Schoolspecifiek Protocol Dyslexie J.J. Anspachschool Dongen

Schoolspecifiek Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool Dongen

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

1

Schoolspecifiek Protocol Dyslexie J.J. Anspachschool Dongen

Inhoudsopgave 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Algemene Inleiding De definitie dyslexie De diagnose dyslexie Het uiteindelijke doel en de methodische motieven Dyslexieverklaring en schoolbeleid De onderkennende diagnose en de vergoeding van behandeling via de zorgverzekeraar 7. Het leerling-dossier 8. Schoolspecifiek dyslexieprotocol per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep 4 Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8

3 3 4 5 8 9 9 11

Bijlagen: A De diagnose van dyslexie – Stichting Dyslexie Nederland 2004 B Checklist Onderkennende Dyslexie – Edux C Vroeg signalering groep 2

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

2

Schoolspecifiek Protocol Dyslexie J.J. Anspachschool Dongen 1. Algemene Inleiding Met dit schoolspecifiek ´Protocol Dyslexie op de J.J. Anspachschool willen wij waarborgen dat er op onze basisschool planmatig en doelmatig gehandeld wordt ten aanzien van de signalering, de interventie en de (onderkennende) diagnose met betrekking tot de leerstoornis dyslexie. Daarbij gaan we niet alleen uit van het didactische, maar ook van de sociaal-emotionele component. Als leidraad hanteren we de wetenschappelijk verantwoorde publicaties van het Expertisecentrum Nederland, het Masterplan Dyslexie en de publicaties van de Stichting Dyslexie Nederland.

2. De definitie Dyslexie Dyslexie veronderstelt dat er sprake is van een hardnekkig probleem in de automatisering op woordniveau. Dit houdt in dat de problemen resistent zijn tegen planmatige, systematische en taakgerichte hulp aangeboden door de leerkracht en/of de remedial teacher of intern begeleider op onze school. Minstens een half jaar zal doelgerichte behandeling geduurd moeten hebben, alvorens men de hardnekkigheid van lees- en spellingproblemen kan vaststellen. In de kleuterperiode kunnen problemen met de fonologische verwerking al worden gesignaleerd. Aan de hand van resultaten van kinderen op specifieke taken, zoals woorddiscriminatie, woordobjectivatie, rijm, auditieve analyse en synthese, kan worden vastgesteld in hoeverre zij in staat zijn fonologische vaardigheden te ontwikkelen. Kinderen, die in groep 3 problemen ervaren met lezen en spellen, weten die problemen vaak nog te maskeren door compensatiestrategieën te hanteren, bijvoorbeeld door woordbeelden niet via de klankcode te decoderen maar deze te memoriseren. In de hogere leerjaren blijken deze strategieën ontoereikend. Vele theorieën en aanpakken bestaan over de behandeling van dyslexie. De effecten zijn niet altijd succesvol. Volgens de Gezondheidsraad kunnen we echter veel leesproblemen voorkomen of oplossen en de gevolgen van dyslexie beperken door de begeleiding in de onderwijspraktijk te intensiveren en effectiever te maken en beter samen te werken met specialisten op het gebied van dyslexie. Dyslexie ontwikkelt zich op basis van een neurofysiologisch bepaalde beperking om de vaardigheden op te bouwen die nodig zijn om te kunnen lezen en schrijven. De aard van deze neurofysiologische aanleg is nog niet voldoende bekend en de stoornis zelf kan dan ook niet direct behandeld worden. Omdat het een ontwikkelingsprobleem is kunnen we wel door interventie het verloop van de problematiek en daarmee de ernst van de beperking beïnvloeden.

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

3

Volgens de Gezondheidsraad moet de begeleiding van dyslectische kinderen gericht zijn op: − het zo snel mogelijk bereiken van een zo hoog mogelijk niveau van automatisering van de woordherkenning en schriftbeeldvorming (technisch lezen en spellen) − het kunnen omgaan met een laag niveau van deze automatisering (compenserende strategieën) − het voorkomen van intellectuele achterstand in verhouding tot het geheel van de individuele mogelijkheden. − Het voorkomen of verminderen van emotionele en sociale gevolgen. De Stichting Dyslexie Nederland (SDN, 2008) hanteert op grond van de door haar beargumenteerde uitgangspunten de volgende definitie van dyslexie:

Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op recordniveau. 3. De diagnose dyslexie Met betrekking tot de diagnose dyslexie is er de afgelopen decennia in het onderwijs gelukkig consensus ontstaan over de te volgen procedure. Bovengenoemde Stichting Dyslexie Nederland heeft daar veel aan bijgedragen, evenals de protocollen Dyslexie die de laatste jaren zijn gepubliceerd. Het Protocol Leesproblemen en Dyslexie groep 1-4 als eerste uitgaven, daarna volgden er meer: groep 5-8, Speciaal Basisonderwijs, Voortgezet Onderwijs, Hoger en Wetenschappelijk Onderwijs, Zelfbeoordelingslijsten voor leerkrachten bij invoering en in 2008 nog een protocol voor groep 1-2. Van enkele protocollen zijn inmiddels ook al herziene versies verschenen. Voor recente ontwikkelingen zie www.steunpuntdyslexie.nl. Stichting Dyslexie Nederland onderscheidt drie vormen van diagnose: De onderkennende diagnose: Hierbij wordt de vraag: Is er sprake van dyslexie? bepaald op grond van objectief waarneembare kenmerken als achterstand t.o.v. het didactische leeftijdsgemiddelde, gebrek aan accuratesse (veel fouten) en/of snelheid (traag leestempo) ondanks voldoende gelegenheid tot leren (uitbreiding van instructie- en oefentijd). Op andere gebieden van het cognitief functioneren dan het technische lezen en/of spellen laat de leerling bovendien duidelijk zien over relatief betere leermogelijkheden te beschikken. Er is sprake van didactische resistentie en men kan dus spreken van 'hardnekkigheid' en een tekort aan automatisering. De verklarende diagnose In dit deel van het onderzoek wordt een antwoord gegeven op de vraag: door welke factoren wordt de problematiek verklaard? Daarbij wordt uitgegaan van het gegeven “dat de stoornis het gevolg kan zijn van diverse (combinaties van) stoornissen in onderliggende cognitieve processen die, op hun beurt, veroorzaakt worden door een stoornis in het

