Scriptie Bianca Provoost
“Verdwijnt het vrouwenlichaam uit het hedendaags westers ‘high fashion’ vrouwelijk schoonheidsideaal en wat is de toekomst van het vrouwelijk schoonheidsideaal?”
Inhoudsopgave Pagina
1.
Inleiding
3
2.
Plan van Aanpak
5
3.
Wat maakt een lichaam tot een vrouwenlichaam?
6
4.
Hoe is het westers high fashion vrouwelijk schoonheidsideaal veranderd in de afgelopen honderd jaar, en welke factoren waren daarbij van invloed?
10
5.
Hoe ziet het vrouwelijk schoonheidsideaal er nu uit en welke factoren zijn daarbij van invloed?
17
6.
Hoe ziet de toekomst eruit als het gaat om het schoonheidsideaal van de vrouw en zijn we nu op een punt gekomen waar het vrouwenlichaam langzaam verdwijnt?
22
7.
Conclusie
26
8.
Bronnen
27
2
1. Inleiding In onze huidige samenleving zien we steeds meer slanke en strakke lichamen. Door televisie, tijdschriften, kranten, billboards en het internet worden onze ogen constant gewezen op beelden van mooie beeldschone vrouwen. We worden gebombardeerd met deze ‘perfecte’ mensen. Als we zoveel slanke lichamen zien, ervaren we deze lichamen steeds vaker als normaal. Er zijn talloze jonge meisjes die willen voldoen aan een bepaald ideaal. Maar hoe vormen zij hun schoonheidsideaal? Dit schoonheidsideaal is gebaseerd op een geïdealiseerd vrouwenlichaam en niet op het realistische lichaam. Onlangs verscheen in de Italiaanse Vogue een reportage met het jonge Amerikaanse topmodel Karlie Kloss, waarin ze helemaal naakt te zien was.1 Haar slanke en afgetrainde postuur is typisch iets wat in het hedendaagse beeld als ideaal wordt gezien. Ik vond het een fascinerend beeld. Ook in het februari nummer van de Japanse Vogue verschijnt Kloss in een editorial als prachtige atletische danseres. Eerder werd zij bekritiseerd vanwege haar te dunne lichaam, maar de mode-experts zijn wel fan van haar. Ze staat zelfs in de top tien van de meest populaire modellen van dit moment.2
Karlie Kloss voor Vogue Italia, gefotografeerd door Steven Meisel
1 2
Vogue Italia, december 2011 http://www.style.com/peopleparties/modelsearch/person4424
3
Karlie Kloss voor Vogue Italia, gefotografeerd door Steven Meisel
Karlie Kloss in de campagne ‘Dancing With Shadows’ in de Japanse Vogue, gefotografeerd door Hedi Slimane
De paradox van enerzijds de kritiek op en anderzijds het idealiseren van dit type model heeft ertoe geleid dat ik dit onderwerp heb gekozen voor mijn scriptie. Voor deze scriptie onderzoek ik de vraag: “Verdwijnt het vrouwenlichaam uit het hedendaags westers ‘high fashion’ vrouwelijk schoonheidsideaal, en wat is de toekomst van het vrouwelijk schoonheidsideaal?”
4
2. Plan van aanpak 2.1 Inleiding De paradox van enerzijds het idealiseren van het ultraslanke vrouwelijk schoonheidsideaal, en anderzijds de kritiek die de media hierop levert houdt mij ontzettend bezig. Ik vind dit een zeer interessant verschijnsel. Ik vraag me af waar dit toe zal leiden. Als vrouwen zichzelf identificeren met de modellen die we zien op billboards, reclames en op de catwalk krijgen zij een negatief zelfbeeld en voelen zij zich imperfect. Vooral jonge meisjes zijn erg beïnvloedbaar. In de komende hoofdstukken zal ik eerst ingaan op het vrouwenlichaam. Daarna duik ik de geschiedenis in, en beschrijf ik hoe het ideaalbeeld van de vrouw de afgelopen eeuw is veranderd. Om erachter te komen hoe het ideaal er nu uit ziet, ga ik in op de modeaktualeit. Tot slot behandel ik mijn toekomstvisie van het vrouwelijk schoonheidsideaal. 2.2 Opbouw In de modewereld lijkt het vrouwenlichaam te verdwijnen uit het hedendaags “high fashion” vrouwelijk schoonheidsideaal. Het beeld wordt steeds jongensachtiger. Wat is de toekomst van het vrouwelijk schoonheidsideaal? Om dit te onderzoeken is de centrale vraag van deze scriptie “Verdwijnt het vrouwenlichaam uit het hedendaags westers ‘high fashion’ vrouwelijk schoonheidsideaal en wat is de toekomst van het vrouwelijk schoonheidsideaal?” Om tot een antwoord te komen op deze onderzoeksvraag worden diverse thema’s onderzocht aan de hand van vier deelvragen. Per thema wordt literatuur bestudeerd, een visie over het literatuuronderzoek gevormd en deze visie wordt in een conclusie teruggekoppeld naar de hoofdvraag. De vier deelvragen zijn: 1.
Wat maakt een lichaam tot een vrouwenlichaam?
2.
Geschiedenis Hoe is het westers high fashion vrouwelijk schoonheidsideaal veranderd in de afgelopen honderd jaar, en welke factoren waren daarbij van invloed?
