Schoolvoorbeelden van ondernemingszin

I N S P I R A T I E B R O N

V O O R

N I E U W E

P R O J E C T E N

1

Laureaten Ondernemende School 2004

Schoolvoorbeelden vanteondernemingszin n 04

0 2 l o o Laurea h c S e d n e m e n r e Ond n e d l e e b r o o v l o o Sch n i z s g n i m e n r e d n van o

3

Inhoud

Voorwoord Geachte mevrouw,

Voorwoord

pag. 03

Deelnemers Grote Prijs Ondernemende School 2004

pag. 04

Een bank vooruit voor ondernemen

pag. 06

acht de studierichting, gebaat met het ontwikkelen van creativiteit en het leren nemen

Bouwstenen voor een krachtige leeromgeving

pag. 08

ZO, de Unie van Zelfstandige Ondernemers, ondernemend en creatief gedrag van jon-

Laureaat basisonderwijs

pag. 12

Genomineerden basisonderwijs

pag. 14

Laureaat secundair onderwijs

pag. 16

Genomineerden secundair onderwijs

pag. 18

Laureaat hoger onderwijs

pag. 20

Genomineerden hoger onderwijs

pag. 22

Geachte heer, Ondernemingszin stimuleren is een uitstekende zaak. Elke leerling of student is, ongevan verantwoordelijkheid. Met de campagne Grote Prijs Ondernemende School wil UNIgeren op school aanwakkeren. Bij het nalezen van de ingestuurde schoolprojecten 2004, viel me vooral de gedrevenheid en het enthousiasme op van zowel de lesgevers als de leerlingen en studenten. Ik heb veel bewondering voor deze ondernemende scholen, leerkrachten en voor de creatieve projecten. Zij zijn bijzonder belangrijk voor onze samenleving en economie. Jongeren kunnen op school hun talenten, interesses en passies leren ontdekken om ze Verantwoordelijke uitgever: UNIZO-VORMING Redactie: Bram Verstraeten en Eva Parent Fotografie: Erwin Donvil (KBC) Eindredactie en vormgeving: Absoluut

later in te zetten, privé en professioneel, als werknemer of zelfstandige. Met deze campagne geven wij ondernemende scholen en ondernemende lesgevers een duwtje in de rug. In deze brochure vindt u naast een overzicht van de winnaars van de editie Grote Prijs Ondernemende School 2004, duidelijke informatie over ondernemingszin en lesmethodes. Daarenboven maakt uw school kans op een mooie geldprijs. Ik hoop dan ook dit schooljaar uw instelling tot de deelnemende ondernemende scho-

De Grote Prijs Ondernemende School 2004 is een initiatief van:

len te kunnen rekenen. in samenwerking met Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs

Met meer dan 80.000 leden is UNIZO de grootste organisatie van en voor zelfstandige ondernemers. UNIZO komt op voor de belangen en bekommernissen van starters en groei-KMO’s, actief in de handel, distributie, industrie en dienstensector. Met het initiatief “Grote Prijs Ondernemende School 2004” wil UNIZO een brug slaan tussen de onderwijs- en bedrijfswereld. www.unizo.be

Onder het motto ‘Coöperatief mecenaat met een maatschappelijke meerwaarde, beklemtoont Cera haar maatschappelijke opdracht. Zij doet dit door honderden projecten in het binnenland, en op beperkte schaal ook in het buitenland, financieel te steunen. De keuze valt op maatschappelijke projecten die voldoen aan reële behoeften en die duurzame effecten bereiken, voor de samenleving in haar geheel en voor de vennoten in het bijzonder. Bovendien moeten ze de coöperatieve waarden van Cera: samenwerking, solidariteit,

inspraak en het respect voor het individu, weerspiegelen. Cera steunt projecten in de volgende domeinen: Armoedebestrijding, Kunst en Cultuur, Land- en tuinbouw en Milieu, Medisch-Sociaal, Onderwijs en vorming/Ondernemerschap en en Solidair bankieren en verzekeren in derdewereldlanden via de Belgische Raiffeisenstichting (BRS).

Met ondernemende groeten,

CEGO-vzw is reeds meer dan 25 jaar actief als onderwijs-vernieuwer en verspreider van het ErvaringsGericht Onderwijs. Door onderzoek, ontwikkeling, nascholing en publicaties inspireert CEGO leerkrachten om kwaliteitsvol onderwijs te realiseren waarin kinderen hun talenten ten volle ontplooien. www.cego.be

www.cera.be

Rik Jaeken Nationaal voorzitter

De Grote Prijs Ondernemende School kadert in het STEP-project binnen het EQUAL-programma en wordt ondersteund door de Europese Unie en de Vlaamse overheid. EQUAL is een programma van het Europees Sociaal Fonds (ESF). ESF draagt bij tot de ontwikkeling van de werkgelegenheid door het bevorderen van inzetbaarheid, ondernemerschap, aanpasbaarheid en gelijke kansen, en door het investeren in menselijke hulpbronnen, ESF-Agentschap (http//www.esf-agentschap.be)

UNIZO, de Unie van Zelfstandige Ondernemers

Foto Saskia Vanderstichele

Deelnemende scholen 2004 BASISONDERWIJS Basisschool Heilig Hartcollege Ganshoren [email protected] http://heilighartcollege.vgc.be/ ZULMA & MEHDI

Om elkaar beter te leren kennen, maakten (vooral allochtone) leerlingen foto’s van een bejaarde in het rusthuis en organiseerden een fototentoonstelling.

Berenschool - Berendrecht CREATIEF MET TAAL

De organisatie van maandelijkse creatieve taalnamiddagen.

B.S.G.O. Leefschool ‘Pluishoek’ Heist-op-den-Berg [email protected] www.pluishoek.be PLUISROCK

Om hun pleegkind in Guatemala financieel te ondersteunen werd een optreden in elkaar gestoken door de kinderen van leefgroep 3.

De Balderschool - Berlaar [email protected] PROJECT YORK

De leerlingen verzamelen geld door hun fietstochten te laten sponsoren zodat zij kunnen vertrekken voor een driedaagse schoolreis naar York. GROENE SCHOOL, SPEELSE SCHOOL!

Werkgroepen maken op verschillende manieren de school groener en speelser door de aanleg van een kikkerpoel, zandbak, openluchtklas ...

Freinetschool Villa Zonnebloem - Mechelen [email protected] www.villazonnebloem.be EEN BEDRIJFJE OPRICHTEN

De leerlingen richtten eigen bedrijfjes op: een bakkerij, een broodjeszaak, een kerstartikelenwinkel, een bedrijfje dat kalenders maakt en verkoopt, enz.

Gemeentelijke basisschool Lauwe

[email protected] www.gbslauwe.be

RECYCLAGE EN NATUUR

Deelname aan een kerstmarkt met zelfgemaakte kerststukjes uit recyclagemateriaal en grondstoffen uit de natuur.

Gemeenteschool Vichte Gemeenteschool@vichte-ingooigem. com www.vichte-ingooigem.com FAIR TRADE MET ILO-ILO

De leerlingen verkopen tegen een eerlijke prijs kantwerk dat wordt gemaakt door leerlingen van ILO-ILO, een school in een melaatsenkolonie in de Filippijnen.

Gesubsidieerde Vrije Gemengde Lagere Oefenschool Heilig Hart - Heverlee [email protected] www.hhh.be DOEZELKLAS NOMINATIE

13 open kamers werden omgetoverd tot een “autodidactische biotoop” waar alle klassen van de lagere school spelenderwijs leren, ontdekken en zich uitleven.

We stellen u de deelnemende scholen van het schooljaar 2003-2004 in alfabetische volgorde

5

voor en de projecten die ze ingestuurd hebben. Projecten met de meest uiteenlopende onderwerpen. Ondernemen is nu eenmaal veel meer dan een louter economisch gebeuren.

GIBO ‘De belhamel’ Schellebelle

Vrije Basisschool De Meidoorn - Eeklo

[email protected]

[email protected] www.demeidoorn.be

SPELEN IS EEN KUNST (EN KUNST KOPIEER JE NIET)

De leerlingen namen een cd op met bijbehorende videoclip om die te verkopen. Ze werkten mee aan het hele productieproces. De winst van de single gaat integraal naar de herinrichting van de speelplaats.

Heilig Hartinstituut - Halle [email protected] KUNST VAN KINDEREN VOOR KLINIEKKINDEREN

De leerlingen van het eerste leerjaar, de miniclowns, maakten i.s.m. echte kunstenaars kunstwerken die ze tentoonstelden en verkochten. De opbrengst ging integraal naar de kinderafdeling van het ziekenhuis in Jette.

OOBC ‘De nieuwe vaart’ - Gent [email protected] www.oobcnieuwevaart.centerall.com EEN PEST OP DE PLANKEN

Om pestgedrag bespreekbaar te maken, organiseren de leerlingen een toneelproject dat werd getoond in de theaterzaal van ‘De vieze gasten’ te Gent.

SIBLO De Leydraad Antwerpen [email protected] http://siblo.telenet.be/

CREATIEVE DOE-HET-ZELFKOFFER LAUREAAT

Sint-Jozefsschool - Eeklo [email protected] SPRINGPLANK NAAR INTEGRATIE

Project waarbij leerlingen van de lagere school corresponderen met kinderen uit het buitengewoon onderwijs. Op het einde van het project kwamen alle leerlingen samen op een echte integratiedag met vele activiteiten.

Stedelijke Basisschool Het palet - Antwerpen [email protected] www.hetpalet.be HOE MAAKT U HET?

Een muzisch project rond technologie en beroepen met activiteiten zoals onderzoeken, experimenteren, opzoeken, het volgen van ministages, kunstenaars op school, enz.

Stedelijke Freinetschool De Notelaar - Aalst [email protected] www.notelaar.be BREAKING THE WAVES

De school profileert zich als een interculturele school en stimuleert de meertaligheid bij kleuters en leerlingen door de Engelse taal in de school in te voeren.

Vrije Basisschool ‘de breg’ Eigenbilzen [email protected] HET EIGENBILZERSE SCHOOLGAZETJE

Onder het motto ‘Ondernemen is de creatie van de welvaart’ richten de leerlingen een echte onderneming op, die een schoolkrant uitgeeft.

Heilig-Hartinstituut - Heverlee [email protected] www.hhh.be MIJN VIRTUEEL BEDRIJF

Om pestgedrag te voorkomen op de speelplaats ontwerpen leerlingen creatieve doe-het-zelfkoffers die spelmaterialen bevatten.

De leerlingen maken een interactieve cd-rom waarop zij hun ‘virtueel bedrijf’ voorstellen.

Vrije Basisschool Eke

Herscholingscentrum Sint-Rafaël - Brugge

[email protected] www.vbseke.be SCHOOLKRANT

De leerlingen worden journalist en brengen een viermaandelijkse schoolkrant uit voor het hele dorp.

