Schenken en erven. Financiële Bescherming is ons beroep

U wilt een leven vol vertrouwen en een toekomst zonder zorgen. Het is ons vak u daarin bij te staan. Om uw familie en uw omgeving te beschermen. Om uw plannen concrete vorm te geven. Om u voor later financieel veilig te stellen. Zo zien wij Financiële Bescherming bij AXA. In België biedt de AXA Groep u de keuze uit een aantal totaalconcepten HAPPY LIFE® HOME SAFE HOME® BUSINESS4YOU® en een ruime waaier van banken verzekeringsproducten, die voor uw persoonlijke situatie een gepaste oplossing bieden: AUTO WONING KREDIETEN SPAREN BELEGGEN FINANCIËLE DIENSTEN VEILIG ONDERNEMEN VEILIG DOOR HET LEVEN

Schenken en erven

www.axa.be

AXA Belgium, NV van verzekeringen toegelaten onder het nr. 0039 om de takken leven en niet-leven te beoefenen (KB 04-07-1979, BS 14-07-1979) Maatschappelijke zetel : Vorstlaan 25 - B-1170 Brussel (België) - Internet : www.axa.be - Tel. : (02) 678 61 11 - Fax : (02) 678 93 40 - BTW BE 404 483 367 - HR Brussel nr. 356.389

AXA Bank Belgium, nv-sa-AG, Grotesteenweg 214, 2600 Antwerpen (Berchem) TEL (03) 286 22 11 - FAX (03) 286 24 07 HRA-RCA 1163 BTW-TVA-MwSt BE 404 476 835 MEZ-MAE-MWA 993 Rek-Cpte-Konto 753-0000001-96 CDV-OCA-ADV 36 705 http://www.axa.be

704.2448-0406 V.U.: Nicole Remans, AXA Bank Belgium nv, Grotesteenweg 214, 2600 Antwerpen (Berchem)

Financiële Bescherming is ons beroep.

Deze brochure werd voor het laatst bijgewerkt op 31 maart 2006 en houdt geen rekening met de eventuele wetswijzigingen na deze datum. AXA wijst elke aansprakelijkheid af ingeval deze brochure informatie bevat die onvolledig of onjuist zou zijn.

Vooraf Tijdens uw actieve loopbaan bent u erin geslaagd om financieel wat opzij te zetten. U hebt een financieel vermogen opgebouwd en u vraagt zich af wat daarmee zal gebeuren als u overlijdt.

Financiële bescherming is ons vak: wij bieden u voor elke specifieke situatie en in iedere levensfase aangepaste financiële oplossingen aan. Uw erfopvolging regelen ligt ook in de lijn van onze wil om u een globale financiële oplossing aan te reiken. U voorbereiden op wat zal komen, is immers een manier om uw verwanten te beschermen en hen te behoeden voor de kopzorgen die hen bij een overlijden soms te wachten staan. Het biedt een antwoord op de vragen die bij uw erfgenamen zullen rijzen. Om uw nalatenschap goed te organiseren, moet u over de juiste informatie beschikken.

Wie zijn uw wettelijke erfgenamen?

In deze brochure vindt u het antwoord op tal

Wat kunt u doen op het vlak van het

van vragen die u zich wellicht over deze

erfrecht? Hoe doet u een schenking?

materie stelt. Ze verschaft u een leidraad bij een snelle en juiste afwikkeling van uw

Op al die vragen wilen we u duidelijke ant-

erfopvolging.

woorden geven aan de hand van deze praktische brochure over de erfopvol-

Om u te helpen, kunt u uiteraard ook

ging en het successierecht.

terecht bij uw AXA-adviseur, die op uw specifieke vragen zal antwoorden.

Hoe kunt u deze erfopvolging optimaal organiseren en ervoor zorgen dat ze correct

Aarzel zo nodig niet om uw notaris te raad-

verloopt: dat is het doel dat we voor ogen

plegen. En vergeet niet dat de juridische

hebben gehouden.

regels tegenwoordig vaak veranderen.

Vooraf

1

1. Uw erfopvolging plannen GIDS VOOR EEN OPTIMALE VOORBEREIDING Het jargon van het erfrecht Wie zijn de wettelijke erfgenamen? Algemene regels De rangorde in de erfopvolging De graad van verwantschap De plaatsvervulling en de kloving Het deel van de verschillende erfgenamen: praktische voorbeelden Bijzonder geval De erfrechten van de overlevende echtgenoot Het vruchtgebruik, de naakte eigendom en de omzetting De overlevende echtgenoot van een tweede huwelijk Hoe zelf uw nalatenschap regelen? De wettelijk voorbehouden erfdelen Het huwelijkscontract De schenking De levensverzekering Het testament Hoe de verdeling of de verkoop van de goederen voorkomen?

5

8 9 11 12 13 14 14 16 17

18 19 20 22 26 29

2. Een correcte regeling GIDS VOOR DE AFHANDELING VAN DE NALATENSCHAP Wat te doen in geval van overlijden? Neem contact op met de begrafenisondernemer Doe aangifte van het overlijden bij de gemeente Breng de werkgever, de vakbond en het kinderbijslagfonds op de hoogte Breng de verzekeringsmaatschappijen en de financiële instellingen op de hoogte Breng het ziekenfonds op de hoogte Breng de verhuurder op de hoogte Breng de pensioenkas op de hoogte Breng de telefoonoperators, de post, de gas- en elektriciteitsmaatschappijen enz. op de hoogte Neem contact op met de notaris en die van de overledene

31 31 32 32 33 33 33 33 33

Welke gevolgen heeft het overlijden bij de banken? Blokkeren van alle tegoeden en brandkasten Vrijgave van de tegoeden Vrijgave van de brandkasten Bijzondere bepalingen in verband met het vrijgeven De voogdij over de minderjarige kinderen

34 34 35 35 35

De nalatenschap aanvaarden of verwerpen? Het opstellen van de boedelbeschrijving Zuivere aanvaarding Verwerping van de nalatenschap Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving

36 36 37 37

Fiscale aangifte van de nalatenschap Aangifte door de bank Aangifte door deverzekeringsmaatschappij Aangifte door de erfgenamen Actief van de nalatenschap Passief van de nalatenschap

38 38 39 40 40

1

UW ERFOPVOLGING GOED PLANNEN Gids voor een optimale voorbereiding

Het jargon van het erfrecht Gelet op de specificiteit van het erfrecht-jargon, lijkt het ons nuttig u eerst de definitie te geven van een aantal sleutelwoorden die in deze brochure geregeld voorkomen. De erfenis of nalatenschap Dat is het geheel van goederen van de overledene; ze kan bestaan uit roerende goederen (geld, meubelen, effecten ...) onroerende goederen (huis, grond ...) en eventueel uit schulden die de overledene nalaat. Het wettelijk stelsel van gemeenschap van goederen Huwelijksvermogensstelsel van toepassing op echtgenoten die geen huwelijkscontract gesloten hebben. In dit type onderscheiden we:

de eigen vermogens m.a.w. alle roerende en onroerende goederen die vóór het huwelijk aan één van de beide echtgenoten toebehoorden, alle goederen die tijdens het huwelijk werden verkregen door erfenis of schenking, goederen met persoonlijk karakter (bijvoorbeeld kleding, persoonlijke voorwerpen) en alle goederen die tijdens het huwelijk werden aangekocht met persoonlijk geld (waarvan kan worden aangetoond dat het verkregen werd door erfenis of schenking of dat men reeds voor het huwelijk bezat). Het eigen vermogen omvat ook de eigen schulden van elke echtgenoot. het gemeenschappelijk vermogen (= de gemeenschap) Dat wordt gevormd door de andere goederen die geen eigen goederen zijn: inkomsten uit de beroepsbezigheden van beide echtgenoten of de eventuele vervangingsinkomens (pensioen, werkloosheidsuitkering ...). Daarbij dienen de goederen te worden gevoegd die met deze inkomsten werden aangekocht en de inkomsten uit eigen goederen. Verder behoort alles tot de gemeenschap waarvan niet kan worden bewezen dat het tot het eigen vermogen behoort. Het gemeenschappelijk vermogen omvat ook de gemeenschappelijke schulden.

Het erfrecht Het erfrecht bepaalt niet alleen wie de erfgenamen zijn, maar legt ook hun deel in de erfenis vast. Het wordt bij overlijden automatisch toegepast, tenzij de overledene vooraf een andere regeling getroffen heeft, bijvoorbeeld door een testament, een schenking of een huwelijkscontract. We moeten een duidelijk onderscheid maken tussen het erfrecht en het successierecht, dat onder het fiscaal recht valt. De wettelijke erfgenamen De personen die volgens de wet recht hebben op een deel van de erfenis. Er zijn verschillende categorieën van erfgenamen, al naargelang van de orde van voorrang, de graad van verwantschap, de plaatsvervulling en de kloving. Het jargon van het erfrecht

5

Splitsing van het eigendomsrecht in het kader van een erfenis De erfgenaam kan goederen in volle eigendom of in naakte eigendom erven. Hij kan ook het vruchtgebruik van deze goederen verkrijgen:

Het vruchtgebruik: de rechten van de erfgenaam blijven beperkt tot het gebruik van de goederen en de eigendom van de inkomsten voortkomende uit die goederen. Hij kan dus een huis bewonen of verhuren, maar niet verkopen. Wanneer het vruchtgebruik verband houdt met geld, heeft de erfgenaam recht op de intresten, maar niet op het kapitaal; De naakte eigendom: dit is de volle eigendom, maar zonder het vruchtgebruik: de erfgenaam wordt eigenaar van de goederen, maar heeft niet het recht ze te gebruiken of er de inkomsten van te genieten. Naast de naakte eigenaar van een goed, is er dus iemand anders die over het vruchtgebruik beschikt. Bij het overlijden van de vruchtgebruiker verwerft de erfgenaam die de naakte eigendom heeft de volle eigendom; De volle eigendom: de erfgenaam verwerft tegelijk het vruchtgebruik en de naakte eigendom van de roerende en / of onroerende goederen.

Het wettelijk voorbehouden erfdeel (het reservataire gedeelte) Het gedeelte van de erfenis dat absoluut dient toe te komen aan bepaalde erfgenamen die de wet wil beschermen: de langstlevende echtgenoot, de kinderen, de kleinkinderen of, als er geen kinderen zijn, aan de ouders en de grootouders. Wat overblijft, is het beschikbare erfdeel, waarover vrij kan worden beschikt ten gunste van derden of de erfgenamen (wettelijke erfgenamen en/of erfgenamen met voorbehouden erfdeel). Het zou makkelijk zijn om die regel te omzeilen door kort vóór het overlijden schenkingen te doen. Daarom moeten de schenkingen fictief weer worden ingebracht in de nalatenschap, om de beschikbare quotiteit te bepalen. Indien nodig zal er een inkorting van de schenkingen worden doorgevoerd. Het huwelijk De echtverbintenis van twee personen voor een ambtenaar van de burgerlijke stand. De wettelijke samenwoning In de burgerlijke betekenis wordt hieronder verstaan het samenleven van twee personen die een verklaring van wettelijke samenwoning hebben afgelegd. Verwantschap is daarbij niet uitgesloten: zo kunnen twee broers of een tante en een nicht een dergelijke verklaring ondertekenen. Meer dan één wettelijke samenwoning (cumulatie) is niet mogelijk. Ook het huwelijk sluit elke samenwoning (in de wettelijke zin) uit. Op fiscaal vlak hebben het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, elk onder bepaalde voorwaarden, de toestand van de langstlevende wettelijk samenwonende partner gelijkgesteld met die van de langstlevende echtgenoot, voor wat betreft het toe te passen tarief van de successierechten (percentage, verminderingen en vrijstellingen). Uw adviseur van AXA geeft u graag een gedetailleerde documentatie van de tarieven voor schenkingen en successie per gewest. Raadpleeg voor een gedetailleerd overzicht van deze kwestie onze tariefbrochures per gewest.

