2014
Protocol dyslexie
Protocol dyslexie Inleiding ‘Dyslexie betekent letterlijk: niet kunnen lezen1. De term komt uit het latijn, want dys = niet goed functioneren, lexis = taal of woorden. Bij dyslexie gaat lezen, spellen en ook zelf schrijven, gezien de leeftijd en het onderwijsniveau, veel te moeizaam, terwijl iemand wel een gemiddelde intelligentie heeft. Er is alleen sprake van dyslexie als er geen andere oorzaken zijn die de leesproblemen kunnen verklaren. Bij dyslexie kunnen zowel leesals spellingsproblemen voorkomen, maar deze komen ook los van elkaar voor. Officieel wordt dyslexie in Nederland aangeduid als: "Een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau." Hardnekkigheid is een belangrijk kenmerk van dyslexie, niet alleen bij het leren lezen en spellen, maar ook bij het snel en vlot kunnen lezen.’ In het protocol van onze school geven we aan: - welke stappen en welke interventies we nemen als er signalen van dyslexie zijn. - de stappen die er nodig zijn voor het aanvragen van een onderzoek. - welke begeleiding leerlingen krijgen als er dyslexie gediagnosticeerd is.Zorg dat het beleid
en de procedure helder in de Schoolgids staan.
Het ABCDE principe Zodra dyslexie is vastgesteld, werken we volgens het zogenaamde ABCDE principe: Accepteren Begrijpen Compenseren Dispenseren Extra hulp
Accepteren De leerling zelf, maar ook zijn/haar omgeving moet accepteren dat de problemen die zich bij de taalontwikkeling voordoen (schrijven en lezen), niet te wijten zijn aan de leerling (inzet of intelligentie) maar aan de dyslexie. De dyslexie gaat niet over, maar de leerling kan wel leren er mee om te gaan. De leerkracht en de intern begeleider (IB-er) er begeleiden dit proces door individuele gesprekken met kind en ouders en groepsgesprekken.
1
Bron: 20110214 http://www.steunpuntdyslexie.nl/wat-is-dyslexie
1
Begrijpen Wij als school weten wat dyslexie is en hoe we de kenmerken ervan kunnen herkennen. We weten ook wat de zwakke plekken maar vooral ook de sterke kanten van een dyslectische leerling zijn en kunnen van daaruit een goede begeleiding geven.
Compenseren Voor de dyslectische leerling geldt– individueel bepaald – een aantal compenserende maatregelen. Dit wordt beschreven in het verslag van de dyslexieverklaring. Bijvoorbeeld: gebruik van tekstverwerker met spellingcontrole, gebruik van gesproken boeken en in de toekomst mogelijk ook de Daisyspeler .
Dispenseren Voor de dyslectische leerling geldt – individueel bepaald – een aantal dispenserende maatregelen. Dit wordt besproken in het verslag van de dyslexieverklaring. Bijvoorbeeld: minder opgaven, of meer tijd bij proefwerken, mondeling i.p.v. schriftelijk overhoren, spelfouten niet meerekenen bij andere vakken dan spelling.
Extra hulp De extra hulp wordt beschreven in het verslag van de dyslexieverklaring. Dit wordt uitgevoerd binnen de mogelijkheden van onze school.
2
Dyslexieprotocol groepen 1 en 2 Stappenplan: Na ieder meetmoment wordt bekeken wat er van het stappenplan wordt ingezet. Deze stappen zijn: 1. 2. 3. 4. 5.
Signalering door de leerkracht Bespreken met de IB-er Invullen dyslexielijst- signaleringslijst dyslexie groep 1 en 2 Interventies inzetten Evaluatie
3
Meetmoment 1 in november groep 1 Vastleggen spraak-/taalontwikkeling van nieuwe kinderen. -
Observaties KIJK (observatiesysteem kleuters) Erfelijke factoren vanuit intake Informatie vanuit peuteropvang
-
Eventueel afname peutercito of TAK (taaltoets anderstalige kinderen)
Interventieperiode 1 van november tot maart groep 1 Stimuleren spraak-/taalontwikkeling. -
Handelingsplan in de groep Handelingsplan in de groep (individueel plan) Groepshandelingsplan (samen met klein groepje leerlingen) Remedial Teaching (binnen of buiten de groep)
-
Logopedie (buiten school) Groepshandelingsplan (samen met klein groepje leerlingen) Remedial Teaching (binnen of buiten de groep) Logopedie (buiten school)
Meetmoment 2 in maart / juni groep 1 Meten effectiviteit van de stimulering spraak-/taalontwikkeling. - Afnemen Cito Taal voor Kleuters E1 - Observaties KIJK Interventieperiode 2: maart tot einde van het schooljaar van groep 1 Stimuleren spraak-/taalontwikkeling en het fonemisch bewustzijn. - In Groepsplan Taal - Ondersteuning (binnen of buiten de groep) - Logopedie (buiten school) N.B. In juni wordt bekeken of de genoemde interventies direct in groep 2 voortgezet gaan worden. Meetmoment 3 in november / januari groep 2 Vaststellen: beginnende geletterdheid, mondelinge taalontwikkeling, auditieve en visuele waarneming, signalering uit de checklist ‘vroeg onderkenning dyslexie’. -
Afnemen Cito Taal voor kleuters M2 Observaties KIJK (bij een achterstand van 4 maanden of meer bij de items die bij meetmoment 3 zijn genoemd, wordt de signaleringslijst voor dyslexie ingevuld, aangezien er dan risicofactoren aanwezig zijn) Zie bijlage 1.
