Scenariowedstrijd Europa in 2030 Verzamelbundel

 

   

       

 

Scenariowedstrijd   Europa  in  2030   Verzamelbundel  

Inhoud    

Inleiding  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2  

 

 

3  

 

 

4  

 

 

 

11  

Kim  de  Jong  en  Annelies  Pilon  

  Juryrapport                   Scenario  1:  “Het  scenario  van  de  Genoodzaakte  Gemeenschap”     Ries  Kamphof  

  Scenario  2:  “2030:  De  geboorte  van  het  Europese  volk?”   Robby  Veders  

  Scenario  3:  “Destructieve  divergentie”    

 

 

 

 

 

15  

Matthijs  Hannink    

  Scenario  4:  “Sink  or  swim”  

 

 

 

 

 

 

 

22  

 

 

 

 

 

 

 

27  

 

 

 

 

 

 

 

28  

  Werken  in  een  grenzenloos  Europa,  anno  2015    

 

 

 

 

31  

 

 

 

 

37  

Menno  Wouters  

  Europa  quo  vadis       Het  Europa  van  de  burger   Max  van  den  Berg  

Ieke  van  den  Burg  

  Europees  veiligheids-­‐  en  defensiebeleid     Jan  Marinus  Wiersma

2  

 

Inleiding  

  Het   WBS-­‐Europafonds   is   in   2011   opgericht   met   als   doelstelling   het   debat   over   Europa   in   de   Nederlandse   sociaaldemocratie  weer  op  gang  te  brengen  en  te  stimuleren.       Het  doel  van  het  opnieuw  op  te  starten  en  te  stimuleren  Europadebat  is  drieledig:   1. het  ontwikkelen  van  ideeën  en  visie,   2. kennisoverdracht  met  betrekking  tot  Europese  zaken,   3. debat  over  Europese  samenwerking.     Aangezien  het  ontwikkelen  van  een  visie  typisch  iets  is  waarvoor  binnen  de  Nederlandse  sociaaldemocratie  de   Wiardi  Beckman  Stichting  in  het  leven  is  geroepen,  is  besloten  het  fonds  onder  te  brengen  bij  de  WBS.     Op   verschillende   manieren   wordt   invulling   gegeven   aan   deze   doelstelling.   Zo   zijn   debatten   en   lezingen   georganiseerd.  Voor  u  ligt  het  resultaat  van  de  meest  recente   activiteit  van  het  fonds:  toekomstscenario’s  voor   Europa  in  2030.     Het  WBS  Europafonds  heeft  dit  voorjaar  een  wedstrijd  uitgeschreven  onder  studenten  en  jonge  professionals.   Zij  werden  uitgenodigd  een  toekomstscenario  voor  Europa  in  2030  te  schrijven.  De  wedstrijd  bestond  uit  twee   fasen.  Allereers  dienden  de  kandidaten  een  essay  ter  motivatie  voor  hun  deelname  in.  Uit  deze  inzendingen  zijn   tien  mensen  geslecteerd.  Deze  tien  zijn  vervolgens  uitgenodigd  voor  een  workshop  scenariobouwen  die  hen  is   aangeboden   door   de   Rabobank.   Na   deze   workshop   kregen   de   deelnemers   een   maand   de   tijd   hun   eigen   scenario  te  schrijven.  In  totaal  zijn  negen  scenario’s  ingediend  in  de  laatste  fase  van  de  wedstrijd.       De   jury,   bestaande   uit   Frans   Timmermans   (voorzitter),   Ieke   van   den   Burg,   Otto   Holman,   Menno   Hurenkamp   en   Paul  de  Vries,  heeft  uit  de  negen  inzendingen  de  vier  beste  scenario’s  gekozen  voor  deze  bundel.  Uit  deze  vier   is   na   uitvoerig   beraad   een   winnaar   gekozen.   Aan   deze   wedstrijd   is   een   prijs   van   €   750   euro   verbonden.   Ook   worden   alle   negen   inzenders   van   een   scenario   uitgenodigd   voor   een   bezoek   aan   Brussel   en   de   Europese   instellingen  in  het  najaar  van  2012.     In   deze   bundel   zijn,   naast   het   juryrapport   en   de   vier   beste   scenario’s,   ook   drie   scenario’s   opgenomen   die   in   2000  werden  geschreven  voor  Europa  in  2015  onder  de  titel  ‘Europa  quo  vadis’.  De  auteurs  van  deze  scenario’s   kijken   in   een   geschreven   reactie   naar   hun   toenmalige   scenario.   Wat   is   er   wel   en   wat   is   er   niet   uitgekomen   van   hun  voorspellingen?     Veel   dank   is   het   fonds   verschuldigd   aan   Dick   Scherjon   die   namens   de   Rabobank   de   scenariowestrijd   mede   mogelijk  heeft  gemaakt.       Kim  de  Jong  en  Annelies  Pilon   WBS  Europafonds     Den  Haag,  28  juni  2012    

3  

Juryrapport  

    “Om   te   beginnen:   het   scenario   heeft   een   mooie   titel   die   een   filosofisch   essay   doet   verwachten.   De   winnaar   heeft   zich   aan   de   opdracht   gehouden   door   verschillende   elementen   te   analyseren   en   voor   de   lezer   zeer   toegankelijk   op   een   rij   te   zetten.   Bovendien   is   het   scenario   helder   geschreven   en   is   de   tekst   ook   aardig   vormgegeven.   Het   scenario   is   goed   onderbouwd   met   voetnoten,   zodat   de   geïnteresseerde   lezer   ook   de   bronnen  kan  raadplegen.  Het  is  ook  het  enige  scenario  met  enige  (zelfrelativerende)  humor  .     Ons  spreekt  verder  aan  dat  dit  scenario  echt  vanuit  het  perspectief  van  een  jongere  is  geschreven  en  sterk  op   sociale   aspecten   en   duurzaamheid   is   gericht.   Er   spreekt   een   brede   interesse   en   betrokkenheid   uit,   en   inzicht   in   hoe  de  verhoudingen  liggen  in  de  Europese  Unie  en  mondiaal.     De   auteur   geeft   de   trends   en   ontwikkelingen   goed   aan   via   blokken   in   de   tekst.   Bijvoorbeeld   over   de   ontwikkelingen  van  de  solidariteit  in  eigen  kring  waaruit  blijkt  dat  de  Europese  burger  zich  meer  verwant  voet   met   de   regio   dan   de   natiestaat   of   de   EU.   Ook   toont   de   auteur   aan   dat   mensen   in   Europa   graag   de   schaarse   welvaart   willen   delen.   Ook   hierin   blijkt   de   auteur   toch   ook   realistisch   als   hij   aangeeft   dat   er   een   solidariteitsconflict  is  tussen  de  welvarende  ouderen  en  de  jongeren  die  het  met  minder  moeten  doen.     De  jury  vindt  het  theoretisch  een  zeer  logisch  scenario.  De  auteur  geeft  aan  dat  jongeren  met  overtuiging  de   komende   geschiedenis   van   Europa   willen   veranderen   om   de   welvaart   voor   iedereen   te   behouden.   Concluderend:  in  onze  ogen  is  dit  een  zeer  goed  scenario.       Het  winnende  scenario  heeft  als  titel  ‘Het  scenario  van  de  ‘Genoodzaakte  Gemeenschap’  en  is  geschreven  door   Ries  Kamphof.”       Ieke  van  den  Burg   Otto  Holman   Menno  Hurenkamp   Frans  Timmermans  (voorzitter)   Paul  de  Vries  

4  

Scenario  1:  “Het  scenario  van  de  ‘Genoodzaakte  Gemeenschap’”     Duurzaam,  solidair  en  democratisch  richting  nieuwe  crisis    

    Door  Ries  Kamphof     Inleiding     “Take  from  the  altars  of  the  past  the  fire,  not  the  ashes”  (Jean  Jaurés)     Juni  2030.  Mehmet  Antonov  kijkt  vanuit  zijn  leren  fauteuil  uit  over  de  Brusselse  skyline.  De  nieuwbakken  Turks-­‐ Bulgaarse  voorzitter  van  de  Europese  Commissie  had  in  2012  niet  bevroed  dat  hij  hier  nu  zou  zitten.  Al  was  hij   natuurlijk  wel  deel  van  een  opvallend  positief  gestemde  jonge  generatie  die  toen  al  over  grenzen  heen  keek  en   elkaar   wist   te   vinden.   Hoewel   het  EU-­‐project   in   2030   nog   niet   af   is,   staat  er   wel   een   meer   duurzaam,   solidair   en   democratisch  Europa  in  die  zo  veranderde  wereld.     Het   hierboven   geschetste   toekomstbeeld   van   een   Turks-­‐Bulgaarse   Commissievoorzitter   in   een   meer   solidair,   duurzaam   en   democratisch   Europa   is   een   optimistische   voorstelling   van   de   toekomst.   Het   2030-­‐beeld   van   Europa   is,   hoewel   positief,   niet   ondenkbeeldig.   De   geschiedenis   van   de   Europese   Unie   is   in   2012   zo   dat   een   crisis   altijd   is   overwonnen.   Compromissen   zijn   een   uitdrukking   van   de   uiteindelijke   wil   om   samen   verder   te   gaan.   Hoewel   soms   schoorvoetend  laten   die   compromissen   precies   zien  wat  het   ultieme  ingrediënt   is  om   uit  te   komen  om  te  voldoen  aan  de  ‘S  &  D  x2’-­‐focus  voor  2030:  Solidair  &  Duurzaam,  Sociaal  &  Democratisch.     Gezamenlijkheid  is  namelijk  het  ultieme  ingrediënt  voor  dit  scenario.  Het  is  geen  toeval  dat  dit  scenario  wordt   geschreven   door   een   vertegenwoordiger   van   de   jongere   generatie.   Jongerenwerkloosheid   is   een   gedeeld   Europees   probleem,   via   sociale   media   worden   internationale   ervaringen   gedeeld   en   meest   belangrijke:   het   besef  lijkt  door  te  dringen  dat  er  slechts  met  ‘gedeelde’  welvaart  eenzelfde  rijkdom  is  te  halen  als  bij  eerdere   generaties.  Het  economische  vooruitgangsdenken  is  achterhaald.  Met  dit  scenario  zal  worden  beschreven  hoe   Europa  het  ‘S  &  D  x2’   scenario   haalt   in  2030.  Op  basis  van  het  vuur  van  het   verleden  (zie   bovenstaand  citaat   Jaurés)   en   wanneer   het   ondenkbare   denkbaar   wordt   is   dit   het   scenario   van   Europa   2030   als   Genoodzaakte   Gemeenschap.     Het  scenario  is   als   volgt   opgebouwd:   de  duurzame,  solidaire  en   democratische   focus   van  Europa   in   2030  zullen   eerst   elk   apart   onder   de   loep   worden   genomen.   Daarna   zal   er   uitdrukkelijk   worden   stilgestaan   bij   de   sociaaleconomische  situatie  van  de  EU  in  2030:  zowel   ten  opzichte  van  de   externe  partners  als  op  de  interne   markt.  Daarna  volgt  een  conclusie.  Het   ‘S&Dx2’-­‐doel,  de  gezamenlijkheid  en  de  Genoodzaakte  Gemeenschap,   zal  met  concrete  voorbeelden  worden  duidelijk  gemaakt,  bijvoorbeeld  op  het  gebied  van  duurzame  mobiliteit   en  verregaande  regionale  solidariteit  in  eigen  kring.    

5  

“Niets  in  het  leven  hoeft  gevreesd  te  worden,  het  hoeft  alleen  begrepen  te  worden”  (Marie  Curie)  “Het  is  niet  het   onbelangrijkste  deel  van  een  taak  te  weten  hoe  je  het  aanpakt”  (Desiderius  Erasmus)     De   EU   heeft   al   sinds   2012,   alsook   daarvoor,   met   de   Rio+20-­‐conferentie   ingezet   op   duurzaamheid   en   liep   hiermee  toen  al  voorop  ten  opzichte  van  andere  continenten.  Nu  de  Rio+40-­‐conferentie  van  2032  nadert  is  de   schaarste   van   grondstoffen,   voedsel   en   water   nog   immer   actueel.   Toch   heeft   Europa   precies   op   het   goede   moment   ingezien   dat   het   zich   moet   positioneren   als   het   continent   van   kennis.   De   EU-­‐delegaties   van   de   diplomatieke  Europese  Dienst  voor  Extern  Optreden  fungeren  als  positieve  link  om  de  publiek-­‐private  Europese   organisaties  een  rol  van  kennisoverdracht  te  geven  in  andere  delen  van  de  wereld.  Zo  is  Europa  de  kennismotor   van   de   wereld.   Vanuit   het   Europees   denkende   Nederland   wordt   bijvoorbeeld   een   bijdrage   geleverd   op   het   gebied  van  water  en  agro-­‐  technologie.  De  EU  heeft  in  2016  een  belangrijke  rol  gespeeld  bij  de  oprichting  van   de   Wereld  Duurzaamheid  Organisatie  (Global  Sustainability   Organization)     die  onder  aanvoering  van  de   slogans   ‘eerlijk  delen’  (2016-­‐2024)  en  ‘een  beter  milieu  begint  bij  jezelf’  (2024-­‐2030)  een  coördinerende  rol   e   heeft.  Europa  is  door  haar  positieve  rol  in  de  wereld  toch  redelijk  zeker  van  grondstoffen  tot  de  22 eeuw.     Naast   de   inzet   op   kennis   is  Europa   ook   de   voorloper   als   het   gaat   om   het   keihard   aanpakken   van   wereldwijd   opererende  bedrijven  en  banken  die  oneerlijk  en  niet  duurzaam  te  werk  gaan.  Met  name  de  Verenigde  Staten   en  China  hebben  dit  decennialang  oogluikend  toegestaan,  maar  in  2030  lijkt  die  stemming  om  te  slaan  nu  ook   de  ‘VIP-­‐landen’  (Vietnam,  Indonesië  en  Panama)  deze  bedrijven  en  banken  als  ultieme  vijand  zien.  In  2024  werd   al  het  ondenkbare  denkbaar:  Royal  Dutch  Shell  ging  failliet.  Dat  fossiele  brandstoffen  niet  langer  de  toekomst   hadden   was   al   eerder   duidelijk,   maar   dat   nu   ook   de   politieke   praktijken   van   Shell   werden   aangepakt   was   onverwacht.  In  een  belangrijke  vergadering  van  de  Wereld  Duurzaamheid  Organisatie  werd  onder  aanvoering   van   de   EU,   Afrika,   Peru  en   de   VIP-­‐landen   de   ultieme   stemming   gehouden   over   oneerlijke   politieke   praktijken   van   Shell   in   meerdere   olierijke   gedeeltes   van   de   wereld.   Toen   ook   Brazilië   en   India   verrassend   hun   steun   verleenden,  werden  keiharde  sancties  opgelegd  aan  Shell  en  kwam  het  aandeel  onder  grote  druk  te  staan.  En   toen   vervolgens   ook   duidelijk   werd   hoe   in   Brussel   gelobbyd   werd   en   er   enkele   europarlementariërs,   eurocommissarissen  en  Europese  staatshoofden  werden  ‘ontmaskerd’,  kelderde  het  aandeel  en  ging  het  bedrijf   failliet.   Het   ‘Shell-­‐ve   the   unsustainable’   was   een   veel   gehoorde   roep,   nu   ook   onder   (vooral   Europese)   bevolkingen  om  andere  niet-­‐duurzame  en  oneerlijk  opererende  bedrijven  en  banken  grove  boetes  op  te  leggen.   De  EU  stond  na  Shell2024  niet  meer  alleen.       Box  S  &  D  x  1:  Solidair  &  Duurzaam     Duurzame  Mobiliteit  in  Europese  steden     Waar   in   2012   enkel   in   steden   als   Kopenhagen   en   Amsterdam   massaal   werd   gefietst   is   het   mobiliteits-­‐aanzicht   van   een   Europese   stad   anno   2030   radicaal   anders.   Gezien   de   economische  crisis   van  2010-­‐2020  konden  veel  jongeren  zich  al   geen  auto  meer  veroorloven  en  gingen  zij  over  op  duurzamere   en  goedkopere  vervoersmiddelen   als  de  fiets.   Daarnaast   maken   zij  gebruik  van  applicaties  via  de  mobiele  telefoon   waarmee  zij  kunnen  zien  welke  duurzame  ‘gedeelde’  auto   voor  hen  beschikbaar  is.  Uiteraard  is   dit  wel  veel  duurder  dan  openbaar  vervoer  en  wordt   met  name  lopen  en   fietsen  gestimuleerd.  Zo  wordt  zowel  het  duurzame  als  solidaire  zichtbaar  in  de  stedelijke  mobiliteit  anno  2030.         Europa  2030  en  Solidariteit:  meer  roep  om  immigratie  en  stadssubsidies     “This  desire   for   equity  must   not   lead  to  an  excess   of  welfare,  where   nobody   is   responsible   for   anything”(Jacques   Delors)     De   mondiale   solidariteit   zoals   die   zichtbaar   werd   in   het   Duurzame   Europa   van   2030   manifesteert   zich   ook   in   Europa  zelf.  De  EU  is  van  een  vooral  economisch  project  ook  een  sociaal  project  geworden.  Het   sleutelmoment   voor   deze   omslag   is   het   Europa-­‐brede   referendum   van   november   2014.   De   Europese   Commissie,   Europees  

6  

Parlement   en   de   Europese   regeringen   kwamen   er   niet   uit   toen   zowel   Frankrijk   als   Nederland   te   strenge   immigratieregels  instelden.  Om  uit  de  grootste  sociale  crisis  van  de  EU  te  komen  onstond  het  plan  om  strengere   immigratieregels   voor   te   leggen   aan   de   Europese   bevolking.   Opvallend   genoeg   bracht   het   onderwerp   veel   burgers   op   de   been,   onder   andere   door   de   sterke   communicatie-­‐campagne   van   Europese   jongeren,   en   werd   het  voorstel  voor  strengere  Europese  immigratieregels  met  grote  meerderheid  (73%)  afgestemd.  De  Franse  en   Nederlandse   regering   dropen   af   en   wat   volgde   was   een   tijd   waarin   gekeken   werd   naar   waar   de   Europeanen   met  elkaar  overeenkomen.     Onder  aanvoering  van  vooral  sociaaldemocratische  politici  en  de  stedelijke  jongere  Europese  bevolking  is  met   succes  een  halt  toegeroepen  aan  de  wat  al  te  royale  landbouwsubsidies.  Belangrijker  werden  de  zogenaamde   e     ‘stadssubsidies’.  De  urbanisering  van  de  21 eeuw  is  onderkend  door  de  Europese  politici.  Na  terecht  gesteggel   van   Oost-­‐Europese   boeren   over   de   landbouwgelden   in   de   budgetperiode   2014-­‐2020   veranderde   er   in   dat   decennium  nog  te   weinig.  Toch  bleek   toen  al  dat   er   te  veel  Europese  geld  naar  landbouw  en  (een  deel   van)  de   boeren  ging  terwijl   het  ook   in  de  steeds  meer  uitdijende   steden  kon  worden  gepompt.  In  2030   leeft  75   procent   van  de  Europese  bevolking  in  steden.  Dat   de  subsidies   dus  overhevelen  naar   solidariteitsprojecten  in  Europese   steden  is  derhalve  niet  onlogisch.     Na   de   niet   gehaalde   Lissabon   (2010)-­‐   en   Europa2020-­‐doelstellingen   is   zwaar   ingezet   op   een   ‘Sociaal   Europa   2030’  dat  wél  is  gehaald  en  waarin  pensioenen  en  arbeidszekerheid  voor  de  Europese  bevolking  zoveel  mogelijk   werden   gewaarborgd.   Deze   doelstellingen   had   men   zeer   waarschijnlijk   niet   gehaald   als   men   niet   op   tijd   had   ingezien  dat  Europa  ook  democratisch  moest  veranderen.     Europa  2030  en  Democratie:  Burger  en  Regio  aan  zet     “Nothing  is  possible  without  men,  nothing  is  lasting  without  institutions”  (Jean  Monnet)     e   De  EU  is  dus  ook  veel  democratischer  in  2030.  Aan  het  begin  van  de  21 eeuw  was  dit  nog  allesbehalve  het  geval   toen  de  Europese  bevolking  nog  vooral  stemde  op  nationale  issues,  als  men  al  stemde.  Het  Europees  Parlement   kreeg  weinig  aandacht  in  nationale  media  en  de  maandelijkse  vergaderingen  in  Straatsburg  zorgden  voor  veel   irritatie.   In   2014   is   besloten   om   de   gang   naar   Straatsburg   af   te   schaffen   en   het   EP   vergadert   elke   maand   (roulerend)   in   het   parlement   van   een   lidstaat   om   zo   zichtbaarheid   te   vergroten.   Ook   zijn   tien   nationale   parlementariërs   per   lidstaat   ‘dubbel   lid’   van   zowel   EP   als   nationaal   parlement.   Hierdoor   is   ‘Europa’   in   de   nationale   parlementen   een   tastbaarder   begrip   geworden   en   is   ook   de   terminologie   van   de   Brusselse   europarlementariërs   minder   abstract   en   concreter   gelinkt   aan   nationale   parlementaire   discussies.   Daarnaast   bestaan   in   2030   Europese   politieke   partijen   en   zijn   er   debatten   te   volgen   tussen   de   verschillende   fractievoorzitters.  De  aandacht  hiervoor  is  echter  nog  matig  te  noemen.     Meest  inventief   wat  betreft  democratie  en  betrokkenheid  van  EU-­‐burgers  is  de  instelling   van  het  BurgerForum   in   2019.   Hoewel   in   eerste   instantie   nog   geen   formele   macht   komen   hierin   250   Europese   burgers   samen,   uitgesplitst   naar   beroepsgroep.   Via   social   media   en   het   Europa-­‐brede   mediaprogramma   hieromheen   is   het   BurgerForum   een   regelrechte   hit   en   in   2024   worden   de   inmiddels   beroemd   geworden   leden   deel   van   het   Europees   Parlement,   met   extra   macht.   Het   bevalt   grote   delen   van   de   Europese   bevolking   dat   zij   ‘gewone’   mensen  zien  die  hetzelfde  beroep  uitoefenen  als  zijzelf.       Eerder  werden   de  werkenden   in  Brussel   nog  gezien   als   ‘faceless   bureaucrats’  maar   dit  wordt   anders   met   het   BurgerForum.  Via  de  leden  van  het  BurgerForum  en  hun  grote  invloed  in  het  Europees  Parlement  worden  ook   de   inmiddels   sterk   verouderde   vakbonden   vervangen   door   deze   modernere   vorm   van   beroepsvertegenwoordiging.                  