6

Het jargon van het erfrecht

De verwantschap Hier moet u een onderscheid maken tussen bloedverwantschap en adoptieve verwantschap:

De bloedverwantschap is de band tussen personen die van elkaar afstammen (verwant in rechte lijn) of die een gemeenschappelijke stamvader hebben (verwant in de zijlijn). De adoptieve verwantschap is de wettelijke band tussen de geadopteerde en de adoptant (in geval van gewone adoptie), of tussen de geadopteerde en de adoptant en zijn bloedverwanten (in geval van volle adoptie). De erfrechten van de geadopteerde verschillen aanzienlijk al naargelang van het type van adoptie: ■ in geval van volle adoptie treedt het kind uit zijn oorspronkelijke familie en wordt het volledig gelijkgesteld met een "bloedeigen kind" van de adoptant; ■ in geval van gewone adoptie wordt het kind opgenomen in een nieuw gezin, maar treedt het niet uit zijn oorspronkelijke familie. Zo zal de geadopteerde in zijn oorspronkelijke familie erven volgens de regels die de nalatenschap van de bloedverwanten beheersen. In zijn adoptiefamilie zal de geadopteerde echter enkel van de adoptant (of de adoptanten) erven, maar hij zal niet kunnen erven van de verwanten (in ruime zin) van de adoptant(en).

Een vooruitmakingsbeding Als echtgenoten getrouwd zijn in het stelsel van gemeenschap, hebben ze bij de ontbinding van hun huwelijksvermogenstelsel elk recht op de helft van de gemeenschappelijke goederen. Het vooruitmakingsbeding is een clausule in het huwelijkscontract waardoor een van de huwelijkspartners een welbepaald goed kan nemen vóór de gemeenschap wordt verdeeld.

Plaatsbepaling in verband met de successierechten De successierechten komen toe aan het Vlaams Gewest, het Waals Gewest of aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, afhankelijk van de plaats waar de overledene, op het ogenblik van zijn overlijden, zijn fiscale woonplaats had. Als de fiscale woonplaats van de overledene tijdens de periode van vijf jaar voor zijn overlijden op meer dan één plaats in België gelegen was, worden de successierechten betaald op de plaats in België waar zijn fiscale woonplaats tijdens de voormelde periode het langst gevestigd was. Onder fiscale woonplaats verstaat men de plaats waar de overledene zijn werkelijke, reële, permanente woonplaats, zijn familie, zijn activiteitencentrum en de zetel van zijn zaken of bezigheden had. De fiscale woonplaats stemt niet altijd overeen met de wettelijke woonplaats. Opgelet: de berekening en de tarieven van de successierechten variëren naargelang het regionale recht dat van toepassing is op de nalatenschap. Raadpleeg voor een gedetailleerd overzicht van deze kwestie onze tariefbrochures per gewest.

Het jargon van het erfrecht

7

Wie zijn de wettelijke erfgenamen? Bij een overlijden moet men eerst bepalen wie de erfgenamen van de overledene zijn en welke goederen de erfgenamen zullen krijgen. Het geheel van regels dat hier wordt toegepast, noemt men de "erfopvolging". Deze erfopvolging kan twee vormen aannemen: de "wettelijke" erfopvolging, als de overledene geen testament nalaat, en de "testamentaire" erfopvolging in het andere geval. We bekijken hier de wettelijke erfopvolging. De testamentaire erfopvolging zal later worden besproken, in het deel "Hoe zelf uw nalatenschap regelen?" op pagina 18. Als er geen testament is, bepaalt de wet zelf wie de erfgenamen zijn en welke goederen hun toekomen. De wettelijke regels zijn complex. Om daar een duidelijk zicht op te krijgen, zullen we ze in eerste instantie bekijken in de veronderstelling dat de overledene geen langstlevende echtgenoot nalaat, en vervolgens in de omgekeerde hypothese waarbij er wel een langstlevende echtgenoot is.

De wettelijke erfopvolging Algemene regels De wettelijke erfopvolging verloopt volgens de regels van de orde en van de graad van verwantschap: De regel van de orde: de wet rangschikt de erfgenamen in 4 categorieën en deze rangschikking wordt trapsgewijs toegepast. Zo komen de erfgenamen van de tweede orde slechts in aanmerking indien er geen erfgenamen van de eerste orde zijn; De regel van de graad van verwantschap: in elke categorie wordt de graad van verwantschap vastgesteld. De personen die door hun graad het nauwst aan de overledene verwant zijn, sluiten andere eventuele erfgenamen uit die door hun graad minder nauw verwant zijn.

De wet stelt eveneens een graad vast boven welke niemand meer erft.

8

Wie zijn de wettelijke erfgenamen?

Er bestaan bovendien specifieke regels in verband met plaatsvervulling en kloving:

Plaatsvervulling: de plaatsvervuling vormt in het erfrecht een uitzondering op de regel van de afstand in graad. Daardoor worden de afstammelingen van bepaalde reeds eerder gestorven bloedverwanten van de overledene beschouwd als persoonlijk de graad innemend van deze overleden verwant. Hierdoor komen zij in aanmerking voor successie, hoewel zij op basis van hun eigen graad uitgesloten zouden zijn door een bloedverwant met een lagere graad Kloving: volgens het principe van de kloving wordt iedere erfenis die aan bloedverwanten in opgaande lijn of aan bloedverwanten in de zijlijn (dit houdt de verondersteling in dat de overledene geen afstammelingen nalaat) te beurt valt, verdeeld in 2 gelijke delen: het ene voor de bloedverwanten van de vaderlijke lijn, het andere voor de bloedverwanten van de moederlijke lijn.

De rangorde in de erfopvolging Er bestaan vier categorieën van erfgenamen die elkaar achtereenvolgens uitsluiten, in orde van belangrijkheid. Een persoon van de tweede orde zal dus bijvoorbeeld niet erven als er erfgenamen van de eerste orde zijn enzovoort.

Eerste orde: kinderen en bloedverwanten in nederdalende lijn (ook afstammelingen genoemd) ■

de afstammelingen (kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen, ongeacht de wijze waarop hun afstamming is vastgesteld).

Tweede orde: bevoorrechte bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn ■ ■

de vader en moeder van de overledene de broers en zusters van de overledene.

Derde orde: de gewone bloedverwanten in opgaande lijn, dat zijn de andere bloedverwanten dan vader en moeder in opgaande lijn.

Vierde orde: de gewone bloedverwanten in de zijlijn ■

andere bloedverwanten in de zijlijn dan broers en zusters; zij erven slechts tot en met de vierde graad (ooms, tantes, neven en nichten en volle neven).


9

De wet van 14 mei 1981 heeft deze orde enigszins verstoord, want de langstlevende echtgenoot, die niet tot enige orde behoort (hoewel hij bij elke orde betrokken is, aangezien hij in elk geval een vruchtgebruik verkrijgt), krijgt soms de voorkeur op de gewone bloedverwanten in opgaande lijn en de bloedverwanten in de zijlijn (zie verder). Om de zaken niet door elkaar te halen, zullen we eerst bekijken wie de erfgenamen zijn als de overledene is overleden zonder een langstlevende echtgenoot achter te laten; daarna pas zullen we de kwestie bekijken in de veronderstelling dat er een langstlevende echtgenoot is.

We herinneren eraan dat we de hypothese bespreken waarbij de overledene geen langstlevende echtgenoot nalaat.

Verdeling van de nalatenschap op basis van de orde in de erfopvolging:

Eerste orde: kinderen en bloedverwanten in nederdalende lijn (ook afstammelingen genoemd) De kinderen en afstammelingen krijgen alle goederen van de erfenis in volle eigendom

Tweede orde: bevoorrechte bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn Als er geen broers of zusters zijn, wordt de hele nalatenschap verdeeld tussen de vader en moeder in volle eigendom. Als er geen vader en moeder meer zijn, verdelen de broers en zusters de hele erfenis in volle eigendom. Als er zowel vader en moeder als broers en zusters zijn: vader en moeder ontvangen elk een vierde in volle eigendom, en de rest – twee of drie vierden, wordt verdeeld tussen de broers en zusters. Derde en vierde orde: de gewone bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn Hier worden de regels van de kloving en de plaatsvervulling toegepast: regels van de kloving: de erfenis wordt in twee gelijke delen verdeeld, een voor de lijn aan moederszijde en een voor de lijn aan vaderszijde, en elke helft wordt verdeeld tussen de erfgenamen van eenzelfde lijn. De regels van plaatsvervulling: als bijvoorbeeld een oom reeds overleden is en zijn twee kinderen nog leven (neven van de overledene dus), erven zijn kinderen het deel dat die oom diende toe te komen.

Opgelet: indien er geen wettelijke erfgenaam is, erft de staat.

10


De graad van verwantschap Opmerking: er is geen graad van verwantschap tussen de twee echtgenoten. Om te weten wie er gaat erven, dient men rekening te houden met de volgende elementen:

■

■

Eerst met de orde van verwantschap: erfgenamen van de eerste orde sluiten die van de tweede orde uit enzovoort. Daarna met de graad van verwantschap in elke orde: de bloedverwant die het nauwst aan de overledene verwant is, sluit alle anderen met een verdere graad uit. Dit betekent dat, als er bloedverwanten van dezelfde orde zijn, de eerste graad voorrang krijgt op de tweede graad enzovoort. Dit geldt niet voor de tweede orde, omdat die bestaat uit erfgenamen van de eerste en de tweede graad en zij elkaar niet uitsluiten. Als er twee of meer bloedverwanten van dezelfde graad zijn, wordt de nalatenschap in gelijke delen verdeeld.

Hoe wordt de graad bepaald? In rechte lijn In de zijlijn

telt men het aantal generaties telt men het aantal generaties via de gemene stamvader.

RECHTSTREEKSE ERFGENAMEN

BLOEDVERWANTEN IN DE ZIJLIJN

De grootouders van Piet

2e graad

3

2

De ouders van Piet 1e graad

De ooms en tantes van Piet 2

3e graad 4

1

Piet 1

De kinderen van Piet 1e graad

De broers en zusters van Piet

De neven en nichten van Piet

2e graad

4e graad

3

De neven en nichten van Piet

3e graad

2

De kleinkinderen van Piet 2e graad

Uitgezonderd in geval van plaatsvervulling, kan men slechts erven tot de vierde graad van verwantschap.


11

Voorbeeld: erfopvolging al naargelang van de orde en de graad van verwantschap Grootouders

■ ■ ■ ■ ■

Jan Jan Jan Jan Jan

Antoon Christiaens en wijlen Jeanne Pauwels

Ouders

Geraard Christiaens is gehuwd met Marjan Thijs

Frans Christiaens is gehuwd met Trees Deridder

Kinderen

Jan en Katrien Christiaens

Thomas Christiaens

en en en en en

Geraard zijn bloedverwanten in de 1e graad Antoon zijn bloedverwanten in de 2e graad Katrien zijn bloedverwanten in de 2e graad Frans zijn bloedverwanten in de 3e graad Thomas zijn bloedverwanten in de 4e graad

Bij overlijden van Antoon Christiaens, ■ behoren Geraard, Frans, Jan, Katrien en Thomas tot de eerste orde, omdat ze allen afstammelingen zijn. ■ zijn Geraard en Frans bloedverwanten van de eerste graad en Jan, Katrien en Thomas van de tweede graad. ■ zijn Geraard en Frans dus de erfgenamen.

