Meerjarenbeleidskompas 2016 – 2019 - Lezen, Leren en Verbinden -
November 2015
Inhoudsopgave Samenvatting ........................................................................................................... 3 Inleiding ................................................................................................................... 5 De toekomst van de openbare bibliotheek .................................................................... 6 Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) ................................................... 7 Publieke waarden van de bibliotheek ...................................................................... 7 Kernfuncties van de bibliotheek ............................................................................. 7 Unesco manifest .................................................................................................. 7 Verantwoordelijkheden overheden binnen het stelsel ................................................ 7 Het netwerk van bibliotheken ................................................................................ 7 Missie Bibliotheek Bollenstreek .................................................................................... 8 Motto of mission statement ................................................................................... 8 Kernwaarden ....................................................................................................... 8 Onze invulling in programmalijnen ............................................................................... 9 Openingsuren ...................................................................................................... 9 Collectie ............................................................................................................. 9 E-books .............................................................................................................. 9 Uitleenfunctie .................................................................................................... 10 Programmalijn 1: Lezen ........................................................................................... 11 De Leescoalitie .................................................................................................. 11 Voorlezen ......................................................................................................... 11 Leesbevordering ................................................................................................ 11 Leesconsulenten ................................................................................................ 11 Activiteiten ........................................................................................................ 12 Speerpunten programmalijn Lezen ....................................................................... 12 Programmalijn 2: Leren ............................................................................................ 13 Sociaal domein .................................................................................................. 13 Bestrijding Laaggeletterdheid .............................................................................. 13 Mediawijsheid .................................................................................................... 13 Digisterker ........................................................................................................ 14 Speerpunten programmalijn Leren ....................................................................... 14 Programmalijn 3: Verbinden ..................................................................................... 15 Collectie in context ............................................................................................. 15 Ontmoeting ....................................................................................................... 15 Huis van Ontwikkeling ........................................................................................ 15 Speerpunten programmalijn Verbinden ................................................................. 16 Aansluiting op het Sociaal domein ............................................................................. 16 Consequenties voor beleid en organisatie ................................................................... 17 Bibliotheekvestigingen ........................................................................................ 17 Samenwerking................................................................................................... 17 Collectie ........................................................................................................... 17 Vrijwilligers ....................................................................................................... 17 Personeel .......................................................................................................... 18 ICT .................................................................................................................. 18 Financiën .......................................................................................................... 19 Ten slotte ............................................................................................................... 19 Literatuurlijst .......................................................................................................... 19 BIJLAGE I: Evaluatie beleidsperiode 2012-2015 .......................................................... 20 BIJLAGE II: Samenvatting Rapport “Bibliotheek van de toekomst” ................................. 22
Pagina 2 van 25
Samenvatting Het beleidskompas 2016-2019 is voor een groot deel een voortzetting van het huidig beleid dat zich vooral richt op de omslag van de dominante uitleenfunctie naar een sterkere inhoudelijke positionering op het gebied van lezen, leesbevordering, taalvaardigheid en mediawijsheid. Daarmee sluit de Bibliotheek Bollenstreek zich aan bij een branche brede ontwikkeling, zoals omschreven in de beleidsstrategie van de Vereniging Openbare Bibliotheken, de toekomstverkenning van de commissie Cohen en de Bibliotheekwet. Sinds 1 januari 2015 valt de Bibliotheek Bollenstreek onder de Bibliotheekwet en het landelijk netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen. Het belang hiervan voor de burgers in onze gemeenten is dat zij hierdoor gebruik kunnen maken van alle landelijke en provinciaal ontwikkelde diensten en producten. Het gaat dan bijvoorbeeld om de landelijke digitale bibliotheek voor het lenen van e-books en het raadplegen van landelijk ingekochte databestanden. De bibliotheek vervult conform de wet haar publieke taak op basis van de waarden onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid, pluriformiteit en authenticiteit. Aan de basis van dit beleidskompas ligt het rapport ‘Bibliotheek van de toekomst’ van de commissie Cohen uit 2014. Daarin schetst de commissie de ontwikkelingen in de samenleving en formuleert de opdracht voor de bibliotheek in 2025. In de kern is de opdracht voor de bibliotheek het stimuleren, ondersteunen, faciliteren en toerusten van burgers om mee te kunnen doen in en bij te kunnen dragen aan de moderne participatie- en kennissamenleving. Volgens de commissie moet de bibliotheek zich in de toekomst meer richten op het tot stand brengen, stimuleren en faciliteren van waardevolle verbindingen. Minder collectie, meer connectie. In 2025 heeft de bibliotheek zich ontwikkeld tot een moderne agora: een prettige en stimulerende omgeving om te leren, te lezen en letterlijk onder de mensen te zijn. De Bibliotheek Bollenstreek maakt met dit meerjarenbeleidskompas een eigen vertaling van de functies uit de bibliotheekwet naar drie programmalijnen, te weten: Lezen, Leren en Verbinden. In de komende beleidsperiode richt de Bibliotheek Bollenstreek zich primair op het realiseren van de ambities in deze drie programmalijnen. Dat laat onverlet, dat de bibliotheek tegelijkertijd aandacht blijft schenken aan drie vaste pijlers in de dienstverlening: openingsuren, (digitale) collectie en uitleenfunctie. Programmalijn Lezen Lezen is de basis voor het verwerven van kennis en stimuleert verbeeldingskracht en creativiteit. De Bibliotheek Bollenstreek stimuleert het lezen en ondersteunt activiteiten op het terrein van leesbevordering voor kinderen en volwassenen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat kinderen die in hun vrije tijd regelmatig een boek lezen een hogere Cito-score behalen. Vrijetijds lezen leidt tot een betere taalvaardigheid en positieve effecten op andere studieonderdelen. Speerpunten voor de beleidsperiode 2016-2019 zijn: a. Uitrollen van de VoorleesExpress in alle gemeenten; b. Uitbreiden van BoekStart naar de kinderopvang; c. Uitbreiden van de inzet van leesconsulenten in het onderwijs. Programmalijn Leren De participatiesamenleving, de 3D decentralisatie bij gemeenten en de digitale overheid 2017: deze ontwikkelingen stellen hoge eisen aan de zelfredzaamheid van burgers. Om goed te kunnen functioneren in deze samenleving is het belangrijk dat je als inwoner in
Pagina 3 van 25
staat bent om zelfstandig betrouwbare informatie te zoeken en te vinden. Voor een aantal kwetsbare groepen zijn de vereiste competenties hiervoor niet vanzelfsprekend. Zij staan op afstand en (digitale) uitsluiting is een reële dreiging. De bibliotheek heeft een rol in het sociaal domein. De focus ligt daarbij op de basisvaardigheden taalvaardigheid en mediawijsheid. Speerpunten voor de beleidsperiode 2016-2019 zijn: d. De opzet en uitrol van het Taalhuis Bollenstreek; e. Vergroten van het bereik van het cursusaanbod Mediawijsheid; f. Uitrol van het programma Digisterker over alle gemeenten. Programmalijn Verbinding Al vanaf de oprichting door de Maatschappij tot nut van ‘t Algemeen heeft de bibliotheek zich gericht op ontwikkeling en ontplooiing van het individu. Met de blik gericht op 2025 wil de Bibliotheek Bollenstreek in samenwerking met partners een activiteitenprogrammering ontwikkelen rond twee thema’s: de collectie in context en het thema ontmoeting. De bibliotheek fungeert daarbij als een neutrale, objectieve, onpartijdige ontmoetingsplaats, een ‘buurtkamer’, waar alle groepen in de samenleving elkaar kunnen ontmoeten. Zij biedt ruimte als vrijplaats voor lokale initiatieven en voor debat over maatschappelijke thema’s. De bibliotheek als fysieke plaats biedt daarmee een meerwaarde op sociaal-cultureel vlak en draagt zo niet alleen bij aan persoonlijke ontwikkeling en ontplooiing, maar ook aan sociale cohesie en het voorkomen van eenzaamheid. Speerpunten voor de beleidsperiode 2016-2019 zijn: g. Versterken van een onderscheidende activiteitenprogrammering; h. Versterken van samenwerking met partners voor activiteiten in het sociale domein rondom ontmoeting, participatie en zelfredzaamheid; i. Actief bijdragen aan het medegebruik van bibliotheekgebouwen.
