ThorstenLeemhuis
Schakelcentrale optimaalinstellen BIOS-setup Het BIOSvan je moederbordbepaaltvoor een groot deelde functieomvangen snelheid vanje pc. Om de hardwarein je pc optimaalsamente latenwerken,ontkomje er niet aan om de instellingen van het BIOShandmatigte controlerenen aante passen. egenwoordighoef je ei- systeemis het laden van de genlijk nauwelijksmeer standaardinstellingen en het inniet iets in het BIOSte veran- stellenvan de systeemklok deren.Dankzijde automatische voldoende.Want ook hedengaannamelijk hardwareherkenning en slimuit- daagseBIOS'sen gedachtestandaardinstellingen nog wel eensde mist in bij het kan het BIOSallesgrotendeels identificerenvan de aanwezige zelfstandigregelen.Maar voor hardwareof kiezenze daarom Maar een optimaal geconfigureerd niet de besteinstellingen.
vaak zijn het ook de producentenzelf waardoorniet alles optimaal werkt. Soms ziin ze gewoonslordigen moetje dat rechtzetten.Het gebeurtechter ook regelmatigdat ze compromissensluitenom een betere compatibiliteitte bereikenten kostevande snelheid.
D aarom i s het absoluut de moeite waard om eens goed door de menu'svan het B|OS te struinenen de instellingen inspectie aan een nauwkeurige te onderwerpen.In sommige gevallenkan een systeemmet een aantaleenvoudigeaanpassingeneen stuk snelleropstar-
Pr';kt!,ihl BlOS-setup
ten, minder energieverspillen of stillergemaaktworden. En als de standaardsetup grote configuratiefoutenbevat,werkt de pc na het corrigerendaarvan mogelijkzelfsvlotter.
Opgevoerd De configuratieoptiesin de setups van de verschillende BIOS- en boardproducenten lijken flink op elkaar.Er zijn echter wel talloze verschillen in de menustructuur en de volgorde van de diverse opties. In de beschrijvingdie nu volgt we niet één maar spties van de iegebieden lgemeen bij komt. m an i e ro m
het sysis doorde BIOSnaar zoekt je altijd opstart, het B IO S
eerstomslachtignaarfloppies, maargebruikelijke toetsenzijn: apparatenop een vastemanier cd's en dvd's gaat zoeken.Bij F8,Fl 0, Fl 1 of Fl 2. wordenbenaderd.Dat zou het g ri j s b l a u w eB l OS -s etups met bootenmoetenversnellen, maar e e n me n u b a l kb o v e n aanhet Configureren maakt bij de moderneboards s c h e rm,s te l j e d i t m e estali n meestalniet veel uit. Wat veel me t d e a l s ' Bo o t'a a n gedui de Om een besturingssystemenwaarschijnlijker is,is dat je later menuoptie.Bij de BIOS-setups te vinden,moet het BIOSeerst eenkeereennieuwof anderapme t e e n w e l k o ms ts cherm en al l e hardw areonderdel en en paraatop je pc aansluiten dan d o n k e rb l a u w e a c h tergrond gegevensdragers waarvange- urenlangvloekenden tierend v i n d j e d i t me e s ta o l n derA d- boot kan worden initialiseren. achterje machinezit omdathet voncedBIOSFeotures. De relevanteinstellingen staan BIOSde nieuwe gegevensdraStel dat je toch een keer in de BlOS-setups helaasnogal ger nietof fout herkent- terwijl v a n a f e e n Kn o p p i x-dvd of verspreid. het BIOSbraafdoet wat hem is Wi n d o w s i n s ta l l a ti e -dvdw i l t ln de StandardCMOSSet-up op9eoragen. s ta rte n , d a n h o e f j e i n de vind je meestalde optiesvoor Om dit soortellendete voorm e e s te g e v a l l e n n i et eerst de floppydriveen de parallelle komenis het verstandigom bij w e e r a l l e si n h e t BIOSaan te en seriële-ATA-adapters die in het configurerenvan je BlO5 p a s s e nVe . e l Bl O S ' s ehebben n de chipsetzijngei'ntegreerd. Als behoudendte werkte gaanen n a m e l i j kd e mo g e l i j k hei dom je geenfloppydrivehebt,kunje alleeninstellingente verandeeen apart bootmenu weer te die optie beter uitschakelen ren die ook echt voordeelopgeven bij het opstarten.Daar- BIOSen besturingssysteem zoe- leveren.Houdt bovendienbij i n k u n j e d a n a a n g e venvanaf kener danbUhet opstartenniet welke parameters je hebt verwelk mediumje wilt opstarten. meernaaren bootendaardoor anderd.Dat kanerg handigzijn Va a kw o rd t d i t me n u al s B IOS ietssneller. alsje laternog een keeraande B o o t S e l e c t(B BS )a a ngedui d. SommigeBIOS-setup-guideshardwaregaatknutselen. D e h a n d l e i d i n gv a n h et moe- op het internetradenaan om derbordof de tijdensde POST ook ongebruiktePATA-kanalenProblemenvoorkomen (Power-OnSelfTest)weergege- of SATA-ports van de in de chipven statusmeldingen verraden set gei'ntegreerde controlleruit Bij veel nieuwereboards kun welketoetsje moet indrukken te schakelen en in te stellendat je de ATA-adapters in de BIOSom het tevoorschijn te toveren, de aangesloten ATA-en ATAPI- setup fl exi bel con f igur er en.
Enterenen navigeren Zodra het BIOSde eerstefase toetstudensde selftestnatuur- Denavigatiebinnende verschilvan de selftestheeft afgerond lijk ook herhaaldelijk aanslaan. lendesetupslijkt erg op elkaar. en de eerstestatusmeldingen Ingedrukthouden werkt niet Met de pijltjestoetsen navigeer op het schermweergeeft,kun goed, omdat de toetsenbord- je naarde verschillende menu's. je de BlOS-setup oproependoor controlleren het BIOSdaardoor De verschillende optiesveraneen toets of toetsencombinatie vaakvanslagraken. derje overhet algemeenvia de in te drukken.Welkedat is staat PgUp-en PgDown-toets, soms ergenstussende statusmeldin- Voor de menu'sin de BIOS- via de plus- en min-toets.Nugen of in de handleidingvan Setupworden twee Structuren meriekewaardenkunje meestal het moederbord beschreven. veelgebruikt.De setuptoolvan directintypen.Menu'smet subIn de meestegevallenis dat de de vooraldoor Asrock,Asusen categorieënworden vaak geDelete-of Del-toets,maar bij Intel gebruikte AMI-, Award- kenmerktdoor een klein,naar Asrock-en Intel-boards. diverse Phoenix-en Phoenix-BIOS'senrechtswijzenddriehoekje. Viade notebooksen systemenvan Dell lijh met zijn lichtgrijzeachter- Escape-toets verlaatje de subbelandje met F2 in het BlO5. grond en blauweof zwartelet- menu'sen belandje weerin het Oo k F lo fF l 0 k o m e n v oor. ters en een menubalkaan de daarbovenliggendemenu.Aan bovenrandeen beetjeop DOS- de rechterrandof na een druk Somsflitsende statusmeldin- programma's. Bij het oproepen op de Fl-toetslatensommige gen echterzo snel voorbij dat belandje op de hoofdpagina BlOS'sengedetailleerdeinfo ze alweervan je schermzijn (Main)waarje bijvoorbeeldde over de betreffendeconfiguraverdwenen voor je de juiste systeemtijden de hardeschij- tieoptiezien.In de handleiding toets(encombinatie) hebt in- ven kunt instellen.Met de cur- van het moederbordworden gedrukt.Als je de magische sortoetsenvoor rechtsen links deze opties meestaluitgebreitoets kent of het systeemvia de kom je in de anderemenu'ste- derbeschreven. Ereak-toetswilt stopzetten,kun recht.BUde setup-toolvan AMIje dietoetshet bestetudenshet en Award-Phoenix-BlO5'sen, die Sommigechipset-en boardproopstartenindrukken,kort nadat doorandereproducenten graag ducentenleverenook software de led's van het toetsenbord gebruiktworden,verschijnteen mee,waarmeeje BIOS-instellineen keer hebbengeknipperd. welkomstscherm met gele let- gen onder Windowskunt verDat is het momentwaarophet tersop eenblauweachtergrond. anderen.BUAMD heet dit proBIOS het toetsenbord heeft Hier vind je geen opties maar gramma,dat vooralis bedoeld gd'nitialiseerd en toetsenbord- slechtseenoveaichtvande ver- voor overklokkers,Overdrive,bij invoer accepteert.Je kunt die schillende categorieën. Nvidianlune.