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

4

functioneren van de hersenen”. Vaak wordt hierbij gesproken over 5 verzekeringsaspecten: • tekorten in het aanleren van een taak en/of deelvaardigheden • tekort in de automatisering • tekorten in de fonologische verwerking • tekorten in de toegankelijkheid van taal, kennis t.a.v. Symbolen • overige verklaringsgrond De indicerende (handelingsgerichte) diagnose In dit deel van de diagnose adviseert men, door middel van globale richtlijnen, een aanpak die gebaseerd is op de analyse van de bijkomende leer-, gedrag- en ontwikkelingsstoornis en van de handelsbelemmeringen die het gevolg zijn van de dyslexie. Een uiteindelijke intentieverklaring dient dus gepaard te gaan met alle drie bovengenoemde elementen (verantwoording), waarvan alleen een deel van de indicerende diagnose steeds bijgesteld behoort te worden. De J.J. Anspachschool distantieert zich van behandelmethoden waarvan de effecten niet zijn geëvalueerd of waarvan de theoretische en didactische uitgangspunten niet gebaseerd zijn op, of in tegenspraak zijn met, de beschikbare wetenschappelijk opgebouwde kennis en inzichten 1.

4. Het uiteindelijke doel en de methodische motieven In dit schoolspecifieke protocol dat vanaf paragraaf 8 per groep wordt beschreven, staat op verschillende niveaus (van preventie 2, signalering, interventie) aangegeven wat er moet gebeuren en hoe we dit op onze school aanpakken. Die handelings- en interventiedoelen zijn tot stand gekomen met als uitgangspunt dat ze realistisch en relevant moeten zijn. Daarnaast moet er ook rekening worden gehouden met de context waarin een individuele leerling functioneert en met het perspectief dat op termijn voor die leerling haalbaar is. Het doel is immers om voor iedere dyslectische leerling, binnen zijn/haar eigen context, een zo groot mogelijke mate van zelfredzaamheid te realiseren, zodat die leerling zich nu en in de toekomst zal kunnen ontwikkelen op het niveau dat bij zijn/haar capaciteiten en competenties past. Ten einde deze beoogde (be)handelings- en interventiedoelen te bereiken, kan een keuze gemaakt worden voor één of meerdere van de volgende methodische motieven:

1 Zoals daar o.a. Zijn: behandelmethoden vanuit het zgn. Beelddenken, vanuit visuele invalshoeken (prismabrillen of brillen met gekleurde glazen, sensomotorische training, medicatie. 2 Indien we spreken over dyslexie, lijkt de term preventie vanzelfsprekend misplaatst: dyslexie is immers niet te voorkomen. Wat wel te voorkomen is, is de kans op frustratie van talent en de kans op fikse sociaal-emotionele problemen. Overigens wordt door het hanteren van dit protocol ook voorkomen dat er ernstige leesproblemen ontstaan bij niet-dyslectische leerlingen. Immers, door het volgend van dit protocol wordt er voor deze leerlingen tijdig de juiste interventie uitgevoerd.

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

5

Corrigeren: hiermee beogen wij het verbeteren van de basale conditie3 in de psychische en/of fysieke functies die bij het leren van de vaardigheden betrokken zijn, zoals bv. basale spraak- en taaloefeningen of basale klankoefeningen. Daarnaast betekent corrigeren ook: het structureren van leergedrag. Dit houdt in dat extra uitleg gegeven kan worden (mondeling) of op papier (in de vorm van kaartjes met aandachtspunten), maar ook mondelinge feedback op wat wel en niet goed verliep. De leerkrachten zullen technieken aanreiken ter zelfcontrole, extra hulp bieden bij de planning (bijvoorbeeld met stappenplannetjes), gebruik maken van de software bij de methode, grammaticale regels bieden, hulpmiddelen toestaan, handreikingen geven over hoe te leren. Het structureren van leergedrag begint al met de controle of een opdracht begrepen is. Remediëren: hiermee beogen wijk taakgerichte, aangepaste directe en activeren instructie te geven, bv. gericht op deelvaardigheden. Dit kan zowel klassikaal als individueel. De ondersteuners op onze school versterken de aanpak van de zwakke punten in het beheersingspatroon van de leerling. In eerste instantie is die aanpak dan al een periode lang systematisch (dus beschreven in het groepsplan en vastgelegd) door de groepsleerkracht zelf toegepast. Tijdens het methodisch motief 'remediëren' worden de volgende drie methodieken -of een combinatie ervan- toegepast 4: 1) Opbouwmethodiek. Hieronder verstaan wij het aanleren van deelvaardigheden, van decodeerstrategieën, maar ook het (zoveel mogelijk) afleren van een te hardnekkige voorkeursstrategie zoals spellend of radend lezen. Kernpunt is hier: accuratesse. 2) Inprentingsmethodiek. Hierbij wordt de snelheid van het decoderen benadrukt door het leren van associaties, door herhaald aanbieden, versnellen en feedback over snelheid. Eigenlijk maken we dan gebruik van orthografische compensatie (inprenting van 'hoe dat woord eruit ziet'). Deze 'uit het hoofd geleerde' woordspecifieke kennis is hard nodig om een aantal belangrijke functiewoorden (maar, omdat, toch) correct te kunnen lezen. Hierbij worden specifieke leermiddelen (ook de computer) en specifieke programma's ingezet. Omdat juist de inprenting (dus: automatisering) de belangrijke beperkende factor is bij dyslexie, zal onze school deze methodiek niet eindeloos toepassen. Dat leidt op den duur immers alleen maar tot frustratie. Vandaar de: 3) Strategiemethodiek. Hierbij maken we gebruik van juist de sterkere punten in het beheersingspatroon van (deel)vaardigheden. Voorbeelden hiervan zijn: fonologisch tekort door gebruik te maken van uit het hoofd geleerde woordspecifieke kennis (zie hierboven bij inprenting). Het mobiliseren en/of implementeren van voorkennis. Deze begripscompensatie kan een leerling toepassen wanneer er bv. een goede woorden wereldkennis aanwezig is. Er wordt dan eigenlijk top-down gelezen, d.w.z. Naar aanleiding van de context verwacht de leerling gewoon (welk moeilijk te 3 In Pedologisch instituten past men ook hemisfeerspecifieke stimulering toe; dan wordt een bepaalde hersenhelft juist gestimuleerd of 'afgeremd'. Zoiets kan moeilijk op een school worden toegepast omdat dit een hele specifieke setting vereist. 4 Een en ander is vanzelfsprekend afhankelijk van de fase van de technische leesontwikkeling waarin de dyslectische/vermoedelijk dyslectische leerling zich bevindt.