7  

      Box  S  &  D  x  2:  Solidariteit  &  Democratie     Regio’s:  solidariteit  in  eigen  kring     Het   tekende  zich   al   enigszins  af  in   de  voorafgaande  decennia,   maar  in  het   Europa   van   2030  is  het   definitief:   de   Europese  burger  voelt  zich  meer  verwant  met  de  regio  dan  met  de  natiestaat  of  de  EU.  Al  in  het  Europa  van   2012  is  een  kentering  zichtbaar  met  beginnende  stadslandbouw  en  embryonale  metropoolvorming.       In  het  Europa  van   2030  is  deze  trend  zeer  sterk   voortgezet.   Men   is   zich   gaan   realiseren   dat   een   versterking   van   de   lokale   voedselketen   zowel   duurzaam   alssolidair   is.   Daarnaast   is   de   verregaande   metropoolvorming   goed   voor   de   schaalvergroting.   In   Nederland   zijn   BrabantStad,  de   Randstad   en   de   Neder-­‐Duitse   regio   die   Venlo,   Maastricht   tot   Düsseldorf   en   Dortmund   omvat   voorbeelden   van   sterke   regio’s.   Democratisch   vernieuwend   is   de   uitwisseling   van   wethouders,   digitaal   stimuleren  van  bottom-­‐up  initiatieven  en   inclusieve   besluitvorming   met   private   partners  en  belangengroepen.         Europa  2030  en  Economie:  naar  een  breder  welvaartsbegrip     “The  inherent   vice  of  capitalism  is   the  unequal  sharing  of  blessings;  the  inherent   virtue  of   socialism  is  the  equal   sharing  of  miseries”  (Winston  Churchill)     “A  healthy  economy  is  by  far  the  most  important  thing  for  Social  Democrats”(Helle  Thorning-­‐Schmidt)     In   het   Europa   van   2030   is   men   zich   gaan   realiseren   dat   er   meer   is   dan   economische   vooruitgang   en   economische  systemen.  Het  valt  niet  te  ontkennen  dat  de  Europese  burger  in  2030  minder  te  besteden  heeft   dan   de   Europese   burger   anno   2012.   Desondanks   is   men   zich   meer   bewust   van   de   omgeving   en   is   het   noodzakelijk   gebleken   om   rijkdom   te   delen   in   gemeenschappen.   Een   radicale   breuk   met   het   verleden   is   dat   politieke   stromingen   niet   primair   op   economisch   gebied   met   elkaar   debatteren.   Citaten   zoals   hierboven   Churchill  en  Thorning-­‐Schmidt  zijn  in  2030  hoogst  ongebruikelijk.  Europa  heeft  een  breder  welvaartsbegrip.  Hoe   staat   Europa   er   als   economisch   blok   voor   ten  opzichte   van   andere   continenten   en   hoe   ziet   de   interne   markt   eruit  in  2030?     Economisch  Europa  op  wereldschaal     Europa  is  op  wereldschaal  een  voorloper  op  het  gebied  van  (kennis  over)  duurzaamheid,   mensenrechten   en  democratische  vernieuwing.   Echter,   met   7   procent  van  de   wereldbevolking  wordt   het   wel   steeds  moeilijker  om  economisch  ook  de  mondiale  ontwikkelingen  bij  te  benen.  Met  name  in  Zuid  en  Oost-­‐Azië,   Zuidelijk  Afrika  en  Zuid-­‐Amerika  heeft  een  enorme  economische  ontwikkeling  plaatsgevonden  in  de  jaren  2008-­‐ 2030.   Europa   is   zich   met   name   gaan   manifesteren   als   het   continent   van   kennis,   meer   nog   dan   de   voorheen   onaantastbare  Amerikanen.     De  EU  is   met  Zuid-­‐Amerika  ook  het  enige  continent  dat  daadwerkelijk  sterk  is  in  haar  regionale  economische   samenwerking   (zie   later   voor   interne   markt   en   hoe   men   economisch   één   is   geworden).   De   lidstaten   hebben  

8  

eind  2019  met  frisse  tegenzin  radicaal  gekozen  voor  één  (economisch)  buitenlans  beleid.  Buitenlands  beleid  is   dus   geenszins   meer     het  domaine   réservé   van   de  lidstaten.   De   Europese  Dienst   voor   Extern   Optreden   met  haar   delegaties  is  actief  in  alle  delen  van  de  wereld.  Desondanks  blijven  het  vooral  handelsdelegaties  en  komt  er  van   de   gedroomde   verbetering   van   de   mensenrechten   nog   weinig   terecht,   ook   niet   in   de   steeds   sterkere   ontwikkelingseconomieën.     Met  name  de  oostelijke  lidstaten  van  de  EU  (Servië,  Roemenië,  Bulgarije  en  Turkije)  zijn  in  2030  goed  voor  de   economische  groei   en  handelsrelaties.  Vanuit   die  lidstaten   wordt  handel  gedreven   met  de  booming  economies   Oezbekistan,   Turkmenistan,   Armenië   en   Azerbeidzjan.   Bovendien   is   met   name   Turkije   bedreven   in   haar   contacten   in   het   Midden-­‐Oosten.   Daarnaast   zijn   de   handelsrelaties   sterk   met   de   Verenigde   Staten,   Zuid-­‐ Amerika,  India,  Australië,  Zuidelijk  Afrika  en  Nieuw-­‐Zeeland.  Met  China  is  nog  steeds  een  ambigue  economische   relatie,  al  zijn  de  contacten  over  duurzame  technologische  oplossingen  goed.     De  interne  markt  in  Europa  2030     Het  had  in  2012  heel  anders  kunnen  lopen,  maar  men  heeft  gekozen  voor  een  verregaande  economische  unie   en   supranationaal   toezicht   op   banken   en   nationale   overheden.   In   die   periode   rond   2012   worden   de   grote   overheidstekorten   en   oplopende  schulden  in   afzonderlijke  eurolanden  nog   geprojecteerd   op   de  hele   economie   van   een   lidstaat,   en   met   name   op   het   bankwezen.   In   2014   zijn   alle   Europese   banken   losgemaakt   uit   het   nationale   financiële-­‐   en   toezichtkader   toen   Spanje   aan   de   rand   van   de   economische   afgrond   stond.   Als   alle   regionale  banken  door  de  lidstaat  Spanje  moest  worden   gered  zou  een   bankroet  onafwendbaar  zijn.  Eenzelfde   situatie  gold  destijds  ook  voor  Italië,   Portugal,  Frankrijk  en  Ierland.  Het   onder  Europees  toezicht  plaatsen  van   alle  banken   in  Europa   zorgde  er   ook   voor   dat  banken  door   de  nationale   bevolkingen   niet   meer  alleen   als   de  ‘as   van   het   kwaad’   werden   gezien   en   de   veroorzaker   van   de   crisis.   Een   onafwendbare   politieke   en   economische   unie  werd  in  die  tijd  gauw  werkelijkheid  en  na  ongemakkelijke  jaren  volgde  in  de  jaren  2020-­‐2030  een  positieve   periode.     Positief  in  de  2020er  jaren  is  vooral  dat  Europa  inzet  op  een  breed  welvaartsbegrip.  Het  gaat  niet  meer  alleen   om  geld  verdienen  en  winst  maken:  meer  is  namelijk  niet  mogelijk.  Men  realiseert  zich  dat  het  maximum  niveau   van  welvaart  was  bereikt,  tenzij  er  meer  werd  gedeeld  met  elkaar.  ‘Sociaal  Europa’  (2020-­‐2030)  is  de  nazaat  van   de   ‘Lissabon-­‐doelstellingen’   (2000-­‐2010)   en   ‘Europa2020’   (2010-­‐2020).   In   ‘Sociaal   Europa’   wordt   het   brede   welvaartsbegrip   uit   de   doeken   gedaan   met   concrete   handleidingen   voor   de   lidstaten.   Het   bredere   welvaartsbegrip  omvat  een  meer  duurzame  economie,  gedeelde  waarden,  ‘gemeenschap  van  goederen’  en  een   sociaal  minimum.  Interessant  is  ook  dat  de  voorgestelde  coördinatiemechanismen  tussen  overheid  en  private   partners   steeds   beter   werken   en   dat   er   steeds   meer   publiek-­‐private   samenwerkingsverbanden   worden   gesmeed.  Dit  heeft  zijn  oorsprong  in  de  Europese  regio’s  waar  deze  inclusieve  mechanismen  al  eerder  werden   ontdekt.     Europese   bevolkingen   zien   in   2030   de   noodzaak   van   een   Gemeenschap   en   handelen   hier   ook   meer   naar.   Overdadige   rijkdom   of   materialisme   zijn   meer   uitzondering   dan   regel   en   dit   wordt   ook   minder   en   minder   geaccepteerd.  Grote  auto’s,  overdreven  bonussen  en  ‘durfinvesteerders’  zijn  erfenissen  uit  een  meer  graaiend   verleden   van  ‘vooruitgangsdenken’.  Europese  leiders  prediken  meer  soberheid   en   gezamenlijkheid.   Referenties   aan   ‘de   toekomst’   laat   mensen   harder   werken   dan   referenties   naar   ‘de   markten’.   Voordeel   van   deze   benadering   is   dat   ook   de   nieuwsgierigheid   naar   andere   gewoonten   toeneemt   en   men   zich   zowel   lokaal   als   Europees  meer  verbonden  voelt.     De   tekorten   op   de   arbeidsmarkt,   vooral   in   West-­‐Europa,   hebben   ervoor   gezorgd   dat   veel   migranten   naar   Europa  zijn  gekomen.  Na  de  eerste  Turkse  arbeids-­‐diaspora  begin  van  de  2020er  jaren  is  in  2030  vooral  de  grote   hoeveelheid   Afrikaanse   migranten   op   de   arbeidsmarkt   opvallend.   Ook   in   hoger   opgeleide   functies   zijn   migranten   uit   Afrika   actief.   Vooral   in   het   duurzaam   gebruik   van   grondstoffen   zijn   enkele   Afrikaanse   landen   voorloper  met  behulp  van  Europese  kennis  en  de  expertise  van  deze  Afrikanen  wordt  juist  weer   gebruikt  in  het   grondstofarme  Europa.     De   situatie   in   2030   heeft   wel   groeiend   nadelig   uitgepakt   voor   de   solidariteit   tussen   generaties.   Het   klimaatprobleem   is   zich   concreter   aan   het   manifesteren,   salarissen   liggen   duidelijk   lager   en   pensioenen   zijn   zeer  onzeker.  Hoewel  de  Europese  beroepsbevolking  zich  schikt  in  de  Noodzaak  van  een  Gemeenschap  is  er  een   groeiend  ongenoegen  over  een  verleden  van  overdreven  welvaart  en  milieu-­‐aantasting.  Waar  men  vroeger  de   9  

opa’s  en  oma’s   vroeg   naar  de  ontberingen   in  de   Tweede   Wereldoorlog  komen  steeds   meer  kinderen  er   in  2030   achter   dat   hun   opa’s   en   oma’s   hebben   geleefd   in   een   tijd   waarin   allesbehalve   sober   werd   geleefd.   Europa   worstelt  met  de   vraag  hoe  deze  geschiedenis   moet  worden   verteld.  Oudere  generaties   zijn  te  lang  doorgegaan   met   het  verdedigen  van  verworven  rechten  ten  koste  van  jongere  generaties.  Het  litteken  van  de  Europa-­‐brede   jongeren-­‐   werkloosheid   in   de   2010s   is   helaas   nog   niet   goed   geheeld.   Wel   worden   de   idealen   van   gezamenlijkheid,  eerlijk  delen  en  soberder  leven  inmiddels  breed  gedeeld  onder  alle  generaties  in  2030.     Conclusie/Discussie     “When  you  help  others,  you  help  yourself”  (Friedrich  Wilhelm  Raiffeisen)     Het  geschetste  scenario  van  Europa   2030  als  ´Genoodzaakte  Gemeenschap´  is  geen  uitgestippelde  route,  maar   een   mogelijke   weg   naar   de   toekomst   met   ook   concrete   voorbeelden   hoe   deze   weg   bewandeld   zou   kúnnen   worden.   De  ´S  &  D   x2’  –   focus  lijkt   de  meest  noodzakelijke   keuze  die   de   leiders  van  nu  moeten  maken.  Immers,   welk  scenario  ook  geschetst  wordt,  er  valt  niet  te  ontkomen  aan  een  scenario  waarin  er  minder  economische   voorspoed,  meer  schaarste,  een  grijzere  bevolking  en  achteruitgang  van  het  milieu  is  in  het  Europa  van  2030.   Gezamenlijkheid  is  het  ultieme  ingrediënt  om  de  toekomst  van  Europa  nog  rooskleurig  te  maken.  Wel  of  niet   een  gezamenlijke  munt  is  daarmee  niet  de  enige  en  belangrijkste  discussie.     Het   economische   paradigma  waarin   de  discussie  over   Europa   in   het   heden   plaatsvindt,   is   derhalve  te   smal.   Een   Europa   dat   gezamenlijk   optreedt   lijkt   niet   alleen   economisch   noodzakelijk,   maar   is  ook   ecologisch,   sociaal  en   bestuurlijk   een  voorwaarde   om   een   groot   gedeelte   van   de   huidige   welvaart   te   behouden.   Ook   in   het   huidige   scenario   blijven   nog   enkele   facetten   buiten   beschouwing.   Om   twee   onderdelen   te   noemen:   het   zou   ook   interessant   zijn   te   kijken   naar   de   militair-­‐strategische   ontwikkeling   van   Europa   en   is   ook   de   technologische   vooruitgang  in  dit  scenario  niet  meegenomen.     Het   scenario   ‘Genoodzaakte   Gemeenschap’   met   haar   ‘S   &   D   x2’-­‐focus   is   met   name   een   scenario   hoe   Europa   zich   intern   ontwikkelt   op   duurzaamheids-­‐,   solidariteits-­‐,   democratisch-­‐   en   sociaaleconomisch   vlak,   zonder   te   kijken  naar  externe  (militaire)  dreigingen  als   oorlog  en   cybercrime  en  zonder  technologische   ontwikkelingen  te   voorspellen.     Wat  stelt  die  ‘S  &  D  x2’-­‐focus  dan  voor  in  de  Genoodzaakte  Gemeenschap  van  2030?  Wat  maakt  Europa  solidair   &   duurzaam,   sociaal  &  democratisch?   Ten   eerste,  de  solidariteit  in   Europa   is   zichtbaar   met   veel   meer  gedeelde   goederen  als  auto’s  en  wasmachines.  Daarnaast  zijn  er  veel  meer  ‘stadssubsidies’  in  solidariteitsprojecten  dan   landbouwsubsidies   en   staan   Europese   bevolkingen   veel   positiever   ten   opzichte   van   (met   name   interne   Europese)   immigratie.   Ten   tweede,   de   duurzame   focus   van   het   grondstofarme   Europa   manifesteert   zich   met   name   in   het   belang   dat   wordt   gehecht   aan   kennis.   Met   de   kennis   over   duurzaamheid   trekt   de   EU   de   wijde   wereld  in  en  is  men  succesvol.  Europa  is  één  van  de  trekkers  van  de  Wereld  Duurzaamheids  Organisatie.  Ten   derde   is   Europa   in   2030   socialer   wat   blijkt   uit  de   wel  gehaalde   doelstellingen   van   ‘Sociaal  Europa’  na   de   niet   gehaalde   ‘Europa2020’  en   ‘Lissabon’-­‐   doelstellingen.   Er   is  weliswaar   in   het   algemeen  minder   te  besteden,  maar   er  wordt  hard  gewerkt  om  zoveel  mogelijk  te  verdelen.  Tenslotte  is  Europa  democratischer:  Europese  burgers   voelen   zich   meer   betrokken   bij   de   besluitvorming   met   ‘dubbel-­‐leden’   van   nationaal   en   Europees   Parlement,   maar   met   name   door   het   BurgerForum   waarin   beroepsgroepen   zijn   vertegenwoordigd   met   veel   invloed   en   transparantie.     Het   besef   van  onderlinge  afhankelijkheid   in  Europa   dateert  al  van  ver  voor  het   begin  van  de  Economische  en   Monetaire  Unie.  Europa  is  gegrondvest  op  wederzijdse  afhankelijkheid,  gedeelde  belangen  en  steeds  nauwere   samenwerking.   Al   in   het   Verdrag   van   Rome   stond   dat   de   conjunctuurpolitiek   moest   worden   gezien   als   een   gelegenheid   van   gemeenschappelijk   belang.   Het   Verdrag   van   Lissabon   (Art.   121   VWEU)   spreekt   van   de   verplichting  die  lidstaten  door  het  Verdrag  op  zich  hebben  genomen  om  hun  economisch  beleid  te  beschouwen   als   aangelegenheid   van   gemeenschappelijk   belang.   Voor   een   solidair,   duurzaam,   sociaal   en   democratisch   Europa   is  echter   nog  meer  onderlinge  afhankelijkheid  nodig  en  afstemming  van  meer   dan  alleen  economisch   beleid.   Dit   alles  tegen   een   minder   hoge  prijs   dan   het  uiteenvallen   van   Europa.   De  Genoodzaakte   Gemeenschap   mag  dan  soms  tegen  wil  en  dank  zijn,  samen  staat  men  in  Europa  veel  sterker  dan  alleen.     Al  met  al  was  de  Turks-­‐Bulgaarse  Commissievoorzitter   Mehmet  Antonov  dus  positief  gestemd  over  de  toekomst.   Hij   heeft   zijn   oude   lidstaten   Turkije   en   Bulgarije   zien   uitgroeien   tot   belangrijke   landen   in   de   Europese   Unie.  

10  

Daarnaast   is   zijn   generatie   een   voorloper   geweest   in   de   noodzakelijke   keuzes   om   meer   in   gezamenlijkheid   te   doen,  niet  alleen  economisch.  Daarom  is  Antonov  ook  niet  onder  de  indruk  van  de  voorspelling  door  economen   van  een  nieuwe,  zware  economische  crisis  in  2031.  Heeft  het  verleden  immers  niet  duidelijk  gemaakt  dat  Europa   alleen  maar  sterker  wordt  door  haar  eigen  crises?       BRONVERMELDING     Afbeeldingen     ·∙  Voorblad:  http://www.myewf.eu/index.php?id=52   ·∙    Duurzame  mobiliteit  in  steden:    http://sustainablecitiescollective.com/joepeach/20565/sustainable-­‐  mobility-­‐future-­‐cities   ·∙    Regionale  solidariteit:    http://sociograph.blogspot.nl/2011/08/metropolitan-­‐sinks-­‐tunable-­‐   definition.html#!/2011/08/metropolitan-­‐sinks-­‐tunable-­‐definition.html      Scenario’s  ter  inspiratie     ·∙     Eindrapport  Verkenningen  Defensie,  “Houvast  voor  de  krijgsmacht  van  de  toekomst”,  2010.   ·∙     World  Economic  Forum,  World  Scenario  Series,  “China  and  the  World:  Scenarios  t o  2025”,  2006.   ·∙     Rabobank,  IN2030  “vier  toekomstscenario’s  voor  bedrijven”,  2011.   ·∙     Europese  Commissie,  DG  Energy,  “EU  Energy  trends  to  2030”,  2009.   ·∙     Shell,  “Shell  energy  scenarios  to  2050”,  2008.   ·∙     http://scenariothinking.org/wiki/index.php/Future_of_the_European_Union_in_2030;  2012   ·∙     Peter  Stenneke,  “Hoe  ziet  Europa  er  in  de  toekomst  (bv  2030)  uit?”,  2012.     Artikelen  ter  inspiratie     ·∙       http://www.koninklijkhuis.nl/nieuws/toespraken/2001/oktober/toespraak-­‐uitgesproken-­‐door-­‐hare-­‐majesteit-­‐de-­‐ koningin-­‐tijdens-­‐het-­‐galadiner-­‐ter-­‐gelegenheid-­‐van-­‐het-­‐staatsbezoek-­‐van-­‐hunne-­‐majesteiten-­‐de-­‐koning-­‐en-­‐koningin-­‐van-­‐ spanje-­‐amsterdam-­‐23-­‐oktober-­‐2001/;  2001.     ·∙     http://www.wbs.nl/system/files/beer_paul_de_waarom_de_vrijheid_van_godsdienst_uit_de_grondwet_kan_sd2007_10.p df;  2007.     ·∙    http://www.wbs.nl/system/files/ten_hooven_-­‐_zonder_richting_falen_leiders_onherroepelijk.pdf;   2012.     ·∙    http://oud.wbs.nl/uploads/publicaties/hurenkamp_menno_de_angst_om_voor_zwak_versleten_te_   worden_sd2009_1_2.pdf;  2009.     ·∙    Europese  Beweging  Nederland,  Nieuwsbrief  juni  2012,  2012.     ·∙     Europese   Unie,   Geconsolideerde   Verdragen   +   Handvest   van   de   Grondrechten,   http://europa.eu/pol/pdf/qc3209190nlc_002.pdf;  2010.     ·∙    http://www.brainyquote.com/;  2012.     ·∙    http://www.citaten.net/;  2012.     Rabobank  Workshop  scenario-­‐building,  27  april  2012,  Utrecht     Op   vrijdag   27  april   2012  werd  door   Dick  Scherjon  en   Hans  Stegeman   van   de  Afdeling   Kennis  en  Economisch   Onderzoek   van   de   Rabobank   een   workshop   ‘scenario   schrijven’   verzorgd.   Voor   een   verslag   van   die   bijeenkomst   zie   http://www.wbs.nl/nieuws-­‐agenda/nieuws/europa-­‐2030-­‐verslag-­‐van-­‐de-­‐workshop-­‐scenariobouwen.   Ook   hebben   in   deze   workshop  de  deelnemers  aan  de  Scenariowedstrijd  in   kernwoorden  samengevat  hoe  Europa  er  in  2030  uit  zou  kunnen  zien.   Deze   samengevoegde   kernwoorden   hebben   mij   ook   geholpen   in   het   schrijven   van   mijn   scenario   van   Europa   als   ‘Genoodzaakte  Gemeenschap’  in  2030.  

11  

 

Scenario  2:  “2030:  De  geboorte  van  het  Europese  volk?”  

  Door  Robby  Veders     Europa   zit   in   een   stroomversnelling.   Ontwikkelingen   achterhalen   de   actualiteit.   Over   hoe   de   vlag   er   in   het   Europa  van  2030  bij  hangt,  valt  geen  zinnig  woord  te  zeggen.  Hoe  valt  het  Griekse  dubbeltje  dat  momenteel  op   zijn   kant   staat?   Ontstaat   er   een   schisma   in   de   Frans-­‐Duitse   as?   Zullen   de   in   Servië   aan   de   macht   gekomen   nationalisten   daadwerkelijk   de   pro-­‐Europese   koers   blijven   volgen?   Overleven   de   varkens   de   draconische   bezuinigingen   of   gaan   er   politieke   koppen   rollen   door   sociaal-­‐economische   onrust?   Blijft   Schengen   intact   of   worden   we   binnenkort   weer   overal   opgewacht   door   douaniers   aan   de   Europese   landsgrenzen?   Gaat   Europa   een   rol   op   het   toneel   van   wereldpolitiek   spelen?   Hoe   zit   het   met   energie   en   landbouwsubsidies?   Voor   de   antwoorden   verwijs   ik   u   naar   2030,   maar   om   u   alvast   een   beetje   voor   te   bereiden   op   wat   u   tegen   die   tijd   mogelijk  te  wachten  staat,  hier  een  aantal  overpeinzingen.       Deze  overpeinzingen  zijn  voornamelijk  bedoeld  om  een  idee  te  geven  hoe  Europa  zich  ontwikkeld  zou  kunnen   hebben   in   2030   en   welke   implicaties   deze   mogelijke   ontwikkelingen   zouden   kunnen   bevatten.   Wie   de   actualiteitenrubrieken  en  krantenberichten  over  Europa  volgt,  wordt  vooral  lastig  gevallen  door  een  scala  aan   voorgestelde   maatregelen   om   de   Europese   economie   weer   vlot   te   trekken.   Uiteraard   is   de   stokkende   economie   een   belangrijk   Europees   probleem.   Toch   ligt   een   dieper   probleem   onder   de   economische   oppervlakte.   De   vraag   is   hoe   Europa   zich   in   politiek   opzicht   zou   moeten   ontwikkelen.   Is   het   probleem   dat   Europa   momenteel   niet   genoeg   macht   heeft   of   juist   te   veel?   Bij   iedere   overdracht   van   een   nationale   competentie   naar   Europees   niveau   lopen   de   emoties   op,   omdat   de   Europese   Unie   niet   op   voldoende   democratische  legitimiteit  kan  bogen.  Europa  is  van  hen,  de  eurocraten,  niet  van  ons,  burgers  van  de  lidstaten.   Voor   een   beeld   van   2030   is   het   daarom   van   belang   om   eerst   in   te   gaan   op   het   gebrekkige   mandaat   en   vervolgens   twee   alternatieve   scenario’s   te   schetsen   hoe   de   Europese   Unie   zich   in   politiek   opzicht   kan   ontwikkelen.     Eurocratie     Het  vermeende  democratische  tekort  van  de  Europese  Unie,  waarover  al  decennia  wordt  gesproken,  is  in  2030   uitgegroeid   tot   een   kwestie   van   formaat.   De   kwestie   kent   vele   pijlers   en   daar   zijn   er   in   de   loop   van   de   jaren   alleen  maar  meer  van  bijgekomen.  Ging  het  eerst  vooral  over  de  beperkte  invloed  van  het  Europees  Parlement,   de   ongekozen   Commissie   en   de   unanimiteitsbesluitvorming   in   de   Raad   van   Ministers,   in   2030   zal   vooral   het   technocratische   gehalte   van   Europese   besluiten   problemen   opleveren   met   democratische   beginselen.   Een   goed   voorbeeld   hiervan   vormt   het   al   dan   niet   invoeren   van   Europese   obligaties.   De   consequenties   van   een   dergelijke   maatregel   zijn   zo   complex   dat   ze   zelfs   door   de   intelligentste   econometristen   niet   geheel   kunnen   worden  overzien,  laat  staan  door  het  merendeel  van  de  Europese  burgers.  Een  tweede  voorbeeld  betreft  het   Europese   noodhulpfonds.   Wie   het   debat   daarover   volgt   kan   onmogelijk   het   idee   krijgen   dat   de   Nederlandse   leden  van  de  Tweede  Kamer  weten  waar  ze  precies  voor  of  tegen  stemmen.  Tenslotte  is  er  natuurlijk  nog  het   probleem  van  de  Grexit,  waarover  het  als  Europese  burger  ook  al  onmogelijk  is  een  mening  te  vormen.       De   technocratische   politiek   maakt   een   open   publiek   debat,   dat   onmisbaar   is   voor   democratische   besluitvorming,   onmogelijk.   Technocratische   besluitvorming   kent   echter   ook   voordelen   en   wordt   daarom   onder   academici   ook   wel   beschouwd   als   een   wenselijke   ontwikkeling   om   regelgeving   te   ontwerpen   over   onderwerpen   waarbij   een   hoog   expertisegehalte   noodzakelijk   is.   Academici   spreken   in   dat   geval   over   ‘policy   networks’,   waarbij   alle   belanghebbenden   uit   zowel   publieke   als   private   hoek   inspraak   hebben   over   het   reguleren   van   een   specifieke   zaak.   Een   groot   voordeel   van   zo’n   policy   network   is   dat   de   deelname   van   betrokken  grote  bedrijven  ervoor  zorgt  dat  de  vaak  hoogstaande  kennis  van  deze  bedrijven  beschikbaar  is  om   een   zo   goed   mogelijk   besluit   te   formuleren.   Op   hun   beurt   dienen   publieke   vertegenwoordigers   in   dit   soort   kwesties  het  algemeen  belang  voor  ogen  te  houden.       Het  nadeel  van  een  policy  network  is  het  gebrek  aan  transparantie.  Ondanks  dat  een  besluit  vanuit  de  beste   intenties  in  een  dergelijk  netwerk  genomen  kan  zijn,  blijft  de  zweem  van  het  onder  een  hoedje  spelen  van  het   grootkapitaal  en  politici  onvermijdelijk  aanwezig  voor  het  publiek.  Zeker  als  het  economisch  slecht  gaat,  is  het   risico  groot  dat  het  gebrek  aan  vertrouwen  in  publieke  instituties  verdwijnt  wanneer  politici  gebruik  maken  van   de  input  van  direct  belanghebbenden.  Een  mooie  paradox  van  dit  risico  is  te  zien  in  het  reguleren  van  banken.   12  

