor geloofscommunicatie. Christelijk geloven vergt een ontvankelijkheid voor het onverwachte en het onvoorziene. Het is blootgesteld worden aan iets anders en nieuws. Het vergt een receptiviteit die niet voorzien of gepland kan worden. Het is openstaan voor genade die van ‘elders’ komt en je transformeert. Economische rationaliteit staat haaks op een christelijk mensbeeld: Een mens is geen autonoom subject dat volledig geïnformeerd is en in staat om rationele keuzes te maken waarin zijn/haar vrijheid gerealiseerd wordt. Echter, een mens is een heteronoom ‘zelf’ dat fundamenteel open is voor nieuwe zijnswijzen en aanraakbaar door het transcendente. Pedagogische vrijheid is niet het pragmatisch kiezen voor de efficiëntste opleiding, maar ontstaat wanneer je geraakt wordt door een onvermoede rijkdom. De reden waarom religieuze vorming zinvol is, is niet apriori gegeven maar wordt pas ontdekt in de toeëigening ervan. REFLECTIE: Welk (christelijk) mensbeeld wordt hier naar voren gebracht? Hoe staan jullie ten opzicht van dat christelijk mensbeeld? Motiveer. Hoe zou de school kunnen proberen dit christelijk mensbeeld naar voren te schuiven? Probeer dit concreet te maken.
Seculariseer uw school! TIP 11: Maak zeker geen brug tussen de katholieke identiteit van de school en het ‘echte’ leven Draag er zorg voor dat de katholieke identiteit van uw school voldoende wereldvreemd blijft, zodat zij los blijft staan van het echte leven van mensen vandaag. Op die manier loopt u bij voorbaat niet het risico om door orthodoxe mensen veroordeeld te worden als iemand die het geloof aanpast en prijsgeeft aan de wereld. REFLECTIE: Herkent u uw school in deze beschrijving? Staat de katholieke identiteit van de school los van de realiteit buiten de schoolmuren? Waarom wel/niet?
Suggestie 11 om te Recontextualiseren. Investeer in, innoveer en integreer de katholieke identiteit van uw school. Bouw bruggen tussen het katholieke geloof en de leefwereld van jongeren vandaag. Laat uw leerlingen u daarbij helpen. Het christendom heeft veel te bieden aan mensen vandaag. Breng het opnieuw bij de tijd, zoek naar resonanties met het heden. Mobiliseer, steun, waardeer, bescherm en beloon bruggenbouwers, mensen die het risico nemen om het geloof authentiek te presenteren. REFLECTIE: Hoe zou u bruggen kunnen bouwen tussen het katholieke geloof en de leefwereld van de jongeren vandaag? Probeer dit concreet uit te werken. Hoe zou u te werk gaan?
Seculariseer uw school! TIP 12: La chrétienté, c’est passé Interpreteer elk werk maken van katholieke identiteit als ‘romantische’ hunker naar een voorbij verleden. Zo ontkomt u aan de idee dat het christelijke evangelie ook vandaag en naar de toekomst toe zinvol kan zijn. (Trouwens, vroeger was het evenmin rozengeur en manenschijn...) REFLECTIE: Hoe denkt u hier zelf over? Behoort de katholieke identiteit tot het verleden en is ze opgeborgen in de geschiedenisboeken? Waarom wel/niet? Kan hetzelfde gezegd worden over de katholieke identiteit van de school?
Suggestie 12 om te Recontextualiseren. Reeds gedurende twintig eeuwen beleefden onze voorouders het evangelie van Jezus Christus binnen de contouren van hun eigen tijd, telkens anders en nieuw. Nu is het aan ons om een nieuw hoofdstuk te schrijven in het boek van de christelijke traditie! Dit evangelie blijft onverminderd zinvol en waar, voor mensen gisteren, vandaag én morgen. Immers, het is een boodschap van geloof, hoop en liefde. Het is een aankondiging van vrijheid, bevrijding en vreugde. Het is een hoopvol uitzien naar nieuw leven – ondanks lijden, vertwijfeling, zonde en dood. Voor welke mens is dit evangelie voorbijgestreefd? Maak katholieke identiteit dus niet tot een steriele reproductie van het verleden, waarbij het verleden als criterium en maatstaf geldt. Ga daarentegen op zoek naar wat dit evangelie inhoudt voor mensen vandaag en morgen. Welke elementen zijn en blijven voor onze kinderen en kleinkinderen in de christelijke boodschap belangrijk? Elk levend geloof is een creatieve re-creatie van de christelijke boodschap in het heden met het oog op de toekomst. REFLECTIE: Wat houdt het christelijke geloof voor jou persoonlijk in? Is dat voor jou moeilijk/eerder gemakkelijk om dit uit te drukken? Motiveer. Welke elementen uit het christelijke traditie zijn en blijven voor onze jongeren belangrijk?