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

6

decoderen) woord er wel zal staan ('gefundeerd' raden). De twee methodische motieven corrigeren en remediëren zullen wij op school niet 'tot in het oneindige' blijven toepassen. Dyslexie is immers een leerstoornis, dat betekent dat niemand dyslexie kan laten 'verdwijnen', hoe geweldig men ook onderwijst en/of remedieert. Dat heeft het onderwijsveld in de afgelopen decennia steeds meer ingezien. Uiteindelijk ook het ministerie van onderwijs en de gezondheidszorg. Tevens is het gelukkig tot alle disciplines doorgedrongen dat hardnekkige leesproblemen niet automatisch gerelateerd zijn aan een tekort aan intelligentie. Wetenschappelijk onderzoek (wereldwijd) heeft ook dat aangetoond. Vandaar dat de volgende drie methodische motieven in de loop van de basisschoolleerjaren steeds belangrijke worden. Stimuleren is gericht op het bevorderen van de motivatie van de leerling t.a.v. het toepassen van vaardigheden bij lezen en spellen. Het stimuleren (en motiveren) is vooral gericht op het verhogen van de inzet van de (vermoedelijk) dyslectische leerling. De belangrijkste factor hierbij is de positieve invloed die de leerkracht hier kan bieden! Het leesplezier kan tevens worden bevorderd door boeken aan te bieden die enerzijds inhoudelijk interessant zijn voor, en aansluit bij de leeftijd van de leerling en anderzijds leestechnisch een lagere moeilijkheidsgraad hebben. Onder stimulering valt ook het afwisselen van leer- en doewerk. Compenseren: hiermee beogen wij het minimaliseren van de gevolgen van de dyslexie door gebruik te maken van de sterke kanten van de dyslectische leerling en/of door gebruik te maken van compenserende technologie. Compenseren wordt op onze school ook didactisch toegepast door bv. bij het beoordelen van schriftelijk werk rekening te houden met dyslectische fouten. Daarnaast compenseren we bij een ernstig fonologisch tekort door het gebruik van uit het hoofd geleerde woordspecifieke kennis (hoogfrequente functiewoorden). Een andere vorm van compenseren is het mobiliseren van voorkennis van de leerling bij het lezen: bij deze begripscompensatie benut de leerling zijn/haar woorden wereldkennis uit de context of uit eigen mentale lexicon om top-down (anticiperend) te kunnen lezen. In de midden6- en/of bovenbouw zal steeds meer nadruk gelegd worden op het gebruik van hulpmiddelen als Daisy-speler7 of audio-opnamen van kinderboeken8 (van tekst naar spraak). De leerling krijgt extra tijd voor bv. zaakvakteksten en schrijfopdrachten. De toetsen begrijpend lezen worden vergroot aangeboden. In plaats van de citotoets Begrijpend lezen kan de citotoets Luisteren afgenomen worden. De begrijpend leestoetsen van de Cito Entree- en Eindtoets worden vergroot of op cd aangeboden. Dispenseren: hiermee geven wij vrijstelling van het voldoen aan bepaalde eisen van vaardigheid die voor dyslectici niet haalbaar zijn. Deze dispensatie kan didactisch en/of materieel zijn. 6 Tijdstip zal afhankelijk zijn van de mate van didactische resistentie van de individuele dyslectische leerling. Het zorgteam van de school zal -in overleg met de ouders- bepalen welk(e) technologisch compensatiemiddel(en) en op welk tijdstip van de schoolloopbaan wordt ingezet. 7 www.dedicon.nl. Overigens zullen ouders dit hulpmiddel bij hun zorgverzekeraar aan moeten vragen met als reden: voor thuisgebruik! 8 www.makkelijklezen.nl

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

7

– didactische dispensatie, zoals mondelinge i.p.v. schriftelijke overhoringen toestaan (vooral bij topografie), lees- en spellingfouten toestaan, meer tijd geven voor een proefwerk of werkstuk, niet vaak leesbeurten hardop geven. - materiële dispensatie, zoals toestaan van de spellingcorrectie, gebruik van hulpmiddelen als woordenboek, spellingplacemat en tekstverwerker. Aantekeningen van een medeleerling mogen kopiëren om thuis te kunnen leren.

5. Dyslexieverklaring en schoolbeleid De J.J. Anspachschool volgt het dyslexieprotocol zoals dat in dit document wordt beschreven. In het (hoofdzakelijk digitale) dossier van de leerling zijn alle signalerings- , interventie- en evaluatiegegevens opgeslagen. De gegevens van interventie bestaan uit groepsplannen/handelingsplannen en evaluaties. Hierin is de instructie, aanpak/bijstelling van de aanpak en frequentie en uitbreiding van de oefen- en instructietijd concreet vastgelegd. Met deze gegevens en de aantoonbare hardnekkigheid van het probleem (de didactische resistentie), kan de school, al dan niet in overleg met het zorgteam, gefundeerd uitgaan van de leerstoornis dyslexie. Er is dan in feite alleen sprake van de onderkennende diagnose. Deze 'onderkenning dyslexie' geeft op de J.J. Anspachschool het recht tot maatregelen zoals die in dit schoolspecifieke protocol worden beschreven. Een volledige dyslexieverklaring is dus op onze basisschool niet vereist. Om in aanmerking te komen voor specifieke eindexamenregelingen voor dyslectici, is eigenlijk pas in de laatste twee jaren van het voortgezet onderwijs een volledige dyslexieverklaring noodzakelijk. Dit neemt niet weg dat er al vanaf het allereerste begin van signalering gedegen documentatie voorhanden moet zijn over verantwoorde, frequente en als effectief aangemerkte interventie van lees- en/of spellingsproblematiek van (mogelijk) dyslectische leerlingen. Deze documentatie wordt bewaakt door: − de intern begeleider; hij/zij is verantwoordelijk voor de kwaliteit en opzet van de geboden hulp; − de directie: hij/zij is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het leesonderwijs van de zorgstructuur op onze school.