Vrije Basisschool Glorieux Ronse basisschoolglorieux@basisschoolglorie ux.skynet.be www.schoolnaardeknoppen.be GROENE KRIEBELS

Groene kriebels is een jaarthema, gekozen door de leerlingen, waarrond verschillende activiteiten worden opgezet.

Vrije Basisschool - Oostham [email protected] http://home2.planetinternet.be/vbsham/ VOORLEESBRUNCH 2004

Project waarbij de leerlingen van begin tot einde een voorleesbrunch voorbereiden en organiseren.

TUINPROJECT DE LEYDRAAD NOMINATIE

Tuinproject voor en door leerlingen met leermoeilijkheden of een handicap.

Leerbedrijf T-Coff in de Roeselaarse winkelstraten.

SECUNDAIR ONDERWIJS Buitengewoon Onderwijs SintJansberg - Maaseik [email protected] http://home2.pi.be/pete318/ KERSTSTALLEN

Leerlingen maken kerststallen om de kosten van zeeklassen te bekostigen.

Campus Mercurius Koninklijk Atheneum - Lommel [email protected] http://schoolweb.gemeenschapsonderwijs.be/ka/lommel/ SIXMIX

Minionderneming die badartikelen verkoopt.

Damiaaninstituut TSO/BSO Aarschot [email protected] www.damiaaninstituut.be DOMONET HOME AUTOMATION NOMINATIE

Leerlingen werken in team een modulair domoticasysteem uit van idee tot verkoopbaar concept.

Gemeentelijk Instituut voor Technisch Onderwijs - Tervuren [email protected] www.gito-tervuren.be HALLO-GITO-ELEKTRO

De leerlingen stellen de fietsverlichting op punt van de eerstejaars door persoonlijke uitleg te geven en info op website te plaatsen.

Handelsonderwijs Burgerschool - Roeselare fi[email protected] www.burgerschool.be T-COFF

De leerlingen starten en beheren het

[email protected] www.sintrafael-brugge.be ONZE WERELD = UW WERELD

Aan de hand van simulatieopdrachten ondervinden de leerlingen de mogelijkheden en beperkingen van een visuele handicap in het dagelijkse leven.

Instituut Berkenboom Sint-Niklaas [email protected] www.berkenboomhum.be www.infinitecreations.be INFINITE CREATIONS

Drie bedrijfjes werken samen op school. Zij maken websites voor KMO’s, gepersonaliseerde kalenders en trendy broekspelden.

Instituut Spijker - Hoogstraten [email protected] www.instituutspijker-hoogstraten.be LEERKRACHTENFEEST NOMINATIE

De leerlingen organiseren een schoolfeest om de leerkrachten te bedanken.

Koninklijk Atheneum Leopoldsburg [email protected] http://schoolweb.gemeenschapsonderwijs.be/ka/leopoldsburg/ GOEDE-DOELWEEK

Verschillende groepen van leerlingen verdiepen zich in een organisatie die zich inzet voor het goede doel.

Provinciaal Technisch Instituut Ninove [email protected] www.pti-ninove.be MEDIABEATS

Leerlingen starten een eigen grafisch bedrijfje binnen de pas opgerichte opleiding multimedia.

Sint-Andreasinstituut Oostende

[email protected] www.st-andreasinstituut.be COOL MAGAZINE

Leerlingen maken en geven een professioneel magazine uit gebaseerd op de schoolvakken.

Sint-Amandsinstituut - Kortrijk [email protected] www.sintamandscollege.be ONE VISION

thema. Dit is de Zorgdag. VIRTUELE OEFENFIRMA

Eén dag per week zijn de leerlingen werknemer in hun oefenfirma. Zij hebben elk een bepaalde functie.

Sint-Franciscusinstituut Evergem [email protected] www.sfevergem.be THE 3BEAT LAUREAAT

Binnen het vak economie richten de leerlingen van klas 3B een echt popconcert op.

Sint-Jozefschool - Erpe-Mere

[email protected] www.sintjozefschoolmere.be MILLEMERE

Mere viert haar millennium en de school doet mee door o.a. een poëzieroute aan te leggen en een boek uit te brengen.

Sint-Theresia Instituut - Deinze [email protected] www.sinttheresiainstituut.be CREATION

De leerlingen baten gedurende acht maanden een zelfstandig kapsalon uit.

Stedelijke Handelsschool Turnhout [email protected] www.handelsschool.be www.spat.be MINI-ONDERNEMING SP@T

De school integreert één dag per week verschillende vakken rond een bepaald

WICO Campus Sint-Maria Neerpelt [email protected] www.magicdesign.be/wico/creatiefschrijven www.simneerpelt.be CREATIEF SCHRIJVEN

Het project wil jongeren boeien voor de Nederlandse taal via een permanente zelfevaluerende leermethode. De bekroning is hun eigen zelfgeschreven vormend jeugdboek.

HOGER ONDERWIJS Arteveldehogeschool, campus Bedrijfsmanagement - Gent [email protected] www.arteveldehs.be JOBS (JONGE ONDERNEMERS DOOR BEDRIJFSERVARING EN STUDIE)

Studenten met verschillende studieopties zetten samen een onderneming op.

EHSAL Europese Hogeschool Brussel EHSAL EXPORT RESEARCH NOMINATIE

[email protected] www.tiolv.be EEN LEERLIJN LEREN KIEZEN

Geïntegreerd project waarbij leerlingen kennis maken met beroepen en studiekeuzes.

Technisch Instituut Sint-Jozef - Bilzen

[email protected]

www.sg-sintjozef.be GEVECHTSROBOT

De leerlingen ontwerpen en maken een op afstand te besturen gevechtsrobot.

Technisch Instituut St-Lodewijk - Genk [email protected] THE GREEN BLUE MAGIC

In het kader van een zuinigheidswedstrijd bouwen de leerlingen een voertuig met verbrandingsmotor. De uitdaging: met één liter benzine zo veel mogelijk kilometers afleggen.

Technische Scholen Mechelen AEG SINT-ROMBOUTS ROLL OVER BEETHOVEN

ZORGDAG

Leerlingen bouwen een waterpomp voor Tanzania.

Technisch Instituut Onze-LieveVrouw - Oudenaarde

Sint-Augustinusinstituut - Bree

Om leerlingen voor te bereiden, richt de school een open leercentrum op in de school waar allerlei informatiebronnen kunnen geraadpleegd worden.

TOUWPOMP OP ZONNE-ENERGIE VOOR GEBRUIK IN TANZANIA

[email protected] www.ehsal.be

[email protected] www.tsmmechelen.be

HET OPEN LEERCENTRUM ALS KRACHTIGE LEEROMGEVING

[email protected] www.sint-rembert.be/vti

Een interactieve website voor jongeren.

De leerlingen maken van restmaterialen decoratief beton en verkopen dit. [email protected] www.augustinus-bree.be

Vrij Technisch Instituut Sint Aloysius - Torhout

Oprichten van een concert dat bestaat uit optredens van eigen leerlingen en bekende artiesten.

Virga-Jessecollege - Hasselt [email protected] www.virga-jessecollege.be ONDERNEMINGSPLAN IN DE KLAS

De leerlingen starten een fictief bedrijf op in het derde jaar en zetten dit verder in het vierde.

Studenten verrichten in opdracht van een onderneming een internationaal marktonderzoek in het buitenland.

Hogeschool Gent, departement Bedrijfskunde - Aalst [email protected] www.hogent.be/best STARLIGHT PROJECT

Met het project promoten de studenten op verschillende manieren het departement. Afsluiter is de organisatie van de starlight-party: een groots evenement.

Hogeschool Gent, departement Handelswetenschappen en Bestuurskunde - Gent [email protected] www.hogent.be VUMAS, MANAGEMENTSIMULATIESPEL

VUMAS is een managementsimulatiespel waarbij studenten van verschillende nationaliteiten in groep de leiding overnemen van een onderneming.

Hogeschool Gent, Departement Sociaal-Agogisch Werk, richting gegradueerde in de orthopedagogie - Gent [email protected] www.hogent.be/soag

Studenten kiezen een doelgroep, stellen een project op en voeren dit vervolgens ook zelf uit. Volgende projecten werden ingediend: THUISLOZEN

De studenten motiveren minderjarige asielzoekers en bieden hen zinvolle vrijetijdsbesteding aan. Het project resulteerde in een tentoonstelling.

ZIEKE KINDEREN

De studenten maken een video als hulpmiddel voor de integratie van een leerling met mucoviscidose. SNOEZELKAR ‘MUSKETIER’

De studenten maken een kar waarmee kinderen in ziekenhuizen kunnen snoezelen. KINDEREN MET BRANDWONDEN

De studenten stellen een informatiebrochure op voor kinderen over de nabehandeling van hun brandwonden.

Hogeschool West-Vlaanderen, departement PIH - Kortrijk

www.pih.be

XPO INDUSTRIAL DESIGN NOMINATIE

De laatstejaarsstudenten ‘Industrieel Ontwerpen’ organiseren XpO Industrial Design en presenteren er hun eindwerk. [email protected] PIËZO

De laatstejaarsstudenten ‘Industrieel Ontwerpen’ richten een eigen onderneming op en ontwerpen een innovatief product. [email protected] MCTBIZZ

De laatstejaarsstudenten Multimedia & Communicatie stellen in groep en via interactieve sessies een businessplan op. [email protected]

Karel de Grote-Hogeschool, departement lerarenopleiding, opleiding kleuteronderwijs Antwerpen [email protected] www.kdg.be GEEN FACELIFT MAAR EEN SCHONE LEI LAUREAAT

Binnen het project herdenkt en verandert het opleidingsteam de opleiding kleuteronderwijs in termen van ondernemingsattitudes.

Katholieke Hogeschool BruggeOostende, departement Industriële Wetenschappen en Technologie - Oostende [email protected] www.khbo.be BLUE SKY CONSULTING

De studenten richten een zelfstandige onderneming op dat milieuadvies verleent op het gebied van luchtkwaliteit.

Katholieke Hogeschool Kempen, departement Handelswetenschappen en Bedrijfskunde - Geel [email protected] www.khk.be STUDEER AF IN JE EIGEN BEDRIJF

Binnen de Voortgezette Opleiding Strategisch KMO-Management, richten de studenten een eigen onderneming op die communicatieoplossingen aanbiedt.

Katholieke Hogeschool Leuven, departement Economisch Hoger Onderwijs - Heverlee [email protected] www.khleuven.be THINKING OUTSIDE THE BOX, SEVEN CONSULT

De studenten richten een eigen onderneming op die marketingdiensten aanbiedt.

Katholieke Hogeschool Leuven, departement Economisch Hoger Onderwijs [email protected] www.khleuven.be ALTERO CONSULTING

Studenten zetten samen een onderneming op: een marketingadviesbureau.