De plaatsvervulling en de kloving Het erfrecht voorziet in twee bijzondere gevallen: de plaatsvervulling en de kloving. Plaatsvervulling De plaatsvervulling is een mechanisme dat een uitzondering maakt op de regel van de graden: wanneer één van de erfgenamen reeds overleden is, treden zijn kinderen in zijn plaats en erven zij het deel dat aan hun vader of moeder diende toe te komen. In rechte nederdalende lijn heeft de plaatsvervulling tot in het oneindige plaats. In rechte opgaande lijn is de plaatsvervulling niet toegelaten. In de zijlijn is de plaatsvervulling slechts toegelaten ten voordele van de kinderen en de afstammelingen van hetzij de broers en zusters, hetzij de ooms en tantes van de overledene. Opgelet:

Paul verwerpt de erfenis van Roger, zijn vader. Komt Michel, de zoon van Paul, op bij plaatsvervulling? Neen: plaatsvervulling is onmogelijk als de rechthebbende erfgenaam de erfenis heeft verworpen. Bij het overlijden van Paul heeft Michel, zijn zoon, de erfenis van Paul verworpen. Later overlijdt Roger, de vader van Paul en grootvader van Michel. Komt Michel bij plaatsvervulling op voor Paul, zijn vader? Ja: men kan bij plaatsvervulling opkomen voor de persoon wiens erfenis men heeft verworpen.

12


Kloving Dit is een mechanisme dat een evenwicht beoogt tussen de vaderlijke en de moederlijke lijn. Volgens het principe van de kloving wordt iedere erfenis die aan bloedverwanten in opgaande lijn of aan bloedverwanten in de zijlijn (dit houdt de verondersteling in dat de overledene geen afstammelingen nalaat) te beurt valt, verdeeld in 2 gelijke delen: het ene voor de bloedverwanten van de vaderlijke lijn, het andere voor de bloedverwanten van de moederlijke lijn. De nalatenschap komt altijd toe aan de bloedverwanten die het naast in rang en in graad zijn. Indien er in één van de lijnen geen bloedverwanten zijn, erven de bloedverwanten van de andere lijn de volledige nalatenschap.

Het deel van de verschillende erfgenamen: praktische voorbeelden

Grootouders

Antoon Christiaens en Jeanne Pauwels (overleden)

Ouders

Geraard Christiaens is gehuwd met Marjan Thijs

Frans Christiaens is gehuwd metTrees Deridder

Kinderen

Jan Christiaens is gehuwd met Katrien Christiaens

Thomas Christiaens

Voorbeeld 1: Overlijden van Antoon Christiaens. Hij laat bloedverwanten van de eerste orde na (zijn twee kinderen Geraard en Frans), die allebei van de eerste graad zijn: beide zonen krijgen de helft van de nalatenschap. Voorbeeld 2: Antoon Christiaens overlijdt vijf jaar na het overlijden van zijn zoon Frans. Hij laat bloedverwanten van de eerste orde na (zijn zoon Geraard en zijn kleinzoon Thomas), maar de ene, Geraard, is van de eerste graad, de andere, Thomas, van de tweede. Maar gezien het eerdere overlijden van Frans, komt Thomas op bij plaatsvervulling en wordt hij zo bloedverwant van de eerste graad, zoals zijn oom Geraard. Dus krijgen Geraard en Frans elk de helft van de nalatenschap. Voorbeeld 3: Zelfde voorbeeld als 2, behalve dat Thomas een zus heeft, Nicole. Nicole en Thomas komen samen op bij plaatsvervulling voor hun vader Frans; ze ontvangen in die hoedanigheid de helft van de nalatenschap, die ze tussen hen verdelen: Geraard ontvangt 1/2, Thomas en Nicole elk 1/4. Voorbeeld 4: Frans sterft vijf jaar na het overlijden van zijn vrouw Trees en twee jaar na het overlijden van zijn vader Antoon. Hij laat een zoon, Thomas en een broer, Geraard, na. Regel van de orde: de afstammeling Thomas komt vóór de bloedverwant in de zijlijn Geraard, en ontvangt de volledige nalatenschap. Voorbeeld 5: Overlijden van Thomas, die broers noch zusters heeft. Regel van de kloving: Frans, de vader, en Trees, de moeder, ontvangen elk de helft. Voorbeeld 6: Overlijden van Thomas, vijf jaar na het overlijden van zijn vader Frans. Regel van de kloving : de helft voor zijn moeder Trees, de helft voor de vaderlijke lijn; in deze tak is grootvader Antoon bloedverwant van de derde orde (andere voorouder dan vader en moeder), terwijl Geraard een gewone bloedverwant in de zijlijn is (oom), bloedverwant van de vierde orde; Antoon ontvangt de tweede helft van de nalatenschap. Voorbeeld 7: Overlijden van Thomas, en zelfde situatie als in voorbeeld 6, maar waarbij grootvader Antoon en zijn oom Geraard al overleden zijn. Regel van de kloving: Trees, de moeder, ontvangt de helft; de andere helft gaat naar de vaderlijke lijn; Jan komt op bij plaatsvervulling voor Geraard en ontvangt de andere helft.


13

Voorbeeld 8: Overlijden van Thomas: zelfde situatie als in voorbeeld 7, maar men verneemt dat Thomas een oom Arthur had – zoon van Antoon, die was verdwenen, en die enkele jaren eerder overleden was; hij liet twee kinderen na, Johan en Jim. Aangezien hij schulden had, hebben zijn kinderen de nalatenschap verworpen. Regel van de kloving: de mama ontvangt nog steeds de helft, ofwel 50; de tweede helft (50) gaat naar de vaderlijke lijn; Jan komt op bij plaatsvervulling voor zijn vader Geraard, en is bloedverwant in de zijlijn van de 3e graad; Johan en Jim komen op bij plaatsvervulling voor hun vader Arthur (ongeacht het feit dat ze eerder de nalatenschap van Arthur hebben verworpen); ze worden dus bloedverwanten in de zijlijn van de 3e graad. Arthur en Geraard zouden, als ze nog leefden, elk de helft van 50 hebben gekregen, dus 25. Dus krijgt Jan, de enige zoon van Geraard, 25, terwijl Johan en Jim elk de helft van 25 zullen krijgen, zijnde 12,5. Dus (12,5 x 2) + 25 + 50 = 100.

Bijzonder geval Halfbroers en -zusters erven van elkaar volgens de regel van de kloving. De nalatenschap wordt in twee gelijke delen verdeeld (het vaderlijke en het moederlijke).

De erfrechten van de langstlevende echtgenoot De wet gaf de langstlevende echtgenoot vroeger geen enkel erfrecht. De tijden en zeden zijn veranderd: tegenwoordig is de langstlevende echtgenoot een volwaardige wettelijke erfgenaam. Beter nog: zijn rechten hebben in zekere zin voorrang op de rechten van de andere erfgenamen, en de langstlevende echtgenoot wordt als eerste bediend. In principe verdelen de andere erfgenamen onderling wat er overblijft, volgens de bovenstaande regels. De erfrechten van de langstlevende echtgenoot zijn als volgt:

■

■

■

14

Als er kinderen of afstammelingen van deze kinderen zijn: dan krijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de volledige nalatenschap. Het vermogen van de kinderen is beperkt tot de naakte eigendom. Zij erven de volle eigendom slechts na het overlijden van de langstlevende ouder. Als er geen kinderen of afstammelingen van deze kinderen zijn: de langstlevende echtgenoot krijgt het vruchtgebruik van de volledige nalatenschap. Als de echtgenoten waren gehuwd volgens het stelsel van de gemeenschap, krijgt de langstlevende het deel van de gemeenschap van de overledene niet in vruchtgebruik, maar in volle eigendom. Dus, de langstlevende echtgenoot: 1) behoudt al zijn eigen goederen; 2) behoudt in volle eigendom de helft van de gemeenschappelijke goederen, dat wil zeggen zijn deel in de gemeenschap; 3) de andere helft van de gemeenschappelijke goederen – het deel van de overledene in de gemeenschap - krijgt hij terug in volle eigendom; 4) de eigen goederen van de overledene worden daarentegen in vruchtgebruik toegewezen aan de langstlevende echtgenoot. De erfgenamen (bloedverwanten in opgaande lijn en / of in de zijlijn) verkrijgen de naakte eigendom van de eigen goederen van de overledene en zij zullen de volle eigendom ervan erven na het overlijden van de langstlevende echtgenoot. Als er geen eigen goederen zijn, erven zij niets. Als er geen erfgerechtigde bloedverwanten zijn: de langstlevende echtgenoot krijgt de volle eigendom van de volledige nalatenschap.


Verdeling van de nalatenschap op basis van de orde in de erfopvolging als er een langstlevende echtgenoot is: Eerste orde: kinderen en bloedverwanten in nederdalende lijn (ook afstammelingen genoemd)

Langstlevende echtgenoot Het vruchtgebruik van de volledige nalatenschap, die bestaat uit eigen goederen van de overledene enerzijds en de helft van de goederen uit de gemeenschap anderzijds (waarbij de andere helft van de gemeenschap de volle eigendom blijft van de langstlevende echtgenoot krachtens de regels van ontbinding van het wettelijke stelsel van de gemeenschap van goederen).

Kinderen en kleinkinderen De naakte eigendom van de volledige nalatenschap.

Tweede orde: bevoorrechte bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn Langstlevende echtgenoot De volle eigendom van de helft van de goederen van de gemeenschap (de andere helft van de gemeenschap blijft de volle eigendom van de langstlevende echtgenoot krachtens de regels van ontbinding van het wettelijke stelsel van de gemeenschap van goederen) en het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overledene.

Ouders Voor elke ouder 1/4 van de eigen goederen van de overledene in naakte eigendom.

Broers en zusters De naakte eigendom van de rest van de eigen goederen: 4/4 als de ouders zijn overleden, 3/4 als een van de ouders in leven is, 1/2 als beide ouders in leven zijn

Derde en vierde orde: de gewone bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn

Langstlevende echtgenoot De volle eigendom van de helft van de goederen van de gemeenschap (de andere helft van de gemeenschap blijft de volle eigendom van de langstlevende echtgenoot krachtens de regels van ontbinding van het wettelijke stelsel van de gemeenschap van goederen) en het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overledene.

Opmerking:

Ouders, grootouders, ooms, tantes, neven en nichten De naakte eigendom van de eigen goederen van de overledene, verdeeld volgens de regels van de kloving en de plaatsvervulling: de nalatenschap wordt in twee delen verdeeld en de familie aan vaderlijke en moederlijke lijn ontvangt elk de helft. Er bestaan niettemin bijzondere regels.

als er geen wettelijke erfgenamen zijn buiten de langstlevende echtgenoot, erft die alles in volle eigendom.


15

Het vruchtgebruik, de naakte eigendom en de omzetting De vruchtgebruikers hebben rechten en plichten. Zo vallen de onderhoudskosten (schilderen, kleine herstellingen) van een woning ten laste van hen. Grote herstellingen (dakwerk, centrale verwarming...) zijn ten laste van de naakte eigenaar. In de praktijk kan dat problemen opleveren: de naakte eigenaars "zonder inkomsten" zullen er niet happig op zijn om aanzienlijke kosten te dragen voor het herstellen van een huis dat hen geen inkomen oplevert. Of het huis is moeilijk te verhuren of te groot voor de vruchtgebruiker... Door de techniek van de omzetting kan het vruchtgebruik in een kapitaal of een rente worden omgezet: het komt erop neer dat de vruchtgebruiker zijn recht op vruchtgebruik verkoopt aan de naakte eigenaar, die hem als tegenprestatie ofwel een kapitaal ofwel een rente betaalt. Het vruchtgebruik loopt ten einde en de naakte eigenaar wordt volle eigenaar.