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

8

6. De onderkennende diagnose en de vergoeding van behandeling door de zorgverzekeraar 11 Vanaf 1 januari 2009 is diagnostiek en behandeling van ernstige dyslexie in het basispakket van de zorgverzekering opgenomen. De vergoedingsregel wordt stapsgewijs ingevoerd in de periode t/m 2013. De vergoede zorg in verband met ernstige dyslexie geldt in principe voor leerlingen van 7 jaar en ouder in het primair onderwijs en leerlingen van 7 t/m 13 jaar in het speciaal onderwijs. Stapsgewijze invoering betekende concreet dat ouders in 2009 aanspraak kunnen maken op vergoeding van de zorg wanneer deze zorg aanvangt vóór de negende verjaardag van hun kind. Elk kalenderjaar wordt deze leeftijdsgrens met een jaar opgetrokken, totdat in 2013 de zorg wordt vergoed voor alle leerlingen in het primair onderwijs van 7 jaar en ouder en leerlingen in het speciaal onderwijs van 7 t/m 13 jaar. De vergoede zorg geldt voor leerlingen met ernstige, enkelvoudige dyslexie. Dat wil zeggen dat er bij deze leerlingen, naast dyslexie, geen sprake is van één of meer andere (leer)stoornissen (co-morbiditeit). Is dat wel het geval, dan hebben deze leerlingen uiteraard recht op goede zorg, maar niet op vergoede zorg in het kader van deze regeling. Die zorg wordt dan anderszins bekostigd. Als ouders aanspraak willen maken op vergoeding van diagnostiek en behandeling bij ernstige dyslexie, moet de school het leerling-dossier leveren waarmee het vermoeden van (ernstige) dyslexie wordt onderbouwd.

7. Het leerling-dossier De J.J. Anspachschool signaleert de kinderen waarvan het vermoeden bestaat dat zij (ernstige) dyslexie hebben. Via die signalering en intensieve begeleiding stelt de school de leerachterstand en didactische resistentie12 vast. De achterstand wordt vastgelegd in (minimaal) drie achtereenvolgende meetmomenten (zie kader). Op basis van het leerling-dossier stelt de school in samenwerking met de ouders een onderbouwde motivering op voor vermoeden van dyslexie.

11 Bron: Masterplan Dyslexie (2008) 12 Didactische resistentie betekent dat ondank 15 à 20 weken didactisch adequate hulp volgens de Protocollen Leesproblemen en Dyslexie (2003,2004,2005,2008) de leerling bij de zwakste lezers vergeleken met de normgroep- blijft behoren. In bovengenoemde protocollen zijn de handreikingen te vinden om de signalering en intensieve begeleiding effectief en verantwoord te kunnen doen.

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

9

Signaleren en begeleiden

Vastleggen in leerling-dossier

Meetmoment 1

Toetsgegevens leerlingvolgsysteem

Interventie 1 (± 3 maanden)

Uitvoering Handelingsplan

Meetmoment 2

Toetsgegevens leerlingvolgsysteem + evaluatie handelingsplannen

Interventie 2 (± 3 maanden)

Uitvoering Handelingsplan 2

Meetmoment 3

Toetsgegevens leerlingvolgsysteem + evaluatie handelingsplan

Bij vermoeden van ernstige dyslexie, kunnen ouders hun kind aanmelden voor diagnostiek en behandeling. Het protocol Diagnostiek & Behandeling (voor de zorg) stelt de volgende eisen m.b.t. De inhoud van het aan te leveren dossier: a. basisgegevens uit het leerlingvolgsysteem b. beschrijving van het lees- en spellingprobleem c. signalering van het lees- en spellingprobleem: datum, toets (criteria, score), d. omschrijving van extra begeleiding en beschrijving van de gebruikte toetsen en normering e. vaststelling van de toenemende achterstand ten opzichte van de normgroep, met vermelding van gebruikte toetsen en normcriteria. f. argumentatie voor het vermoeden van ernstige dyslexie: aantonen van didactische resistentie na geboden begeleiding van voldoende kwaliteit en intensiteit. g. indien bekend, vermelding en beschrijving van eventuele andere (leer)stoornissen.

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

10

8. Schoolspecifiek protocol Groep 1 Momenten in de tijd

Wat moet er gebeuren?

Hoe pakken we het aan?

1

Bij binnenkomst nieuwe kleuter

- Bekijken overdrachtsformulieren Verkregen informatie Voorwaarden: peuterspeelzaal. uitwerken in intakegesprek. - Kind is goed - Intakegesprek houden met ouders. verstaanbaar en kan zich via taal uiten. - Kind begrijpt goed wat er gezegd wordt.

2

Interventieperiode

Indien er niet wordt voldaan aan de Mogelijkheid tot logopedie voorwaarden wordt er in overleg met bekijken de ouders gekeken naar verder stappen.

3

Gedurende het hele jaar

Invullen ontwikkelingslijnen KIJK Voor elk kind 2x per jaar (bij 4,6 jaar en 5 jaar).

4

Interventie-periode Stimuleren van de mondelinge taalontwikkeling, beginnende geletterdheid en het fonemisch bewustzijn

5

Januari

6


Werken individueel of in kleine kring met: - map fonemisch bewustzijn (CPS) - taalplezier (cito) - ontwikkelingsmateriaal - herhaald en interactief voorlezen

7

April

De rijmtoets wordt individueel afgenomen.

Observeren van uitvallers en aangeven in oudergesprek.

Protocol Dyslexie

Op de ontwikkelingslijnen: mondelinge taalontwikkeling, auditieve waarneming, visuele waarneming en ontwikkeling van de geletterdheid is er geen achterstand van meer dan een half jaar.


Afnemen toets Taal voor Kleuters M1 Toets afnemen en analyseren.