3.
Modeaktualiteit Hoe ziet het vrouwelijk schoonheidsideaal er nu uit en welke factoren zijn daarbij van invloed?
4.
De toekomst Hoe ziet de toekomst eruit als het gaat om het schoonheidsideaal van de vrouw en zijn we nu op een punt gekomen waar het vrouwenlichaam langzaam verdwijnt?
5
3. Wat maakt een lichaam tot een vrouwenlichaam? 3.1 Inleiding Door sporten en diëten proberen steeds meer vrouwen hun lichaam te veranderen zodat zij kunnen voldoen aan het hedendaags ideaalbeeld van de slanke vrouw. In dit hoofdstuk onderzoek ik of wij ons lichaam dusdanig kunnen veranderen, of dat wij al vanaf de geboorte een lichaam hebben gekregen wat bij ons past, en of dit te veranderen is door sport en dieet. 3.2 Literatuur & Visie Er zijn wezenlijke verschillen tussen een vrouwenlichaam en een mannenlichaam. Al vanaf de geboorte zijn de primaire geslachtskenmerken zichtbaar. Dit zijn de kenmerken waarmee het verschil wordt aangeduid tussen het mannelijke en het vrouwelijke geslacht. De man heeft een penis en de vrouw heeft een vagina. De secundaire geslachtskenmerken ontwikkelen zich met name verder in de puberteit. Dit zijn typerende sekseverschillen die onder invloed van geslachtshormonen tot ontwikkeling komen. De vrouw krijgt borstvorming, zij begint te menstrueren, haar heupen worden breder en haar vagina volgroeit, zij krijgt beharing op de schaamstreek en onder de oksels en er ontwikkelt zich meer onderhuids vet. Maar natuurlijk is geen mens hetzelfde. We kunnen de mens opdelen in drie typen: ectomorf, de slanke mens mesomorf, de gespierde mens endomorf, corpulente mens Dit type bepaalt of je aanleg hebt om spieren op te bouwen, of juist aanleg hebt om sneller dik te worden. De Amerikaanse psycholoog William Sheldon is de bedenker van deze lichaamstypen. Het komt bijna nooit voor dat we precies gebouwd zijn volgens één bepaald type. Wel is er meestal een overheersend type of zijn we een combinatie van twee van deze lichaamstypen.
6
De ectomorf wordt gekenmerkt door een dun lichaam en een laag percentage lichaamsvet. Dit type heeft een snelle stofwisseling en moeite met het opbouwen van spieren. Het type mesomorf zit tussen de ectomorf en de endomorf in en heeft meer aanleg voor spieropbouw en ook een laag percentage lichaamsvet. Dit type is atletisch gebouwd en wordt niet snel dik. Dit type hoeft weinig moeite te doen om zowel af te vallen als aan te komen. De endomorf is een wat voller lichaamstype met een hoger vetpercentage. Dit type komt gemakkelijk aan en afvallen is voor dit type erg moeilijk. Als we de theorie van de psycholoog Sheldon aanhouden, kunnen we aannemen dat wij door middel van sporten en dieet ons lichaam niet drastisch kunnen veranderen. Wij moeten leren ons lichaam te accepteren. Steeds vaker meten jonge meisjes zich aan modellen die ultraslank zijn, maar niet te vergeten ook veel langer zijn dan. Deze lange modellen zijn vaak wel in verhouding. Door deze oneerlijke vergelijking komen er steeds vaker eetstoornissen voor onder jonge meisjes. In Israël is onlangs een wet aangenomen die het gebruik van te dunne modellen verbiedt. Het is voor het eerst dat een land zo'n wet aanneemt. De wet moet anorexia onder jongeren tegengaan. Te veel jonge meisjes willen zijn zoals de vaak extreem dunne modellen die in de mode-industrie worden gebruikt, met eetstoornissen tot gevolg.3 De modellen in advertenties, tv-spots en op de catwalk moeten minstens een Body Mass Index (BMI) hebben van 18,5. Het BMI, ook wel Quetelet Index genoemd, is een getal wat een indicatie geeft of het lichaam te zwaar is. Het getal wordt berekend op basis van lichaamslengte en- gewicht. BMI= lichaamsgewicht/ (lichaamslengte x lichaamslengte) BMI < 18 18 - 25 25 - 27 27 - 30 30 - 40 > 40
Normering ondergewicht normaal gewicht licht overgewicht matig overgewicht ernstig overgewicht ziekelijk overgewicht
Er hangt ook een nadeel aan de berekening van de BMI. De BMI houdt namelijk alleen rekening met het gewicht van de persoon en niet met de verhoudingen tussen de spieren en de botten. Sporters zijn hier een goed voorbeeld van. Zij hebben vaak weinig vet, maar daarentegen wel veel spiermassa, waardoor zij hoger uit zullen komen in het gewicht.