Katholieke Hogeschool Mechelen, campus De Ham

www.khm.be

HAMJOURNAAL

De studenten journalistiek maken en onderhouden een internetkrant voor alle studenten van de Katholieke Hogeschool Mechelen. [email protected] www.hamjournaal.be CAMPAGNE

De studenten communicatiebeheer ontwikkelen een reclame-, direct marketing, public relations- of eventcampagne in opdracht van een reële opdrachtgever. [email protected]

Katholieke Hogeschool Mechelen, departement lerarenopleiding [email protected] PROBLEEMGESTUURD ONDERWIJS

Met de ‘studentgecentreerde aanpak’ nemen de studenten hun studies op een actieve manier in eigen handen.

Katholieke Hogeschool SintLieven, campus HIMM, verpleegkunde optie sociale verpleegkunde - Sint-Niklaas [email protected] [email protected] www.kahosl.be Studenten stellen een project op en voeren dit vervolgens ook zelf uit. Volgende projecten werden ingediend: SENSIBILISATIE VAN AUTOCHTONE MINDERHEIDSGROEPEN VOOR DE PROBLEMEN VAN ALLOCHTONEN

Autochtonen bewust maken van integratieproblemen van allochtonen. DE GEVAREN VAN CHATTEN OP HET INTERNET

Leerlingen wijzen op de gevaren van ‘chatten’. DRUGSPREVENTIEPROJECT

Jongeren weerbaar maken tegen drugs. PREVENTIE VAN ZELFMOORD BIJ STUDENTEN HOGER ONDERWIJS

Misvattingen over zelfmoord opsporen en bespreekbaar maken. VALPREVENTIE IN RUSTHUIZEN

Sensibiliseren van ouderen en hulpverleners voor de gevaren van een val.

Katholieke Hogeschool Zuid-West-Vlaanderen, departement RENO- Torhout [email protected] www.katho.be/reno KRIS (KATHO-RENO INFORMATICA SERVICES)

De informaticastudenten ondersteunen en adviseren docenten met computerproblemen.

Katholieke Hogeschool ZuidWest-Vlaanderen, departement HANTAL [email protected] / www.katho.be VESTIGINGSSTUDIE

De studenten voeren in groep een vestigingsstudie uit. Deze is virtueel of op vraag van een toekomstige ondernemer.

7

D e

z i n

v a n

o n d e r n e m e n

Een bank vooruit voor ondernemen September 2003. Het begin van een nieuw schooljaar. Tegelijk de start van de ‘Grote Prijs Ondernemende School 2004’. Tal van enthousiaste deelnemers uit zowel kleuterscholen als universiteiten schreven zich in voor de tweede editie van de Grote Prijs. Deze brochure is de officiële afsluiting van deze editie. De winnende projecten krijgen hier een ereplaats en worden uitvoerig beschreven. Maar deze brochure is tegelijk een start. Met name die van de Grote Prijs Ondernemende School 2005 die begint in september 2004.

De zin van ondernemingszin De Grote Prijs Ondernemende School is een sensibilisatieen informatiecampagne voor scholen. Een campagne waarmee UNIZO de pedagogische aandacht voor ondernemen wil verstevigen. Elke school in Vlaanderen kan deelnemen. Het onderwerp van het project bepalen de lesgevers, studenten of leerlingen zelf. Het is de bedoeling van UNIZO om met dit initiatief de ondernemingszin te stimuleren. Want mensen met zin voor initiatief nemen hun leven steviger in handen. Ondernemen kan dus op school, in de sportclub, in de vrije tijd, als werknemer of als zelfstandige ondernemer. Dit doen we uiteraard niet zonder een wetenschappelijk en pedagogisch kader te scheppen. Onderwijspartner CEGO, het Centrum voor Ervarings Gericht Onderwijs (KULeuven) verrichtte wetenschappelijk onderzoek naar ondernemingszin. In de brochure ‘Met Grote Onderscheiding’ die UNIZO uitbracht naar aanleiding van de vorige campagne, publiceerden we wetenschappelijke achtergrondinformatie (UNIZO, september 2003, pg 6-7). In het volgende hoofdstuk van deze brochure komen de 5 fundamentele voor-

waarden aan bod voor een ideale leeromgeving die ondernemingszin alle kansen geeft.

Editie 2004 Vorig schooljaar namen 97 scholen deel aan de tweede editie van de Grote Prijs Ondernemende School. Ze dienden projecten in met de meest uiteenlopende onderwerpen. Zo waren projecten sociaal, economisch, artistiek, maatschappelijk, technisch, taalkundig of juist zeer algemeen van aard: van het opzetten van een moestuin, de organisatie van een popconcert, tot zelfs de ontwikkeling van een gevechtsrobot. Een vakjury evalueerde en beoordeelde de dossiers. De criteria waren: de mate waarin het ondernemend gedrag werd gestimuleerd, het innovatieve karakter van het project, of het project de schoolomgeving inspireerde en de mate van continuïteit. De jury nomineerde van alle kandidaten 9 onderwijsinstellingen waaruit ze 3 laureaten selecteerde. Op 19 mei maakte UNIZO tijdens een spetterende uitreiking de 3 ‘Laureaten Grote Prijs Ondernemende School 2004’ bekend in Technopolis Mechelen. Zij ontvingen elk een prijs van 5.000 euro. Over de projecten van zowel laureaten als genomineerden leest u alles in deze brochure.

Jury

Rik Donckels (juryvoorzitter) Gedelegeerd Bestuurder CERA

Grote Prijs Ondernemende School 2005 Net zoals de tweede editie geen kopie was van de eerste, zo zal ook de Grote Prijs Ondernemende School 2005 grondig verschillen van de campagne 2004. Het juryproces werd voor het schooljaar 2004-2005 lichtjes aangepast. Er zal een getrapt jureringsysteem toegepast worden. De jury zal in een eerste fase schoolprojecten selecteren op basis van de kandidaatsdossiers en ze vervolgens ter plaatse bezoeken. Ook de genomineerde scholen vallen deze keer in de geldprijzen. Voor hen is namelijk 1.000 euro weggelegd. De laureaten winnen elk 3.000 euro.

Nieuwe onderwijsactiviteiten UNIZO blijft de vinger aan de pols houden en bouwt aan nieuwe initiatieven die de ondernemersen onderwijswereld nog dichter bij elkaar brengen. Vanaf oktober 2004 organiseren UNIZO en CEGO samen reeksen navorming ‘Ondernemingszin in de les’ voor het basis-, secundair- en hoger onderwijs. Aan leerkrachtenteams wordt gedurende twee sessies van een halve dag én een coaching op de school verduidelijkt wat ondernemingszin is en met welke

pedagogische methodes ondernemend gedrag van leerlingen en studenten kan gestimuleerd worden. Met het Leerbedrijf presenteert UNIZO een lesmethode waarbij leerlingen een echte onderneming starten. Een heel schooljaar lang beheren ze hun eigen bedrijf. Een realistische kennismaking met het ondernemerschap. UNIZO biedt praktijkgerichte stages voor leerkrachten en docenten in KMO-bedrijven aan. Deze stages hebben tot doel de schoolopleidingen up-to-date te houden, de kwaliteit van het ‘leren op de werkvloer’ te bevorderen en een goede samenwerking tot stand te brengen tussen de school en de onderneming waar stage wordt gelopen. Om de kwaliteit te verbeteren van het leerproces van de stagiair, ontwikkelde UNIZO een begeleidingsinstrument voor ondernemers en voor stagebegeleiders. Stap voor stap leidt het instrument u doorheen de verschillende fases van het leerproces.

JURYLEDEN IN ALFABETISCHE VOLGORDE Fouquaert Johan Sectorvoorzitter Handel VSKO Matthyssen Vanessa Opdrachthouder Onderwijsarbeidsmarkt bij het Gemeenschapsonderwijs Neven Jean-Marie Coördinator en laureaat ondernemende school 2003 (Gemeentelijke Secundaire school Munsterbilzen) Scheys Micheline Afdelingshoofd van de afdeling Beleidscoördinatie, administratie Onderwijs Standaert Roger Directeur Dienst voor Onderwijsontwikkeling (DVO), administratie onderwijs Vandormael Rina Nascholer bij CEGO, 20 jaar ervaring als kleuteronderwijzeres Vandromme Mieke Zelfstandige ondernemer (opleiding en consulting in informatica, layout, webdesign) Vandriessche Willy Zelfstandig ondernemer (garage)

Meer informatie vindt u op

www.onder nemendeschool.be

Vanhecke Pieter Adviseur studiedienst UNIZO

9

Ondernemingszin vormgeven

Vijf componenten van een krachtige leeromgeving

Bouwstenen voor een krachtige leeromgeving

Kansen geven, eigen ideeën realiseren, een flexibele omgang met de verschillende leerwegen van jongeren, ... dit alles krijgt vorm in een krachtige leeromgeving waarbinnen we de volgende componenten onderscheiden.

De basis voor een samenleving met hoge levenskwaliteit wordt gevormd door mensen die kansen zien en benutten, nieuwe paden durven bewandelen, die hun leven in eigen handen nemen en er iets aan toevoegen. Ondernemingszin is dan ook iets anders dan het beeld van de ondernemer die alleen uit is op geld. Het is het vermogen om iets teweeg te brengen dat vernieuwend en grensverleggend is. Het gaat bijvoorbeeld over jongeren die met een voorstel op de proppen durven komen, die signaleren dat dit of dat op school anders zou kunnen, of kinderen die in de klas een nieuw spel lanceren. Maar ondernemingszin beperkt zich niet tot ideeën. Het gaat ook om het realiseren ervan. Daarvoor moet je doelgericht tot actie kunnen overgaan. Bovendien moet je de beschikbare middelen zo efficiënt mogelijk

aanwenden. Soms moet je dan iets van je fantasieën loslaten, zodat je plan toch realiteit kan worden. Ondernemingszin definiëren we als de krachtige mix van zelfsturing en creativiteit. Het is veel doen met weinig. Binnen ondernemingszin onderscheiden we 4 deelcomponenten: de wilsfactor, het richtingsgevoel, het bedenken en uitvoeren van scenario’s en het afstand kunnen nemen. Deze componenten zijn uitgebreid beschreven in de brochure van vorig jaar1. Vraag is hoe je de ontwikkeling van ondernemingszin kansen geeft. Hoe creëer je een situatie, een omgeving waarin kinderen of jongeren op hun zefsturing en ondernemingszin worden

Begeleiding

Focus op ondernemen

Persoonlijkheid

Versterkers Competenties

• sociale vaardigheden • uitdrukkingsvermogen • intellectuele mogelijkheden • ...

