Praktijkbeschrijving MEI 2013
Door: Marleen Kieft & Edith Hilbink, Oberon
Schiedam: leren en lez en voor het leven LIFE College, Bibliotheek Schiedam en Stichting Welzijnswerk Schiedam
Annemarie Verhaagen was voorheen docent Nederlands en zorgcoördinator, en is sinds 2006 schoolopleider, trainer en docentencoach. Sinds twee jaar combineert ze deze functie met het projectleiderschap van LIFE Lab bij het LIFE College. Vanuit de bibliotheek zijn Annette Kerklaan en Theo Schilthuizen bij de samenwerking met het LIFE College betrokken. Annette Kerklaan is sinds 2011 vanuit de Bibliotheek Schiedam werkzaam in de mediatheek op school (oftewel: LIFE Media). Theo Schilthuizen is manager (lid van het directieteam) van de Bibliotheek Schiedam en heeft educatie in zijn portefeuille.
LIFE College LIFE College is een innovatieve school waar leerlingen terecht kunnen voor alle vmbo-niveaus en waar ze ook na het vmbo door kunnen stromen naar het mbo. Het telt een groeiend aantal leerlingen, op dit moment ongeveer 600 vmbo- en 420 mbo-leerlingen. LIFE College hanteert een ‘van 8 tot 8’-concept waarbij onderwijs, bibliotheek en welzijnswerk samenwerken. LIFE College biedt onderwijs voor leerlingen van 12 tot 23 jaar, die vaak in achterstandssituaties opgroeien. De school biedt dan ook meer dan alleen onderwijs – het motto van de school is ‘LIFE College: de school van je leven!’. Naast Nederlands, wiskunde en andere examenvakken, leren jongeren ook hoe om te gaan met financiën en wat goed burgerschap inhoudt. De combinatie jongerenwerk, bibliotheek en onderwijs komt daarbij goed van pas.
De Bibliotheek Schiedam De Bibliotheek Schiedam heeft nadrukkelijk gekozen voor de nieuwe koers van verspreiding over de stad. De vestiging in Schiedam Noord is begin 2013 gesloten en in plaats daarvan zijn er twee deelvestigingen gekomen: een aparte jeugdbibliotheek (De Klinker) en een locatie in een zorg- en dienstencentrum (De Nieuwe Harg) met een collectie speciaal afgestemd op ouderen. Zelfs in de plaatselijke sauna en ziekenhuis is de bibliotheek te vinden. Slogan van de Bibliotheek Schiedam is dan ook ‘Wij leveren een bij de klantwens passend nieuw serviceconcept, tegen reële kosten en met een aantrekkelijke presentatie!’. PRAKTIJKBESCHRIJVING SCHIEDAM | 1
Sc hool, bibliotheek & jongerenwerk w er ken s amen Uniek aan de samenwerking in Schiedam is dat die gerealiseerd wordt door drie partners: LIFE College, de Bibliotheek Schiedam en Stichting Welzijnswerk Schiedam (jongerenwerk). De ontwikkelaars van het concept LIFE Lab maakten een duidelijke keuze voor het werken aan taalachterstanden en het voorkomen van voortijdig schoolverlaten. Daarom werd er al in een vroeg stadium vanuit de school samenwerking gezocht met bibliotheek en jongerenwerk. In de mediatheek (LIFE Media) werkt niet alleen de informatiespecialist van de bibliotheek, Annette Kerklaan, maar zijn ook de jongerenwerkers aanwezig. Zij voeren er gesprekken met jongeren, maar staan soms ook achter de uitleenbalie. Deze samenwerking met jongerenwerkers in de mediatheek is een succesfactor. ‘Om deze doelgroep te begrijpen, moet je weten wat je doelgroep bezighoudt’, vertelt Kerklaan. ‘Juist dat kan de drempel om te gaan lezen voor de jongeren verlagen.’ De aanwezigheid van jongerenwerkers in de mediatheek heeft nog meer voordelen volgens de informatiespecialist. ‘Jongerenwerkers kennen de leerlingen goed en weten wat er speelt. Omdat zij ook aanwezig zijn in LIFE Media is het voor mij mogelijk het kunstje van hen af te kijken. Hoe gaan zij om met de leerlingen? Deze kennis kan ik inzetten bij het benaderen van jongeren en bij hun keuze voor een boek.’ LIFE College in één oogopslag