Mogelijkheden en beperkingen van de omzetting:

■

■

Als er geen afstammelingen zijn, kan de langstlevende echtgenoot de omzetting vragen. Als hij anderzijds zijn aanvraag indient binnen de 5 jaar na het openvallen van de nalatenschap, zal hij die omzetting kunnen eisen. Als er afstammelingen zijn, kunnen zowel de langstlevende echtgenoot als de afstammelingen (naakte eigenaars) de omzetting van het vruchtgebruik vragen. Als de partijen niet tot een akkoord komen, zal de rechtbank beslissen. Het vruchtgebruik van de gezinswoning (met de huisraad) kan echter slechts worden omgezet met instemming van de langstlevende echtgenoot. Zonder deze instemming kan zelfs de rechter de omzetting niet bevelen. Het recht op omzetting kan niet aan een derde worden overgedragen. De echtgenoot die het eerst overlijdt, kan bij testament zowel de langstlevende echtgenoot als de erfgenamen die de naakte eigendom zullen verwerven, het recht van omzetting ontnemen. Dat recht van omzetting van het vruchtgebruik kan niet worden ontnomen aan: ■ de langstlevende echtgenoot, voor wat betreft het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad; ■ de kinderen uit een vorig huwelijk van de overleden echtgenoot. De berekening van het bedrag gekoppeld aan deze omzetting houdt onder meer rekening met de leeftijd van de vruchtgebruiker.

16


De langstlevende echtgenoot van een tweede huwelijk We kennen nu de rechten van de langstlevende echtgenoot. Als de overledene twee keer is gehuwd, zijn de rechten van de tweede huwelijkspartner exact dezelfde als voor een eerste huwelijkspartner. Wettelijk gezien hebben de langstlevende echtgenoot van een eerste huwelijk en die van een later huwelijk dezelfde rechten. Er is echter een uitzondering voorzien door een wet van 2003, die niet alleen de nalatenschap beoogt van een persoon die twee keer is gehuwd, maar die van een persoon die met een andere persoon huwt op een ogenblik dat een van beide huwelijkspartners al kinderen heeft uit een vorige gemeenschap, al dan niet een huwelijk, permanent of niet. In dat geval kunnen de echtgenoten via een huwelijkscontract of een latere akte tot wijziging van het initiële huwelijkscontract, een volledig of gedeeltelijk akkoord afsluiten betreffende de rechten die elk van hen kan laten gelden op de nalatenschap van de andere. Dat akkoord doet geen afbreuk op het recht van de een om, bij testament of akte onder levenden, maatregelen te treffen ten bate van de andere en het kan de langstlevende echtgenoot in geen geval het recht van vruchtgebruik ontnemen op het gebouw dat op de dag van het openvallen van de nalatenschap wordt gebruikt als de gezinswoning en de huisraad van die gezinswoning. De kinderen uit een eerste huwelijk worden niettemin beschermd door een aantal bepalingen. Zoals hierboven gezegd, kan de eerst overlijdende echtgenoot zijn kinderen het recht ontzeggen om de omzetting van het vruchtgebruik te vragen. We wijzen hier echter op een bijzondere regel: de berekening van een omzetting moet rekening houden met een minimaal leeftijdsverschil tussen de huwelijkspartners. We nemen het voorbeeld van een man van 65 jaar die een vrouw huwt van 20 jaar; als, bij het overlijden van de vader, zijn kinderen uit zijn eerste huwelijk het vruchtgebruik van hun stiefmoeder willen afkopen, zal dat heel duur zijn, gezien haar leeftijd. Om buitensporige bedragen te vermijden, heeft de wet een veiligheidsvoorziening ingebouwd: indien het leeftijdsverschil tussen de tweede echtgenoot en het oudste kind uit een eerste huwelijk kleiner is dan 20 jaar, wordt de langstlevende echtgenoot geacht ten minste 20 jaar ouder te zijn dan de oudste afstammeling uit een vorig huwelijk. Voorbeeld:

een weduwnaar van 50 jaar heeft als tweede echtgenote een dame van 30 jaar, terwijl hij uit zijn eerste huwelijk twee kinderen heeft van respectievelijk 24 en van 22 jaar. Vijf jaar later overlijdt hij. Het leeftijdsverschil tussen het oudste kind en de tweede echtgenote is 6 jaar. Om de omzetting te berekenen, zal men rekening houden met een fictieve leeftijd voor de tweede echtgenote van 29 jaar plus 20, dus 49 jaar.


17

Hoe zelf uw nalatenschap regelen? Het bovenstaande zijn de wettelijke regels die de nalatenschap bepalen als de overledene geen enkele bijzondere maatregelen heeft genomen om de spelregels van de wet aan te passen. Dat zijn de regels van de "wettelijke erfopvolging". Maar de wet staat bepaalde eigen bepalingen toe om die regels te wijzigen. Daarmee zitten we in het domein van het huwelijkscontract, de schenking en het testament. Vóór we deze bepalingen bekijken, hebben we het over de regels van het "wettelijk voorbehouden erfdeel". Het kan gebeuren dat men buitensporig gul is voor een derde – een vriend, een toegewijde verpleegster enz. – met als gevolg dat men de naaste bloedverwanten "onterft". Om dergelijke excessen te voorkomen, kent de wet bepaalde erfgenamen een voorbehouden erfdeel toe, dat wil zeggen een deel van de nalatenschap waarover de overledene niet vrij kan beschikken: dat voorbehouden erfdeel gaat naar de erfgenamen, zelfs als de overledene dat niet wil. Van de regels van de wettelijke erfopvolging kan bijgevolg slechts worden afgeweken binnen de grenzen van het "beschikbare gedeelte".

De wettelijk voorbehouden erfdelen De wet voorziet immers in een voorbehouden erfdeel dat absoluut dient toe te komen aan de langstlevende echtgenoot, de kinderen, de kleinkinderen, of, indien er geen kinderen zijn, de ouders en de grootouders. Het wettelijk voorbehouden erfdeel van de langstlevende echtgenoot Het reservataire gedeelte van de langstlevende echtgenoot komt overeen met het vruchtgebruik van de helft van de goederen van de nalatenschap en het moet minstens het vruchtgebruik van de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad omvatten, zelfs als dat meer is dan de helft van de nalatenschap.

18

Hoe zelf uw nalatenschap regelen?

Opmerkingen

■

■

Feitelijk gescheiden echtgenoten kunnen elkaar bij testament het voorbehouden erfdeel ontnemen. Dit testament heeft slechts waarde indien op de dag van het overlijden aan twee voorwaarden voldaan is: man en vrouw moeten meer dan 6 maanden gescheiden leven en er moet bij gerechtelijke akte een afzonderlijk verblijf gevorderd zijn, zonder dat ze opnieuw zijn gaan samenwonen. De langstlevende echtgenoot die tijdens het huwelijk een kind heeft verwekt bij een ander persoon dan zijn echtgenoot, kan zijn voorbehouden erfdeel verliezen (met uitzondering van het vruchtgebruik van de gezinswoning).

Het wettelijk voorbehouden erfdeel van de afstammelingen De helft van de goederen indien de overledene 1 kind had, twee derden voor 2 kinderen, drie vierden voor 3 of meer kinderen. Het wettelijk voorbehouden erfdeel van de bloedverwanten in opgaande lijn De helft van de goederen indien er erfgerechtigde bloedverwanten in de vaderlijke en in de moederlijke lijn zijn en één vierde van de goederen indien er slechts erfgerechtigde bloedverwanten in één van de beide lijnen zijn.

Het huwelijkscontract Het is mogelijk om een echtgenoot via het huwelijkscontract te bevoordelen. ■

De huwelijksvermogenstelsel met zuivere en eenvoudige scheiding van goederen

Er zijn twee vermogens: 1. Het eigen vermogen van de man 2. Het eigen vermogen van de vrouw Bij overlijden worden de in onverdeeldheid verworven goederen in de aangifte van nalatenschap opgenomen voor het deel van de overledene. ■

Gemeenschap van goederen:

Men onderscheidt het wettelijke stelsel en het stelsel met huwelijkscontract: A. Wettelijk stelsel Er zijn drie vermogens: 1. Het eigen vermogen van de man 2. Het eigen vermogen van de vrouw 3. Het gemeenschappelijke vermogen Bij overlijden wordt het gemeenschappelijke vermogen in twee gelijke delen verdeeld. De eerste helft gaat tot het eigen vermogen van de langstlevende echtgenoot behoren, de andere helft maakt deel uit van de nalatenschap.


19

B. Gemeenschap van goederen met huwelijkscontract Net als in het wettelijke stelsel zijn er drie vermogens en wordt het gemeenschappelijke vermogen bij het overlijden verdeeld tussen de huwelijkspartners. En hier komt het nut van een huwelijkscontract naar boven: hiermee kan, aan de hand van de juiste clausules, immers worden afgeweken van het principe van de gelijke verdeling en kan de langstlevende echtgenoot worden bevoordeeld.

De langstlevende echtgenoot kan zo de totaliteit of een deel van de goederen uit de gemeenschap krijgen (bij de vereffening van het huwelijksstelsel, en niet bij de vereffening van de nalatenschap). Het betreft de "huwelijksvoordelen" (ook "bedingen voor ongelijke verdeling van de gemeenschap" genoemd). Via een “vooruitmakingsbeding” kan de langstlevende echtgenoot bepaalde goederen (het huis, familiestukken ...) uit het gemeenschappelijke vermogen halen vóór het wordt verdeeld. Bepaalde goederen kunnen worden toegewezen aan de langstlevende echtgenoot, deze keer in het kader van de vereffening van de nalatenschap. Het betreft "contractuele aanwijzingen" (clausules van het huwelijkscontract waardoor een echtgenoot zijn huwelijkspartner als erfgenaam aanwijst); dat geldt voor elk huwelijksvermogenstelsel van de echtgenoten.

Om voor de hand liggende redenen is het toegestaan de toekenning van dergelijke voordelen voor te behouden in geval van ontbinding van het huwelijk door overlijden. Deze zullen nietig zijn in geval van scheiding.

De schenking Om vrij over zijn goederen te beschikken, biedt ons recht twee mogelijkheden. ■ De eerste is het testament, een eenzijdige beschikking die op elk ogenblik door de beschikker (ook erflater genoemd) tot aan zijn dood kan worden gewijzigd of herroepen. ■

De schenking is het andere type gift: ze komt tot stand door een contract (tweezijdige akte onder levenden) waarin de beschikker (schenker genoemd), zich dadelijk en onherroepelijk van de geschonken goederen ontdoet, ten voordele van de begunstigde, die men begiftigde noemt. De schenking heeft onmiddellijk effect, terwijl het testament pas effect krijgt bij het overlijden van de erflater.

Als regel geldt dat elke schenking dient te worden opgetekend in een authentieke akte (d.w.z. een notariële akte). Voor schenkingen van onroerende goederen is steeds een notariële akte vereist. Bij wijze van uitzondering kunnen bepaalde roerende goederen (de lichamelijke roerende goederen) echter van hand tot hand worden geschonken: het gaat hier om de handgift.

20


Opgelet:

een schenking bij notariële akte brengt aanzienlijke kosten met zich mee: we hebben het dan over de notariskosten en de registratierechten. Voor de registratierechten variëren de berekening en de tarieven naargelang het regionale recht van toepassing op de schenking. Raadpleeg voor een gedetailleerd overzicht onze tariefbrochures voor schenkingen en successies per gewest.