Seculariseer uw school! TIP 13: Laat het maar over aan de godsdienstleerkracht Laat de zorg voor de christelijke identiteit van de school enkel over aan de theologisch geschoolden, het pastorale team en de godsdienstleerkrachten. Dat is uiteindelijk hun specialiteit. REFLECTIE: Is de katholieke identiteit van de school enkel de zorg van de godsdienstleerkrachten volgens jullie? Motiveer. Waarom is het belangrijk om het hele team hierin te betrekken. Hoe is het pastorale team samengesteld? Heeft u zelf voldoende taal om te communiceren over de christelijke traditie? Leg uit. Indien neen, hoe zou dit in de toekomst verbeterd kunnen worden?
Suggestie 13 om te Recontextualiseren. De levensbeschouwelijke identiteit van een school is altijd een zaak van iedereen die er aanwezig is. De identiteit van een school wordt beschreven door de interactie tussen de verhalen die beleefd en verteld worden op school. Het beleid en het pastorale team (inclusief de godsdienstleerkrachten) hebben een voorttrekkersrol, maar alle schoolleden hebben een eigen bijdrage te bieden overeenkomstig hun talenten en gevoeligheden. Definieer de schoolpastoraal in termen van de vier dimensies van het christendom: dienstbaarheid aan de wereld/de maatschappij (diakonia), bevrijdende woorden spreken (kerugma of verkondiging), samen vieren (liturgie), gemeenschapszin (koinonia) Op vele manieren kan men bijdragen aan een katholieke schoolidentiteit: leerlingenvervoer, kerststal knutselen, muziek tijdens viering, hulp bij bezinningen, layout gebedsblaadjes, ziekenbezoek afleggen, enzovoort. REFLECTIE: In welke van de vier dimensies van het christendom kan jij het beste vinden? Het is natuurlijk de bedoeling om ze alle 4 samen te beleven. Welke activiteit op school verenigt deze 4 dimensies of pas een huidige activiteit aan zodat er deze 4 niveau’s wordt gewerkt. Wat is jou taak dan hierin?
Seculariseer uw school! TIP 14: De papierberg U kunt ervoor zorgen dat uw medewerkers geen tijd en zin meer hebben voor de katholieke identiteit van uw school of hun eigen levensbeschouwelijke en religieuze vorming, namelijk door hen te laten verdrinken in administratieve beslommeringen. Creëer een school die druk en hectisch is, waar mensen onder tijdsdruk staan en hun energie en creativiteit verbruiken in eindeloze activiteiten. REFLECTIE: Welke bovenstaande elementen vind je terug in jouw school? Is er weinig tijd voor de katholieke identiteit omwille van de papierberg/de druk of zijn er eveneens andere oorzaken?
Suggestie 14 om te Recontextualiseren. Klaag niet over de overvloed aan administratie, maar problematiseer het op de beleidsniveaus waar besloten wordt om scholen overdreven te belasten. Administratie moet een secundaire dienst zijn aan wat écht belangrijk is. Help het onderwijssysteem hervormen, zodat leerkrachten zich kunnen concentreren op de educatieve relatie met hun leerlingen. Christelijke identiteit kan je niet organiseren, plannen, doen plaatsvinden (actief). Wel kan je de context geschikt maken, gelegenheden scheppen, opportuniteiten creëren, faciliteren – zodat het kan gebeuren (passief). Laat het werk op school structureel ONDERBREKEN door de stilte, het nutteloze, het onvoorspelbare, het schone, het kwetsbare. REFLECTIE: Hoe zou je het werk op school structureel kunnen onderbreken door de stilte, het nutteloze, het kwetsbare, het schone, … zodat je gelegenheden schept om de christelijke identiteit te laten doorbreken? Probeer dit concreet te maken.