Ondernemingszin Zelfsturing beheren • wil • richting • strategie • afstand

Creativiteit innoveren

Versterkers • motivatie • leergierigheid • verantwoordelijkheid

Leiderschap Fundament

Gezonde emotionele basis

Organisatie Positief klas- en schoolklimaat

Milieu Aanbod Inhoud

aangesproken? Aan de basis ligt het cyclisch, zichzelf versterkend, proces van het ervaren van impact: het gaat om kansen krijgen, gebruik maken van wat er ligt, gestimuleerd worden om initiatief te nemen en het zo aan boord leggen dat behoeften bevredigd worden. Het resultaat van dat proces zijn succesvolle initiatieven die van de competentie ‘ondernemingszin’ een gewoonte maken, alsof je naar een bepaald (denk)gedrag gezogen wordt. In deze uitgave gaan we dieper in op de vijf bouwstenen van een krachtige leeromgeving die ondernemingszin stimuleren.

Initiatief van leerlingen vraagt een positief klas- of groepsklimaat dat openstaat voor ideeën van jongeren. Daarnaast kan ondernemingszin maar groeien in een flexibele en heldere organisatie die initiatief ondersteunt. Tegelijkertijd moet deze omgeving een rijk milieu zijn dat inhoud biedt zoals naslagwerken, ICT,... Je hebt ook leerkrachten nodig die een stimulerende en ondersteunende begeleiding vormen voor de jongeren. Leerkrachten die bovendien beslagen zijn in het reflecteren en geregeld focussen op ondernemen als fenomeen.

Vijf componenten van een krachtige leeromgeving

Ondernemingszin voor iedereen Ondernemers in spé laten hun leerkrachten soms verzuchten “hadden de anderen daar ook maar iets van”. Aan de andere kant kan men zich de vraag stellen: “moeten alle kinderen eigenlijk ondernemend zijn, ze mogen toch ook verschillen?” Vast staat dat zelfsturing voor elk kind belangrijk is om in het leven op het goede spoor te blijven. Zonder zelfsturing blijf je hulpeloos aan de kant staan. Ondernemingszin gaat een stukje verder. Het zorgt ervoor dat je nieuwe wegen durft inslaan, je eigen grens verlegt en iets toevoegt aan je leven. Als school kun je er niet onderuit. Kansen geven aan ondernemingszin is werken aan een onuitputtelijke energiebron voor de toekomst. Prof. F. Laevers Els Bertrands, Mieke Daems, Bart Declercq

• Een positief klas- en schoolklimaat • Een organisatie die initiatief ondersteunt • Een rijk milieu / een rijke inhoud • Een stimulerende en ondersteunende begeleiding • Focus op ondernemen

Laevers, F., Bertrands, E., Daems, M. & Declercq, B. (2003). Ondernemingszin op school. In B. Verstraeten & W.Vloebergh (red.), Met grote onderscheiding. Laureaten ondernemende school (p. 6-7). Brussel: UNIZO. Deze tekst is ook terug te vinden op : www.ondernemendeschool.be 1

“Met een positief klas- en schoolklimaat bedoelen we dan ook in de eerste plaats dat kinderen en jongeren zich veilig bij elkaar, bij hun leerkrachten en in de school voelen.” Een positief klas- en schoolklimaat Projectwerk in het 4de leerjaar. 5 groepjes werken samen aan een opdracht. Zo ook het groepje van Silke, Ali en Yousra. Ze moeten een land kiezen en daar een restaurant rond ontwerpen. De 3 leerlingen komen met voorstellen, er wordt overlegd en uiteindelijk kiezen ze Italië. In het groepje neemt Silke de leiding. Ze stelt vragen aan de anderen en geeft ook nieuwe ideeën aan. Toch komt ze nooit dominant over en ze dringt haar ideeën niet op. Integendeel, elk idee krijgt een plaats. Ook die van Yousra, een anderstalige nieuwkomer. Idem voor een idee aangereikt door een ander groepje. De 4de-jaars bestuiven elkaar. Als de leerkracht langs komt, vertelt Ali enthousiast over de plannen van hun groepje. Daarna presenteren de kinderen de resultaten voor de klas. De klasgenoten tonen appreciatie en stellen veel vragen. In de klas hangt een sfeer van grote betrokkenheid en interesse in het project. Tijdens de observatie valt de onderlinge betrokkenheid op. Leerlingen reageren spontaan op elkaar: stellen vragen, tonen appreciatie en doen mee. De leerkracht zit tussen de kinderen, toont veel inlevingsvermogen en pikt in op vragen en voorstellen van de kinderen. Er is sprake van een ontspannen klassfeer waar kinderen zichzelf durven zijn. Met een positief klas- en schoolklimaat bedoelen we dan ook in de eerste plaats dat kinderen en jongeren zich veilig bij elkaar, bij hun leerkrachten en in de school voelen. Het is de basisvoorwaarde om ondernemend te kunnen zijn.

Een organisatie die initiatief ondersteunt 8u30. De leerlingen van de 1ste graad stromen de klas binnen. Robbe stapt naar de leerkracht toe en vraagt of hij naar het projectvoorstel van zijn oudere zus Marthe mag gaan luisteren. Er wordt overlegd waarbij de voor- en nadelen bekeken worden. Robbe mag naar de klas van Marthe. Projectonderwijs in het hoger onderwijs. Een groepje van 6 studenten van de opleiding sociaal agogisch werk gaat binnen hun projectwerk in op de vraag van een organisatie die werkt met kansarme kinderen. Het groepje bestaat zowel uit studenten van de 1ste als 2de bachelor. Zo inspireren ze en leren ze van elkaar. De studenten maken zelf een tijdsplanning en gaan aan de slag. Tweewekelijks is er een vergadering van de groep met hun projectbegeleiders: iemand uit de opleiding en iemand van de bewuste organisatie. Daar wordt de stand van zaken van het project bekeken, eventuele moeilijkheden doorgepraat, keuzes die studenten willen maken, ... Kathleen leidt de vergadering vandaag, Marijke neemt verslag. Ze zijn beiden 1ste-jaars en het voorzitten blijkt niet eenvoudig. Vooral de tijdsdruk weegt. Maar volgende keer is er weer iemand anders aan de beurt. Ook de taken worden verdeeld. Volgende vergadering: volgende week met de projectgroep alleen. Het tussentijdse rapport moet af, er moet dringend nagedacht worden over het praktijkluik en de andere cursussen lopen door. Dat je ideeën gehoord worden is één, maar om ze uit te voeren, heb je ruimte nodig. Ruimte om te plannen, te timen en te bepalen welke hulp je nodig hebt.

“Een organisatie die initiatief ondersteunt, is een flexibele organisatie met sobere, heldere regels waar veel communicatie mogelijk is.”

Daarnaast staan het stimuleren van communicatie en kansen tot samenwerking (bv. elkaar inspireren, elkaars ideeën kunnen aanvullen, uitwisselen van ervaringen, ..) centraal bij het stimuleren van ondernemingszin. In de schoolse situatie is het flexibel en geïntegreerd hanteren van de lessenrooster cruciaal. Jongeren ontwikkelen eigen voorkeuren en capaciteiten wanneer ze kunnen kiezen tussen evenwaardige alternatieven en slechts beperkte verplichte opdrachten hebben. Met andere woorden: je stimuleert zelfstandigheid bij jongeren door ze zelf taken te laten verdelen, groepen te laten samenstellen, een eigen werkplek te laten organiseren en op diverse wijzen hun gedachten te laten vormgeven. In de bovenstaande observatie krijgt Robbe bijvoorbeeld de kans om, mits bewuste afwegingen, het projectvoorstel van zijn zus bij te wonen. Met andere woorden, een organisatie die initiatief ondersteunt, is een flexibele organisatie met sobere, heldere regels waar veel communicatie mogelijk is. Er kunnen keuzes gemaakt en ideeën voor acties ontwikkeld worden. Je kan bedenken hoe je tewerk zal gaan en geniet van de effecten.

Een rijk milieu, een rijke inhoud Een thema in de 2de kleuterklas. Op een dag komt Judy naar school met een doosje parfum, dat ze kwistig uitdeelt. Dit steekt andere kleuters aan en de volgende dag heeft ook Nele enkele flesjes parfum. De juf pikt er op in en geeft een briefje mee voor de ouders met de vraag flesjes parfum mee te geven. De volgende dag hebben de kleuters heel wat parfum maar ook andere schoonheidsproducten bij. De bal is aan het rollen en een echt project, met tal van experimenteerkansen, ontvouwt zich: parfumflesjes worden ontworpen, eigen parfum gemaakt, een schoonheidssalon bezocht, enz... Het hoogtepunt is het ombouwen van de huishoudhoek tot schoonheidssalon waar elke dag

gezichtjes verzorgd worden, nagels gelakt en geurtjes opgespoten. Een voorbeeld uit het secundair onderwijs. In het 3de jaar van de studierichting wetenschappen hebben de leerlingen een 1-uursvak socio-wetenschappelijke exploratie. Via dagdagelijkse toepassingen uit de wetenschap en natuurfenomenen (zoals de vraag waarom zeewater schuimt) worden leerlingen uitgedaagd om de achterliggende wetenschappelijke principes te achterhalen. Het enthousiasme bij de pubers valt op: meteen bij het binnenkomen halen de leerlingen hun materiaal te voorschijn en installeren de overhead en tv. Spontaan zetten ze zich in de juiste groepjes. De presentaties zijn opgevat als in het programma Hoe?Zo! Een groepje leerlingen presenteert een eigenaardig fenomeen, stelt een meerkeuzevraag aan de klas en geeft achteraf het juiste antwoord. Ook een andere toepassing van hetzelfde fenomeen komt aan bod. Een groepje toont een video waarin ze - met de hulp van de leerkracht - erin geslaagd zijn een augurk als lichtbron te gebruiken. Een ander groepje geeft een heldere en eenvoudige uitleg over wat een ‘redox-reactie’ is, iets wat ze zelfstandig ontdekten. Op het einde van de les blijven enkele leerlingen napraten. Een flexibele organisatie alleen volstaat niet om ondernemingszin te stimuleren. Er moet ook ruimte zijn voor exploratie. Het gaat om creatieve taken die uiteenlopende ervaringen mogelijk maken. Experimenteertaken bijvoorbeeld. Of taken waar een open resultaat gevraagd wordt. Ook gesprekken met jongeren waarbij je doorboomt, met hen fantaseert of filosofeert, diverse kansen biedt tot waarnemen, voeden verbeeldingskracht. De kleuterjuf uit bovenstaande observatie gebruikt gerichte observatie als een detector om nieuwe projecten te laten groeien zodat de klas een rijk milieu wordt. In het secundair onderwijs spreekt de gebruikte werkvorm, de opdrachten en de gekozen wetenschappelijke toepassingen de jongeren duidelijk aan. Het geheel ademt zin voor initiatief en

avontuur uit. De discussies gebeuren in een sfeer van gemoedelijkheid en met de nodige humor. Geen twee jongens en wetenschap, maar een hele klas en wetenschap! Kortom, met een rijk milieu bedoelen we een milieu dat de exploratiedrang aanwakkert, inspireert tot ideeën, een diversiteit aan ervaringen en acties toelaat en aansluit bij behoeftes en interesses van leerlingen.