Waarschijnlijk   zijn   de   strengere   richtlijnen   voor   het   gedrag   van   bankiers   het   resultaat   van   een   afgewogen   analyse  die  er  voor  moet  zorgen  dat  het  financiële  systeem  intact  blijft.  Dit  is  uiteindelijk  in  het  grootste  belang   van  de  burger.  De  burger  ziet  echter  zijn  mogelijkheden  voor  financiering  slinken  en  leest  in  de  kranten  over   megabonussen.  De  roep  om  banken  te  laten  bloeden  voor  de  crisis  wordt  zo  groter.  Er  bestaat  echter  een  grote   kans   dat   een   dergelijke   maatregel   de   burger   uiteindelijk   harder   treft   dan   de   op   expertise   gebaseerde   regulering.  De  moraal  van  deze  paradox  is  dat  de  meest  effectieve  en  meest  efficiënte  maatregelen  nooit  op   hun   merites   zullen   worden   beoordeeld   wanneer   burgers   onvoldoende   worden   betrokken   en   geïnformeerd.   De   meest  effectieve  en  meest  efficiënte  maatregelen  kunnen  dan  ronduit  negatief  uitpakken.       Wil   het   Europa   van   2030   nog   een   toekomst   hebben,   dan   is   het   van   groot   belang   dat   de   Europese   instituties   de   burgers   meer   aan   zich   weten   te   binden.   Recentelijk   heeft   de   Europese   Commissie   de   mogelijkheid   voor   een   burgerinitiatief  geïntroduceerd.  De  drempel  voor  een  dergelijk  initiatief  is  echter  behoorlijk  groot.  Zo  moeten   minstens   een   miljoen   mensen,   die   ook   nog   eens   een   kwart   van   de   lidstaten   vertegenwoordigen,   hun   steun   verlenen   aan   een   initiatief   dat   wordt   genomen   door   een   commissie   met   tenminste   zeven   burgers   uit   zeven   lidstaten.  Doorstaat  het  initiatief  deze  toets,  dan  heeft  het  initiatief  alsnog  slechts  een  adviserende  status  en   kan  het  dus  door  de  Commissie  simpelweg  terzijde  worden  geschoven.  De  Europese  Commissie  zal  echt  met   meer  moeten  komen,  wil  de  Europese  lappendeken  zijn  frêle  stiksels  behouden.     Het  vergroten  van  de  democratische  legitimiteit  van  de  Europese  Unie  is  des  te  prangender  door  de  druk  van   de   financiële   markten,   die   zich   in   steeds   kleinere   mate   laten   geruststellen   door   halfslachtige   oplapmiddelen.   Wat  dat  betreft  zijn  er  in  2030  twee  opties.  Ofwel  we  maken  deel  uit  van  een  geïntegreerd  Europees  politiek-­‐ economisch  systeem,  ofwel  Europa  wordt  gebonden  door  een  intergouvernementeel  samenwerkingsverband   dat  een  veel  lossere  basis  kent  dan  in  2012  het  geval  is.  Het  opvallende  aan  de  huidige  crisis  is  dat  er  signalen   voor   beide   richtingen   zijn   te   ontdekken.   Bovendien   valt   op   te   merken   dat   hoewel   de   Europese   integratie   vanaf   de   jaren   zestig   met   enorme   stappen   is   gevorderd,   het   academische   debat   uit   die   tijd   tussen   aanhangers   van   supranationalistische   en   intergouvernementele   theorieën   door   de   huidige   Europese   crisis   hernieuwde   relevantie  heeft  gekregen  en  het  ook  voor  scenario’s  over  2030  van  grote  waarde  kan  zijn.       Los  verbond     Het   intergouvernementalisme,   een   concept   dat   voor   het   eerst   werd   gebruikt   door   de   academicus   Stanley   Hoffmann,  wordt  gekenmerkt  door  de  autonomie  van  de  natiestaat  als  centrum  van  de  macht.  Internationale   samenwerking   geschiedt   in   zoverre   dat   deze   de   macht   van   de   natiestaat   versterkt.   Op   onderwerpen   uit   de   zogenaamde   lage   politiek,   zoals   de   economie,   is   vergaande   samenwerking   mogelijk,   omdat   deze   de   autonomie   van   de   staat   niet   zou   ondermijnen.   Op   onderwerpen   behorend   tot   de   hoge   politiek,   zoals   veiligheid,   zou   volgens   deze   theorie   politieke   integratie   slechts   mondjesmaat   kunnen   ontstaan.   Hoffmann   benadrukte   dat   natiestaten   hun   bestaansrecht   niet   slechts   ontleenden   aan   het   feit   dat   ze   het   zwaartepunt   van   de   politieke   macht   waren,   maar   ook   aan   het   bieden   van   een   gemeenschap   van   identiteit,   gevormd   door   een   gedeelde   geschiedenis  en  gebonden  door  een  gedeelde  (politieke)  cultuur.       Veel   elementen   uit   deze   theorie   vinden   hun   bevestiging   in   de   huidige   praktijk.   In   de   tot   de   hoge   politiek   behorende  externe  betrekkingen  is  de  Europese  samenwerking  uiterst  beperkt.  Niet  voor  niets  is  de  post  van   een  Europese  minister  van  buitenlandse  zaken  geschrapt  bij  de  totstandkoming  van  het  verdrag  van  Lissabon.   Niet  voor  niets  blijft  de  NAVO  het  belangrijkste  orgaan  voor  veiligheidsoperaties  –  denk  bijvoorbeeld  aan  het   luchtoffensief  in  Libië.  Wat  we  zelfs  merken  is  dat  in  economische  zaken  Europese  solidariteit  als  sneeuw  voor   de   zon   verdwijnt   wanneer   maatregelen   van   belang   voor   het   Europees   geheel   de   concurrentiepositie   van   enkelen  aantast.  Duitsland  voelt  bijvoorbeeld  niets  voor  eurobonds  of  investeringen  in  Europese  economieën   die   de   criteria   van   het   stabiliteitspact   mogelijkerwijs   verruimen.   Dat   de   natiestaten   de   belangrijkste   identiteitsgemeenschappen   vormen,   blijkt   daarbij   uit   de   historische   stereotyperingen   die   de   conflicterende   staten   elkaar   tot   in   de   hoogste   kringen   toewerpen.   Tevens   bespeuren   we   dat   in   de   behandeling   van   verschillende  kandidaat-­‐leden  het  belang  van  een  historisch  en  cultureel  verwantschap  boven  het  belang  van   de  Europese  gedachte  en  rationele  gronden  als  de  realpolitische  en  de  economische  gronden  gaat.  De  kans  dat   Servië  in  2030  wel  lidstaat  van  de  Europese  Unie  is  en  Turkije  nog  steeds  niet,  is  dan  ook  bijzonder  groot.       Veel  zal  tevens  afhangen  van  de  werking  van  de  Frans-­‐Duitse  as.  Hoewel  anno  2012  de  nodige  twijfel  bestaat   over   de   eendracht   van   Merkollande,   lijkt   de   tegenstelling   tussen   conservatief   en   socialistisch   op   termijn   ondergeschikt  aan  de  nationale  belangen  van  de  Europese  motor.  Frankrijk  hecht  waarde  aan  de  invloedrijke  

13  

positie   die   het   nog   steeds   op   het   wereldtoneel   heeft.   Een   restant   van   vergane   glorie   dat   zijn   voortdurende   façade  slechts  dankt  aan  de  steun  van  de  Duitse  vuist.  Deze  Duitse  vuist  behoudt  Frankrijk  door  Duitsland  te   ondersteunen   in   zijn   terugkeer   naar   normaliteit   en   Duitse   wensen   onder   de   rook   van   het   Europese   project   van   legitimiteit   te   voorzien.   De   Frans-­‐Duitse   samenwerking   is   bovendien   een   drempel   tegen   die   rare   Engelse   jongens,  die  Europa  het  liefst  zien  als  een  vrijblijvende  afzetmarkt  gelijkend  op  de  bezette  gebieden  ten  tijde   van  het  imperialisme.     In   het   intergouvernementalisme   staat   de   natiestaat   centraal,   maar   dat   betekent   niet   dat   Europa   zal   desintegreren.   Daar   waar   de   lidstaten   belang   hebben   bij   intensieve   samenwerking   zal   het   Europese   project   voortschrijden.  Waar  de  theorie  voor  waarschuwt  is  dat  dit  project  in  crisissituaties  ondergeschikt  zal  zijn  aan   het  nationale  belang  en  dat   nationale  politici  heel  huiverig  zijn  over  het  opgeven  van  datgene  wat  aan  de  kern   van   het   natiebesef   raakt.   Wil   men   het   Europese   project   voorzien   van   een   stevig   mandaat   van   een   Europees   volk,   dan   is   het   juist   van   belang   om   de   nationalistische   reflexen   te   verbannen.   De   Unie   is   momenteel   te   omvangrijk   om   zonder   mandaat   te   kunnen   werken,   maar   ontbeert   de   competenties   om   daadwerkelijk   de   Europese   problemen   aan   te   pakken.   Op   deze   wijze   blijven   we   hangen   in   een   vicieuze   cirkel   waarin   nationale   politici   niet   durven   doorpakken   vanwege   het   gebrek   aan   vertrouwen   van   hun   electoraat   in   de   Brusselse   instituten.  Dit  gebrek  aan  vertrouwen  wordt  dan  weer  gevoed  door  het  gebrek  aan  een  progressieve  politiek   vanuit  de  lidstaten  waardoor  de  EU  vleugellam  blijft.       U.S.  of  E     Vanuit  een  intergouvernementalistische  positie  is  er  weinig  reden  om  aan  te  nemen  dat  het  centrum  van  de   macht   zal   verschuiven   naar   de   Europese   Unie.   Hoewel   omstandigheden   ook   in   deze   theorie   de   lidstaten   zullen   dwingen   hun   soevereiniteit   te   strippen   tot   de   kern.   Optimistischer   over   het   verschuiven   van   nationale   loyaliteiten   is   de   theorie   van   het   neo-­‐functionalisme,   toegeschreven   aan   de   academicus   Ernst   B.   Haas.   Het   belangrijkste  aspect  aan  deze  theorie  is  de  spill-­‐over  logica.  Deze  is  op  te  delen  in  functionele  en  politieke  spill-­‐ over.  Functionele  spill-­‐over  doet  zich  voor  wanneer  gemeenschappelijk  beleid  om  verdergaande  samenwerking   vraagt,  om  de  werking  van  dat  beleid  effectief  te  laten  verlopen.  In  de  huidige  situatie  zijn  daar  voorbeelden  te   over   van.   Zo   vereist   het   stabiliteitspact   voor   zijn   effectiviteit   Europese   afdwingbaarheid.   Ook   wordt   vaak   gesproken  van  een  Europese  economische  regering  om  te  komen  tot  een  effectieve  Europese  Muntunie  (EMU).   Meer  in  het  algemeen  is  het  in  ieder  geval  noodzaak  de  gemeenschappelijke  markt  te  voorzien  van  een  gelijk   speelveld,  wat  een  steeds  grotere  druk  zet  op  lidstaten  om  hun  beleid  te  uniformeren.     Politieke  spill-­‐over  doet  zich  voor  wanneer  staten  een  samenwerking  opstarten  vanuit  verschillende  belangen,   die   hen   vervolgens   aanzet   tot   verdere   stappen   die   noodzakelijkerwijs   uit   hun   aanvankelijke   belang   volgen.   Een   voorbeeld   betreft   de   oprichting   van   de   Europese   Gemeenschap   voor   Kolen   en   Staal,   waarmee   Frankrijk   zich   wilde   waarborgen   tegen   eventuele   toekomstige   Duitse   agressie   en   Duitsland   de   betrekkingen   binnen   Europa   wilde   herstellen.   Uiteindelijk   heeft   deze   samenwerking   geleid   tot   de   Europese   Gemeenschappen   en   de   Europese   Unie,   een   internationale   samenwerkingsvorm   die   beide   oprichters   op   dat   moment   totaal   niet   voor   ogen   hadden.   Tegenwoordig   kunnen   we   denken   aan   de   oprichting   van   de   EMU.   Dat   de   Europese   Unie   anno   2012   automatische   sancties   kan   opleggen   aan   overtreders   van   het   stabiliteitspact,   was   geenszins   de   intentie   van  de  initiatiefnemers.       Een  ander  aspect  van  het  neo-­‐functionalisme  is  de  dynamiek  van  elite  socialisatie.  Dit  heeft  betrekking  op  de   vorming   van   nieuwe   politieke   culturen   als   gevolg   van   intensieve   samenwerking.   Het   beste   voorbeeld   hiervan   is   waarschijnlijk   de   ontwikkeling   van   de   Europese   Commissie.   Deze   is   begonnen   als   gezant   van   de   lidstaten,   maar   uitgegroeid   tot   een   speler   met   een   eigen   politieke   agenda   die   bovendien   tot   weerzin   van   sommigen   tegenwoordig  de  lidstaten  dicteert.       Hoewel   binnen   het   neo-­‐functionalisme   geprobeerd   werd   slechts   een   beschrijvende   wetenschappelijke   benadering  te  hanteren,  valt  toch  een  duidelijk  pad  richting  federalisme  te  ontdekken  als  een  consequentie  van   de  gehanteerde  dynamiek.  Ook  de  huidige  Europese  politieke  situatie  toont  signalen  dat  de  EU  hard  op  weg  is   naar  een  federale  vorm.  De  vorming  van  een  steeds  sterker  geïntegreerde  EU  valt  niet  slechts  af  te  leiden  uit  de   nationale  belangen  van  lidstaten  die  proberen  zich  te  handhaven  in  een  gemondialiseerde  economie.  Van  groot   belang   is   ook   het   spill-­‐over   effect.   De   Europese   instituties   hebben   een   politieke   positie   verkregen   en   de   Europese  verknoping  van  economie  en  regelgeving  is  een  realiteit  waar  van  uit  de  problemen  aangepakt  zullen   moeten   worden.   Men   kan   filosoferen   over   een   terugkeer   naar   de   gulden   bijvoorbeeld,   maar   de   kosten   die  

14  

daarmee   gepaard   gaan   en   de   gevestigde   belangen,   niet   alleen   vanuit   de   politiek   maar   ook   vanuit   de   maatschappij,  die  daarmee  gemoeid  zijn,  vormen  een  enorme  drempel  om  tot  een  dergelijke  maatregel  over  te   gaan.   Het   is   dan   ook   veel   waarschijnlijker   dat   de   oplossing   komt   vanuit   de   bestaande   situatie   zelf,   met   of   zonder  Griekenland  en  met  of  zonder  eventuele  andere  landen.       Het  probleem  van  een  neo-­‐functionalistische  analyse  is  dat  ook  dit  scenario  geen  antwoord  heeft  op  het  gebrek   aan  een  democratisch  mandaat.  De  spill-­‐over  dynamiek  is  een  proces  dat  van  boven  af  vorm  gegeven  wordt.   Het   is   feitelijk   de   voortzetting   van   de   ontwikkeling   van   Europese   instituties   zoals   deze   zich   tot   nu   toe   heeft   voorgedaan.  De  crux  is  dat  er  vooral  functionele  spill-­‐over  plaatsvindt  in  de  EU.  Er  zouden  echter  meer  stappen   moeten   worden   ondernomen   om   politieke   spill-­‐over   plaats   te   laten   vinden.   Wanneer   politici   een   duidelijke   visie   over   Europese   integratie   verkondigen   in   nationale   verkiezingen,   ontstaat   bij   electorale   winst   een   veel   stevigere  basis  om  competenties  aan  de  Europese  Unie  toe  te  wijzen.       Wat   dat   betreft   is   de   Griekse   politiek   een   voorbeeld.   Een   eerste   poging   het   Europees   beleid   van   een   democratisch   mandaat   te   voorzien   vond   plaats   toen   het   volk   werd   geraadpleegd   of   het   onder   Europese   curatele   gesteld   wilde   worden.   Op   dit   moment   doen   de   Grieken   dat   door   de   vraag   of   het   land   al   dan   niet   in   de   eurozone  dient  te  blijven,  te  betrekken  in  de  verkiezingen.  Zoiets  kan  natuurlijk  nadelig  uitpakken,  maar  op  de   langere   termijn   zorgt   het   ervoor   dat   de   ontwikkelingen   in   Europese   integratie   gelijke   tred   houden   met   de   sentimenten   onder   het   volk.   Indien   Griekenland   besluit   in   de   eurozone   te   blijven,   zullen   ook   eventuele   vervolgmaatregelen   die   genomen   moeten   worden   om   de   huidige   malaise   in   de   toekomst   te   voorkomen,   op   grotere  instemming  kunnen  rekenen  dan  bij  een  opgelegde  maatregel  het  geval  is.  Hoewel  de  scepsis  niet  van   de   lucht   is   over   de   Griekse   democratische   praktijk,   is   het   belangrijk   om   farces   zoals   de   verwerping   van   de   Europese   grondwet   te   voorkomen.   Toen   deze   grondwet   namelijk   niet   kon   rekenen   op   voldoende   steun   van   de   bevolking,   werd   deze   in   aangepaste   vorm   als   Verdrag   van   Lissabon   zonder   democratisch   fiat   doorgedrukt.   Maatregelen   die   nu   worden   genomen   op   basis   van   dit   verdrag   worden   dan   ook   niet   voor   niets   als   dictaten   van   Brussel  beschouwd.       Een  laatste  punt  is  dat  de  socialisatie  van  de  elite  ook  zijn  weerslag  moet  vinden  onder  het  electoraat.  Zo  is  het   merendeel   van   de   europarlementariërs   voorzien   van   een   esprit   Européen,   maar   zijn   de   verkiezingen   vooral   peilingen   van   nationale   verhoudingen.   Bovendien   is   het   niet   mogelijk   om   te   stemmen   op   een   aansprekende   europarlementariër  uit  een  andere  lidstaat.  Een  weerbare  federale  unie  zal  dan  ook  slechts  ontstaan  door  de   juiste  combinatie  van  functionele  spill-­‐over,  politieke  spill-­‐over  en  Europese  socialisatie.     Met  de  twee  theoretisch  onderbouwde  scenario’s  heb  ik  niet  willen  zeggen  dat  het  ene  scenario  wenselijker  of   waarschijnlijker   is   dan   het   andere   scenario.   De   realiteit   is,   anders   dan   de   theorie,   notoir   weerbarstig.   De   lidstaten  kunnen  het  epicentrum  van  de  macht  blijven  in  de  Europese  politiek.  Toch  is  ook  het  sneeuwbaleffect   van   de   Europese   integratie   een   niet   te   ontkennen   ontwikkeling   waarvoor   de   trends   duidelijk   zichtbaar   zijn.   Helemaal   neutraal   is   deze   bespiegeling   uiteraard   niet.   Er   zit   een   duidelijk   normatief   element   in.   Wil   de   Europese  Unie  in  2030  een  wereldspeler  zijn,  gegrondvest  in  beginselen  van  goed  bestuur,  dan  dient  men  links-­‐   of  rechtsom  haar  burgers  te  betrekken  in  haar  verder  ontwikkeling.    

15  

 

Scenario  3:  “Destructieve  divergentie”     Door  Matthijs  Hannink    

              Europa  2030  –  vier  scenario’s                             Institutionele     ontwikkeling                            

Internationaal   gerichte  bevolking  

Samen sterk

   

   

Volk voorop

   

   

   

   

Technocratische transformatie

   

   

   

Institutionele   stagnatie  

Destructieve divergentie

Nationaal  gerichte   bevolking  

Europa  2030   Destructieve  divergentie     Het  steeds  verder  uit  elkaar  groeien  van  enerzijds  de  nationale  focus  van  de  Europese  burger  en  anderzijds  het   door   realisme   en   efficiëntie   geleide   unificatiebeleid   in   Brussel,   zal   betekenen   dat   de   Europese   Unie   geleidelijk   aan  transformeert  in  een  stuurloos  moloch.  De  Europese  landen  en  hun  burgers  zullen  steeds  verder  uit  elkaar   groeien,  en  steeds  meer  elkaar  in  de  steek  laten.  Europa  ziet  opkomende  regio’s  in  de  wereld  meer  en  meer   kerncompetenties   overnemen,   zoals   innovatie,   efficiëntie   en   het   creëren   van   een   op   de   rest   van   de   wereld   gerichte  economie.        

16  

  1945  –  1990   Ongebreideld  optimisme     De   lichten   in   Europa,   die   in   juli   1914   uit   waren   gegaan,   gingen   31   jaar   en   ontelbare   miljoenen   doden   later   eindelijk   weer   aan.   Althans,   in   het   westen   van   Europa,   want   in   het   oosten   werd   de   nazistische   nachtmerrie   vervangen  door  een  stalinistische.  De  oorzaak  van  vele  conflicten  gedurende  de  afgelopen  twee  eeuwen  was  te   zoeken   bij   de   rivaliteit   tussen   de   twee   kemphanen   op   het   vasteland   van   het   oude   continent:   Duitsland   en   Frankrijk.   Deze   rivaliteit   werd   op   briljante   wijze   weggenomen   door   het   plan   van   Robert   Schuman   om   de   productie   van   kolen   en   staal   te   bundelen   en   zo   deze   oorlogsgoederen   te   depolitiseren.   Het   verdrag   tot   de   oprichting   van   de   Europese   Gemeenschap   voor   Kolen   en   Staal   (EGKS),   getekend   door   Duitsland,   Frankrijk,   Italië,   Nederland,   België   en   Luxemburg,   zou   de   kiem   leggen   voor   bloeiende   Europese   solidariteit   gedurende   decennia.     In   de   vroege   naoorlogse   jaren   beleeft   Europa,   hoewel   permanent   bedreigd   door   het   Rode   gevaar,   een   bloeiperiode   die   opvalt   door   kalmte,   rust,   en   vrede.   De   basis   van   de   EGKS   wordt   verder   uitgebreid   met   het   spectaculaire   Verdrag   van   Rome   in   1957,   dat   een   gemeenschappelijk   markt,   douane-­‐unie   en   beleid   creëert.   Met   een   uitbreiding   van   de   Europese   Gemeenschap   in   1973   en   een   waar   Europees   Parlement   in   1979,   begint   een  geünificeerd,  democratisch  Europa  steeds  meer  vorm   te  krijgen.  Griekenland,  Spanje  en  Portugal  worden  in  de   jaren  80  lid  van  de  Europese,  democratische  familie  nadat   de  militaire  dictaturen  in  deze  landen  vallen.       1991  –  2004   Europa  breidt  uit     Op  9  november  kwamen  het  oosten  en  het  westen  van  Berlijn   samen   en   luidden   daarmee   de   val   van   communisme   als   een   “Het  Verdrag  van  Maastricht  zal…  binnen   enkele  jaren  leiden  tot  de  creatie  van  dat   reëel   alternatief   voor   kapitalisme   in.   De   angst   voor   de   waar  de  oprichters  van  het  Europa  na  de   wederopstanding   van   een   ‘Groot-­‐Duistland’   bleek   irreëel,   net   Tweede  Wereldoorlog  van  gedroomd   als   de   angst   voor   chaos   in   Oost-­‐Europa.   Met   het   Verdrag   van   hebben:  de  Verenigde  Staten  van  Europa.”   Maastricht   van   1992   zetten   de   Europese   landen   ongekende     stappen   richting   verdere   unificatie.   Eén   van   die   stappen,   de   Helmut  Kohl,  Duits  bondskanselier   gemeenschappelijke  munt,  wordt  in  1999  werkelijkheid.   1992      

“Europa  zal  niet  in  één  keer  worden  gemaakt,   of  volgens  één  plan.  Het  zal  gebouwd  worden   door  concrete  successen  die  eerst  een  de  facto   solidariteit  creëren.”     Schumanverklaring,  9  mei  1950  

  In  2004  beleeft  de  Europese  Unie  zijn  absolute  hoogtepunt.   In   een   emotionele   ceremonie   sluit   een   groot   aantal   voormalige   Warschaupactlanden   zich   aan   bij   de   Unie.   Het   integreren   van   landen,   die   decennialang   als   vazalstaten   vanuit   Moskou   bestuurd   werden,   in   een   gemeenschap   gebaseerd  op  democratie  en  economisch  liberalisme,  is  een   ongekende  prestatie.    