3
nos.nl 20-03-2012
7
Daarom is er nog een andere methode om een goed beeld te krijgen van iemands gewicht, namelijk de middel-heup-ratio (MHR). MHR= middelomtrek/ heupomtrek Tailleomtrek gezond ongezond heel ongezond
mannen < 94 cm 94-99 cm > 100 cm
vrouwen < 80 cm 80-89 cm > 90 cm
MHR gezond ongezond
mannen < 0,95 > 0.95
vrouwen < 0,80 > 0,80
Het gaat er dus niet om hoe dun de vrouw in kwestie is, maar of zij de juiste verhoudingen heeft. Ondanks dat het schoonheidsideaal door de jaren heen steeds in verandering is geweest, zijn de ideale verhoudingen steeds hetzelfde gebleven. Bijvoorbeeld de zwaarlijvige vrouwen afgebeeld door de schilder Peter Paul Rubens (1577 – 1640), geven een goed beeld van het ideaal uit die tijd. Toch voldoen deze dames ook aan de ideale MHR van nu!
Peter Paul Rubens (1577-1640), The union of Earth and Water, ca. 1618
8
3.3 Conclusie Al vanaf de geboorte is het verschil duidelijk tussen een mannen- en een vrouwenlichaam. De vrouw wordt geboren met een vagina, eierstokken en een baarmoeder. Vanaf de puberteit begint het vrouwenlichaam zich verder te ontwikkelen richting de rondere vrouw. De Amerikaanse psycholoog William Sheldon bedacht drie lichaamstypen waarin we het volwassen lichaam kunnen opdelen. Deze typen hebben alles te maken met aanleg voor juist spieropbouw of vetopslag. Het is dus al genetisch bepaald wat voor type lichaam iemand heeft. Het lichaam wat een vrouw meekrijgt bij haar geboorte is dus niet te veranderen. Het is een illusie om te verlangen naar een ‘maatje nul’ als je daar de bouw niet voor hebt.
9
4. Hoe is het westers high fashion vrouwelijk schoonheidsideaal veranderd in de afgelopen honderd jaar, en welke factoren waren daarbij van invloed? 4.1 Inleiding Wat is momenteel het vrouwelijk ideaal in de westerse samenleving? Om deze vraag te beantwoorden, is het belangrijk te weten hoe dat ideaal in de loop der jaren is ontwikkeld. Daarom zal ik deze geschiedenis kort beschrijven, waarbij ik me beperk tot de periode van 1900 tot nu. 4.2 Literatuur & Visie Mensen hebben, in welke samenleving of welke historische periode dan ook, het lichaam waarmee ze vanaf hun geboorte zijn uitgerust niet goed genoeg gevonden.4 Het korset was ook aan het begin van de 20e eeuw nog een onontkoombaar onderdeel van de vrouwelijke garderobe. Het hoorde nu eenmaal bij de etiquette van de elite. Sommige geleerden waren er zelfs van overtuigd dat het korset het hele menselijke ras zou verbeteren.5 Tijdens de Eerste Wereldoorlog had het rantsoeneren van voedsel tot gevolg dat zowel het korset als het overtollig vet verdwenen.6 Er ontstond een nieuw type jurk dat stond voor het nieuwe vrouwelijke ideaal. De aandacht werd niet meer gevestigd op de buste, taille en heupen. De ontwerper Paul Poiret kwam als eerst met deze nieuwe revolutionaire stijl. Hij brak met de eerdere vormgevingsprincipes van ontwerpen, en bevrijdde hiermee de vrouw uit het korset.7
De nieuwe lijn van Poiret, geïllustreerd door Leon Bakst, 1912
Het vrouwelijk silhouet werd jonger en meisjesachtiger.8 De losse valling van de ontwerpen gaven de vrouwen een gevoel van vrijheid. Dit slanke en jeugdige lichaam werd het nieuwe
4
Leeuw, K, de, Mode en de dressuur van het lichaam, 1800 – heden. 1998 Charlotte Polak, De Verborgen Verleiding. Zutphen, 1995, p.54 6 Marianne Thesander, The Feminine Ideal. London, 1997, p. 107 7 ibidem 8 Kate Mulvey & Melissa Richards, Decades of beauty. The changing image of women 1890s-1990s. New York, 1998, p. 58 5
10
vrouwelijk ideaal.9 Ondanks dat Poiret zegt de vrouw uit het korset gekregen te hebben, is dit niet helemaal waar. De vrouwen die jarenlang korsetten droegen, bleven dit grotendeels doen, maar de jongere vrouwen droegen lichtere en elastische korsetten. Poiret noemde deze korsetten body stockings. De vorm van het vrouwensilhouet veranderde drastisch in de jaren ’20. Niet alleen was er een einde gekomen aan het pletten van de ingewanden door het korset, maar alle decoratie van het silhouet verdween. Het was de grootste verandering in honderd jaar: vrouwen wilden er zo plat mogelijk uit zien.10 De mode had een rechtlijnig, rechthoekig model waarin de borsten, taille, heupen en achterwerk (tot die tijd juist kenmerken van de volwassen vrouw) werden ontkend. Deze nieuwe, androgyne mode kwam het best tot zijn recht bij jonge, slanke vrouwen.11 Het ideaal van de jaren ’20 was een erg jongensachtig figuur, ook wel ‘la Garçonne’ genoemd. De vrouwen werkten gedurende de oorlog als mannen en wilden er ook zo uitzien.
