022_027
Sector in cijfers
Sector in cijfers tekst Mariska van der Westen
E
Bron: DNB
lk jaar in december brengt IPN voor u de pensioenindustrie cijfermatig in kaart. Met overzichten van het vermogen onder beheer, het deelnemersaantal, de beleggingsperformance en de kosten die pensioenfondsen maken in verhouding tot het vermogen. Op pagina 26 – 27 vindt u ook weer een overzicht van de prestaties van pensioenfondsen ten opzichte van hun verplichtingen.
In de laatste editie van het jaar brengt IPN u traditiegetrouw een uitgebreid overzicht van de pensioensector in cijfers. Hoeveel pensioenfondsen zijn er nog over? Wat is het vermogen onder beheer in de pensioenwereld? Wat is de performance van pensioenfondsen en hoe hoog zijn hun kosten? IPN zet de cijfers voor u op een rij. Slechts 554 fondsen over Het pensioenlandschap in Nederland kalft in verhoogd tempo af. Voorafgaand aan de invoering van het FTK verdwenen er gemiddeld zo’n 36 pensioenfondsen per jaar; sindsdien is dat aantal sterk opgelopen. Telde Nederland per ultimo 2005 nog 800 pensioenfondsen, in de loop van 2009 daalde dat aantal onder de 600. Aan het einde van het tweede kwartaal van 2009 waren er in totaal nog 612 pen-
sioenfondsen in ons land. Een jaar later, per ultimo Q2 2010, zijn dat er nog maar 554. Het eindcijfer voor 2010 komt naar waarschijnlijkheid aanzienlijk lager uit. Er verkeren op dit moment nog zo’n 120 fondsen in liquidatie. Daarmee zou het totaal aantal pensioenfondsen teruglopen tot slechts 434. Vooral onder ondernemingsfondsen is de tol hoog: waren er vijf jaar geleden nog 676, nu zijn er daarvan nog maar 451 over.
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010 (Q2)
Bedrijfstakpensioenfondsen, verplichtgesteld
75
78
78
78
71
69
68
67
Bedrijfstakpensioenfondsen, niet-verplichtgesteld
28
24
25
25
25
26
19
18
Ondernemingspensioenfondsen
753
714
676
643
597
543
474
451
Ondernemingsspaarfondsen
6
8
7
7
7
4
5
5
Beroepspensioenfondsen
11
13
12
12
12
13
12
12
Fondsen speciale wetgeving
2
2
2
2
1
1
1
1
Totaal pensioenfondsen
875
839
800
767
713
656
579
554
Figuur 1: Aantal pensioenfondsen vertoont dalende trend.
Bron: IPE
Top 15 Nederlandse vemogensbeheerders Bedrijfsnaam
Europees institutioneel vermogen onder beheer in 2010, in €mio
APG
239.000,0
Bedrijfsnaam
Europees institutioneel vermogen onder beheer in 2010, in €mio
Blue Sky Group
12.014,0
PGGM
88.000,0
Kempen Capital Management
11.985,0
Mn Services
62.100,0
ING Real Estate Management
11.177,0
ING Investment Management
49.195,0
TKP Investments
10.134,8
Robeco Group
47.342,0
Theodoor Gilissen Bankiers
8.900,0
Syntrus Achmea Asset Management
45.600,0
SNS Asset Management
8.400,0
SPF Beheer
13.200,0
Altera Vastgoed
1.367,0
Delta Lloyd Asset Management
12.341,0
Figuur 2: Ranglijst Nederlandse vermogensbeheerders naar vermogen onder beheer voor Europese institutionele klanten – cijfers per 31-12-2009.