117
BIOS-basics Het BIOS (BasicInput/Output System)is als het ware het basisbesturingssysteem van het in je pc of notebook ingebouwde moederbord. Het is geschreven in een programmeertaal die relatief dicht tegen de hardware aanligt en heeft als belangrijkste taak om de comouterhardware bij het opstarten van het systeem zodanig te configureren dat er uiteindelijkeen besturingssysteem(OS) geladen kan worden. Met uitzondering van een aantal oudere besturingssystemen,zoals DOS, neemt het OSvervolgensde totale controle van de oc over en zorgt dus zelf voor het contact met de comouterhardwareen de randapparatuur. Het BIOSvan modernereboards kan de voor het booten vereiste hardwareonderdelen grotendeels zelfstandigconfigureren. Dat gebeurt aan de hand van de gegevens die deze onderdelen zelf beschikbaarmaken. De jumpers en dipswitches,die vroeger vooral voor de instellingen van de processor gebruikt werden, zijn nagenoeg verdwenen. Omdat het BlOs niet altijd alle instellingenautomatisch vindt en soms verkeerde waarden gebruikt , kun je veel instellingen die voor het initialiserenvan de hardware belangrijkzijn in de BIOSsetup (BlO5 Set-up Utility of soms ook nog wel CMOS Setup Utilitygenoemd)aanpassen. Het BIOSslaatde configuratiegegevensdan op in het CMOSRAM. dat door een kleinebatterij van stroom wordt voorzien. Hierdoorblijvende instellingen ook bewaard als de stroom wegvalt. De gegevens worden ingelezenalsje de pc aanzet. De sneltoets voor het ooroepen van de BIOS-setupschrijft het BIOSnaar het beeldscherm nad at he t a lle c om oonenten voor het aansturen van het beeldschermin de eerste fase van de Power-on self test (POST)heeft ingeschakeld.Hier schuiltook meteen een addertje onder het gras,want alsje in de BlOS-setup te agressieveinstellingenvoor bijvoorbeeldje moederbordchipset,processor, geheugen of videokaart hebt
118
opgegeven,crasht het systeem voordat je de BIOS-setuphebt kunnenopenenom de instellingen te kunnencorrigeren. In dat geval resteertje weinig anders dan het CMOS-RAMte wissen.De volgende keer dat je opstart gebruikt het BIOSvoor het initialiserenvan de hardware dan weer de automatischehardwareherkenningen de meest behoudende voorgeprogrammeerde instellingen('SafeDefaults').Hoe je het soms ook als NVRAMaangeduideCMOS-RAM kunt wissenstaat in de handleiding van het moederbord beschreven.Bijde meestemoederborden gaat dit met een 'Clear jumper. CMOS'gedoopte De BlOS'senvan veel nieuwere boards hebben door wanneer de POSTniet correct werd afgesloten. De volgende keer startenze dan oo met de standaardinstellingen en geveneen waarschuwingdat je de BIOSinstellingenmoet controleren. Om foutmeldingen en veranderingendie door deze mechanismen worden toegepast te voorkomen, zou je het systeem dus nooit moeten uitschakelen terwijl het BIOS nog bezig is met de initialisatieen selftest. De boardproducenten programmeren de BIOS'senniet compleet zelí maar gebruiken als basis'ruwe'BIOS'sen en ontwikkelomgevingenvan bedrijven als AMl, Insydeof Phoenix. Die basisversies vullen ze aan met hun eigen code en code die door de chipsetproducent wordt aangeboden.Door deze gemeenschappelijke basishebben de BlOS-setups bij boards met dezelfdebasisen identieke of verwante chipsets toch erg veel van elkaarweg. De grote pc- en notebookfabrikantengebruikenvaak spec iale BI O S- v er s iem s et minder ins t elopt iesdan d e b o a r d s i n de det ailhandel.H i e r m e e w i l len ze voorkomen dat klanten bij het om c onf ig u r e r e n v a n het BI O S t egen p r o b l e m e n aanlopen. I n pla a t s d a a r v a n bieden de BlOS'senvaak functies aan die in zakelijkeomgeving interessantzijn.
Veel producenten schakelen PCIIDE Busmasteruit, maar als je dit aanzet komt Windows iets s n e l l e ru i t d e s l a a p t o e s t a n d( h i b e r n a t e ) .D a t k o m t o m d a t h e t hibernate-bestanddan net even iets sneller uit de geheugend u m p o p d e h a r d e s c h i j fw o r d t ingelezen. A l s j e w i l t d a t h e t B l O 5a l b i j het oostarten waarschuwt voor ernstige fouten op de harde schijf, moet je SMART(Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology) inschakelen. We r a d e n a a n o m d e z et e c h n i e k t e c o m b i n e r e nm e t S M A R T - m o nitoringsoftwarevoor Windows o f L i n u x .J e k r i j g t d a n m e e r i n formatie,zodat je een op handen zijnd defect soms vroegtijdig kunt herkennen. We e s v o o r z i c h t i g m e t h e t instellen van de gebruiksmodus van de SATA-adapterin de c h i p s e t .B o a r d sm e t l n t e l - c h i p s e t s b i e d e n d e m e e s t ef l e x i b i l i teiï: Compatible IDE (soms ook als Legocy/DE aangeduid); Enhanced IDE (of Native); AHCI of R Á l D .V e r g e l i j k b a r ei n s t e l l i n g e n vind je bij veel andere chips e t s . We l k e m o d u s h e t b e s t e is, hangt van een groot aantal factoren af. Dat is dan ook de reden dat we hier recentelijk een apart artikel aan hebben g e w i j d [ 'l ] . De verkorte versie van dit complexe onderwerp luidt ongeveer als volgt: als je het besturíngssysteem eenmaal h e b t g e in s t a l l e e r d ,m o e t j e d e instelling documenteren en niet meer veranderen.Anders boot het systeem misschien niet meer. Door de andere instellingen verandert namelijk de PCI-lDwaarmee de SATAadapterszich tegenover het bes t u r i n g s s y s t e e mi d e n t i f i c e r e n . Als tijdens het eerstedeel van het bootproces de driver ontbreekt om het apparaatvia de n i e u w e P C I - l Da a n t e s p r e k e n , moet het besturingssysteem het opstarten afbreken omdat het de harde schijf niet meer kan benaderen. Gevorderde gebruikers kunnen het bestur i n g s s y s t e e md e d r i v e r m e t w a t t r u c j e s i n d e m a a g s p l i t s e n .D a t moet dan wel gebeuren vóór je de verandering in het BIOS a a n b r e n g t .M a a r d i t i s n i e t z o n d e r r i s i c oe n d e m o e i t e m e e s t a l niet waard. De RAID-modus schakel je in alsje een groep harde schijv e n w i l t s a m e n v o e o e nt o t e e n