Vogue’s Composite Wardrobe, 1924
Aan het einde van de jaren twintig was er een economische crisis, de Great Depression, veroorzaakt door de Wall Street Crash, wat leidde tot veel werkloosheid. Dit had een grote invloed op het vrouwelijke ideaal. In tijden van crisis hebben we veel behoefte om traditionele waarden te behouden.12 Er werd een poging gedaan om een bepaalde vorm van orde te herstellen in de samenleving. Dit werd gedaan door bijvoorbeeld de seksuele identiteit te onderstrepen.13 Het platte figuur van de jaren ’20 werd in de jaren ’30 een stuk zachter en vrouwelijker. Vrouwelijkheid kwam terug, in de vorm van sexappeal. Het ideaal was nu een slank en ‘natuurlijk’ lichaam. Dit werd bereikt door een goede korsetvorm, maar het mocht er niet uit zien alsof de vrouwen een korset droegen. Het korset was niet meer bedoeld om de vrouwelijke rondingen drastisch te veranderen, maar meer om ‘foutjes’ te corrigeren en om de oudere vrouwen een jeugdigere uitstraling te geven.14
9
Marianne Thesander, The Feminine Ideal. London, 1997, p. 107 ibidem 11 e Gertrud Lehnert, Geschiedenis van de mode in de 20 eeuw. Keulen, 2000, p.24 12 Marianne Thesander, The Feminine Ideal. London, 1997, p. 131 13 ibidem 14 idem, p. 133 10
11
Ook in de Tweede Wereldoorlog speelde rantsoenering een belangrijke rol voor het vrouwelijk silhouet. Het eetpatroon van tijdens de oorlog wordt door sommigen nu zelfs geprezen als ideaal.15 De vrouwen namen veel werk van de mannen over. Hiervoor hadden zij praktische kleding nodig. De stijl was nog steeds slank in de heupen, maar de kleding had een veel mannelijkere snit, wat niet meer strak zat om het lichaam. Ook ontstond er in deze periode een meer glamorous type met geaccentueerde vormen. Gedurende de oorlog leek hier behoefte aan te zijn.16 Dit bleek de basis te zijn voor de ‘New Look’. Dior wilde terug naar elegantie en vrouwelijkheid en kwam in 1947 met de New Look. Wijde rokken tot op de kuiten, wespentailles, nauwe bovenstukken, opgevulde heupen en smalle afhangende schouders waren kenmerkend voor de nieuwe vrouwelijkheid. Zoals eerder genoemd werden in voorgaande jaren al de slanke taille geaccentueerd gevormd door het korset, om het contrast aan de duiden tussen de wijde rok en de taille. Een nieuw type korset, de ‘waspie’, was ontwikkeld om de vorm te geven aan deze ‘Nieuwe Look’.
Het ‘Waspie’ korset, wat de New Look haar vorm gaf
Dior’s New Look uit 1947
In vergelijking met de veertiger jaren veranderde de lichaamsvorm in jaren vijftig weer enorm. Het lichaamsideaal was opeens meer gespierder en gevormd dan de lange slanke silhouetten uit de jaren ’40. Het ideaal was nu opeens juist vrouwelijk en ‘curvy’. Marilyn Monroe was toen een goed voorbeeld van de vrouw met de ideale verhoudingen. Volgens het huidige slankheidsideaal zou ze hebben afgedaan als te dik en te rond. In de jaren ’60 was het nieuwe mode-ideaal een dun, meisjesachtig type zonder duidelijke vrouwelijke karakteristieken. Dit beeld is bijna gelijk aan het jongensachtige figuur uit de jaren 20. De Britse ontwerpster Mary Quant speelde een beslissende rol in de revolutie op het gebied van mode. Haar kleding voldeed niet aan de eerdere opgelegde norm die heerste in de mode. Deze stijl werd vooral opgepikt door jongeren. Zij wilde afwijken van eerdere tradities.17 Deze cult van jongeren bracht een nieuw mode ideaal met zich mee.
15
Kate Mulvey & Melissa Richards, Decades of beauty. The changing image of women 1890s-1990s. New York, 1998, p. 112 16 Marianne Thesander, The Feminine Ideal. London, 1997, p. 153 17 idem, p. 179
12
Het magere model uit de jaren ’60 Twiggy
Het supermagere model Twiggy Lawson was erg populair. Met haar tienerfiguur was zij het idool van miljoenen meisjes over de hele wereld. Het ideaal was om er dun, plat en jongensachtig uit te zien.18 Het was nu voor het eerst, dankzij haar waif look, dat ondergewicht de nieuwe norm was geworden voor het ideale vrouwenlichaam. Vele meisjes begonnen met gevaarlijke diëten om aan dit ideaalbeeld te kunnen voldoen. In de jaren ‘70 wordt het dunne figuur nog steeds geïdealiseerd. Voor steeds meer jonge meisjes wordt het een obsessie om dun te zijn. De zangeres Karen Carpenter overleed zelfs door haar obsessie om dun te blijven. Pas na haar dood werd er aandacht besteed aan de ziekte anorexia nervosa.19 Het afslankmerk Elancyl bracht sets op de markt om de cellulitis mee ‘weg te schrobben’. Dit was alvast een opstap naar de liposuctie, waarmee ongewenst vet definitief verwijderd kon worden. Dit werd een hype in de jaren tachtig. In de jaren ’80 was bijna iedereen bezig met het uiterlijk, diëten en sport. Fitness was een