22
IPN december 2010 | januari 2011
Sector in cijfers
022_027
Bron: Pensionfund.Info
Top 100 PENSIOENFONDSEN NAAR Belegd vermogen Pensioenfonds Pensioenfonds ABP Pensioenfonds Zorg en Welzijn Pensioenfonds Metaal en Techniek BPF Bouw PME Shell Pensioenfonds Philips Pensioenfonds Pensioenfonds ING Rabobank Pensioenfonds Pensioenfonds voor de Grafische Bedrijven Spoorwegpensioenfonds Pensioenfonds ABN AMRO Bedrijfstakpensioenfonds voor de Detailhandel Pensioenfonds Vervoer Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw Pensioenfonds voor Huisartsen Pensioenfonds Akzo Nobel Pensioenfonds Hoogovens Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM Pensioenfonds Medisch Specialisten Pensioenfonds voor de Woningcorporaties Algemeen Pensioenfonds KLM Pensioenfonds DSM Nederland Pensioenfonds TNT Pensioenfonds KPN Pensioenfonds Werk- en (re)Integratie Pensioenfonds UWV BPF Schilders Pensioenfonds Unilever Nederland 'Progress' Pensioenfonds Horeca & Catering Bedrijfspensioenfonds voor de Koopvaardij Bedrijfstakpensioenfonds voor de Media PNO Pensioenfonds IBM Nederland Bedrijfstakpensioenfonds Zorgverzekeraars Pensioenfonds voor de Architectenbureaus Pensioenfonds Stork Pensioenfonds Openbaar Vervoer Pensioenfonds Achmea Pensioenfonds Fortis Bank Nederland Pensioenfonds Ahold Bedrijfspensioenfonds voor het Bakkersbedrijf Pensioenfonds TNO Heineken Pensioenfonds Pensioenfonds 'Protector' Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten Bedrijfstakpensioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf Pensioenfonds SNS REAAL Bedrijfstakpensioenfonds voor het Levensmiddelenbedrijf Bedrijfstakpensioenfonds voor de Meubelindustrie en Meubileringsbedrijven Pensioenfonds Wonen Pensioenfonds Delta Lloyd Pensioenfonds Tandartsen en Tandartsspecialisten
Belegd vermogen 208.000.000.000 86.100.000.000 33.890.000.000 26.403.162.000 22.132.000.000 15.200.000.000 13.625.200.000 12.224.929.000 11.781.800.000 11.455.000.000 10.628.000.000 9.368.728.000 7.796.822.000 7.716.280.000 7.669.320.000 7.017.789.000 5.863.100.000 5.699.000.000 5.557.200.000 5.042.757.000 4.963.641.000 4.662.900.000 4.632.000.000 4.552.983.000 4.089.704.000 3.679.795.000 3.571.456.000 3.525.388.000 3.382.396.000 3.040.061.000 2.986.043.000 2.870.039.000 2.749.805.000 2.727.027.000 2.493.312.000 2.310.153.000 2.295.319.000 2.242.941.000 2.136.897.000 2.132.466.000 2.081.726.000 2.009.515.000 2.002.572.000 1.841.182.000 1.838.471.000 1.783.210.000 1.779.617.000 1.756.247.000 1.577.193.000 1.547.545.000 1.521.466.000 1.356.927.000
Pensioenfonds
Belegd vermogen
De Samenwerking, Pensioenfonds voor het Slagersbedrijf Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Nedlloyd Pensioenfonds Bedrijfstakpensioenfonds Mode-, Interieur-, Tapijt- en Textielindustrie Dow Pensioenfonds Pensioenfonds Sara Lee Nederland Pensioenfonds Medewerkers Apotheken Algemeen Pensioenfonds Provisum Bedrijfspensioenfonds voor de Vlees- en Vleeswarenindustrie en de Gemaksvoedingindustrie Algemeen Mijnwerkersfonds van de Steenkolenmijnen in Limburg Notarieel Pensioenfonds Pensioenfonds Openbare Bibliotheken Pensioenfonds Campina Pensioenfonds Atos Origin Pensioenfonds Koninklijke Volker Wessels Stevin Pensioenfonds Openbare Apothekers Pensioenfonds voor de Predikanten in de