geheel. Dit moet je doen voord a t j e h e t b e stu r i n g ssyste e m g a a t i n s t a l l e r en Bi . j boards met I n t e l - c h i p s e t sm o e t j e d e R AID modus in geval van twijfel voor d e z e k e r h e i dsta n d a a r di n sch a k e l e n .D a n k u n j e e e n w e r ke n d e Wi n d o w s - i n s talla ti e b e sta a n d e u i t e e n e n k e l e sch i j f l a te r zo n d e r g e g e v e n sve r l i e s m e t e e n tweede schijf tot een RAID-syst e e m c o m b i n e r e n . D e ze R AID m o d u s i s e c hte r n i e t zo n d e r r i s i c o , w a n t n e t a l s b i j PC I- o f P C l e - R A I D - c on tr o l l e r s m a a kt h e t m o e d e r b o r d - B|OS ti j d e n s het booten een omweg van enk e l e s e c o n d e n e n r o e p t vi a d e z o g e n a a m d e Op ti o n R OM d e f i r m w a r e v a n d e R AID - a d a p te r o p . D e z e i s b el a st m e t d e i n i ti a l i s a t i ev a n d e R AID - fu n cti e e sn heeft een eigen setup-tool die je via een sneltoetskunt oproepen om het RAID-systeemte configureren. Als je zeker weet dat je geen R A I Dw i l t g e b r u i ke ne n j e a l l e e n V i s t a o f n i e u we r e L i n u x- d i str i b u t i e s o p d e s ch i j f w i l t i n sta l l e r e n , i s d e A H CI- m o d u sb i j n i e u were systemende beste keuze. I n t e g e n s t e l l in g to t Wi n d o w s X P b e s c h i k k en d e ze OS'se n o v e r g e n e r i e ke d r i ve r s vo o r A H C | - a d a p t e r s.Vo o r XP h e b j e A H C I - d r i v e r s va n d e ch i p se tp r o d u c e n t n o d i g , d i e j e e e r st o m s l a c h t i g v an a f e e n d i ske tte a a n h e t b e g i n va n d e i n sta l l a t i e m o e t m o u nte n ,zo a l so o k b i j R A ID - c o n t r o l l e r sg e b r u i ke l i j ki s. A l s j e d i t ge ze u r va n m e e t a f a a n w i l t v er m i j d e n , ku n j e m e e s t a l d e d e fa u l t i n g e ste l d e E n h a n c e d - m od u sg e b r u i ke n .In d e z e m o d u s z i j n a n d e r sd a n b i j d e 'L e g a c y '- mo d u sa l l e SATAp o r t s e n P A TA- ka n a l e na cti e f. M o d e r n e h a r de sch i j ve nzi j n i n deze modus echter niet in staat om schijfoperatiesvia NCQ(Nat i v e C o m m a n d Qu e u i n g ) o p n i e u w t e s o r t e r e n o m ze i n d e s n e l s t m o g e l i j ke vo l o r d e a f te w e r k e n . D e s n e l h e i d sw i n std i e j e m e t N C Q ku n t b e r e i ke n , i s m a x i m a a l t i e n o r o ce n t. En d a n a l l e e n i n b e n c h m a r ksd i e so e ci aal voor NCQzijn geschreven.
Ingebouwd I n d e B I O S - s e tu pku n j e n i e t a l leen de ATA-adapters in de chipset configureren, maar ook de g e b r u i k s m o d i vo o r d e a p a r te controllerchips die bij nieuwere boards vaak voor extra interne of externe PATA-of SATA-
c't 2008, Nr. 7/8
.aa-
r5t
t! tl lqLhl tÍi tmll Alí.tH ntfrlH l-:ar StSbHdb lrBfn bb lr
@rls W a:$:Fl
Bij de meesteboardsvind je tegenwoordigeen van vier BlOS-setups. Eenmenubalkbovenaanmet submenu's vindje bijvoorbeeldb'rjde AMI-BIOS'sen van Asrocken Asus(linksboven) en het Phoenix-BIOS van de Intel-boards(bovenmidden); vergelijkbaarqua stÍuctuuÍwas het vroegerbij Asusvaak gebruikteAwards-Phoenix MedaillonBIOS(rechtsboven). De gebruikteBIOS'sen bij de meesteandereboardproducenten van AMI (links)en Award(midden)ziener op het eerstegezicht bijna identiekuit. Groterepc-producentenzoalsDellgebruiken BIOS'sen met andersgestructureeÍdesetuptools(rechts).
Ook andere moederbordfunc- gebrui kte netw erkhar dwar e ti es di e i n de chi psetof vi a uit te schakelenzodat het beapartechi psw ordenbeheerd, sturi ngssysteem ni e t onnodig gaat zoezoalsusb,FireWire, netwerkof naar DHCP-servers geluid,stelje in bij Integrated ken. Deze tip is totaal nuttePeripherals.Afgezienvan de loos:modernebesturingssystecontrollervoor de floppydrives mendoendit toch al nietzodra is het beter om niet-gebruikte ze ziendat er geen kabelin de apparateni n het besturi ngs- netwerkaansluiting zit.De LANsysteemuit te schakelen.Op fi rmw aredi e nodi g is om een di e mani erkun j e ze l aterook besturingssysteem via het netconnectorszijn toegevoegd.De meerderesecondesaan opstart- w eer gemakkel i j ki nschakel en werk op te startenen ook via jevaakonder tijd.Wantalsde chipin de AHCI- zonderdat j e het besturi ngs- de Option ROM wordt opgeoptieshiervoorvind lntegroted Peripherals. Alsje hier of RAID-modus staat,adresseert systeemhoeftte herstarten. roepen,is bij veelserverboards de |DE-modus voor de ATA-chip het BIOSook de firmwarevan de E en ti p di e j e vaak hoort echterniet zo slimen vertraagt je bij veelboards ATA-chip instelt,bespaar viade OptionROM. bi j ni euw erepc' s i s om ni et het opstartenaanzienlijk. Vaak
Planvan aanpakbij herconfigureren Sommigeconfiguratieopties in de instellingen warenvóór de de BIOS-setup hebben nogal problemenoptraden. grote effecten op het besturingssysteem. Alsje bijvoorbeeld Vervolgens kunje rustigde basisde gebruiksmodus van de ATA- instellingen laden.De optiesSetadapter verandert,wil een al up Defaultsof OptimizedDefaults gd'nstalleerd besturingssysteemzijn het beste.Na het eigenhansomsnietmeerbooten.Voordat dig instellenvande systeemtijdis je een B|OS-update uitvoertof het systeemnu meestalbehoorin het BIOSvan een gei'nstal- lijk goed ingesteld.Deoptie Sofe leerdepc Arotereveranderingen Defaultslaadt vaak net té vooraanbrengt,raden we dan ook zichtigeinstellingen en schakelt ten sterksteaan om de huidige bewust sommigefunctiesvan instellingente documenteren. het board uit. Dezeoptie is dus Loopgewoonalleverschillende 0eigenlijkalleengeschiktvoor onderdelenvan de Setupaf en troubleshooting en niet bedoeld maakvan elk schermeven een voornormaalgebruik. foto met een digitale camera. Op die manierweetje in nood- Na het laden van de defaults gevallenin iedergevalnog wat testje of de al ge"nstalleerde be
c't 2008,Nr.7/8
sturingssystemen nog goed starten en werken. Als dit het geval is, heb je een werkende basis dieje bij problemenmakkelijk kunt h ersteI l e n. In gevalvan probl emen moet je de i nstel l i ngen een voor een met de gedocumenteerdeinstellingenvergelijken,zodat je problematische optieskuntopsporen.