En dat is nog niet alles: om successierechten te vermijden, zou het makkelijk zijn om de schenkingen te doen als men zijn einde voelt naderen. De wet voorkomt dat door alle sommen, rentes en waarden die een persoon gratis heeft verkregen binnen drie jaar vóór het overlijden, te beschouwen als ontvangen als legaat en dus in aanmerking komend voor successierechten (art. 7 van de Wet op de successierechten). Deze onzekere periode van drie jaar kan echter worden vermeden als de schenking werd geregistreerd. In dat geval is er geen enkele successiebelasting verschuldigd, ook als de schenker overlijdt binnen de drie jaar na deze schenking. De toepassing van de verminderde tarieven voor de registratierechten van toepassing in het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op schenkingen van roerende goederen, vermindert de kosten van die registratie aanzienlijk. Raadpleeg voor een gedetailleerd overzicht onze tariefbrochures over schenkingen en successies per gewest. Naast deze procedés – schenking en handgift – die in essentie giften zijn, kent ons recht ook "onrechtstreekse" schenkingen, waarbij gebruik wordt gemaakt van procedés die in wezen geen giften zijn, maar die dat in bepaalde omstandigheden wel worden. Zo kan een gift van geld gebeuren door middel van een overschrijving van één bankrekening naar een andere (= onrechtstreekse schenking of bankgift). Deze overschrijving moet neutraal zijn: uit de akte (waarmee de opdracht tot betaling wordt gegeven, dus meer bepaald het eigenlijke overschrijvingsformulier) mag niet blijken dat de eigendom wordt overgedragen met de bedoeling een schenking te verrichten.

Als uit de overschrijving blijkt dat het om een schenking gaat, kan die geannuleerd worden op grond van de niet-naleving van de vormvoorwaarden die voor een schenking gelden. Er mag dus geen enkele mededeling op de overschrijving worden aangebracht. Wanneer de overschrijving niet met een standaardformulier verricht wordt, maar bijvoorbeeld door middel van een brief, fax, mail, Homebanking, SelfService of een ander systeem, mag nergens worden vermeld dat het om een schenking gaat (dus hier kan er best helemaal niets worden vermeld). Schenkingen kunnen ook tussen echtgenoten gebeuren. In dat geval zijn ze steeds herroepbaar, tenzij ze in het huwelijkscontract werden bedongen. Dan kunnen ze enkel worden herroepen door het contract te veranderen, waarvoor de toestemming van de beide echtgenoten nodig is. In het huwelijkscontract kan echter worden bepaald dat de schenking slechts uitwerking zal hebben na het overlijden en dat ze in geval van echtscheiding zal eindigen.

De levensverzekering Door het levensverzekeringscontract verbindt de verzekeraar zich ertoe een kapitaal te storten bij overlijden van de verzekerde. In principe zal dat kapitaal deel uitmaken van de nalatenschap van de overledene, en zal het dus worden verdeeld tussen de erfgenamen. Maar via het mechanisme van het derdenbeding is het toegestaan om tot een totaal ander resultaat te komen. A. Het beding ten behoeve van een derde Het beding ten behoeve van een derde is een verrichting waarbij een persoon, de promittent, zich tegenover een andere, de bedinger, verbindt tot het leveren van een prestatie ten gunste van een derde, de begunstigde. Als we dat mechanisme toepassen op de levensverzekering: de verzekeringnemer (bedinger) kent het verzekerde kapitaal toe aan een derde (de begunstigde) door middel van een overeenkomst afgesloten met een verzekeringsmaatschappij (de promittent). Het voordeel van dit mechanisme is dat het verzekerde kapitaal geen deel uitmaakt van het vermogen van de overledene. Zijn erfgenamen en schuldeisers kunnen bijgevolg geen enkel recht op dit kapitaal doen gelden. Het zal rechtstreeks aan de aangewezen begunstigde uitbetaald worden. Kortom: aangezien het kapitaal dat de verzekeraar uitkeert, niet tot de nalatenschap behoort, maakt het beding ten behoeve van een derde het mogelijk te ontsnappen aan de regel van de gelijke verdeling! Het strekt echter tot aanbeveling het beding ten behoeve van een derde met de bedoeling (bepaalde van) zijn erfgenamen te "onterven", te vermijden: zij zouden immers kunnen vragen om het geheel of een deel van de winst van de levensverzekering te recupereren indien de door de verzekeringnemer gestorte premies op het contract buitensporig groot zouden zijn in verhouding tot zijn vermogen.

22


Dit kapitaal blijft echter, wat de begunstigde betreft, onderworpen aan de successierechten, omdat het volgens het Wetboek van de Successierechten gelijkgesteld wordt met een legaat.

Het beding ten behoeve van een derde en de daarbij betrokken partijen Welke voorrechten heeft de verzekeringnemer? Hij heeft twee exclusieve voorrechten (d.w.z. die enkel kunnen worden uitgeoefend door de verzekeringnemer, met uitsluiting van zijn huwelijkspartner, zijn wettelijke vertegenwoordigers, zijn rechthebbenden en zijn schuldeisers):

het recht zelf een begunstigde derde aan te wijzen, hetzij bij het afsluiten van het contract, hetzij later tijdens het contract; het recht de toekenning van het voordeel te herroepen zolang de begunstigde het in zijn voordeel gedane beding niet heeft aanvaard.

Welke rechten heeft de begunstigde van het verzekerde kapitaal? Hij kan krachtens het voordeel van het beding ten behoeve van een derde tegen de verzekeraar een rechtstreeks, onmiddellijk en persoonlijk recht doen gelden. Dit heeft in de praktijk de volgende belangrijke gevolgen:

In de verondersteling dat de begunstigde derde ook erfgenaam van de verzekeringnemer is, zal hij het kapitaal kunnen ontvangen zelfs als hij de nalatenschap verwerpt. De schuldeisers van de verzekeringnemer kunnen geen enkel recht op het kapitaal van de verzekering doen gelden, vermits het nooit deel heeft uitgemaakt van het vermogen van hun schuldenaar. Dat is bijzonder interessant voor handelaars: het verzekerde kapitaal zal niet worden beïnvloed door een eventueel faillissement.

Dit recht kan echter door de verzekeringnemer worden herroepen zolang de begunstigde derde het niet uitdrukkelijk heeft aanvaard. Door zijn aanvaarding kan de begunstigde zijn recht onherroepelijk maken. Deze aanvaarding kan slechts gebeuren door middel van een bijvoegsel bij het contract, ondertekend door de begunstigde, de verzekeringnemer en de verzekeraar. Na het overlijden van de verzekeringnemer wordt de aanvaarding gewoonlijk afgeleid uit het opvragen van het kapitaal en het innen daarvan. Bijzonderheid: indien de begunstigde de echtgenoot van de verzekeringnemer is, maakt de door hem gedane aanvaarding het recht op de verzekeringsprestaties niet onherroepelijk, krachtens de regel die stelt dat de schenkingen tussen echtgenoten, als ze niet bij huwelijkscontract zijn gedaan, steeds herroepelijk zijn (de aanvaarding van de begunstiging van een levensverzekeringscontract wordt gelijkgesteld met een schenking).


23

B. Analyse van enkele praktische gevallen - Gevolgen op het vlak van de successierechten Wat gebeurt er in geval van overlijden van de verzekerde?

Levensverzekering afgesloten door een echtgenoot die gehuwd is onder een stelsel van gemeenschap van goederen.

Verzekering- Verzekerde Begunstigde nemer echtgenoot echtgenoot echtgenote

echtgenote

echtgenoot echtgenote

De echtgenote zal successierechten moeten betalen op de helft van het kapitaal dat zij ontvangen heeft, tenzij ze het bewijs levert dat zij de premies zelf heeft betaald met haar eigen vermogen. De echtgenote heeft ten behoeve van zichzelf bedongen, maar men neemt aan dat de verzekerde voor de helft heeft bijgedragen bij het samenstellen van het kapitaal, gezien het huwelijksvermogensstelsel; de echtgenote zal de successierechten moeten betalen op de helft van het ontvangen kapitaal, tenzij de echtgenote het bewijs kan leveren dat zij de premies met haar eigen vermogen heeft betaald.

Levensverzekering afgesloten door een echtgenoot die gehuwd is onder een stelsel van zuivere en eenvoudige scheiding van goederen

Verzekering- Verzekerde Begunstigde nemer echtgenoot echtgenoot echtgenote

echtgenote

24

echtgenoot echtgenote

De echtgenote zal successierechten moeten betalen op het volledige kapitaal dat zij heeft ontvangen. De echtgenote heeft ten behoeve van zichzelf bedongen; het kapitaal zal niet aan successierechten onderworpen zijn.


Levensverzekering afgesloten door de ouders voor hun kinderen Levensverzekering afgesloten door de grootouders voor hun kleinkinderen

Verzekering- Verzekerde nemer vader vader

Begunstigde dochter

De dochter zal successierechten betalen op het door haar ontvangen kapitaal.

kleinzoon

grootvader

kleinzoon

De kleinzoon zal geen successierechten moeten betalen. Opmerking: als de koopsom werd betaald met geld dat de grootvader definitief aan zijn kleinzoon heeft gegeven, zullen er geen successierechten moeten worden betaald als de grootvader meer dan 3 jaar na het schenken van het bedrag overlijdt.

moeder

dochter

moeder

De moeder heeft voor zichzelf bedongen; zij zal geen successierechten moeten betalen op het kapitaal dat zij ontvangt bij het overlijden van haar dochter.

moeder

vader

kind

Als de ouders getrouwd zijn met gemeenschap van goederen, wordt de moeder verondersteld de premie te hebben betaald uit het gemeenschappelijke vermogen. Bij het overlijden van de vader zal het kind successierechten moeten betalen op de helft van het kapitaal dat het heeft ontvangen, behalve als het kan bewijzen dat zijn moeder de premies heeft betaald met haar eigen vermogen. Als de moeder de premie heeft betaald met haar eigen vermogen of als de ouders niet zijn getrouwd met gemeenschap van goederen, zal het kind geen successierechten moeten betalen op het ontvangen kapitaal; de vader heeft zijn hoofd slechts geleend en is niet de auteur van het beding ten behoeve van een derde. Indien de moeder minder dan 3 jaar na haar echtgenoot overlijdt, zal het kind successierechten moeten betalen op het kapitaal dat zij ontvangen heeft.

vader

schoonzoon dochter

De begunstigde dochter zal geen successierechten moeten betalen op het kapitaal dat zij ontvangt na het overlijden van haar man. Deze laatste heeft zijn hoofd slechts geleend. Indien haar vader minder dan 3 jaar na haar echtgenoot overlijdt, zal zij successierechten moeten betalen op het kapitaal dat zij heeft ontvangen.


25

Wat gebeurt er in geval van overlijden van de verzekeringnemer? Indien de verzekeringnemer overlijdt vóór de verzekerde (deze laatste is in dit geval een andere persoon dan de verzekeringnemer) wordt de reserve van de levensverzekering opgenomen in de nalatenschap van de verzekeringnemer. De “persoonlijke” rechten, d.w.z. uitsluitend verbonden aan de persoon van de verzekeringnemer (recht om de begunstiging te herroepen en een (nieuwe) begunstigde aan te wijzen) vallen echter niet in de nalatenschap en kunnen niet worden uitgeoefend door de rechthebbenden van de verzekeringnemer. Deze bepalingen zouden tot gevolg kunnen hebben dat deze laatsten wordt belet te beschikken over de fondsen die in het verzekeringscontract werden belegd (door de reserve van het contract af te kopen) als die afkoop ertoe zou leiden dat een begunstigde die de verzekeringnemer had aangeduid, zijn voordeel wordt ontnomen. De wet staat gelukkig toe om dit soort situaties te verhelpen door de verzekeringnemer de mogelijkheid te geven de persoon aan te duiden die de rechten op het contract bij zijn overlijden zal kunnen uitoefenen. De algemene voorwaarden van bepaalde verzekeringscontracten voorzien standaard in deze voorzorgsmaatregel door bijvoorbeeld te stipuleren dat in geval van overlijden van de verzekeringnemer vóór de verzekerde, de eigendom en de rechten op het contract automatisch overgaan naar die laatste. De persoon die de eigendom van het contract verkrijgt, zal successierechten moeten betalen op de waarde van het contract op de dag van het overlijden.