Protestantse Kerk in Nederland Pensioenfonds DNB Pensioenfonds Gasunie Schering-Plough Pensioenfonds Bedrijfstakpensioenfonds Waterbouw Mars Pensioenfonds Voorzieningsfonds Getronics Algemeen Pensioenfonds Wegener Pensioenfonds voor Dierenartsen Pensioenfonds Hewlett-Packard Nederland Bedrijfstakpensioenfonds voor de Suikerverwerkende Industrie Pensioenfonds Océ Bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandel Pensioenfonds Thales Nederland Pensioenstichting Transport Pensioenfonds Wolters Kluwer Nederland Pensioenfonds ANWB Pensioenfonds Arcadis Nederland Pensioenfonds Corporate Express Pensioenfonds Siemens Telegraafpensioenfonds 1959 Pensioenfonds Sabic Innovative Plastics Pensioenfonds Ernst & Young Pensioenfonds Dupont Nederland Pensioenfonds Holland Casino Pensioenfonds Ballast Nedam Personeelspensioenfonds Cordares Pensioenfonds Vopak Pensioenfonds Xerox Bedrijfspensioenfonds voor Medewerkers in het Notariaat Alcatel-Lucent Pensioenfonds Beroepspensioenfonds Loodsen Bedrijfspensioenfonds voor de Agrarische en Voedselvoorzieningshandel Pensioenfonds voor de Tandtechniek Bedrijfstakpensioenfonds voor het Kartonnage- en Flexibele Verpakkingenbedrijf Ondernemingspensioenfonds KPN Pensioenfonds Solvay Pharmaceuticals
1.334.122.000 1.325.500.000 1.163.547.000 1.160.548.000 1.136.479.000 1.117.877.000 1.061.519.372 1.025.829.000 1.002.120.000 997.273.000 976.669.224 972.265.000 966.932.000 962.729.000 948.894.000 924.125.000 921.551.000 915.485.000 901.194.000 883.298.000 852.857.000 852.357.000 843.647.000 793.397.000 783.301.000 751.897.000 737.141.000 683.438.000 682.592.000 678.497.000 677.297.000 674.376.000 671.873.838 660.546.000 656.186.000 655.421.000 643.148.000 612.659.000 605900.000 603.252.000 603.148.000 599.393.000 580.434.000 579.098.000 575.394.000 575.068.000 537.392.000 535.404.923 518.783.000 504.138.000 503.319.000 502.244.000 489.380.000
RANGLIJST NAAR Aantal deelnemers Bron: Pensionfund.Info
top 25 naar aantal deelnemers Pensioenfonds Pensioenfonds ABP Pensioenfonds Zorg en Welzijn Pensioenfonds Metaal en Techniek Bedrijfstakpensioenfonds voor de Detailhandel Pensioenfonds Horeca & Catering BPF Bouw Bedrijfstakpensioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw Pensioenfonds voor Personeelsdiensten PME Pensioenfonds Vervoer Pensioenfonds Flexsecurity Bedrijfstakpensioenfonds voor het Levensmiddelenbedrijf Bedrijfspensioenfonds voor het Bakkersbedrijf Pensioenfonds voor de Grafische Bedrijven Pensioenfonds Werk- en (re)Integratie
Actieve deelnemers
Slapers
Gepensioneerden
Totaal participanten
1.153.000 1.181.500 410.842 324.881 222.427 223.727 159.944 89.809 158.820 146.662 178.965 54.684 94.316 41.798 43.364 104.143
885.000 773.500 642.259 684.603 601.796 389.713 518.052 541.217 499.947 328.731 376.839 365.418 171.158 177.811 153.442 71.693
757.000 295.300 165.106 61.948 27.022 213.293 13.866 54.135 2.152 147.709 50.498 n.b. 8.183 18.277 38.048 35.639
2.795.000 2.250.300 1.218.207 1.071.432 851.245 826.733 691.862 685.161 660.919 623.102 606.302 420.102 273.657 237.886 234.854 211.475
IPN december 2010 | januari 2011
23
022_027
Sector in cijfers