Pagina 4 van 25
Inleiding Het is een open deur. Door de grote maatschappelijke en technologische veranderingen is het bibliotheekwerk in Nederland in een bijzonder uitdagend tijdsgewricht terechtgekomen. Het dalend aantal leden, bezoekers en uitleningen noopt tot een discussie over de toekomst en de meerwaarde van de fysieke bibliotheek. Bij de introductie van de Bibliotheekwet sprak de Minister Jet Bussemaker over de noodzaak de bibliotheek opnieuw uit te vinden. Landelijk onderzoek toont aan dat de waarde van het bibliotheekwerk voor vele burgers nog steeds onomstreden is. De bibliotheek blijft als maatschappelijke organisatie relevant, maar alleen wanneer deze aansluit bij de actuele behoeften van leden, partners en lokale overheden. In het Meerjarenbeleidskompas 2012-2015 heeft de Bibliotheek Bollenstreek de koers uitgezet naar 2025. Deze koers staat nog steeds. Dit nieuwe beleidskompas is voor een groot deel een voortzetting van het huidig beleid dat zich vooral richt op de omslag van de dominante uitleenfunctie naar een sterkere inhoudelijke positionering op het gebied van lezen, leesbevordering, taalvaardigheid en mediawijsheid. Daarbinnen wil de Bibliotheek Bollenstreek voor de beleidsperiode 2016-2019 meer focus aanbrengen op nieuwe maatschappelijke vraagstukken rond het sociale domein. In het spanningsveld tussen verreikende ambities en krimpende budgetten is focus voor onze bibliotheekorganisatie meer dan ooit noodzakelijk. De uitdagingen zijn immers enorm. Of het nu gaat om de bestrijding van laaggeletterdheid, leesbevordering of mediawijsheid. Om de gewenste resultaten te bereiken, moet de bibliotheek de blik constant op de bal houden. Onze resultaten in de afgelopen vier jaar geven mij veel vertrouwen dat dit ons ook in de komende vier jaar zal lukken. Als ik terugkijk naar de kanteling die wij hebben gemaakt in ons vrijwilligersbeleid, onze activiteitenprogrammering, BoekStart, de VoorleesExpress, het Taalcoach project, de uitbreiding van openingsuren ….. . En dat alles terwijl de Bibliotheek Bollenstreek tegelijkertijd ingrijpend moest bezuinigen. Het is een prestatie van formaat voor een relatief kleine bibliotheekorganisatie, die in staat blijft om zich met beperkt budget en middelen te richten op vernieuwing en innovatie. Niet omdat het modieus klinkt, maar omdat de inwoners van onze gemeenten een goede bibliotheekvoorziening verdienen, die ze helpt zichzelf te ontwikkelen en in iedere fase van hun leven te participeren. Daar gaan we de komende vier jaar weer hard aan werken. Hans Portengen, directeur
Pagina 5 van 25
De toekomst van de openbare bibliotheek De afgelopen jaren maakt het bibliotheekwerk een snelle ontwikkeling door. In 2013 en 2014 is op landelijk niveau gewerkt aan de toekomststrategie en een nieuwe bibliotheekwet (Wet stelsel openbare bibliotheken). In de wet zijn de kernfuncties van de bibliotheek benoemd en is de rol beschreven van de plaatselijke openbare bibliotheek in het gehele bibliotheeknetwerk. Een goede aanzet voor de toekomststrategie van de bibliotheek is te vinden in het rapport van de commissie Cohen uit 2014. Daarin schetst de commissie de ontwikkelingen in de samenleving en formuleert de opdracht voor de bibliotheek in 2025. De samenvatting van het rapport ‘Bibliotheek van de toekomst: knooppunt voor kennis, contact en cultuur’ is als bijlage opgenomen bij dit beleidskompas. In de kern is de opdracht voor de bibliotheek het stimuleren, ondersteunen, faciliteren en toerusten van burgers om mee te kunnen doen in en bij te kunnen dragen aan de moderne participatie- en kennissamenleving. De commissie Cohen formuleert de opdracht voor 2025 in vijf punten: 1. Lezen is de basis. De primaire taak van de bibliotheek begint bij geletterdheid in brede zin. Het is de basis voor het verwerven van kennis en stimuleert verbeeldingskracht en creativiteit. 2. Stimulerende leeromgeving. Voor mensen die het formele onderwijs hebben verlaten en zich in de loop van hun leven verder willen ontwikkelen, is de bibliotheek een plaats voor persoonlijke ontwikkeling. 3. Toegang tot informatie. Naast lezen is ICT-geletterdheid een basisvaardigheid voor deelname aan de samenleving en het kunnen verwerven en uitwisselen van kennis. 4. Dynamische ontmoetingsplek. In een samenleving die individualiseert, biedt de bibliotheek bij uitstek een plaats voor ontmoeting. In stad, wijk en dorp. Bouwen aan kennis kan niet zonder sociaal-culturele plaatsen van samenkomst. 5. Link met de lokale gemeenschap. De fysieke plek zorgt voor de lokale inbedding van de bibliotheek. Alleen al door er te zijn voor alle inwoners, leden en niet-leden van een gemeenschap; te voorzien in een plek waar zij elkaar kunnen ontmoeten en zich onderdeel kunnen voelen van die gemeenschap. De commissie concludeert dat de openbare bibliotheek zich vanaf haar oorsprong in het begin van de 20e eeuw heeft gericht op de ontwikkeling en ontplooiing van individu en samenleving. Die basis blijft ook in 2025 onveranderd. Wel zal de bibliotheek in de komende jaren de wijze waarop zij haar opdracht invult moeten verschuiven. Naarmate (digitale) informatie steeds meer elders en gemakkelijk te vinden is, neemt de noodzaak voor de bibliotheek immers af om een eigen omvangrijke collectie beschikbaar te stellen. De bibliotheek moet zich in de toekomst meer richten op het tot stand brengen, stimuleren en faciliteren van waardevolle verbindingen. Minder collectie, meer connectie. Samengevat, blijft lezen de basis en biedt de bibliotheek nog steeds toegang tot informatie. In 2025 heeft de bibliotheek zich ontwikkeld tot een moderne agora: een prettige en stimulerende omgeving om te leren, te lezen en letterlijk onder de mensen te zijn. Deze opdracht en taken hebben (iets anders verwoord) een plaats gekregen in de nieuwe bibliotheekwet.
Pagina 6 van 25
Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) Sinds 1 januari 2015 is de nieuwe bibliotheekwet, de Wsob, van kracht. Eén van de doelen is het instellen van een landelijk netwerk van bibliotheekorganisaties. Daarbij is de positie van de openbare bibliotheek essentieel. De openbare bibliotheek is immers al sinds jaar en dag een laagdrempelige, toegankelijke voorziening waar jong en oud, ongeacht achtergrond of opleiding, vrije toegang heeft tot informatie, cultuur en educatie. Publieke waarden van de bibliotheek De bibliotheekwet formuleert vijf publieke waarden van waaruit de openbare bibliotheek als publieke voorziening moet functioneren: Betrouwbaarheid Onafhankelijkheid Authenticiteit Pluriformiteit Toegankelijkheid Kernfuncties van de bibliotheek In de bibliotheekwet zijn vijf kernfuncties voor de openbare bibliotheek geformuleerd: 1. het ter beschikking stellen van kennis en informatie; 2. het bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie; 3. het bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur; 4. het organiseren van ontmoeting en debat; 5. het laten kennis maken met kunst en cultuur. Elke bibliotheekorganisatie, dus ook de Bibliotheek Bollenstreek, is vanuit de wet verplicht deze vijf kernfuncties uit te voeren. Volgens artikel 5 dragen deze kernfuncties bij aan de persoonlijke ontwikkeling van het algemeen publiek en aan de verbetering van maatschappelijke kansen. Unesco manifest Met de vijf kernfuncties sluit de wet aan bij het Unesco manifest uit 1994. Daarin zijn algemene principes vertaald naar opdrachten aan de overheden en aan de bibliotheeksector. In het Manifest wordt gesteld dat “constructief deelnemen aan het maatschappelijk leven en meewerken aan het vormgeven van de democratie afhankelijk zijn van voldoende opleiding en van vrije en onbeperkte toegang tot kennis, wetenschap, cultuur en informatie. De openbare bibliotheek, de plaatselijke toegangspoort tot kennis, schept een essentiële voorwaarde voor levenslang leren, onafhankelijke besluitvorming en de culturele ontwikkeling van individuen en maatschappelijke groeperingen.” Verantwoordelijkheden overheden binnen het stelsel De gemeente is verantwoordelijk voor het lokale bibliotheekwerk, de provincie voor de ondersteuning daarvan en het Rijk is verantwoordelijk voor het stelsel als geheel en voor de digitale bibliotheek. De drie overheden zijn vervolgens gezamenlijk verantwoordelijk voor het gehele bibliotheeknetwerk en bevorderen dat de openbare bibliotheekvoorzieningen voldoen aan de verplichting om deel te nemen aan het gehele netwerk. Het netwerk van bibliotheken De Bibliotheek Bollenstreek is in de zin van de bibliotheekwet deelnemer aan het landelijk netwerk. Het belang hiervan voor de burgers in onze gemeenten is dat zij hierdoor gebruik kunnen maken van alle landelijke en provinciaal ontwikkelde diensten en producten. Het gaat dan bijvoorbeeld om de landelijke digitale bibliotheek voor het lenen van e-books en
Pagina 7 van 25
het raadplegen van landelijk ingekochte databestanden. Daarnaast kan de Bibliotheek Bollenstreek als deelnemer in het landelijk netwerk meedoen met collectieve campagnes, zoals BoekStart, de Boekenweek, Kinderboekenweek, Maand van het Spannende Boek, Nederland Leest en De Nationale Voorleesdagen. In artikel 8 van de bibliotheekwet worden de voorwaarden voor deelname aan het landelijk netwerk opgesomd. De lokale openbare bibliotheek: a. maakt met de andere deelnemers gebruik van een gezamenlijke catalogus van beschikbare werken; b. is onderdeel van het interbibliothecaire leenverkeer; c. voert zijn collectiebeleid uit overeenkomstig het gezamenlijk collectieplan; d. maakt gebruik van een op de andere deelnemers afgestemde digitale infrastructuur; e. stemt zijn administratie van leden en zijn algemene voorwaarden af op de andere deelnemers; en f. ondersteunt het onderwijs.