Nahetladenvande'Setup Defaults'of 'Optimized Defaults'iseenBIOSmeestal behoorlijkgoedingesteld.
1't9
Bij de simpeleBIOS'sen van AMIen Award-phoenix vindje vaak eenproducentspecifiek menuwaarinvooraloverklokfuncties te vindenzijn.
Veelproducentenvergetenom de S3-modusof de ventilatorregelingin de setupin te schakelen. De pc is hierdooronnodigluid of verbruiktin stand-bybijnaevenveelenergiealsbij zuiniggebruik.
kun je deze bootfunctievoor toe van USB-apparatenboot of a u d i o c o d e c s k u n j e d e p i n d e n et wer k c hipsaf zo n d e rl i j k als je je USB- inv oe r a p p a r a t e n t o e w i j z i n g o o k v i a d e d r i v e r i n uitschakelen. Bijdesktopboards zowel met cdldvd- en harddisk- Wi n d o w s a a n o a s s e n . is de LAN-firmware meestalal bootmanagersals onder verousta n daaruit d ges c hak e l d . derde besturingssystemenzoals
werden deze verouderde aans l u i t i n g e n v r o e g e r va a k u i tg e s c h a k e l do m m a x i m a a ld r i e va n de schaarseIRQ'svrij te maken. O p m o d e r n e p c 's m e t n i e u w e IRQ'svrijmaken DO Swilt gebr uik en.I n d e B I O S besturingssystemenis dat echsetup moeten USB-toetsenbor- A l s j e n o g e e n o u d e p r i n t e r o f t e r n i e t m e e r n o di g , o m d a t e r Erfenis den onafhankelijkvan deze in- scannerhebt die je op de paral- d a n k z i j l O - A P I C ma ssa 's vr i j e Bi j d e I nt egr at edP e ri p h e ra l s stellinggewoon werken. l e l l e p o o r t a a n s l u i t ,m o e t j e b i j IRQ'svoor PCI-of PCle-hardware vindje ook de instelopties voor I n de BI O S- s et upsv a n n i e u - de lntegrated Peripherals voor b e s c h i k b a a rz i j n . Je ku n t d e ze USBLegacySupport.Die kunje in we boar ds v ind je s om s o o k i n - de parallellepoort de ECP+EPP- i n s t e l l i n g e n d u s b e te r l a te n sommigeBlOS-setups voortoet- s t elopt iesdie de pinto e w i j z i n g m o d u s i n s c h a k e l e n D . a t v e r b e - z o a l s d e B I O S - pr o g r a m m e u r s se n b or den,m uiz en e n g e g e - v oor de int er ne aa n s l u i t i n g t e r t e n v e r s n e l t d e c o m m u n i - z e h e b b e n i n g e s te l d , w a n t zo ve n sdr ageraf s z onderl i jikn - e n v an de audioc onnec t o ro p h e t c a t i e e n i s n o d i g o m b e p a a l d e heeft de producent het bord u i tschak elen, t er wijl in a n d e re f r ont panel v er ander e n .A f h a n - r a n d a p p a r a t u u r z o n d e r p r o - ook uitvoerig getest. Dit voorsetupsmaareenenkeleoptiete k elijk v an de behuizi n g m o e t b l e m e n t e k u n n e n g e b r u i k e n . deel mag je niet onderschatten, vi n d enis . US BLegac ySu p p o rt je of HDA ( HD- Audi o , A z a l i a ) V i a d e i n s t e l o p t i e sv a n R S 2 3 2 - want soms veroorzaakthet vermoetje inschakelen alsje af en of AC97 ins t ellen.Bij s o m m i g e interfacesen de parallellepoort a n d e r e nv a n e e n s ch i j n b a a ro n -
Deinstellingen van de ATA-adapters in de chipsetmoetje beslist documenteren, omdatal geïnstalleerde besturingssystemen na veranderingen in dit onderdeelvan de setupmisschien niet meer willenopstarten.
120
Hetwerkgeheugen kunje bij moderneboardsin de BIOS-setup op velemaniereninstellen. Weinigsetupsondersteunen de gebruikerechterzoalsdit Gigabyte-board met eenweergavevan de herkendewaarden.
c't 2008,Nr.7/8
b enullige BIOS-se tup op t ies t orende bijwerkingen die in geen e nkele rela tie lijken te s t aan m et de vera nd erin g.Het is dus v e rst andigo m alle en d ie z ak en t e verandere n d ie je oo k ec ht n odig hebt of d uid elijk m eer performanceopleveren.En voor allesgeldt: veranderniets,tenzij je preciesweet wat je doet. Voor een correcte en storingsvrijehardwareconfiguratie moet je op moderne systemen (IO-)APIC(l/O Advanced Prog rammable ln terru pt Co nt r oller) en ACPI(AdvancedConfiguration & Power Interface)in de B IOS -setupin ge scha ke ldlat en. Ook de sta nd aa rd in ge s t elde MPS-tabellenin versie 1.4 zijn v oor mod ern e b esturin gs s y s t e men corre ct. Als je to ch aan d eze inst ellin ge nga at sle ut elen, moetje erop rekenendat de ben og ma ar één s turingssyste men k ern van dua l- of mu ltico r epr ocessorsgebruiken. Tegenwoordig is het meestal v ersoilde mo eite om PCI - int erruptlijnen o f PCI-slotsbij de PNP/PCIConfiguration vast aan I R Q ' st e bin de n o f o m IR Q ' sin de IRQResource Set-uphandma-
tig te reserveren.Moderne bes t ur ings s y s t em ent r ek k e n z i c h v an dez e ins t ellingen m e e s t a l t oc h niet s aan. O ok de s t a n daar d op ' No' inges t eld e o p t i e Plug&Play Operating System kun je beter zo laten staan. Hoewel dat v andaag de dag m is s c h i e n wat vreemd lijkt, klopt dit echter wel en wordt het ook door M ic r os of tz o aanger aden .
Laagpitje ACPI onder Power M a n a g e m ent Set - up z or gt niet a l l e e n v oor een c or r ec t har dwa r e c o n f igur at ie, m aar r egelt o o k d e ener giebes par endef unc t i e s e n z ou alt ijd geac t iv eer d m o e t e n z ijn. I n de BlO S- s et upsv a n d e m ees t e m oder ne m oed e r b o r den k Í n je ACPI daar o m n i e t eens m eer uit s c hak ele n . V e e l boar dpr oduc ent enlet t e n e r b i j de s t andaar dins t ellinge nv o o r de stand-by-of suspend-modus niet op en c onf igur er en a l l e e n de ACPI - 51- m odus .Als j e d a n lat er het bes t ur ings s ys t e e m in s t and- by z et , v er br u i k t h e t s y s t eem nauwelijk s m i n d e r s t r oom dan een onbelast d r a a i -
iF:l f
:,,.,.."":Ë
--:
==5a€ ===gl ;3#€
[email protected]
Een speciale sneltoets roept bij moderne boards een menu op waarmee het bootdevice flexibel gekozen kan worden.