-
Evaluaties interventies periode 2
4
Interventieperiode 3 in januari / mei groep 2 Verder stimuleren spraak-/taalontwikkeling, de letterkennis en het fonemisch bewustzijn. - In Groepsplan -
Remedial Teaching (binnen of buiten de groep) Logopedie (buiten school)
Meetmoment 4 in maart / mei groep 2 Vaststellen verloop spraak-/taalontwikkeling bij de lV en V kinderen ‘Taal voor kleuters’/ cito toets. Toetsen technische leesvaardigheid van lezende kleuters. - Evaluaties, interventies -
Extra afname Taal voor Kleuters / Cito toets Observaties KIJK Signaleringslijst invullen Eventueel voorschotbehandeling logopedie.
Interventieperiode 4 eind groep 2. Verder zoals hierboven beschreven staat, stimuleren spraak-/taalontwikkeling, de letterkennis en het fonemisch bewustzijn. - Zie interventieperiode 3. - Overdragen gegevens leerlingen naar groep 3.
5
Dyslexieprotocol groep 3 Stappenplan: Na ieder meetmoment wordt bekeken wat er van het stappenplan wordt ingezet. De stappen die doorlopen worden staan hieronder. Signalering door de leerkracht Bespreken met de IB-er Invullen dyslexielijst Interventies inzetten Evaluatie: beslissing om het af te ronden.
6
Interventieperiode 1: begin schooljaar-herfst Vastleggen beginsituatie alle leerlingen. Ondersteunen mogelijke risicoleerlingen m.b.t. het technisch lezen en de fonologische verwerking. - Overdrachtsgegevens van groep 2 naar groep 3 gebruiken: KIJK lijsten/ leerlingvolgsysteem KIJK , de indicatielijst dyslexie, ‘Taal voor kleuters’ /Cito toets. - Fonologie trainen (klankoefeningen, oefeningen voor synthese en analyse), zowel klassikaal als individueel. - Verlengde instructie (steraanpak). Veilig & Vlot (hoort bij methode Veilig Leren Lezen van groep 3) - Inzet Spreekbeeld (methode voor klankinoefening door gebaren) - Voorschotbehandeling logopedie. Meetmoment 1 in oktober - Vaststellen lees- en schrijfvaardigheid (foneem-/grafeemkoppeling) van leerlingen die onvoldoende scoren op de toetsen van de leesmethode en van wie de indicatielijst dyslexie is ingevuld. - Afnemen herfstsignalering (de tijd, die de leerling nodig heeft voor de toets is een belangrijke aanwijzing voor de mate van automatisering). Interventieperiode 2: oktober/november Ondersteunen risicoleerlingen technisch lezen. - Samenstellen groep leerlingen, die in aanmerking komt voor extra instructie. - In groepsplan (taal) maken en uitvoeren. - Fonologie trainen (klankoefeningen, oefeningen voor synthese en analyse), zowel klassikaal als individueel. - Verlengde instructie (steraanpak). - Veilig & Vlot - Inzet computerprogramma VLL (Veilig Leren Lezen) - flitsen Meetmoment 2 in januari Toetsen technische leesvaardigheid, letterkennis en spellingvaardigheid alle leerlingen. - Afnemen Cito DMT-toets, kaart 1 (alle leerlingen) door de leerkracht (is vertrouwd) tijdens zelfstandig werken. -
Afnemen Citotoets Spelling M3 en analyseren Afnemen wintersignalering
-
Afnemen woorddictee van de leesmethode (alle leerlingen).
7
Interventieperiode 3: januari/maart Trainen van de letterkennis en de leessnelheid. -
In Groepsplan (lezen) evalueren, opstellen en uitvoeren. Connect inzetten 3 keer per week, 25 minuten per keer. Gebruik maken van verschillende leesvormen: tutorlezen, duo-lezen, voorlezen,
-
koorlezen en samen lezen. Leerlingen boekjes laten lezen thuis en op school: leeskilometers maken.