Missie Bibliotheek Bollenstreek Wat betekent het rapport van de commissie Cohen en de nieuwe bibliotheekwet voor de missie van de Bibliotheek Bollenstreek? De wet benoemt vijf kernfuncties voor de bibliotheek. De huidige missie uit 2012 gaat nog uit van drie kernfuncties en twee daaraan ondersteunende functies. Vooralsnog handhaaft de Bibliotheek Bollenstreek deze beperktere missie. De reden hiervoor is dat deze missie door de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) in 2012 is vastgesteld en de bibliotheek zich daaraan conformeert. Op landelijk niveau zal de Bibliotheek Bollenstreek beijveren om de missie te actualiseren. De bibliotheek is het lokale fysieke en digitale informatieknooppunt dat de persoonlijke ontwikkeling van burgers stimuleert en faciliteert. De bibliotheek schept essentiële voorwaarden voor een leven lang leren, onafhankelijke besluitvorming en de culturele ontwikkeling van individuen en maatschappelijke groeperingen en levert daarmee een cruciale bijdrage aan de kennissamenleving. De kernfuncties van de bibliotheek zijn lezen, leren en informeren en daaraan ondersteunend cultuur en ontmoeting & debat. Motto of mission statement In de beleidsperiode 2012 – 2015 heeft de Bibliotheek Bollenstreek het motto: “Lezen, leren en informeren” gehanteerd. In aansluiting op het nieuwe beleidskompas wordt het motto aangepast in “Lezen, Leren en Verbinden”. Kernwaarden In de beleidsperioden 2008 t/m 2015 heeft de Bibliotheek Bollenstreek drie kernwaarden gehanteerd: ambitie, ontplooiing en betrokkenheid. Aangezien in de nieuwe bibliotheekwet vijf andere kernwaarden zijn vastgesteld, conformeert de bibliotheek zich daaraan. In de nieuwe beleidsperiode gaat de Bibliotheek Bollenstreek voor haar dienstverlening uit van de waarden: toegankelijkheid, pluriformiteit, onafhankelijkheid, authenticiteit en betrouwbaarheid.
Pagina 8 van 25
Onze invulling in programmalijnen De Bibliotheek Bollenstreek maakt met dit meerjarenbeleidskompas een eigen vertaling van de functies uit de bibliotheekwet naar enkele programmalijnen die staan voor de speerpunten van het beleid. De Bibliotheek Bollenstreek kan niet alles, voor iedereen, overal. De vijf kernfuncties vormen wel de randvoorwaarden voor het bereiken van de doelstellingen binnen de drie programmalijnen die wij hebben geformuleerd, te weten: Lezen, Leren en Verbinden. In de komende beleidsperiode richt de Bibliotheek Bollenstreek is primair op het realiseren van de ambities in deze drie programmalijnen. Dat laat onverlet, dat de bibliotheek tegelijkertijd aandacht blijft schenken aan drie vaste pijlers in de dienstverlening: openingsuren, collectie en de uitleenfunctie. Openingsuren In de afgelopen beleidsperiode is met de inzet van vrijwilligers het aantal openingsuren met 11% uitgebreid. Uit klantonderzoek blijkt dat ruime openingstijden in een grote behoefte voldoen. Beperkte openingstijden, leiden zeker tot ledenverlies en is voor veel respondenten reden om geen lid te worden van een bibliotheek. De Bibliotheek Bollenstreek wil in de nieuwe beleidsperiode de openingstijden verder verruimen met extra inzet van vrijwilligers onder professionele begeleiding. Randvoorwaarden hierbij zijn borging van continuïteit, professionaliteit en (sociale) veiligheid in de bibliotheekvestigingen. Collectie Digitalisering zal een grote impact hebben op de collectievorming van de Bibliotheek Bollenstreek. Rond 2025 wordt het marktaandeel e-books op 50% geschat. In 2014 bedroeg het marktaandeel 3,8% van de totale omzet. Net zoals in de VS en het Verenigd Koninkrijk vlakt de groei enigszins af. Toch is het de verwachting dat in de komende 10 tot 15 jaar de fysieke collecties kleiner worden ter faveure van de landelijke digitale collecties. Maar voorlopig zullen de fysieke en digitale collectie nog naast elkaar staan, omdat een groot aantal leden van de bibliotheek niet digitaal wil of kan lezen. Zo blijkt uit het rapport Media: Tijd in beeld van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) uit 2015 dat de leestijd (voor privédoeleinden) verder in de verdrukking raakt, maar dat de traditionele gedrukte media nog door relatief veel Nederlanders (59%) worden gelezen. Lezen van papier heeft dan bij een overgrote meerderheid de voorkeur. Minder dan 8% van de Nederlanders gebruikt een elektronisch apparaat om een krant, boek of tijdschrift te lezen. E-books De Bibliotheek Bollenstreek is aangesloten op de landelijke digitale infrastructuur. Sinds 2015 draagt de Rijksoverheid de verantwoordelijkheid voor het landelijke (digitale) netwerk. De Koninklijke Bibliotheek (KB) stuurt het netwerk aan en houdt de digitale bibliotheek in stand. Als deelnemer van het netwerk, in de zin van de bibliotheekwet, kunnen leden van de Bibliotheek Bollenstreek e-books lenen via het landelijke E-bookplatform. In 2015 zijn ongeveer 9.700 titels digitaal beschikbaar. Van de ruim 27.000 leden van de Bibliotheek Bollenstreek hebben 1.059 leden een E-book account aangemaakt. In 2014 hebben zij 7.111 e-books geleend tegenover ruim 827.000 uitleningen van fysieke boeken bij de Bibliotheek Bollenstreek. Binnen het landelijk netwerk, wend de Bibliotheek Bollenstreek daar waar mogelijk haar invloed aan om de dienstverlening van het E-bookplatform te verbeteren. Het uitlenen van e-books wordt helaas nog steeds gehinderd door de beperkingen in de auteurswet en de conservatieve houding van de uitgeverijen. Via een proefproces van de VOB voor e-lending
Pagina 9 van 25
(waarbij een E-book wordt gelijkgesteld aan een fysiek boek) en een lobby richting de EU door EBLIDA, de Europese belangenvereniging voor de bibliotheken, streeft de branche op langere termijn naar een volwaardige E-book dienstverlening. De Bibliotheek Bollenstreek blijft de landelijke ontwikkelingen nauwlettend volgen. Daarnaast zet de bibliotheek het beleid voort met het promoten van het E-bookplatform en het ondersteunen van burgers bij het gebruik van e-readers, tablets en smartphones voor E-reading. Uitleenfunctie Het aantal uitleningen van fysieke materialen daalt al een aantal jaren. Veranderende vrijetijdsbesteding, internet, sociale media en de opkomst van e-books zijn hier een verklaring voor. Ook de verkoop van fysieke boeken vertoont een dalende tendens. Sinds 2009 is de omzet met 26% gedaald naar 485 miljoen euro. In 2014 zijn 37,3 miljoen boeken en e-books verkocht. Landelijk daalden de uitleningen bij bibliotheken van 138,6 miljoen in 2004 naar 84,3 miljoen in 2013, een daling van 39%. Voor de Bibliotheek Bollenstreek betreft de daling ‘slechts’ 26%, namelijk van 1.180.868 naar 872.520 uitleningen in 2013. In het meerjarenbeleidskompas 2012-2015 is reeds aangegeven dat op de langere termijn de uitleenfunctie eindig is: “Hoe lang het nog duurt? Ik weet het niet; langer dan menig internetgoeroe meent, korter dan bibliofielen hopen”. Desondanks zijn nog 4 miljoen Nederlanders lid van de bibliotheek. Ook bij de bibliotheken in de Bollenstreek is 22% van de bevolking lid. En uit onderzoek blijkt dat door medegebruik het aantal gebruikers van de bibliotheek meer dan het dubbele is. Ondanks het ledenverlies blijft de Bibliotheek Bollenstreek de grootste vereniging in de Bollenstreek en de meest bezochte publieke instelling. Nog steeds komt veruit de meeste bezoekers (83%) van de bibliotheek om boeken te lenen en/of te lezen. Tabel 1: wettelijke kernfuncties afgezet tegen de dienstverlening en programmalijnen Basis dienstverlening Openingsuren Collectie Raadplegen/ Uitlenen Kennis en informatie Ontwikkeling en educatie Lezen en literatuur Ontmoeting en debat Kunst en cultuur
Lezen
Programmalijnen Leren Verbinden
Naast de basis dienstverlening heeft de Bibliotheek Bollenstreek voor de beleidsperiode 2016-2019 drie programmalijnen geformuleerd: Lezen, Leren en Verbinden.