e n d s y s t e e m .A a n z i e n l i j k m e e r energie kun je besparenin de 53-modus (Suspend-to-RAM). D e z e s c h a k e lj e i n m e t i n s t e l l i n g e n a l s 5 3 ,5 t & 5 3 o f A u t o . Via de configuratieopties Power-on by Keyboard, Wakeon-LANof Resumeby PCI-Device ( s o m s o o k a l s P M E ,p o w e r M a nagement Event aangeduid) k u n j e s e l e c t e r e nv i a w e l k e a p p a r a t e n o f g e b e u r t e n i s s e nh e t s y s t e e m i n g e s c h a k e l do f w a k ker gemaakt mag worden. Als dit met toetsenbord of muis moet werken, moet je soms ook een jumper op het board omzetten om USB- en PS/2a a n s l u i t i n g e nv a n d e b e n o d i g d e 5 v o l t s t a n d - b y s p a n n i n gt e voorzien. Via RfC Alarm of Power-on lime vertel je het BIOS dat het het systeem eenmalig of steeds op een bepaald tijd m o e t i n s c h a k e l e n .V i a d e t a a k p l a n n e r v a n Wi n d o w s X P o f Vista qaat dit echter een stuk
m a k k e l i j k e r , a l l e e n we r kt d i t s o m s n i e t i n S o f t - o f f ( AC PI- S5 ) . lnsteloptiesalsSuspendTime Out, Power Button Function of Hard Disk Spin Down Time kun j e g e r u s t n e g e r e n o md a t m o d e r n e b e s t u r i n g s s y ste m e nd i t z e l f b e h e r e n . D e o o ti e R e - ca l l VGA BIOS from 53 moet door L i n u x - g e b r u i k e r s w or d e n i n g e s c h a k e l da l s z e h u n p c n i e t b e t r o u w b a a r u i t d e 's ta n d - b y'm o d e k r i j g e n . R e s t or eON AC after Power loss beoaalt of het s y s t e e m n a e e n o n d er b r e ki n g v a n d e s t r o o m v o o r z ie n i n g a u t o m a t i s c h w e e r i n g e sch a ke l d w o r d t , z o d r a d e v o e di n g w e e r e e n s t a n d - b y s p a n n i n g l e ve r t.
BASISCONFIGURATIES OFZELFSAMENGESïEID, METDE ANDEREN KEUZE UIï ONDER DEVOLGENDE OPïIES: . (Fanless) Mini PC- Wall/Floor Mount- Desktop- Tower- 19" - Custom o Harddisk Flash- IDESolideStateDisk- USBSolidStateDisk - Compact . AT- ATX- A€Voeding- DCVoeding . 4855XUmIntelQuadcore . Geschikt voor:DOS- Windows - Linux . Moederbord - Backplane - SingleBoardComputer . ISA- PCI- AGP- PC!-Express - PC/Í04- PCll04
Naar industriële computers enembedded systemen invelesoorten enmaten. MICROP0WER BVimporteert enassembleert test.Wijhelpen u graag en/ofsoftware enstandaard meteenovernight burn-in vaneenbesturingssysteem wensvoorzien te stellen. samen metraadendaadomuwsysteem
MI RO |
::a
j_
:
WER
F:_
-:
MICROPOWER BV Minervum 7329 4817 ZDBreda
Tel.+31-(0)76 5205310
[email protected] Email: Website: www.micropower.nl
Tijdenshet bootenroept het BIOSvia het Option ROMde RAIDfirmwareop om de RAID-adapter en de hieropaangeslotenharde schijvente initialiseren. Via een specialesneltoetskun je hier een RAID-setup-tool startenwaarinje de controlleren de groepharde schijvenkunt configureren.
niekenoo moderneboardsin lisatietechnieken van moderne samenwerking met actuelebe- cpu's(lntelW of AMD-V) wilt gesturingssystemen zonder pro- bruiken,moetje optiesalsVirfublemenwerkenen bij onbelaste aIÍzation Techn ologyinschakelen. processors het energieverbruik En om ervoorte zorgendat ook en de w armteontw i kkel i ng echtallekernenvan de procesaanzi enl i j kkunnen vermi nde- sor gebruiktworden, moet je DeinstellingAlwayson is bijvoor- sommigeboardsmoetje hetau- ren. H i erdoorkunnenook de voor de zekerheid evencontrobeeldinteressant alsje eenscha- tomatischherkendeorocessor- systeemventilatoren weer wat lerenof de multicoreondersteukelbarestekkerdooshebt, Last model in de BIOS-setuo echter l angzamerdraai en,w aardoor ningnietisuitgeschakeld. Stdtein de meesteanderegeval- nog een keerbevestigen. ze mi nder herri eproduceren. Je moet ook niet verbaasd len.Je kunt dan beter ook HPET DeoptiesvoorF58(Frontside- Je hoeftoverigensniet bangte zijn als de genoemdeof som(HighPrecision (HT),multi- zijn dat de performance EventTimer)in- bus),HyperTransporf van je mi ge van de i n het handboek schakelen, een nauwkeurige klok plicator,kloksnelheid en verzor- systeemdoor gebruikvan deze beschreven cpu-specifieke con(V.o,") die door modernebesturingssys- gingsspanning vande pro- stroombesparingstechni eken figuratieoptiesniet te vinden temenwordt gebruikt. cessorkunje het bestenegeren achteruitgaat. zijn:veelBlOS-setups makenopen overlatenaan overklokkers. Andere opties die je zeker tiesonzichtbaar alsde gebruikte zijn de Ther- processorde betreffendetechProcessorondersteuningWantook hierhebbende opties moet inschakelen snel ongewensteneveneffec- mal Monitor (TM of TM2, fre- niekennietondersteunt. De instellingendie betrekking ten.Veranderje bijvoorbeeldde quentie-en spanningsomschahebbenop de processor zijn bij waardevan V.o,",dan schakelje kelingbij oververhitting) en de Kortetermijngeheugen so mm ige B lO S - s e tu pi sn e e n onbedoeldook vaakde stroom- geheugenbevei l i gi ng N X (N o a p a r t m enu onde rg e b ra c h t, besparingstechnieken van mo- Execute). Dezezijn in de BlO5- Ook de i nstel lingenvoor het terwijl ze bij anderesetupsver- derneprocessors uit. setup meestalterug te vinden w erkgeheugezijn n voor alvoor spreidzijn over AdvancedBIOS S o m m i g e BIOS -program- via opties alsNo-Execute Memory overklokkers interessant. Toch Featuresen producentspecifiekemeurs vergetendom genoeg Protect,ExecuteDisable of En- kan het ook hi e r lonenom de menu's.De instellingen voor de o m p ro c e s s o rfuncti es al s hancedVirusProtection(EVP). Als i nstel l i ngenva n het wer kgecpuwordendoorde meestemo- Cool'n'Quiet, Enhanced lntel je virtualisatieoplossingen met heugenevente bekijken,aanderneBIOS'sen ge- Speedstep(EIST)of Enhanced ondersteuning automatisch voor de virtua- gezi ende auto m at ism envan configureerd en leverenmeestal Halt State(CÍO standaardin te ook geen problemenop, zodat schakelen.Dat soort schoon- De meestenieuweboardslatentijdensde selftesteen logo zien; je de bijbehorende instellingen heidsfoutjes moetje zekereven na eendruk op de tab- of escape-toets verdw'rjntdit meestalen meestalmet rust kunt laten.Bii aanpassen, aangezien die tech- krijgje statusgegevens overde hardwareherkenning te zien.