nieuwe rage. Sport leek opeens onderdeel van ieders leven te zijn. Het ideaal was om een strak, getraind en fit lichaam te hebben. Schoonheid was synoniem geworden voor een jeugdig, slank (niet mager), fit en gebruind lichaam.20 Voor vrouwen hoorden hierbij ook grote borsten, slanke taille en niet te brede heupen. Om dit ideale lichaam te bereiken, was veel geld en tijd nodig. De vereisten waren veel trainen en buiten dat natuurlijk ook gezonde voeding, wat meer kost dan ‘junk food’. De jaren ’90 draaide vooral om individualiteit. De waif look was nu erg populair. Dat betekent dat het ‘in’ was om een graatmager figuur te hebben. De waif kon wegens gebrek aan vrouwelijke kenmerken, evengoed mannelijk als vrouwelijk zijn.21 De modellen in de bladen waren op hun magerst. De grunge stijl, wat letterlijk viezig en vuil betekent, werd een muziek genre, een mode statement en een pop fenomeen.22 Bleke en magere modellen domineerden de covers van de modetijdschriften. 18
idem, p. 181 Kate Mulvey & Melissa Richards, Decades of beauty. The changing image of women 1890s-1990s. New York, 1998, p. 166 20 Marianne Thesander, The Feminine Ideal. London, 1997, p. 201 21 Nanda van den Berg, De Nieuwe man. Hoe het vrouwenlichaam langzaam verdwijnt. Arnhem, 2010, p. 48 22 http://hva.mediamission.nl/mediasite/SilverlightPlayer/Default.aspx?peid=d94b2f57032b47deafef7ed 81a7d38b61d 19
13
Kate Moss in de Calvin Klein ‘Obsession’ campagne, gefotografeerd door Mario Sorrenti in ‘93
Minimalisme werd erg belangrijk. Ontwerpers als Martin Margiela, Helmut Lang en Raf Simons maakten kledng die werd gekenmerkt door een minimalistische esthetiek en een hoogwaardige technologie. Hierin begonnen de vormen tussen het mannelijke en het vrouwelijke nog meer te vervagen.
Helmut Lang, 1997
In dit decennium is ook de opkomst van het haarloze ideaal. Het ideaal van het haarloze lichaam is nauw verbonden met technologie. Deze haarloosheid heeft ermee te maken dat er tot ongeveer het jaar 2000 nog geen digitaal gemaakte haren konden worden nagebootst.23 Kunstenaar Inez van Lamsweerde dreef eerder al de spot met dit schoonheidsideaal met haar serie ‘Thank you thighmaster’. Hiervoor had zij modepoppen uit de jaren zeventig bekleed met menselijke huid, terwijl de openingen van het lichaam waren dicht gemaakt. Ook de tepels waren weggeshopt. Er worden steeds gekkere operaties verricht om het lichaam te ‘corrigeren’, zelfs de vagina. Was dit dan de opstap naar dit gekke ideaal? Door deze haarloze nieuwe mode, is natuurlijk in de schaamstreek alles duidelijk zichtbaar. In een decennium waar iedereen kickt op glanzende gladde oppervlaktes, zoals iPods en auto’s, sluit dit ‘gekke’ ideaal hier naar mijn mening naadloos op aan. 23
Anneke Smelik, Het laatste taboe: lichaamshaar. Interdisciplinair tijdschrift.
14
Inez van Lamsweerde, Thank You Thighmaster, 1993.
In de westerse cultuur hangt fitness nauw samen met schoonheid. Er heerst een duidelijke norm van fit en slank. Lichaamshaar is langzamerhand een taboe geworden. Het haarloze ideaal wordt gepropageerd door de mode- en schoonheidsindustrie. 24 De haarlijn wijkt steeds verder, wat betekent dat ook de schaamstreek kaal hoort te zijn. Dit levert 'schaamhaarmode' op zoals bij de controversiële reclamecampagne van Gucci in 2003. Dit heeft natuurlijk alles te maken met het feit dat we in onze huidige cultuur aan het eeuwig jong-ideaal willen voldoen, omdat schaamhaar een teken is van volwassen seksualiteit.25
Gucci campagne voor spring/ summer 2003, gefotografeerd door Mario Testino
24 25
ibidem ibidem
15
4.3 Conclusie In de afgelopen decennia zijn er veel veranderingen geweest als ik kijk naar het ideaal van het vrouwenlichaam. Al eeuwenlang is de mens bezig om het lichaam wat we vanaf de geboorte hebben gekregen, aan te passen en te vervormen. Het high fashion schoonheidsideaal is dus altijd constant in beweging geweest. Begin van de 20e eeuw zijn er twee periodes geweest, waarin een voller vrouwenlichaam met rondingen het schoonheidsideaal vormden. Dit was in de jaren ’30 en ’50. Beiden volgden een periode van oorlog en armoede op. De laatste 50 jaar zijn tijden van armoede, rantsoen en oorlog niet meer voorgekomen in de westerse samenleving. Waar in de eerste helft van de 20e eeuw vol en gevormd een teken van rijkdom en welvaart was, is dit in de tweede helft van de 20e eeuw niet meer het geval. Men wil nu fit- en gezondheid uitstralen. Tegenwoordig willen wij sporten, gezond en bewust eten, met een slank lichaam als resultaat. Daarnaast bepaalt de angst voor ouder worden ook het schoonheidsideaal. Kinderlijke en vormeloze lichamen worden hierdoor als ideaal gezien.
