Schelpzanden uit het Mioceen

CHATEAU

DE VILLEGOMGIS

d o o r Dr. J . van Diggelen

Schelpzanden uit het Mioceen O p een a f s t a n d d i e in een dag a u t o r i j d e n valt te o v e r b r u g gen, b e v i n d t z i c h i n het hart van F r a n k r i j k het dal v a n de rivier de L o i r e . Daar v i n d e n we n i e t a l l e e n een g r o o t aantal w e r e l d b e r o e m d e k a s t e l e n , m a a r o o k o n t s l u i t i n g e n u i t het T e r t i a i r , d i e z o v e e l s o o r t e n f o s s i e l e n b e v a t t e n d a t ze v o l g e n s C a n u en L e c o i n t r e , t w e e F r a n s e d e s k u n d i g e n , b e h o r e n t o t de rijkste v i n d p l a a t s e n ter w e r e l d . H i e r k a n iedere a m a t e u r - v e r z a m e l a a r z i j n hart o p h a l e n z o n d e r d a t hij de vrees b e h o e f t te k o e s t e r e n d a t hij een vergeefse reis m a a k t , o m d a t a n d e r e n v o o r h e m de v i n d p l a a t s e n te intensief afzochten. H e t is j a m m e r d a t de b e l a n g s t e l l i n g v a n s o m m i g e v e r z a m e laars z i c h z o s p e c i a a l r i c h t o p b e p a a l d e s o o r t e n f o s s i e l e n , zoals a m m o n i e t e n o f t r i l o b i e t e n . D e fraaie en gave struct u u r v a n de f o s s i e l e n u i t d e z e s t r e k e n o v e r t r e f t v a a k die van a n d e r e meer in de b e l a n g s t e l l i n g s t a a n d e s o o r t e n en m a a k t ze t o t w a a r d e v o l l e en interessante v e r z a m e l o b j e c ten. W e h e b b e n hier te m a k e n m e t in de zee afgezette lagen, zoals d a t m e e s t a l het geval is m e t f o s s i e l r i j k e o n t s l u i t i n gen. D e zee die hier v r o e g e r was w o r d t d o o r de F r a n s e n de „ m e r des F a l u n s " g e n o e m d . W i e een F r a n s w o o r d e n b o e k o p s l a a t en d a a r i n naar de juiste b e t e k e n i s v a n het w o o r d „ F a l u n " gaat z o e k e n , v i n d t d a t het , , s c h e l p z a n d " betek e n t . D e „ M e r des F a l u n s " o f de „ Z e e der S c h e l p z a n d e n " b e d e k t e l a n g g e l e d e n grote d e l e n v a n W e s t - F r a n k r i j k (figuur 1). N u is l a n g g e l e d e n een vage u i t d r u k k i n g . W a n n e e r w e over g e o l o g i s c h e t i j d v a k k e n s p r e k e n en m i l j o e n e n jaren in het verleden teruggaan, schiet onze v o o r s t e l l i n g volledig t e k o r t . O n z e eigen g e s c h i e d e n i s gaat n a u w e l i j k s v e r d e r d a n e n k e l e d u i z e n d e n jaren t e r u g e n de grote ijstijden liggen al veel v e r d e r a c h t e r ons, al k u n n e n w e er n o g heel w a t s p o r e n v a n i n ons eigen l a n d t e r u g v i n d e n . H e t E u r o p a van v o o r d i e i j s t i j d e n zag er v o l k o m e n a n d e r s u i t als het