D e mediat heek: L IFE Media LIFE Media is de fysieke mediatheek en biedt een boekencollectie in de school. Leerlingen en medewerkers van de school kunnen er dus boeken, films, tijdschriften en games uit de vaste collectie lenen, maar kunnen deze ook via Biebsearch uit externe bibliotheken aanvragen. De aangevraagde media worden twee keer per week bezorgd op school. Er is bewust gekozen voor boeken in de school, zo licht projectleider Annemarie Verhaagen toe. ‘Jongeren stappen nu eenmaal niet gauw uit zichzelf naar de bibliotheek, dus we moeten de bibliotheek naar binnen halen en op een laagdrempelige en aantrekkelijke manier vormgeven. Dat is ons gelukt in LIFE Media, er worden veel boeken geleend.’ Het voordeel van het feit dat LIFE Media voor meerdere doeleinden gebruikt wordt (zie figuur hierboven) is dat leerlingen makkelijk binnen komen lopen.
PRAKTIJKBESCHRIJVING SCHIEDAM | 2
De collectie van ongeveer 1.500 boeken in LIFE Media is eigendom van de bibliotheek. Wel is er vanuit de school eenmalig een bedrag ter beschikking gesteld om de collectie uit te breiden en nieuwe boeken toe te voegen. Het was belangrijk leerlingen en docenten hierbij te betrekken. ‘We hebben leerlingen en docenten mondeling en via posters gevraagd om mee te denken’, vertelt Kerklaan. ‘Hoewel het niet zoveel reacties heeft opgeleverd, is mijn band met leerlingen en docenten hierdoor wel verbeterd.’ De Bibliotheek Schiedam is verantwoordelijk voor de collectie. De collectie wordt beheerd en uitgevoerd door Annette Kerklaan. In de praktijk is het zo dat in de bibliotheek een voorselectie voor de collectie wordt gemaakt en dat Kerklaan vervolgens nagaat of deze aansluit bij de doelgroep op het LIFE College. Zij geeft aan dat het voor deze doelgroep erg belangrijk is snel te handelen. Als ze al iets willen hebben, dan willen ze het meteen en anders hoeft het niet meer’, benadrukt Kerklaan. ‘Films en games worden door de leerlingen ook veel gedownload, daar kunnen we als bibliotheek niet tegenop omdat we altijd te maken hebben met een administratieve verwerkingsperiode’, zegt Kerklaan. Dit is waarschijnlijk ook de verklaring voor het feit dat er veel meer romans en informatieve boeken worden uitgeleend dan games en dvd’s. Maar als leerlingen iets willen hebben dat niet in LIFE Media aanwezig is, probeert ze het zo snel mogelijk via Biebsearch op school te laten komen. Vanuit de bibliotheek en de gemeente Schiedam bestaat het voornemen om het mediatheekconcept van het LIFE College uit te breiden naar meerdere scholen. Manager Schilthuizen licht toe: ‘Op dit moment is de samenwerking op het LIFE College nog uniek in Schiedam, maar er bestaan plannen om elementen ervan toe te passen op andere scholen. Op een gymnasium zal het concept anders zijn dan op het LIFE College, maar het idee van de mediatheek als centrum in de school, die de “place to be” is en betrouwbare informatie biedt, is voor alle scholen aantrekkelijk.’