2005  –  2015   Crisis     Hoewel  jarenlang  verborgen  onder  de  oppervlakte,  beginnen  de  eerste  Europese  breukvlakken  in  de  komende   jaren  zichtbaar  te  worden.  In  2005  spreekt  een  meerderheid  in  Nederland  en  Frankrijk  zich  tegen  de  Europese   Grondwet   uit.   Zo’n   vijftig   jaar   na   oprichting   is   verdere   unificatie   van   Europa   niet   langer   onomstreden.   De   nieuwe   generatie   Europeanen   vreest   niet   langer   voor   vrede   en   veiligheid,   en   begint   zich   tegen   verlies   van   soevereiniteit  aan  Brussel  te  keren.    

17  

De  uitbreiding  van  de  Europese  Unie  met  Roemenië  en  Bulgarije  staat  in  2007  niet  meer  alleen  in  het  teken  van   het   verder   verspreiden   van   vrede   en   veiligheid   over   het   Europese   continent.   Het   belang   van   de   grote   geldstromen  die  naar  landen  met  corrupte  staatsapparaten  gaan,  wordt  steeds  vaker  ter  discussie  gesteld.     Het   Verdrag   van   Lissabon   dat   in   2007   wordt   getekend,   is   vrijwel   hetzelfde   document   dat   eerder   werd   afgewezen   door   de   Nederlandse   en   Franse   bevolking.   De   creatieve   omzeiling   van   het   volk   in   het   beslissingsproces  wordt  steeds  meer  tekenend  voor  de  manier  van  handelen  van  EU-­‐beleidsmakers.  Het  volk   wordt   niet   vertrouwd   in   de   ‘te   complexe   materie’   van   Europa,   en   daarom   beslist   de   Europese   elite   wat   het   beste  voor  dat  volk  zou  zijn.     De   rotheid   van   Europa’s   fundamenten   wordt   duidelijk   wanneer   een   reeks   van   desastreuze   crises   de   wereldeconomie   treffen.   De   crisis   in   de   Amerikaanse   huizenmarkt   transformeert   in   een   wereldwijde   bankencrisis  en  een  eurocrisis.     Al   snel   blijkt   dat   Griekenland   veruit   de   zwakste   schakel   is   van  Europa.  Het  land  had  nooit  tot  de  eurozone  toegelaten   mogen   worden.   Dat   is   wel   gebeurd   omdat   Europese   leiders   destijds   liever   een   Europese   droom   najoegen   dan   verantwoordelijk   beleid   te   voeren.   De   extreme   bezuinigingsmaatregelen   die   het   land   opgelegd   heeft   gekregen  door  de  EU  en  het  IMF,  in  ruil  voor  telkens  weer   nieuwe   leningen,   worden   eind   2012   verworpen   door   een   anti-­‐Europese  regering.     Het  bewijs  dat  Europa  nooit  meer  zo  succesvol  zal  zijn  als   in  2004,  wordt  geleverd  als  Griekenland  begin  2013  onder   dwang   de   eurozone   verlaat.   Het   land   kan   geen   beroep   meer   doen   op   leningen   en   gaat   failliet.   De   zeven   doden   die   vallen   bij   totaal   uit   de   hand   gelopen   massaprotesten   en   het   platbranden   van   het   Europese   Commissie-­‐ kantoor  in  Athene,  doen  on-­‐Europees  aan.  De  golf  van  links  terrorisme  die  met  het  faillissement  gepaard  gaat,   brengt  dodelijke  aanslagen  op  twee  pro-­‐Europese  Griekse  parlementsleden  met  zich  mee.     Sinds   de   start   van   de   Europese   crisis   is   er   één   rode   draad   te   ontwaren  in  het  Europese  beslissingsproces:  een  volledig  gebrek  aan   leiderschap.  Het  logge  Europese  institutionele  apparaat  is  totaal  niet   “De    moord  op  deze  parlementsleden   is  barbaars,  maar  dat  was  de   gebouwd   op   plotselinge   crises.   De   onoriginele   oplossing   van   de   EU   jarenlange  Brusselse  dictatuur  ook.”   blijft  gedurende  deze  jaren  om  een  zo  groot  mogelijke  pot  geld  (het     Europees   noodfonds)   te   verzamelen   in   de   hoop   rente   op   leningen   Alexis  Tsipras,  Griekse  premier   omlaag  te  dwingen  en  dat  geld  nooit  te  gebruiken.   -­‐ BBC,  18  april  2013       Pan-­‐Europese  oplossingen  worden  nog  verder  verhinderd  doordat  dit   statische  institutionele  kader  gecombineerd  wordt  met  groeiende  nationale  sentimenten.  Het  groeiende  succes   van   partijen   als   het   Front   National   in   Frankrijk,   de   Ware   Finnen   in   Finland,   de   Partij   voor   de   Vrijheid   in   Nederland   geeft   slechts   een   deel   van   het   plaatje   weer.   Want   ook   middenpartijen   in   de   EU-­‐lidstaten   benadrukken  steeds  meer  hun  nationale  identiteit,  onder  druk  van  nationale  bevolkingen.         In  2014  doen  Spanje  en  Italië  massaal  een  beroep   op   het   Europees   noodfonds.   Het   fonds   met   garantiestellingen   was   in   feite   niet   gecreëerd   om   daadwerkelijk  te  gebruiken,  maar  om  de  financiële   markten  kansloos  te  laten  in  het  speculeren  tegen   bepaalde   probleemlanden.   In   Noord-­‐Europese   landen   is   de   woede   onder   de   bevolking   om   het   gebruik   van   het   noodfonds   groot,   omdat   de   bevolking   telkens   was   voorgehouden   dat   het   om  

18  

garantiestellingen   ging   en   niet   om   het   daadwerkelijk   uitgeven   van   geld.   De   herinneringen   aan   het   Griekse   debacle  zijn  nog  vers  –  de  Grieken  zouden  immers  al  hun  leningen,  met  rente  nog  wel,  terugbetalen.     De  gebeurtenissen  van  2013  en  2014  betekenen  een   definitieve   breuk   met   de   Europese   droom   van   de   “Niet  alleen  heb  ik  persoonlijk  gefaald,  Europa  als   jaren  50.  Decennialang  is  de  afkeer  van  nationalisme   institutie  en  als  ideaal  heeft  ook  gefaald.  Het  gevolg   gigantisch   geweest   in   Europa,   maar   nu   keert   die   van  de  verkiezingsoverwinning  van  de  SPD  is  de   afbrokkeling  van  het  Europa  zoals  we  dat  nu  kennen.”   structurele  afkeer  zich  juist  tegen  het  Europese  idee.     In   parlementaire   verkiezingen   overal   in   Europa   Angela  Merkel,  Duits  bondskanselier   verliezen   de   pro-­‐Europese   partijen   massaal.   De   Speech  na  CDU-­‐nederlaag  in  parlement,  29  september   Duitse   SPD,   eind   2012   teruggefuseerd   met   de   2013   extreemlinkse   ‘Die   Linke’,   vaagt   de   pro-­‐Europese   CDU  in  de  Bondsdagverkiezingen  van  2013  weg  met   een   fel   tegen   Europa   gekeerd   programma,   nog   voordat   Spanje   en   Italië   het   noodfonds   vrijwel   leegmaken.   Zelfs   in   Duitsland   is   anti-­‐Europese   verkiezingsretoriek   geen   taboe   meer.   Want   ook   in   het   meest   succesvolle   land   van   de   Europese   Unie   is   een   trend   te   ontwaren   van   afkeer   van   logge   instituties   en   een   groeiend   volkssentiment   van   nationale  focus.                             2016  –  2020   Stagnatie     De  financiële  en  politieke  crisis  die  vanaf  ongeveer  2008  continu  woedt,  is  voor  Europa  niet  totaal.  Griekenland   is   ingestort   en   kent   sociaal-­‐politieke   onrust,   maar   Spanje   en   Italië   lijken   vooralsnog   gered.   Hoewel   het   noodfonds  niet  de  gewenste  uitwerking  had  op  het  gedrag  van  de  financiële  markten,  bleek  het  groot  genoeg   om  deze  twee  landen  te  redden.     De  schokgolf  die  deze  reddingsoperaties  teweeg  bracht,  dendert  nog  jaren  voort.  Europeanen  in  alle  EU-­‐landen   voelen  zich  niet  gekend  in  het  besluit  om  bijna  een  triljard  euro  belastinggeld  aan  twee  falende  Zuid-­‐Europese   landen   uit   te   geven.   Zeker   het   beslissingsproces   in   Duitsland   is   uiterst   controversieel   verlopen,   doordat   toezeggingen   door   de   CDU-­‐regering   door   wettelijke   obstakels   niet   meer   teruggedraaid   konden   worden   door   de   “Wij  zijn  Europa  allerminst  dankbaar  voor  de   kersversie  SPD-­‐regering.   500  miljard  euro  uit  het  Europese  noodfonds,     want  de  oorzaak  van  onze  problematiek  ligt   De  val  van  Griekenland  en  de  reddingsoperatie  van  Spanje  en   bij  Europa.”   Italië   leiden   bovendien   tot   een   aantal   forse     belastingmaatregelen   in   de   welvarendere   Noord-­‐Europese   Jorge  Aregas,  Spaans  premier   landen.   De   honderden   miljarden   moeten   nu   echt   worden   -­‐ El  País,  8  februari  2015   opgehoest.   In   Zweden,   Denemarken   en   Nederland   zijn   slechts   zeer   krappe   parlementaire   meerderheden   te   vinden   voor   ingrijpende   limiteringen   in   de   zorg,   waarbij   op   sterven   liggende  patiënten  niet  meer  behandeld  worden.  Christelijke  en  populistische  partijen  spreken  er  schande  van   dat   ‘we   onze   ouderen   laten   sterven   om   luie   Zuid-­‐Europeanen   hun   siësta   te   gunnen’.   De   taal,   zelfs   van   regeringsleiders,  verhardt  en  grenst  steeds  meer  aan  het  xenofobe.  

19  

    Deze   verharde   houding   richting   Zuid-­‐Europa   gaat   samen   met   een   hernieuwde   opkomst   van   religieus   georiënteerde   partijen.   Christendemocraten   hebben   in   de   ogen   van   veel   burgers  gefaald,  en  daarom  wordt  er  steeds  vaker  gekozen   voor   het   religieuzere   alternatief.   Burgers   overal   op   het   continent   zijn   het   oneens   met   veel   Europese   maatregelen,   maar   zeker   de   hoger   opgeleide   en   oplossingsgerichte   kiezers   willen   niet   voor   het   populisme   kiezen.   Veel   (nieuwe)   christelijke  partijen  positioneren  zich  als  de  redders  van  het   nationale   belang,   niet   alleen   op   economisch   maar   ook   op   moreel   gebied.   Die   boodschap   spreekt   aan   en   komt   geloofwaardig   over.   Dat   deze   samengaat   met   soms   xenofobe  en  intolerante  retoriek,  nemen  veel  kiezers  voor  lief:  een  alternatief  is  er  niet.     Tegen  het  einde  van  het  tweede  decennium  van  het  tweede   millennium   hebben   anti-­‐Europese   partijen   in   vrijwel   alle   Europese  landen  de  macht.  Hoewel  ze  deze  boodschap  niet   tegenover   hun   kiezers   kunnen   verkopen,   zien   ze   echter   wel   de   waarde   in   van   een   gemeenschappelijke   munt,   de   economische  unie  en  open  grenzen.     Wat   de   Europese   beleidsmakers   rest,   is   op   laffe   wijze   tot   totale  stagnatie  wat  betreft  Europees  beleid  te  komen.  Zelfs   op   non-­‐controversiële   onderwerpen   zoals   het   vrijer   maken   van   de   Europese   markt   of   onderwijssamenwerking,   wordt   geen   beleid   meer   gemaakt.   Dit   zorgt   voor   een   verdere   verwijdering  tussen  de  beleidsmakers  in  Brussel  en  de  beleidsmakers  van  nationale  overheden.     Deze   verwijdering   zorgt   ervoor   dat   stagnatie   van   Europees   beleid   langzaamaan   afglijdt   naar   afbrokkeling.   Brusselse   beleidsmakers   gaan   zich   steeds   meer   ergeren   aan   opportunistisch   gedrag   van   nationale   leiders,   en   proberen  hun  eigen  manieren  te  vinden  om  Europees  beleid   te   maken.   En   juist   daarom   zien   nationale   politici   en   burgers   “Mijn  taak  is  om  het  beste  beleid  voor  Europa   hun   doembeeld   steeds   meer   werkelijkheid   worden:   een   te  maken.  Als  nationale  overheden,   autonoom   opererend   Brussel   dat   steeds   minder   democratisch  of  niet,  mij  daarin  hinderen,  heb   democratische  legitimiteit  bezit.   ik  daar  dus  geen  boodschap  aan.”         Anonieme  beleidsmedewerker  Europese     Commissie     Euronews,  12  maart  2018       In  2020  ontstaat  een  gigantische  controverse  rondom   het   Europese   beslissingsproces.   De   Europese   Commissie   tracht   direct   over   te   gaan   tot   de   implementatie   van   voorgesteld   landbouwbeleid,   voordat  dit  langs  het  Europees  Parlement  en  de  Raad   is   geweest:   een   democratische   doodzone   en   een   actie   die   nog   geen   tien   jaar   geleden   als   volstrekt   ondenkbaar   werd   geacht.   Het   beleid,   dat   een   forse   verlaging   van   de   landbouwsubsidies   inhoudt   en   milieuregels   verscherpt,   wordt   direct   vanaf   de   vertegenwoordigingen  van  de  Europese  Commissie  in   de  diverse  lidstaten  naar  de  agrariërs  uitgezet.    

20  

Met   deze   roekeloze   actie   bevestigt   de   Europese   Unie   dat   het   een   instantie   is   geworden   die   democratische   controle  mist  en  die  steeds  meer  een  eigen  plek  heeft  opgeëist  binnen  het  Europese  besluitvormingsproces  dat   verdacht  veel  autoritaire  trekken  vertoont.  De  doos  van  Pandora  is  geopend.         2021  –  2030   Afbrokkeling     Begin   2021   komen   de   regeringsleiders   van   de   EU-­‐ “De  instandhouding  van  de  Europese   lidstaten   in   crisisberaad   bijeen,   officieel   om   het   landbouwsubsidies  is  al  lang  niet  meer  schadelijk   ‘landbouwincident’  op  te  lossen,  maar  eigenlijk  om  direct   voor  ons.    Onze  efficiëntie,  capaciteit,  en   over   te   gaan   tot   het   radicaal   indammen   van   de   macht   afzetmarkten  zijn  de  afgelopen  jaren  zo  gegroeid   van   de   Europese   Commissie.   Er   wordt   besloten   om   de   dat  Europa  eigenlijk  alleen  zichzelf  pijn  doet  met   Europese   Commissaris   voor   Landbouw   te   ontheffen   uit   deze  regeling.”   zijn   functie   en   te   arresteren   wegens   het   aantasten   van     de  soevereiniteit  van  de  lidstaten.  Deze  beslissing  wordt   Luiz  Felipe  Teixeira,  Braziliaanse  landbouwminister   -­‐ Correio  Braziliense,  18  september  2028   –   wegens   gebrek   aan   jurisprudentie   en   het   willen   afgeven   van   een   sterk   signaal   –   door   een   politiek   gezelschap   en   niet   door   de   juridische   macht   ondernomen.     De  Belgische  politie  wordt  gesommeerd  om  tot  arrestatie  over  te  gaan  en  probeert  het  hoofdkwartier  van  de   Europese  Commissie  binnen  te  dringen.  In  de  schermutseling  die  ontstaat  met  de  bewaking  van  de  Europese   Commissie,  laat  één  Belgische  agent  het  leven.  De  eerste  ‘door  Europa  begane  moord  op  de  instanties  van  een   lidstaat’  wordt  direct  gedoopt  tot  de  grootste  Europese  crisis  sinds  het  faillissement  van  Griekenland  in  2013.     In   de   jaren   die   volgen   wordt   de   macht   van   de   Europese   Commissie   steeds   verder   afgebouwd,   en   wordt   er   ironisch   genoeg   een   nieuwe   Europese   institutie   opgezet:   de   Autoriteit   voor   Nationale   Democratische   Controle,   een  orgaan  dat  moet  toezien  op  het  democratische  gehalte  van  het  Europese  beslissingsproces.     Tegen   het   einde   van   de   jaren   20   wordt   steeds   duidelijker   dat   Europa   eigenlijk   al   sinds   kort   na   de   millenniumwisseling   de   draad   volledig   is   kwijtgeraakt.   Het   ‘oude   continent’   is   niet   verdergegaan   met   efficiëntieverhogende  economische  maatregelen,  maar   is  steeds  verder  naar  binnen  gekeerd  geraakt,  en  heeft   een  steeds  grotere  schuldenproblematiek.     Afrika   en   Latijns-­‐Amerika   hebben   zich   de   afgelopen   twee  decennia  spectaculair  ontwikkeld.  Dankzij  steeds   verder   ontwikkelde   genetische   manipulatie   en   directe   aansluiting   op   de   wereldmarkt   voor   voedsel   middels   steeds   geavanceerdere   en   goedkopere   satellietverbindingen  voor  draadloos  internet,  zijn  deze   twee   regio’s   omgevormd   tot   de   ‘graanschuren   van   de   wereld’.     China  heeft  zich  steeds  verder  democratisch  geopend.  De  massale  protesten  van  werkloze  studenten  in  2028   werden,  in  tegenstelling  tot  vergelijkbare  protesten  in  1989,  ditmaal  niet  met  kogels  en  tanks  beantwoord.  De   Communistische   Partij   opent   de   deuren   voor   andere   partijen   en   belooft   toe   te   werken   naar   meerpartijenverkiezingen   binnen   tien   jaar.   Het   land   is   uitgegroeid   tot   de   kenniseconomie   van   de   wereld   en   trekt   creatieve   geesten   van   over   de   hele   wereld   aan.   Dankzij   een   massale,   staatsgeleide   invoering   van   het   Engels  als  verplichte  tweede  taal  in  2023  slecht  de  Communistische  Partij  de  taalbarrière.     Op  het  gebied  van  onderwijs  loopt  Europa  tegen  2030  gigantisch  achter.  Steeds  meer  leiders  in  het  Europese   bedrijfsleven  zijn  Chinezen,  Indiërs  of  Brazilianen,  en  steeds  meer  talentvolle  Europeanen  kiezen  voor  studies  in  

21  

die   landen.   De   budgetten   voor   onderzoek   zijn   een   veelvoud   van   die   in   Europa,   en   onderwijsvormen   “We  nemen  liever  mensen  aan  die  op  topinstituten  in  de   maken  beter  gebruik  van  moderne  technologie.   India,  China  of  Brazilië  hebben  gestudeerd.  Daar  zijn  ze     beter  in  staat  om  creativiteit  aan  topprestaties  te   Het   oude   continent   is   in   2030   de   dynamiek,   de   koppelen  dan  op  stoffige  instituten  zoals  Oxford  of   Sorbonne.”   efficiëntie   en   vooral   het   ideaal   kwijt   waar   het   met     de   oprichting   mee   begon.   De   Europese   Commissie   is   Arne  Handerson,  recruiter  A.T.  Kearney   een   lege   huls   en   niet   veel   meer   dan   wat   de   lidstaten   Bloomberg  Businessweek,  14  december  2030   onderling  bespreken.  De  schuldenlast  in  Europa  blijft   oplopen.   Op   het   gebied   van   onderwijs,   kennis   en   innovatie   wordt   Europa   aan   alle   kanten   ingehaald   door  wat  het  twee  decennia  ironisch  genoeg  nog  ‘opkomende  markten’  noemde.     De  destructieve  divergentie  tussen  de  steeds  verder  ontwikkelde  elitecultuur  van  Europa,  met  als  dieptepunt   de   crisis   van   2020   en   het   steeds   meer   nationaal   gefocuste   electoraat,   is   het   continent   fataal   geworden.   Als   Europese   leiders   tijdens   de   politiek-­‐economische   crisis   van   2005-­‐2015   dappere   keuzes   hadden   gemaakt   om   ondanks   de   verleidingen   door   te   gaan   met   de   aspecten   die   wel   werkten   van   Europa,   had   het   nooit   zover   hoeven  komen.    