Seculariseer uw school! TIP 15: De wet van de traagheid DOE NIETS, denkende: christelijke schoolidentiteit zit verankerd in de Vlaamse cultuur en haar gedeelde waardenmentaliteit en zal op grond van haar eigen inertie wel blijven voortbestaan.
REFLECTIE: Zal de christelijke schoolidentiteit blijven bestaan wanneer we niets doen? Wat is jullie mening hierover? Zal er iets overblijven en wat dan? Zijn we genoodzaakt om iets te doen?
Suggestie 15 om te Recontextualiseren. The hour is later than you think. Blijven stilstaan is achteruit gaan. Dat geldt voor alle aspecten van de school, inclusief haar katholieke identiteit. Alles is in beweging: het kind, de school, het gezin, de kerk, de samenleving, de wereld. Durf de analyse te maken: de vroeger vanzelfsprekende katholieke confessionaliteit is nagenoeg verdwenen en volstaat niet meer om op verder te bouwen. Ook het waardenaanvoelen, dat vroeger bijna uitsluitend op het katholieke geloof terugging, werd geseculariseerd en gepluraliseerd. Bevrijd u van vooroordelen en herontdek het christelijke geloof, nieuw en verfrissend. Ga op zoek naar wat het voor mensen vandaag kan betekenen. REFLECTIE: Hoe zou je kunnen herontdekken wat het christelijk geloof vandaag kan betekenen? Heb je hiervoor vorming nodig? Waarom wel/niet? Wil je de betekenis van het christelijk geloof al dan niet (her)ontdekken? Motiveer.
Secularise your school! TIP 16 (voor directie): Geef het op GEEF HET OP, want het is toch te laat om katholieke schoolidentiteit te redden. Sinds het katholicisme alomtegenwoordig was, zijn de mensen en de samenleving grondig veranderd. De katholieke kerk heeft veel van haar aanzien en macht verloren. Gedurende vele jaren zijn ook de katholieke scholen langzaam geseculariseerd. Ondertussen is het point of no return overschreden en is het zinloos om te blijven proberen. Is het niet redelijk om uw energie en creativiteit anders te besteden? Bovendien heeft uw positie op school er alle baat bij om niet te veel tegen de stroom in te varen en afwijzende reacties zoveel mogelijk te vermijden. REFLECTIE: Wie wil het opgeven want is van mening dat het toch te laat is om de katholieke schoolidentiteit te redden? Motiveer. Wie wil de katholieke schoolidentiteit niet opgeven? Motiveer. Of blijft u er onverschillig onder? Wat is voor u de katholieke identiteit van uw school?
Suggestie 16 om te Recontextualiseren. Katholieke schoolidentiteit is een beslissing. Het is een fundamentele beleidskeuze die genomen wordt door bestuurders die de koers van de school bepalen. Het succes van een katholieke schoolidentiteit hangt in de eerste plaats af van overtuigd ‘trekkend en stuwend leiderschap’. Hanteer de technieken van goed leiderschap evenzeer rond deze thematiek op school! Op alledaagse basis wordt in grote en kleine keuzes, beslissingen en handelingen de identiteit van de school geschapen, op korte en lange termijn. In plaats van stapje voor stapje te seculariseren, kan de school stapje voor stapje bouwen aan haar katholieke identiteit. Met name de kwaliteit van de relaties tussen mensen is bepalend voor katholieke identiteit. De schooldirecteur speelt hierbij een sleutelrol. Van hem/haar wordt verwacht de rol van identiteitscoach op te nemen: • die (ook persoonlijk) sterk staat in het christelijke geloof • die visionair is en tegelijk strategisch te werk gaat • die communicatief sterk is (‘people management’) Dat de directeur de leiding in handen houdt van de werkgroep identiteit, of ten minste van nabij betrokken is, spreekt vanzelf. REFLECTIE: Hoe kan u als schooldirectie werken aan de rol van identiteitscoach? Waar heeft u vorming nodig? Wie zou u als directie graag in een identiteitsteam zien? Welke kleine beslissingen kan u nu reeds nemen om stapje voor stapje te bouwen aan de katholieke identiteit van de school? Wat is uw grootste angst om te bouwen aan de katholieke identiteit?