Het testament Het testament is een eenzijdige akte die slechts uitwerking krijgt na het overlijden van de opsteller. Het staat de erflater vrij zijn testament wanneer dan ook te wijzigen, zonder toestemming van de begunstigde. Daar het testament de wilsuiting van één enkele persoon is, moeten de echtgenoten die elkaar goederen willen nalaten elk afzonderlijk een testament opmaken. Er zijn drie manieren om een geldig testament op te maken. Het eigenhandig testament

Om geldig te zijn moet het eigenhandig testament aan drie voorwaarden voldoen: ■ het testament moet volledig met de hand door de erflater geschreven zijn (niet getypt); ■ de datum van opstelling (dag, maand, jaar) moet vermeld zijn; ■ het testament moet voorzien zijn van de handtekening van de opsteller.

De erflater heeft alle vrijheid. Om elke betwisting nadien te vermijden, dient hij de goederen duidelijk te beschrijven en de naam van de begunstigde te preciseren. Om het risico van verlies of vernietiging te vermijden, is het raadzaam het testament in een brandkast te bewaren of het aan een vriend of een notaris toe te vertrouwen. Dit is echter geen verplichting.

26


Het authentiek testament Het authentiek testament wordt door de erflater gedicteerd, maar het wordt in aanwezigheid van twee getuigen door de notaris opgesteld. De notaris stelt het testament op zoals het is gedicteerd en leest het voor. Daarna wordt het ondertekend door de erflater, de notaris en de twee getuigen. Een testament voor een notaris is makkelijk uit te voeren en er is ook geen risico op verlies of vervalsing. Dergelijk testament is echter minder geheim: de notaris en de getuigen kennen de inhoud ervan.

Het internationaal testament Deze vorm van testament is relatief recent (de wet die het invoert, dateert van 1983) en zou een grote ontwikkeling kunnen kennen, gezien de specifieke voordelen en ook doordat het is onderworpen aan een reglementering die vergelijkbaar is met wat men vindt in alle landen die de Conventie van Washington van 26 oktober 1973 hebben ondertekend. De specifieke voordelen zijn tweeledig: enerzijds wordt het bewaard bij een notaris, wat het risico van "verdwijning" uitsluit; anderzijds kennen de notaris noch de getuigen er de inhoud van.

Zo'n testament wordt opgesteld in diverse stappen: -

De erflater geeft in een document zelf aan wat hij wil doen; dat document kan worden opgesteld door de persoon van zijn keuze en in om het even welke taal.

-

In aanwezigheid van twee getuigen overhandigt de erflater dat document aan een notaris met de verklaring dat het om zijn testament gaat en dat hij er de inhoud van kent. Vervolgens verklaart men zijn handtekening te erkennen en te bevestigen – of hij ondertekent alleen, vóór de notaris.

-

De getuigen en de notaris dateren en ondertekenen vervolgens, vóór de erflater, op het einde van het testament, zonder dat ze er de inhoud van lezen.

-

De notaris stelt een verklaring op en ondertekent die. Daarin wordt bevestigd dat alle bovenvermelde vormvereisten werden gerespecteerd; deze verklaring is een authentieke akte.

-

De notaris stopt het testament in een envelop, verzegelt de envelop en voegt er de verklaring bij.

-

Ten slotte overhandigt de notaris een kopie van de verklaring aan de erflater en legt hij het testament en de verklaring neer in de minuten.

Een testament kan op elk moment worden aangepast of aangevuld. Wanneer een tekst wordt toegevoegd, is het raadzaam deze afzonderlijk te dateren en te ondertekenen. De beste oplossing is te zorgen voor een gedateerde en ondertekende bijlage. Als de wijzigingen belangrijk zijn, is het beter een nieuw testament op te stellen en het oude te herroepen. Zo kunnen latere betwistingen vermeden worden.


27

De inhoud van een testament (het legaat) kan variëren. Er zijn drie soorten legaten:

■

■

■

het algemeen legaat, waardoor de erflater aan één of meer personen het geheel van zijn goederen geeft; het legaat onder algemene titel, waardoor de erflater een gedeelte van de goederen van zijn nalatenschap, of al zijn roerende goederen, of al zijn onroerende goederen, of een gedeelte van deze laatste twee categorieën vermaakt; het bijzonder legaat, waardoor een bepaald of geïndividualiseerd goed kan worden vermaakt.

Bij het opstellen van het testament dient rekening te worden gehouden met de wettelijk voorbehouden erfdelen van de langstlevende echtgenoot, de kinderen en eventueel de ouders en grootouders. De andere familieleden kunnen worden onterfd. Men kan ook beslissen dat de kinderen, de ouders of de grootouders slechts hun wettelijk voorbehouden erfdeel zullen krijgen en dat de rest zal toekomen aan een of meer aangewezen legatarissen. In een testament kunnen ook wensen kenbaar worden gemaakt of voorwaarden geformuleerd. Men kan bijvoorbeeld een persoon aanwijzen die voor de kinderen zal zorgen. Of men kan vragen bepaalde liefdadigheidsactiviteiten voort te zetten. In principe kunnen alle voorwaarden worden geformuleerd, voor zover ze niet strijdig zijn met de openbare orde en de goede zeden. De niet-vervulling van deze voorwaarden kan eventueel worden bestraft door de herroeping van het legaat. Het gaat dan om een legaat met lasten.

Hoe de verdeling of de verkoop van de goederen vermijden? ■

■

■

■

■

■

Bij het overlijden wordt de nalatenschap verdeeld over de erfgenamen. Zo ontstaat een "onverdeeldheid", waaraan elke belanghebbende een einde kan stellen. Daartoe zal hij de verdeling of de verkoop van de onverdeelde goederen vragen. Men kan het risico van verkoop of verdeling van de nalatenschap op diverse manieren beperken. Men kan ten eerste een kind bevoordelen door schenking met vrijstelling van inbreng of bij testament. Dit moet uitdrukkelijk vermeld zijn en het mag niet strijdig zijn met de regels betreffende het wettelijk voorbehouden erfdeel. Deze schenking wordt niet als een voorschot op de erfenis beschouwd, maar als een werkelijk voordeel. Anderzijds moeten op het ogenblik van het overlijden alle erfgenamen aangifte doen van alles wat zij van de overledene door schenking hebben ontvangen. Zij mogen deze schenkingen niet "bewaren", tenzij zij ze gekregen hebben krachtens een vooruitmakingsbeding en buiten hun erfdeel (d.w.z. dat zij ze "met vrijstelling van inbreng" gekregen hebben). Tenslotte kunnen de goederen die in de nalatenschap zullen worden opgenomen, geheel of gedeeltelijk aan de kinderen toegewezen worden door middel van een verdeling van patrimoniale goederen. Op die wijze kan aan ieder kind worden gegeven wat voor dat kind het meest geschikt lijkt: aan de ene het huis, aan de andere een grond enzovoort. Het risico van verkoop en verdeling kan zo beperkt worden. Het gaat hier om een schenking-verdeling. Door een familiale regeling te treffen kan een bedrijfsleider voorkomen dat zijn bedrijf na zijn overlijden, bij de verdeling van zijn erfenis, wordt verkocht. Dit kan bijvoorbeeld door het bestuur van zijn onderneming voor één van zijn kinderen te reserveren.


29

2

EEN CORRECTE REGELING Gids voor een correcte afhandeling

Wat te doen in geval van overlijden?

Neem contact op met de begrafenisondernemer De begrafenisondernemer zorgt voor het verkrijgen van de nodige toestemmingen voor het begraven of verassen. Hij kan ook heel wat administratieve stappen ondernemen, zoals de aangifte van overlijden bij de gemeente, het drukken van rouwbrieven, het inlassen van overlijdensberichten in de kranten enzovoort.

Doe aangifte van het overlijden bij de gemeente Een overlijden moet zo snel mogelijk worden meegedeeld. Het overlijden dient door twee volwassenen te worden meegedeeld aan de ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente waar het overlijden plaatsvond. Meestal zorgt de begrafenisondernemer daarvoor. In geval van overlijden in een ziekenhuis doet de directeur van deze instelling de aangifte. Volgende documenten zijn voor de aangifte nodig: ■ een bewijs van overlijden, opgesteld door de geneesheer die het overlijden heeft vastgesteld; ■ de identiteitskaart van de overledene; ■ het trouwboekje, als de overledene gehuwd was. Meestal zal men u ook de datum, het uur en de plaats van teraardebestelling of verassing vragen. Op het ogenblik van de aangifte ontvangt u een officiële akte van overlijden. Vergeet niet meerdere uittreksels uit deze akte te vragen. U zult die nodig hebben om allerlei instellingen en bepaalde personen op de hoogte te brengen.


31

Breng de werkgever, de vakbond en het kinderbijslagfonds op de hoogte. ■

■

■

Werkte de overledene? Breng onmiddellijk de werkgever op de hoogte en geef hem een uittreksel van de overlijdensakte. Vergeet niet te vragen of alle lonen, wedden, vakantiegelden en andere eventuele vergoedingen betaald werden en of alle documenten (b.v. bijdragebonnen) werden afgeleverd. Sommige werkgevers kennen aan de nabestaanden van hun personeelsleden een vergoeding toe (b.v. tussenkomst in de begrafeniskosten, groepsverzekering). Vergeet niet ernaar te informeren. Was de overledene aangesloten bij een vakbond? Breng de vakbond onmiddellijk op de hoogte: de meeste vakbonden dragen bij in de begrafeniskosten. Had de overledene kinderen ten laste? Stuur een uittreksel van de overlijdensakte naar het kinderbijslagfonds om een verhoging van de kinderbijslag te verkrijgen.

Breng de verzekeringsmaatschappijen en de financiële instellingen op de hoogte ■

■

■

32

Had de overledene bij AXA Belgium of een andere verzekeringsmaatschappij een levensverzekering met een kapitaal ten voordele van de nabestaanden? Breng de verzekeringsmaatschappij op de hoogte en bezorg haar een uittreksel van de overlijdensakte. De verzekeringsmaatschappijen moeten ook op de hoogte gebracht worden voor de andere verzekeringen (b.v. familiale verzekering). Had de overledene bij AXA Bank of andere financiële instellingen rekeningen of leningen? Verwittig ze door hen een uittreksel van de overlijdensakte te sturen en vraag of de lening gedekt wordt door een schuldsaldoverzekering. Zo ja en indien de lening aangegaan werd op naam van de overledene, kunnen de aflossingen worden gestaakt. Was het overlijden te wijten aan een ongeval? In dat geval dient AXA Bank zo snel mogelijk op de hoogte te worden gebracht. Waarschijnlijk had de overledene een ongevallenverzekering, gekoppeld aan een zicht- of spaarrekening.


Breng het ziekenfonds op de hoogte Daarvoor hebt u het volgende nodig: ■ ■ ■

het geplastificeerde bewijs van lidmaatschap; een uittreksel van de overlijdensakte; de betaalde facturen voor de begrafeniskosten (het ziekenfonds vergoedt wie deze kosten heeft betaald).

Breng de verhuurder op de hoogte Een overlijden heeft geen gevolgen voor de huurovereenkomsten. Indien de overledene huurder was, gaan zijn rechten over op zijn erfgenamen. Indien hij een onroerend goed verhuurde, worden de huur en de huurovereenkomst gewoon voortgezet. De overeenkomst kan clausules in verband met het overlijden van de huurder of de verhuurder bevatten. Vergeet niet dit te controleren.

Breng de pensioenkas op de hoogte De pensioenkas wordt op de hoogte gebracht door het zenden van een uittreksel van de overlijdensakte. De betaling van het pensioen wordt stopgezet en het gemeentebestuur doet het nodige om de Rijksdienst voor Pensioenen, die het overlevingspensioen toekent, op de hoogte te brengen.