22  

 

Sink  or  Swim  

  Door  Menno  Wouters     De   ontwikkelingen   in   de   wereld   zijn   niet   in   het   voordeel   van   Europa:   de   bevolking   vergrijst,   de   natuurlijke   grondstoffen   raken   op   en   de   euro   kraakt   in   zijn   voegen.   De   Europese   Unie   als   geheel   is   een   economische   grootmacht,   maar   is   intern   sterk   verdeeld.   Op   dit   moment   wordt   in   de   media   openlijk   gespeculeerd   over   de   gevolgen  van  het  uiteenvallen  van  de  euro  of  zelfs  de  Europese  Unie  als  geheel.     Het  overleven  van  de  Europese  Unie  ligt  geworteld  in  de  mate  van  besef  dat  Europa  zichzelf  buitenspel  zet  als   zij  verdeeld  blijft.  In  dit  essay  schets  ik  mijn  visie  op  de  toekomst  van  de  Europese  Unie.  Dit  toekomstbeeld  is   gebaseerd  op  de  veerkracht  van  Europa  en  de  wil  om  in  de  wereld  een  rol  van  betekenis  te  spelen.     De  jaren  2012  tot  2015     Cruciale  verkiezingen     De   economische   crisis   wil   de   Europese   Unie   maar   niet   met   rust   laten.   De   groeicijfers   over   2012   en   de   prognoses  voor  de  jaren  daarna  zijn  niet  rooskleurig.  Juist  op  het  moment  dat  economen  zeggen  dat:  ‘Europa   moet  doorpakken’,  vinden  er  in  2012  en  2013  verkiezingen  plaats.  In  de  Europese  Unie  heerst  op  dat  moment   een   zekere   consensus   tussen   christendemocraten,   liberalen   en   conservatieven   over   de   aanpak   van   de   crisis.   Door   bezuinigingen   moet   het   begrotingstekort   van   elk   land   worden   teruggebracht   tot   maximaal   3%   van   het   BBP.  Alleen  op  deze  manier  krijgt  de  markt  weer  vertrouwen  in  Europa  en  kunnen  we  op  de  weg  omhoog.       De  bevolking  in  de  eurolanden  is  echter  minder  eensgezind.  In  september  2012  vinden  er  verkiezingen  plaats  in   Nederland.  De  partijen  die  hard  campagne  voeren  tegen  bezuinigingen  en  Europa  vinden  gretig  gehoor.  Door   het   herstel   van   de   CDA   lukt   het   de   partijen,   die   gedurende   de   campagne   steevast   als   Kunduz-­‐coalitie   zijn   aangeduid,  een  krappe  meerderheid  in  de  Kamer  te  krijgen.  Kabinet  Rutte  II  is  een  feit.  Het  jaar  daarop  lukt  het   ook  de  Duitse  Bondskanselier  Angela  Merkel  om  haar  coalitie  in  het  zadel  te  houden.     De   samenwerking   tussen   Merkel   en   de   socialistische   Franse   president   François   Hollande   begint   wat   stroef.   Hollande  wil  een  tijdelijke  afwijking  van  de  3%-­‐regel  toestaan  en  wil  invoering  van  euro-­‐obligaties.  Beide  eisen   zijn   voor   de   Duitse   Bondskanselier   onbespreekbaar.   Zij   komen   tot   elkaar   door   de   Duitse   toezegging   het   Europese   stimuleringsfonds   fors   meer   middelen   en   bevoegdheden   toe   te   kennen.   De   gevolgen   van   de   verkiezingen  in  2012  en  2013  op  het  Europese  beleid  zijn  dus  op  het  eerste  gezicht  beperkt.  Toch  sluimert  er   een  probleem:  het  advies  van  de  economen  is  genegeerd.  Het  blijft  zeer  de  vraag  of  de  genomen  maatregelen   voldoende  zijn  om  nieuwe  klappen  op  te  vangen.     Europese  samenwerking  op  een  laag  tempo   Het  belangrijkste  gevolg  van  de  verkiezingen  ligt  in  de  mentaliteit  naar  de  Europese  Unie  als  institutie.  Ondanks   het   belang   van   de   EU   voor   onze   economie   wil   geen   enkele   grote   partij   zich   uitspreken   voor   een   Europese   samenwerking  uit  idealisme.  Het  discours  bestaat  uit:  ‘we  moeten  wel’,  ‘alleen  als  het  ons  niet  nog  meer  geld   kost’   en   ‘geen   soevereiniteit   naar   Brussel’.   De   politieke   ambities   waar   de   Europese   samenwerking   ooit   mee   begon,  lijken  verder  dan  ooit.       Een  klein  tegenwicht  dat  hier  aan  wordt  gegeven,  komt  voort  uit  de  ontwikkelingen  die  jaren  geleden  in  gang   zijn  gezet.  In  2013  treden  Roemenië  en  Bulgarije  toe  tot  het  Verdrag  van  Schengen.  Het  tweede  Kabinet  Rutte   heeft,   onder   druk   van   nieuwe   coalitiepartners,   het   Nederlands   bezwaar   ingetrokken   in   de   hoop   van   het   ‘hardliner-­‐imago’  af  te  komen.  Kroatië  treedt  halverwege  2013,  volgens  plan,  toe  tot  de  Europese  Unie.  Eind   2014  vindt  de  toetreding  van  IJsland  plaats.  Het  kleine  land  dat  zoveel  last  had  van  de  financiële  crisis  in  2008   hoopt  dat  zij  iets  dergelijks  nooit  meer  hoeft  mee  te  maken.     Op   economisch   gebied   gaat   de   integratie   door.   De   invoering   in   2014   van   SEPA,   de   harmonisatie   van   het   Europees   betalingsverkeer,   is   de   belangrijkste   ontwikkeling.   Ook   voor   andere   producten   en   diensten   worden   Europese   standaarden   gesteld.   Op   een   bepaalde   manier   kabbelt   Europa   voort.   Duidelijk   is   dat   er   voor   de   komende  jaren  geen  ingrijpende  institutionele  maatregelen  in  de  planning  staan.   23  

  De  jaren  2015-­‐2020     Meer  slecht  nieuws!     Begin   2016   wordt   de   wereld   opgeschrikt   door   slecht   economisch   nieuws.   De   wereldeconomie   heeft   de   afgelopen  vier  jaar  op  een  laag  pitje  gedraaid  en  de  Chinese  overheid  heeft  haar  economische  groei  constant   extra  gestimuleerd  door  middel  van  overheidsinvesteringen  en  soepele  kredietverstrekking.  Dit  beleid  wraakt   zich   nu,   want   China   krijgt   te   maken   met   een   eigen   financiële   crisis.   Grote   bedragen   moeten   worden   afgeschreven  en  China  moet  hevig  interen  op  haar  reserves.  Dit  heeft  zijn  weerslag  op  de  wereldeconomie  en   de   Europese   landen   voelen   dit   direct.   Ten   eerste   daalt   de   export   naar   China   scherp.   Ten   tweede   was   China   tot   dan  toe  bereid  geld  te  steken  in  de  staatsobligaties  van  de  lidstaten  van  de  Europese  Unie.  Het  verlies  van  de   vraag  naar  obligaties  laat  de  rente  scherp  stijgen.     Financiële  controle  dichtgetimmerd     De   problemen   van   een   paar   jaar   eerder   staan   nog   vers   in   het   geheugen   van   de   Europese   politici   en   nu   hebben   ook  de  zogenaamde  AAA-­‐landen  het  moeilijk.  Met  name  Duitsland,  als  grote  exporteur,  blijkt  gevoelig  voor  de   problemen  in  China.  De  economische  groei  loopt  terug  en  de  rente  op  de  staatsleningen  stijgt.       De   Europese   steunfondsen   staan   paraat,   maar   meteen   rijst   de   vraag   of   deze   een   crisis   van   deze   omvang   kunnen   pareren.   De   Europese   leiders   komen   bij   elkaar   in   een   serie   van   crisisberaden.   Zij   beseffen   dat   zij   de   grote  klap  voor  moeten  zijn  en  dat  er  grotere  stappen  moeten  worden  gezet  voor  financiële  zekerheid.  In  de   zomer  van  2016  wordt  besloten  om  de  omstreden  euro-­‐obligaties  in  te  voeren,  iets  waar  de  Franse  president   Hollande   al   drie   jaar   op   hamert.   In   de   jaren   erna   wordt   het   systeem   van   financiële   controle   verder   dichtgetimmerd.   Er   wordt   een   begrotingsautoriteit   ingesteld   die,   aangestuurd   door   de   Europese   Commissie,   grote  bevoegdheden  krijgt  in  de  controle  op  de  nationale  begrotingen.     In   vrijwel   alle   Europese   landen   liggen   de   regeringspartijen   onder   vuur   door   de   oppositie   die   vindt   dat   deze   maatregelen  de  Europese  instituten  veel  te  veel  macht  geven.  Uit  opiniepeilingen  blijkt  dat  ook  bij  de  burgers   Europa   nog   altijd   niet   populair   is.   De   oppositiepartijen   spinnen   hier   garen   bij.   De   pro-­‐Europese   partijen   behouden   hun   meerderheid,   maar   onder   deze   omstandigheden   is   verdere   politieke   integratie   uitgesloten.   Duidelijk  is  dat  verdere  integratie  enkel  in  een  crisissituatie  zal  plaatsvinden.       Europa  verliest  zijn  glans     De   uitbreiding   van   de   eurozone,   maar   ook   de   Europese   Unie   als   geheel,   komt   in   deze   periode   nagenoeg   tot   stilstand.   Dit   heeft   een   aantal   redenen.   Allereerst   hebben   de   nieuwe   Europese   regels   veel   strengere   toelatingseisen  tot  gevolg.  Men  wil  er  absoluut  zeker  van  zijn  dat  er  geen  ‘tweede  Griekenland’  toetreedt.  De   gesprekken   met   de   landen   op   de   Balkan   gaan   wel   door,   maar   alleen   voor   Servië   is   toetreding   reëel.   De   daadwerkelijke  toetreding  van  Servië  zal  tot  juni  2018  op  zich  laten  wachten.     De   tweede   reden   voor   de   vertraging   van   het   uitbreidingsproces   is   de   aanzienlijk   verminderde   aantrekkingskracht  van  de  Europese  Unie.  Toetreding  tot  de  EU  lijkt  voor  een  land  absoluut  geen  garantie  voor   stabiliteit   te   zijn.   Oekraïne   kijkt   daardoor   meer   en   meer   naar   Rusland,   waar   in   2018   Vladimir   Poetin   aan   zijn   vierde  ambtstermijn  begint  en  zonder  grote  problemen  voort  regeert.       Ten   slotte   wordt   ook   de   toetreding   van   Turkije   in   de   ijskast   gezet.   Om   de   partijen   met   anti-­‐Europese   sentimenten  voor  te  zijn,  laten  verschillende  regeringen  weten  geen  perspectief  te  zien  voor  Turkije.  Officieel   wegens   een   gebrekkige   scheiding   tussen   kerk   en   staat,   maar   het   katholieke   Polen   laat   onomwonden   weten   geen   trek   te   hebben   in   het   toelaten   van   een   staat   met   dusdanig   grote   moslimbevolking.   Turkije   is   hier   niet   rouwig  om.  Haar  eigen  economische  groei  is  sterk  en  haar  positie  ten  opzichte  van  de  Arabische  wereld  geeft   haar  een  groeiende  invloed  waar  ook  de  EU  rekening  mee  moet  houden.       Overigens  gaat  achter  de  schermen  de  Europese  integratie  op  bepaalde  vlakken  door.  Met  name  op  het  gebied   van  defensie  worden  samenwerkingsverbanden  geschapen  en  uitgebreid.  Zo  wordt  er  werk  gemaakt  van  de,  in  

24  

2010   door   Spanje   voorgestelde,   ‘Europese   snelle   interventiemacht’.   Dit   legeronderdeel   krijgt   vervolgens   zijn   vuurdoop  in  2018  bij  het  ingrijpen  in  Soedan,  na  het  zoveelste  escalerende  grensconflict  met  Zuid-­‐Soedan.     De  jaren  2020  tot  2025     Economische  voorspoed  en  grondstofschaarste     De   jaren   2020   tot   2025   worden   gekenmerkt   door   economische   voorspoed   in   grote   delen   van   de   wereld.   Vanaf   2019  begint  de  Chinese  economie  de  verloren  jaren  van  groei  namelijk  snel  in  te  halen.  De  Europese  landen,   die  de  afgelopen  jaren  grondig  hebben  hervormd,  profiteren  volop  van  de  sterke  stijgende  vraag  in  China.  Na   bijna  11  jaar  aan  economisch  paniekvoetbal  komen  de  Europese  landen  tot  rust.  De  economische  groei  zet  in   en  blijft  stabiel.     Ondanks   de   economische   voorspoed   groeien   de   spanningen   in   de   wereld.   China   is   al   ruim   twintig   jaar   bezig   zichzelf  te  profileren  in  de  wereld,  maar  met  name  India  en  Brazilië  eisen  steeds  nadrukkelijker  een  plaats  op   het  wereldtoneel.  Tegelijkertijd  slagen  de  Arabische  landen  er  steeds  beter  in  samen  te  werken,  onder  andere   door   middel   van   een   douane-­‐unie   tussen   Algerije,   Tunesië,   Libië   en   Egypte.   Het   aantal   machtsblokken   in   de   wereld  wordt  groter  en  onoverzichtelijker.  De  schaarser  wordende  natuurlijke  grondstoffen,  zoals  olie,  gas  en   zeldzame  metalen,  vergroten  de  spanning.       In   dit   speelveld   van   politieke   en   economische   belangen   groeit   het   besef   dat   individuele   Europese   lidstaten   hun   machtspositie   aan   het   verliezen   zijn.   De   grote   landen   van   Europa,   zoals   Groot-­‐Brittannië,   Frankrijk,   Italië   en   zelfs   Duitsland,   merken   de   afname   van   invloed.   Steeds   vaker   worden   zij   voor   formele   en   informele   internationale  vergaderingen  niet  uitgenodigd.       De  voorzitter  van  de  Europese  Unie     De  Europese  samenwerking  verloopt  voor  de  verandering  eens  redelijk  soepel.  Het  financiële  stelsel  werkt  naar   behoren  en  dit  heeft  zijn  weerslag  op  de  mentaliteit.  Er  waait  een  positieve  wind  door  Europa  en  sinds  lange   tijd   worden   er   weer   concrete   plannen   gemaakt   voor   uitbreiding   van   de   eurozone.   Onder   andere   Polen   en   Tsjechië   zullen   in   2021   en   2022   toetreden.   Het   is   in   deze   tijd   dat   gesprekken   plaats   vinden   om   de   Europese   representatie  in  de  wereld  te  versterken.     In   de   internationale   diplomatie   bestaat   onduidelijkheid   over   wie   het   eerste   aanspreekpunt   van   Europa   is:   de   voorzitter   van   de   Europese   Commissie   of   de   voorzitter   van   de   Europese   Raad.   In   2022   wordt   het   besluit   genomen   om   deze   onduidelijkheid   op   te   lossen   door   de   functies   samen   te   laten   smelten   tot   de   functie   van   ‘voorzitter  van  de  Europese  Unie’.  Hiermee  creëert  de  Europese  Unie  een  functie  van  grote  invloed,  doordat   deze   nu   volledig   op   de   hoogte   is   van   de   discussies   die   gevoerd   worden   in   de   belangrijkste   Europese   instituten.   De  verbeterde  samenwerking  tussen  de  Raad  en  de  Commissie  zorgt  voor  een  snellere  reactietijd  van  de  EU  op   internationale  gebeurtenissen.   Er  is  nog  even  discussie  over  de  wijze  van  benoemen.  Sommige  partijen  willen  een  direct  door  het  Europees   volk   gekozen   voorzitter.   Anderen   willen   de   keuze   bij   de   Europese   raad   leggen.   Ten   slotte   wil   het   Europees   Parlement   dat   zij   de   voorzitter   mag   aanwijzen.   Het   volgende   compromis   komt   op   tafel:   de   voorzitter   van   de   Europese   Unie   zal   worden   voorgedragen   door   de   Europese   Raad   via   een   gekwalificeerde   meerderheid.   Het   Europees   Parlement   zal   de   voorzitter   vervolgens   benoemen.   De   bevoegdheden   worden   afgebakend   op   sociaaleconomisch  en  financieel  gebied.  Zaken  als  oorlog  en  vrede  blijven  nationale  aangelegenheden.     De   nieuw   benoemde   voorzitter   laat   meteen   van   zich   horen   door   een   conferentie   te   organiseren   over   het   afbakenen   van   de   invloedsferen   in   het   Noordpoolgebied.   Tal   van   landen,   zoals   de   VS,   Rusland,   Canada,   Noorwegen   en   Denemarken,   maken   aanspraak   op   de   natuurlijke   grondstoffen   die   het   afgelopen   decennium   ontginbaar  zijn  geworden.  Omdat  de  bodemrijkdommen  van  de  Noordpool  van  levensbelang  zijn  voor  de  EU   werpt  de  voorzitter  zich  op  tot  bemiddelaar.  Onder  zijn  leiding  lukt  het  om  in  maart  2024  een  compromis  te   vormen   over   de   ontginningsrechten.   De   voorzitter   heeft   daarmee   laten   zien   dat   de   Europese   Unie   wel   degelijk   een  rol  kan  spelen  in  de  wereldpolitiek.    

25  

De  jaren  2025  tot  2030     Territoriumdrift     In   de   periode   van   2025   tot   2030   lopen   de   spanningen   aan   de   andere   kant   van   de   wereld   op   tot   een   hoogtepunt.   De   groei   van   China   en   India   is   onstuimig.   In   steeds   sterkere   mate   zitten   zij   ook   elkaar   hierbij   in   de   weg,  waarbij  de  onderlinge  grens  steeds  vaker  wordt  betwist.  Ook  in  de  Zuid-­‐Chinese  Zee  begint  het  te  wringen   en  de  andere  grootmachten  in  de  regio  zetten  zich  schrap.  Rusland,  Japan  en  de  Verenigde  Staten  mobiliseren   grote   delen   van   hun   leger   en   marine.   De   vijf   grootmachten   doen   nog   wel   een   poging   om   het   conflict   diplomatiek  op  te  lossen.  In  mei  2028  organiseren  zij  een  conferentie  waarin  zij  met  zijn  vijven  proberen  een   oplossing  te  vinden  voor  de  spanningen  die  veroorzaakt  zijn  door  de  verschoven  geopolitieke  verhoudingen.     De  rol  van  Europa  wordt  in  dit  conflict  gemarginaliseerd.  Europa  is  een  economische  macht,  maar  heeft  geen   grote  invloed  als  het  om  echte  oorlog  gaat.  Haar  investeringen  in  defensie  zijn  ver  achtergebleven  bij  de  rest   van  de  wereld.  De  Europese  landen  worden  niet  voor  de  conferentie  uitgenodigd.  Informele  contacten  met  de   deelnemende  landen  wijzen  uit  dat  een  Europese  vertegenwoordiging  wel  gewenst  is,  maar  dat  ze  niet  zitten   te   wachten   op   bekvechtende   Europese   naties   aan   de   onderhandelingstafel:   ‘de   situatie   is   al   ingewikkeld   genoeg’.     Naar  een  Europese  president     In   Europa   heerst   paniek.   Nooit   hadden   de   Europese   landen   gedacht   dat   de   Verenigde   Staten   hen   op   een   moment   als   dit   buitenspel   zou   zetten.   Frankrijk,   Duitsland   en   Engeland   komen   gezamenlijk   met   een   radicaal   voorstel.  Zij  stellen  voor  het  mandaat  van  de  voorzitter  in  dit  uitzonderlijke  geval  op  te  rekken.  De  voorzitter   mag  de  gehele  Europese  Unie  vertegenwoordigen  op  de  conferentie.  Hij  krijgt  de  volledige  bevoegdheid  mee  te   onderhandelen   en   daarbij   toezeggingen   te   doen.   Bijvoorbeeld   over   financiële   compensatie   voor   het   loslaten   van  bepaalde  territoriale  claims.  Het  voorstel  wordt  kritisch  onthaald,  maar  alternatieven  zijn  er  niet.  Europa   moet  kiezen  tussen  gezamenlijke  invloed  of  geen  invloed  en  kiest  eieren  voor  haar  geld.  De  voorzitter  van  de   Europese  Unie  sluit  aan  bij  het  crisisoverleg  en  gelukkig  worden  de  crisis  bezworen  door  nieuwe  afspraken  te   maken  over  territorium,  import-­‐  en  exportrestricties  en  invloedsferen.       Voor   de   Europese   Unie   is   de   spreekwoordelijke   kogel   door   de   kerk.   Dit   zal   niet   de   laatste   crisis   zijn   en   een   eenhoofdige  leiding  geeft  de  EU  veel  meer  zeggenschap  in  de  wereld.  De  mandaatuitbreiding  wordt  vastgelegd   in  een  nieuw  verdrag,  waarin  staat  dat  de  lidstaten  voortaan  in  het  buitenland  worden  vertegenwoordigd  door   de  Europese  Unie,  met  de  Europese  president  als  hoogste  ambt.  De  ministeries  van  defensie  en  buitenlandse   zaken  worden  voortaan  aangestuurd  vanuit  Brussel  en  dus  in  feite  samengevoegd.     De  doorvoering  van  het  nieuwe  verdrag  gaat  niet  zonder  slag  of  stoot.  Een  grote  minderheid  in  elke  lidstaat  is   fel   gekant   tegen   deze   overdracht   van   soevereiniteit.   Daarom   wordt   ook   besloten   om   niet   alle   taken   van   de   nationale  regering  over  te  hevelen  naar  Brussel.  Het  subsidiariteitsbeginsel  blijft  in  stand:  wat  op  nationaal  of   lokaal   niveau   het   beste   kan   worden   uitgevoerd,   wordt   ook   op   dat   niveau   uitgevoerd.   Zo   blijven   zaken   als   onderwijs   en   gezondheidszorg   nationaal   geregeld.   Een   tweede   punt   van   ontevredenheid   betreft   de   democratische  legitimiteit  van  de  nu  Europese  President.  De  uitbreiding  van  zijn  bevoegdheid  past  niet  meer   bij   een,   achter   gesloten   deuren,   benoemde   politicus.   Zodoende   worden   er   voorbereidingen   getroffen   om   de   Europese  president  van  2032  direct  te  laten  kiezen  door  het  Europese  volk.     Conclusie     Het  jaar  2012     Het   hier   boven   geschetste   toekomstscenario   is   slechts   één   van   de   vele   kanten   waar   het   met   de   Europese   Unie   heen  kan  gaan,  maar  is  een,  naar  mijn  idee,  vrij  reële  mogelijkheid.  De  basis  van  dit  scenario  ligt  in  de  ‘Sink  or   Swim’-­‐mentaliteit  die  diepgeworteld  zit  in  het  hedendaags  politiek  bewustzijn.  De  huidige  schuldencrisis  heeft   laten   zien   dat   Europa   kiest   voor   ‘Swim’.   Hoewel   het   op   dit   moment   meer   lijkt   op   watertrappelen,   zijn   er   beslissingen   genomen   die   veel   verder   gaan   dan   bij   de   invoering   van   de   euro   de   bedoeling   was.   Er   zijn   grote   financiële  offers  gemaakt  en  in  feite  is  hiermee  erkend  dat  de  Europese  landen  elkaar  nodig  hebben  en   elkaar   niet  laten  vallen.  

26  

  Net   zo   diep   geworteld   is   de   weerstand   tegen   verdergaande   Europese   integratie.   De   weerstand   tegen   steeds   verdergaande   Europese   samenwerking   blijft   ongetwijfeld   bestaan   bij   een   substantieel   deel   van   de   nationale   bevolkingen.   Een   gedeelde   hiervan   zal   nooit   positief   staan   tegenover   verdere   integratie,   omdat   de   nationale   sentimenten  te  groot  zijn.       De  hoop  voor  de  Europese  Unie  ligt  in  het  overtuigen  van  de  twijfelaars  met  een  succesverhaal.  Op  dit  moment   leven  wij  in  de  inleiding  van  dit  succesverhaal.  De  financiële  stabiliteit  van  de  Europese  Unie  is  daarbij  de  eerste   en  belangrijkste  voorwaarde.  Als  dit  de  komende  jaren  al  mis  gaat,  wordt  het  bijzonder  lastig  nog  iets  moois   van  de  Europese  samenwerking  te  maken.  Kortom:  een  economisch  sterk  Europa  is  tot  grootse  dingen  in  staat,   als  zij  de  noodzaak  er  maar  toe  ziet.    

27  

 

Europa  quo  vadis?  

  De  Europese  Unie  anno  2015  in  tien  scenario's       Oorspronkelijk  voorwoord     Politici   wordt   vaak   verweten   dat   ze   zich   bezighouden   met   de   waan   van   de   dag,   weinig   visie   hebben   en   niet   verder   willen   kijken   dan   de   vier   of   vijf   jaar   waarvoor   ze   gekozen   zijn.   Aan   de   vooravond   van   de   Intergouvernementele  Conferentie  (IGC)  in  Nice  worden  belangrijke  stappen  gezet  in  de  verdere  ontwikkeling   en   uitbreiding   van   de   Europese   Unie.   De   Nederlandse   Delegatie   in   de   Sociaal-­‐democratische   fractie   in   het   Europees   Parlement   leek   het   een   goed   idee   om   in   het   kader   van   de   IGC   zelf   eens   verder   te   kijken   dan   Nice   2000,   maar   na   te   denken   over   de   vraag   in   wat   voor   soort   Europa   wij   wensen   te   leven   op   de   middellange   termijn,  in  2015.       De   zes   leden   van   de   Delegatie   schreven   daarvoor   een   scenario,   ieder   op   hun   eigen   beleidsterrein.   Tevens   1 2 riepen   zij   de   lezers   van   PRO   en   de   Kenniscentra   op   ook   hun   visie   te   geven   over   de   Europese   Unie   in   2015.   De   bijdragen  vormen  een  bonte  schildering  van  dat  Europa.  In  dit  boekje  vindt  u  naast  de  bijdragen  van  de  leden   van   de   delegatie   ook  vier   genomineerde   scenario's  gekozen  uit  de  inzendingen  van  de  lezers.En  dat  allemaal   onder  het  motto  EUROPA,  QUO  VADIS?       Aanvulling  van  de  redactie     Twaalf   jaar   later   hebben   drie,   inmiddels   voormalige   leden   van   de   Nederlandse   Delegatie   in   de   Sociaal-­‐ democratische  fractie,  een  korte  reactie  geschreven  op  hun  scenario  uit  2012.  Dit  zijn  Max  van  den  Berg,  Ieke   van  den  Burg,  en  Jan  Marinus  Wiersma.  Eerst  volgt  het  scenario  uit  2000,  vervolgens  de  reactie  van  de  auteur.      

1

 ‘PRO’  was  in  2000  het  ledenblad  van  de  Partij  van  de  Arbeid.    In  de  Kenniscentra  van  de  Partij  van  de  Arbeid  kwamen  destijds  leden  met  interesse  in  en  expertise  op  een  bepaald  terrein   bijeen.  

