Samenvatting perinatale zorg (cursus) Perinatale zorgverlening is gericht op het begeleiden en bewaken van de zwangerschap, baring en postpartum. Men heeft 3 verschillende soorten preventies: - primaire preventie: ziektes voorkomen bij een gezonde populatie - secundaire preventie: vindt plaats bij een doelgroep die een verhoogd risico hebben of reeds een ziekte hebben - tertiaire preventie: de ziekte is vastgesteld en er wordt geprobeerd complicaties te voorkomen. Doelstellingen: 1. bevorderen van het fysiologisch verloop van zwangerschap, baring en kraambed - informeren over normaal verloop van zws, baring en kraambed, t.a.v. lichamelijke als psychosociale aspecten - adviseren en beïnvloeden ter preventie van afwijkingen en complicaties 2. informeren over handelingen en onderzoeken 3. informeren over de organisatorische aspecten van zws, baring en kraambed Faciliterende voorlichting: informatieoverdracht of kennisvermeerdering Intentionele voorlichting: verandering in cognitie, attitude en gedrag van de ontvanger Adviserende voorlichting: sturend, maar minder dwingend dan intentionele voorlichting Intentionele voorlichting bestaat uit volgende stappen: probleemanalyse gedragsdeterminanteanalyse gedragsbeïnvloeding evaluatie Model voor gedragsverandering: aandacht begrip attitude intentie gedragsverandering gedragsbehoud Relapse prevention: wat kunnen we doen om zo’n foutje in de toekomst te voorkomen Voeding - voedingsdriehoek is het uitgangspunt voor gezonde voeding - voldoende vochtinname is belangrijk - foliumzuur wordt vernietigd tijdens het koken daarom moet men foliumzuur innemen (400 microgram per dag) van zodra de vrouw stopt met anticonceptie tot 2 maand na de datum waarop de eerste menstruatie uitbleef - verhoogde calcium en ijzerbehoefte - een te hoge inname vitamine A is schadelijk voor de foetus Net voor of tijdens het prille begin van de arbeid is een koolhydraatrijke, maar licht verteerbare voeding van belang die de barende energie geeft. Beter water met eventueel druivensuiker dan eten tijdens de arbeid. Eten tijdens de arbeid doet de kans op braken toenemen en er is gevaar voor slikpneumonie bij een eventuele spoedsectio. Doelstelling WGO: uitsluitend borstvoeding geven tot 6 maanden en gedeeltelijk tot 2 jaar. Voordelen borstvoeding: - meest natuurlijke voeding - beste voeding - op elk tijdstip de juiste voedingswaarde - licht verteerbaar - goede ontlasting - bevat antistoffen tegen infecties 1 Perinatale zorg
- goedkoop - altijd bij de hand - juiste temperatuur Liefst geen borstvoeding bij een HIV-infectie bij de moeder en bij gebruik van geneesmiddelen waarvoor geen borstvoedingsvriendelijk alternatief bestaat. Wel kunstvoeding geven bij lactose-intolerantie en na een borstoperatie (bv bij borstverkleining en het lukt niet) Het kindje liefst binnen het uur na de bevalling aanleggen. Men onderscheidt 3 fases: - de eerste voeding binnen het uur na de geboorte - eerste 3 dagen tot de melkproductie op gang komt - de volgende dagen De tepel heeft dezelfde geur als het vruchtwater. De baby mag aan de borst blijven liggen tot zijn zuigbehoefte is voldaan op voorwaarde dat de baby correct aanligt en de moeder het als aangenaam aanvaart. Colostrum zorgt voor: - verzadigd gevoel - brengt glycemie van de baby op peil - snelle lozing meconium - slijmoplossend effect Door het zuigen aan de borst en het prikkelen van de tepel is er een hoge productie van prolactine en oxytocine. Prolactine: - brengt rust bij mama - opwekken moederlijke gevoelens - stimuleert melkproductie Oxytocine: - samentrekken baarmoeder (minder bloedverlies) - toeschietreflex Indien de baby binnen het uur na de geboorte niet wil drinken, de borst na ieder uur opnieuw aanbieden. De lactatie komt op volle kracht rond de 3e tot de 5e dag. Moedermelk bevat veel water, weinig vet en weinig eiwit. Frequent kort aanleggen bevredigt de zuigbehoefte en zorgt bovendien voor veel hogere prolactinespiegels. Basis-richtlijnen: - frequent voeden (minstens 8 per 24 u, meer mag) - baby hoeft niet te wenen vooraleer hij aan de borst wordt gebracht - duur van voeding verschilt van baby tot baby - hoeveelheid moedermelk verschil met hoe oud de baby is Stuwing ontstaat dag 3-4, vaak aanleggen voorkomt en verhelpt extreme stuwing. Eventueel helpen ook warmte-compressen of een warme douche nemen. Hoe merk je nu dat de baby voldoende voeding krijgt? 6 zware luiers per 24u en gewichtsverlies tot ongeveer 7%. De menstruatie kan een half jaar of langer uitblijven, de minipil vormt meestal geen probleem tijdens het geven van borstvoeding omdat deze alleen maar progesteron bevat.