Pagina 10 van 25
Programmalijn 1: Lezen Lezen is de basis voor het verwerven van kennis en stimuleert verbeeldingskracht en creativiteit. De Bibliotheek Bollenstreek stimuleert het lezen en ondersteunt activiteiten op het terrein van leesbevordering voor kinderen en volwassenen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat kinderen die in hun vrije tijd regelmatig een boek lezen een hogere Cito-score behalen. Vrijetijds lezen leidt tot een betere taalvaardigheid en positieve effecten op andere studieonderdelen. Nu verlaat nog zo’n 25% van de leerlingen uit groep 8 de basisschool met een leesachterstand van twee jaar. Van de Nederlandse kinderen en jongeren leest 42% nooit thuis en bijna de helft van de 15-jarigen leest niet voor zijn plezier. Dit moet verbeteren. De Leescoalitie Eind 2014 presenteerde H.K.H. Prinses Laurentien de agenda 2015-2025 voor de Leescoalitie. De bibliotheekbranche, en dus de Bibliotheek Bollenstreek, maakt deel uit van de Leescoalitie. De coalitie wil “dat zo veel mogelijk mensen lezer worden, zodat zij goed kunnen functioneren in onze geletterde samenleving”. Om deze missie te behalen, zijn twee verstrekkende ambities geformuleerd waar de Leescoalitie de komende tien jaar aan wil werken: In 2025 verlaat geen enkel kind school met een leesachterstand In 2025 zijn alle volwassenen geletterd of bezig dat te worden. Voorlezen Voorleesvrijwilligers spelen een belangrijke rol als het gaat om taal- en leesbevordering, zowel in de bibliotheek als daarbuiten. Bij de VoorleesExpress gaan vrijwilligers van de Bibliotheek Bollenstreek thuis voorlezen bij taalarme gezinnen. Zij brengen het belang over van voorlezen voor kinderen. De woordenschat van een 3 jarige is 525 woorden voor kinderen in een taalarm gezin t.o.v. 1.100 woorden in taalrijke gezinnen. Met een kwartier lezen per dag kunnen kinderen hun woordenschat met 1.000 woorden per jaar uitbreiden. Ouders kunnen niet vroeg genoeg beginnen met voorlezen. Het project BoekStart voor baby’s vanaf drie maanden heeft een bewezen positief effect op hun taalontwikkeling. De Bibliotheek Bollenstreek vindt een vroegtijdige preventie van taalachterstand belangrijk. Daarom wil de bibliotheek de VoorleesExpress uitbreiden naar alle gemeenten binnen het werkgebied van de Bibliotheek Bollenstreek. En het project Boekstart wil de bibliotheek uitbreiden naar de kinderopvang. Leesbevordering Leesplezier bevorderen bij kinderen is een belangrijke taak van de bibliotheek. Maar ook voor volwassenen blijft het van belang om taal- en leesvaardigheden op peil te houden door ze de mogelijkheid te bieden om in de bibliotheek een krant of tijdschrift te lezen en boeken te lenen. Meer dan 70% van de respondenten in een onderzoek naar de maatschappelijke meerwaarde van de bibliotheek gaf aan dat zij deze ‘traditionele’ dienstverlening hogelijk waarderen en gebruik van maken. De uitleenfunctie biedt een laagdrempelige toegang tot de leescultuur en –traditie in Nederland. Daar komt bij dat voor kinderen geldt “goed voorbeeld doet goed volgen”. Ook de komende beleidsperiode blijft de Bibliotheek Bollenstreek inzetten op een aantrekkelijk frontale presentatie van boeken en het versterken van onze communicatie rondom leesbevorderingscampagnes als de Boekenweek, Maand van het Spannende boek en Nederland Leest! Leesconsulenten De Bibliotheek Bollenstreek werkt samen met scholen, peuterspeelzalen, kinderdagverblijven, consultatiebureaus en boekhandels. Hierbij vormen leesconsulenten
Pagina 11 van 25
een spilfunctie. De leesconsulent is de vertegenwoordiger van de bibliotheek op school. Zij adviseert kinderen, ondersteunt docenten en leescoördinatoren rond leesbevordering en mediawijsheid. De bibliotheek wil in de komende beleidsperiode het aantal leesconsulenten en de dienstverlening richting scholen versterken en uitbreiden. Activiteiten Deelname aan landelijke leesbevorderingcampagnes en het organiseren van literaire lezingen, workshops en ondersteuning van leeskringen behoren tot de standaardactiviteiten van de bibliotheek. Speerpunten programmalijn Lezen Speerpunten voor de beleidsperiode 2016-2019 zijn: a. Uitrollen van de VoorleesExpress in alle gemeenten; b. Uitbreiden van BoekStart naar de kinderopvang; c. Uitbreiden van de inzet van leesconsulenten in het onderwijs.
Pagina 12 van 25
Programmalijn 2: Leren De participatiesamenleving, de 3D decentralisatie bij gemeenten en de digitale overheid 2017: deze ontwikkelingen stellen hoge eisen aan de zelfredzaamheid van burgers. Om goed te kunnen functioneren in deze samenleving is het belangrijk dat je als inwoner in staat bent om zelfstandig betrouwbare informatie te zoeken en te vinden. Voor een aantal kwetsbare groepen zijn de vereiste competenties hiervoor niet vanzelfsprekend. Zij staan op afstand en (digitale) uitsluiting is een reële dreiging. Sociaal domein De bibliotheek heeft een rol in het sociaal domein. De focus ligt daarbij op de drie basisvaardigheden, namelijk: leesvaardigheid, mediawijsheid en rekenvaardigheid. Voor het bevorderen van rekenvaardigheid ziet de bibliotheek zich vooral in een faciliterende rol. Daarentegen wil de Bibliotheek Bollenstreek een actieve rol vervullen in de bestrijding van laaggeletterdheid en bevordering van mediawijsheid. Bestrijding Laaggeletterdheid Laaggeletterdheid is overal en komt voor in alle lagen van de bevolking. Zo’n 12% van de Nederlanders, waarvan driekwart autochtoon, is functioneel analfabeet. Zij kunnen wel lezen en schrijven, maar op een dusdanig leesniveau dat zij zich niet kunnen redden in een geletterde maatschappij. Om laaggeletterdheid effectiever aan te pakken is de Bibliotheek Bollenstreek, samen met gemeenten en andere publieke en private partijen, lid van het regionaal bondgenootschap laaggeletterdheid Holland Rijnland. De bibliotheek ontwikkelt nu in samenwerking met partners het Taalhuis Bollenstreek (inclusief een TaalPunt in Hillegom). Het Taalhuis vormt een centraal eerstelijns loket voor laaggeletterden en voor taalvrijwilligers, dat mensen met een (digi)taalhulpvraag op een laagdrempelige manier verbindt met degenen die hen kunnen helpen. In de komende beleidsperiode wil de Bibliotheek Bollenstreek in samenwerking met partners het Taalhuis stevig verankeren in de gemeenten. En zo mogelijk zal de bibliotheek ook zelf informeel onderwijs faciliteren en daartoe cursusruimten realiseren. De Bibliotheek Bollenstreek is sinds 2009 actief met het project Taalcoach. In dit project worden vrijwilligers van de bibliotheek als taalmaatje gekoppeld aan inburgeraars ter bevordering van de Nederlandse taal en kennismaking met de Nederlandse cultuur. In het Taalhuis wil de Bibliotheek Bollenstreek de dienstverlening aan zowel anderstaligen als autochtone laaggeletterden integreren. Mediawijsheid Onder mediawijsheid wordt het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit verstaan, waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld. Voor de Bibliotheek Bollenstreek ligt de focus vooral op digitale vaardigheden, waarvoor laagdrempelige cursussen en workshops worden aangeboden. Een voorbeeld hiervan is ComputerWijs. Een ‘Klik & Tik’ programma op locatie van de sociale werkplaats om mensen vertrouwd te maken met het gebruik van pc’s en tablet’s. Maar ook in de bibliotheek vinden workshops plaats, worden digitale cafés en succesvolle tablettrainingen georganiseerd. De meerwaarde van de bibliotheek is dat wij mediawijsheid benaderen vanuit het perspectief van informatievaardigheden en niet vanuit de computertechniek en hobby. In de komende beleidsperiode ligt de focus vooral op het vergroten van het bereik van de activiteiten voor mediawijsheid door de inzet van vrijwilligers onder begeleiding van mediacoaches van de bibliotheek.