-
Verlengde instructie (steraanpak). Veilig & Vlot
-
Inzet computerprogramma VLL Flitsen
Meetmoment 3 in maart Toetsen technische leesvaardigheid, letterkennis en spellingvaardigheid alle leerlingen. - Afnemen lentesignalering - Afnemen DMT (Drie Minuten Toets) kaart 1 en 2 (alle leerlingen) - Afnemen AVI (toets leestekst) - Signaleringslijst dyslexie. Interventieperiode 4: maart/april-mei. Automatiseren van het leesproces en oefenen van de spelling. - In Groepsplan (lezen/spellen) evalueren, opstellen en uitvoeren. - Inzet Connect (leesprogramma startende lezers) 2 à 3 keer per week gedurende 25 minuten. - Gebruik maken van verschillende leesvormen: tutorlezen, duo-lezen, voorlezen, koorlezen en samen lezen. - Leerlingen boekjes laten lezen thuis en op school: leeskilometers maken. - Verlengde instructie (steraanpak). - Veilig & Vlot - Inzet computerprogramma VLL Meetmoment 4 in mei/juni Toetsen vaardigheid technisch en begrijpend lezen alle leerlingen. - Afnemen DMT kaart 1,2 en 3 bij alle leerlingen. -
Afnemen AVI en DMT. Afnemen Cito begrijpend lezen E3 en Cito spelling E3 bij alle leerlingen. Na kern 11 de eindsignalering. Signaleringslijst dyslexie.
8
Interventieperiode 5 in juni/juli. Automatiseren van het leesproces en oefenen van de spelling. -
In Groepssplan (lezen/spellen) evalueren, opstellen en uitvoeren. Inzet Connect 3 keer per week gedurende 25 minuten. Gebruik maken van verschillende leesvormen: tutorlezen, duo-lezen, voorlezen,
-
koorlezen en samen lezen. Leerlingen boekjes laten lezen thuis en op school: leeskilometers maken.
-
Verlengde instructie (steraanpak). Veilig & Vlot
-
Inzet computerprogramma VLL Overdragen leerlingen lezen en spelling naar groep 4. In overdrachtslijst noteren bij welke kinderen vermoedens van dyslexie zijn.
9
Dyslexieprotocol groep 4-5-6-7-8 Stappenplan: Na ieder meetmoment wordt bekeken wat er van het stappenplan wordt ingezet. De stappen die doorlopen worden staan hieronder. 1. 2. 3. 4. 5.
Signalering door de leerkracht Bespreken met de IB-er Invullen dyslexielijst Interventies inzetten Evaluatie: beslissing om het af te ronden.
Interventieperiode 1 begin schooljaar. Begeleiden zorgleerlingen lezen en spelling. - Overdrachtsgegevens gebruiken - Uitslag AVI toetsen juni vorig schooljaar en de Eind Cito uitslagen van spelling gebruiken - Groepsplan opstellen n.a.v. resultaten vorig schooljaar en uitvoeren - Bijhouden signaleringslijst dyslexie - Eventueel inzetten ondersteuning - Afnemen vooronderzoek dyslexie door IB - Bespreken vooronderzoek met schoolbegeleidingsdienst, leerkracht en ouders. - Af laten nemen van dyslexieonderzoek. Bij 3 keer een V- score voor spelling en/of lezen, kan onderzoek plaatsvinden via de vergoede weg. Dit betekent dat zowel het onderzoek als de behandeling door de zorgverzekering worden vergoed. De IB-er draagt zorg voor het aanvragen van het onderzoek. Door ONL (onderdeel van Onderwijsadviesdienst) wordt bepaald of een leerling hiervoor in aanmerking komt. - Gebruik van dyslexiekaart. Als dyslexie is vastgesteld, dan wordt een dyslexiekaart door leerkrachten en IB-er gemaakt. Meetmoment 1 in oktober Toetsen technische leesvaardigheid alle leerlingen. - Afnemen AVI toetsen bij alle leerlingen. - Afnemen DMT bij leerlingen, waarbij een vermoeden van dyslexie is en/of onvoldoende op de AVI scoren: (AVI normering in bijlage 4). In groep 4 en 5 voor alle leerlingen, in groep 5 en hoger alle leerlingen die een score hebben van lV , V en VInterventieperiode 2 - Bijhouden signaleringslijst dyslexie. - Eventueel inzetten ondersteuning. Afnemen vooronderzoek dyslexie door IB - Bespreken vooronderzoek met begeleidingsdienst, leerkracht en ouders. - Af laten nemen van dyslexieonderzoek. dyslexieonderzoek Bij 3 keer een V-score voor spelling en/of lezen, kan onderzoek plaatsvinden via de vergoede weg. Dit betekent dat zowel het onderzoek als de behandeling door de zorgverzekering worden vergoed. De IB-er draagt zorg het aanvragen van het onderzoek. Door ONL (Onderwijsadviesdienst) wordt bepaald of een leerling hiervoor in aanmerking komt. - Gebruik van dyslexiekaart. Als dyslexie is vastgesteld, dan wordt een dyslexiekaart door leerkrachten en IB-er gemaakt. Zie bijlage.