GIGABYTE
Sffi
Motherbards
f ultra DuÍabb-n
@ ee W
122
tu
t6?.
c't 2008,Nr.7/8
de BlOS-setups bij het configurerenvan het geheugenregelma ti gfo ut en m ak en.Hie rv o o r kun je het bestehet gratisverkri j g b a reCP U- Z( z ie s o ftl i n k ) g e b ru i ken. O nder de o p ti e Memory geeft het Windowspro g ra mm aweerhoe he t BIOS he t g e h e ugenheef tinge s te l d . De i n stellingen v oor de j u i s te RAM-conf igur at ie die in h e t SPD -EE P ROvM an de g e h e u g e n mo dule z ijn opges l a g e n , sta a no p het t abbladS P D . Vo o ralde k lok s nelh e i vda n he t we rk geheugenm ag n i e t
hogerzijn dan door de producentis opgegeven. Andersis de k a n s g ro o t d a t e r g e heugenfouten ontstaan,die vaak tot w i l l e k e u ri g ec ra s h e so f gegevensverlies leiden. Ee nv e e l te l a a g i n g estel de k l o k s n e l h e iids v e rs p i l l i ngvan performanceen heeft effect o p d e s n e l h e i dv a n h et hel e systeem. Maartikt de RAM-klok s l e c h ts6 6 M H z te l a n gzaam (bijvoorbeeld op DDR2-667 i n p l a a tsv a n D D R 2 -800), dan i s d a t n i e t m e te e ne e n ramp. B i j s o m m i g ec o m b i n ati esvan
chipseten cpu werkt een systeem met een iets te lage geheugenkl okzel fs i ets snel l er dan met de correctefrequenti es.A l s er veel geheugenmodules in het systeemzitten,is een l angzameregeheugenklok somszelfsnodig voor de geheugencontrol l opdat er di e het RAMnog betrouwbaarkan adresseren. Ook al s de ti mi ngsvoor de R A M-modul eshandmati g of door de automati schei nstel l i ngen van de B IOSte agressi ef w ordeni ngestel d,l oop j e
sneltegen probl emenaan.De dri e bel angri j kste i n st ellingen (Ct),RASzijn de CAS-Latency (tr.r)en RASPreto-CAS-Delay chargeTime(trr).Erzijn echter nog een berg anderewaarden die overklokkers via tallozeopti es i n de B IOS -set up kunnen i nstel l enom echt h et laat st e druppel tj e performance uit hun systeemte persen. A angezi ende ti m ingsvoor het adresseren van het geheugen i n kl okcyclwi ordenopgegeven,komenhogerewaarden overeenmet l ange r ewacht -
BIOSupdatennaar de nieuwsteversie Het BIOSspeelteen crucialerol datewilt gaaninstalleren. Alsde B|OSvan een floppy, USB-stick niet onderde garantie.Meestal voor de werkingvan een pc van- pcAoedwerktenookde releasen- of driver-cdkan installeren. Alsje benje dan snelleren goedkoper wegede invloedop de hardware otesvoor de nieuweB|OS-versiesdaarentegen een B|OSvan goed- uit met een nieuw moederbord. conÍiguratieen de informatiedie geencorrectiesmeldendie voor koperemoederborden, complete Bij pc'szondermogelijkheid om aanhet besturingssysteem wordt je systeemvan belangz'ljn,kunje pc-systemen of notebook bij het een verkeerdgeflashtBIOSte doorgegeven. Net als elk ander hetbeternietdoen. flashenom zeephelpgziet het er herstellenen met namebij notesoftwareprogramma kanook een vaakberoerderuit.Dieproducen- booksmoet je je dus bijzonder BIOSfoutenbevattenof moethet Alsje net een nieuwmoederbord ten integrerenmaarzelden goede goed afuragenof de verwachte somsaan nieuweomstandighe- hebtgekocht,iseen BlOS-update reddingsfuncties. voordelenvan een nieuweBIOSden wordenaangepast, die zich wel aante raden,omdatdat vaak versieopwegentegen de risico's pasna de voltooiingvanhet BIOS de compatibiliteitmet nieuwe Tegenwoordigzitten de flashge vaneenflash-actie. voordeden. cpu'sen geheugenmodules ver- heugenchips met de BIOS-code betert of door de ingebouwde meestal op het moederbord Alsje een completepc van een De producentenvan moederbor- microcode-updates cpu-fouten gesoldeerdof is de functionali- grotere pc-producenthebt en den, pc's en notebooksbieden corrigeert.Bij de betere boards teit in chipsmet anderefuncties je een BlOS-updateoverweegt, daaromvaak B|OS-updates aan is ook een mislukteB|OS-update gdntegreerd.In tegenstellingtot moet je de nieuweB|OS-versie om diversefouten op te heffen, geen ramp, omdat de produ- vroegerkunje zeer bij problemen beslistdirectvan de websitevan de compatibiliteitmet hardware- centen reparatiemogelijkhedendusook nietuithalenen naareen de pc-fabrikant ophalenen niet onderdelen te verbeteren of in uit- hebbenge'htegreerd. Sommige gespecialiseerd bedrijfsturenom van de moederbordfabrikant. gevallenook nieuwe producentenplaatsenbijvoor- opnieuwtelatenflashen. zonderlijke gebruikenin de Deenige Veelfabrikanten functiestoe te voegen.Met een beeld een tweede BIOS-chip als diedannoguitkomstkunnenbie- productienamelijkzogenaamde je moe. OEM-boards flashprogramma schrijfje zo'n back-upop hetboardofslaaneen denzijnde producentvan producten - speciale nieuweB|OS-versie naareen niet mini-BIOS in eenbeveiligdgebied derbord en specialebedrijven. of afgeslanhe enspeciaalvoorgevluchtigegeheugenchip op het op datin noodgevallen eennieuw Maardatisduur.wantditvaltecht bruikin completepc'singestelde moederbord,de Flash-EEPROM. moederbordversies. Opheteerste Vroegerdraaidende flashprogezichtverschillen die misschien gramma'sonder DOS,maar innauwelijk van de boards die middelsbiedenveelmoederbordondereen(bijna)identieke naam producentenvoor het 'flashen' in de detailhandel wordenvervan het BIOSook makkelijkerte kocht.Maarin de praktijkgebruibedienenWindows-programma's kende OEM-boards vaakandere aan.Viade setupof eensneltoets onderdelen en hebbenzedusook kun je bij veel moderneboards eenspeciaal aangepast BIOSdat ook een in het BIOSingebouwde nietcompatibelismetde venruanflashtooloproependieeennieuw te boardsuitdedetailhandel. BlO5directvanafde floppyof een USB-stick kaninstalleren. Na een B|OS-update moetje in de setupde defaultinstellingen Bij het flashenvan een nieuwe ladenomdat de van het oude BlOS-versie mager nietsmisgaan, BIOSin het CMOS-RAM opgeslawant met een foute of onvolle gen gegevensniet in die vorm dig gdhstalleerd BIOSstartende aanwezigzijn die het nieuwe meestesystemenhelemaalniet BIOSverwacht.Alle in het vermeerop.Endanhebje natuurlijk leden toegepasteinstellingen ook geengelegenheid meerom in de setupraakje hierbijkwijt. het opnieuwte proberen.Dit ri- Moderneboardszoalshier bij Asusbiedenvia het BIOS Daaromgeldt ook voor een sicomoetje altijdmeeovenruegen oproepbareflash-toolsom het BIOSvan floppy, harddiskof BIOS-update: eerst de setupinbij de beslissing ofje eenBIOS-up- USB-stick te actualiseÍen. stellingennoteren.