Pagina 13 van 25
Digisterker In 2015 heeft de Bibliotheek Bollenstreek i.s.m. de Bibliotheek Zuid-Kennemerland het programma Digisterker opgezet. Digisterker is een cursus bestaande uit vier dagdelen die zich richt op het leren omgaan met DigiD, 'mijn'-omgevingen van overheidssites, gemeentelijk digitaal loket etc. De cursus is ontwikkeld in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken voor een succesvolle implementatie van het programma Digitale overheid 2017. Op landelijk niveau wordt door de KB onderzocht of voor alle bibliotheken de licentiekosten voor Digisterker kunnen worden afgekocht. Ongeacht het succes daarvan, wil de Bibliotheek Bollenstreek in alle gemeenten in het werkgebied cursussen Digisterker opzetten. De cursus wordt gegeven door gecertificeerde Digisterker coaches en ondersteund door getrainde vrijwilligers van de Bibliotheek Bollenstreek. Speerpunten programmalijn Leren Speerpunten voor de beleidsperiode 2016-2019 zijn: d. De opzet en uitrol van het Taalhuis Bollenstreek; e. Vergroten van het bereik van het cursusaanbod Mediawijsheid; f. Uitrol van het programma Digisterker over alle gemeenten.
Pagina 14 van 25
Programmalijn 3: Verbinden Al vanaf de oprichting door de Maatschappij tot nut van ‘t Algemeen heeft de bibliotheek zich gericht op ontwikkeling en ontplooiing van het individu. Deze raison d'être vormt nog steeds de basis van de openbare bibliotheek. Met de blik gericht op 2025 wil de Bibliotheek Bollenstreek in samenwerking met partners een activiteitenprogrammering ontwikkelen rond twee thema’s: de collectie in context en het thema ontmoeting. De bibliotheek fungeert daarbij als een neutrale, objectieve, onpartijdige ontmoetingsplaats, een ‘buurtkamer’, waar alle groepen in de samenleving elkaar kunnen ontmoeten. Zij biedt ruimte als vrijplaats voor lokale initiatieven en voor debat over maatschappelijke thema’s. De bibliotheek als fysieke plaats biedt daarmee een meerwaarde op sociaal-cultureel vlak en draagt zo niet alleen bij aan persoonlijke ontwikkeling en ontplooiing, maar ook aan sociale cohesie en het voorkomen van eenzaamheid. Collectie in context De bibliotheek selecteert, ontsluit en presenteert informatie in een betekenisvolle context, zodat het mensen ondersteunt in hun informatiebehoefte, achtergrondkennis verschaft en nieuwsgierigheid opwekt. Daarbij wordt rekening gehouden met de lokale situatie. De bibliotheek volstaat niet met het passief aanbieden van collecties, maar organiseert ook thematische lezingen, presentaties of workshops. Zo organiseert de Bibliotheek Bollenstreek het programma Bollenstreek Betogen: ‘Inspirerende ontmoetingen met spraakmakende sprekers’. In de komende beleidsperiode wil de Bibliotheek Bollenstreek, in lokale afstemming met andere partners, een onderscheidende activiteitenprogrammering realiseren, waarin lokale activiteiten elkaar niet overlappen of ‘beconcurreren’. Ontmoeting Vooruit lopend op de moderne agora, wil de Bibliotheek Bollenstreek haar bibliotheekvestigingen, zo veel mogelijk ‘om niet’ of tegen een geringe vergoeding, ter beschikking stellen voor activiteiten in het sociaal domein. Bibliotheekgebouwen zijn ‘maatschappelijk vastgoed’: openbaar, laagdrempelig en niet commercieel. Gefinancierd uit publieke middelen worden de bibliotheekgebouwen ingezet voor publieke activiteiten. Dat doet de bibliotheek in samenwerking met communities van burgers, welzijnsorganisaties en andere partners. Deze partners hebben voor het overgrote deel niet de middelen om een kostendekkende huurprijs te betalen. In die zin is gebouwverhuur ten behoeve van een serieuze 3e geldstroom niet realistisch. Op dit moment wordt in Sassenheim de bibliotheek om niet ter beschikking gesteld voor een koffieochtend voor ouderen en een rouwcafé i.s.m. Stichting Welzijn Teylingen. Andere activiteiten rondom ontmoeting zijn peuterdansen, activiteiten van het CJG of de ouderen- en peutermarkten die de Bibliotheek Bollenstreek heeft georganiseerd. Allemaal activiteiten in het sociaal domein rondom ontmoeting, eenzaamheidsbestrijding en sociale cohesie. Huis van Ontwikkeling In het beleidskompas 2012-2015 heeft de bibliotheek de ambitie uitgesproken dat de Bibliotheek Bollenstreek richting 2025 onderdeel gaat uitmaken van een breder “Huis van ontwikkeling”. Het beeld daarbij is een combinatie van bibliotheek, muziekschool, volksuniversiteit, filmhuis, podium en ouderen- en welzijnsorganisaties die samen het (bovenlokaal) cultureel hart vormen in gemeenten. De gemeenteraad in Oegstgeest sprak in dit verband over een CultuurFabriek. De commissie Cohen heeft het over de moderne agora. Welke naam ook, de Bibliotheek Bollenstreek streeft naar een multifunctioneel gebruik van de bibliotheeklocaties waarin verschillende partners in synergie elkaars functies versterken.
Pagina 15 van 25
Speerpunten programmalijn Verbinden Speerpunten voor de beleidsperiode 2016-2019 zijn: g. Versterken van een onderscheidende activiteitenprogrammering; h. Versterken van samenwerking met partners voor activiteiten rondom ontmoeting, participatie en zelfredzaamheid; i. Actief bijdragen aan het medegebruik van bibliotheekgebouwen.
Aansluiting op het Sociaal domein Dwars door de drie programmalijnen worden verschillende activiteiten georganiseerd binnen het Sociaal domein. Het gaat daarbij om voorlichting en activiteiten die zich richten op preventie, zelfredzaamheid en participatie. In onderstaande tabel geeft de aansluiting weer tussen de programmalijnen en het sociaal domein. Sociaal Domein
Functie bibliotheek
Taken/faciliteren
Partners
Passend Onderwijs / Jeugdhulpverlening
Programmalijn lezen: Leesbevordering van kinderen en voorkomen leesachterstand Ondersteunen scholen/kinderopvang op taalontwikkeling
Concreet zelf: BoekStart VoorleesExpress Makkelijk Lezen Plein (MLP) 4You! (MLP jongeren) Leesconsulenten
Scholen Kinderopvang CJG
ROC / ID-college Regionale Taalaanbieders ISD / Sociale dienst Vluchtelingenwerk Volksuniversiteit / VE Lokaal loket Werkgevers
Welzijnsorganisaties Buurt- en/of dorpshuizen / centra Ouderenorganisaties
Faciliterend: ruimte bieden aan activiteiten van partners, zoals CJG Peutermarkt Participatie
Programmalijn leren: Bestrijding laaggeletterdheid Inburgering Bevorderen mediawijsheid
Concreet zelf: Taalcoach / Taalmaatje Taalcafé Taalhuis (signaleren en doorverwijzen Digisterker (digitale overheid) Mediawijsheid Faciliterend: ruimte bieden aan informeel taalonderwijs Ruimte bieden aan cursussen rekenen, budgetteren e.d.