Seculariseer uw school! TIP 17: ‘Onbekend is onbemind' Geef een krachtig en duidelijk signaal, beslis om de katholieke eigenheid van uw school te HERSTELLEN! Breng het katholieke geloof opnieuw aan zonder compromis en verwatering in al haar zuiverheid en kracht en laat het voor zichzelf spreken. Ondanks een gebrek aan reëel draagvlak moet u het traditionele katholieke geloof opnieuw doelbewust naar voren schuiven en van iedereen zonder uitzondering volledige instemming eisen onder de slogan: “Ze weten niet wat ze missen, maar als ze het opnieuw leren kennen en beleven, zullen ze het opnieuw in hun hart sluiten”. REFLECTIE: Waarom kan u zich wel/niet in dit ‘herstelbeleid’ vinden? Wat zouden de gevolgen zijn als dit zou gebeuren op school? Hoe zou u zich hier persoonlijk bij voelen?
Suggestie 17 om te Recontextualiseren. Onderzoeksresultaten suggereren dat het ‘top-down’ opleggen van het katholieke geloof in een Vlaamse school dermate veel weerstand oproept en tegenreacties uitlokt uit allerlei hoeken, dat het wel eens de kortste weg zou kunnen zijn naar een volledige secularisering van haar katholieke identiteit. Bovendien (en meer fundamenteel) is het opleggen en afdwingen van het katholieke geloof in strijd met haar wezen. Het christendom is essentieel open, heteronoom, dialogaal, wederkerig, uitnodigend, vrijheidsstichtend, bevrijdend. Slechts dan kunnen mensen het in hun hart sluiten. Laat u dus niet ontmoedigen maar ga door met uitnodigen, voorleven en enthousiasmeren, vastberaden en geduldig. Garandeer dat het gespreksklimaat hierover open blijft. Zoek nieuwe wegen. Durf creatieve risico’s te nemen. Zorg dat het spreken over geloof én ongeloof met respect, ernst en empathie kan gebeuren. Creëer een werkgroep identiteit die zich positief, opbouwend en vernieuwend wil inzetten voor de katholieke identiteit van de school. Bij voorkeur worden alle personeelsleden hierbij actief betrokken, bijvoorbeeld d.m.v. een roterend lidmaatschap. REFLECTIE: Wat vindt u van het oprechten van een werkgroep identiteit? Is dit weer ‘de zoveelste werkgroep’ is of staat u er positief tegenover? Wat zou die werkgroep identiteit volgens u als doel moeten hebben? Hoe op school proberen om een open dialoog rond geloof en ongeloof te voeren? Maak dit concreet.
Seculariseer uw school! TIP 18: Ieder zijn eigen mening Negeer het vooroordeel dat geloof en christendom niet voor serieuze volwassenen is en dat men, eenmaal de kindertijd verlaten, beter zou moeten weten. Wanneer iemand op school op negatieve wijze het christendom verdacht maakt en kritisch afwijst, reageer dan met: “ieder heeft recht op een eigen mening” en laat het er verder bij. Sluit u met de glimlach aan bij de algemene houding van relativering, spot en cynisme die omtrent religieus geloof bestaat. REFLECTIE: Wat is uw visie over geloven? Is dit iets ‘kinderlijks’ dat we achter ons moeten laten? Is er omtrent geloof een relativerend, zelfs eerder spottende houding op jullie school? Motiveer. Of bestaat er een open dialoog waarin religie serieus wordt genomen?