Afnemen rijmtoets (CPS)

Streefdoelen

- Cito score A of B. - Geen uitval op de diverse onderdelen (analyse).

- Kinderen kunnen aangeven welke woorden op elkaar rijmen. - Cito score A of B

J.J. Anspachschool

11

8

Mei

Afnemen woordenschattoets 1 (CPS)

De woordenschattoets wordt individueel afgenomen.

9

Mei/Juni

Afnemen toets Taal voor Kleuters E1 Toets afnemen en (kinderen met een B/C/D/E score op analyseren. de toets M1)

10



11

Eindevaluatie

Doorspreken met IB-er en aandachtspunten formuleren voor groep 2.

Uitvallers en kinderen die opvallen bij de observatie of bij de toetsen doorspreken.

- Cito score A of B

- Cito score A of B - Geen uitval op de diverse onderdelen (analyse).

Essentieel: In verband met mogelijke onderkende verklaring dyslexie in de toekomst, moet er van leerlingen die extra begeleiding op het gebied van de taalontwikkeling hebben gehad een handelingsplan/groepsplan met evaluatie aanwezig zijn.

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

12

Groep 2 Momenten in de tijd



1

Gedurende het hele jaar

Invullen ontwikkelingslijnen KIJK Observeren van uitvallers Voor elk kind 2x per jaar (bij 5,6 jaar, en aangeven in 6 jaar en 6,6 jaar). oudergesprek.

Op de ontwikkelingslijnen: mondelinge taalontwikkeling, auditieve waarneming, visuele waarneming en ontwikkeling van de geletterdheid is er geen achterstand van meer dan een half jaar.

2

Oktober

Afnemen Woordenschattoets 2 (CPS)

Woordenschattoets wordt individueel afgenomen.

- Cito score A of B

3

Oktober

Afnemen analysetoets (CPS)

Analysetoets wordt individueel afgenomen.

- De kinderen kunnen begin- en eindklank in woorden onderscheiden. - Cito score A of B

4

Oktober

Afnemen synthesetoets 1 (CPS)

Synthesetoets wordt individueel afgenomen.

- De kinderen kunnen afzonderlijke klanken samenvoegen tot een woord. - Cito score A of B

5

Oktober

Afnemen letterkennistoets (CPS)

Letterkennistoets wordt individueel afgenomen.

- De kinderen kennen meer dan 6 van de 8 letters (o, s, p, r, i, k, t, m) - Cito score A of B

6


7

Januari

8



Afnemen toets Taal voor Kleuters M2 Toets afnemen en analyseren.

Protocol Dyslexie

Streefdoelen

- Cito score A of B. - Geen uitval op de diverse onderdelen (analyse).


J.J. Anspachschool

13

9

April

Afnemen toets benoemingssnelheid cijfers en letters (CPS)

De benoemingsnelheidtoets wordt individueel afgenomen.

- De cijfers 1 t/m 5 herkennen binnen > 39 seconden. - De letters; s, o, m, p en k herkennen binnen > 42 seconden. - Cito score A of B

10

Mei

Afnemen woordenschattoets 2 (CPS) (kinderen die in okt. uitvielen op deze toets)

De woordenschattoets wordt individueel afgenomen.

- Cito score A of B

11

Mei

Afnemen analysetoets (CPS) (kinderen die in okt. uitvielen op deze toets)

Analysetoets wordt individueel afgenomen.

- De kinderen kunnen begin- en eindklank in woorden onderscheiden. - Cito score A of B

12

Mei

Afnemen synthesetoets 2 (CPS) (kinderen die in okt. uitvielen op deze toets)

Synthesetoets wordt individueel afgenomen.

- De kinderen kunnen afzonderlijke klanken samenvoegen tot een woord. - Cito score A of B

13

Mei

Afnemen letterkennistoets 2 (CPS) (kinderen die in okt. uitvielen op deze toets)

Letterkennistoets wordt individueel afgenomen.

- De kinderen kennen meer dan 15 van de 21 letters (c, q, x en y niet meegenomen) - Cito score A of B

14

Mei/juni

Afnemen toets Taal voor Kleuters E2 Toets afnemen en (kinderen met een B/C/D/E score op analyseren. de toets M2)

15

Mei

Voor de kinderen met kenmerken van dyslexie signaleringslijst risicofactoren lezen (Pravoo) invullen.

16



17

Eindevaluatie

Doorspreken met IB-er en aandachtspunten formuleren voor groep 3.

Uitvallers en kinderen die opvallen bij de observatie of bij de toetsen doorspreken.

- Cito score A of B - Geen uitval op de diverse onderdelen (analyse).

Signaleringslijst invullen en bespreken met ouders.

Essentieel: In verband met mogelijke onderkende verklaring dyslexie in de toekomst, moet er van leerlingen die extra begeleiding op het gebied van de taalontwikkeling hebben gehad een handelingsplan/groepsplan met evaluatie aanwezig zijn.

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

14

Groep 3 1.

2.

Momenten in de tijd In kaart brengen beginsituatie Augustus/ september

Wat moet er gebeuren? Vastleggen van de beginsituatie. Zon, raket, maan en ster niveau van alle leerlingen


Interventie periode Aug. tot herfstsignalering

Interventie gericht op aanleren elementaire leeshandeling

Doelgericht werken Ondersteuning: instructie tafel in de klas Twee keer per week een half uur extra lezen. Aangeboden letters na iedere kern mee naar huis voor alle leerlingen. Uitslagen worden in Zwijssen Toetssite VLL ingevuld. Deze toetssite geeft handelingsadviezen voor de groep en individuele leerlingen Doelgericht werken n.a.v resultaten herfstsignalering. Ondersteuning instructie tafel in de klas + twee keer per week een half uur extra lezen.

Aandacht voor klank en rijm

3.

Meetmoment 1 Herfstsignalering

Vaststellen welke leerlingen extra ondersteuning nodig hebben. HP opstellen.

4.

Interventie periode 1 Herfstvakantie/ januari

Interventie gericht op aanleren elementaire leeshandeling. Aandacht voor klank en rijm.

5.

Meetmoment 2 Wintersignalering na kern 6.