WMO
Programmalijn verbinden: Collectie in lokale context Sociale cohesie / Ontmoeting Bestrijding eenzaamheid Huis van ontwikkeling
Concreet zelf: Openingstijden Leescafé (Literaire) activiteiten Koffieochtenden / rouwcafé Boekendienst aan Huis
Faciliterend: ruimte bieden voor lokale, publieke activiteiten gericht op sociale cohesie
Pagina 16 van 25
Consequenties voor beleid en organisatie Het meerjarenbeleidskompas gaat over de koers en wat de Bibliotheek Bollenstreek gaat doen. De consequenties van de beschreven keuzen voor de bedrijfsvoering en het personeelsbeleid zijn niet beschreven in dit document. Op die punten waar dit kompas op belangrijke beleidsterreinen significante gevolgen heeft, wordt dit hieronder toegelicht. Bibliotheekvestigingen Voor het aantal bibliotheken en servicepunten gaat de Bibliotheek Bollenstreek uit van de bestaande locaties met een minimum van één ‘full service’ bibliotheek per gemeente. Het onderscheid tussen een ServicePunt een Bibliotheekvestiging is dat een servicepunt alleen een doelgroepgerichte collectie heeft voor de jeugd, ouders en ouderen. Een bibliotheekvestiging biedt een brede collectie en dienstverlening voor de inwoners van een gemeente. De verschillen in dienstverlening tussen de verschillende bibliotheekvestigingen binnen de Bibliotheek Bollenstreek komen tot stand door verschillen in bevolkingsomvang en -samenstelling, onderscheidende doelgroepen en de afspraken met, en de subsidiëring door, de betreffende gemeente. Met andere woorden, per gebied gaan we in op de vraag van de bewoners en de wensen en mogelijkheden van de gemeente. In De Zilk wil de Bibliotheek Bollenstreek de bestaande bibliobus vervangen door een uitleenpunt in het gebouw van de Brede school. Het nieuwe uitleenpunt is uitsluitend gericht op de jeugd met een afhaal- en brengpunt voor volwassenen. Samenwerking De Bibliotheek Bollenstreek werkt van oudsher samen met andere organisaties in het maatschappelijk veld, met name basisscholen. Om de toekomstige ambities te realiseren wil de Bibliotheek Bollenstreek verder inzetten op samenwerking. Er is wel een beperking. De bibliotheek kan niet met iedereen samenwerken. Uit het oogpunt van efficiency en effectiviteit is focus noodzakelijk om gezamenlijk maatschappelijke meerwaarde te creëren. De primaire partners van de Bibliotheek Bollenstreek zijn scholen, VVE - Kinderopvang, welzijnsorganisaties, CJG, ISD, Vluchtelingenwerk en organisaties rond volwasseneducatie. Collectie In de afgelopen jaren heeft de Bibliotheek Bollenstreek de omvang van de streefcollectie naar beneden bijgesteld van 2 banden naar 1,5 banden per inwoner in 2016. Gezien de doorlooptijd voor een boek van gemiddeld 10 jaar, zal het effect op de collectie pas echt zichtbaar worden aan het einde van de komende beleidsperiode of het begin van de beleidsperiode 2020-2023. Door de substitutie van fysiek naar digitaal zal de streefcollectie in de periode tot en met 2019 verder dalen naar 1,25 banden per inwoner. Door te werken met ‘rotating collections’ kan de bibliotheek lokale collecties toch regelmatig ‘verversen’ en goede titelspreiding garanderen. Vrijwilligers Binnen de Bibliotheek Bollenstreek zijn circa 150 vrijwilligers actief: niet alleen in de uitlening, maar ook bij het voorlezen, de Bibliotheek aan Huis of als taalcoach. In 2013 is besloten om vrijwilligers, onder professionele coördinatie, in alle vestigingen van de Bibliotheek Bollenstreek in te zetten als gastheer en gastvrouw en ondersteuner van verschillende activiteiten. Op dit moment wordt daarbij nog een onderscheid gemaakt tussen ‘zelfbedieningsuren’ met de inzet van vrijwilligers en ‘full service’ uren met betaalde medewerkers. In 2016 wil de bibliotheek een vervolgstap zetten door teams te formeren van vrijwilligers onder professionele begeleiding. De ‘formatiewinst’ wordt ingezet voor de uitbreiding van openingsuren en een breder aanbod van andere bibliotheekinhoudelijke
Pagina 17 van 25
taken voor medewerkers. Randvoorwaarden hierbij zijn borging van continuïteit, professionaliteit en (sociale) veiligheid in de bibliotheekvestigingen. In het vrijwilligersbeleid wordt door de Bibliotheek Bollenstreek onderscheid gemaakt tussen vijf typen vrijwilligers: 1. de traditionele vrijwilliger; 2. de nieuwe vrijwilliger die vaak alleen geïnteresseerd is in kortdurende trajecten; 3. de geboeide arbeidsparticipant (eigen initiatief); 4. de geleide arbeidsparticipant (maatschappelijke tegenprestatie); 5. de vrijwilliger met fysieke of geestelijke beperking. Met name voor de laatste twee typen vrijwilligers geldt dat de bibliotheek beperkte capaciteit en mogelijkheden heeft om hen op te vangen en te begeleiden. Voor alle vijf typen vrijwilligers geldt dat taakdifferentiatie en –afbakening tussen betaalde medewerkers en vrijwilligers een belangrijk aandachtpunt is. Bovendien is de bibliotheek voor haar mogelijkheden om de dienstverlening uit te breiden zeer afhankelijk van het aanbod aan vrijwilligers. Wat dat aangaat, is er nu sprake van veel ‘concurrentie’ in een vrijwilligersmarkt, waarin een steeds groter beroep wordt gedaan op een kleinere groep vrijwilligers. Personeel In het licht van de drie programmalijnen wil de Bibliotheek Bollenstreek in de komende beleidsperiode het functiehuis en formatie stapsgewijs verschuiven richting de functies die de gewenste ontwikkeling ondersteunen. Het competentiemanagement en deskundigheidsbevordering sluiten daarbij aan. Van het personeel wordt de inzet en verantwoordelijkheid verwacht om de gewenste transitie mogelijk te kunnen maken. En medewerkers mogen op hun beurt verwachten dat de Bibliotheek Bollenstreek, zoals in de afgelopen beleidsperiode, blijvend inzet op deskundigheidsbevordering. In het Medewerkers Onderzoek (MO) uit 2015 hebben medewerkers aangegeven positief (79%) te zijn over de aandacht voor opleiding en scholing. In hetzelfde MO geeft meer dan 90% van de medewerkers de Bibliotheek Bollenstreek als werkgever een zeven of hoger, waarvan bijna 50% zelfs een acht of hoger. Het gemiddelde van een 7,4 ligt wat hoger dan het gemiddelde rapportcijfer in de benchmark van andere bibliotheekorganisaties (7,0). Zorgpunt in het MO is het signaal dat een groep medewerkers de werksituatie in de bibliotheek verslechterd vindt, omdat steeds meer wordt gewerkt met vrijwilligers. Voor hun gevoel gaat dit ten koste van de kwaliteit en specifieke deskundigheid in de dienstverlening. En het wordt soms ook gevoeld als een bedreiging voor hun werkgelegenheid. In de CAO Openbare Bibliotheken is een bepaling opgenomen door de sociale partners dat de inzet van vrijwilligers niet mag leiden tot verdringing van betaalde arbeid en daar handelt de Bibliotheek Bollenstreek uiteraard naar. In de komende beleidsperiode wil de Bibliotheek Bollenstreek de ‘formatiewinst’ door de inzet van vrijwilligers mede inzetten voor bibliotheekinhoudelijke taakdifferentiatie door bijvoorbeeld medewerkers op te leiden als leesconsulent. ICT In de afgelopen beleidsperiode heeft de Bibliotheek Bollenstreek op alle vestigingen zelfbediening ingevoerd. Bij eventuele vervanging van de (storingsgevoelige) sorteermachines zal de bibliotheek deze vervangen door ‘slimme’ innamekasten. Naast de automatisering van het uitleenproces zijn met name de ontwikkelingen op het gebied van multimedia belangrijk voor de bibliotheek. De bibliotheek biedt publieke toegang tot internet
Pagina 18 van 25
aan inwoners die thuis niet of beperkt beschikking hebben over een computer. Die internettoegang geeft de bibliotheek via vaste pc’s en wifi voor mobiele devices. Dit mede ter ondersteuning van scholieren, studerenden en zzp’ers die de bibliotheek steeds vaker gebruiken als studie- en werkplek. Voor de activiteiten rondom mediawijsheid wil de bibliotheek mobiele sets van laptops inzetten. Naar verwachting zal het aantal ICTwerkplekken toenemen van 100 naar ± 115 werkplekken over zeven vestigingen. Financiën De bibliotheek staat voor de opgave haar dienstverlening betaalbaar te houden voor de kwetsbare groepen en sociaal zwakkeren in onze maatschappij en tegelijkertijd te kijken naar mogelijkheden om extra gelden te genereren. In deze beleidsperiode zullen de opbrengsten vanuit de individuele gebruikers blijven dalen. Als gevolg van verdergaande individualisering in de maatschappij, willen mensen zich niet meer langdurig binden. Een ontwikkeling die ook zichtbaar is bij de publieke omroepen, politieke partijen en kerkgenootschappen. De Bibliotheek Bollenstreek zal de komende jaren op zoek gaan naar mogelijkheden om bezoekers en gebruikers van de bibliotheek op een andere manier mee te laten betalen aan de dienstverlening. Zo zal de bibliotheek een vrijwillige bijdrage gaan vragen aan de ouders van jeugdleden. Daarnaast is de bibliotheek actief in het benaderen van fondsen voor projectfinanciering. Het gaat daarbij wel om eenmalige giften, met een relatief beperkte omvang, voor specifieke projecten. Binnen de bibliotheekbranche zijn voor alternatieve financiering van de reguliere exploitatie geen succesvolle voorbeelden bekend. Wel wordt bij sommige gemeenten de bibliotheeksubsidie niet meer uitsluitend uit het cultuurbudget gefinancierd, maar ook uit andere beleidsterreinen.
Ten slotte In bovenstaand beleidskompas kiest de Bibliotheek Bollenstreek haar koers richting de toekomst. Terugkomend op de inleiding: het is geen blauwdruk, het is niet in steen gebeiteld, het is een richting gevend kompas. En in alle onzekerheid is één ding zeker: dat de Bibliotheek Bollenstreek mooie en belangrijke dingen blijft doen voor alle inwoners in het werkgebied.