top 25 naar aantal deelnemers Pensioenfonds Actieve deelnemers Pensioenfonds Wonen 31.312 Bedrijfstakpensioenfonds voor de Meubelindustrie en Meubileringsbedrijven 20.477 Bedrijfstakpensioenfonds Mode-, Interieur-, Tapijt- en Textielindustrie 12.299 Philips Pensioenfonds 17.870 Pensioenfonds TNT 39.637 Rabobank Pensioenfonds 45.963 Pensioenfonds ABN AMRO 22.511 Pensioenfonds Ahold 30.423 De Samenwerking, Pensioenfonds voor het Slagersbedrijf 14.197 Bedrijfspensioenfonds voor de Vlees- en Vleeswarenindustrie en de Gemaksvoedingindustrie 19.527 Pensioenfonds ING 30.711 Spoorwegpensioenfonds 29.847 Bedrijfspensioenfonds voor de Agrarische en Voedselvoorzieningshandel 18.040
Slapers 86.581 81.268 63.041 32.739 35.889 34.027 39.098 38.538 56.154 49.788 28.017 16.809 42.800
Gepensioneerden 11.089 19.134 42.069 60.165 18.921 11.029 17.665 9.680 7.644 5.581 15.364 25.137 7.789
Totaal participanten 128.982 120.879 117.409 110.774 94.447 91.019 79.274 78.641 77.995 74.896 74.092 71.793 68.629
Actieve deelnemers
Slapers
Gepensioneerden
Totaal participanten
0 53 92 56 115 129 179 146 99 152 257 94 161 117 168 174 113 36 222 210 213 254 354 217 275 264 363 178 157 169
0 19 52 106 55 44 55 68 114 67 32 70 153 91 194 122 53 266 157 218 118 133 103 202 182 109 89 179 296 243
8 6 11 19 17 33 4 29 43 70 7 133 6 135 20 95 229 110 66 18 120 74 15 54 38 124 48 144 58 111
8 78 155 181 187 206 238 243 256 289 296 297 320 343 382 391 395 412 445 446 451 461 472 473 495 497 500 501 511 523
laagste 25 aantal deelnemers Pensioenfonds Anw-fonds Pon Holdings Pensioenfonds Lucite Holland Pensioenfonds Genencor International Pensioenfonds Swiss Re Nederland Pensioenfonds Blue Sky Group Pensioenfonds Inesse Pensioenfonds NCCW Pensioenfonds Nedmag Industries Pensioenfonds G. van Loon's Import Maatschappij Florijn Pensioenfonds Pensioenfonds Suiker 2007 Vroegpensioenfonds voor de Baksteenindustrie Pensioenfonds Towers Perrin Pensioenfonds Cabot Pensioenfonds Legal & General Pensioen- en Voorzieningsfonds van Vereenigde Octrooibureaux Lips Pensioenfonds Pensioenfonds Citigroup Nederland Pensioenfonds Pipelife Nederland Pensioenfonds Watson Wyatt Pensioenfonds Ardo Nederland Roba Pensioenfonds Pensioenfonds Royal Leerdam Pensioenfonds Dutch Space Pensioenfonds AT&T Nederland Pensioenfonds Petroland Pensioenfonds Croda Pensioenfonds van het Verbond van Verzekeraars Pensioenfonds A.C. Nielsen (Nederland) Pensioenfonds Tiger Beheer
RANGLIJST NAAR Performance Laagste 25 performance
Bron: Pensionfund.Info
Top 25 naar performance Pensioenfonds
Beleggingsrendement
Shell Pensioenfonds Pensioenfonds Johnson & Johnson Nederland Pensioenfonds 'Protector' Pensioenfonds Tiger Beheer Roba Pensioenfonds Pensioenfonds Hal Pensioenfonds Unilever Nederland 'Progress' Mars Pensioenfonds Pensioenfonds AT&T Nederland Pensioenfonds Schuitema Pensioenfonds Horeca & Catering Co-op Pensioenfonds EDS Pensioenfonds Pensioenfonds Corporate Express Pensioenfonds ABP Pensioenfonds Ecorys Nederland Vereniging Nederlands Pensioenfonds voor de Sigarenindustrie en Aanverwante Bedrijven Bedrijfstakpensioenfonds voor de Reisbranche Pensioenfonds FNV Bedrijfstakpensioenfonds voor de Media PNO Pensioenfonds Equens Total Pensioenfonds Nederland Pensioenfonds Lucite Holland Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Pensioenfonds Transavia Vliegers Algemeen Pensioenfonds KLM Pensioenfonds Zorg en Welzijn Pensioenfonds voor Huisartsen Pensioenfonds Nedmag Industries Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland
24
IPN december 2010 | januari 2011
27,50% 27,50% 25,54% 25,30% 23,80% 23,56% 22,40% 22,38% 21,84% 21,70% 21,50% 21,10% 20,70% 20,50% 20,20% 19,80% 19,50% 19% 18,85% 18,70% 18,50% 18,20% 18% 17,90% 17,80% 17,70% 17,60% 17,60% 17,50% 17,50%
Pensioenfonds Pensioenfonds Randstad Pensioenfonds Legal & General Anw-fonds Pon Holdings Pensioenfonds AXA Verzekeringen Pensioenfonds Royal Leerdam Samas Pensioenfonds Pensioenfonds Atos Origin Pensioenfonds Gouden Gids Pensioen- en Voorzieningsfonds van Vereenigde Octrooibureaux Pensioenfonds A&O Services Pensioenfonds Deutsche Bank Nederland Pensioenfonds Aviko Bedrijfspensioenfonds voor de Agrarische en Voedselvoorzieningshandel Pensioenfonds Koninklijke Volker Wessels Stevin Pensioenfonds DNB Pensioenfonds Openbare Apothekers Pensioenfonds Capgemini Nederland Pensioenfonds KLM Health Services Pensioenfonds OPG Ortec Pensioenfonds Pensioenfonds TNT Postbezorgers Pensioenfonds Tandartsen en Tandartsspecialisten Pensioenfonds Ricoh Nederland Pensioenfonds ABN AMRO Pensioenfonds Cargill DOW Pensioenfonds Pensioenfonds Suiker 2007 VVV-Pensioenfonds Vroegpensioenfonds voor de Baksteenindustrie IKEA Pensioenfonds
Beleggingsrendement -1,10% -0,70% 2,20% 2,24% 2,90% 3,17% 3,17% 3,95% 4% 4% 4,10% 4,40% 4,59% 4,80% 5,10% 5,20% 5,20% 5,40% 5,50% 5,50% 5,50% 5,63% 5,75% 5,80% 5,80% 6,15% 6,20% 6,30% 6,30% 6,40%
Sector in cijfers
022_027
Bron: Pensionfund.Info
RANGLIJST NAAR KOSTENRATIO Laagste kostenratio Pensioenfonds Belegd vermogen/vermogensbeheerkosten Ondernemingspensioenfonds KPN 0,01 ‰ IKEA Pensioenfonds 0,02 ‰ Pensioenfonds Audax 0,04 ‰ Pensioenfonds KPN 0,04 ‰ Pensioenfonds Alliance Nederland 0,05 ‰ Pensioenfonds Hal 0,07 ‰ Pensioenfonds TNT 0,07 ‰ Pensioenfonds Ecorys Nederland 0,08 ‰ Pensioenfonds Media Groep Limburg 0,11 ‰ Pensioenfonds Monsanto Holland 0,13 ‰ Pensioenfonds AT&T Nederland 0,14 ‰ Pensioenfonds Ballast Nedam 0,14 ‰ Pensioenfonds van de Stichting Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium 0,16 ‰ Bedrijfspensioenfonds voor het Bakkersbedrijf 0,16 ‰ Pensioenfonds Ricoh Nederland 0,17 ‰ ISS Pensioenfonds 0,18 ‰ EDS Pensioenfonds 0,18 ‰ Pensioenfonds Woningraad 0,18 ‰ Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bitumineuze en Kunststof Dakbedekkingsbedrijven 0,21 ‰ Pensioenfonds voor de Predikanten in de Protestantse Kerk in Nederland 0,22 ‰ Pensioenfonds Fortis Bank Nederland 0,23 ‰ CRH Pensioenfonds 0,26 ‰ Pensioenfonds Nike Nederland 0,28 ‰ Molenaarspensioenfonds 0,29 ‰ Pensioenfonds Abbott Nederland 0,31 ‰ Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonmortelindustrie 0,31 ‰ Pensioenfonds Petroland 0,32 ‰ Pensioenfonds Gasunie 0,32 ‰ Ondernemingspensioenfonds TNT 0,33 ‰ Pensioenfonds Tate & Lyle Netherlands 0,33 ‰