46

t e g e n w o o r d i g e . M e e r d a n t w e e m i l j o e n jaar geleden b e v o n d e n w e ons in het T e r t i a i r d a t v a n o u d naar j o n g w o r d t o n d e r v e r d e e l d in P a l e o c e e n , E o c e e n , O l i g o c e e n , M i o c e e n en P l i o c e e n (zie o o k de T a b e l ! ). M i d d e n in dat M i o c e e n o m s t r e e k s 12 m i l j o e n jaar geleden zag de v o r m van de E u r o p e s e k u s t er a n d e r s u i t d a n t e g e n w o o r d i g . In het v r o e g e T e r t i a i r was de A t l a n t i s c h e O c e a a n al een brede zee en o o k A f r i k a w a s d o o r een t a m e l i j k brede o c e a a n , de T e t h y s , v a n E u r o p a g e s c h e i d e n . H e t p a l e o m a g n e t i s c h o n d e r z o e k heeft ons een idee gegeven v a n de plaats v a n de p o o l in het T e r t i a i r . In het M i o c e e n lag de n o o r d p o o l n o g c a . 2 0 ° v a n z i j n t e g e n w o o r d i g e plaats (figuur 2 ) . D e k l i m a a t g o r d e l s lagen d a a r o m geheel anders o v e r de aarde. D a a r n a a s t was de g e m i d d e l d e t e m p e r a t u u r over de hele aarde w a a r s c h i j n l i j k iets hoger. M i d d e n i n het E o c e e n was die t e m p e r a t u u r m a x i m a a l . In het B e k k e n v a n Parijs g r o e i d e n t o e n p l a n t e n d i e v e r w a n t z i j n aan s o o r t e n die we t e g e n w o o r d i g in C e n t r a a l - A m e r i k a en I n d i a v i n d e n . N a het E o c e e n z e t t e een g e l e i d e l i j k e a f k o e l i n g i n , d i e t o t in de t e g e n w o o r d i g e t i j d v o o r t g a a t . O p de b o d e m v a n de d i e p z e e d a a l d e de t e m p e r a t u u r v a n 1 0 ° in het O l i g o c e e n , via 7 ° in het M i o c e e n t o t 1 /2° t e g e n w o o r d i g . 1

A a n het e i n d e v a n het M i o c e e n v e r d w e n e n de p a l m e n v a n de b r e e d t e van Parijs. D e n o o r d e l i j k e grens v a n de k o r a a l riffen w e e k i n de r i c h t i n g van de t e g e n w o o r d i g e evenaar terug. Dat deze bewijzen van tropische w a r m t e nog z o lang hier b l e v e n , hangt o n g e t w i j f e l d s a m e n m e t de grote a f s t a n d t o t de n o o r d p o o l , w a a r d o o r de g e b i e d e n d i e w e n u b e s p r e k e n o p ongeveer 3 0 ° n o o r d e r b r e e d t e w a r e n gelegen. In ieder geval heerste er in het L o i r e - g e b i e d i n het M i o c e e n n o g een s u b t r o p i s c h k l i m a a t . In West- en N o o r d w e s t - E u r o p a lag s e d e r t de J u r a p e r i o d e het A n g l o - G a l l i s c h e b e k k e n . D i t b e s t o n d u i t v e r s c h i l l e n d e d e l e n . T u s s e n het B e k k e n v a n L o n d e n en het B e l g i s c h e

G e a , v o l . 11 nr. 3

KWARTAIR

- 1

I

HOLOCEEN PLEISTOCEEN PLIOCEEN

P i a c e n z i a n met soh-U z a n d e n (Plaisaru

j

j |

Messinian -~ïo TERTIAIR

MIOCEEN -~Ï5

Tortonian ( H e l v é t i e n ) met de F-alun/ee Langhian (Serravallian)

J !

Burdigalian (Orléanais) Aquitanian

-20 OLIGOCEEN -25 -28

1

i MILJOEN JAAR VOOR NU

F i g u u r 1. De e n k e l e t i e n t a l l e n meters d i e p e F a l u n z e e b e d e k t e o n g e v e e r 12 m i l j o e n jaar g e l e d e n in het m i d d e n v a n hei M i o c e e n een deel v a n W e s t - F r a n k r i j k .

HET

| i

b e k k e n e n e r z i j d s en het H a m p s h i r e B e k k e n e n het B e k k e n van Parijs a n d e r z i j d s lag een v l a k k e l a n d t o n g , d e zogen a a m d e A r t o i s - W e a l d e n as. In het b e g i n v a n h e t T e r t i a i r w e r d e n d i e b e k k e n s m e e r d a n een k e e r d o o r de zee o v e r s t r o o m d . In het E o c e e n en in h e t O l i g o c e e n v o n d d a t t w e e k e e r o p u i t g e b r e i d e s c h a a l plaats. D a a r n a v o l g d e er een a l g e m e n e regressie, de zee t r o k t e r u g e n g r o t e s t u k k e n l a n d k w a m e n d r o o g te liggen. In het m i d d e n v a n het M i o c e e n k e e r d e de zee t e r u g , b e d e k t e de k u s t z o o m v a n B e l g i ë en o v e r s t r o o m d e d e l e n v a n W e s t - F r a n k r i j k : de F a l u n z e e o n t s t o n d . A a n het e i n d e v a n h e t P l i o c e e n w e e k d e zee o p n i e u w en t o t o p h e d e n d e f i n i t i e f u i t d e z e s t r e k e n terug.

