S A M E N VAT T I N G J A A RV E R S L A G 2 0 1 1
I N T E G R AT E D D I M E N S I O N S
I N T E G R AT E D D I M E N S I O N S Imtech: 6 letters, 3 technologische kerncompetenties
opleidingsniveau of positie – kan vanuit zijn of haar
(elektrotechniek, ICT en werktuigbouw), opbrengsten van
professionaliteit meer dan gemiddeld bijdragen aan ons
meer dan 5 miljard euro, meer dan 27.000 medewerkers,
succes: ‘intrapreneurship’ dus.
23.000 klanten, een beurswaarde van circa 2 miljard euro en een ambitieuze groeistrategie met opbrengsten van
We geloven in onze integrale en veelal ‘groene’ techno-
ruim 8 miljard euro in 2015.
logische aanpak. Samen geloven we in de toegevoegde waarde van technologie en creëren we duurzame waarde,
Het succes van Imtech is gebaseerd op ‘entrepreneurship’
voor de samenleving en al onze stakeholders. Dimensies
pur sang. Het Imtech-adagium luidt niet voor niets
die om een integrale aanpak vragen zijn hierbij onder
‘ondernemen is denken, durven, doen’, dicht bij onze
meer onze groeistrategie 2015, leiderschap, klant- en
klanten. De ‘founding fathers’ van Imtech waren meer
medewerkerstevredenheid, innovatie, technologische
dan 150 jaar geleden visionaire ondernemers die
integratie, GreenTech (‘groene’ technologie en
begrepen dat technologie het verschil maakt. Anno nu
duurzaamheid), MVO (Maatschappelijk Verantwoord
is Imtech een krachtige Europese technische dienst-
Ondernemen), governance en risk management.
verlener met sterke marktposities en in toenemende mate internationale activiteiten.
Dit jaar werd aan Imtech het predicaat ‘Koninklijk’ toegekend, een nieuwe dimensie. Royal Imtech
Imtech is tegelijkertijd een mensenorganisatie die
symboliseert het respect, waardering en vertrouwen van
zich kenmerkt door een sterk decentrale en
klanten, medewerkers, aandeelhouders, financiers,
ondernemingsgerichte opbouw, opnieuw dicht bij onze
zakenpartners en iedereen met wie we samenwerken.
klanten. Elke medewerker – ongeacht achtergrond,
Imtech: technology that improves society, Shared Success.
Tot de integrale Imtech-benadering hoort natuurlijk ook digitale communicatie, scan deze QR-code!*
*
www.imtech.eu/qr-code
Film Imtech in 2011
2 3 3 4 6 8 10 12 14 16
Kernpunten 2011 Profiel Missie en toegevoegde waarde Imtechs KPI’s Kerncijfers Het Imtech-aandeel Imtech-competentiepiramide Organisatie, markten en competenties Voorwoord Raad van Bestuur Voortgang strategie 2015
18 26
Bericht Raad van Commissarissen Functieoverzicht Raad van Commissarissen en Raad van Bestuur
28 29 43 44 48 52 56 60 68 74 78
Verslag Raad van Bestuur Opnieuw uitstekende jaarcijfers Vooruitzichten 2012 Benelux Duitsland & Oost-Europa UK, Ierland & Spanje Nordic ICT, Traffic & Marine Risk Management Human Resources Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)
90 90 91 92 94 96
Jaarrekening Geconsolideerde winst- en verliesrekening Geconsolideerd overzicht van de gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten Geconsolideerde balans Geconsolideerd mutatieoverzicht van het eigen vermogen Geconsolideerd kasstroomoverzicht
De hoofdstaten in deze samenvatting van het jaarverslag 2011 zijn ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening 2011 van Imtech N.V. Deze jaarrekening is goedgekeurd voor publicatie. Deze jaarrekening is nog niet openbaar gemaakt volgens de wet en dient nog te worden vastgesteld door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. KPMG Accountants N.V. heeft een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt bij deze jaarrekening. Een samenvatting van het jaarverslag 2011 is ook beschikbaar in het Engels. Een volledige, digitale Engelse versie van het jaarverslag 2011 is beschikbaar op onze website www.imtech.eu.
1
2
■
Uitstekende jaarcijfers 2011, ondanks uitdagende marktomstandigheden in een aantal landen en markten: ■ EBITA: 288,4 miljoen euro, + 11% (autonoom: + 5%); ■ Opbrengsten: 5.114 miljoen euro, + 14% (autonoom: 5%); ■ Operationele EBITA-marge: 6,1%; ■ Nettowinst: 150,4 miljoen euro, + 7%; ■ Winst per aandeel*: 2,05 euro, + 3%; ■ Voorgesteld dividend per gewoon aandeel: 0,70 euro, + 8%.
■
Succesvol overnamebeleid met 15 acquisities die goed passen binnen de groeistrategie 2015 en geïntegreerd binnen het Imtech-portfolio niet alleen zelf extra groeien, maar ook zorgdragen voor verdere autonome groei van het bestaande portfolio, waaronder: Inviron en Smith Group in de UK, alsmede Qbranch en Sydtotal in Zweden en Groupe Techsol Marine in Canada. Ook is een basispositie in de snelgroeiende ICT-markt in Zuidoost Azië tot stand gebracht via verwerving van de resterende aandelen in een deelneming.
■
Aandeel GreenTech neemt toe tot circa 30% opbrengsten (2010: circa 25%).
■
Bevestiging groeistrategie 2015: opbrengsten 8 miljard euro met een operationele EBITA-marge tussen 6% en 7%.
■
Orderportefeuille ultimo 2011 neemt met 12% toe tot ruim 5.811 miljoen euro, een goede uitgangspositie voor 2012.