Hoogste kostenratio Pensioenfonds Belegd vermogen/vermogensbeheerkosten Pensioenfonds TNT Postbezorgers 8,9 ‰ Pensioenfonds CSM Suiker 8,44 ‰ Pensioenfonds CSM Nederland 6,89 ‰ Pensioenfonds Océ 5,56 ‰ Vroegpensioenfonds voor de Baksteenindustrie 5,24 ‰ Bedrijfstakpensioenfonds voor de Schoenmakerij 5,23 ‰ Bedrijfstakpensioenfonds voor de Groothandel in Bloemen en Planten 5,1 ‰ Pensioenfonds voor de Architectenbureaus 4,95 ‰ Bedrijfspensioenfonds voor de Particuliere Beveiliging 4,88 ‰ Pensioenfonds ECI 4,82 ‰ Pensioenfonds Imtech 4,79 ‰ Pensioenfonds TDV 4,74 ‰ Beroepspensioenfonds Loodsen 4,57 ‰ Pensioenfonds SDB 4,49 ‰ Pensioenfonds Cultuur 4,45 ‰ Pensioenfonds Johnson & Johnson Nederland 4,14 ‰ GE Pension NL 2007 4,07 ‰ Pensioenfonds Lloyd's Register Nederland 4,92 ‰ Pensioenfonds FNV 4,89 ‰ Bedrijfstakpensioenfonds Zorgverzekeraars 4,24 ‰ Pensioenfonds Campina 3,96 ‰ Pensioenfonds KLM Health Services 3,87 ‰ Algemeen Pensioenfonds Provisum 3,81 ‰ Pensioenfonds B&S 3,8 ‰ Pensioenfonds Sabic Innovative Plastics 3,44 ‰ Pensioenfonds Sphinx Maastricht 3,42 ‰ Pensioenfonds Vervoer 3,39 ‰ Pensioenfonds Elsevier-Ondernemingen 3,27 ‰ Pensioenfonds Productschappen 3,27 ‰ Pensioenfonds voor Huisartsen 3,2 ‰
Prestaties van pensioenfondsen tijdens de crisis Pensioenfondsen voeren een beperkt aantal kernactiviteiten uit: een pensioenfonds heft premie, belegt de premies en kent pensioenrechten toe. Daarnaast berekent een pensioenfonds de waarde van de pensioenverplichtingen, keert de pensioenen uit, kent zo mogelijk pensioentoeslagen toe en kan eventueel pensioenrechten overdragen. In dit artikel kijken we naar de kosten en baten — de resultaten — op deze afzonderlijke activiteiten. tekst Sander Leeters
160% 160% 160% 160% 160% 160% 160% 160% 160% 160% 2007
2008
2009
2010 dekkingsgraad
Figuur 1: Grafiek dekkingsgraadontwikkeling Nederlandse pensioenfondsen vanaf begin 2007
IPN december 2010 | januari 2011 RESULTAAT OP BELEGGEN 2007-2009
25
Bron: kwartaalcijfers DNB, Statistisch Bulletin, geraamde dekkingsgraad van pensioenfondsen
D
e maatstaf voor de solvabiliteit van pensioenfondsen — de dekkingsgraad — geeft de verhouding weer tussen de voor pensioenen beschikbare middelen en de waarde van de (onvoorwaardelijke) pensioenverplichtingen. Vanaf 2007 rapporteren pensioenfondsen hun dekkingsgraad op basis van marktwaarde. Over de afgelopen jaren nemen we voor vrijwel alle pensioenfondsen heftige uitslagen in de dekkingsgraad waar. Om deze schommelingen te verklaren hebben we de jaarrekeningen van de 50 grootste pensioenfondsen in Nederland nader geanalyseerd. Per ul-
022_027
Sector in cijfers
160% 160% 160%
26
IPN december 2010 | januari 2011
2007
2008
2009
Beleggen versus verplichtingen 160% Premie heffen Toeslagen verlenen 160% Actuariële schattingen (langleven) 160% Pensioenoverdrachten Organisatiekosten 160% Pensioenen uitkeren Overig 160% Dekkingsgraadverandering 2007
12% 0% -4% -2% 0% 0% 1% 2% 9%
-50% 1% -1% -1% 0% 0% 2% 0% -49%
17% 1% 0% -4% 0% 0% 0% 0% 200914%
2008
periode 2007-2009 -22% 1% -5% -8% 0% 0% 5% 2% -28% 2010 dekkingsgraad
Figuur 2: Resultaten op de activiteiten van pensioenfondsen en de effecten daarvan op de dekkingsgraad
RESULTAAT OP BELEGGEN 2007-2009
-50%
-60%
-40%
-30%
-20%
-10%
-0%
Figuur 3: Invloed van het beleggingsresultaat op de dekkingsgraad van pensioenfondsen
2007-2009 0% Risico
0%
5%
10%
15%
20% 2007
2007-2009 25%
30%
35% 2008
0%
5%
10%
15%
S1 (rente) -10% S2 (zakelijke waarden)
9%
8%
8%
15%
13%
14%
Totale risicobuffer
22%
19%
21%
BELEGGINGSRESULTAAT
20%
2009
-20%
Figuur 4: Risicoallocatie universum 50 fondsen op basis van het standaard risicomodel van DNB -30%
R2 = 0,2631
R2 = 0,2305