2

28  

 

'Het  Europa  van  de  burger'  

  Een  scenario  door  Max  van  den  Berg,  december  2000     Ferenc  Csikos  kijkt  uit  het  raam  van  zijn  kantoor  en  geniet  van  het  uitzicht  over  de  Rijn,  de  rivier  die  beneden   hem  voorbijstroomt.  Het  uitzicht  doet  hem  denken  aan  zijn  oude  flat  in  Boedapest,  waar  hij  vanaf  de  heuvels   van  Boeda  de  Donau  in  de  diepte  zag  slingeren.  Van  Nederland  naar  Hongarije  en  weer  terug  naar  Nederland,   denkt   hij.   Maar   wat   een   verschil   tussen   toen   en   nu.   Ferenc'   ouders   zijn   als   politiek   vluchteling   in   1959   naar   Nederland  gekomen.  Ferenc  zelf  is  in  Nederland  geboren.  In  1990,  na  de  val  van  de  muur,  is  hij  met  zijn  ouders   naar  Hongarije  teruggekeerd.  Drie  jaar  geleden  werd  hem  een  baan  aangeboden  in  Arnhem  bij  het  Europees   platform  voor  de  regio's.     De  eerste  jaren  na  zijn  terugkeer  in  Hongarije  hebben  op  Ferenc  een  diepe  indruk  achtergelaten.  De  overgang   van  het  communistische  model  naar  de  markteconomie  verliep  niet  vlekkeloos.  Veel  mensen  raakten  hun  baan   kwijt,  anderen  hadden  moeite  met  alle  veranderingen  in  hun  land.  Ook  Ferenc  heeft  gemengde  gevoelens  bij   die  tijd.  Zo  werden  staatspensioenen  snel  minder  waard.  Zijn  opa  en  oma  waren  trotse  mensen  en  hielden  hun   armoede  verborgen,  maar  Ferenc  wist  dat  zijn  ouders  hen  geld  gaven,  zodat  zij  de  huur  van  hun  flat  konden   betalen.   Niet   iedereen   had   zulke   steun   en   menig   gepensioneerde   ging   dan   ook   weer   werken   om   de   karige   uitkering  aan  te  vullen.     Maar  sinds  Hongarije  zich  in  2004  bij  de  Europese  Unie  aansloot,  is  veel  armoede  verdwenen.  De  economie  in   heel   Europa   bloeide   op   doordat   de   Europese   binnenmarkt   veel   groter   werd.   Met   een   gevoel   van   trots   dacht   Ferenc   dat   de   uitbreiding   van   de   Europese   Unie   met   nog   eens   twaalf   landen   boven   op   de   vijftien   die   in   2000   al   lid  waren  eigenlijk  een  groot  succes  is  geworden.     De   uitbreiding   was   geen   simpele   zaak,   want   veel   mensen   hadden   hun   bedenkingen.   Veel   burgers   in   de   destijds   nog   veel   kleinere   Europese   Unie   waren   bang   dat   de   toetreding   van   de   twaalf   landen   uit   Midden-­‐   en   Oost-­‐ Europa  ten  koste  van  hun  eigen  banen  zou  gaan.  Zij  verwachtten  dat  veel  Oost-­‐Europeanen  naar  het  Westen   zouden  migreren  op  zoek  naar  werk.  Tegelijkertijd  waren  veel  boeren  en  bedrijven  in  de  toenmalige  kandidaat-­‐ lidstaten   bang   dat   hun   nationale   markten   zouden   worden   overspoeld   door   producten   van   West-­‐Europese   bedrijven.  Die  bedrijven  zouden  met  hun  surplus  aan  kapitaal  en  kennis  de  nationale  markten  overnemen.  Ik   begrijp  die  angst  best,  dacht  Ferenc,  maar  gelukkig  heeft  de  geschiedenis  geleerd  dat  deze  angst  ongefundeerd   was.  De  uitbreiding  heeft  er  juist  voor  gezorgd  dat  de  economieën  in  de  twaalf  toegetreden  landen  beter  zijn   gaan  lopen,  waardoor  voor  het  leeuwendeel  van  de  burgers  in  deze  landen  helemaal  geen  reden  bestaat  om  te   emigreren.  Tegelijkertijd  was  de  groeiende  economie  voor  veel  Hongaarse  bedrijven  een  impuls,  waardoor  zij   zelf  hun  markt  konden  uitbouwen.  Ook  de  handel  via  internet  heeft  inmiddels  een  grote  vlucht  genomen.  Zo   hebben  een  paar  van  Ferenc'studievrienden  hun  eigen  internetbedrijf  opgestart.  Ze  krijgen  nu  opdrachten  uit   heel  Europa.     Eigenlijk   kun   je   door   de   veranderingen   van   de   afgelopen   tien   jaar   in   Hongarije   goed   zien   waarom   Europese   samenwerking   zo'n   verschil   maakt   in   het   dagelijks   leven   van   de   Europese   burgers,   denkt   Ferenc.   Of   je   nu   in   Nederland  of  in  Hongarije  woont.  Om  maar  een  simpel  voorbeeld  te  nemen:  in  Hongarije  kan  nu  eindelijk  het   water   uit   de   kraan   zonder   problemen   worden   gedronken.   De   afgelopen   jaren   zijn   veel   drinkwaterinstallaties   met   behulp   van   Europees   geld   verbeterd.   Maar   nog   belangrijker   is   dat   het   water   uit   de   Donau   nu   voor   drinkwater  kan  worden  gebruikt.  Op  basis  van  stringente  Europese  milieuwetgeving  hebben  alle  landen  waar   de  Donau  doorheen  stroomt  gezamenlijk  de  vervuiling  van  de  grootste  rivier  van  Europa  aangepakt.  Industriële   en   rioleringsbedrijven   mogen   niet   meer   zomaar   hun   afvalwater   lozen,   maar   moeten   dit   eerst   zuiveren.   Ferenc'   blik   dwaalt   weer   af   naar   de   Rijn.   Hij   weet   dat   het   ook   hier   Europese   wetgeving   is   die   de   rivier   schoonhoudt,   maar   veel   mensen   in   Arnhem   zijn   alweer   vergeten   dat   de   Rijn   vroeger   zwaar   was   vervuild.   Met   een   ironisch   gevoel   bedenkt   hij   dat   zijn   kinderen   schoon   drinkwater   in   Hongarije   in   de   toekomst   waarschijnlijk   ook   als   de   normaalste  zaak  van  de  wereld  zullen  beschouwen.     Maar   wat   Ferenc   eigenlijk   nog   het   meest   waardeert   van   de   Europese   samenwerking   is   dat   zijn   eigen   ouders   en   al   hun   leeftijdgenoten   in   tegenstelling   tot   veel   van   hun   ouders   wel   een   behoorlijk   pensioen   ontvangen.   Enerzijds   heeft   de   Hongaarse   overheid   nu   natuurlijk   meer   geld   te   besteden,   maar   ook   Europa   heeft   zijn   steentje  bijgedragen.   29  

  Doordat   in   2002   de   euro   in   bijna   heel   Europa   bij   iedereen   in   de   portemonnee   zat,   kreeg   het   debat   over   een   betere   afstemming   van   de   sociale   stelsels   tussen   de   EMU-­‐landen   een   nieuwe   impuls.   De   euro   was   en   is   tenslotte   hét   visitekaartje   voor   Europese   samenwerking.   Maar   visitekaartjes   worden   alleen   met   graagte   geaccepteerd,  wanneer  men  daar  de  voordelen  van  inziet.  Dit  besef  leidde  tot  daadwerkelijke  gecoördineerde   actie  van  de  Europese  lidstaten  zodat  de  euro  niet  langer  alleen  op  een  financieel-­‐monetair  been  rustte,  maar   ook  gesteund  werd  door  de  noodzakelijke  afstemming  van  het  sociaal-­‐economisch  beleid  tussen  de  EU-­‐landen.   Zo   is   een   minimumnorm   voor   de   hoogte   van   de   pensioenuitkering   gesteld.   Ook   wordt   de   opbouw   van   pensioenrechten   niet   langer   doorbroken   wanneer   je   in   een   ander   land   van   de   Unie   gaat   werken.   Sociale   zekerheidsstelsels   zijn   gemoderniseerd   en   sociale   belemmeringen   voor   mensen   die   over   de   grens   willen   werken   zijn   weggenomen.   Ook   bestaat   nu   een   goede   coördinatie   van   het   sociaaleconomisch   beleid.   Landen   blijven   autonoom   in   het   vaststellen   van   bijvoorbeeld   hun   arbeidsmarkt-­‐   of   loonbeleid,   maar   door   een   zorgvuldig  afstemmingskader  beconcurreren  ze  elkaar  niet  middels  het  afbreken  van  sociale  stelsels.  Eindelijk   bestaat  nu  op  Europees  niveau  een  daadwerkelijk  solidariteitsmodel.     Ook   de   inwoners   van   de   regio   Arnhem-­‐Nijmegen   hebben   als   nieuw   knooppunt   voor   grensoverschrijdende   samenwerking   met   het   Duitse   Ruhrgebied   van   deze   veranderingen   geprofiteerd.   Door   het   wegnemen   van   allerlei  belemmeringen  is  de  grensoverschrijdende  handel  en  werkgelegenheid  enorm  toegenomen.     Ferenc   kijkt   verstoord   op   door   het   geluid   van   de   telefoon   op   zijn   bureau.   Het   is   zijn   vrouw.   Hij   heeft   haar   tijdens  zijn  studie  rechten  in  Boedapest  leren  kennen.  Zij  was  een  politiek  vluchteling  uit  Servië,  weggevlucht   voor  het  bewind  van  Milosevic.  Maar  ook  zij  mag  zich  binnenkort  burger  van  de  Europese  Unie  noemen.  Twee   maanden  geleden  heeft  het  eerste  Europese  referendum  plaatsgevonden;  een  referendum  over  de  toetreding   van   Servië   tot   de   Unie.   Voor   het   eerst   hebben   alle   burgers   van   Europa   zich   over   een   Europees   besluit   uitgesproken   en   de   uitslag   was   duidelijk:   75   procent   voor   en   10   procent   tegen.   De   Europese   bevolking   heeft   geleerd   van   de   eerdere   uitbreidingen.   Vrede   op   het   Europese   continent   is   belangrijk   voor   alle   inwoners   van   de   Unie.   En   door   landen   op   te   nemen   in   de   Europese   samenwerkingstructuren,   wordt   de   kans   op   een   oorlog   navenant  kleiner.     De   verkiezingsposters   voor   het   referendum   waren   nog   maar   net   uit   de   stad   weggehaald   of   de   nieuwe   zijn   alweer   opgehangen.   Over   vier   maanden   zullen   weer   Europese   verkiezingen   plaatsvinden.   Dit   zijn   de   eerste   verkiezingen   waarbij   naast   een   Europees   Parlement   ook   een   Europese   Senaat   zal   worden   geïnstalleerd.   Ook   kan  voor  het  eerste  worden  gestemd  op  Europese  politieke  partijen.  Allemaal  vernieuwingen  die  voortvloeien   uit  de  noodzaak  om  Europa  te  democratiseren  en  burgers  meer  inspraak  te  geven.     De   besluiten   voor   deze   veranderingen   zijn   voorafgegaan   door   verhitte   debatten   over   de   voortschrijdende   Europese  samenwerking  aan  de  ene  kant,  en  het  behoud  van  de  nationale  soevereiniteit  en  culturele  diversiteit   anderzijds.  Dit  was  geen  gemakkelijke  tijd,  want  het  debat  werd  in  het  begin  gekenmerkt  door  een  negatieve   houding   ten   aanzien   van   Europese   samenwerking.   Maar,   dacht   Ferenc,   het   was   wel   een   belangrijk   debat,   want   het  heeft  ook  aan  iedereen  duidelijk  gemaakt  waarom  Europese  samenwerking  zo  essentieel  is.  Denk  maar  aan   die  zaken  waar  we  allemaal  mee  te  maken  hebben,  zoals  de  veiligheid  van  het  voedsel  dat  we  dagelijks  in  de   supermarkt  kopen,  of  de  aanpak  van  criminaliteit.  Het  is  duidelijke  dat  dit  debat  veel  invloed  heeft  gehad  op  de   kennis  en  meningsvorming  over  Europa.  En  laten  we  hopen  dat  nieuwe  programma's  zoals  'Brussel  Vandaag'   hieraan  zullen  blijven  bijdragen.     Het   debat   over   de   toekomst   van   Europa   heeft   ook   de   politici   gedwongen   na   te   denken   over   hoe   een   democratische  Europese  Unie  vorm  moet  krijgen  en,  misschien  nog  wel  belangrijker,  wat  een  Europa  voor  de   burger   moest   inhouden.   Zo   is   een   van   de   resultaten   dat   nu   veel   duidelijker   is   afgebakend   wie   in   welke   bestuurslaag   -­‐   Europees,   nationaal,   regionaal   of   lokaal   -­‐welke   competentie   bezit.   Veel   meer   beleid   wordt   nu   decentraal   gemaakt   en   uitgevoerd,   want   het   is   één   ding   om   te   zeggen   dat   besluiten   zo   dicht   mogelijk   bij   de   burgers   van   Europa   moeten   worden   genomen,   maar   dit   moet   je   dan   ook   wel   waarmaken.   En   juist   op   de   lagere   bestuursniveaus  kan  beleid  op  maat  worden  gemaakt.     Ook  is  sinds  vorig  jaar  een  Europese  grondwet  van  kracht  geworden.  Deze  grondwet  legt  duidelijk  vast  welke   rechten   alle   Europese   burgers   bezitten.   Met   deze   rechten   moet   dus   in   alle   Europese   wetgeving   en   Europees   beleid  rekening  gehouden  worden.    

30  

Tot   slot   worden   burgers   en   maatschappelijke   organisaties   nu   intensief   betrokken   bij   de   totstandkoming   van   beleid   en   wetgeving.   Een   eerste   stap   hiertoe   werd   gezet   toen   in   2001   de   Europese   wet   voor   openbaarheid   van   bestuur   van   kracht   werd.   Deze   wet   geeft   burgers   het   recht   op   inzage   in   een   heel   scala   aan   Europese   documenten.  Eigenlijk,  dacht  Ferenc,  heeft  deze  wet  tot  een  kleine  revolutie  in  Europa  geleid.  Burgers,  media   en   maatschappelijke   instellingen   hadden   opeens   recht   op   inzage   in   allerlei   voorbereidende   documenten.   Daardoor  werden  de  Europese  instellingen  gedwongen  een  omslag  te  maken  naar  een  open  bestuurscultuur.   Vooral  de  Raad,  waarin  alle  regeringen  van  de  lidstaten  zitting  hebben,  moest  even  slikken,  want  zij  vergaderde   in  die  tijd  hoofdzakelijk  achter  gesloten  deuren.  Doordat  zoveel  meer  documenten  voortaan  openbaar  waren,   werd   meteen   de   weg   geëffend   voor   allerlei   maatschappelijke   organisaties   zoals   de   vakbonden,   de   milieubeweging   en   het   MKB   om   hun   visie   en   standpunten   in   te   brengen   in   de   Europese   besluitvorming.   Europees  beleid  en  wetgeving  zijn  daardoor  evenwichtiger  en  heeft  veel  meer  draagvlak  binnen  de  Europese   samenleving.     Europa   is   toch   een   mooi   iets,   dacht   Ferenc.   Het   is   indrukwekkend   wat   we   door   samen   te   werken   de   afgelopen   jaren  hebben  kunnen  bereiken.  Daar  kunnen  we  nog  eens  trots  op  zijn.       Europa  Quo  Vadis:  van  2000  naar  2030,  een  tussenstand     Door  Max  van  den  Berg,  juni  2012       Vandaag   de   dag   sta   ik   te   ver   van   de   dagelijkse,   en   ook   politieke,   werkelijkheid   in   Hongarije   om   een   goede   beoordeling  te  geven.  Maar  één  ding  is  zeker:  na  een  lange  periode  achter  het  ijzeren  gordijn  is  de  route  naar   een   volwassen   democratie   niet   eenvoudig.   Machtsmechanismen   uit   de   oude   periode   zullen   dan   links   en   rechts   gebruikt  worden  en  verkettering  van  elkaar  is  aan  de  orde.  De  berichten  die  ons  uit  Hongarije  bereiken  zijn  niet   bemoedigend.   Waar   het   land   in   2000   nog   gezien   werd   als   een   van   de   meest   vooruitstrevende   van   de   tien   toetredende  landen,  is  het  land  nu  teruggeworpen  naar  de  achterhoede  van  de  27  lidstaten.  Zowel  financieel   als  juridisch  is  het  land  (tijdelijk)  onder  curatele  gesteld  door  de  Europese  Commissie  en  dreigen  maatregelen   te   worden   genomen   tegen   de   huidige   regering.   Deel   zijn   van   het   grotere   Europa   zou,   zo   was   de   verwachting   in   2000,   vooral   van   de   buitenlandse   collega's,   een   goede   weg   tot   pacificering,   democratisering   en   versterking   van   mensenrechten  zijn.  Daar  heb  ik,  kijkend  naar  bijvoorbeeld  Bulgarije  en  Roemenië,  zo  mijn  twijfels.  Ik  heb  nog   steeds  geen  spijt  tegen  gestemd  te  hebben  bij  de  toetreding  van  die  twee  landen.  Ze  waren  er  in  2007  nog  niet   aan  toe.     Liberalen,   zoals   oud-­‐eurocommissaris   Bolkstein,   hebben   een   veel   te   simpel   beeld   van   de   vrijhandelszone   zonder  sociale  en  democratische  verdieping.  Dat  dat  zo  diep  gaat  als  nu  bij  de  eurozone,  had  ik  wel  verwacht   bij  de  te  snelle  toetreders,  maar  niet  bij  landen  als  Spanje,  Italië  en  Portugal.  Soms  lijkt  de  complete  zuidkant   weg  te  zakken  en  blijven  we  zitten  met  Noord-­‐Europa.  En  dan  zijn  wij  terug  bij  een  hoofdthema  van  Europa:   sociale   en   economische   cohesie.   Dit   zal   ook   het   hoofdthema   moeten   blijven   wanneer   we   vooruitkijken   naar   2030.   Zonder   cohesie   is   een   munt   zelfs   gevaarlijk.   Dat   vergt   Europese   sociale   politiek.   En   juist   dat   wil   bijna   niemand,   met   in   Nederland   de   VVD   en   Wilders   voorop.   Op   dat   punt   zijn   we   nationalistisch.   Die   spagaat,   of   eigenlijk  paradox,  ontneemt  ons  de  kans  op  een  sterke  markt  en  een  sociaal  Europa.  Natuurlijk  wordt  terecht   discipline  gevraagd,  bij  ons  en  in  Griekenland.  Het  zal  gezamenlijk  moeten,  anders  lukt  het  niet.       Selectiviteit  is  daarbij  nodig,  maar  als  het  één  markt  en  munt  betreft,  is  gezamenlijke  investering  en  groei  én   een   sociale   agenda   voor   Europa   à   la   Hollande   onmisbaar.   Dat   moet   de   gezamenlijke   sociaal   democratische   agenda  voor  de  toekomst  zijn.  Want  wie  denkt  500  miljoen  burgers  en  27  landen  autoritair  als  een  bedrijf  te   kunnen   runnen,   snapt   niets   van   democratie   en   politiek,   en   is   een   gevaar   op   de   Europese   politieke   weg.   Dus   graag   in   de   komende   15   jaar   ruimte   voor   politiek   en   democratie   over   de   grenzen   heen:   heel   Europa   is   ons   speelveld.  Onze  tegenstanders  schieten  met  scherp  populisme  en  nationalisme;  sociaaldemocraten  zetten  daar   democratie,  respect  voor  verschil  en  oprechte  solidariteit  tegenover.     Max   van   den   Berg   was   van   1999   tot   2007   lid   van   het   Europees   Parlement   voor   de   PvdA.   Sinds   2007   is   hij   Commissaris  van  de  Konining  in  Groningen.  

31  

 

'Werken  in  een  grenzenloos  Europa,  anno  2015'  

  Een  scenario  door  leke  van  den  Burg,  december  2000       Verslag  van  het  symposium  'Grenzeloos  Geregeld'  over  sociale  zekerheid  en  pensioenen  over  de  grenzen     20   maart   2015,   in   de   Statenzaal   van   het   Euregio-­‐parlement   Maas-­‐Rijn   in   Maastricht   vindt   een   symposium   plaats  met  de  titel:  ‘Sociale  zekerheid  en  pensioenen,  grenzeloos  geregeld’  met  als  ondertitel:  'Grensarbeid  in   historisch   perspectief'.   Het   is   tevens   gearrangeerd   als   afscheidssymposium   voor   de   70-­‐jarige   Ger   Essers,   Eures-­‐ consulent  van  het  eerste  uur,  expert  op  het  gebied  van  grensarbeid,  en  inmiddels  bijzonder  hoogleraar  aan  de   Universiteit  van  Maastricht.  Hij  gaat  een  dezer  dagen  met  pensioen.     De   gouverneur   van   de   Euregio   Maas-­‐Rijn,   baron   van   Voorst   tot   Voorst,   zelf   ook   bijna   70   jaar,   is   gastheer   in   het   beroemde  Gouvernementsgebouw,  waar  in  1991  het  Verdrag  van  Maastricht  werd  afgesloten,  en  blikt  terug  op   de   totstandkoming   van   'zijn'   Euregio,   inmiddels   al   weer   ruim   acht   jaar   geleden.   Zijn   vroegere   Nederlandse   provincie  Limburg  is  met  de  Belgische  en  Duitse  buurprovincies  gefuseerd  in  de  Euregio  Maas-­‐Rijn,  een  direct   onder  de  Europese  Unie  ressorterende  provincie,  door  gebruik  te  maken  van  de  verdergaande  mogelijkheden   voor   versnelde  samenwerking   in  het  Verdrag  van  Nice  van  eind  2000.  Deze  ontwikkeling  paste  heel  goed  bij   de   vorming  van  een  Senaat  van  de  EU-­‐regio's,  die  voortkwam  uit  het  steeds  invloedrijkere  Comité  van  de  Regio's,   en   die   de   ideeën   over   een   Tweede   Kamer   van   nationale   parlementariërs   die   rondom   Nice   door   sommige   nationale  leiders  werd  bepleit,  verre  in  de  schaduw  heeft  gesteld.     Een   van   de   drijfveren   voor   de   totstandkoming   van   de   Euregio   was   ook,   aldus   de   baron,   de   richtlijn   met   betrekking   tot   de   zogenaamde   'grenseffectentoets'   die   door   het   Europees   Parlement   al   eind   vorige   eeuw   werd   bepleit.   Deze   richtlijn,   die   in   2003   van   kracht   werd,   verplichtte   lidstaten   ertoe   alle   veranderingen   die   zij   doorvoerden  in  wet-­‐  en  regelgeving  te  toetsen  op  de  effecten  voor  grensarbeiders,  en  voor  zover  deze  negatief   uitpakten,  de  gedupeerden  daarvoor  financieel  te  compenseren.     Bij   de   vele   veranderingen   in   de   sociale   zekerheids-­‐   en   belastingsystemen   (de   gouverneur   refereert   aan   de   hevige   discussies   rondom   het   verdwijnen   van   de   hypotheekrenteaftrek)   en   de   gelijktijdige   toename   van   grensoverschrijdende  arbeid  ging  dit  voor  Nederland,  maar  ook  voor  België  en  Duitsland  aardig  in  de  papieren   lopen.   Het   omschakelen   naar   systemen   die   meer   rekening   houden   met   de   geïntegreerde   arbeidsmarkt   in   de   regio  heeft  daardoor  een  enorme  impuls  gehad.  De  gouverneur  haalt  nog  eens  fijntjes  aan  dat  zijn  pleidooi,  aan   het   eind   van   de   vorige   eeuw,   voor   een   eigen   sociale   zekerheids-­‐   en   belastingsysteem   in   de   grensregio's,   dat   indertijd   meesmuilend   als   ‘volstrekt   utopisch   en   onrealistisch'   werd   afgedaan,   inmiddels   toch   in   zekere   zin   werkelijkheid   is   geworden,   zelfs   voor   een   grotere   groep   begunstigden   dan   alleen   degenen   die   in   de   grensregio's  wonen.     Hij  spreekt  de  pensionaris  ook  nog  even  persoonlijk  toe,  en  memoreert  hoe  deze  zich  tot  het  laatst  verzet  heeft   tegen  het  afschaffen  van  de  verplichte  pensionering  op  65  jaar,  maar  het  toch  zelf  ook  niet  kon  laten  om  na  zijn   65e  door  te  werken,  en  nu  op  70-­‐jarige  leeftijd  pas  vrijwillig  uit  te  treden.  Zelf  zal  hij  eveneens  binnenkort  de   dienst  van  de  Europese  Commissie  verlaten,  hoewel  ook  hij  tot  het  soort  mensen  behoort  dat  eigenlijk  niet  kan   ophouden  met  werken.     Het  seminar  brengt  een  indrukwekkend  gezelschap  van  wetenschappers  en  beleidsmakers  bijeen,  die  -­‐  net  als   de  pensionaris  -­‐  pionierswerk  hebben  verricht  om  de  arbeidsmobiliteit  in  de  Europese  Unie,  en  in  het  bijzonder   die   tussen   België,   Nederland   en   Duitsland,   te   vergroten.   Immers   aan   het   begin   van   het   nieuwe   millennium   was   er  nog  nauwelijks  sprake  van  mobiliteit  over  de  nationale  landsgrenzen.     De   eerste   spreekster,   Anne-­‐Marie   Snels,   geeft   een   historische   terugblik,   voorzien   van   een   videoshow   van   beeldmateriaal   uit   de   archieven.   De   huidige   voorzitter   van   de   EVN,   de   Eenheids   Vakbeweging   Nederland,   voortgekomen  uit  de  achtereenvolgende  fusies  van  FNV  met  CNV  en  MHP/Unie-­‐BLHP  in  2003  en  2005,  was  in   haar   jonge   jaren   districtsbestuurder   in   Limburg,   dat   in   de   negentiger   jaren   al   een   krapte   op   de   arbeidsmarkt   kende.  Zij  herinnert  haar  gehoor  aan  de  tienduizenden  grensarbeiders  die  er  toen  waren  in  de  Euregio  Maas-­‐ Rijn.     32  