16
5. Hoe ziet het vrouwelijk schoonheidsideaal er nu uit en welke factoren zijn daarbij van invloed? 5.1 Inleiding Ik heb gemerkt dat de media veel invloed uitoefent op ons als het gaat om het vrouwelijk schoonheidsideaal. We krijgen tegenwoordig zoveel ‘neppe’ informatie binnen op onze netvliezen. Steeds meer beelden die we zien zijn bewerkt en dus niet realistisch. Ook vind ik dat cultuur een aspect is wat van invloed is op op de vorm van het vrouwenlichaam. Dit zal ik in dit hoofdstuk verder onderzoeken. 5.2 Literatuur & Visie Media Op diverse mediasites is te vinden dat er vaak dingen niet kloppen aan foto’s in modebladen of campagnes. Er wordt steeds meer en meer gephotoshopt. Het viel mij zelfs op dat de modellen op de webshop van de H&M er een beetje vreemd uitzagen. Ik vond de modellen wel verdacht veel op elkaar lijken. En ik kreeg nogal een plastic indruk. Dit werd bevestigd toen ik een artikel las waarin vermeld stond dat de kledingstukken allemaal gefotografeerd worden op hetzelfde lichaam. Dit lichaam is met de computer gefabriceerd. Op deze 'paspoppen' worden verschillende huidskleuren, kledingstukken en hoofden van verschillende modellen 'geplakt'.
17
In de huidige tijd worden we gedwongen om onszelf te vergelijken met ‘neppe’ mensen. Het is voor mij een raadsel waarom er geen echte modellen worden gebruikt. Uiteindelijk zijn wij, de klanten, toch ook echte mensen. Klaarblijkelijk lijken de echte modellen niet aantrekkelijk genoeg voor ons echte mensen. Op de website van H&M is het mogelijk om een virtuele pop aan te kleden met jouw eigen favoriete kledingstukken. De pop kan wel tien verschillende hoofden krijgen, maar geen ander lichaamstype! Dat vind ik een kwalijke zaak, elk mensenlichaam is immers anders! Dit geeft niet alleen weer wat voor onrealistische eisen H&M stelt, maar ook wat de maatschappij vrouwen voorschotelt als ''perfect''. Perfect betekent blijkbaar iets onmogelijks.26!
26
Volkskrant, 06-12-2011
18
Cultuur In de westerse samenleving zijn wij erg gefascineerd door het slanke schoonheidsideaal. Om te kijken waarom dit juist in de westerse wereld zo speelt, onderzoek ik eerst hoe dit er in andere culturen aan toe gaat. In elke cultuur wordt namelijk wel een lichaamsideaal gecreëerd.27 Dit draait allemaal om status. Het korset in Europese vrouwenjurken en het Chinese voetbinden zijn een paar van de bekendste vormen van veranderingen op de vrouwelijke vorm. 28 Bij beide vormveranderingen wordt de bewegingsvrijheid afgenomen, om daar de hoge status mee aan te duiden. Deze ‘beperkingen’ maakten deze vrouwen ongeschikt om te werken. In Myanmar is het schoonheidsideaal voor vrouwen om talloze ringen om de nek en voeten te dragen. Hoe meer ringen, hoe hoger haar status.29 In de Chinese cultuur bestond dit ideaal voor lange tijd uit het hebben van kleine voeten. Tot het communistische regime van Mao in 1949 werden de voeten van jonge meisjes ingebonden, wat de groei belemmerde, maar vergroeide voeten tot gevolg had. 30 In Ethiopië dragen vrouwen schijven in hun lip om hun aanblik te verrijken. Hoe groter de schijf, hoe hoger de waarde voor haar bruidschat. In de westerse cultuur is het gewoon geworden om kunstmatig het lichaam te vormen.31 Schoonheidsklinieken bieden talloze cosmetische operaties aan om het lichaam van hun klanten te hervormen. Tegenwoordig kunnen we erg ver gaan met het vervormen en hervormen van het lichaam tot we het ideaal hebben bereikt. Maar dit zal nooit perfect zijn. Door de tijd heen worden er dus bij verschillende culturen steeds idealen gecreëerd. Deze idealen zijn een weergave van status. In de onderzochte culturen hebben vrouwen een ondergeschikte rol. Het bereiken van het schoonheidsideaal belemmeren de vrouwen veelal in hun bewegingsvrijheid. Daarnaast is er in deze culturen vaak sprake van een klasse maatschappij. De uiting van het ideaal duidt een hogere klasse aan. In de westerse maatschappij is er tegenwoordig sprake van gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Ook is er geen sprake van een klasse maatschappij. In de westerse samenleving is het bereiken van het schoonheidsideaal minder een uiting van rijkdom geworden, maar een drang naar perfectie.