Het ontstaan van de Schelpzanden De F a l u n z e e was i n het n o o r d e n s l e c h t s d o o r een n a u w e straat v e r b o n d e n m e t de o c e a a n , o m d a t het h o g e r gelegen g e b i e d v a n B r e t a g n e een e r n s t i g o b s t a k e l was g e b l e k e n v o o r het b i n n e n d r i n g e n d e w a t e r . L a n g e t i j d heeft m e n g e d a c h t dat de F a l u n z e e v i a de Baai v a n S a i n t M i c h e l m e t de o c e a a n v e r b i n d i n g h a d . In 1 9 1 0 heeft Passerat z i c h zeer n a u w k e u r i g m e t de g r e n z e n v a n de F a l u n z e e b e z i g g e h o u d e n . Hij heeft p r e c i e s nagegaan w a a r z i c h de stranden m o e t e n h e b b e n b e v o n d e n en een k a a r t o n t w o r p e n , die in de laatste t i j d s l e c h t s geringe w i j z i g i n g e n heeft o n d e r g a a n ( f i g u u r 1). D e m a x i m a l e d i e p t e v a n de F a l u n zee was n i e t m e e r d a n 4 0 m e t e r . Een n a u w k e u r i g o n d e r z o e k v a n alle o n t s l u i t i n g e n heeft o o k b e l a n g r i j k e p a l e o g e o g r a f i s c h e gegevens o p g e l e v e r d . A l l e r e e r s t v i n d t m e n o v e r a l een basaalconglomeraat als

KANAAL

GOLF VAN BISKAJE

47

bewijs van de transgressie v a n de zee, d i e eerst o p t r a d . V o l o p v i n d t m e n er r o l s t e n e n en v u u r s t e n e n u i t de o u d e r e K r i j t l a g e n . Het s c h e l p z a n d z e l f v e r t o o n t s o m s een scheve g e l a a g d h e i d , een bewijs v a n z e e s t r o m i n g e n . O m d a t er i n d e z e l f d e groeve lagen te z i e n z i j n d i e s c h u i n l o p e n in v e r s c h i l l e n d e r i c h t i n g e n en o p e l k a a r l i g g e n , w i j s t dat o p veranderingen o f o m k e r i n g e n in de s t r o o m r i c h t i n g v a n het w a t e r .

F i g u u r 2. De v e r p l a a t s i n g v a n de n o o r d p o o l v a n a f het M i o c e e n (1), via het P l i o c e e n (2), (3) en (4) t o t o p zijn h u i d i g e p o s i t i e (8).

O p de b o d e m v a n d i e t a m e l i j k o n d i e p e b i n n e n z e e t r a d e n dus sterke s t r o m i n g e n o p . H o e w e l z u l k e s c h e e f l o p e n d e lagen vaak een g e v o l g z i j n v a n s t e r k e g e t i j d e w e r k i n g e n , m e e n t m e n dat in d i t geval a n d e r e v e r s c h i j n s e l e n een r o l s p e l e n . W e b e v o n d e n ons i n een t i j d v a n s t e r k e a a r d b e w e gingen. De p l o o i i n g e n en b o d e m b e w e g i n g e n , die mede het o n t s t a a n v a n de F a l u n z e e v e r o o r z a a k t e n , v i e l e n s a m e n en w a r e n e i g e n l i j k slechts een o n d e r d e e l v a n r e u s a c h t i g e v o r m v e r a n d e r i n g e n v a n de aarde, die g e p a a r d gingen m e t een s t r i j d v a n de zee i n de s u b a l p i e n e g e o s y n c l i n e tegen de o p r i j z e n d e A l p e n . H e t is n i e t o n m o g e l i j k d a t de F a l u n z e e af en toe zelfs g e d e e l t e l i j k leeg g e l o p e n is en d a a r n a w e e r g e v u l d en d a t het p a t r o o n v a n de z e e s t r o m i n g e n z i c h m e d e d a a r d o o r s t e r k w i j z i g d e . Helaas z i j n er in de t i j d w a a r i n alle groeves in d e z e streek v o l o p in e x p l o i t a t i e w a r e n o n v o l d o e n d e s y s t e m a t i s c h e en n a u w k e u r i g e waarn e m i n g e n gedaan o m d i t alles m e t z e k e r h e i d te k u n n e n nagaan. D e s c h e l p z a n d e n bestaan u i t k a l k a c h t i g e o r g a n i s c h e resten v e r m e n g d m e t k w a r t s k o r r e l s e n k l e i n e vuursteentjes i n de z a n d i g e facies v a n P o n t l e v o y en m e t zeer veel b r y o z o ë n in de facies v a n S a v i g n é . N a a s t b r y o z o ë n v i n d t m e n er u i t e r a a r d veel s c h e l p e n ( L a m e l l i b r a n c h i a t e n ) en zeeslakk e n ( G a s t r o p o d e n ) . O o k k o m t er v e r s t e e n d h o u t v o o r en veel beentjes v a n vissen en v a n z o o g d i e r e n , z o a l s M a s t o d o n t e n en A p e n .