Breng de telefoonoperators, de post, de gas- en elektriciteitsmaatschappijen enz. op de hoogte Indien de overledene abonnee was bij een of meerdere van de hierboven vermelde instellingen, vergeet dan niet ze te verwittigen.

Neem contact op met uw notaris en die van de overledene Vergeet niet dat de notaris de beste raadgever inzake successie is.


33

Welke gevolgen heeft een overlijden bij de banken? Blokkeren van alle tegoeden en brandkasten Bij het overlijden van een klant of zijn echtgenoot blokkeren de financiële instellingen alle tegoeden op rekening (zicht- en spaarrekeningen, termijnrekeningen, effecten enz.) en de brandkasten van de overledene en/of zijn echtgenoot. Ook alle volmachten en betalingsopdrachten worden stopgezet. De bank dient zich ervan te vergewissen dat de tegoeden die ze zal vrijgeven, wel zullen toekomen aan degene die er wettelijk recht op hebben, met name de erfgenamen of de legatarissen van de overledene In de praktijk kan dit evenwel problemen opleveren: de langstlevende echtgenoot dient allerlei betalingen te verrichten. Gelukkig kan uw adviseur van AXA in veel gevallen het nodige doen en de betaling van de facturen op een soepele wijze regelen. Aarzel niet om inlichtingen in te winnen.

Vrijgave van de tegoeden ■

Is de nalatenschap groter dan 750 euro? De bank mag de rekeningen pas vrijgeven nadat ze van de erfgenamen een akte van bekendheid of een erfrechtverklaring heeft ontvangen. Deze documenten worden opgesteld door de notaris of de vrederechter.

Voor de akte van bekendheid heeft men het volgende nodig: ■ een uittreksel uit de overlijdensakte; ■ het trouwboekje (indien de overledene gehuwd was); ■ een kopie van het eventuele huwelijkscontract (indien de overledene gehuwd was); ■ een kopie van het eventuele testament; ■ een kopie van de eventuele akten van schenking tussen de echtgenoten.

34

Welke gevolgen heeft een overlijden bij de banken?

Uw financieel adviseur van AXA kan u het document bezorgen dat u door de notaris of de vrederechter moet laten invullen. Zodra de bank in het bezit is van dit document, heeft ze toestemming om de rekeningen vrij te geven en alle rechthebbenden te betalen, nadat alle erfgenamen of hun vertegenwoordigers een kwijting hebben getekend . ■

Is de nalatenschap kleiner dan 750 euro? De gemeente waar de overledene woonde, zal u kosteloos een erfrechtverklaring afleveren, waarin staat wie de erfgenamen zijn.

Vrijgave van de brandkasten De brandkasten mogen niet geopend worden vóór de bank de akte van bekendheid heeft ontvangen. Indien de erfgenamen de sleutel hebben en de cijfercombinatie kennen, laten zij dit aan de bank weten. Zo niet, opent een slotenmaker op kosten van de erfgenamen de brandkast. De bank of de notaris maakt met de langstlevende echtgenoot en alle erfgenamen of hun vertegenwoordigers een inventaris van de inhoud op. De notaris of de bank moeten ook de Administratie van de BTW, Registratie en Domeinen (die bevoegd is voor het innen van de successierechten) 5 werkdagen vooraf door middel van een aangetekende brief verwittigen.

Bijzondere bepalingen in verband met het vrijgeven Was de overledene gehuwd onder het stelsel van zuivere en eenvoudige scheiding van goederen? Was er een gerechtelijke scheiding van goederen of een scheiding van tafel en bed? De tegoeden op naam van de langstlevende echtgenoot worden na de fiscale aangifte vrijgegeven mits volgende documenten worden voorgelegd:

■ ■

een door de notaris eensluidend verklaarde kopie van het huwelijkscontract, een afschrift van het definitieve vonnis van de gerechtelijke scheiding van de goederen of de scheiding van tafel en bed.

De brandkast op naam van de langstlevende echtgenoot wordt na inventarisatie vrijgegeven. De erfgenamen dienen niet aanwezig te zijn. De Administratie van de btw, Registratie en Domeinen moet echter op de hoogte worden gebracht. Ze dient echter niet aanwezig te zijn. De nodige documenten zijn dezelfde als hierboven opgesomd.

De voogdij over de minderjarige kinderen ■

Laat de overledene minderjarige kinderen na? Sinds een recente wetswijziging (29 april 2001) ontstaat de voogdij niet meer indien nog één van de beide ouders van het minderjarige kind in leven is. De voogdij ontstaat enkel indien de beide ouders van het minderjarige kind overleden zijn.

Welke gevolgen heeft een overlijden bij de banken?

35

De nalatenschap aanvaarden of verwerpen? Het opstellen van de boedelbeschrijving Het zuiver aanvaarden van een nalatenschap is niet vanzelfsprekend: de nalatenschap bestaat immers niet alleen uit bezittingen, maar omvat ook schulden. Vooraleer de nalatenschap te aanvaarden, is het beter eerst een boedelbeschrijving van de nalatenschap op te stellen om te onderzoeken of de overledene schulden had bij banken, hypotheekmaatschappijen, particulieren, belastingen of andere openbare, administratieve of financiële instellingen. Ook moet gecontroleerd worden of hij effecten (b.v. aandelen, obligaties of kasbons) in bewaring had gegeven en of hij een levensverzekering of ongevallenverzekering had. Daarna kan men beslissen de nalatenschap zuiver te aanvaarden, ze te verwerpen of ze te aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving.

Zuivere aanvaarding Wie een nalatenschap zonder meer aanvaardt, erft niet alleen de bezittingen maar ook de schulden van de overledene. Hij dient deze schulden te betalen, zelfs als ze groter zijn dan het actief van de nalatenschap. Deze aanvaarding gebeurt:

■

■

stilzwijgend: ze vloeit voort uit de feiten. Een persoon die bijvoorbeeld kasbons van de overledene ontvangt of zijn auto verkoopt, aanvaardt de nalatenschap. uitdrukkelijk: de erfgenamen stellen een authentieke akte voor een notaris of een onderhandse akte op.

Men moet zich onthouden van elke handeling die kan worden geïnterpreteerd als een stilzwijgende aanvaarding, want het is niet mogelijk daar later op terug te komen. De aanvaarding is immers onherroepelijk, ongeacht of ze uitdrukkelijk dan wel stilzwijgend is.

36

De nalatenschap aanvaarden of verwerpen?

Verwerping van de nalatenschap De verwerping van een nalatenschap dient te gebeuren door middel van een officiële verklaring op de Griffie van de Rechtbank van Eerste Aanleg van het arrondissement waarin de overledene woonde. Wie een nalatenschap verwerpt, dient de kosten van de procedure van verwerping te betalen. De wet van 29 april 2001 heeft nieuwe regels vastgesteld met betrekking tot de verwerping door minderjarigen.

Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving Indien het actief en het passief van de nalatenschap niet voldoende gekend zijn, kan men de nalatenschap aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving. Daardoor kan worden voorkomen dat de schulden moeten worden betaald voor een bedrag dat het actief overtreft. Een minderjarige dient een nalatenschap steeds te aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving. De wet van 29 april 2001 heeft nieuwe regels vastgelegd met betrekking tot de voorwaarden van dergelijke aanvaarding. De andere erfgenamen kunnen kiezen. Voor het aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving zijn vereist:

■

■

een uitdrukkelijke verklaring op de Griffie van de Rechtbank van Eerste Aanleg van het arrondissement waarin de overledene woonde; een inventaris van de nalatenschap, opgemaakt op kosten van de erfgenaam.

De erfgenaam dient ook te zorgen voor het beheer en de vereffening van de nalatenschap, maar hij kan een notaris daarmee belasten. Die zal adviseren of het aangewezen is om te aanvaarden, al dan niet onder voorrecht van boedelbeschrijving, of om te verwerpen. Men moet immers opletten voor aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving, dat in bepaalde situaties nadelig kan zijn.

Fiscale aangifte van de nalatenschap Aangifte door de bank en door de verzekeringsmaatschappij ■

Aangifte door de bank

Overeenkomstig de bepalingen van het Wetboek der Successierechten hebben de banken, naar aanleiding van het overlijden van een rijksinwoner, de verplichting een lijst op te maken van de effecten, bedragen of tegoeden die aan die klant toebehoren en die af te geven aan de fiscale administratie, voor ze tot teruggave, betaling of overdracht aan de erfgenamen, legatarissen, begiftigden of andere rechthebbenden overgaan. Als referentietijdstip geldt het uur nul van de dag van het overlijden. Daarvan mag in geen enkel geval worden afgeweken. Bijgevolg moet deze lijst van effecten, bedragen of tegoeden worden opgesteld op basis van de toestand zoals die was op het einde van de dag die aan het overlijden voorafging.

■

Aangifte door de verzekeringsmaatschappij

De verzekeringsmaatschappij moet bij het overlijden van de verzekerde of de verzekeringnemer (voor zover die verzekeringsnemer een rijksinwoner is) spontaan aan de fiscus een fiscale lijst 201 overhandigen, met opgave van de verzekeringsproducten. Daarin moeten worden vermeld: de naam van de overledene, de referenties van het contract, de naam en het adres van de begunstigden en het bedrag van het kapitaal. Wat het aan te geven bedrag betreft, gaat het hier om: ■ voor de levensverzekeringscontracten van tak 21: het betaalde kapitaal, met inbegrip van de deelneming in de winst; ■ voor de levensverzekeringscontracten gekoppeld aan beleggingsfondsen (tak 23): het werkelijk aan de begunstigde betaalde kapitaal, berekend op basis van de waarde van de eenheid op het ogenblik van de betaling. Er worden kopieën gezonden naar de begunstigde(n) van de uitkering, alsook naar de notaris.

38

Fiscale aangifte van de nalatenschap

Aangifte door de erfgenamen Buiten de bank en de verzekeringsmaatschappij zijn ook de erfgenamen verplicht de bezittingen en schulden van de overledene aan te geven. Indien het overlijden in België plaatshad, moet die aangifte gedaan worden op het kantoor van de ontvanger van de Administratie van de btw, Registratie en Domeinen van de laatste woonplaats van de overledene, ten laatste 5 maanden na het overlijden. In geval van overlijden in een ander Europees land moet de aangifte gebeuren binnen een periode van 6 maanden. Deze termijn wordt op 7 maanden gebracht indien het overlijden zich voordeed in een niet-Europees land. In de praktijk stellen de erfgenamen dikwijls een gezamenlijke aangifte op. Om u te helpen kan AXA u een kopie van haar model van aangifte bezorgen. De aangifte dient volgende gegevens te vermelden: ■

■

■

■

■

■

■

■ ■

de volledige identiteit van de overledene, de plaats en datum van overlijden en de identiteit van zijn eventuele huwelijkspartner; de volledige identiteit van de aangevers, hun beroep, adres, geboorteplaats en -datum, de volledige identiteit van hun eventuele huwelijkspartner; de volledige identiteit van alle erfgenamen, legatarissen, begiftigden en hun eventuele echtgenoten, de graad van verwantschap met de overledene, het deel dat zij hebben verkregen en de wijze van verkrijging (wet, huwelijkscontract, testament, schenking); de volledige identiteit, domicilie, geboorteplaats en -datum van de kinderen van minder dan 21 jaar van de erfgenamen, legatarissen en begiftigden die op het ogenblik van het overlijden minstens 3 kinderen van minder dan 21 jaar hebben; de identiteit van de erfgenamen die uitgesloten werden krachtens testament of contractuele beschikking; de identiteit van de personen die de volle eigendom van goederen verkrijgen, indien de overledene tijdens zijn leven het vruchtgebruik van bepaalde goederen had; een adres in het administratieve gebied van het kantoor van aangifte, waar de officiële brieven naartoe kunnen worden gezonden; de schenkingen gedaan minder dan drie jaar voor het overlijden (zie verder); de nauwkeurige opgave van het actief (bezittingen) en het passief (schulden) van de nalatenschap, met artikelsgewijze raming (zie verder).