27 28 29 30 31
Marianne Thesander, The feminine ideal. London, 1997, p. 11 idem, p. 25 ibidem ibidem idem, p. 14
19
Consumptiemaatschappij Tegenwoordig kunnen we het schoonheidsideaal opmaken uit de media, terwijl dat vroeger vooral was af te lezen aan sculpturen en schilderijen. Bijvoorbeeld de zwaarlijvige vrouwen afgebeeld door de schilder Peter Paul Rubens (1577 – 1640), geven een goed beeld van het ideaal uit deze tijd. De ronde vormen waren toen juist een teken van welvaart en gezondheid. Als ik beelden uit het verleden vergelijk concludeer ik hieruit dat er in tijden van weinig welvaart, de juist wel welvarende mensen hun rijkdom maar al te graag lieten zien, door middel van de grootte van hun postuur. Tegenwoordig lijkt alles in deze maatschappij al bepaald te zijn met regels. Er is een soort verwachtingspatroon ontstaan waar we aan willen voldoen.32 Niemand zegt ons dat we zo broodmager moeten zijn als topmodellen, maar dik zijn is wel het nieuwe taboe.33 Het ideaal van slankheid kwam snel in opkomst in de twintigste eeuw. In deze tijd van welvaart en onze consumptiemaatschappij willen mensen graag slank overkomen. Dik zijn lijkt nu een teken van zwakte. Tegenwoordig willen mensen hun status tonen door het dragen van luxe kleding. Er is teveel mogelijk in deze consumptiemaatschappij. Volgens Featherstone creëerde de consumptiemaatschappij een nieuw soort mens.34 Door mode, cosmetica, film en reclamecampagnes. Mannen en vrouwen gingen diëten en sporten werd een favoriet tijdverdrijf. Alles stond in het teken van een gezonde levensstijl. Aan iemands consumptie is de individuele smaak en gevoel voor stijl af te lezen. De keuze in consumptiegoederen is in de loop van de jaren steeds groter geworden. Dit heeft weer tot gevolg dat mensen steeds bewuster worden van hun keuzes. In reactie op de consumptiemaatschappij is een duurzame en bewuste levensstijl steeds meer de norm. Biologisch en pure voeding is een uiting van een bewuste levensstijl. Vet past niet in deze stijl.
32 33 34
Marianne Thesander, The feminine ideal. London, 1997, p. 29 Anneke Smelik, Het laatste taboe: lichaamshaar. Interdisciplinair tijdschrift. Mike Featherstone, Undoing culture. Globalization postmodernism and identity, 1995
20
5.5 Conclusie Er wordt in dit hedendaagse beeld steeds meer gephotoshopt aan beelden. Onze ogen vangen deze beelden op en we spiegelen ons aan deze idealistische beelden. Hiermee wordt een druk gelegd op vrouwen, veelal jonge meisjes, om hun lichaam te vervormen naar dit ideaal. In de westerse samenleving is een drang naar deze vorm van perfectie mogelijk. We leven in een welvarende maatschappij waar geen klassenindeling is. Een uiting van status wordt niet bereikt via het vrouwelijk schoonheidsideaal. Wel is het vrouwelijk lichaam een weerspiegeling van een bewuste en duurzame levensstijl.
21
6. Hoe ziet de toekomst eruit als het gaat om het schoonheidsideaal van de vrouw en zijn we nu op een punt gekomen waar het vrouwenlichaam langzaam verdwijnt? 6.1 Inleiding De tendens van de hyperslanke vrouw houdt nu al een geruime tijd aan. Veel modellen die we zien op de catwalk zijn zo dun als planken, en hebben vrijwel weinig tot geen echte vrouwelijke rondingen meer. De populaire Freja Beha Erichsen, die op 4 staat in de top tien van favoriete modellen op style.com is hier een goed voorbeeld van. Haar vrouwelijke rondingen worden niet geaccentueerd. Zij is zo mager, dat haar rondingen plaats hebben gemaakt voor spieren en beenderen die door haar huid te zien zijn.
Freja Beha Erichsen voor Purple Magazine, nr 13 2010, gefotografeerd door Inez van Lamsweerde en Vinoodh Matadin
6.2 Literatuur & Visie In onze huidige tijd is het magere, androgyn geworden lichaam als vorm misschien wel het meest dominant. 35 Zou men de staat van hedendaagse mode kunnen verklaren aan de hand van veranderende proporties? Eeuwenlang zijn proporties belangrijk geweest in de mode. Proporties hebben ermee te maken dat ontwerpen van elkaar verschillen. Niet geheel onbelangrijk is dat proporties ook de verschillen uitdrukken tussen de man en de vrouw. Tegenwoordig vallen de verschillen binnen deze proporties tussen het mannelijke en het vrouwelijke veel minder op.
35
Nanda van den Berg, De Nieuwe man. Hoe het vrouwenlichaam langzaam verdwijnt. Artez Press, Arnhem, 2010, p. 35
22
Hedi Slimane voorzag vanaf het jaar 2000 de mannenmode van Dior van een nieuw silhouet. Carine Roitfeld, voormalig hoofdredactrice van de Franse Vogue, is iemand die het ideale lichaam heeft voor de kleding van deze ontwerper.36 Met haar 57 jaar is zij nogsteeds superslank, draagt altijd hoge hakken en is vaak gekleed in het zwart. Eigenlijk houdt zij met haar verschijning haar ware leeftijd en gezicht verborgen.
Carine Roitfeld in editorial voor de Vogue Russia, augustus 2010, gefotografeerd door Hedi Slimane
Bij de ontwikkeling van dit nieuwe silhouet ging Slimane hierbij uit van een versie van het masculiene idee, waarbij meisjes niet waren uitgesloten.37 Hij creeërde een leeftijdsloos en adrogyn silhouet. De kleding had een zeer smalle snit, wat erg kenmerkend is voor Slimane, en de vorm was ook minder ‘mannelijk’. Om Slimanes kleding te kunnen dragen moet men mager zijn. Het beste komst zijn kleding uit op mensen die een ongeproportioneerd, adolescent lichaam hebben, noch helemaal man, noch helemaal vrouw.