H et concept : LIFE L ab Er worden allerlei activiteiten door LIFE Lab georganiseerd. Deze activiteiten zijn gecentreerd rond vijf thema’s: welkom, continenten, helden, toekomst en afscheid. Binnen deze thema’s worden projecten vormgegeven, waar lessen aan gekoppeld worden, naschoolse activiteiten bij worden georganiseerd en waar de collectie op aangepast wordt. Om dit vorm te geven wordt door de bibliotheek, de school en jongerenwerk samengewerkt. Gezamenlijk wordt de inhoudelijke invulling van de activiteiten bepaald, het ‘finetunen’ gebeurt meestal door de school en de bibliotheek. Welzijnswerk is vaak meer verantwoordelijk voor de uitvoering. Zij zorgen er bijvoorbeeld ook voor dat de leerlingen echt naar de activiteiten komen, zorgen voor participatie en het corrigeren van de jongeren. Verhaagen is trots op deze samenwerking en vertelt dat er nu al zo’n 200 leerlingen actief zijn in de naschoolse activiteiten van LIFE Lab: ‘De leerlingen vinden het geweldig’. Er wordt gezamenlijk nagedacht over de inhoudelijke invulling van de activiteiten van LIFE Lab. Jongerenwerkers leiden de activiteiten en LIFE projecten op pedagogisch vlak en zorgen ervoor dat leerlingen zich gedragen.
‘Bewustwording van de belevingswereld van de jongeren helpt jongeren binnen het onderwijs te houden en helpt bij het bevorderen van lezen. Leesbevordering leidt tot betere leerprestaties. Dat maakt de samenwerking zo cruciaal.’
Eén cult uur De vraag is natuurlijk hoe je een goede samenwerking tussen de betrokken medewerkers afkomstig uit school, bibliotheek en welzijnswerk realiseert. Verhaagen geeft aan dat er veel aandacht besteed is aan ‘teambuilding’ tussen betrokken medewerkers vanuit school, bibliotheek en welzijnswerk. ‘Doel daarvan was om één cultuur te creëren’, vertelt ze. ‘We willen het niet hebben over wij en zij, we werken onder één naam: LIFE Lab en we PRAKTIJKBESCHRIJVING SCHIEDAM | 3
zijn allemaal LIFE Lab’ers. Formeel gezien zijn de LIFE Lab’ers bij verschillende organisaties in dienst waardoor we altijd te maken hebben met verschillende cao’s, salarissen en bevoegdheden, maar informeel gezien is iedereen in dienst van LIFE Lab.’ Op verschillende manieren is gewerkt aan de samenwerking onderwijs, bibliotheek en welzijnswerk: • Er werden werkgroepen opgericht rond leesbevordering, mediawijsheid en informatievaardigheden met daarin vertegenwoordigers van de bibliotheek en de school. • De betrokkenheid onder medewerkers werd vergroot door bijeenkomsten over het concept LIFE Lab te organiseren voor docenten. • Er werd een tweedaagse cursus gegeven voor alle docenten over het belang van leesbevordering (met name gericht op docenten in de onderbouw). • Er werd een workshop gegeven van Iliass El Hadioui over jongerencultuur. Verhaagen vindt de aandacht voor jongerencultuur van groot belang. ‘LIFE Lab bevindt zich in de tussenruimte tussen de straat en de school, maar we willen de straatcultuur de school ook niet binnenhalen. Het is niet de bedoeling dat we de leerlingen ‘een box’ geven en de straattaal overnemen. Ons doel is om de overstap van de straatladder naar de maatschappelijke ladder mogelijk te maken en ervoor te zorgen dat leerlingen op de maatschappelijke ladder kunnen klimmen. LIFE Lab moet deze overstap mogelijk maken.’
De Rotterdammer Iliass El Hadioui is socioloog en houdt zich bezig met jongerenculturen. Hij heeft onder andere het boek ‘Hoe de straat de school binnendringt’ geschreven en geeft workshops over de relatie tussen schoolcultuur, thuiscultuur en straatcultuur. Hij laat zien hoe er een ‘match’ of ‘mismatch’ tussen deze culturen kan ontstaan en hoe het onderwijs of andere betrokkenen hier op in kunnen spelen.