Effect interventie van alle leerlingen vaststellen. Voor zwakke leerlingen HP opstellen of bijwerken. Bij onvoldoende score, inschakelen IB-er en/of zorgteam

6.

Interventie periode 2 Januari/maart

Interventie gericht op aanleren Aandacht voor elementaire lees/spelhandeling

Streefdoelen 75% kinderen eind groep 3 beheersingsniveau E 3 Voor zwakke leerlingen M3 Niveau DMT A, B Voor zwakke leerlingen niveau C

Aangeboden letters na iedere kern mee haar huis voor alle leerlingen. Uitslagen worden in Zwijssen Toetssite VLL ingevuld. Deze toetssite geeft handelingsadviezen voor de groep en individuele leerlingen LOVS Leestechniek Doelgericht werken nav resultaten wintersignalering. Ondersteuning instructie tafel in de klas + twee keer per week een half uur extra lezen. Aangeboden letters na iedere kern mee naar huis voor alle leerlingen

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

15

7.

Meetmoment 3 Lentesignalering

8.

Interventie periode 3 maart/mei

Effect interventie van alle leerlingen vaststellen. Voor zwakke leerlingen HP opstellen of bijwerken. Bij onvoldoende score, inschakelen IB-er en/of zorgteam Automatisering van het leesproces

Uitslagen worden in Zwijssen Toetssite VLL ingevuld. Deze toetssite geeft handelingsadviezen voor de groep en individuele leerlingen Doelgericht werken n.a.v. resultaten wintersignalering. Ondersteuning instructie tafel in de klas + twee keer per week een half uur extra lezen. Aangeboden letters na iedere kern mee naar huis voor alle leerlingen

9.

Tussenmeting Meetmoment 4 Eindsignalering

Lees- en Schrijfvaardigheden toetsen van alle leerlingen Eindsituatie en effecten van de interventies vastleggen in leerlingrapport. Bij onvoldoende score, inschakelen IB-er . Advies begeleiding in groep 4 formuleren en bespreken met de leerkracht van groep 4

Uitslagen worden in Zwijssen Toetssite VLL ingevuld. Deze toetssite geeft handelingsadviezen voor de groep en individuele leerlingen LOVS Leestechniek LOVS Begrijpend Lezen LOVS Spelling

Essentieel: In verband met mogelijke onderkennende verklaring dyslexie in groep 4, moet er van de leerlingen met wie -op grond van de gegevens van groep 2- dit schooljaar gewerkt is met een handelingsplan de volgende documenten digitaal aanwezig zijn: − het handelingsplan − daarbij is terug te zien tot welke speciale didactische en/of pedagogische aanpassingen werd besloten en op grond waarvan − een overzicht van alle observatie en toetsgegevens − aanvulling n.a.v. leerlingbesprekingen Extra inzet vooral door gebruik maken van Ralfi- en Connect-lezen.

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

16

Groep 4 Momenten in de tijd Aanvang groep 4



Streefdoelen

Beginsituatie vastleggen van alle leerlingen; plan van aanpak maken voor zwakke lezers

Zie meetmoment 4 in groep 3

75 % leerlingen eind groep 4: E4 Voor zwakke lezers M4 Niveau DMT A, B Voor zwakke lezers C

2.

Interventie periode aug. – okt.

Interventie gericht op aanleren automatisering op woordniveau

3.

Tussenmeting 1 Okt.

4.

Interventie periode 1 okt-januari

Lees- en spellingvaardigheden toetsen bij de zwakke lezers en spellers. Handelingsplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen. Interventie gericht op aanleren automatisering op woordniveau

Doelgericht werken: 60 minuten extra leestijd per week Estafette aanpak. Effectieve instructie + begeleide oefening Stillezen Oefenboekje voor thuis lezen Zwakke spellers pre- en reteaching LOVS DMT kaart 1,2,3 LOVS Spelling E3

5.

Hoofdmeting 1 januari

Lees- en spellingvaardigheden toetsen van alle leerlingen Effect interventie van zwakke leerlingen vaststellen handelingsplan bijstellen

LOVS Technisch Lezen Zo nodig doortoetsen AVI en DMT, Klepel, Brus LOVS Spelling 2007 LOVS Begrijpend Lezen LOVS woordenschat

6.

Interventie periode 2 Januari/maart

Interventie gericht op aanleren automatisering op woordniveau

Doelgericht werken Twee keer per week een half uur extra lezen.

7.

Tussenmeting 2

LOVS DMT 1,2,3 LOVS M4

8.

Interventie periode 3 maart/mei,juni

Evaluatie van de lees- en spellingvaardigheid bij de zwakke lezers en spellers Extra interventie bij zwakke leerlingen vaststellen en handelingsplan bijstellen Interventie gericht op aanleren automatisering op woordniveau

1.

Protocol Dyslexie



J.J. Anspachschool

17

9.

Hoofdmeting 2 en Eindevaluatie mei/juni

Lees- en spellingvaardigheden toetsen van alle leerlingen. Eindsituatie en effecten van de interventies vastleggen in leerlingrapport. Advies begeleiding in groep 5 formuleren en bespreken met de leerkracht van groep 5

LOVS Technisch Lezen, zo nodig AVI en DMT Klepel, Brus LOVS Begrijpend lezen LOVS Spelling LOVS Woordenschat

Essentieel: In verband met mogelijke onderkennende verklaring dyslexie in groep 4, moet er van de leerlingen met wie -op grond van de gegevens van groep 3- dit schooljaar gewerkt is met een handelingsplan de volgende documenten digitaal aanwezig zijn: − het handelingsplan − daarbij is terug te zien tot welke speciale didactische en/of pedagogische aanpassingen werd besloten en op grond waarvan − een overzicht van alle observatie en toetsgegevens − aanvulling n.a.v. leerlingbesprekingen Extra inzet vooral door gebruik maken van: Ralfi, Connect vloeiend lezen groep 4

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

18

Groep 5

1.

Momenten in de tijd Aanvang groep 5



Streefdoelen

Beginsituatie vastleggen van alle leerlingen; plan van aanpak maken voor zwakke lezers en spellers (D/E niveau DMT/Spelling en /of geen beheersing AVI E4

Zie Meetmoment 2 in groep 4

75 % kinderen eind groep 5 beheersingsniveau E5 Voor zwakke leerlingen M5 Niveau DMT A,B Voor zwakke leerlingen niveau C

2.