Literatuurlijst
Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen, november 2014 Bibliotheek van de toekomst: knooppunt voor kennis, contact en cultuur / Commissie Cohen. – Den Haag: Sectorinstituut Openbare Bibliotheken, 2014 De maatschappelijke waarde van openbare bibliotheken in Nederland. – Den Haag: Koninklijke Bibliotheek, 2015 Meerjarenbeleidskompas 2012 – 2015 : Lezen, leren en informeren. – Lisse: Bibliotheek Bollenstreek, 3e gewijzigde versie, april 2013
Pagina 19 van 25
BIJLAGE I: Evaluatie beleidsperiode 2012-2015 In het meerjarenbeleidskompas 2012-2015 zijn verschillende beleidsvoornemens geformuleerd. In deze bijlage wordt per ambitie aangegeven welk resultaat is bereikt. De jaarverslagen 2012 t/m 2014 geven een uitgebreid overzicht van de resultaten en activiteiten. Ambitie 1 De Bibliotheek Bollenstreek gaat verder met de invoering van zelfbediening. Binnen de gemeente Teylingen blijven drie vestigingen; een bibliotheek in Sassenheim in combinatie met twee servicepunten in Voorhout en Warmond. Op alle drie vestigingen wordt zelfbediening ingevoerd. Gerealiseerd. Ambitie 2 Ondanks de bezuinigingen blijven wij toewerken naar het uitbreiden van openingstijden. In de beleidsperiode 2012 – 2015 wil de Bibliotheek Bollenstreek onderzoeken welke creatieve mogelijkheden er zijn om de openingstijden met ten minste 10% uit te breiden ten opzichte van 1-1-2012 door ‘onbemenste’ openingstijden met beperkte dienstverlening. De uitbreiding van 11% is over het totaal van de vestigingen gemeten, gerealiseerd. Ambitie 3 De Bibliotheek Bollenstreek zet in op de verdere ontwikkeling en professionalisering van ons activiteitenprogramma, zowel zelfstandig als in samenwerking met derden. Het huidige halfjaarlijkse programma wordt vervangen door een tweemaandelijks programma (5 programma’s per jaar). De geprogrammeerde activiteiten moeten liggen op het terrein van lezen, leren en informeren. Naast een eigen aanbod wil de Bibliotheek Bollenstreek voor derden een platform faciliteren voor hun activiteiten. Een tweemaandelijks programma is gerealiseerd. Externe partners organiseren activiteiten in de bibliotheek Ambitie 4 Daarnaast wil de Bibliotheek Bollenstreek uit het oogpunt van efficiency en kostenbesparing haar zelfstandige marketing- en communicatiefunctie meer inbedden in samenwerking met andere bibliotheekorganisaties. ≠ Op initiatief van, en aansturing door, de Bibliotheek Bollenstreek is een onderzoek gedaan naar de vorming van een Regionaal Bibliothecair BackOffice. Hieruit bleek bij de vijf regionale basisbibliotheken onvoldoende overeenstemming en draagvlak voor concrete samenwerking. Ambitie 5 Ten aanzien van de communicatie zal de Bibliotheek Bollenstreek, zowel voor haar fysieke als digitale uitingen, in 2012 overgaan op de landelijke huisstijl voor openbare bibliotheken. Gerealiseerd.
Pagina 20 van 25
In 1. 2. 3. 4. 5.
het meerjarenbeleidskompas 2012-2015 zijn vijf strategische speerpunten benoemd: Digitale Bibliotheek Lezen en leesbevordering Onderwijs Mediawijsheid Gidsfunctie
Speerpunt 1 In de komende beleidsperiode zal de bibliotheekbranche grote stappen zetten in de verdere uitbouw en ontwikkeling van de digitale openbare bibliotheek. De Bibliotheek Bollenstreek heeft weliswaar geringe invloed op het beleid en de keuzes van BNL ten aanzien van de digitale infrastructuur, maar heeft wel een belangrijke rol in de lokale implementatie van innovatieve digitale diensten en producten van BNL. En dat blijft de Bibliotheek Bollenstreek doen. De Bibliotheek Bollenstreek is aangesloten bij de landelijke digitale infrastructuur. Leden van de bibliotheek kunnen e-books lenen. Speerpunt 2 In de komende beleidsperiode wil de Bibliotheek Bollenstreek haar expertise op het terrein van lezen en leesbevordering sterker profileren door leesadvisering en –promotie en dienstverlening richting lezers van 0 – 99, leeskringen, laaggeletterden en leesgehandicapten. Naast de traditionele activiteiten die vanuit de Stichting CPNB worden georganiseerd wil de Bibliotheek Bollenstreek nieuwe activiteiten opzetten, zoals Boekstart, Voorleesexpress en andere campagnes. Gerealiseerd Speerpunt 3 In de komende beleidsperiode wil de Bibliotheek Bollenstreek de (strategische) samenwerking met het primair onderwijs en de Voor- en Vroegschoolse Educatie versterken en zich nadrukkelijker profileren in het leesbevordering netwerk. Daartoe heeft de Bibliotheek Bollenstreek het jaarprogramma 2012 ingrijpend vernieuwd. De bibliotheek opereert hierbij vraaggericht en nodigt het onderwijs uit om te komen tot een gezamenlijk leesbevorderingsbeleid, waarmee wij het bereik en de samenhang van onze leesbevordering programma’s en - activiteiten verder willen vergroten. De contacten met het basisonderwijs zijn geïntensiveerd. Op een aantal basisscholen is SchoolWise geïntroduceerd. In Warmond wordt bij de realisatie van de Brede school de bibliotheek en de schoolbibliotheken van de drie basisscholen geïntegreerd. Speerpunt 4 De Bibliotheek Bollenstreek zet het beleid uit de vorige beleidsperiode voort en zet blijvend in op nut en noodzaak van mediavaardigheden voor kinderen en volwassenen in ons werkgebied met programma’s, cursussen en workshops. Gerealiseerd Speerpunt 5 De Bibliotheek Bollenstreek zet de lijn uit de vorige beleidsperiode door en wil zelfstandig en in samenwerking met andere partijen een activiteitenprogramma organiseren dat past binnen de doelstellingen van de kernfuncties Lezen, Leren en Informeren. Gerealiseerd
Pagina 21 van 25
BIJLAGE II: Samenvatting Rapport “Bibliotheek van de toekomst” Ontwikkelingen in de samenleving De samenleving verandert. Kennis en informatie worden steeds meer centrale productiemiddelen. Om mee te komen in en bij te dragen aan de kennis- en informatiesamenleving moeten burgers voldoende zijn toegerust om continu kennis en informatie te verwerven, op de juiste wijze te interpreteren en uit te wisselen met anderen. Taalvaardigheid vormt de basis voor de ontwikkeling van andere vaardigheden en is essentieel om toegang te krijgen tot specifieke kennisgebieden en deze ook te begrijpen. Ondanks het groeiende belang van lezen zijn er ontwikkelingen waar te nemen die duiden op een afbrokkeling van de leescultuur. Hoewel er door de opkomst van digitale media meer van schermen wordt gelezen, besteden mensen minder tijd aan het lezen van boeken en hebben Nederlandse basisscholieren en middelbare scholieren, in vergelijking met kinderen uit andere landen, een negatieve houding tegenover lezen. Door de sluiting van boekwinkels, de verplaatsing van verkoopkanalen naar het digitale domein en door de verschuiving van print naar digitaal, verdwijnen zichtbare elementen en plekken ter promotie van het lezen uit het fysieke straatbeeld. De verdergaande digitalisering en de groeiende hoeveelheid informatie die via het web wordt aangeboden, maakt van ICT-geletterdheid een basisvaardigheid. Naast de beschikking over ‘knoppenkunde’ gaat het om vaardigheden als het vinden, beoordelen, duiden en gebruiken van informatiebronnen. De toegenomen personalisering van content door algoritmes doet bovendien een beroep op de vaardigheden van de informatiegebruiker waarbij hij er bewust van dient te zijn dat de informatie die hij krijgt voorgeschoteld, is afgestemd op zijn online zoekgedrag en dat andere informatie buiten beschouwing wordt gelaten. Niet iedereen kan even gemakkelijk meekomen in het verwerven van vaardigheden. Hoewel opgegroeid in een digitale samenleving blijken jongeren minder handig op het internet dan gedacht. En hoewel de kloof als het gaat om de toegang tot ICT inmiddels ver is gedicht, ontstaat er een nieuwe kloof tussen mensen die ICT wel en niet goed weten in te zetten. Ook in de toekomst zullen er altijd groepen zijn die achterblijven, omdat zij geen toegang hebben tot de nieuwste technologieën en/of het hen ontbreekt aan de juiste vaardigheden. De snelle (technologische) veranderingen in de samenleving vergen van burgers dat zij de juiste kennis en vaardigheden ontwikkelen en dat zij dat bovendien hun hele leven blijven doen: een leven lang leren. Naast vaardigheden op het gebied van geletterdheid in taal, informatie en ICT, wordt specifieke aandacht voor de zogenaamde 21st century skills steeds belangrijker. Vaardigheden als samenwerken, creativiteit, communiceren, probleemoplossend vermogen en kritisch denken zijn essentieel in de economie van de 21ste eeuw. De manier waarop deze vaardigheden worden opgedaan en waarop kennis wordt ontwikkeld, is onder invloed van verschillende ontwikkelingen aan verandering onderhevig. Informeren krijgt steeds vaker de vorm van tweerichtingsverkeer waarbij het onderscheid tussen auteur, lezer en uitgever (consument en producent) vervaagt. Leren vindt steeds vaker plaats buiten de formele structuren en in een sociaal proces. Geholpen en gestimuleerd door moderne communicatietechnieken organiseren mensen zich horizontaal, soms wereldwijd en op informele wijze rondom bepaalde thema’s of interesses. Onderlinge connecties, kennisdeling en samenwerking spelen een steeds belangrijkere rol en er wordt