L ees bevorder ing De school is doordrongen van de grote rol die lezen speelt bij het verbeteren van leerprestaties en succes in de (studie)loopbaan van leerlingen. Daarom speelde lezen en daarmee ook de samenwerking met de Bibliotheek Schiedam al bij het uitdenken van het concept door de projectgroep (directeur school, directeur bibliotheek en directeur welzijnswerk) een belangrijke rol. Informatiespecialist Annette Kerklaan ontwikkelt in samenwerking met docenten programma’s en lessen voor leesbevordering. Een goede samenwerking met docenten is er niet zomaar ineens. ‘Het is belangrijk om in relaties te investeren en enthousiaste mensen om je heen te verzamelen. Mensen vertellen dat ze moeten gaan werken aan leesbevordering werkt niet. Kijk welke docenten het leuk vinden en ga samen met hen verder nadenken over de mogelijkheden.’ Om het lezen door de Schiedamse leerlingen te stimuleren is het noodzakelijk te weten wat de leerlingen bezighoudt. De samenwerking met de jongerenwerkers en de cursus van El Hadioui helpen hierbij. Ook geeft Kerklaan aan dat juist bij deze doelgroep een persoonlijke benadering essentieel is. Het is dus een voordeel dat de jongerenwerkers de leerlingen vaak al goed kennen van de straat en zij makkelijk contact met ze maken. Een voorbeeld van een persoonlijke benadering is de Facebook-pagina die LIFE Lab heeft. Hier worden onder andere boekbeschrijvingen en aankondigingen van activiteiten van LIFE Lab op gezet door Annette Kerklaan en de jongerenwerkers. Een persoonlijk poppetje (Annette Kerklaan) deelt dan bijvoorbeeld het volgende mee:
PRAKTIJKBESCHRIJVING SCHIEDAM | 4
De kleuren van het get to Thema’s: WOII, Polen, Jodenvervolging, onderdrukking, vernedering, vernietiging, verzet. Warschau, oktober 1940 Het stadsdeel waarin Misja woont, wordt omgevormd tot getto. Alle joden uit Warschau en omgeving worden in het getto samengeperst en opgesloten. Ziektes, honger & deportaties roeien de bevolking langzaam maar zeker uit. Maar Misja wil zich niet zomaar bij de situatie neerleggen… Hou je nog niet echt van lezen, dan is deze aangrijpende graphic novel misschien iets voor jou. Aantrekkelijke vormgeving, weinig tekst & mooie illustraties.
Wat doet het LIFE College aan lees bevorder ing? • Leerlijn leesbevordering ontworpen door LIFE College en LIFE Media. • 15 minuten per dag vrij lezen in de onderbouw. • Klassikaal ruilen. Iedere klas gaat met de mentor een keer in de drie weken naar LIFE Media om een boek te ruilen, te lenen of te verlengen. • Schrijversbezoeken in LIFE Media voor de hele school. Kerklaan vertelt enthousiast: ‘Na het schrijversbezoek van Maren Stoffels gingen haar boeken als warme broodjes over de toonbank! Leerlingen die voor haar komst nog nooit van haar gehoord hadden, vroegen haar tijdens het bezoek massaal om handtekeningen en er wordt nog steeds veel naar de boeken gevraagd.’ • Biebsearch en 4you! • Facebook-pagina voor leerlingen met boekentips. • LIFE Lentor voor zwakke lezers. De school stimuleert dat leerlingen met taalachterstanden in de onderbouw dagelijks twintig minuten (hardop) lezen. Hoe? Docenten leiden mbo-leerlingen op als LIFE Lentor om samen met zwakke lezers te gaan lezen. Voorheen was dit vrijwillig, maar LIFE College denkt na over een systeem waarbij het voor mbo-leerlingen verplicht wordt een aantal studiepunten te halen waarmee ze laten zien dat ze betrokken zijn geweest bij de school. Voor LIFE Lentor kun je dan studiepunten krijgen.