Deze   hadden   destijds   te   maken   met   zeer   diverse   sociale   zekerheids-­‐   en   pensioensystemen   in   hun   woon-­‐   en   werkland,  en  waren  voor  de  inkomstenbelasting  afhankelijk  van  de  bilaterale  belastingverdragen  tussen  België   en   Nederland   of   Duitsland   en   Nederland.   Om   maar   niet   te   spreken   van   de   problemen   voor   de   geheel   of   gedeeltelijk   van   hen   afhankelijke   gezinsleden,   die  van   de   Nederlandse   overheid   bijvoorbeeld   niet   eens   de   keus   kregen   om   zich   net   als   hun   partner   of   vader/moeder   ook   in   het   werkland   waar   deze   tegen   ziektekosten   verzekerd   was,   België   of   Duitsland,   medisch   te   laten   behandelen,   met   het   argument   dat   dit   ongelijke   behandeling  zou  zijn  ten  opzichte  van  hun  buren  die  in  Nederland  woonden  en  werkten.     Met   afgrijzen   denkt   zij   nog   terug   aan   de   notitie   die   het   toenmalige   paarse   kabinet   Kok   II   in   het   jaar   2000   voorlegde   aan   de   Tweede   Kamer   over   de   coördinatie   van   sociale   zekerheidsregelingen   in   Europees   verband   (voor  de  deskundigen:  Verordening  1408/71).  Gelukkig  heeft  die  notitie  geleid  tot  een  storm  van  protest  -­‐  Ger   heeft   daar   een   stimulerende   rol   in   gespeeld   -­‐   ,   en   de   belangrijkste   woordvoerders   in   de   Tweede   Kamer   wakker   geschud.   De   bekrompen   benadering   van   waaruit   de   problematiek   werd   aangevat   stond   immers   haaks   op   de   zich  toen  al  aankondigende  krapte  op  de  arbeidsmarkt,  die  juist  vroeg  om  beleid  gericht  op  vergroting  van  de   mobiliteit.     Professor   Danny   Pieters   is   uitgenodigd   als   keynote   speaker.   Hij   heeft   sinds   enige   tijd   eindelijk   de   erkenning   gekregen   die   hij   verdient   voor   zijn   reeds   in   de   jaren   tachtig   van   de   vorige   eeuw   geopperde   idee   voor   een   'dertiende   stelsel'.   Hij   legt   het   in   zijn   lezing   nog   eens   uit   door   het   te   vergelijken   met   het   -­‐   helaas   nooit   aangeslagen  idee  van  het  Esperanto  als  taal  voor  de  wereldburgers,  die  met  elkaar  willen  communiceren  met   gebruikmaking  van  stukjes  taaltraditie,  maar  zonder  een  bepaalde  bestaande  taal  daarin  te  laten  overheersen.   Zo   was   ook   zijn   idee   ontstaan   om   een   sociale   zekerheids-­‐,   ziektekosten-­‐   en   pensioenstelsel   naast   en   geïnspireerd   door   de   bestaande   stelsels   te   introduceren   voor   al   diegenen   die   over   de   grens   in   een   ander   Europees  land  gingen  werken.     Toen  had  de  EU  nog  12  lidstaten;  inmiddels  zijn  het  er  24,  maar  langzamerhand  is  het  'vijfentwintigste'  stelsel,   dat  uiteraard  gezien  het  steeds  toenemende  aantal  uitbreidingen  niet  zo  genoemd  wordt,  maar  neutraal  ‘Social   Security   Satellite   System'   heet,   een   van   de   meest   omvangrijke   systemen.   Niet   langer   omvat   het   alleen   grensarbeiders   en   werknemers   van   multinationale   bedrijven.   Ook   de   ambtenaren   van   rijks-­‐   en   regionale   overheden  zijn  toegetreden,  waardoor  eindelijk  binnen  de  overheidsdiensten  (bijvoorbeeld  bij  politie  en  justitie   en   de   EU   vredesmacht)   de   gewenste   uitwisseling   en   samenwerking   over   de   grenzen   ook   concreet   gestalte   heeft  gekregen.  De  belangrijkste  deelnemende  groep  is  intussen  die  van  de  kleine  zelfstandigen  en  freelancers.   Immers  deze  vorm  van  werken  heeft  een  enorme  vlucht  genomen  met  het  toenemen  van  telewerken.  Voor  het   on-­‐line  werken  maakt  het  immers  niet  uit  binnen  welk  nationaal  territorium  de  diensten  worden  verricht.  Het   was   dan   ook   verstandig   dat   er   toen   er   in   de   EU   eindelijk   een   richtlijn   over   telewerk   tot   stand   kwam,   deze   meteen  de  sociale  zekerheidspositie  van  telewerkers  heeft  aangehaakt  bij  de  '4S'.     Professor   Pieters   gaat   uitgebreid   in   op   de   bezwaren   die   indertijd   tegen   zijn   'dertiende   stelsel’   werden   ingebracht.  Het  zou  een  elitair  systeem  worden,  waarin  vooral  jonge,  gezonde,  succesvolle  werknemers  zouden   participeren.   Dat   zou   de   solidariteit   met   de   zwakkeren   en   de   bestaande   nationale   stelsels   ondermijnen   en   onder   nog   grotere   druk   zetten   dan   door   vergrijzing   en   begrotingsproblemen   in   die   tijd   al   het   geval   was.   Bovendien   waren   vele   afzonderlijke   lidstaten,   met   name   de   Scandinavische,   nog   zo   overtuigd   van   de   superioriteit   van   hun   eigen   stelsel,   dat   ze   zich   onmogelijk   een   stelsel   konden   voorstellen   dat   geen   enorme   verslechtering   zou   zijn.   Duitsland   was   bang   dat   z'n   kuurvoorzieningen   zouden   sneuvelen,   Nederland   voor   de   WAO,  Italië  voor  de  vroege  pensioneringsleeftijd  en  Frankrijk  voor  het  behoud  van  het  op  de  solidariteit  tussen   de  generaties  gebaseerde  pensioenstelsel.  En  zo  had  ieder  land  zijn  eigen  stokpaardjes,  die  onmogelijk  allemaal   opgeteld  konden  worden  tot  een  'ideaal'  stelsel.     Gelukkig  heeft  de  Europese  Commissie  rond  de  millenniumwisseling  de  discussie  over  de  sociale  bescherming   tussen   de   lidstaten   weer   vlot   kunnen   trekken,   en   -­‐   door   een   aanpak   die   vergelijkbaar   was   met   die   van   het   zogenaamde  Luxemburg-­‐proces  waaruit  de  werkgelegenheidsrichtsnoeren  en  -­‐actieplannen  zijn  voortgekomen   -­‐  een  wat  realistischer  kijk  op  de  diverse  systemen  teweeg  kunnen  brengen.  Men  zag  in  dat  de  uitdagingen  en   bedreigingen   door   bijvoorbeeld   de   vergrijzing,   de   te   lage   arbeidsparticipatie   en   de   moeilijke   combineerbaarheid   van   arbeid   en   zorg,   erg   overeenkwamen   en   dat   er   elders   vaak   goede   voorbeelden   te   vinden  waren.  Zo  kwam  men  tot  benchmarks  en  richtsnoeren  ook  op  het  terrein  van  de  sociale  bescherming   (een   parapluterm   voor   sociale   zekerheid,   gezondheids-­‐   en   andere   zorg,   bestrijding   van   armoede   en   sociale   uitsluiting,   kinderopvang,   oude-­‐dagsvoorziening   et   cetera).   En   de   ‘convergentie’   van   de   sociale  

33  

zekerheidssystemen  die  begin  jaren  negentig  onder  de  Commissie  Delors  al  hevig  was  bepleit,  kwam  alsnog  tot   stand.     Pieters   eindigt   zijn   betoog   met   het   uiteenzetten   van   Verordening   3562/09,   die   inmiddels   in   alle   lidstaten   in   wetgeving   is   omgezet   en   van   kracht   is   geworden,   ook   in   het   Verenigd   Koninkrijk   dat   na   de   schrik   over   de   positieve  uitslag  van  het  referendum  over  toetreding  tot  de  euro  op  dit  punt  een  langere  overgangsperiode  had   bedongen.   De   maatregel   riekte   iets   te   veel   naar   belastingharmonisatie.   De   genoemde   verordening   neemt   in   feite   de   bezwaren   weg   die   indertijd   tegen   het   plan   van   Pieters   waren   geopperd   met   betrekking   tot   de   solidariteit   ten   opzichte   van   zogenaamde   ‘slechte   risico's',   en   regelt   dat   de   premiehoogte   binnen   het   4S   satelliet-­‐systeem  gekoppeld  wordt  aan  de  gemiddelde  premies  en  afdrachten  in  de  nationale  stelsels,  en  wordt   afgeroomd  ten  behoeve  van  wat  er  nog  bestaat  aan  nationale  stelsels.     Een  jonge  jurist  die  net  gepromoveerd  is  op  een  proefschrift  over  'Sociale  Zekerheid  voor  Virtuele  Arbeid',  gaat   in  op  de  problematiek  van  de  derde-­‐landers.  Alleen  voor  de  van  buiten  de  EU  geworven  arbeidskrachten  die   fysiek  in  een  van  de  lidstaten  werken,  is  na  veel  discussie  met  vooral  de  Duitsers  nu  geregeld  dat  deze  zich  bij   het  4S  systeem  kunnen  aansluiten  zonder  verdere  toetredingsdrempels.  De  discussie  over  de  telewerkers  van   buiten   de   EU   die   voor   EU-­‐bedrijven   werken   is   echter   nog   in   volle   gang.   Een   boeiend   vraagstuk.   Aan   het   Europese  Hof  van  Justitie  is  de  vraag  voorgelegd  of  het  niet  in  strijd  is  met  de  gelijke  behandelingsartikelen  in   de  Europese  Grondwet.  Deze  mensen  worden  immers  anders  behandeld  dan  degenen  die  in  de  EU  werken  en   wonen,   nu   er   zovelen   met   name   in   de   ICT-­‐branche,   on-­‐line   vanuit   een   werkplek   buiten   de   EU   hun   werkzaamheden   verrichten,   in   een   volstrekt   vergelijkbare   afhankelijke   positie.   De   juristen   die   tegen   opname   van  deze  telewerkers  pleiten,  voeren  aan  dat  zij  immers  hun  werk  verrichten  op  een  plek  buiten  de  EU,  zodat   het  werklandbeginsel  hen  zou  moeten  toerekenen  aan  het  land  waar  zij  hun  gecombineerde  woon-­‐  werkplek   hebben.   De   voorstanders   beroepen   zich   onder   andere   op   de   parallel   met   de   Europese   BTW-­‐heffing   op   internetdiensten  die  Bolkestein  aan  het  begin  van  deze  eeuw  heeft  doorgevoerd.  Ze  betogen  dat  het  werk  dat   deze   telewerkers   verrichten   zich   materialiseert   op   de   plek   waar   ‘on   line'   hun   product   binnenkomt,   of   dat   nu   een   softwareprogramma,   een   grafisch   ontwerp   is,   of   een   'on   line'-­‐cursus   of   bijles   aan   middelbare   scholieren   (die  vanwege  het  lerarentekort  nu  voor  een  groot  deel  van  hun  lessen  op  onderwijskrachten  van  buiten  de  EU   zijn  aangewezen).  Daarom  is  het  volgens  deze  advocaten  redelijk  dat  de  afnemers  van  die  on-­‐linediensten  ook   meebetalen  aan  de  sociale  zekerheid  van  deze  dienstverleners,  nu  sinds  2012  de  premies  daarvoor  in  de  hele   EU   grotendeels   over   de   toegevoegde   waarde   worden   geheven.   De   uitspraak   van   het   Hof,   dat   nog   steeds   overbelast  is,  laat  nog  even  op  zich  wachten,  maar  zou  toch  deze  zomer  wel  moeten  komen.     De   laatste   inhoudelijke   bijdrage   is   -­‐   zoals   gepast   is   bij   deze   gelegenheid   -­‐geheel   gewijd   aan   de   pensioensystemen.   De   deskundige   die   daarvoor   is   uitgenodigd,   professor   Mirjam   Boskemper,   begint   haar   verhaal  bij  de  heftige  discussies  in  de  jaren  2000  -­‐  2001  over  de  toekomst  van  de  pensioensystemen,  die  bijna   tot  de  val  van  toenmalig  Eurocommissaris  Bolkestein  voerden.  Deze  bestond  het  immers  om  tegen  de  zin  van   de   Fransen   voor   de   zogenaamde   'kapitaaldekkings'-­‐pensioenfondsen   in   de   hele   EU   toegang   tot   de   aandelenmarkten   te   willen   realiseren.   Aanvankelijk   werd   dit   in   Frankrijk   opgevat  als  een  frontale  aanval  op  het   'omslagstelsel'   en   op   de   solidariteit   tussen   de   generaties.   Bolkesteins   collega,   de   Griekse   mevrouw   Diamantopoulou,   die   nu   hoge   ogen   gooit   om   Commissievoorzitter   te   worden,   redde   hem   door   tegelijkertijd   met   een   verstandige   Mededeling   te   komen   over   de   oudedagsvoorziening.   Deze   vertrok   niet   alleen   vanuit   de   invalshoek  van  de  kapitaalmarkten,  of  vanuit  het  doemdenken  over  de  onbetaalbaarheid  van  de  pensioenen  op   termijn  (als  de  naoorlogse  babyboom  generatie  aan  zijn  pensioen  toe  zou  zijn),  maar  legde  de  nadruk  op  het   solidariteitskarakter  en  de  kwaliteit  van  de  oudedagsvoorziening.     Daardoor   werd   de   Europese   discussie   op   andere   voet   gevoerd,   en   lukte   het   om   in   EU-­‐verband   tot   veel   verdergaande   afspraken   te   komen.   Deze   omvatten   zowel   minimumeisen   waaraan   pensioenvoorzieningen   in   Europa  moeten  voldoen,  alsook  coördinatie  met  betrekking  tot  de  overdraagbaarheid  van  de  enorme  variëteit   van   regelingen   binnen   de   EU.   Die   minimumeisen   waren   een   onmisbare   voorwaarde   om   ook   tot   Europese   afspraken   te   kunnen   komen   over   het   uniform   hanteren   van   belastingvrijstelling   voor   de   pensioenpremies   (indertijd   waren   er   ook   nog   landen   die   de   premies   belastten   en   de   uitkeringen   vrij   lieten)   voor   alle   pensioenregelingen  die  aan  de  kwaliteitscriteria  voldeden  die  het  Europees  Parlement  naar  aanleiding  van  de   Mededeling   van   mevrouw   Diamantopoulou   ontwikkelde.   De   fiscale   faci-­‐litering   was   samen   met   het   element   van   de   waardeoverdracht   bij   verandering   van   werkkring   en   pensioenfonds   binnen   de   EU,   een   enorm   belangrijke  stap  in  het  bevorderen  van  grotere  arbeidsmobiliteit  tussen  lidstaten.    

34  

De   spreekster   besluit   haar   bijdrage   met   de   actualiteit.   Met   genoegen   zet   zij   het   nieuwe   verdrag   uiteen   dat   zojuist  door  de  onderhandelaars  van  de  EU  is  uitonderhandeld  binnen  het  WEMS,  het  Wereld  Economisch  en   Monetair   Stelsel,   de   uit   WTO,   IMF   en   Wereldbank   voortgekomen   institutie   die   onder   andere   de   vaste   wisselkoers   tussen   euro,   dollar,   Yen   en   de   Chinese   Yuan   (Rmb)   bewaakt.   Het   nieuwe   verdrag   regelt   dat   er   wereldwijd   waardeoverdracht   en   gelijke   fiscale   behandeling   van   de   aanvullende   pensioenen   mogelijk   moet   worden.  Een  fantastisch  resultaat  voor  de  babyboomgeneratie  van  de  jaren  vijftig  die  nu  langzamerhand  met   pensioen  gaat,  en  stevig  gelobbyd  heeft  om  vrije  vestiging  en  vrij  verkeer  van  gepensioneerden  over  de  hele   wereld   te   regelen.   Veel   Nederlanders   hebben   zich   in   Australië   of   Nieuw-­‐Zeeland   gevestigd   om   daar   van   hun   oude  dag  te  genieten,  en  zijn  de  drijvende  kracht  achter  de  beweging  om  ook  die  landen  zich  bij  de  Eurozone   aan  te  laten  sluiten.     Na   een   muzikaal   intermezzo   van   de   Drielandenpunt-­‐fanfare   uit   Vaals   -­‐uiteraard   met   de   traditionele   dansmariekes;   de   regio   weet   de   eigen   cultuur   goed   vast   te   houden!   -­‐,   wordt   Ger   Essers   via   het   driedimensionale   videoscherm   toegesproken   door   eurocommissaris   Dick   Benschop.   Benschop   laat   zich   weliswaar  liever  niet  steeds  op  zijn  regionale  achtergrond  als  Beneluxcommissaris  voorstaan,  maar  zegt  dat  hij   het  toch  een  eer  vindt  om  in  het  Maas-­‐Rijn  Euregio  gebied  een  van  de  pioniers  van  de  grensoverschrijdende   arbeidsmobiliteit  toe  te  mogen  spreken.     Hij  vraagt  de  vertegenwoordiger  van  de  Commissie  in  de  Euregio  de  pensionaris  de  koninklijke  onderscheiding   op   te   spelden,   die   in   het   kader   van   de   subsidiariteit   nog   steeds   bestaat,   als   een   van   de   weinige   zaken   waar   het   Koningshuis  nog  een  rol  in  speelt.  Als  echte  Limburger  is  Essers  daarmee  zeer  vereerd.  In  zijn  dankwoord  richt   hij   zich   dan   ook   allereerst   tot   Zijne   Koninklijke   Hoogheid,   en   vervolgens   tot   de   eurocommissaris,   de   Gouverneur,  de  sprekers  en  alle  aanwezigen.     Hij  kan  de  verleiding  niet  weerstaan  om  toch  nog  eens  de  misstand  aan  de  kaak  te  stellen  van  de  Nederlandse   patiënte   die   niet   haar   tweede   borst   mocht   laten   afzetten   in   het   Duitse   ziekenhuis   waar   de   eerste   was   geopereerd,   omdat   ze   niet   meer   werkte   en   niet   meer   onder   dezelfde   verzekering   viel.   En   hij   meent   zeker   te   weten   dat   de   toenmalige   Minister   van   Volksgezondheid,   mevrouw   Borst   (what's   in   a   name)   zich   uiteindelijk   door  dat  voorbeeld  heeft  laten  overhalen  toch  soepeler  om  te  gaan  met  de  regelingen  voor  medische  ingrepen   en  verstrekkingen  in  het  buitenland.  Gelukkig  is  er  inmiddels  een  voor  heel  Europa  geldende  basisverzekering   voor   ziektekosten   met   een   pakket   waarin   keuzes   mogelijk   zijn,’   maar   waarin   voor   een   heel   breed   pakket   (inclusief   tandarts,   kunstgebitten,   RSI-­‐therapie,   condooms   en   abortus,   om   maar   wat   in   de   vorige   eeuw   omstreden   zaken   te   noemen)   een   acceptatieplicht   geldt   voor   de   verzekeraars,   die   op   de   Europese   markt   concurreren.   Het   initiatiefrapport   van   de   vroegere   Franse   premier,   en   toen   europarlementariër,   Michel   Rocard   dat   in   november   2000   in   het   Europees   Parlement   werd   aangenomen,   heeft   de   stoot   gegeven   tot   een   serie   richtlijnen,   die   eindelijk   het   probleem   van   de   grensoverschrijdende   ziektekostenverzekering   bevredigend   hebben  opgelost.     Ger   zelf   heeft   gelukkig   nog   een   uitstekende   gezondheid,   en   belooft   de   aanwezigen   daar   de   komende   jaren,   goed  verzekerd,  van  te  gaan  genieten.     Was  getekend,     20/03/15     leke  van  den  Burg       Sociaal  Europa  nog  steeds  begrensd     Door  Ieke  van  den  Burg,  juni  2012       Mijn   scenario   uit   2000   ging   over   de   complicaties   van   verschillen   in   sociale   zekerheids-­‐,   pensioen-­‐,   belasting-­‐   en   gezondheidszorgsystemen  waar  mobiele  EU  burgers    mee  te  maken  hebben  als  ze  niet  in  hetzelfde  land  wonen   en  werken.  Nog  steeds  wordt  dat  in  Den  Haag  heel  bekrompen  als  een  marginaal  probleem  afgedaan,  dat  de  

35  

3

4

subsidiariteitstoets   niet   kan   doorstaan   en   waarvoor   de   gele   kaart   getrokken   moet   worden.   Ger   Essers,   de   hoofdpersoon  van  mijn  scenario,  die  in  2015  gelauwerd  wordt  met  een  symposium  over  dat  thema,  heeft  er   zijn  levenswerk  van  gemaakt  en  mijn  voorspelling  dat  hij  nog  steeds  –  ook  na  zijn  pensionering  –  daarmee  vitaal   5 bezig  is,  is  uitgekomen:  hij  heeft  net  weer  een  nieuw  boek  uitgebracht .       Met  mijn  -­‐  toen  nog  erg  gewaagde  -­‐  schatting  dat  er  in  2015  24  EU-­‐lidstaten  zouden  zijn,  zat  ik  er  niet  ver  naast.   Van   de   institutionele   veranderingen   die   ik   in   het   scenario   aanstip:   de   Euregio   Maas-­‐Rijn   als   rechtstreekse   provincie   van   de   EU,   de   Benelux-­‐eurocommissaris,   de   Europese   Senaat   van   de   (eu)regio’s,   is   echter   (nog)   bijna   net  zo  weinig  terecht  gekomen  als  van  de  Eenheidsvakbeweging  Nederland  die  ik  in  2015  wenste  te  zien.  En   kennisnemend   van   het   diamanten   jubileum   aan   de   overzijde   van   het   Kanaal,   is   het   ook   maar   de   vraag   of   in   2015  in  plaats  van  Zijne  Koninklijke  Hoogheid  diens  Moeder  nog  steeds  de  lintjes  uitdeelt.     De   kern   van   mijn   verhaal,   de   noodzaak   van   een   Sociaal   Europa,   staat   wat   mij   betreft   echter   nog   kaarsrecht   6 overeind.  Dat  pleidooi  werd  zeer  onlangs  nog  weer  eens  kundig  gevoerd  door  Frank  Vandenbroucke  met  de   stelling  dat  juist  nu  in  de  crisis  van  de  Europese  Muntunie  Europees  sociaal  beleid  geen  luxe  is,  maar  noodzaak!     Vandenbroucke  was  zelf  als  Minister  van  Sociale  Zaken  tijdens  het  Belgisch  voorzitterschap  in  de  tweede  helft   van  2001  één  van  de  grondleggers  van  de  “open  coördinatie  methode”,  die  bij  de  Lissabon-­‐agenda  van  begin   2000  was  uitgevonden.  Met  die   –  in  zijn  oratie  ook  als  enigszins  “softe”  methode  gekwalificeerde   -­‐  methode   van  het  formuleren  van  gezamenlijke  doelstellingen  en  leren  van  elkaars  best  practices  werd  onder  andere  op   het   terrein   van   pensioenen   en   armoedebestrijding   op   een   redelijk   “vrijblijvende”   manier   de   convergentie   nagestreefd,  die  Jacques  Delors  begin  negentiger  jaren  via  –  hardere  -­‐  Europese  wetgeving  had  willen  bereiken   op  het  terrein  van  arbeids-­‐  en  sociale  wetgeving.       De   “tussenoplossing”   die   ik   in   het   scenario   propageer   van   een   parallel     Europees   “4S”   stelsel   (Social   Security   Satellite   System)   dat   naast   de   bestaande   nationale   stelsels   zou   kunnen   worden   opgezet,   blijf   ik   nog   steeds   een   interessante   optie   vinden.   In   het   ondernemingsrecht   zijn   er   voorbeelden   van   Europese   rechtsvormen   (de   Europese  Vennootschap  of  Societas  Europeana  SE)  waarvoor  optioneel  gekozen  kan  worden  –  overigens  met   alle   problemen   vandien:     selectief   shoppen   en   omzeilen   van   nationale   regimes   voor   werknemersparticipatie.   ste Met  zo’n  –  in  de  huidige  EU  constellatie:  28  –  regime  kun  je  m.i.  helderheid    scheppen  voor  al  diegenen  die   nu   tussen   de   wal   en   het   schip   vallen   en   niet   van   de   verworvenheden   van   de   nationale   verzorgingsstaten   kunnen  genieten.  Niet  voor  niks  veronderstelde  ik  toen  al  dat  dat  parallelle  stelsel  groot  zou  worden  met  zzp-­‐ ers,   telewerkers   en   andere   flexibele   arbeidskrachten.   Een   recent   mooi   voorbeeld   op   nationaal   vlak   van   zo’n   7 parallel  stelsel  bestaat  sinds  kort  in  het  Verenigd  Koninkrijk  :  NEST ,  een  pensioenfonds  “by  default”,  opgezet   nu  bestaande  (ondernemings)pensioenfondsen  hun  deuren  massaal  sluiten  voor  nieuwe  toetreders.         Voorspellende  waarde  zat  ook  in  de  juridische  complicaties  die  ik  voorzag  rondom  het  werklandbeginsel.  Niet   wetend  dat  er  later  met  “gedetacheerden”  vele  trucs  zouden  worden  uitgehaald  om  dat  werklandbeginsel  te   omzeilen,   werden   er   in   de   Europese   wetgeving   tamelijk   soepele   regels   gemaakt   om   te   zorgen   dat   werknemers   die   voor   korte   tijd   tijdelijk   over   de   grens   zouden   worden   uitgezonden   niet   steeds   voor   korte   tijd   van   sociale   zekerheidsregime   zouden   hoeven   te   switchen.   Sinds   de   uitbreiding   van   de   EU   met   nieuwe   lidstaten   die   aanmerkelijk   lagere   lonen   en   sociale   zekerheidslasten   kennen,   weten   we   hoe   deze   regels   grof   worden   8 misbruikt .       Tenslotte  is  wat  mij  betreft  opvallend  dat  de  ontwikkeling  die  ik  toen  in  2000  voorzag  van  uitbreiding  van  de   privatisering   van   de   ziektekostenverzekeringen   over   heel   Europa   –   met   een   breed   basispakket   en   een   ruime   acceptatieplicht  –  niet  die  vlucht  genomen  heeft,  maar  op  zijn  –  terechte  -­‐  grenzen  lijkt  te  stuiten.  