F i g u u r 3. O v e r z i c h t v a n het L o i r e - g e b i e d r o n d o m T o u r s m e t de vier b e s p r o k e n d e t a i l g e b i e d e n g e n u m m e r d 1 t o t en m e t 4 en een aantal b i j z o n d e r h e d e n .

48

We geven nu een o v e r z i c h t v a n de b e l a n g r i j k s t e o n t s l u i tingen waar u momenteel nog terecht k u n t en bespreken d a a r n a w a t u daar i n het a l g e m e e n k u n t v i n d e n . H o e w e l er z i c h o o k i n N o r m a n d i ë en B r e t a g n e s c h e l p z a n d e n b e v i n d e n b e p e r k e n w i j ons i n d i t s t u k t o t het L o i r e g e b i e d .

G e a , v o l . 11 n r . 3

Een geschikt centrum is de stad Tours (even ten oosten er van ligt aan de zuidelijke oever van de Loire een mooie moderne camping in Mont Louis), maar u moet er terdege rekening mee houden dat sommige vindplaatsen daar wel enkele uren rijden met de auto van af liggen. Het zijn in deze streek hoofdzakelijk vier gebieden waar veel is te vinden (figuur 3).

1. D E O M G E V I N G V A N P O N T L E V O Y

(figuur 4).

Pontlevoy is een klein dorpje aan de hoofdweg van Blois naar Montrichard (de N 764). T e n noorden van het dorp, waar de bebouwing ophoudt, splitst zich van de N 764 een zijweg af naar het westen. Rijdt men die op dan ziet men direct links en rechts van die weg grote zandgroeves. De eerste groeve is maar klein en de tweede is helaas grotendeels opgevuld met vuil. Niettemin vertonen de wanden nog een duidelijk profiel (figuur 5). Z o u men de moeite nemen o m te gaan graven met schop en houweel dan moeten er hier voor de volhouder ongetwijfeld nog mooie dingen zijn te vinden. De schelpzanden zijn op veel plaatsen door erosie verdwenen. Maar in het bekken van Pontlevoy bevond zich een rustig ondiep gedeelte van de Falunzee. Hier, vlak bij de kust van die zee, hebben de getijden en de stromingen van rivieren die in de zee uitkwamen hun invloed doen gelden. Verlaat men in Pontlevoy de hoofdweg en neemt men de D 30 in de richting van Thenay dan ontmoet men buiten het dorp gekomen spoedig een zijweggetje naar rechts. Dit voert naar een complex boerderijen. Hier bevond zich vroeger de „ M o u l i n de Charenton". Achter deze molen lag een zeer beroemde fossielenvindplaats uit het begin van deze eeuw. Ons lukte het echter niet o m deze groeve terug te vinden. Daarom reden we door naar Thenay en daar bleek volop keus. Het wemelt er van zandgroeves, waarvan de meeste echter niet meer werken. Vooral bij Le Coudray en Pont Rateau maar eigenlijk langs iedere weg naar het oosten buiten dit dorp vindt men een aantal zandgroeves, die schelpzanden met een rijke overvloed aan fossielen bevatten (zie figuur 4).

2. HET GEBIED T E N WESTEN V A N S A V I G N E SUR L A T H A N Ten noordwesten van Hommes ontmoeten we het echte land van de schelpzanden. Het bekken van NoyantS a v i g n é wordt in het noordoosten begrensd door Krijtlagen en in het zuidoosten door een andere anticlinale zone. Het schelpzand vormt er een drie tot negen meter dikke laag. Het wordt hier ook nu nog op uitgebreide schaal g e ë x p l o i t e e r d in een groot aantal groeves, die snel van vorm en plaats veranderen. Men graaft de bodemlaag af en haalt het schelpzand weg. Dit gebeurt in lange rechte stroken precies als bij het turf steken in hoogveengebieden. Nadat het schelpzand is weggegraven begint men aan een volgende strook, waarbij vaak de groeves door smalle lange rechte stroken niet afgegraven zand zijn gescheiden.