2 Perinatale zorg
Borstvoeding stoppen op een natuurlijke wijze kan men door saliethee te drinken. Bij te weinig voeding: - meer aanleggen - vaker voeden - goede aanlegtechniek - beide borsten per keer - voldoende drinken - ontspannen voeden Bij te veel voeding: - op verzoek voeden - een borst per keer - blokvoeden - eventueel melk laten wegstromen voor de voeding - liggend voeden Bij borstontsteking: - vaak voeden - warmte op de borst voor het voeden - goed aanleggen Infecties en hygiëne Toxoplasmose: - parasiet - aangeboren afwijkingen bij de foetus - in ontlasting van jonge katten en in halfrauw vlees - handschoenen aandoen bij tuinieren - groenten goed wassen - geen rauw vlees of niet goed doorbakken vlees te eten - kattenbak niet zelf verschonen Listeriose monocytogenes: - bacterie - zit in rauwe melk en in rauwe spijzen - producten die te lang bewaard worden - bacterie is niet bestand tegen verhitting, dus voedsel goed doorbakken of koken Standaard bloedonderzoeken naar infecties: - syfilis of lues (treponema pallidum): geslachtsziekte die in de 2e helft van de zws aangeboren afwijkingen bij de foetus kan veroorzaken. - Hepatitis B: virus dat tijdens de baring kind kan besmetten. Tot twee uur postpartum moet het kind gevaccineerd worden - HIV - CMV Er wordt daarnaast ook gekeken naar bloedgroep, rhesusfactor en irregulaire erythrocytenantistoffen (IEA). Er is ook een mogelijkheid om rubella op te sporen. Rubella wordt veroorzaakt door een virus en kan tijdens de zws aangeboren afwijkingen bij het kind teweegbrengen. Indien er geen of onvoldoende antistoffen aanwezig zijn, kan na de zws vaccinatie plaatsvinden.
3 Perinatale zorg
Rond week 36-37 komt nog een andere infectie aanbod: herpes simplex type 1 (koortslip). Herpes labialis kan levensgevaarlijk zijn voor de baby. Hij kan herpes neonatorum veroorzaken bij de pasgeborene. HSV 1 kan via gelaat, tepel, via de handen en kledij worden overgebracht maar ook via besmette instrumenten, kleding, handschoenen enz. Tijdens de zws en lactatie mag men Zovirax ® gebruiken om te genezing te bespoedigen. Intoxicaties - Alcohol: regelmatig gebruik vanaf 2 eenheden of meer per dag hebben aangetoond dat ze schade aanbrengen aan de foetus. In het derde trimester is de schadelijkheid groot! - Roken: roken vergroot de kans op longafwijkingen, wiegendood, congenitale afwijkingen, MIU, perinatale sterfte,.. - Softdrugs - Harddrugs: duidelijk schadelijk! Drugs zoals XTC zijn verantwoordelijk voor 02-gebrek tijdens de zws - Schadelijke stoffen en straling: geen RX-stralen voor medische beeldvorming tijdens de zws. Bij vroege zws meldt je dit ook aan je tandarts. - Geluid: in het derde trimester is er gehoorbeschadiging mogelijk - Trillingen: het rijden met een vrachtwagen of landbouwwerktuigen is mogelijk ook schadelijk Geneesmiddelen Hieronder geneesmiddelen die een schadelijke invloed op het kind en afwijkingen kunnen veroorzaken: - thalidomide (Softenon ®) - cytostatica - cumarinederivaten (anti-stollingsmiddelen) - bepaalde hormoonpreparaten (androgenen of progestagenen met androgeen effect) - sommige antibiotica vooral in laatste maanden van de zws - sulfapreparaten (einde zws) In de eerste drie maanden kan medicatie de ontwikkeling van de organen ernstig verstoren. Acetylsalicylzuur (aspirine ®) kan bijvoorbeeld bloedingen veroorzaken. Röntgenstralen kunnen schadelijk zijn, vooral tijdens het eerste trimester. Het ongeboren kind is in de eerste levensweken het meest kwetsbaar voor medicatie. Vaccineren mag tijdens de zws maar liefst vooraleer zwanger te worden. Reizen Het is wettelijk verplicht om als zwangere een driepuntsgordel te dragen. Je kunt wel een vrijstelling bekomen door de arts een medisch attest te doen invullen en deze dan opsturen naar het ministerie van verkeer en infrastructuur. Wel is het zo dat tijdens de zws het reactievermogen minder kan worden. Om met het vliegtuig te reizen heb je een attest nodig van de arts. Vliegtuigmaatschappijen bepalen zelf wanneer ze zwangeren niet meer toelaten, meestal is dit bij 34 weken.