Dior Homme by Hedi Slimane
36 37
idem, p. 31 ibidem
23
Freja Beha Erichsen voor Purple Magazine, nr 13 2010, gefotografeerd door Inez van Lamsweerde en Vinoodh Matadin
Het populaire model Freja Beha Erichsen is een perfect voorbeeld van dit type. Bij haar zijn de verschillen in proportie tussen het adolescente mannen- en vrouwenlichaam zo goed als verdwenen. In de vorm van dit dunne lichaam lijkt er nu een einde gekomen aan de eeuwige schommeleningen tussen beide geslachten. Wel wordt er nog volop gespeeld met mannelijke en vrouwelijke verwijzingen. 38 Dit is bijvoorbeeld goed te zien in de Autum/ Winter campagne van Martyn Bal uit 2010. De vormen van het mannelijke en het vrouwelijke lijken hier helemaal in elkaar op te gaan. De nadruk ligt niet meer op het verschil tussen de man en de vrouw.
38
ibidem
24
Martyn Bal AW 2011 campagne
6.3 Conclusie In het hedendaagse modebeeld zien we veel jeugdige modellen, zowel mannen als vrouwen, die opvallen door hun superslanke, leeftijds- en geslachtsloze verschijning. Het magere en androgyne lichaam is in dit hedendaagse beeld het boegbeeld geworden van de mode. Steeds weer worden er nieuwe regels geschreven voor mode, waar ook steeds nieuwe proporties uit voortvloeien. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de vormgevingsprincipes die Slimane verwerkt in zijn kleding. Zijn kleding is zo strak, dat zitten praktisch onmogelijk is. Hij vindt houding dusdanig belangrijk, dat er maar naar een manier moet worden gezocht om er in te kunnen zitten.39 De regels voor mode zijn dus constant in ontwikkeling. Daarom kunnen we aannemen dat het hedendaagse androgyne silhouet geen eindvorm is, maar juist een nieuw begin.
39
idem, p. 54
25
7. Conclusie Al vanaf de geboorte wordt bepaald hoe het vrouwenlichaam zich zal ontwikkelen. Vanaf de puberteit begint het vrouwenlichaam te veranderen in een ronder silhouet. Het volwassen lichaam is op te delen in drie typen; de ectomorf, de endomorf en de mesomorf. Deze typen zijn bedacht door de Amerikaanse filosoof William Sheldon en bepalen of het lichaam aanleg heeft voor vetopslag of spieropbouw. De ontwikkeling van het vrouwenlichaam is genetisch bepaald en niet te veranderen door sport en dieet. Het vrouwelijk schoonheidsideaal is constant in ontwikkeling geweest. De mens is al eeuwenlang bezig het lichaam wat we vanaf de geboorte hebben gekregen, aan te passen en te vervormen. Met ons lichaam wil men steeds een aantal dingen uitstralen, als status en welvaart. Uit het onderzoek is gebleken dat wij tegenwoordig willen laten zien hoe fit en gezond men is. Dit ideaal wordt bereikt door sport en verantwoorde voeding, met een slank lichaam als resultaat. Ook draait het schoonheidsideaal tegenwoordig om een jonge uitstraling, daarom worden kinderlijke lichamen als ideaal gezien. Deze vormeloze en androgyne lichamen zien we veel terug in het hedendaagse modebeeld. Het magere lichaam met geslachtsloze uiterlijk is nu het beeld wat domineert in de mode. Mijn conclusie is dat het vrouwenlichaam verdwijnt uit het hedendaags westers ‘high fashion’ vrouwelijk ideaal. Doordat de regels in de modewereld constant veranderen, neem ik aan dat het hedendaagse androgyne silhouet geen eindvorm is, maar juist een nieuw begin.
26
8. Bronnenlijst Literatuur Marianne Thesander, The feminine ideal. London, 1997 Leeuw, K, de, Mode en de dressuur van het lichaam, 1800 – heden. 1998 Charlotte Polak, De Verborgen Verleiding. Zutphen, 1995 Linda Watson, Vogue Fashion. New York, 2008 Kate Mulvey & Melissa Richards, Decades of beauty. The changing image of women 1890s-1990s. New York, 1998 e Gertrud Lehnert, Geschiedenis van de mode in de 20 eeuw, Keulen, 2000 Mike Featherstone, Undoing culture. Globalization postmodernism and identity, 1995 Nanda van den Berg, De Nieuwe man. Hoe het vrouwenlichaam langzaam verdwijnt. Arnhem, 2010 Anneke Smelik, Het laatste taboe: lichaamshaar. Interdisciplinair tijdschrift.
Artikelen Volkskrant, 06-12-2011
Magazines Vogue Italia, december 2011
Internet http://www.style.com/peopleparties/modelsearch/person4424 http://www.nos.nl 20-03-2012 http://hva.mediamission.nl/mediasite/SilverlightPlayer/Default.aspx?peid=d94b2f57032b47deafef7ed8 1a7d38b61d http://www.hm.com/nl/dressingroom/LADIES?lid=Look_0021572
27