Figuur 5. Profiel van de wand van de groeve van Pontlevoy. E, bruinrode zanden zonder fossielen; D, schelpzanden met harde banken, die „ m i l l i a r t s " genoemd worden; C, grof zand rijk aan grijze en zwarte stukjes vuursteen en brokjes kalk met veel schelpen; B, iets minder grof zand met grijze kleur, waarin beentjes en tanden van Vertebraten kunnen worden gevonden uit het'Burdigalien; A , harde kalken, die d ê bodem van de groeve vormen. O p de meeste plaatsen begroeid of door vuil bedekt. Na de exploitatie vullen de afgegraven stroken zich vrij snel met water, zodat meren ontstaan, die als viswater of voor andere recreatiedoeleinden benut worden voorzover ze niet worden dichtgeworpen. Langs de D 49 van S a v i g n é naar Rille vinden we zulke groeves. Een andere mooie ontsluiting bereikt men door even ten westen van de aftakking van de D 71 naar het noorden af te slaan en weldra weer rechtsaf (oostwaarts). Hier zijn twee reusachtige groeves (zie vooral ook figuur 6). Speciaal de westelijke groeve bezit lange rechte wanden met mooie profielen en op sommige plaatsen bezaaid met schelpen (figuur 7). Het zijn vooral duizenden exemplaren van de schelp Area turonica, maar u vindt er ook andere soorten. Rijdt men terug naar S a v i g n é dan moet u, vanuit het westen in het dorpje binnengekomen, linksaf slaan in de richting Channay sur Lathan (figuur 6). Dit is de D 66 en Figuur 7. Profiel van een van de groeves ten noordwesten van S a v i g n é sur Lathan (de eerste groeve na de splitsing van de D 71 van de D 49, zie tekst). E , vrij grof zand met grindkorrels, rijk aan Area turonica en andere schelpen. Er boven ligt nog een vrij dunne laag humus; D, grijze zanden met klonten kalk (vaak b r y o z o ë n ) ; C, fijn kalkhoudend zand met schelpresten; B, schelpzanden met vaak scheef gelaagd profiel, naar boven vaak begrensd door lagen met ijzer- of mangaanoxyde; A , Oligocene bodemlaag.

Voor verklaring van de tekens, zie figuur 3. 50

G e a , v o l . 11 n r . 3

Plaat 1 51

Plaat 2

plaat 1. bovenste rij van links naar rechts: Reptomulticava parviporosa,3 stuks ware grootte (vindplaats Savigné), idem (25 x), Reptomulticava grandiporosa (25 x), tweede rij van links naar rechts: Holoporella palmata (vindpl. Savigné), idem (25 x), idem (25 x), Holoporella dupliciter (25 x), derde rij van links naar rechts: Tretocycloecia dichotoma (vindpl. Doué-la-Fontaine) twee stuks 4 x, idem (25 x), boven: V'bse/osoeci'a palmata (25 x) onder: tak van Ybselosoecia typica (25 x) onderste rij van links naar rechts: Hornera reteporacea, een tiental exemplaren ware grootte, vindplaats Savigné, daarnaast een Hornera reteporacea (25 x) voorkant, helemaal rechts onder idem achterkant (25 x). plaat 2. links. Schizellozoon fungosum, waar een tak over woekert van een andere bryozo, waarschijnlijk Tubigerina alternata; rechts. Over deze Ceriopoor woekert een lamel van Diaperoecia andegavensis; (beide 10 x, Savigné).

52

plaat 3. Bovenste rij van links naar rechts: Porel/a mutabilis (4 x, Doué-la-Fontaine), idem (25x), tweede rij van links naar rechts: Steginoporella turbarens (25 x), Steginoporella elegans (25 x), idem (25 x), derde rij van links naar rechts: Tremopora radicifera (25 x), Alderina costulata (25 x), Schizellozoon fungosum (25 x), onderste rij van links naar rechts: Entomar/a spinifera (25 x), Hincksina bifurcata (25 x), Hippodiplosia perforata (25 x). Alle afbeeldingen 25 x zijn ontleend aan de publicatie van F. Canu en G. Lecointre, 1925-'30: Les Bryozoaires Cheilostomes des Faluns de Touraine et d' Anjou, Soc. Géol. Fr. Mém. 4. plaat 4 Levensgemeenschappen uit de Falunzee links: Een tak van Hornera reteporacea begroeid met (linksonder) Holoporella palmata; rechts: Een fraai zoarium van Hornera reteporacea', beide 10 x vergroot, vindplaats Savigné.