Suggestie 18 om te Recontextualiseren. Verander het perspectief wat geloofscommunicatie betreft: geloof is een redelijke zaak van volwassenen waaraan kinderen gaandeweg uitgenodigd worden om te participeren. Wees verder even streng voor ongelovig als voor gelovig fundamentalisme. Hoewel kritische zin welkom is, moet u optreden tegen radicale godsdienstkritiek die elk ernstig spreken daarover onmogelijk maakt. Het is nodig en vruchtbaar dat ook godsdienstkritiek aanwezig is op een katholieke school. Maar dit moet een minderheidsdiscours zijn dat bereid blijft om constructief bij te dragen aan het katholieke opvoedingsproject van de school als geheel. REFLECTIE: Hoe open communiceren over geloof zodat geloof niet herleidt wordt tot iets naïefs? Hoe niet-gelovigen, relativisten en critici constructief laten bijdragen aan het katholieke opvoedingsproject van de school?
Seculariseer uw school! TIP 19: Schaamte vs. humor Onderwerp u aan de alom-gedeelde beschaamdheid en gène om over het christelijke geloof na te denken en openlijk te spreken. Gezien de huidige tijdsgeest is het immers veiliger om het christendom te verstoppen en dood te zwijgen, of ten hoogste er grapjes over te maken. REFLECTIE: Wordt er op jullie school openlijk gepraat en nagedacht over het christelijke geloof of geloven in het algemeen? Is dit iets wat meer zou moeten gebeuren? Waarom wel/niet?
Suggestie 19 om te Recontextualiseren. Wees niet bang om over het christelijke geloof te spreken. Wees vrijmoedig, geduldig, houd vol, desnoods tegen de stroming in. In een katholieke school mag en moet het christelijke geloof een zichtbare evidentie zijn, niet slechts versluierd, tussen de regels of verstopt. Creëer een sociale context waarin een religieus discours geen taboe is. Mogelijk is dit een project van langere termijn. Het begint met een kleine groep die kan groeien. Hanteer HUMOR als wapen tegen schaamte: eigen je het humoristische discours toe, waardoor het ijs gebroken wordt en religie ontdaan wordt van haar ‘onaardsheid’ (cynisme versus humor). Zo kan een relativerende noot binnengebracht worden. REFLECTIE: Hoe kan je proberen om gesprekken te voeren over religie? Hoe een sociale context creëren die toelaat dat een religieus discours geen taboe is? Hoe zou je dit in de praktijk brengen?
Secularise your school! TIP 20: Vergeet de wereldkerk Wie ligt vandaag nog wakker van de universele dimensie van het christendom? Verlies gerust uit het oog dat de Vlaamse Kerk participeert aan de Wereldkerk. “Vergeet wat voor miljoenen christenen ook vandaag christen-zijn betekent: gediscrimineerd worden, vervolgd, verjaagd of zelfs gedood. Zo vermijdt u dat onze eigen geloofsproblemen in het licht van hun getuigenis op hun juiste plaats gezet worden.” (Jan Dumon, Dies 2012) REFLECTIE: Wat is voor u de ‘Wereldkerk’? Wat betekent voor u ‘de universele dimensie’ van het christendom? Vindt u dat u als katholieke school (actief) deel uitmaakt van de Wereldkerk?
Suggestie 20 om te Recontextualiseren. Zoek banden met de geloofsgemeenschap buiten de schoolmuren: lokale parochies, kloosters, christelijk vormingswerk, nieuwe religieuze bewegingen, enzovoort. Leer over de andere christelijke kerken in de wereld: wie zijn deze mensen, hoe leven zij? Leg contacten met christelijke kerken, scholen en schools elders in de wereld: organiseer projecten, uitwisselingen, bezoeken, getuigenissen, solidariteits-acties, enzovoort. Leer over de soms moeilijke situatie waarin christenen wereldwijd verkeren en hoe zij daar vanuit hun geloof mee omgaan. Help actief de christenen die in verdukking leven. Word er van bewust dat Europa, wat religie betreft, op wereldvlak een exceptional case is. (David Grace) REFLECTIE: Welke band legt uw school reeds met de geloofsgemeenschap buiten de schoolmuren? Zijn de leerlingen hiervan op de hoogte? Welke van bovenstaande ideeën zou je in de praktijk kunnen brengen in jullie school? Wees concreet.