Een stimulerende en ondersteunende begeleiding Simon (18 jaar) werkt aan een zelfgekozen opdracht rond voetbal in het kader van de “vrije ruimte” in de laatste graad van het SO. Wanneer de leerkracht langskomt, begint Simon enthousiast te vertellen en legt het systeem van offside uit. De leerkracht luistert aandachtig. Simon heeft op het internet een website gevonden dat de offside regel goed illustreert. Er wordt overlegd hoe de website juist gebruikt kan worden en Simon geeft nog een voorbeeld. De leerkracht vraagt nog wat toelichting, want het is hem niet helemaal duidelijk. Simon moet er even over nadenken hoe hij dat eenvoudig kan uitleggen. Een nieuwe uitdaging. De eerste vergadering van groep E binnen probleemgestuurd onderwijs. Iedereen van de groep heeft literatuur verzameld over de gevraagde onderwerpen en stelt nu zijn bevindingen voor aan de anderen. Het gaat er losjes aan toe. Karen wil een vraag op tafel gooien waar zij mee zit. Antioxidanten bij redox-reacties, hoe zat dat nu weer? Dan komt de docente binnen en gaat bij de groep zitten. Iedereen klapt toe, behalve Joris, die snel een grapje maakt om het ijs te breken. De docente vraagt waar de groep aan werkt en wie aan het woord was. Karen wordt rood (net nu ik het niet weet, komt ze natuurlijk binnen!): “We waren aan het discussiëren, mevrouw”. “Doe gerust verder,” zegt zij, “ik kijk wel toe”. Zenuwachtig formuleert Karen dan toch haar vraag. Iedereen kijkt in de richting van de docente, wachtend op

“Leerkrachten die initiatief bij jongeren (h)erkennen en hen uitdagen om probleemoplossend te denken.”

een antwoord. Zij kijkt terug de groep rond, maar zwijgt. De stilte wordt ongemakkelijk. Roel doet een poging tot antwoord. Iedereen knikt en Karen begint zijn antwoord op te schrijven, terwijl ze onder haar oogleden naar de docente kijkt. Die zegt niets, terwijl Karen schijnbaar twijfelt aan het antwoord. De voorzitter stelt voor om naar het volgende onderwerp over te gaan. Dan verwoordt Karen haar twijfel toch luidop. Jef springt hierop in en geeft een eigen verklaring vanuit een tekst die hij had gelezen. Nu vult ook Joris aan vanuit een andere tekst en de groep komt samen tot een besluit. De docente knikt, geeft de suggestie een pas verschenen chemieboek te raadplegen en stelt voor om bij eventuele volgende vragen het labo ter beschikking te stellen om dingen uit te proberen. Leerkrachten die initiatief bij jongeren (h)erkennen en hen uitdagen om probleemoplossend te denken, maken ondernemingszin mogelijk. Ze creëren een sfeer waarin experimenteren en fouten maken positief benaderd worden. Dit wil zeggen dat je als leerkracht soms bewust op de achtergrond blijft. Tegelijk impliceert het om succeservaringen te verankeren - dat je als leerkracht ondersteuning op maat geeft en dat je je tussenkomsten afweegt in functie van de zelfstandigheid die een jongere aankan. In de bovenstaande observatie toont de leerkracht echt interesse in de opdracht van Simon. Via een rake vraag wordt de ondernemingszin van Simon verder aangesproken. In het tweede voorbeeld geeft de docente, door op de achtergrond te blijven, heel wat ruimte aan de studenten om zelfstandig het antwoord op te bouwen in interactie met elkaar. Samengevat: een stimulerende en ondersteunende begeleiding zet aan tot initiatief, verleent autonomie en helpt mee problemen op te lossen.

Focus op ondernemen

Focus op ondernemen Een kleuterleidster van de 3de kleuterklas: “Het valt me al langer op dat de poppenhoek niet erg populair is. Eigenlijk spelen alleen Britt en Mohammed erin. Door een speelse evaluatie (met lachende en verdrietige gezichtjes) in kleine groepjes en via het kringgesprek achteraf met alle kleuters weet ik nu eindelijk waarom dat zo is: veel kleuters spelen er niet graag in omdat Britt en Mohammed altijd zoveel rommel maken. We zijn dan samen gaan zoeken naar alternatieven. En met succes, want sindsdien spelen er weer heel wat meer kleuters in de poppenhoek.” Twee voorbeelden uit het secundair onderwijs: 1. Een ander project in het kader van het 1-uursvak socio-wetenschappelijke exploratie in het 3de jaar, is de opzet van een website rond belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen en hun impact op de maatschappij. Verschillende groepjes leverden daarvoor een bijdrage. Ook vrijwillige bijdragen zijn mogelijk. 2. De 6de-jaars Techniek-wetenschappen bespreken samen de criteria waaraan een goed labo moet beantwoorden. Vooraf hebben ze individueel een aantal criteria op papier gezet. Nu bekijken ze met de leerkracht of ze als groep beoordelingscriteria kunnen afspreken. Over bepaalde criteria wordt weloverwogen gediscussieerd. Zo stelt een groepje dat experimenteren op eigen houtje niet kan, waar een andere groep inbrengt dat experimenteren soms nodig is om mogelijkheden uit te sluiten of interessante neveneffecten te onderzoeken. Jongeren leren uit initiatieven. En bijgevolg ook uit mislukkingen. Leerkrachten helpen hierbij door op een ongedwongen manier ruimte te scheppen tot reflectie en door successen te koesteren. Belangrijk is dat zelfreflectie en het opbouwen van zelfkennis gestimuleerd worden. In welke

mate treed je hierbij als leerkracht geregeld op als rolmodel en kom je experimenterend tot een oplossing? Worden er stopmomenten ingebouwd? En worden alternatieven gewaardeerd? Zo geven de kleuters in bovenstaande observatie via de speelse evaluatie en de toelichting daarbij, concreet aan welke hoeken ze leuk vinden en welke niet. Door achteraf in een kringgesprek daarop terug te komen en rekening te houden met de voorstellen van de kleuters, zien zij dat hun ideeën en interesses gehoord en aangegrepen worden om iets te veranderen, wat de ervaring van impact versterkt. In het secundair onderwijs krijgen de 6de-jaars de nodige ruimte om eigen kwaliteitseisen voorop te stellen. Maar ook het informele napraten na een klaspresentatie2 is een belangrijk leermoment. Via het project met de website in het 3de jaar worden de jongeren expliciet geconfronteerd met verhalen en belevingsmomenten van ondernemende uitvinders uit het verleden en hun impact. Het rolmodel dat een leerkracht in dit proces speelt is van cruciaal belang om leerlingen te laten ervaren dat experimenteren en fouten maken noodzakelijk zijn om iets nieuws te laten ontstaan. Kortom, met focus op ondernemen bedoelen we dat er teruggeblikt wordt op genomen initiatieven, door op een boeiende manier kennis te maken met verhalen van ondernemende mensen, door het besef dat ‘dingen niet vanzelf komen’ en door stil te staan bij de effecten van ondernemen.

Zie hiervoor naar het voorbeeld in het 3° jaar SO, zoals beschreven onder de rubriek ‘een rijk milieu’. 2

11

Laureaat basisonderwijs

13

Vrije Basisschool De Meidoorn Eeklo

Project: Doe-hetzelf koffer

Omdat kinderspel voor ons geen kinderspel is Alles begon met een schooloverkoepelend project om pesten op de speelplaats aan te pakken. Een project dat in 2000 was gestart, en waar ‘spelkoffers’ een onderdeel van uitmaakten. Het zijn precies deze spelkoffers die een eigen leven zijn gaan leiden en die uiteindelijk het UNIZOproject vormden.

Daaruit volgde de ‘Praktijkmap voor een creatieve speelplaatswerking’ gericht naar andere scholen. Maar steeds weer kwam daarbij dezelfde bedenking terug: in de praktijkmap werd vaak gebruik gemaakt van duur materiaal. En zo is de bal aan het rollen gegaan voor het UNIZO-project: hoe kunnen we een spelkoffer ontwerpen, die niet duur en makkelijk na te maken is, zodat andere scholen er ook mee aan de slag kunnen?

Een positief klas- en schoolklimaat Basisschool De Meidoorn is een fusieschool. Terwijl er in juni 1998 nog 230 ‘rustige, brave’ meisjes op de schoolplaats rondliepen, werd de school in september 1998 overspoeld met 450 joelende kinderen. Tegelijk dook het pestgedrag op. Vooral de speelplaats bleek een risicozone. Dit vroeg om een meersporenbeleid met de klemtoon op een krachtige preventieve maatregel: er moest een creatief speelplaatsgebeuren komen. En met succes. Want niet alleen werd het pestgedrag in de hand gehouden, het project werd ook in 2001 bekroond met de ‘Pestenkan-niet prijs’ van de Vlaamse Gemeenschap.

De 140 leerlingen van de 3de graad waren meteen laaiend enthousiast. Het idee koffers te maken, die te verkopen en de winst opnieuw te investeren in de speelplaatswerking, sprak onmiddellijk aan. Ook binnen de school kreeg het project de nodige steun. Zelfs de kleuterklassen droegen hun steentje bij. Kinderen brachten zelf heel wat kosteloos materiaal mee, zoals ijzeren kapstokken, lege flessen,…en gaven het project mee vorm met eigen voorstellen. Binnen de werkgroepen leerden de jongeren samen werken met leeftijdsgenoten, die niet altijd in hun klas zaten. Elke werkgroep had zijn belang in de

realisatie van de koffer. Het samenwerken naar een gemeenschappelijk doel heeft het ‘Meidoorngevoel’ zeker versterkt.

Een organisatie die initiatief ondersteunt Verschillende werkgroepen stonden in voor de ontwikkeling van de spelkoffer. Dit vereiste overleg tussen kinderen, want er was een ruime keuze aan werkgroepen, maar ook een limiet op het aantal kinderen per groep. Ze kozen zelf waarvoor ze zich wilden engageren. Het aanbod was ruim en gevarieerd: knutselactiviteiten, handwerk, sponsoring, ontwerp van een folder en een affiche, … Verschillende kinderen kwamen ook met nieuwe ideeën aandraven zoals de ‘Schminkkoffer’. Een probleem was dat het gezicht maquilleren absoluut niet kon. Maar al snel dook het idee op om handen en knieën te schminken. De Schminkkoffer werd een echte rage.