Gea, vol. 11 nr. 3

Plaat 3 53

Plaat 4

plaat 5 Koralen uit de Falunzee linksboven: Dendrophyllia digitalis (15 x, Savigné), rechtsboven: Cladangia crassoramosa (8 x, Savigné), linksonder: Cladocora mul ticaula (8 x, Paulmy), rechtsonder: Dendrophyllia cornigera (8 x, Savigné). plaat 6 Schelpen uit de Falunzee bovenste rij: Area turonica (Savigné), rij daaronder: Pecten subarcuatus (2 x, Savigné), daaronder links: Chlamys multistriata (Savigné), daarnaast rechts: Venericardia jouanneti (Paulmy), onderste rij links: Pectunculus deshayesi (Paulmy), geheel rechts onder Chama philipii (Paulmy). plaat 7 Schelpen uit de Falunzee bovenste rij: Tellina strigosa (2 x, Thenay), rij daaronder: Lucina columbella (3 x, Paulmy), rij daaronder tweemaal:

54

Area noë (2 x, Paulmy), rij daaronder tweemaal: Area bohemica (2 x, Paulmy), daarnaast onder elkaar tweemaal: Area barbata (Paulmy), onderste rij: Venus subrotunda (Paulmy), geheel rechts onder: Dentalium linnei (2 x, Thenay). plaat 8 Slakken uit de Falunzee bovenste rij van links naar rechts: Turritella bicarinata (2 x, Paulmy), Cerithium papaveraceum (Thenay), Clavatula dujardini (3 x, Paulmy), Murex aquitanicus OY2 x, Paulmy), Clavatula asperulata (2 x, Paulmy), tweede rij van links naar rechts: Trivia dimidiatoaffinis (4 x, Paulmy), Schilderia maxima, var. grandis (2 x, Paulmy, Conus ponderosus (2 x, Savigné), derde rij van links naar rechts: Nerita sulcosa (3 x, Paulmy), Helix turonensis (Thenay), Polynices defrancei (2 x, Paulmy), onderste rij van links naar rechts: Turbo baccatus (2 x, Paulmy), tweemaal afgebeeld: Astraea granosa (2 x, Paulmy).

Gea, vol. 11 nr. 3

Plaat 5 55

Plaat 6 56

Gea, vol. 11 nr. 3

Plaat 7 57

Plaat 8 58

Gea, vol. 11 nr. 3

i n d e b u i t e n w i j k e n v a n S a v i g n é z i e t u aan u w r e c h t e r h a n d een k l e i n g e o l o g i s c h m u s e u m , w a a r i n een i n t e r e s s a n t o v e r z i c h t w o r d t gegeven v a n het F a l u n g e b i e d , v a n de b o u w v a n d e groeves en de s c h e l p z a n d l a g e n e n v a n alles w a t h i e r i n de l o o p v a n de t i j d is g e v o n d e n (en d a t is u i t e r a a r d heel w a t m e e r d a n w a t je als v r e e m d e l i n g i n een paar w e k e n a a n t r e f t ) . D e n k er o m d a t het m u s e u m a l l e e n m a a r o p z a t e r d a g - en z o n d a g m i d d a g g e o p e n d is. V o l g t m e n de D 6 6 e n n e e m t m e n b u i t e n S a v i g n é d e eerste z i j w e g n a a r r e c h t s d a n z i e t m e n s p o e d i g w e e r lange r e c h t e o n d e r g e l o p e n groeves. In d e s t r o k e n z a n d ertussen is e c h t e r n o g v a n alles te v i n d e n , m a a r n e e m u i n a c h t o m n i e t u i t te g l i j d e n , w a n t een b a d i n het er naast gelegen d i e p e w a t e r is a l l e e n i n e e n w a r m e z o m e r aan te b e v e l e n !