10
Meetmoment 2 in januari - Afnemen Cito-Begrijpend lezen bij alle leerlingen. - Toetsen AVI alle leerlingen. - Afnemen Cito-Spelling bij alle leerlingen. - Afnemen DMT bij leerlingen, waarbij een vermoeden van dyslexie is en/of onvoldoende op de AVI scoren: (AVI normering in bijlage 4). In groep 4 voor alle leerlingen, in groep 5 en hoger alle leerlingen die een score hebben van lV, V en V. Interventieperiode 3 januari – juni - Analyse maken van CITO Spelling bij de lV, V en V -leerlingen - In Groepsplan vermelden, interventies uitvoeren. - Bijhouden signaleringslijst dyslexie. - Eventueel inzetten ondersteuning - Afnemen vooronderzoek dyslexie door IB - Bespreken vooronderzoek met begeleidingsdienst, leerkracht en ouders. - Af laten nemen van dyslexieonderzoek. dyslexieonderzoek Bij 3 keer een V- score voor spelling en/of lezen, kan onderzoek plaatsvinden via de vergoede weg. Dit betekent dat zowel het onderzoek als de behandeling door de zorgverzekering worden vergoed. De IB-er draagt zorg het aanvragen van het onderzoek. Door ONL wordt bepaald of een leerling hiervoor in aanmerking komt. - Gebruik van dyslexiekaart. Als dyslexie is vastgesteld, dan wordt een dyslexiekaart door leerkrachten en IB-er gemaakt. Zie bijlage. Meetmoment 3 in juni - Toetsen AVI alle leerlingen. - Afnemen Cito-Spelling bij alle leerlingen. - Afnemen DMT bij leerlingen, waarbij een vermoeden van dyslexie is en/of onvoldoende op de AVI scoren: (AVI normering in bijlage 4). In groep 4 voor alle leerlingen, in groep 5 en hoger alle leerlingen die een score hebben van lV , V en V. Interventieperiode 4 juni tot einde schooljaar - Analyse maken van CITO Spelling bij de lV, V en V- leerlingen - In Groepsplan vermelden en interventies toepassen. - Bijhouden signaleringslijst dyslexie. 2. - Eventueel aanvragen voor volgend schooljaar ondersteuning - Afnemen vooronderzoek dyslexie door IB - Bespreken vooronderzoek met begeleidingsdienst, leerkracht en ouders. - Af laten nemen van dyslexieonderzoek. dyslexieonderzoek Bij 3 keer een V- score voor spelling en/of lezen, kan onderzoek plaatsvinden via de vergoede weg. Dit betekent dat zowel het onderzoek als de behandeling door de zorgverzekering worden vergoed. De IB-er draagt zorg het aanvragen van het onderzoek. Door ONL wordt bepaald of een leerling hiervoor in aanmerking komt. - Gebruik van dyslexiekaart (zie bijlage). Als dyslexie is vastgesteld, dan wordt een dyslexiekaart door leerkrachten en IB-er gemaakt. Overdragen leerlingen lezen en spelling naar volgende groep.
11
Bijlage 1: Normering dyslexie voor spelling
Woorddictee en zinnendictee De dyslectische leerlingen worden tijdens het woorddictee op categoriefouten beoordeeld en krijgen dan geen aangepaste normering. Woorden die niet bij de spellingscategorie van het woordpakket horen worden niet fout gerekend. Op het rapport wordt vermeld dat de leerling volgens dyslectische normering is beoordeeld. Voor alle leerlingen geldt dat een woord dat twee keer voorkomt en beide keren fout wordt geschreven, als één fout telt. Als een leerling, die wel dyslexie heeft, de aparte beoordeling niet nodig heeft, kan in overleg met IB en ouders besloten worden de leerling volgens de gewone normering te beoordelen.
12
Bijlage 2: Dyslexiekaart
Voor (naam invullen) wordt op de volgende gebieden compensatie geboden vanwege dyslexie.
Lezen: Er wordt meer tijd geboden Aangepaste normering bij het AVI lezen Begrijpend leesteksten worden voorgelezen door de leerkracht of tutor geen leesbeurten hardop
Spelling: Er wordt meer tijd geboden voor: Aangepaste normering Extra (voor-) instructie
dictee
taaloefeningen
13
Andere vakken: Pre-teaching bij zaakvakken Mondeling overhoren Verwerking met de computer met spellingcontrole Er wordt meer tijd geboden
Hulpmiddelen: De leerling mag hulpmiddelen gebruiken bij: vergrote versie spellingkaart