Interventie periode 1 Begin – tot okt/nov,

Doelgericht werken:

60 minuten extra leestijd Inzet effectieve methode voortgezet technisch lezen Estafette aanpak Effectieve instructie + begeleide oefening Stillezen Thuis extra lezen Zwakke spellers: pre- en reteaching

3.

Tussenmeting 1 oktober

4.

Interventie periode 2 (okt – jan.) Hoofdmeting1 januari

Tussenmeting Lees- en spellingvaardigheden toetsen bij de zwakke lezers en spellers. Handelingsplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen. Doelgericht werken

Afname DMT 1,2,3 Klepel, Brus Bij onvoldoende spellingvaardigheid PI dictee Zie interventie periode 1 Groepsplan bijstellen thuis extra lezen. LOVS Technisch lezen Zonodig AVI en DMT LOVS Spelling LOVS Begrijpend Lezen LOVS Woordenschat

5.

6.

7.

8.

9.

Interventie periode 3 Jan/april Tussenmeting 2 april

Interventie periode 4 April/juni Hoofdmeting 2 juni

Lees en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen Nagaan effectiviteit interventies zwakke lezers

Tussenmeting leesvaardigheid zwakke lezers Nagaan effectiviteit interventies en aanpak bijstellen

Werken met bijgestelde groepsplannen (zie interventieperiode 2) Afname DMT 1,2,3

Vervolg interventieperiode 3 Lees- en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen Effectien interventies vaststellen Advies voor groep 6 opstellen

Protocol Dyslexie

Vaststellen lees en spellingvaardigheid: afname LOVS Technisch lezen zonodig AVI en DMT LOVS Spelling LOVS Woordenschat

J.J. Anspachschool

19

Essentieel: In verband met mogelijke verklaring dyslexie, moet er van de leerlingen met wie -op grond van de gegevens van groep 4- dit schooljaar gewerkt is met een handelingsplan de volgende documenten digitaal aanwezig zijn: - het handelingsplan - daarbij is terug te zien tot welke speciale didactische en/of pedagogische aanpassingen werd besloten en op grond waarvan - een overzicht van alle observatie en toetsgegevens - aanvulling n.a.v. leerlingbesprekingen Extra inzet vooral door gebruik maken van: Ralfi

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

20

Groep 6

1.

Momenten in de tijd Augustus/septem ber

2.

Interventie periode Begin tot okt/nov

3.


4.

Interventie periode 2 Hoofdmeting 1 januari

5.

6.

7.

8.

9.


Interventie periode 4 April/juni Hoofdmeting 2 en eindevaluatie juni

Wat moet er gebeuren

Hoe pakken we het aan

Streefdoelen

Beginsituatie vastleggen van alle leerlingen: plan van aanpak maken voor zwakke lezers en spellers (D/E niveau DMT/Spelling en/of geen beheersing AVI E5


75 % kinderen eind groep 6 beheersingsniveau E6. Voor zwakke lezers M6 Niveau DMT A,B Voor zwakke lezers niveau C

(alleen zwakke leerlingen) groepsplan op- of bijstellen voor zwakke lezers.

Lees en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen Nagaan effectiviteit interventies zwakke lezers Nieuw groepsplan opstellen

Doelgericht werken. Uitbreiding instructietijd. Inzet effectieve methode voortgezet technisch lezen Estafette aanpak Effectieve instructie + begeleide oefening Stillezen Zwakke spellers: pre/re teaching . Thuis extra lezen. Afname DMT 1,2,3 Bij onvoldoende spellingvaardigheid PI dictee Zie interventie periode 1 Groepsplan bijstellen LOVS DMT Technisch lezen, zo nodig AVI en DMT LOVS Spelling 2007 LOVS technisch lezen LOVS Begrijpend Lezen Groepsplan bijstellen

toetsing leesvaardigheid zwakke lezers. Nagaan effectiviteit interventies en aanpak bijstellen

Afname DMT 1,2,3

Vervolg interventieperiode 3 Lees en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen. Effecten interventies vaststellen. Advies voor groep 7 opstellen.

Protocol Dyslexie

Vaststellen lees en spellingvaardigheid: LOVS technisch lezen Zonodig AVI en DMT LOVS spelling

J.J. Anspachschool

21

Essentieel In verband met een mogelijk (late) verklaring dyslexie dit schooljaar, moet er van de leerlingen met wie –op grond van de gegevens van groep 5- dit schooljaar gewerkt is met een handelingsplan de volgende documenten digitaal aanwezig zijn: - het handelingsplan - daarbij is terug te zien tot welke speciale didactische en/of pedagogische aanpassingen werd besloten en op grond waarvan - een overzicht van alle observatie en toetsgegevens - aanvulling n.a.v. leerlingbesprekingen Extra inzet vooral door gebruik maken van: Ralfi,

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

22

Groep 7

1.

Momenten in de tijd Aanvang groep 7 Aug/sept

2.

Interventie periode 1 Aug/okt

3.


4.

Interventie periode 2

5.


6.


7.

8.

9.

Interventie periode 4 April/juni Hoofdmeting 2 en eindevaluatie (juni)



Streefdoelen

Beginsituatie vastleggen van alle leerlingen: plan van aanpak maken voor zwakke lezers en spellers (D/E niveau DMT/Spelling en/of geen beheersing AVI M6

Zie meetmoment2 in groep 6

75% kinderen eind groep 7 beheersingsniveau E7 Voor zwakke lezers M7 Niveau DMT A/B Voor zwakke lezers C

(alleen zwakke lezers) groepsplan bijstellen.