Het is belangrijk de raming zo nauwkeurig mogelijk te maken. In geval van onderwaardering, wordt een boete opgelegd. U kunt de goederen laten waarderen en de ontvanger van de btw, Registratie en Domeinen daarvan op de hoogte brengen met een aangetekend schrijven.


39

Actief van de nalatenschap De activa van de nalatenschap bestaan uit roerende en onroerende goederen. Indien de overledene gehuwd was onder het stelsel van gemeenschap van goederen omvat het actief van de nalatenschap de helft van de roerende en onroerende goederen van de gemeenschap, alsook het geheel van de eigen goederen van de overledene. In principe moeten alle goederen afzonderlijk worden aangegeven: ■

Onroerende goederen ■

■

aard, kadastrale ligging (sectie en nummer), raming van de verkoopwaarde op het ogenblik van het overlijden

Roerende goederen ■ ■

■

■

■ ■

●

globale waardering van de meubels, het gereedschap, het vaatwerk, de juwelen ... gedetailleerde opgave van de aandelen, obligaties en andere effecten met waardering, in principe op basis van de courante prijs; schenkingen die de overledene gedaan heeft gedurende de 3 laatste jaren voor zijn overlijden, met vermelding van de volledige identiteit van de begunstigden en de data van schenking. Op deze schenkingen zijn de successierechten verschuldigd, tenzij ze voldaan werden in de vorm van schenkingsrechten. de tegoeden op bankrekeningen en spaarboekjes, met opgave van de financiële instelling, het nominale bedrag en de intresten; de huurgelden, renten en het vruchtgebruik; de levensverzekeringen: indien afgesloten ten voordele van de kinderen van de overledene, zijn er successierechten verschuldigd op het totale bedrag; indien ze werden aangegaan ten voordele van de echtgenoot, moeten er successierechten worden betaald en op de helft van het bedrag indien de premies met geld van de gemeenschap werden betaald en op het totale bedrag indien de overledene de premies met zijn eigen gelden betaalde. Indien de premies werden betaald met het eigen geld van de langstlevende echtgenoot, dienen er geen successierechten te worden betaald; langstlevende echtgenoot: als hij meer verkrijgt meer dan de helft of het geheel van de gemeenschap, dient hij de successierechten te betalen op het gedeelte dat de helft van de gemeenschap overtreft.

Let op:

de verzekeringsmaatschappij moet zelf de verzekerde bedragen aangeven, met name in de brandpolis. Deze bedragen zijn vaak, zowel voor het gebouw als voor de inboedel, uitgedrukt in "nieuwwaarde" – zonder dat er rekening wordt gehouden met hun verouderde staat. In hun aangifte moeten de erfgenamen daarentegen de bedragen opgeven rekening houdend met de verouderde staat (de zogeheten "reële" waarde). Het zou dus fout zijn gewoon de verzekerde bedragen over te nemen.

Passief van de nalatenschap Deze aangifte vermeldt zowel de schulden van de overledene op het ogenblik van het overlijden als de schulden die uit het overlijden voortvloeien. Voor bedragen van meer dan 375 euro moeten bewijsstukken worden geleverd.

40


Uw persoonlijke notities

42

FICHE VOOR UW ERFGENAMEN U kunt deze fiche invullen en aan een vertrouwenspersoon geven of bij uw persoonlijke documenten bewaren. Deze gegevens zullen later zeer nuttig zijn.

1. Persoonlijke gegevens. Naam : ………………………...............….............................................................................. Adres : ………………………………...................………………………………..........................

Voornaam : ……………………….................. Tel. : ……...............………………..................

Hebt u een huwelijkscontract? O neen O ja : opgesteld door notaris……..................………..............................................………

te ………….........................………….….......

Hebt u een testament opgemaakt? O neen O ja : een authentiek testament O een internationaal testament O dat wordt bewaard bij notaris ...........………..............................................………... te ………….........................………….…....... ik heb zelf een testament opgemaakt dat op volgende plaats wordt bewaard: ...................………………….................................... Hebt u kinderen? O neen O ja : • Naam : ………………...................................................................................................... Geboorteplaats : ………………........................................................................................ • Naam : ………………...................................................................................................... Geboorteplaats : ………………........................................................................................ • Naam : ………………...................................................................................................... Geboorteplaats : ………………........................................................................................ • Naam : ………………...................................................................................................... Geboorteplaats : ………………........................................................................................ • Naam : ………………...................................................................................................... Geboorteplaats : ………………........................................................................................ • Naam : ………………...................................................................................................... Geboorteplaats : ………………........................................................................................

Voornaam : ………….......……….................. Geboortedatum : …...................................... Voornaam : ………….......……….................. Geboortedatum : …...................................... Voornaam : ………….......……….................. Geboortedatum : …...................................... Voornaam : ………….......……….................. Geboortedatum : …...................................... Voornaam : ………….......……….................. Geboortedatum : …...................................... Voornaam : ………….......……….................. Geboortedatum : …......................................

2. Waar bevinden zich? Tracht uw documenten te klasseren, bij voorkeur volgens hun aard en in afzonderlijke mappen. Uw sleutels? • Van het huis: ….........………………………………………………………………................ • van de brandkast: ......………………………………………………….......................…....... • van de brievenbus: ……….……………………………………………………….....….......... • van de auto: .....…........………………………………………………………….......……...... • andere : ........………………………………………………………………....……………....... ………………………………………………......….........………………………………………......

✁

Uw identiteitspapieren? • geboorteakte: ……………......…......……………………………….......................…......... • identiteitskaart: ……………......…......……………………………….......................…......... • paspoort : ……………………………….......…......………………………......…………....... • rijbewijs / gelijkvormigheidsattest: …......….......……………............................................. • kaart voor toegang tot de brandkast: ....…......……………………………….……….......... • trouwboekje: …………………………........…………………....…………......…......…......... • huwelijkscontract: …………………………....…………………......….........………….......... Fiche voor uw erfgenamen

43

Uw verzekeringspolissen? • Type : ………………………......…..................... Premies betaald : .……….............……….......... • Type : ………………………......…..................... Premies betaald : .……….............……….......... • Type : ………………………......…..................... Premies betaald : .……….............……….......... • Type : ………………………......…..................... Premies betaald : .……….............………..........

Polisnummer : ..…………………...…………... Maatschappij : ……………………….... Plaats waar de polis zich bevindt : ......…....…………………………………………........... Polisnummer : ..…………………...…………... Maatschappij : ……………………….... Plaats waar de polis zich bevindt : ......…....…………………………………………........... Polisnummer : ..…………………...…………... Maatschappij : ……………………….... Plaats waar de polis zich bevindt : ......…....…………………………………………........... Polisnummer : ..…………………...…………... Maatschappij : ……………………….... Plaats waar de polis zich bevindt : ......…....…………………………………………...........

De betalingsbewijzen? • Belastingen: …………………………..………....……………………......…......….……. • Recente rekeninguittreksels: ……………………………...................…......….…………. • Ziekteverzekering: ………………………........…......….....………………………………. • Pensioenen: ..…………………......…......….…………...................……………………. Te contacteren personen? • Notaris: ………………………......…......….................................................................. • Ziekenfonds: ………………………………..........................................................…..... • Werkgever: ……………………………..........................................................……….... • Verzekeringen: ……………………………................................................................... • Financiële instellingen: …………………..........................................................………. • Andere: ………………………………..........................................................………….. De contracten en eigendomsbewijzen: • Type: …......…......…......…......….......…………. • Type: …......…......…......…......….......…………. • Type: …......…......…......…......….......…………. • Type: …......…......…......…......….......………….

Plaats waar het document zich bevindt: Plaats waar het document zich bevindt: Plaats waar het document zich bevindt: Plaats waar het document zich bevindt:

Bankgegevens: • AXA : ……………………………………………………................................................. • Adres : ……………………………………...............................................................….

Tel.: …..................…...…………….........…… Tel.: …..................…...…………….........…… Tel.: …..................…...…………….........…… Tel.: …..................…...…………….........…… Tel.: …..................…...…………….........…… Tel.: …..................…...…………….........……

…......….......……………………………............ …......….......……………………………............ …......….......……………………………............ …......….......……………………………............

Tel.: …..................…...…………….........……

Ongevallenverzekering: O ja O neen Rekeningnummer : ……/……………………/…… ……/……………………/…… ……/……………………/…… ……/……………………/…… Nummer effectenrekening: …………......…......…......….........……………………..............………………………….......................................... Plaats waar de documenten zich bevinden:….....……………………...............……….... Nummer van de brandkast : …………….…………… Cijfercombinatie : ……...……… Nr. lening: ……………......…......…......….....………………………………...........……...... Nr. hypothecaire lening :......…..……………………………………………….................... Plaats waar de documenten zich bevinden:….....……………………...............……….... Andere financiële instellingen : • Naam en adres: ...…......….………………………………………………………………….............................................................................. Rekeningnummer: ……/……………………/…… ……/……………………/…… Depositoboekjes: ……/……………………/…… ……/……………………/…… • Naam en adres: ...…......….………………………………………………………………….............................................................................. Rekeningnummer: ……/……………………/…… ……/……………………/…… Depositoboekjes: ……/……………………/…… ……/……………………/……

44

Fiche voor uw erfgenamen

Deze brochure werd voor het laatst bijgewerkt op 31 maart 2006 en houdt geen rekening met de eventuele wetswijzigingen na deze datum. AXA wijst elke aansprakelijkheid af ingeval deze brochure informatie bevat die onvolledig of onjuist zou zijn.

U wilt een leven vol vertrouwen en een toekomst zonder zorgen. Het is ons vak u daarin bij te staan. Om uw familie en uw omgeving te beschermen. Om uw plannen concrete vorm te geven. Om u voor later financieel veilig te stellen. Zo zien wij Financiële Bescherming bij AXA. In België biedt de AXA Groep u de keuze uit een aantal totaalconcepten HAPPY LIFE® HOME SAFE HOME® BUSINESS4YOU® en een ruime waaier van banken verzekeringsproducten, die voor uw persoonlijke situatie een gepaste oplossing bieden: AUTO WONING KREDIETEN SPAREN BELEGGEN FINANCIËLE DIENSTEN VEILIG ONDERNEMEN VEILIG DOOR HET LEVEN

Schenken en erven

www.axa.be

AXA Belgium, NV van verzekeringen toegelaten onder het nr. 0039 om de takken leven en niet-leven te beoefenen (KB 04-07-1979, BS 14-07-1979) Maatschappelijke zetel : Vorstlaan 25 - B-1170 Brussel (België) - Internet : www.axa.be - Tel. : (02) 678 61 11 - Fax : (02) 678 93 40 - BTW BE 404 483 367 - HR Brussel nr. 356.389

AXA Bank Belgium, nv-sa-AG, Grotesteenweg 214, 2600 Antwerpen (Berchem) TEL (03) 286 22 11 - FAX (03) 286 24 07 HRA-RCA 1163 BTW-TVA-MwSt BE 404 476 835 MEZ-MAE-MWA 993 Rek-Cpte-Konto 753-0000001-96 CDV-OCA-ADV 36 705 http://www.axa.be

704.2448-0406 V.U.: Nicole Remans, AXA Bank Belgium nv, Grotesteenweg 214, 2600 Antwerpen (Berchem)

Financiële Bescherming is ons beroep.

Schenken en erven. Financiële Bescherming is ons beroep

Recommend Documents