Een rijk milieu Het grote aantal werkgroepen wakkerde de exploratiedrang aan bij de kinderen. Bovendien vereisten de opdrachten dat er actief contact gelegd werd met de buitenwereld. Zo trok de werkgroep sponsoring naar be-

drijven om het project toe te lichten en om gelden los te weken. Ook het beheer, de financiën en de onkosten waren in handen van 3de graad. Het hele productieproces was levensecht. Bovendien zijn er in de ‘doe-hetzelf koffer’ tal van elementen te vinden die de leerlingen zelf suggereerden.

Een stimulerende en ondersteunende begeleiding Niet alleen leerkrachten, maar ook ouders, kennissen, bedrijven, een technische school en mensen met een eigen zaak steunden het project. Op de knutselnamiddagen werkten kinderen en volwassenen samen en groeiden naar elkaar toe. De kinderen toonden vaardigheden en talenten die anders weinig aan bod komen in een school.

De focus op ondernemen De 3de graad heeft het ondernemingsproces van a tot z meegemaakt. Zoeken naar het gat in de markt, de aankoop van materialen, de productie, de promotie, sponsoring, … Heel het project was een evenwichtsoefening tussen commercieel denken en streven naar een win-win situatie. Ondernemingszin beteken-

de hier het scheppen van iets nieuws dat bijdraagt tot de kwaliteit van het leven. Want met de spelkoffer kunnen andere scholen met een klein budget hun leerlingen spelmateriaal aanbieden. De ‘doe-het-zelf koffer’ is ontworpen om na te maken. Je koopt voor een hele school dus maar één koffer en daarna ga je zelf aan de slag.

Hoe de geldprijs besteden? De speelkoffer is maar één van de vele initiatieven die de Meidoorn neemt in het streven naar een creatieve speelplaatswerking en die zorgen voor een veilig en aangenaam schoolklimaat. Het is een werk van iedere dag, vraagt geregeld bijsturing en nieuwe impulsen. De winst van de verkoop en de 5000 euro van de Grote Prijs, gaan dan ook integraal terug naar de speelplaats. De aanleg van een aantal petanquebanen, een klimtuig en een aantal ideeën van kinderen zijn denksporen die verder verkend worden.

Oordeel van de jury • Het is een geïntegreerd schoolproject dat wordt gedragen door de hele school. • Door het project legde de school veel contacten met andere scholen, bedrijven en verenigingen. • Het project heeft een grote zichtbaarheid en een groot draagvlak. • Het project is opgestart naar aanleiding van een duidelijke behoefte. De school bleef niet bij de pakken zitten en koppelde actie aan behoefte. • Het is een commercieel project waarbij de koffers worden verkocht en waarbij de winst wordt geherinvesteerd in de school- en speelplaatswerking. • Zeer enthousiasmerend project voor leerlingen. • Tijdens het project vinden leerlingen nieuwe spelletjes uit waardoor het project de creativiteit stimuleert van de leerlingen. • Het project stimuleert het goedgevoel en welbevinden op school.

Contact Vrije Basisschool De Meidoorn Zuidmoerstraat 125 9900 Eeklo Mevrouw Anja Verhoeven (sportleerkracht) [email protected] www.demeidoorn.be

Genomineerden basisonderwijs

15

Stedelijk Instituut voor Buitengewoon Lager Onderwijs ‘De Leydraad’ Antwerpen

Gemengde Lagere Oefenschool Heilig Hart Heverlee Project: Doezelklas

Project: Tuinproject De Leydraad

Een vruchtbaar project “Een gerijpt idee in materie omzetten. Dus van dromen naar handelen gaan. Iets willen en daarom initiatief nemen. Een uitdaging aanvaarden en aangaan. Dat vereist durf en wilskracht.” Met deze woorden slaat het schoolteam van het Stedelijk Instituut voor Buitengewoon Lager Onderwijs (SIBLO) ‘De Leydraad’ de nagel op de kop. En met ‘het tuinproject’ voegden ze de daad bij het woord.

SIBLO is een lagere school in de stad voor kinderen met leermoeilijkheden (type 8), een visuele handicap (type 6), een auditieve handicap of taalontwikkelingsstoornissen en leerlingen met autisme-spectrumstoornissen (type 7). Om de lessen wereldoriëntatie interactiever te maken en meer ruimte in te bouwen waarbinnen de leerlingen kunnen ontdekken, experimenteren en ondernemen, startte SIBLO het tuinproject. In april 2003 werd een bodemonderzoek verricht en gebeurden de eerste aanplantingen.

“Vooral het enthousiasme van onze leerlingen was opmerkelijk. Leerlingen die in de klas vaak storend gedrag vertoonden, werkten in de tuin zeer gemotiveerd samen.” In het schooljaar 2003-2004 legde de school de schooltuin verder aan, bouwde een kippenhoek, installeerde een serre en bouwde een werfwagen om tot tuin- en bioklas. Voor de realisatie ervan werkte SIBLO samen met CEON (opleidingscentrum met klemtoon op ecologie) en een technische school uit de buurt. De leerlingen deden meer dan een handje toesteken. Zij composteerden, zaaiden, plantten, gaven water aan de planten, zorgden voor de kippen, enz. “Vooral het enthousiasme van onze leerlingen was opmer-

kelijk. Leerlingen die in de klas vaak storend gedrag vertoonden, werkten in de tuin zeer gemotiveerd samen. We zagen ook dat kinderen zich ontpopten tot echte leidertjes en organisatoren”, aldus het leerkrachtenteam. Het project startte wel in 2003, maar is eigenlijk nu nog in opbouwfase. “Het tuinproject wordt een continu project waarbinnen de leerlingen in de toekomst nog meer zullen experimenteren, zelfstandig en in groep werken. Toch is het project al uitgegroeid tot een succes.

Oordeel van de jury • De school stimuleerde op een ludieke en effectieve manier de ondernemingszin bij kinderen met leerstoornissen en een handicap. • Het is een intensief en een totaal project voor de hele school. • Het project wordt aan andere vakken gekoppeld.

Contact SIBLO ‘De Leydraad’ August Leyweg 10 2020 Antwerpen Mevrouw Kris Vermeylen (directrice) [email protected]

Doezelen naar believen Drie jaar geleden bouwde een aantal enthousiaste leerkrachten een deel van het internaat om tot ‘Doezelklas’. 13 open kamers werden omgetoverd tot een ‘autodidactische biotoop’ met elk een eigen aanbod waar alle klassen van de lagere school om de twee weken spelenderwijs leren, ontdekken en zich uitleven.

De kinderen bepalen in zeer grote mate zelf wat ze willen doen. Ze timmeren en knutselen, experimenteren met bouwmaterialen, maken theater, werken op de computer, stellen een schoolkrantje samen, koken in de keuken, maken klank en muziek, enz. Alles is mogelijk in de Doezelklas. De leerlingen kiezen zelf, voeren activiteiten uit, reflecteren, sturen bij, vinden oplossingen voor problemen, zijn creatief en kunnen ‘ontdekken’.

“De leerlingen kiezen zelf, voeren activiteiten uit, reflecteren, sturen bij, vinden oplossingen voor problemen, zijn creatief en kunnen ‘ontdekken’.” Soms geven de leerkrachten ook opdrachten, maar deze zijn dan ruim en als een uitdaging geformuleerd. De leerlingen krijgen de ruimte in de letterlijke en figuurlijke betekenis om de opdracht uit te voeren. “Zo moesten de kinderen een tijdje geleden een knikkerbaan bouwen. Zij bouwden prachtige constructies met allerlei materialen. Andere kinderen reageerden enthousiast en startten met de bouw van nieuwe constructies.” De Doezelklas is een succes. “Kinderen juichen als ze horen dat ze mogen doezelen en brengen spontaan zelf nieuwe materialen mee. En leerkrachten ontdekken voortdurend nieuwe of onverwachte eigenschappen bij hun leerlingen.”

Oordeel van de jury • De school schept een leeromgeving waarbinnen leerlingen in zeer hoge mate ‘leren ontdekken’ en ondernemen. Deze leeromgeving bestaat uit een ruim en divers aanbod van activiteiten waardoor elke leerling zich voelt aangetrokken tot minstens een activiteit. De leerlingen kunnen al doende zichzelf ontdekken. • De school voorziet een grote mate van autonomie en zelfstandigheid voor de leerlingen. • Het is een innovatief project waarbinnen leerlingen creatief kunnen zijn. • Het is een project met een groot draagvlak (alle leerlingen van de basisschool doen mee) en met een grote continuïteit.

Contact Gemengde Lagere Oefenschool Heilig Hart Heverlee Naamsesteenweg 355 3001 Heverlee De heer Luc Degrande (verantwoordelijke doezelklas) [email protected] www.hhh.be

Laureaat secundair onderwijs

17 “Op het eindexamen werden de leerlingen gevraagd over zichzelf na te denken: Wat heb je uit het project als economist geleerd? Wat heb je uit het proces als mens geleerd?”

Sint-Franciscusinstituut Evergem Project: The 3Beat

Een popconcert voor de hele school Wie alles wil weten over concerten organiseren, kan natuurlijk altijd Herman Schuurmans contacteren. Maar vanaf nu ook de leerlingen uit klas 3B van het Sint-Franciscusinstituut uit Evergem. Want zij hebben een echt popconcert uit de grond gestampt voor de leerlingen van de school. Met het leerplan economie als basis, de instelling “niets is onmogelijk” en een hoop kritische, maar zeer enthousiaste leerlingen, kwam dit mooie staaltje van ondernemingszin tot stand.

Een positief klas- en schoolklimaat Het leren werken in groep, met alle positieve en negatieve kanten van deze werkvorm, is voor de 3B-ers een belangrijk leerpunt geweest. Hier en daar was er al eens een conflict. Op andere momenten voelde je duidelijk hoe synergie tussen leerlingen ze verder dreef. Het samen werken naar één doel heeft hen zeker dichter bij elkaar gebracht. Soms werkten ze met de hele klas, soms in vaste kleinere groepen.

ken en van de effecten genieten, dan hebben de leerlingen met dit project alle kansen gekregen om te ondernemen. Het werken aan het concert gebeurde deels buiten de schooluren, deels tijdens de lessen economie. Heel wat leerstof werd geïntegreerd aangeboden in het project. Tijdens de uren dat leerlingen aan dit project werkten, was het nemen van initiatieven vanzelfsprekend. Ze werkten zelf aan het goed draaien van hun werkgroep en brachten hier ook telkens verslag van uit naar de grotere groep.

Een rijk milieu Dit project laat toe dat leerlingen geconfronteerd worden met de leerstof én met heel wat vakoverschrijdende vaardigheden. Ze krijgen een taak waarin ze vooruit moeten denken, verschillende werkfasen moeten plannen, maar tegelijk ook het grotere geheel moeten blijven overzien. In de loop van het proces krijgen ze ook met reële problemen te maken, waarvoor ze zoveel mogelijk zelf oplossingen moeten zoeken.