Uitbreiding instructietijd. Inzet effectieve methode voortgezet technisch lezen Estafette aanpak: Effectieve instructie + begeleide oefening Stillezen Thuis extra lezen Zwakke spellers: pre/re teaching Afname DMT en /of PI dictee Zie interventie periode 1 Thuis extra lezen

Lees en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen Nagaan effectiviteit interventies zwakke lezers Opstellen groepsplan

Tussenmeting leesvaardigheid zwakke lezers. Nagaan effectiviteit interventies en aanpak bijstellen

LOVS Technisch lezen Zo nodig AVI en DMT LOVS begrijpend lezen LOVS spelling nietwerkwoorden Werken met bijgestelde groepssplan (zie interventieperiode 2) Afname DMT 3 (2,1)

Vervolg interventieperiode 3 Lees en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen. Effecten interventies vaststellen. Advies voor groep 8 opstellen.

Protocol Dyslexie

Vaststellen lees en spellingvaardigheid: LOVS technisch lezen Zonodig AVI en DMT LOVS spelling: nietwerkwoorden en werkwoorden

J.J. Anspachschool

23

Essentieel: Als er een leerling in de loop van dit (of vorig) schooljaar is ingestroomd en er duidelijke kenmerken zijn van dyslexie, dan is het van belang om dit schooljaar ervoor te zorgen dat de volgende documenten digitaal aanwezig zijn: - het handelingsplan - daarbij is terug te zien tot welke speciale didactische en/of pedagogische aanpassingen werd besloten en op grond waarvan - een overzicht van alle observatie en toetsgegevens - aanvulling n.a.v. leerlingbesprekingen Extra inzet vooral door gebruik maken van: Ralfi,

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

24

Groep 8

1.

Momenten in de tijd Aanvang groep 8 Aug/sept

2.

Interventie periode 1 Aug/okt

3.

Tussenmeting 1 november

4.

Interventie periode 2

5.


6.


7.

8.

9.

Interventieperiode 4 April/juni Hoofdmeting 2 en eindevaluatie



Streefdoelen

Beginsituatie vastleggen van alle leerlingen: plan van aanpak maken voor zwakke lezers en spellers (D/E niveau DMT/Spelling en/of geen beheersing AVI M7


75% kinderen eind groep beheersingsniveau E8/AVI plus Voor zwakke lezers E7 Niveau DMT A,B Voor zwakke lezers niveau C Doelgericht werken: alle kinderen eind groep 8 minimaal AVI Plus beheersingsniveau Voor zwakke lezers niet meer dan twee AVI instructieniveaus achterstand.

Uitbreiding instructietijd Inzet effectieve methode voortgezet technisch lezen Estafette aanpak: effectieve instructie + begeleide oefening Stillezen Thuis extra lezen Zwakke spellers: pre- en reteaching alleen zwakke leerlingen groepsplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen.

Lees en schrijfvaardigheid toetsen van alle leerlingen Nagaan effectiviteit interventies zwakke lezers Advies voor voortgezet onderwijs opstellen in onderwijskundig rapport

Meting leesvaardigheid zwakke lezers. Nagaan effectiviteit interventies en aanpak bijstellen

Afname DMT of Screeningsinstrument dyslexie? Uitbreiding instructietijd. Inzet effectieve methode voortgezet technisch lezen Zwakke spellers: prereteaching Thuis extra lezen. LOVS technisch lezen LOVS Spelling LOVS begrijpend lezen

Werken met bijgestelde groepsplannen (zie interventieperiode 2) Afname DMT 1,2,3

Vervolg interventieperiode 3 Effecten interventies vaststellen.

Protocol Dyslexie

Afname AVI en DMT

J.J. Anspachschool

25

Essentieel: Als er een leerling in de loop van dit (of vorig) schooljaar is ingestroomd en er duidelijke kenmerken zijn van dyslexie, dan is het van belang om dit schooljaar ervoor te zorgen dat de volgende documenten digitaal aanwezig zijn: - het groepsplan - daarop is terug te zien tot welke speciale didactische en/of pedagogische aanpassingen werd besloten en op grond waarvan - een overzicht van alle observatie en toetsgegevens - aanvulling n.a.v. leerlingbesprekingen Extra inzet vooral door gebruik maken van: Ralfi,

Protocol Dyslexie

J.J. Anspachschool

26

Afsprakenkaart van - ---------(Deze kaart gaat in per:.............) (geldig tot nieuwe afspraken gemaakt worden tussen leerling, leerkracht, ouders en IB-er) voor mij is geregeld: (alleen de aangekruiste aanpassingen gelden) Toetsen Algemeen

Lezen

Spelling

Taal

Topografie Materiaalgebruik

Handtekening leerling:

__________________

Protocol Dyslexie

0 Ik krijg geen tijdsdruk bij het maken van toetsen 0 De volgende toetsen mag ik (geheel of gedeeltelijk mondeling doen: • Topo-toetsen • Aardrijkskunde • Geschiedenis • Natuurkunde • Taal • ------------• ------------• ------------0 Onvoldoende gemaakte toetsen mag ik mondeling herkansen 0 Ik krijg vergrote teksten bij toetsen 0 Ik krijg auditieve ondersteuning bij teksten bij zaakvakken en/of toetsen 0 Ik hoef niet onvoorbereid hardop te lezen 0 Ik mag gebruik maken van een daisy-speler 0 Opdrachten die niets met spelling te maken hebben worden alleen beoordeel op inhoud 0 Herhalingsfouten worden als één fout gerekend 0 Ik mag bij dictees op de computer gebruik maken van de spellingcontrole in Word 0 Bij Engels worden aparte spellingcijfers gehanteerd; spelling telt niet mee in andere onderdelen. 0 Ik mag gebruik maken van een spellingplacemat 0 Schriftelijke opdrachten worden beperkt door gebruik pc of kopieerblad 0 Ik maak de helft van de taalopdrachten schriftelijk, de rest mondeling 0 Stelopdrachten mogen wat korter zijn 0 Het werkstuk is van 0 De hoeveelheid topografie wordt beperkt tot de rijtjes bij A 0 De topografiekaart wordt vergroot op A3 0 Ik mag altijd een woordenboek gebruiken, behalve bij woordenschattoetsen 0 Ik mag altijd een tafelkaart gebruiken, ook bij toetsen 0 Ik mag altijd een rekenmachine gebruiken, ook bij toetsen

Handtekening ouder(s):

__________________

Handtekening ib-er:

________________

J.J. Anspachschool

27

Schoolspecifiek Protocol Dyslexie J.J. Anspachschool Dongen

Recommend Documents