Pagina 22 van 25
steeds vaker een beroep gedaan op de denkkracht van de community voor het antwoord op vragen, voor het genereren van creativiteit en het realiseren van innovatie. Ondanks de groeiende connectiviteit in het digitale domein, bestaan er zorgen over het zwakker worden van onderlinge verbindingen in het fysieke domein. Ontmoetingen zijn niet alleen van belang voor onderling vertrouwen, herkenbaarheid en samenhang, maar kunnen bovendien bijdragen aan het voorkomen van eenzaamheid en het ontwikkelen van wederzijds begrip. Door de sluiting van buurthuizen neemt het aantal publieke organisaties af dat een bijdrage kan leveren aan de sociale verbondenheid binnen, en daarmee de leefbaarheid van, een gemeenschap. Dit geldt vooral voor de kleinere plattelandsgemeenten waar voorzieningen onder druk komen te staan door de leegloop van dorpen. De druk op de vrije tijd neemt steeds meer toe. Burgers hebben een groeiende behoefte aan gemak, snelheid en flexibiliteit om werk, zorg en privé efficiënt te kunnen organiseren en combineren. Digitale media helpen daarbij maar zorgen tegelijkertijd voor gevoelens van stress en druk door de continue vraag om connectiviteit en bereikbaarheid. Hierdoor ontstaat de behoefte er juist ook even aan te ontsnappen. In de invulling van vrijetijdsbesteding is een verschuiving waar te nemen van nadruk op aandacht naar meer nadruk op beleving. De opdracht volgens de commissie Cohen De kern van de opdracht van de bibliotheek is dat zij bijdraagt aan en de basis vormt voor de kennis- en informatiesamenleving. Haar opdracht bestaat uit het stimuleren, ondersteunen, faciliteren en toerusten van burgers om mee te kunnen doen in en bij te kunnen dragen aan de moderne kennissamenleving. De primaire taak van de bibliotheek begint bij geletterdheid in brede zin. Lezen is de basis voor het verwerven van kennis en stimuleert verbeeldingskracht en creativiteit. Ondersteuning van leesbevordering en promotie van de lees- en literaire cultuur behoort daarom ook in de toekomst tot het hart van de dienstverlening van de openbare bibliotheek. Zeker in tijden waarin de leescultuur onder druk komt te staan. ICT-geletterdheid, met name de juiste interpretatie van en omgang met informatie, is daarnaast een basisvaardigheid voor deelname aan de samenleving en het kunnen verwerven en uitwisselen van kennis. Bibliotheken zijn experts in het vinden, verbinden en overdragen van informatie en spelen als adviseur ook in de toekomst een belangrijke rol. De bibliotheek als instituut dat het mogelijk maakt mensen te verrassen en inspireren en uit te dagen tot verbreding en reflectie in een wereld van personalisering en gefilterde informatie. De bibliotheek zal zich in de toekomst ook moeten richten op andere belangrijke vaardigheden die de 21ste eeuw van mensen vraagt. Door het faciliteren van een stimulerende leeromgeving biedt de bibliotheek een platform waar mensen kunnen samenkomen en kennis kunnen delen om deze specifieke vaardigheden te kunnen verwerven. De bibliotheek is daarbij niet alleen gericht op het verkleinen van achterstanden, maar ook op het verder ontwikkelen van talent. In een individualiserende samenleving biedt de bibliotheek juist een plaats voor ontmoeting. Bouwen aan kennis kan niet zonder sociaal-culturele plaatsen van samenkomst. Aan alle mogelijkheden die digitale middelen bieden, voegen bibliotheken essentiële waarde toe: een prettige en stimulerende omgeving om te leren, te lezen, letterlijk onder de mensen te zijn of te ontsnappen aan de continue pressure of being
Pagina 23 van 25
connected. De bibliotheek ontwikkelt zich zo tot een moderne agora, een moderne sociaalculturele marktplaats. Een centrale, dynamische ontmoetingsplek waar men zich kan ontspannen, anderen kan ontmoeten en waar actief burgerschap wordt gestimuleerd De invulling van de opdracht: van collectie naar connectie De komende jaren verschuift de wijze waarop de bibliotheek haar opdracht invult. Naarmate informatie in toenemende mate elders en gemakkelijk te vinden is, neemt voor de bibliotheek de noodzaak af om een eigen collectie beschikbaar te stellen. In een moderne netwerksamenleving worden lezen en leren steeds meer beïnvloed door, of zelfs onderdeel van, sociale processen. En snel ontwikkelende informatie- en communicatietechnologieën versterken de mogelijkheden om te delen met en een beroep te doen op anderen in de gemeenschap. De bibliotheek moet zich in de toekomst meer richten op het tot stand brengen, stimuleren en faciliteren van waardevolle verbindingen. Meer dan ooit zijn mensen in staat om individueel en thuis te leren en te studeren. Met het wereldwijde web hebben zij alles tot hun beschikking. De bibliotheek is er voor wie meer wil en ontwikkelt zich tot een platform voor social learning waar mensen, ondersteund en gestimuleerd door de beschikbare hulpmiddelen, kunnen samenwerken en studeren. Bezoekers van de bibliotheek komen kennis halen én kennis brengen. De bibliotheek opereert in een lokale maatschappelijke context. Haar succes staat of valt met de verbindingen die ze teweeg brengt met en tussen mensen en de lokale gemeenschap, de lokale overheid, het lokale bedrijfsleven en lokale maatschappelijke organisaties. Vanuit haar stevig verankerde positie en fysieke aanwezigheid in de samenleving, en vanwege haar laagdrempelig en betrouwbaar karakter, is ze een aantrekkelijke partner voor andere organisaties. Ze faciliteert de toegang tot uiteenlopende activiteiten en groeit uit tot lokale gids en makelaar. De weg naar de toekomst De ontwikkelingen in de informatietechnologie en de maatschappelijke en economische veranderingen maken dat bibliotheken hun dienstverlening anders moeten inrichten en hun bedrijfsvoering anders moeten vormgeven. Ook moeten bibliotheken de opbrengsten van hun maatschappelijke opdracht en de taken die daar aan bijdragen, inzichtelijker maken. Een logische vraag is hoe de fysieke en digitale bibliotheek zich tot elkaar gaan verhouden. Het laat zich raden dat bibliotheken een groot deel van hun dienstverlening moeten verplaatsen naar digitale kanalen, want digitalisering is sterk in ontwikkeling. Beide domeinen zullen niet los van elkaar maar aanvullend op elkaar moeten functioneren: de digitale bibliotheek vormt een aanvulling op de fysieke en omgekeerd. Beide versterken en verrijken elkaar en in beide domeinen wordt men uitgenodigd tot gebruik van de ander. Met zo’n geïntegreerde benadering biedt de bibliotheek een rijkere ervaring en beleving voor de bezoeker. Een succesvolle transformatie naar een innoverende bibliotheek waar het draait om verbindingen, veronderstelt dat er een ondernemende houding is bij bibliotheken. Succesvolle cultureel-maatschappelijk ondernemers zijn alert, creatief, hebben lef en overtuigingskracht, combineren inhoud met marketing en zoeken naar een inhoudelijk en financieel draagvlak voor hun organisatie en diensten. Zij maken een voortdurende geactualiseerde balans tussen vraag- en aanbodgerichte producten. Zij netwerken, sluiten maatschappelijke allianties en creëren een lerend bibliotheeknetwerk waarin successen worden gedeeld en worden overgenomen indien passend bij de eigen omgeving en situatie.
Pagina 24 van 25
Conclusie Vanaf haar oorsprong in het begin van de 20e eeuw heeft de bibliotheek zich gericht op ontwikkeling en ontplooiing van individu en samenleving. In 2025 is de basis van de openbare bibliotheek onveranderd: de bibliotheek draagt bij aan de ontplooiing van het individu. De bibliotheek blijft daarvoor een vitale schakel in de toekomstige kennissamenleving. Ze is, naast school, de enige instelling die garandeert dat iedereen toegang heeft tot informatie en bronnen om zichzelf te ontwikkelen. De bibliotheek in 2025 blijft, net als die van nu en als die van een eeuw geleden, toegang bieden tot informatie en kennis. Decennia lang is drukwerk de belangrijkste drager geweest daarvan. In de toekomst gaat het om een veelheid aan soorten kennis en informatie, in databanken en elektronische boeken, maar ook op papier en in de hoofden van mensen. De bibliotheek is een knooppunt waar een groot deel van die kennis samenkomt, actief wordt gedeeld en doorontwikkeld. De bibliotheek ontwikkelt zich tot een hedendaagse agora, een moderne sociaal-culturele marktplaats, het kloppend hart van de gemeenschap. De bibliotheek onderscheidt zich van andere ontmoetingsplekken door het toegankelijke, laagdrempelige en niet-commerciële karakter. Met deze fysieke plaats biedt de bibliotheek meerwaarde op sociaal-cultureel vlak in stad, wijk en dorp, en draagt ze wezenlijk bij aan gemeenschapsvorming en cohesie.
Pagina 25 van 25