“In de loop van het proces krijgen ze ook met reële problemen te maken, waarvoor ze zoveel mogelijk zelf oplossingen moeten zoeken.” De leerkracht was hierbij vooral de coach. Elke werkgroep leverde een belangrijke bijdrage in de uiteindelijke realisatie van het project. Deze betrokkenheid bij het project leidde automatisch ook tot een betrokkenheid met de andere werkgroepen.

Een organisatie die initiatief ondersteunt Als ‘ondernemen’ betekent keuzes maken, ideeën voor acties ontwikkelen, werkwijzen beden-

De beslissingen namen de leerlingen zelf. Op die manier nam iedereen verantwoordelijkheid. Elke groep nam een deel van het concert voor zijn rekening, zodat elke schakel belangrijk was. Ook het samenwerken komt hier weer om de hoek kijken. Leerlingen kiezen voor een stuk zelf hun werkpartners in de werkgroepen, maar moeten hier uiteindelijk ook iets mee realiseren, moeten elkaar helpen, bijstaan, inspireren, voortstuwen.

Leerlingen leren de concrete realiteit van het ondernemen kennen, met al zijn facetten. Sommige aspecten die in de klas wel aangehaald worden, maar vaak niet blijven hangen, maakten nu veel indruk op de jongeren. Of hoe de economische theorie in praktijk werd omgezet. Leerlingen gingen hun eigen weg in het project. De werkgroepen namen beslissingen en belangrijke problemen werden steeds aan de hele groep voorgelegd.

Deze inspraak ging ver: het project heeft even op de helling gestaan toen de gehele kostprijs duidelijk werd. Ook daar hebben de jongeren hun verantwoordelijkheid moeten nemen en voor een plan moeten zorgen dat een eventueel tekort aan inkomsten zou opvangen. Gelukkig hebben de leerlingen dat plan niet uit de kast moeten halen. Jongeren hebben door dit project ondervonden dat zij impact kunnen hebben op de schoolomgeving; het is hun project geworden, het concert was hun realisatie. Heel de school kon meegenieten. Iets om fier over te zijn.

Een stimulerende en ondersteunende begeleiding Hoewel de leerkracht een eigen voorstelling had over hoe het concert eruit zou zien, liet ze altijd in eerste instantie de leerlingen met hun ideeën aan het woord. Soms waren hun voorstellen interessanter om op door te gaan en in elk geval werd hun eigen denken op die manier gestimuleerd. Op moeilijke momenten de juiste woorden spreken, af en toe een idee toeschuiven, maar zeker

het initiatief bij de leerlingen laten, werkt stimulerend: leerlingen voelen dat zij impact kunnen hebben. “Door te durven, bereik je iets.”

Focus op ondernemen Na elke vergadering van een werkgroep werd er een verslag gemaakt. Op die manier bleven de leerlingen op de hoogte van de vorderingen. En werden ze gedwongen om afstand te nemen en stil te staan bij de verschillende fasen in de opbouw van het concert. Op het eindexamen werden de leerlingen gevraagd over zichzelf na te denken: “Wat heb je uit het project als economist geleerd? Wat heb je uit het project als mens geleerd?”

Hoe de geldprijs besteden? Klas 3B zou graag het gebouw waarin ze volgend schooljaar zitten, volledig onder handen nemen. In samenwerking met de leerlingen van de beroeps- en technische scholen in hun scholengemeenschap, willen ze ontwerpen maken, de elektriciteit vernieuwen, klassen personaliseren, decoreren, enz.

Oordeel van de jury • Moeilijk te organiseren popconcert wordt tot een goed einde gebracht door klas 3B. • Een gedurfd project. • Veel en moeilijk organisatiewerk door de leerlingen. • Het popconcert is een aanstekelijk en overdraagbaar project-model voor andere scholen. • Het project is zeer enthousiasmerend, zowel voor het huidige team als voor de hele school en de leerlingen die volgend schooljaar les krijgen in dezelfde klas.

Contact Middelbare School Sint-Franciscus Spoorwegstraat 3 9940 Evergem Mevrouw Christelle Veys [email protected] www.sfevergem.be

Genomineerden secundair onderwijs

19

Damiaaninstituut TSO/BSO Aarschot

Instituut Spijker Hoogstraten

Project: Leerkrachtenfeest 2003-2004

Project: DomoNet Home Automation

Haalbare domotica

“Het grootste succes is het gevoel van overwinning, euforie, dankbaarheid, trots, bewondering, de groepsgeest en de verbondenheid.”

“Ondernemen is vernieuwen, doorgaan na een teleurstelling en energie putten uit succes, oplossingen zoeken voor problemen, een visie hebben en dit uitwerken.” DomoNet Home Automation is een technisch en ingewikkeld project. Onder impuls van de leerkracht werkten 6 jongeren in team (studierichting Stuur- en Beveiligingstechnieken) een modulair domoticasysteem uit van idee tot verkoopbaar concept.

Een domoticasysteem automatiseert verschillende functies in een woning zoals rolluiken, verwarming, verlichting, enz. De systemen op de markt zijn gecentraliseerd waardoor aannemers het enkel als duur totaalconcept kunnen kopen. De klas ontwikkelde echter een gedecentraliseerd, modulair en daardoor vernieuwend domoticasysteem. DomoNet Home Automation is goedkoper en interessanter voor aannemers. “Aanvankelijk kreeg elke leerling de verantwoordelijkheid over één bepaald facet. Maar na een tijdje ging de groep samenklitten en reikten ze als één hecht team oplossingen aan voor nieuwe problemen. Binnen de groep had elke leerling een andere capaciteit zodat zij elkaar perfect aanvulden”, aldus begeleidend leerkracht en inspirator Koen Kempeneers. “Ondernemen is vernieuwen, doorgaan na een teleurstelling en energie putten uit succes, oplossingen zoeken voor problemen, een visie hebben en dit uitwerken. En dat hebben wij net gedaan.” “Het grote succes van het project was de geslaagde ontwikkeling van het domoticasysteem, de felicitaties die we ontvingen en tenslotte de glinstering in de ogen van 6 jonge technici bij het zien van hun gezamenlijke prestatie.”

Dank U leerkrachten

Oordeel van de jury • Het is een project met een grote en technische uitdaging voor leerlingen. • Een klein, maar zeer hecht en complementair team maakte van het project een succes. • Het project motiveerde de leerlingen in zeer hoge mate. • Het is een totaalproject waarbinnen de leerlingen alle kennis die ze vergaarden, konden toepassen.

Contact Damiaaninstituut TSO/BSO Pastoor Dergentlaan 220 3200 Aarschot De heer Koen Kempeneers (leerkracht toegepaste wetenschappen) [email protected] http://users.skynet.be/pieter.s/ www.damiaaninstituut.be

Op het einde van elk schooljaar organiseren de leerlingen van het 6de jaar van het Instituut Spijker een ongewoon schoolfeest om de leerkrachten te bedanken. Wat begon in de jaren ’60 met het zingen van een lied voor de leerkrachten, is uitgegroeid tot een jaarlijks terugkerend schoolspektakel waaraan de hele school meewerkt.

Naast het bedanken van de leerkrachten betekent dit feest ook een kans om talenten te tonen die in het dagelijkse schoolleven weinig aan bod komen. De uitdaging is om elk jaar opnieuw een uniek schoolfeest te organiseren en de hele school te betrekken, maar ook om zichzelf te overtreffen. Het unieke aan dit initiatief is dat de 6de-jaars zonder enige impuls of hulp van de leerkrachten starten met de organisatie. “Het is dan eindelijk aan hen”, zegt projectindiener Kristel Verschueren. “Zij zetten een Bestuur, een Regie en werkgroepen op, betrekken en coachen leerlingen van andere leerjaren, bemiddelen, staan in voor de praktische organisatie, brengen de ouders op de hoogte en lossen problemen op indien ze zich stellen. De leerlingen voeren niet enkel een denderend spektakel op. Zij zorgen ook voor de permanentie van de school, verzorgen een receptie, ruimen alles op, enz. De hele school ziet er anders uit. Het grootste succes is het gevoel van overwinning, euforie, dankbaarheid, trots, bewondering, de groepsgeest en de verbondenheid.” Na het schoolfeest geven de leerlingen van het 6de jaar de fakkel door aan de leerlingen van het 5de jaar. Zij dragen de organisatie over, maken een handboek met praktische tips en vergaderen geregeld samen. Een volgend schoolfeest staat alweer in de steigers.

Oordeel van de jury • De leerlingen nemen de school in eigen handen en organiseren op eigen verantwoordelijkheid, zonder leerkrachten en directie een echt schoolfeest. • Het project zit vervat in de schoolcultuur en wordt elk jaar in een andere vorm opgevoerd. • Het project haalt de banden tussen de leerlingen aan. Er ontstaat een positief schoolklimaat waarin zin voor initiatief wordt aangemoedigd. • De leerlingen krijgen veel vertrouwen en verantwoordelijkheid van de school. • Oudere leerlingen betrekken jongere leerlingen van andere leerjaren.

Contact Instituut Spijker Lindendreef 37 2320 Hoogstraten Mevrouw Kristel Verschueren (lerares economie) http://www.instituutspijker-hoogstraten.be [email protected]

Laureaat hoger onderwijs

21 “In het studentenparlement krijgen ideeën van studenten een plaats en kunnen zij zelfs voorstellen doen om de opleiding te verbeteren of bepaalde opleidingsactiviteiten te starten. “

Karel de GroteHogeschool Antwerpen Project: Geen facelift, maar een schone lei

Naar een vakgeïntegreerde modulaire opleiding In het academiejaar 19992000 beslist het opleidingsteam de initiële opleiding kleuteronderwijs van de Karel de Grote-Hogeschool radicaal te veranderen. Het team wil naar een vakgeïntegreerde, modulaire opleiding en stippelt een 4-jarenplan uit. Daarin wordt de hele opleiding in fasen onder handen genomen vanuit een duidelijk omschreven visie. Bijna op het einde van die periode dient het opleidingshoofd, Renilt Mertens, het project in voor de Grote Prijs Ondernemende School: een schoolvoorbeeld van kansen.

“Het werken in team doet een positieve groepssfeer ontstaan waarin de studenten elkaar helpen, motiveren en inspireren.” Een positief klasen schoolklimaat In het eerste jaar werken de studenten samen in vaste groepen van 10 à 12 personen. Vanaf het 2de jaar worden de leergroepen samengesteld op basis van ‘partnerschappen’ tussen studenten. Het werken in team doet een positieve groepssfeer ontstaan waarin de studenten elkaar helpen, motiveren en inspireren. De leergroepen worden ook af en toe doorbroken voor zelfstandig werk en keuzetrajecten, zodat iedereen met iedereen in contact blijft komen. Ook de verbondenheid van het team van lectoren is opvallend en draagt bij tot het positieve klimaat op de hogeschool. Zij staan samen achter één project.