4 Perinatale zorg
Wanneer een zwangere naar een minder hygiënisch land reist, dient ze ervoor te zorgen dat de voeding hygiënisch is en vermijdt ze liever het zwemmen in stilstaand water. Ook is af te raden langdurig op grote hoogte te verblijven (>2150m) Seksualiteit en anticonceptie Doel voorlichting: - informeren over verschillende mogelijkheden m.b.t. anticonceptie en SOA-preventie bij jongeren en in het kader van familyplanning - informeren over seksualiteit tijdens de zws en na de baring en daarmee het wegnemen van eventuele ongerustheid bij de cliënte en haar partner - informeren over de verschillende mogelijkheden m.b.t. anticonceptie na de bevalling indien gewenst Seks in de zwangerschap is gewoon toegestaan. Wel niet bij bloedverlies, gebroken vliezen of risico op vroeggeboorte. Orgasme kan een harde buik geven. Sommige paren hebben minder seks door: klachten, angst voor een miskraam of de afkeer van de man. Coïtus wordt afgeraden de eerste 2 weken na de bevalling. Borstvoeding maakt de vagina droog met als mogelijk gevolg een pijnlijke coïtus. Dyspareunie: pijn tijdens het vrijen Anticonceptie Ongeveer 1 keer per menstruatiecyclus heeft een vrouw een eisprong. Een cyclus start op de eerste dag van de menstruatie en eindigt op de laatste dag voor de volgende menstruatie. Een eicel kan 24u leven en zaadcellen 5 dagen. Vrouwen zijn het meest vruchtbaar rond de periode van de eisprong. De dag van de eisprong en vijf dagen ervoor kan men zwanger geraken. De pearl-index geeft het aantal vrouwen per 100 vrouwen weer dat toch zwanger wordt bij het toepassen van een bepaalde anticonceptiemethode gedurende 1 jaar. Prikpil, minipil en implantaat progesteron Combinatiepil, anticonceptiering en anticonceptiepleister progesteron en oestrogeen Bij sterilisatie bij de man of de vrouw is het van belang dat het koppel beseft dat deze methode permanent en onomkeerbaar is Bij vrouwen die geen borstvoeding geven komt de menstruatie gemiddeld 40-50 dagen postpartum terug, met een spreiding van 20 tot 120 dagen. De eerst ovulatie bij deze vrouwen wordt beschreven na 25 dagen. Bij borstvoeding na 10-12 maanden postpartum. De borstvoeding stimuleert namelijk de productie van prolactine, een hormoon dat de eisprong verhindert. Bij mensen die borstvoeding geven is er rond de 56e dag postpartum een korte periode van bloedverlies. De eerste ovulatie is gemiddeld 30-40 weken na de partus. Na een miskraam of abortus kan de vruchtbaarheid al terug optreden na 2 weken. Zwangerschap kan optreden vóór de eerste menstruatie. Vrouwen die borstvoeding geven kunnen veilig gebruik maken van alle niet-hormonale methodes: - geen interactie met de borstvoeding - geen effect op de kwaliteit of de kwantiteit van de melk - geen effect op de groei en ontwikkeling van het kind 5 Perinatale zorg