In -40% de periode 2007-2009 is het risicobruik van een separate matchingstrateniveau, meer specifiek de omvang van gie waarbij het renterisico in belangrijke het-50% renterisico, bepalend geweest voor mate werd afgedekt. Daar bovenop hadhet effect van de beleggingen op de den zij het risico naar zakelijke waarden dekkingsgraad. Hoe groter het risico beperkt en werd door enkele pensioen-60% van de beleggingen versus de pensifondsen tevens het staartrisico van de TOTAAL RISICO RENTERISICO oenverplichtingen, hoe slechter het beleggingen in zakelijke waarden afgebeleggingsresultaat en daarmee hoe dekt. Deze veelbelovende ontwikkelingroter de daling van de dekkingsgraad. gen zijn ook door de commissie Frijns LANGLEVENKOSTEN 2007-2009 Dit geldt zowel voor het totale risico gesignaleerd1. als voor uitsluitend het renterisico (zie grafieken in figuur 5). Kleine fondsen doen het beter De best presterende pensioenfondsen Als we kijken naar de prestaties van de over de periode 2007-2009 maakten gepensioenfondsen groter dan 10 miljard
Bron: First Pensions
Het beleggingsresultaat − rendement op beleggingen minus rendement op de pensioenverplichtingen − heeft in de periode 2007-2009 een bijzonder sterke uitwerking op de dekkingsgraad gehad. Daarbij zijn de onderlinge verschillen tussen de pensioenfondsen erg groot. Wanneer we kijken naar de invloed van de beleggingsresultaten op de dekkingsgraad van individuele pensioenfondsen, dan varieert deze van -2% tot -52%. Zowel voor de afzonderlijke jaren als voor de periode van 3 jaren kan het beleggingsresultaat worden verklaard uit het risiconiveau en de allocatie van het risico. De risicoallocatie is stabiel in de tijd voor de pensioenfondsen als groep (zie figuur 4). Het verschil in risiconiveau tussen de pensioenfondsen onderling was enorm.
Activiteiten pensioenfondsen 160%
Bron: First Pensions, cijfers geven cumulatief effect voor de periode 2007-2009
Welke pensioenfondsen presteren beter?
160%
Bron: First Pensions
timo 2009 nemen zij 86% van de totale Nederlandse pensioenverplichtingen bij pensioenfondsen voor hun rekening. ABP is dominant met een omvang van 32% van de Nederlandse pensioensector. Het beleggingsrendement van de groep van 50 grootste pensioenfondsen bedraagt voor de periode 2007-2009 nul procent. Dit is op zichzelf geen slechte prestatie voor een periode waarin een extreme crisis zich voltrok op de beleggingsmarkten. Evenwel, door de forse daling van de (swap-)rente steeg de waarde van de toekomstige pensioenuitkeringen sterk. Het rendement op de pensioenverplichtingen bedroeg daardoor 20%. Dit verschil in rendement tussen de beleggingen en de pensioenverplichtingen zorgde voor een daling van de dekkingsgraad met 22 procentpunt. De dekkingsgraad werd in de periode 2007-2009 ook sterk geraakt door kosten welke voortkwamen uit nieuwe inzichten ten aanzien van de levensverwachting. De langere levensverwachtingen voor de deelnemers (de actieven en gepensioneerden) zorgden voor een daling van de dekkingsgraad met 8 procentpunt. De beleggingsresultaten en de kosten van de gewijzigde levensverwachting verklaren samen bijna volledig de daling van de dekkingsgraad voor het universum van de 50 pensioenfondsen. De resultaten op de overige activiteiten hadden voor de periode 2007-2009 per saldo een beperkte invloed op de dekkingsgraad.