c't 2008.Nr.7/8
't23
F ra k i i i k , $ l { ^ -3:" 5 1 1 ' ,.i1 tt
Overklokkenen testen ln plaatsvanhet moeizameplaatsenvanjumpersop diverseplekken op het moederbordkun je tegenwoordigveel instellingen die belangrijkzijn voor de systeemperformancehandig in de BloS-setup of via softwareonder Windowsinstellen.Dit maakthet verleidelijkom de processor, het geheugenofde grafische chipge woon een beetjesnellerte laten draaiendan gespecificeerd. Dit 'overklokken' istot eenwaresport uitgegroeid. Erzijntientallenweb sites en boardproducentendie met steedsnieuweoverclockingtools,-functiesen -automatismen de indrukwekkenalsofoverklokkenkinderspel is. Maarhet tegendeelis waar.Er is weliswaarbij kloknelhedenen voedingsspanningen alt'rjdeen beetje speelruimteingebouwd, zodat de hardwareook onder minder optimaleomstandigheden nog naar behoren werkt. Maarhoegrootdezespeelruimte is en hoeveelje hiervanzonder risicokuntgebruikenis moeil'rjk in te schatten. Je kunt in iedergevalniet volstaan met het verhogen van
wat waardenen een snelletest Voorje gaatoverklokken moetje de pc na hetoverklokken alsgoed met een of twee benchmarks. dusin iedergevalzorgenvooreen kwalificeren, wil dat nog nietzeggendat de pc hetaltijdgoedblijft Je zult echt het samenspel tus- back-upvan alle belangrijkege sen de hardwarecomponentengevensop een veiligelocatie.Na doen.Op een hetezomerdagbij nauwkeurig moeten bekijken hetopvoerenvande kloknelheid een omgevingstemperatuur die net zoalsje dat na het bouwen moetje met testprogramma's de vijfof tiengradenhogerligt dan ge- normaalwerkthet systeemmisofveranderenvan een pc moet juistewerkingvan processor, doen. heugen,moederborden andere schienandersen gaat er welcomponentencontroleren- het licht plotselingergenseen bitje Uitsprakenals 'crashteook niet maaktdaarbijniet uit of de instel- verloren. na urenlangspelenvan de laat- lingenhandmatighebtaangepast ste first personshooter'z'rjndus of dat door de overklokoftware Alsje de voedingsspanning van niet voldoende,omdat blijvende van het moederbordhebt laten processor,geheugenen andere schade aan de hardware en doen.Het besteis om met meer- componenten opvoert, kun je crashesmaartwee van de drie dereprogramma's te testen,want vaak nog verder overklokken. fatale gevolgenz'rjn die door onze ervaringenin het c'tlab Maardat moetje alleendoenals overklokken veroorzaakt wor- bewijzensteedsweer dat som- je heelpreciesweet waarje mee den. Belangrijkis ook dat je mige pc- of geheugenintensieve bezigbent.Eente hogespanning computernog steedsonderalle programma's op eenopgevoerde kanonherstelbare schadeaande verwachteomstandigheden en pc probleemloos en correctkun- hardwaretoebrengen. verschillendebesturingssyste- nen draaienterwijl anderefoumen correct werkt. Het geheu- ten makenof crashenomdat ze De moeite die je in overklokgenen de processorkunnenzich andere benaderingspatronen of ken moet stekenom het goed gebruiken. bij eenovergekloktepc wel eens functie-units te doen,moetje dus niet ondervergissen. Bovendien komengeschatten.Menig knutselaarlaat gevensviaSerial-ATA of netwerk De meeste benchmark voor de veiligheidscheckachterwege misschienniet meerzo aan als graphicagames,cpuof geheugen en hoopt net als een puber met ze verstuurd werden. Met een zijn voor dezetestsniet geschikt, een opgevoerdebromfiets dat beetje pech vernietigendeze omdatzealleenbelastinggenere- allesgoedzalgaan.Andersmoet foute bits je afstudeerscriptie, ren en snelheidmetenmaarniet je waarschijnlijk ooknietaanoverbestandssysteem of Windows- controlerenof de resultatenvan klokkenbeginnen,aangezienhet registeren ben je al snel heel de uitgevoerdeopdrachtenook je al snelmeertfd kostdanje met wat meeruren kwijt voordatje correctzijn. En ook als program- het ietssnelleresysteemooit zult die schadehersteldhebt. ma'salsPrime95of Memtest86+ terugwinnen.
tijden en wordt het geheugen wel correctwerkt en rekent.Dat van het boarden de hardware d u s langz am erbe n a d e rdN . e t kost vaakmeertUd dan je door al snel een halvetot een hele als bij de geheugenfrequentie de optimalisatie gi gabyte R A M onbenut (zi e terugwint. i s een enigs z insl a n g z a me re In de BlOS-menu's voor het softlink). i n s t elling- bijv oo rb e e l de e n g e h e u g e no f d e chi psetvi nd CAs-Latency van zes in plaats je bij moderne boardsopties Geavanceerd van vijf klokcycli- niet drama- waarmeeje MemoryRemopping ti sc h,m aar z ullen g e h e u g e n - of MemoryHolstingkunt active- Of het BIOStijdensde POSTde g e r ic ht e benc hm a rk sz e w e l ren. Dezefunctiesverplaatsen statusgegevensweergeeft of b l oot leggen.O f je d i t s o o rt h e t n e t o n d e r de 4GB -grens dat een logo allesverbergt,kun fouten corrigeert is sterk af- g e l e g e n s tu k g e heugen dat h a nk elijkv an je B IO S -s e tu p , door de PCI-adresruimte wordt want bij sommigesetupsmoet geblokkeerdnaar het gebied je meteenflink wat parameters bovende 4GB-grens, zodathet h a ndm at ig aanpa s s e na l s j e d o o r 6 4 b i ts -b e sturi ngssystemaareenenkeleoptiewilt aan- men kan worden gebruikt.Als passen.Dit is alleende moeite je een 64bits-systeem gebruikt w aar dals het B I O Si n d e s e tu p e n me e r d a n 3 GB geheugen correctweergeefthoe het de hebt, moet je deze optie dus anderetiming-parameters zou i n s c h a k e l eonm h et compl ete hebbeningesteld. geheugente kunnenadresseVeelwebforaen producenten ren.Andersblijft er afhankelijk radenaanom de Command Rote op lTte zettenom de geheugenprestatieste verbeteren.Maar ook hierkunje betervertrouwen op de standaardinstellingen en De B|OS-setups van complete de automatismen pc'sen notebooks(hier van het BIOS, want na zo'n veranderingmoet eenvan LG)biedenzelden je net als bij het overklokken meerdan de meestbasale controlerenof het systeemnog instelopties.
124
je meestalin de AdvoncedBIOS Features instellen.De Juiste'instellingisvooraleenkwestievan smaak. Zo nodiglaateendrukop de EscapeofTab-toetshet logo eenmaligverdwijnen.Bijsommige nieuweremoederbordenzit eenWindows-programma waarmeeje je eigenopstartplaatje in het BIOSkuntzetten.
c't 2008,Nr.7/8
van andereproducentenwerkt dat niet zo elegant.Bij oudere chipsetsstelje 16,bij nieuwere chi psets32 of maxi maal64 MB i n - meeri s meestalni et nodi g en bi j systemenmet w ei ni g w erkgeheugenzel fs contraproductief.