3. LE GRAND PRESSIGNY EN PAULMY(figuur 8) T e n z u i d e n v a n T o u r s aan de D 5 0 l i g t het k l e i n e stadje Ligueil. V a n hieruit volgt de w e g met dit n u m m e r verder naar het z u i d e n en w e l d r a gaat hij o v e r i n d e D 6 0 naar L e G r a n d P r e s s i g n y . P e r s o o n l i j k gaven w i j d e v o o r k e u r aan de m e e r l a n d e l i j k gelegen s e c u n d a i r e w e g , de D 9 9 , d i e v i a L i g u e i l d o o r e e n fraai F r a n s l a n d s c h a p l o o p t o m i n P a u l m y w e e r o p de D 6 0 u i t te k o m e n . J u i s t bij het u i t e n k e l e huisjes b e s t a a n d e g e h u c h t P a u v r e l a y liggen aan een k l e i n e z i j w e g naar het w e s t e n t w e e m o o i e z a n d g r o e v e s . D e eerste is p a r t i c u l i e r b e z i t v a n een a a n n e m e r en b e h o o r l i j k afgeg r e n d e l d . D e t w e e d e is w e l t o e g a n k e l i j k e n is o o k e n o r m f o s s i e l r i j k . D e z e enige m e t e r s d i k k e z a n d e n h e b b e n z i c h o p g e h o o p t tegen een o u d e s t r a n d w a l u i t het S e n o o n . M e n v i n d t er d a n o o k f o s s i e l e n i n , d i e t i j d e n s het H e l v é t i e n d o o r de b r a n d i n g v a n d e F a l u n z e e z i j n l o s g e s p o e l d u i t de Krijtlagen u i t het S e n o o n , zoals z e e ë g e l s en s p o n z e n evenals e e n g r o t e h o e v e e l h e i d v u u r s t e e n . N a a s t d e z e s e c u n d a i r e f o s s i e l e n v i n d t m e n er o o k e c h t e M i o c e e n f o s s i e l e n , z o a l s a l l e r l e i s o o r t e n s c h e l p e n (Area turonica. Area noe, Area barbata, Cardita crassa, Cardita calyculata, Venus subrotunda, Chama-soorten en d i v e r s e Pecten, enz.) versteende b u i z e n van w o r m e n (Vermetusmilleti), a l l e r l e i s o o r t e n s l a k k e n , t a n d j e s v a n v i s s e n e n botjes e n tanden van z o o g d i e r e n . O o k hier zijn weer s t u k k e n versteend h o u t aangetroffen. V a n h i e r u i t is het s t e l l i g de m o e i t e w a a r d o m n u e v e n d o o r te gaan naar L e G r a n d P r e s s i g n y , w a a r een k a s t e e l u i t de elfde e e u w staat. In de z a l e n v a n d e z e b u r c h t b e v i n d t z i c h n i e t a l l e e n e e n g r o t e c o l l e c t i e f o s s i e l e n u i t de F a l u n zee, d i e u m e t b e l a n g s t e l l i n g z u l t b e w o n d e r e n en w a a r u eigen v o n d s t e n k u n t i d e n t i f i c e r e n , m a a r o o k u i t h e t K r i j t d a t i n d e z e s t r e k e n d a g z o o m t . D e streek v a n L e G r a n d P r e s s i g n y is e c h t e r w e r e l d b e r o e m d d o o r z i j n p r e h i s t o rische v u u r s t e e n v o n d s t e n . O n g e v e e r 5 0 0 . 0 0 0 jaar g e l e d e n vestigde de m e n s z i c h i n d e z e s t r e e k e n v a n de r o o d b o n t e v u u r s t e e n d i e hij hier a a n t r o f v e r v a a r d i g d e hij een g r o o t a a n t a l w e r k t u i g e n . D e w e r k p l a a t s e n v a n de p r e h i s t o r i s c h e m e n s e n b e v o n d e n z i c h o p een p l a t e a u t e n w e s t e n v a n het stadje e n h i e r m o e t z i c h een s o o r t p r e h i s t o r i s c h e v u u r s t e e n i n d u s t r i e h e b b e n b e v o n d e n , w a a r v a n de v u u r s t e n e n w e r k t u i g e n o v e r een g r o o t d e e l v a n E u r o p a w e r d e n v e r h a n d e l d . M e n heeft h i e r d u i z e n d e n e x e m p l a r e n v a n a l l e r l e i s o o r t a a n g e t r o f f e n e n het b l i j k t d a t o v e r a l i n E u r o p a steeds w e e r w e r k t u i g e n u i t L e G r a n d P r e s s i g n y afkomstig opduiken.