M ediaw ijsheid Binnen LIFE College is een ontwikkelgroep gestart die zich bezighoudt met het ontwikkelen van materiaal op het gebied van mediawijsheid en informatievaardigheden. In deze ontwikkelgroep wordt door docenten, de bibliotheek en coördinatoren nagedacht over bijvoorbeeld een protocol voor sociale media. De ontwikkelgroep legt zo’n protocol dan bij de directie voor zodat het vervolgens ook echt in de school geïmplementeerd kan worden. Zo is het bijvoorbeeld de bedoeling dat er een lessenserie mediawijsheid en informatievaardigheden ontwikkeld wordt die bij de vakken maatschappijleer (vmbo) en burgerschap (mbo) ingezet kan worden. Het ontwikkelen van ‘de 10 geboden voor sociale media’ met de volgende stelregels is hier een voorloper van: • Cyberpesten: DOE ER NIET AAN MEE! • Houd je wachtwoorden altijd geheim. Zo bescherm je jezelf tegen internetcriminaliteit. • Wees altijd respectvol. Bedenk hoe je het zelf vindt als er info over jou wordt gepost die niet leuk is voor jou. • Accepteer alleen mensen die je kent. Mensen die je niet kent, hoeven niet te zijn wie ze zeggen te zijn. PRAKTIJKBESCHRIJVING SCHIEDAM | 5
Evaluatie Binnen LIFE Lab wordt geëvalueerd, maar nog niet systematisch. De bibliotheek evalueert hoeveel en wat er geleend wordt in LIFE Media en welzijnswerk houdt de aanmeldingen voor de activiteiten bij. Hoe is de deelname aan activiteiten en wie doen er dan mee? Hoeveel inschrijvingen zijn er en welke leerlingen zijn er echt actief? De cijfers worden in de projectgroep geëvalueerd. Projectleider Verhaagen: ‘De afgelopen periode hebben we ons meer met de invulling van LIFE Lab beziggehouden dan met de evaluatie ervan, maar het is wel de bedoeling dat er iets met de cijfers gebeurt. Wat we wel weten is dat de leerlingen relatief veel lezen en dat is een mooie ontwikkeling.’
Kennis en vaardigheden Tijdens het gesprek met de betrokkenen van LIFE Lab kwamen vanzelfsprekend de benodigde kennis en vaardigheden ter sprake. Hierboven is al beschreven wat het succes van een goede samenwerking is, maar hoe ziet dan een goede mediathecaris eruit? Wat moet hij of zij in huis hebben? Volgens Annette Kerklaan staan hierbij een aantal aspecten centraal:
Met name de persoonlijke benadering is belangrijk, benadrukt mediathecaris Kerklaan. ‘Vmbo-leerlingen hebben veel meer een persoonlijke benadering nodig dan vwo-leerlingen.’ Ze probeert leerlingen echt te volgen, hun naam te onthouden en niet alleen een boekentip te geven, maar ook achteraf te vragen hoe ze het boek vonden. Ook richting docenten heeft het bij haar gewerkt om persoonlijke contacten te zoeken met docenten. Zo heeft ze tijdens een docentenbijeenkomst een Prezi-presentatie gegeven met haar persoonlijke leesautobiografie. Daardoor raakte ze een persoonlijke snaar en ontstond er als vanzelf met veel docenten een gesprek.
Str at egie vanuit de bibliotheek Interessant is de manier waarop de Bibliotheek Schiedam zich op strategisch niveau beweegt in het educatieve veld. De bibliotheek zit aan de LEA-tafel (Lokale Educatieve Agenda), kent schoolbesturen, houdt contacten met de drie wethouders van cultuur, onderwijs en economische zaken, en hun ambtenaren. ‘De kans van slagen is het grootst als die driehoek van wethouders de bibliotheek kent, goed weet wat je aan het doen bent en bovendien doordrongen is van de waarde die je levert’, meent bibliotheekmanager Schilthuizen. Daarom onderhoudt de bibliotheek structureel contact met hen, op directieniveau. Ook organiseert de bibliotheek informatieavonden voor raadsleden om te laten zien ’wie we zijn en wat we doen’. ‘Het is belangrijk dat ze zien dat het goed samenwerken is met de Bibliotheek Schiedam, de bibliotheek levert waarde!’
L inks www.lifecollege.nl www.debibliotheekschiedam.nl www.lezenvoordelijst.nl www.kunstvanlezen.nl
PRAKTIJKBESCHRIJVING SCHIEDAM | 6