Overblijfselen
Of het BIOShet geheugen zo heeft ingesteldals de geheugenproducent het wil, kun je met het Windows-programma CPU-Zcontroleren. D e wa cht woor dbev ei l i g i n g voor de BfOS-setup(Supervisor Password) schakelje in om je ki n d e re nof ander egebr u i k e rs erva n te weer houdenom d e se tu p -i n s t ellingent e v e ra n dere n .Al sje dan ook nog w i l t v o o rko mendat onv er late nj e geg e ve nsop de har de sc h i j f uitl e ze n m et een boota b l e Windows-of Linux-cd,moetje de hardeschijfalseerstebootme d i u mi ns t ellen. Z o' nbev e i l i gin g i s e cht eralleenbr uikb a a r alsj e o o k de behuiz ingaf s l u i t - anderskan een zeervastbera d e n p e r s oon gewoon h e t C MOS-R A M wis s en.z oda t b e hal vea l l e ander es et upin s te l lin g e no o k de wac ht woo rd b e veiliginggeresetwordt. De Eoot SectorProtectionis no g e e n r elic t uit de t ijd d a t vi ru sse n zic h nog in de M a s te r B o o t Re c or d( M B R)v an h a rd e sch i j ve n nes t elden. T e g e n woordigzijndezeboosdoeners na g e n o eguit ger oeid.J e k u n t deze o p tie dus bet er uit s c h a k e l e n o m f out m eldinge nb i j geb ru i kva n boot m anag e rs in de MBRte v oor k om en.O n d e r AdvancedBiosFeatures vindje vaak ook de optie QuickBoot. Di e mo e tje ins c hak elen zodat he t BIOSm indert es t sdr aa i te n dus sn e l l erdoor lopenwo rd t, w aa rd o ohr et s y s t eem aan z i e n lijk sn e l l e ops r t ar t . Al s j e m eer der ev ideo k a a rten gebruikt,selecteerje met opties als lnit DisployFirst,Primary GrophicsAdapterof lnitiate GraphicsAdoptervan welke
c't 2008,Nr.7/8
daardi nstel l i ngenme est al is ui tgeschakel d. D eze r egeling kan de herri evan de cpu- en behui zi ngsventi l ator enver mi nderen.B i jveelboa r dsvoor Intel -cpu' sw erkt de r egeling echteral l eenbi j cpu-f ansm et een 4-pol i ge aansl uit ing.I n veelB l OS -setups vi ndje inst eloptiesvoor de ventilatorregeli ng - bijvoorbeeldTorget Temperature of Target FANSpeed. Hiervoormoetje het handboek, waarde functievande regeling in beschreven staat,en de specificaties van de gebruikteprocessorraadplegen, zodatje cpu niet per ongelukoververhiten beschadigd raakt. De BlOS-setupdocumentatie die somsalleenalspdf-bestand op het internetof de driver-cd te vi ndeni s,i s toch al het aangewezenadresalsje over een onbekendeen nietvanzelfsorekendeinsteloDtiestruikelt.Als di e i n het handboekof in dit artikelniet naderwordt toegel i cht,kun j e er natuur lijkeven naar googel en.Maar in geval van tw i j fel kun j e i nst ellingen beterop de waardelatenstaan di e de B l OS -progr am m eur s standaardhebben i n gest eld, want dit zijn in het grosvan de geval l ende j ui stei nstellingen.
Alsje algemeneof functiespecifieke Sp read Spectrum-opties activeert,veranderthet moederbordde verschillende kloksignaleneen beetjeom storende stralingen tegente gaan.Dit i s voorali nteressant al sj e aan de CE-richtlijnen wilt voldoen. In het H ardw are Moni tori nggedeefte (HW-Monitor)kun je voedi ngsspanni ngen, venti l atorsnelheden en temperaturen van de processor en andereonderdelenbekijken.Dit is vooral nuttig alsje zelfeen systeemin kaart(onboard,PCl,AGPof PEG) el kaarzet.N a de i nstal l ativan e het BIOSde statusmeldingen een besturingssysteem kun je weergeeft. High-endmoederbor- echterbetervertrouwenoD de den biedennog talrijkeandere hardware-monitoring software voorde slotsvoorvi- die bij bijnaallemoederborden instelooties deokaarten. Maarvoor normaal wordt meegeleverd. Dezesoftgebruikzijn de standaardinstel-ware is meestalmakkelijkerte voldoende. bedienenen geeft de paramelingenmeestal B i j c h i p s e tsme t i n g e bouw - tersook in een realistische omd e g ra p h i c sk u n j e i n stel l en gevingweer.Alsje in de BIOSh o e v e e l v a n h e t w e rk g eheu- setupzit,werkenstroombespag e n v o o r d e g ra fi s c h ekaart rende techniekenvan proces- Literatuur mag worden gereserveerd. Bij sors bijvoorbeeldnauwelijks, [1]ThorstenLeemhuis,Beherenis c h i o s e tsv a n l n te l i s d e stan- zodat de daar w eergegeven vooruitzien,SATA-hostadapters goedcond a a rdi n g e s te l d 8 e M B meestal temperatuurvaakevenhoog is vanmodernechipsets p. 112 v o l d o e n d e- v i a D VMT(D yna- al sondervol l edi gebel asti ng. figureren,c'ï'12/2007, m i c V i d e o M e m o ryT e c hnol oN i euw ereboardszi j n vaak gy) pakt de driver er zo nodig ook voorzi envan een venti meergeheugenbij.Bijchipsets l atorregel i ngdi e i n de stan- ( Softlink0807tt6
Zo configureertc't de BIOS-setup voor vergelijkendetests Bij tests van pc's of moederbordengebruikenwij meestal d e BIOS -i n s te l l i n g en van de p ro d u c e n te n .B i j c o mpl ete p c ' s g e b ru i k e nw e d e i nstel lingen zoalsze zijn als de pc wordt afgeleverd,want zo zullenook de meesteklanten de pc aebruiken- en zo verm i j d e n z e mo g e l i j k ed i scussies met de supportafdeling a l s e r i e ts n i e t n a a r b e horen werkt. Bij het testenvan moed e rb o rd e nu p d a te n w e het BIOSnaarde nieuwsteversie die tijdensde testperiodeop de websitevan de producent wordt aangeboden- zo'n updatezullenook de meestepck n u ts e l a a rs b i j h e t i n el kaar zettenvan hun pc aebruiken.
meetreeksmet gecorrigeerde i nstel l i ngen en publ i cer ende resultatendaarvangeheelof gedeel tel i j k.H i erme ewillen we duidelijkmakenhoe groot Alleenalshet bord een instel- het prestatieverlies door de ling snellerdan gespecificeerd foutieveinstellingen is. instelt,corrigeren wij dit in het BIOS- anderszou het board B i j processorvergelijkingen door de foute i nstel l i ngi n de met verschillende moederbormeetresultatenbeter uit de den gebrui kenw i j eveneens bus komen dan de testkan- de besteBlOS-presets van een di datendi e al l esgoed doen. voor het respectievelijke cpuBij grove misconfiguraties die platformrepresentatief board. een negatiefeffect op de snel- H i erbi j corri gerenwij door hei d hebben,corri gerenw i j het BIOSfout geconfigureerde i nstel l i ngendaarentegen de instellingenechter,om te niet,omdat ook veel zelfbou- vermijdendat een processor wers zulke fouten over het door een fout van het board hoofd zul l en zi en. l n ol aats sl echterof beter ui t de bus daarvandoen wij een tweede komt. Hiernaladenwij voor de tests de standaardi nstel l i ngen of de eventueelaanwezige'OptimizedDefaults'.
éc
125