4. DOUE-LA-FONTAINE

( f i g u u r 9)

A l s v i e r d e e n laatste s t r e e k w i l l e n w i j u w a a n d a c h t vest i g e n o p het g e b i e d r o n d o m D o u é - l a - F o n t a i n e . V o l g t m e n k o m e n d e v a n u i t S a u m u r (waar u niet m o e t achterwege l a t e n o m i n het z u i d e l i j k d e e l v a n d e s t a d de i n t e r e s s a n t e d o l m e n te b e z o e k e n , e e n g r a f m o n u m e n t u i t d e p r e h i s t o rie), de N 7 6 1 d a n t r e f t u v l a k v o o r D o u é - l a - F o n t a i n e aan de r e c h t e r k a n t v a n de w e g een g r o o t a a n t a l z a n d g r o e v e s aan. H i e r z i j n d e s c h e l p z a n d e n v a n A n j o u , d i e o o k w e e r u i t het H e l v é t i e n s t a m m e n . O o k h i e r z i j n a l l e r l e i f o s s i e l e n te v i n d e n . Interessant is n o g een k l e i n e g r o e v e , d i e u a a n t r e f t als u de N 7 6 1 v e r d e r v o l g t t o t b i j n a bij N o y a n t - l a - P l a i n e . H e t laatste zijweggetje naar l i n k s v o o r u h e t stadje b i n n e n r i j d t m o e t u ingaan t o t bij h e t eerste k r u i s p u n t . H i e r z i e t u aan u w r e c h t e r k a n t e e n massa o u d e groeves. D e z e groeves b e v a t t e n z a n d d a t n i e t u i t het H e l v é t i e n m a a r u i t h e t P l i o c e e n a f k o m s t i g is. N a d a t d e F a l u n z e e w a s v e r d w e n e n is h i e r i n d e z e s t r e e k een l o c a l e transgressie o p k l e i n e s c h a a l o p g e t r e d e n . D e z a n d e n d i e h i e r i n het P l i o c e e n z i j n afgezet z i j n o o k z e e r f o s s i e l r i j k e n b e v a t t e n naast t a l r i j k e b r y o z o ë n o o k z e e r fraaie k l e i n e z e e ë g e l t j e s (Arbacina moulis). In d e z e s t r e e k z i j n b e h a l v e T e r t i a i r e s c h e l p z a n d e n o o k K r i j t l a g e n o n t s l o t e n , is J u r a t e v i n d e n e n m o e t z e l f s S i l u u r z i j n aan te t r e f f e n . L a n g s d e N 9 0 naar het z u i d w e s t e n r i c h t i n g C o n c o u r s i n sur L a y o n r i j d e n d k o m t m e n i n het stadje M i n i è r e , w a a r i n d e v o r i g e e e u w s t e e n k o o l w e r d g e d o l v e n . In d e o u d e s t o r t h o p e n m o e t e n n o g p l a n t e n a f d r u k k e n z i j n te v i n d e n . A a n h e t o n d e r z o e k d a a r v a n z i j n wij e c h t e r n i e t t o e g e k o m e n . We z u l l e n na d i t k o r t e o v e r z i c h t n i e t veel m e e r zeggen o v e r de v e l e t o e r i s t i s c h e b i j z o n d e r h e d e n v a n o n z e s t r e e k , w a n t d a t z o u vele b l a d z i j d e n v u l l e n . N a a s t fraaie r i v i e r e n z i j n h e t v o o r a l de w e r e l d b e r o e m d e k a s t e l e n , d i e u z u l l e n a a n t r e k k e n . H e t kasteel van C h a m b o r d valt b u i t e n het b e r e i k v a n o n s kaartje ( f i g u u r 3) m a a r o o k d a t v a n A z a y l e - R i d e a u en d a t v a n M o n t r i c h a r d m a g u n i e t o v e r s l a a n . Daarnaast hebben we in figuur 3 n o g enkele bekende k a s t e l e n aangegeven, m a a r een g o e d e t o e r i s t i s c h e gids z a l u in dit o p z i c h t ongetwijfeld b e h u l p z a a m zijn en z u l k e g i d s e n z i j n er i n o n z e taal m e e r d a n v o l d o e n d e .

In 1 9 1 2 w e r d h i e r een m u s e u m g e s t i c h t d o o r d o k t e r Channier. U i t particuliere collecties zijn meer dan 1 0 . 0 0 0 s t u k s v u u r s t e n e n w e r k t u i g e n b i j e e n g e b r a c h t i n het kasteel d a t n u t o t m u s e u m is o m g e b o u w d . M e n k a n er p r a c h t i g e w e r k t u i g e n z i e n v a n v u u r s t e e n v a n a l l e r l e i v o r m en g r o o t te. D e g r o o t s t e v u u r s t e n e n b i j l e n d i e m e n k e n t z i j n h i e r uitgestald.

59