-60%
-50%
-40%
-30%
-20%
-10%
-0%
-60%
-50%
-40%
-30%
-20%
-10%
-0%
2007-2009 First Pensions
0%
0%
5%
10%
15%
0%
5%
10%
15%
20%
2007-2009 25%
30%
35%
0%
5%
25%
30%
35%
0%
5%
2007-2009 -10%
BELEGGINGSRESULTAAT BELEGGINGSRESULTAAT
0%
20%
10%
15%
20%
15%
20%
2007-2009 10%
-20% -10% -30% -20%
R2 = 0,2631
R2 = 0,2305
R2 = 0,2631
R2 = 0,2305
-40% -30% -50% -40% -60% -50%
TOTAAL RISICO
RENTERISICO
-60% 5: Grafieken risico en beleggingsresultaat Figuur TOTAAL RISICO LANGLEVENKOSTEN 2007-2009
RENTERISICO
LANGLEVENKOSTEN 2007-2009 Bron: First Pensions
-20%
-15%
-10%
-5%
-0%
-20%
-15%
-10%
-5%
-0%
Figuur 6: Ontwikkeling langlevenkosten 2007-2009 voor pensioenfondsen
euro, de 8 grootste pensioenfondsen van de 50, dan is de gemiddelde impact op de dekkingsgraad van het beleggingsresultaat -24 procentpunt. Voor de overige (42) kleinere pensioenfondsen bedraagt deze bijdrage van het beleggingsresultaat -18 procentpunt. Dit is een gat van 6 procentpunt over een periode van 3 jaar tussen de kleine en de grote pensioenfondsen. Grotendeels komt dat door het grotere beleggingsrisico dat door de grotere pensioenfondsen wordt genomen en specifiek door het hogere renterisico.
Het raadsel van de langlevenkosten Als we uitsluitend afgaan op de informatie uit de jaarrekeningen, dan zijn sommige pensioenfondsen uitstekend in staat om de levensverwachting in te schatten en andere fondsen totaal niet. Er is een pensioenfonds waarvoor in de periode 2007-2009 de dekkingsgraad met 17% daalde door aanpassingen van de levensverwachting, maar er is ook een fonds waarvoor het effect op de dekkingsgraad positief was. Voor een deel is dit te verklaren uit het feit dat sommige
Sector in cijfers
022_027
pensioenfondsen in het verleden conservatievere schattingen voor de levensverwachting hanteerden en daardoor minder hoefden aan te passen op basis van de ‘nieuwe’ publieke informatie. De impact van de gewijzigde levensverwachting op de dekkingsgraad is verrassend. Onze kennis van het fenomeen langleven en de bijbehorende risico’s voor pensioenfondsen kent nog veel ‘witte vlekken’ en verdient daarom nader onderzoek2.
Neerwaartse spiraal? Als pensioenfondsen met een dekkingsgraad beneden de 100% toch de volledige pensioenen uitkeren, dan daalt de dekkingsgraad steeds verder. Dit betekent immers dat het tekort in stand blijft, terwijl de omvang van de pensioenverplichtingen afneemt. In de periode 2007-2009 was de dekkingsgraad, op een korte periode na, boven de 100%. Hierdoor leverde het uitkeren van pensioenen (tegen 100%) een positieve bijdrage (5 procentpunt) aan de dekkingsgraad. De bijsturing van de dekkingsgraad vanuit de premieheffing door pensioenfondsen was in de periode 2007-2009 beperkt. Ondanks de premieverhogingen en bijstortingen door enkele ondernemingen in het pensioenfonds was het premieresultaat slechts 1 procentpunt. De ontwikkelingen in de periode 2007-2009 tonen dat we niet hoeven te vrezen voor Titanic-taferelen als wij aan pensioenfondsen denken. Maar de doelmatigheid van pensioenfondsen staat ter discussie en een waarschuwing is wel op zijn plaats.1 In 2010 is de dekkingsgraad voor meerdere pensioenfondsen opnieuw onder het niveau van 100% beland. Door de verdere daling van de renteniveaus in 2010 is de premie van veel pensioenfondsen niet meer kostendekkend. Als deze situatie te lang voortduurt dan doemt het Titanic-scenario aan de horizon op.
Sander Leeters is Manager Beleidsadvisering & Risk Management bij First Pensions.
1. Rapport Pensioen: “Onzekere zekerheid”, 19 januari 2010, docs.minszw.nl/ pdf/135/2010/135_2010_1_25337.pdf, pg. 38 2. Een overzicht van de problematiek geeft het VBA rapport ‘Langleven in Nederland’, oktober 2010 4. Zie voor principes om te komen tot een doelmatiger beleid, Van As, J., Drie principes en best practices, IPN augustus/september 2010
IPN december 2010 | januari 2011
27