3

Recent  nog  Pieter  Omtzigt  over  voorstellen  van  de  Europese  Commissie  met  betrekking  tot  pensioenen    De  procedure  waarmee  nationale  parlementen  Europese  wetgeving  kunnen  tegengaan…..   5  Ger  Essers,  Anne  Pieter  van  der  Mei  en  Filip  Van  Overmeiren  Vrij  verkeer  van  personen  in  60  arresten,  De  zegeningen  van   het  Europees  burgerschap,  Kluwer  (2012)   6  Frank  Vandenbroucke,  Amsterdam  7  juni  2012,  oratie  bij  de  aanvaarding  van  de  Den  Uyl-­‐leerstoel  aan  de  Universiteit  van   Amsterdam   7  National  Employment  Savings  Trust,  een  tweede  pijler  pensioenfonds  dat  –  “by  default”  maar  wel  verplicht  voor   werkgevers  als  werknemers  dat  willen  -­‐  in  het  Verenigd  Koninkrijk  is  opgezet,  nadat  veel  ondernemingspensioenfondsen   “gesloten”  zijn  voor  nieuwe  toetreders.   8  Viking  Laval  arresten 4

36  

Op   weg   naar   2030   zou   ik   op   het   vlak   van   sociaal   beleid   naast   wetgeving   en   “open   coördinatiemethode”   nog   steeds  inzetten  op:     -­‐ Convergentie  door  middel  van  het  vergelijken  en  –  analoog  aan  de  totstandkoming  van  de  monetaire   unie   indertijd   –   binnen   een   bandbreedte   (een   “sociale   slang”)   naar   elkaar   toegroeien   van   kernelementen  van  de  verzorgingsstaat;   -­‐ Een  parallel  aan  nationale  stelsels  opgezet  systeem  voor  arbeidsrecht  en  sociale  zekerheid  waarop  “by   default”   in   ieder   geval   alle   groepen   die   nu   buiten   de   boot   vallen,   zich   kunnen   beroepen   om   tenminste   van  een  aantal  basisrechten  verzekerd  te  zijn.     Laat   ik   besluiten   met   het   voordragen   van   Frank   Vandenbroucke   als   Benelux-­‐Eurocommissaris   voor   Sociaal-­‐ Economische   Zaken   voor   de   volgende   Europese   Commissie,   want   ik   moet   er   toch   niet   aan   denken   dat   -­‐   conform   het   concept   PvdA-­‐verkiezingsprogramma   -­‐   niet   de   PvdA   ,   maar   VVD,   SP   of   PVV   in   2014   als   grootste   partij  de  Nederlandse  eurocommissaris  zouden  mogen  leveren.     Ieke   van   den   Burg   was   van   1999   tot   2009   lid   van   het   Europees   Parlement   voor   de   PvdA.   Momenteel   is   zij   ondermeer  voorzitter  van  Finance  Watch  en  initiator  van  A  PROPOS,  netwerk  van  voordrachtscommissarissen.   Tevens  is  zij  voorzitter  van  het  bestuur  van  het  WBS  Europafonds.  

37  

 

Europees  veiligheids-­‐  en  defensiebeleid  

  Een  scenario  door  Jan  Marinus  Wiersma  en  Angelina  Scalzo,  december  2000     25  januari  2015,  Boekarest     Dario   Moncescu   woont   in   Boekarest.   Hij   is   25   jaar   en   studeert   Engels   aan   de   Universiteit   van   Boekarest.   Die   studie   leek   hem   een   goede   investering   in   zijn   toekomst.   Immers,   Roemenië   staat   op   de   lijst   van   kandidaat-­‐ lidstaten  voor  toetreding  tot  de  Europese  Unie.  Met  een  goede  beheersing  van  de  Engelse  taal  hoopt  hij  tolk  te   worden   in   Brussel.   In   Roemenië   spreken   de   meeste   mensen   als   tweede   taal   Frans   of   Duits.   Hij   is   vijf   jaar   geleden   begonnen   met   zijn   studie,   maar   het   einde   is   nog   niet   in   zicht.   Om   de   studie   te   bekostigen   heeft   hij   allerlei   bijbaantjes   en   die   bevorderen   zijn   examenresultaten   niet.   Bovendien   ziet   het   er   nu   naar   uit   dat   de   keuze  voor  het  Engels  en  de  eventuele  tolk-­‐/vertalersopleiding  die  daarna  nog  gedaan  moet  worden  toch  niet   erg  gelukkig  is.  De  laatste  jaren  is  de  economische  situatie  in  Roemenië  alleen  maar  verslechterd.  De  inflatie  is   enorm.     Inmiddels  moet  Dario  zich  altijd  verdedigen  als  hij  uitlegt  waarom  hij  Engels  studeert.  "De  Europese  Unie?  Dat   is  een  stelletje  bureaucraten  en  mooipraters”,  zeggen  de  mensen  dan.  "Die  beloven  ons  gouden  bergen,  maar   wat  komt  daar  van  terecht?  Helemaal  niets.  Moet  je  eens  zien  in  wat  voor  erbarmelijke  omstandigheden  wij   leven.   Allemaal   als   offer   voor   de   toetreding   tot   de   Unie.   En   nu,   nu   staan   ze   ook   nog   op   het   punt   om   zich   te   bemoeien  met  onze  interne  zaken.  Omdat  wij  de  Hongaren  in  ons  land  niet  goed  genoeg  zouden  behandelen!   Dan  gaan  ze  toch  lekker  in  Hongarije  wonen?  Hongarije  is  wel  lid  van  de  Unie,  en  daar  gaat  alles  toch  zo  goed?     Ik  snap  niet  waarom  die  Hongaren  hier  blijven?  Alleen  onze  centen  opmaken  en  ons  werk  inpikken,  dat  is  wat   ze  bijdragen  aan  dit  land!".  Dario  heeft  eigenlijk  ook  geen  weerwoord  meer.  Vijf  jaar  lang  werkt  hij  zich  al  rot   om   zijn   droom   te   verwezenlijken.   En   wat   zal   er   van   terechtkomen   nu?   Die   situatie   met   die   Hongaren   dreigt   echt   uit   de   hand   te   lopen.   Iedere   dag   weer   staan   er   stukken   in   de   krant   over   de   Hongaarse   minderheid   die   zou   proberen   het   landsbelang   te   ondermijnen.   Ze   willen   nota   bene   dat   het   deel   van   Roemenië   waar   de   meeste   Hongaren  wonen  wordt  geannexeerd  en  onder  Hongaars  bestuur  komt!     Ja,  daar  kun  je  natuurlijk  niet  mee  instemmen.  Dat  is  bovendien  tegen  alle  internationale  verdragen  in.  Dario   hoopt   er   maar   het   beste   van   en   vooral   ook   dat   de   EU   niet   zal   zwichten   voor   de   Hongaarse   druk   om   peacekeepers  te  sturen.  Dit  zal  de  anti-­‐Europese  gevoelens  alleen  maar  versterken.     15  maart  2015,  Amsterdam     Femke  van  Bemmel  zit  verslagen  op  haar  kamer.  Ze  heeft  net  gemaild  met  haar  vriend  Dario  uit  Boekarest  die   ze  drie  jaar  geleden  heeft  ontmoet  op  vakantie  in  Roemenië.  Sindsdien  hebben  ze  altijd  contact  gehouden  per   e-­‐mail.   Het   lijkt   er   nu   toch   op   dat   er   actie   wordt   ondernomen   vanuit   de   EU   om   Roemenië   weer   op   orde   te   krijgen.  Femke  heeft  het  afgelopen  jaar  veel  gemaild  met  Dario.  Zo  heeft  ze  de  situatie  in  Roemenië  op  de  voet   kunnen   volgen.   Hoe   het   steeds   onwaarschijnlijker   werd   dat   Roemenië   nog   zou   kunnen   toetreden   tot   de   EU,   hoe   de   machthebbers   de   teleurstelling   bij   de   bevolking   probeerden   te   verbloemen   door   de   Hongaarse   minderheid   als   zondebok   te   bestempelen   en   hoe   dit   nog   lukte   ook.   Ook   heeft   zij   gezien   hoe   het   land   ondertussen   steeds   meer   in   een   isolement   komt.   Vanaf   begin   februari   heeft   de   EU   besloten   sancties   is   te   stellen.   Eén   daarvan   is   het   land   economisch   te   boycotten.   Maar   dat   niet   alleen,   er   wordt   binnen   de   EU   ook   gesproken   over   het   sturen   van   peacekeepers.   Logisch   ook,   vindt   Femke,   iedere   dag   weer   zijn   er   berichten   over   mishandeling  en  soms  zelfs  verdwijning  van  Hongaren  in  Roemenië.  De  Europese  Unie  zal  iets  moeten  doen.   Nog   sterker   dan   bijna   twintig   jaar   terug   tijdens   de   oorlogen   in   het   voormalige   Joegoslavië   heeft   de   EU   het   gevoel  ook  verantwoordelijk  te  zijn  voor  het  in  goede  banen  leiden  van  de  dreigende  burgeroorlog.  Hongarije   pleit  natuurlijk  al  heel  lang  binnen  de  Raad  voor  het  sturen  van  peacekeepers.     Tot   voor   kort   waren   Frankrijk   en   Italië   tegen   zo'n   interventie.   Maar   het   lijkt   er   nu   toch   op   dat   het   echt   gaat   gebeuren.  Morgen  is  er  een  overleg  met  de  ministers  van  Defensie  uit  de  EU-­‐lidstaten  en  de  NAVO.  Er  zal  dan   worden   gesproken   over   welk   materieel   er   nodig   zal   zijn   voor   de   hele   operatie.   Niet   alle   lidstaten   doen   mee,   maar  er  zijn  in  ieder  geval  genoeg  landen  bereid  om  manschappen  te  leveren  om  tot  een  volwaardig  corps  te   komen.   Na   de   afstemming   met   de   NAVO   moet   de   peacekeeping-­‐operatie   eerst   aan   het   Europees   Parlement   38  

worden   voorgelegd.   Het   Europees   Parlement   is,   sinds   twee   jaar   nu,   de   controlerende   macht   van   de   ministerraad   van   de   EU.   De   inschatting   is   dat   het   nog   moeilijk   zal   worden   een   meerderheid   te   krijgen   vóór   ingrijpen.   Er   is   nog   steeds   een   groot   aantal   Franse   en   Italiaanse   parlementariërs   tegen   het   zenden   van   een   politiemacht   en   de   neutrale   landen   onthouden   zich   natuurlijk   van   stemmen,   zoals   ook   de   Links-­‐Pacifistische   fractie  in  het  parlement.     Wat   Femke   zich   zo   verslagen   doet   voelen   is   dat   dit   zich   allemaal   aan   de   grens   van   Europa   afspeelt.   Hoe   kon   dit   toch   zo   ver   komen?   Hebben   we   dan   niks   geleerd   van   al   die   verschrikkelijkheden   uit   de   20e   eeuw?   De   twee   wereldoorlogen,  de  situatie  op  de  Balkan  en,  verder  van  huis,  de  oorlogen  in  Tsjetsjenië  en  de  slachtingen  in   Indonesië?   Aan   de   andere   kant   is   ze   ook   wel   gelukkig   met   de   mogelijkheid   van   een   peacekeeping   force.   Vroeger   zouden   de   Amerikanen   zich   ermee   bemoeien   en   die   zijn   toch   niet   zo   zachtzinnig   in   hun   aanpak   van   crises.     Ze  hoopt  dat  het  wellicht  toch  nog  goed  komt  met  Roemenië.     6  juni  2015,  Amsterdam     Femke   en   Dario   zitten   samen   op   een   terras   op   het   Leidseplein   in   Amsterdam.   Ze   praten   over   de   afgelopen   maanden.  Het  was  een  hectische  tijd  voor  Dario.  Zijn  vlucht  naar  Nederland,  de  burgeroorlog  in  Roemenië  die   nog  steeds  niet  helemaal  opgelost  is.  Half  april  is  hij  naar  Nederland  gekomen.  Hij  kan  al  een  aardig  woordje   Nederlands.  Als  de  ober  langs  komt  vraagt  hij  dan  ook:  "mak  ikke  zwei  biertjes?"     Dario   maakt   zich   zorgen   om   zijn   ouders.   Het   Europese   Corps   heeft   wel   weer   enigszins   de   orde   kunnen   herstellen.  Maar  de  ex-­‐communistische  dictator  is  nog  steeds  aan  de  macht.  De  economische  boycot  is  nog  niet   opgeheven  en  er  dreigt  grote  armoede.  De  peacekeepers  hebben  de  grens  tussen  het  gebied  van  de  Hongaarse   minderheid  en  de  Roemenen  hermetisch  afgesloten.  Wel  is  het  de  bedoeling  dat  op  lange  termijn  dit  cordon   van   militairen   wordt   opgeheven.   De   Hongaarse   militairen   die   deel   uit   maken   van   het   Europese   Corps   gaan   nogal  eens  over  de  scheef  bij  hun  optreden.  Dario  wil  eigenlijk  niet  meer  terug  naar  Roemenië.  Wat  heeft  hij   daar   in   de   gegeven   omstandigheden   voor   toekomst?   Hij   kan   beter   in   Nederland   blijven   en   hier   zijn   studie   opnieuw  oppakken.  Maar  ja,  of  dat  gaat  lukken  is  nog  maar  de  vraag.  Op  dit  moment  mogen  Roemenen  die  zijn   gevlucht  uit  hun  land  nog  in  de  Europese  Unie  blijven,  maar  zodra  de  situatie  weer  wat  stabieler  wordt  moet   iedereen  terug.  Dario  ziet  alleen  kans  om  terug  te  keren  als  het  regime  in  Roemenië  verandert.  Maar  de  enige   mogelijkheid  dat  dit  gebeurt  is  als  het  volk  in  opstand  komt.  En  dat  ziet  Dario  nog  niet  gebeuren  op  de  korte   termijn.     15  januari  2016,  Brussel     Op  het  hoofdkantoor  van  de  Hoge  Vertegenwoordiger  van  Buitenlandse  Zaken  van  de  EU  heerst  een  drukte  van   belang.   Er   lijkt   een   nieuwe   crisissituatie   te   ontstaan.   Nu   in   Moldavië.   Er   is   sprake   van   het   sturen   van   een   peacekeeping  force  van  de  EU.  Maar  de  vraag  is  hoe  men  deze  troepen  bij  elkaar  krijgt?  In  Roemenië  zitten  nog   zesduizend  man  vast  omdat  de  situatie  daar  nog  steeds  niet  is  verbeterd.  Wat  nu?       Met  de  kennis  van  nu     Door  Jan  Marinus  Wiersma,  juni  2012       Ik  zat  er  flink  naast  in  2000.  Ik  moet  in  een  sombere  stemming  geweest  zijn  gezien  mijn  pessimisme  over  de   kansen  van  Roemenië  om  lid  te  worden  van  de  Europese  Unie.  Mijn  zorgen  klinken  door  in  het  relaas  van  de   hoofdpersonen  in  het  scenario:  twee  studenten  uit  Amsterdam  en  Boekarest.  De  situatie  in  het  vaderland  van   de   Roemeense   jongeman   was   zo   ontspoord   dat   hij   naar   Nederland   was   gevlucht.   Daardoor   leek   in   2015   toetreding   tot   de   EU   verder   weg   dan   ooit.   Ik   kan   me   mijn   scepsis   over   Roemenië   niet   herinneren.   Was   ik   er   inderdaad   van   overtuigd   dat   het   land   ver   achter   liep   bij   de   andere   kandidaten   en   dat   het   risico   van   destabilisering  aanwezig  was?  Of  was  mijn  verhaal  bedoeld  als  een  waarschuwing  tegen  het  gevaar  dat  zich  kon   voordoen  als  het  land  op  het  reservebankje  terecht  zou  komen?    

39  

Rond   2000   waren   de   eerste   uitbreidingsonderhandelingen   op   gang   gekomen   en   ik   was   daarbij   als   EP-­‐ rapporteur  voor  Slowakije  nauw  betrokken.  Ik  gaf  het  Balkanland  dus  weinig  kans  en  voorspelde  dat  het  gebrek   aan   aansluiting   van   Roemenie   bij   de   EU   grote   binnenlandse   instabiliteit   zou   veroorzaken.   In   het   middelpunt   daarvan  kwam  de  Hongaarse  minderheid  te  staan.  Uiterst  intolerant  optreden  tegen  hen  van  een  autoritaire   regering  leidde  bijna  tot  een  bloedig  conflict.  Alleen  ingrijpen  door  de  EU    voorkwam  dat.     Mijn  scenario  is  niet  uitgekomen.  Van  een  militaire  interventie  door  de  EU  in  het  land  is  nooit  sprake  geweest   en   zoiets   heeft   ook   nergens   anders   in   Europa   plaatsgehad.   Klein   detail:   in   mijn   scenario   had   de   Europese   ministerraad   aan   het   Europees   Parlement   toestemming   moeten   vragen   om   de   vredesmacht   te   mogen   sturen  –   die  bevoegdheid  heeft  het  anno  2012  niet  en  dat  is  misschien  maar  goed  ook  gelet  op  de  gevoeligheid  van  deze   materie.  Roemenië  werd  in  2005  lid  van  de  EU  en  wordt  op  dit  moment  geleid  door  een  sociaal-­‐democratische   premier.  Hoewel  de  Hongaarse  minderheid  nog  wel  eens  klaagt,  is  er  van  grote  spanningen  geen  sprake.  Zij  is   redelijk   goed   geïntegreerd   en   de   partij   die   deze   bevolkingsgroep   vertegenwoordigt   heeft   regelmatig   deel   uitgemaakt  van  de  nationale  regering.       Voorzover   er   problemen   zijn,   worden   die   veroorzaakt   door   Hongarije   met   zijn   nationalistische   en   autoritair   opererende   premier   Orbán   die   weliswaar   niet   streeft   naar   het   herstel   van   de   oude   grenzen   van   voor   de   Eerste   Wereldoorlog,   maar   wel   de   banden   met   de   nationale   Hongaarse   minderheden   in   de   buurlanden   heeft   aangehaald.   Zo   kunnen   daar   wonende   Hongaren   een   Hongaars   paspoort   aanvragen.   Dit   heeft   tot   protesten   geleid   –   in   meerdere   mate   in   Slowakije,   in   mindere   bij   de   Roemenen.   Omdat   alle   betrokken   landen   deel   uitmaken  van  de  EU  verwacht  ik  niet  dat  de  verhoudingen  in  de  regio  echt  uit   de  hand  zullen  lopen.  In  Brussel   moeten  ze  wel  samenwerken.     Het  had  overigens  niet  veel  gescheeld  of  Roemenië  was  vijf  jaar  geleden  geen  lid  geworden  van  de  EU.  Er  was   nogal  wat  discussie  over  de  vraag  of  het  land  daar  klaar  voor  was.  Ook  in  het  Europees  Parlement.  Het  had  met   name  zijn  zaken  niet  op  orde  waar  het  gaat  om  de  aanpak  van  corruptie  en  zware  criminaliteit.  De  EU  besloot   niettemin   –   uit   politieke   overwegingen   –   het   land   (en   Bulgarije)   op   te   nemen   onder   de   voorwaarde   dat   het   door  zou  gaan  met  hervormingen  gericht  op  het  versterken  van  de  rechterlijke  macht.  Het  zou  om  die  reden   nog  een  aantal  jaren  onder  het  toezicht  van  de  Europese  Commissie  staan.  De  resultaten  van  deze  procedure   zijn  echter  niet  onverdeeld  positief.  In  het  veranderde  klimaat  van  nu  –  de  EU  is  veel  strenger  geworden  –  zou   Roemenie   niet   slagen   voor   het   examen.   Met   name   op   het   punt   van   burgerlijke   vrijheden,   onafhankelijke   rechters  en  anticorruptie  heeft  Brussel  de  touwtjes  aangehaald.     De  jongste  EU  aanwinst,  Kroatië,  heeft  dat  gemerkt.  De  onderhandelingen  over  toetreding  duurden  veel  langer   dan  verwacht  omdat  de  EU  de  zekerheid  wilde  hebben  dat  het  land  echt  klaar  was  en  men  niet  meer  bereid   was  met  een  overgangsregeling  voor  de  hoofdstukken  binnenlandse  zaken  en  justitie  te  werken.  Een  kandidaat   lidstaat  moet  tegenwoordig  kunnen  aantonen  dat  hij  zijn  zaakjes  op  orde  heeft.  Kwamen  in  het  verleden  deze   gecompliceerde  hoofdstukken  op  het  eind  van  de  gesprekken  aan  bod,  in  de  toekomst  wordt  ermee  begonnen.     Onze  Roemeense  vriend  hoeft  niet  naar  Nederland  te  vluchten,  maar  of  hij  blij  is  dat  zijn  land  inmiddels  lid  is   van   de   EU,   mag   je   betwijfelen.   Wanneer   hij   naar   ons   land   wil   moet   hij   in   de   rij   staan   voor   de   paspoortcontrole   en   een   baan   mag   hij   niet   aannemen.   Veel   van   zijn   landgenoten   hebben   de   EU   de   rug   teruggekeerd   omdat   lidmaatschap   hen   geen   enkel   materieel   voordeel   heeft   opgeleverd.   Het   tegendeel   is   eerder   het   geval,   is   een   vaakgehoorde   klacht.   Belangrijke   voordelen   van   het   lidmaatschap   worden   het   land   onthouden.   Van   een   volledig   vrij   verkeer   van   werknemers   is   nog   steeds   geen   sprake   en   Roemenie   is   tot   nu   toe   buiten   de   Schengen-­‐ zone  gehouden.  Ik  durf  echter  wel  met  enige  zekerheid  te  voorspellen  dat  deze  belemmeringen  in  2030  zullen   zijn  opgeheven.     Jan  Marinus  Wiersma  was  van  1994  tot  2009  lid  van  het  Europees  Parlement  voor  de  PvdA.  Hij  is  momenteel   verbonden  als  fellow  aan  Instituut  Clingendael  en  de  Wiardi  Beckman  Stichting.  Daarnaast  is  hij  bestuurslid  van   het  WBS  Europafonds.  

40