Een organisatie die initiatief ondersteunt Studenten doorlopen tijdens hun opleiding een traject naar een steeds grotere mate van zelfsturing. Naast een basispakket wordt elk jaar een groter aantal

keuzetrajecten voorzien. Zo plannen studenten hun eigen studieloopbaan. De structuur van de opleiding verplicht studenten keuzes te maken, een richting te kiezen en verantwoordelijkheid op te nemen voor hun eigen leerproces. Dit is een belangrijke component van ondernemingszin. Zelf initiatieven nemen, kan ook op andere momenten binnen de opleiding. Zo bepalen de studenten hoe ze hun eindwerk uitwerken, hoe en welke projecten zij aanpakken, beslissen ze wanneer ze een vaardigheidstest afleggen, kiezen op basis van hun opleidingsportfolio welke keuzetrajecten ze aanvatten, of ze een tijdelijke uitwisseling willen met een andere hogeschool om zich in bepaalde onderwerpen te verdiepen, ...

Een rijk milieu De opleiding is zo ‘levensecht’ mogelijk. Daarom wordt aan elke module een stage gekoppeld, waardoor studenten hun ‘leerstof’ direct kunnen toepassen in de praktijk. Zo krijgen theorie en

praktijk voldoende kansen om te integreren. Daarnaast maken studenten in de modules zelf kennis met allerlei maatschappijgebonden projecten. De studenten hebben binnen de opleiding ook zeer veel inspraak. In het studentenparlement krijgen ideeën van studenten een plaats en kunnen zij zelfs voorstellen doen om de opleiding te verbeteren of bepaalde opleidingsactiviteiten te starten. Zoals eerder vermeld bepalen tenslotte de studenten daarnaast zelf hun studieloopbaan op basis van hun belangstelling.

Een stimulerende en ondersteunende begeleiding Per jaar zijn in de opleiding een aantal basiscompetenties voorgeschreven die studenten moeten verwerven. De lectoren begeleiden en coachen hierbij de studenten intensief, maar de uiteindelijke verantwoordelijkheid ligt bij de studenten. De studenten bepalen zelf aan welke competenties zij willen sleutelen en of zij daarbij ondersteuning nodig hebben. Via verplichte en open opdrachten vullen de studenten langzaamaan een ‘koffertje’ met bewijzen dat zij deze competenties hebben bereikt. Dat koffertje

is een soort van portfolio die de studenten op het einde van hun opleiding kunnen gebruiken als sollicitatie-instrument. De lectoren begeleiden de studenten ook bij het vastleggen van hun studieloopbaan of studietraject.

Focus op ondernemen ‘Afstand nemen’ (terugblikken op genomen initiatieven) is een belangrijke component van ondernemingszin. Het werken met een opleidingsportfolio is een

de evolutie van de student via een vijftal vaste gesprekken per opleidingsjaar op. Zijn rol is niet sturend, maar superviserend. Op het einde van een academiejaar presenteert de student zijn portfolio en toont in welke mate hij de basiscompetenties gerealiseerd heeft. Ook dit is een essentieel onderdeel van ondernemingszin. Het geeft studenten de kans te tonen wat zij gerealiseerd hebben, zodat ze voor zichzelf ‘impact’ ervaren.

“Studenten doorlopen tijdens hun opleiding een traject naar een steeds grotere mate van zelfsturing.” uitstekende werkvorm voor dit doel. Dit zelfopvolgingsinstrument (‘het koffertje’) verplicht een student stil te staan bij zijn of haar verwezenlijkingen. Via een sterkte-zwakte analyse stippelt de student een strategie uit voor de toekomst. Op basis van het portfolio gaat een student immers keuzetrajecten kiezen in het volgende academiejaar. Op die manier komt de verantwoordelijkheid voor zijn leerroute meer en meer in zijn eigen handen. De student zal zijn consumentenhouding verlaten en ‘producent’ worden. De leerbegeleider volgt

Hoe de geldprijs besteden? De instelling wil met het geld een project ondersteunen over het belang van profilering van kleuter- en basisscholen. Hierbij neemt het team het onderwijskundige model van Malaguzzi onder de loep. Het systeem concentreert zich op communicatie, exploreren, inspireren en creativiteit, en verbreekt de klassieke indeling in leeftijdsgroepen. Een volgende stap is een seminarie voor partnerscholen over het belang van profilering.

Oordeel van de jury • Dergelijke aanpak moet een belangrijke hefboom worden voor het stimuleren van ondernemingsattitudes. De vernieuwing kan dan ook als model staan voor andere opleidingen. • Dit verdienstelijke project is een buitenbeentje tussen de andere projecten omdat het verder gaat. Het gaat over het ‘herdenken’ en structureel veranderen van een opleidingsrichting in termen van ondernemingsattitudes. • Dankzij deze onderwijsvernieuwing zullen studenten moeten leren ‘ondernemen’. Het betreft een totaal andere aanpak voor de studenten. • Later als deze studenten in de klas staan, zullen zij deze ondernemingsattitudes via hun onderwijsmethode aan hun kleuters doorgeven.

Contact Karel de Grote-Hogeschool, departement lerarenopleiding, opleiding kleuteronderwijs Oudesteenweg 81 2060 Antwerpen Mevrouw Renilt Mertens (opleidingshoofd initiële opleiding kleuteronderwijs) [email protected] www.kdg.be

Genomineerden hoger onderwijs

23

EHSAL Europese Hogeschool Brussel

Hogeschool West-Vlaanderen Kortrijk

Project: EHSAL Export Research

Project: XPO Industrial Design

Aandacht voor entre- en intrapreneurship

EHSAL Export Research is een onderwijsproject voor en door ondernemers. Studenten voeren in het buitenland een internationale marktstudie uit in opdracht van een echte onderneming. Om dit project tot een goed einde te brengen, moet je als student een echte ondernemer zijn. EHSAL voert niets voor niets ‘ondernemend leren’ hoog in het vaandel.

delijke (EU/Afrika, Noord- en Zuid-Amerika, Azië/Oceanië, China en Centraal- en OostEuropa). In team prospecteren de studenten bij bedrijven. Als een student een geïnteresseerd bedrijf heeft gevonden, wordt een budget onderhandeld en een contract opgesteld. Na een stage in het bedrijf en onderzoek vanuit België, vertrekken de studenten voor een ruime tijd op onderzoeksmissie naar het buitenland. Dat vereist inlevingsvermogen, zelfstandigheid, slagvaardigheid, zelfkennis, veel creativiteit, durf om risico’s te nemen, relatie-

“Als een student een geïnteresseerd bedrijf heeft gevonden, wordt een budget onderhandeld en een contract opgesteld.” EHSAL Export Research werd 10 jaren geleden voor het eerst georganiseerd op initiatief van een groep ondernemende studenten. Intussen is het een zelfbedruipende afdeling binnen EHSAL, met een eigen kantoorruimte. Jeroen Daem, coördinator van het project: “De studenten worden opgedeeld in 5 regioteams met elk een regioverantwoor-

vaardigheid, organisatietalent en vooral veel werken. Kortom: ondernemingszin.” “Met Export Research willen wij zowel het entrepreneurship (het zelfstandig ondernemen) als het intrapreneurship (ondernemende werknemers) stimuleren”, rondt Jeroen Daem af. “Afgestudeerde Export Research studenten hebben aangetoond dat zij heel wat in hun mars hebben. Het is duidelijk dat zij al een groot aantal competenties hebben verworven die hen van pas komen in hun latere carrière, ofwel bij een bedrijf, ofwel in een eigen bedrijf.”

Innovatie via competitie In 2003 bekroonde UNIZO de Hoge-

Oordeel van de jury • Internationale schoolopdracht waarbij studenten in het buitenland in opdracht van een bedrijf een marktstudie verrichten. • Zeer grote uitdaging waarbij studenten moeilijke hindernissen moeten overwinnen en sterk in hun schoenen moeten staan. • Zeer realistisch en moeilijk. • Studenten moeten hun interculturele vaardigheden gebruiken en ontwikkelen.

Contact EHSAL Europese Hogeschool Brussel Stormstraat 2 1000 Brussel De heer Jeroen Daem (EHSAL Export Research coördinator) [email protected] www.ehsal.be

school West-Vlaanderen, departement PIH tot Laureaat Ondernemende School met het project Multimedia Madness. Met het project XpO Industrial Design sleept de school weer een nominatie in de wacht.

In de tweede plaats zijn de studenten zelf voor een groot stuk verantwoordelijk voor de organisatie van de beurs. Zij ontwerpen de uitnodigingen, de pamfletten en ontwikkelen een website. De eindwerken zijn ingedeeld in 4 thema’s (sociaal, outdoor, transport, interieur) en worden tijdens de expo ook zo tentoongesteld. Per thema is een groep van studenten verantwoordelijk voor het ontwerp en opbouwen

“De expo schept een opbouwende competitieve sfeer die de studenten stimuleert om te innoveren en een kwaliteitsvol product te ontwerpen.” XpO Industrial Design is een goede combinatie van individueel en groepswerk. In het laatste jaar van hun opleiding ontwerpen de studenten ‘Industrieel Ontwerpen’ in het kader van hun stage en eindwerk, een nieuw industrieel product of proces. Om de werken te tonen aan een breed publiek, organiseren de studenten en docenten samen XpO Industrial Design. “De expo schept een opbouwende competitieve sfeer die de studenten stimuleert om te innoveren en een kwaliteitsvol product te ontwerpen. Het is immers een forum waarbij zij andere ingenieurs, oud-studenten en industriële bedrijfsleiders ontmoeten en dus een ideale plek om zich kenbaar te maken”, aldus lector en projectcoördinator Hans Soenen.

van een overkoepelende themastand. Tenslotte houden de studenten de beurs gedurende 10 dagen open. XpO Industrial Design trekt 4.000 bezoekers en is een uithangbord voor de opleiding voor toekomstige studenten. Grote verrassing is dat in navolging andere ontwerpafdelingen in het secundair onderwijs gelijkaardige exposities organiseren in het centrum van Kortrijk.

Oordeel van de jury • Het is een project met veel ruchtbaarheid en een grote impact op de omgeving. Het initiatief heeft een wervend karakter. • Het project werkt zeer inspirerend voor studenten. Zij krijgen immers de kans om hun producten aan een ruim publiek te tonen. • Het project stimuleert de creativiteit van de studenten. • Goede combinatie van individueel (eindwerk) en groepswerk (organisatie van de beurs en de themastand).

Contact XpO Industrial Design Hogeschool West-Vlaanderen, departement PIH Graaf Karel De Goedelaan 5 8500 Kortrijk De heer Piet Grymonprez (lector) [email protected] www.pih.be

I N S P I R A T I E B R O N

V O O R

N I E U W E

P R O J E C T E N

www.ondernemendeschool.be