■
Vooruitzichten 2012: verdere toename van de EBITA door autonome groei en acquisities.
*
Winst per aandeel vóór amortisatie en bijzondere waardevermindering van immateriële activa.
■
Imtech N.V. is een Europese technische dienstverlener op het gebied van elektrotechniek, ICT en werktuigbouw. Met ruim 27.400 medewerkers realiseert Imtech opbrengsten van ruim 5,1 miljard euro op jaarbasis.
■
Imtech is in staat om de technologieën elektrotechniek, ICT (informatie- en communicatietechnologie) en werktuigbouw over de volle breedte en diepte van het technologisch spectrum te bundelen tot integrale en multidisciplinaire totaaloplossingen. Dit leidt tot onderscheidend vermogen en maakt waardecreatie mogelijk.
■
Imtech heeft sterke posities in de markten van gebouwen en industrie in Nederland, België, Luxemburg, Duitsland, Oostenrijk, Oost-Europa, Zweden, Noorwegen, Finland, de UK, Ierland en Spanje, evenals op de Europese markten van ICT en Traffic en in de mondiale maritieme markt. Imtech bedient circa 23.000 klanten.
■
Imtech is een van de sterkste spelers op de markt van GreenTech (‘groene’ technologie en duurzaamheid) in Europa. Circa 30% van de totale opbrengsten is uit dit segment afkomstig. Imtech voert ook een actief beleid op het gebied van MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen).
■
De aandelen Imtech zijn genoteerd aan NYSE Euronext in Amsterdam, waar Imtech is opgenomen in de Midkap-Index. Het aandeel Imtech is tevens opgenomen in de Dow Jones STOXX 600 index.
■
In 2011 is aan Imtech het predicaat ‘Koninklijk’ toegekend.
■
Technology that improves society Technologie is niet meer uit onze samenleving weg te denken. Technologie biedt oplossingen voor wezenlijke maatschappelijke vraagstukken op het gebied van energie, milieu, fijnstof en water. Maar technologie draagt ook bij aan het verbeteren van de mobiliteit, een betere zorg, het onderwijs, op het gebied van veiligheid, in researchlaboratoria en onderzoekscentra, in de farmacie, bij de ontwikkeling van schone en veilige auto’s en in de markt van voedselproductie. Imtech is actief over de volle breedte van de maatschappij en ontwikkelt integrale technologische oplossingen die bijdragen aan een duurzame, leefbare samenleving. Daarmee is Imtech onderscheidend actief op het gebied van MVO, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.
■
Technology that improves business Weten wat de klant wil én wat de klanten van de klant willen. Dat vormt voor Imtech dé sleutel tot succes. Daarom is Imtech ook decentraal georganiseerd, dicht bij haar klanten. Imtech realiseert meerwaarde voor deze klanten door grondige kennis van hun primaire en secundaire processen en een diepgaand inzicht in de markten waarin deze acteren. Klanten kunnen zich volledig op hun core business richten, Imtech neemt de complete (resultaat)verantwoordelijkheid voor de technologische infrastructuur en garandeert de technologische performance gedurende de totale exploitatiefase. Zo leiden samenwerking en procesinnovatie tot waardecreatie en optimale ‘total cost of ownership’.
■
Technology that works Vóór alles moeten technologische oplossingen natuurlijk werken en meetbaar resultaat opleveren. Onze kennis gaat terug tot meer dan 150 jaar. Als technologische ‘frontrunner’ hebben we aan de vooravond gestaan van vele innovaties, zoals decentrale energiecentrales, energiebesparing en platformautomatisering in de scheepvaart. Ruim 27.400 Imtech-professionals zijn hier actief mee bezig. Altijd met ‘drive’ en oprechte aandacht voor de klant. En met ultieme passie voor technologie. Vaak ook onopgemerkt, want het mooie van goed werkende technologische oplossingen is immers dat deze vanzelfsprekend zijn.
3
Mensen
EBITA
90,0
350
87,5
88,0 86,0
280
85,9 85,0
85,3
84,3
84,0
288,4
197,2 156,5
2011
2010
2009
2008
Retentie: >85%
2007
2011
2010
2009
2008
70 0
Retentie (%)
EBITA (in miljoen euro)
EBITA: 288,4 miljoen euro
Gepassioneerde medewerkers vormen immers de kracht van het ‘mensenbedrijf’ Imtech. Onze medewerkers vormen de belangrijkste ‘asset’. Voor het realiseren van de strategische groeidoelstellingen heeft Imtech goed geschoold, professioneel (voornamelijk technisch) personeel met visie en ‘drive’ nodig. Op elk niveau in de organisatie. Retentie, behoud van mensen, staat centraal in de HR-strategie. Medewerkersbetrokkenheid en -tevredenheid zijn belangrijke strategische HR-pijlers. Imtech wil zich ontwikkelen tot ‘employer of choice’.
De EBITA, het bedrijfsresultaat vóór amortisatie en bijzondere waardevermindering van immateriële activa, is het centrale winstbegrip binnen Imtech. Aanhoudende en toenemende vraag naar technologie, het onderscheidende profiel van Imtech (combinatie van elektrotechniek, ICT en werktuigbouw) én de heldere Imtech-strategie maken het mogelijk de winstgevendheid bovengemiddeld te laten groeien.
Doelstelling Imtech streeft naar een retentie van minimaal 85% voor haar personeelsomvang.
Doelstelling 2012 Verdere toename van de EBITA door autonome groei en acquisities.
Opbrengsten
Operationele EBITA-marge
3.600
3.859
4.323
4.481
5,1
5,8
6,2
6,1
4,0
Imtech is in en buiten Europa, alsmede op de mondiale maritieme markt één van de grootste onafhankelijke technische dienstverleners met een volledige focus op technische dienstverlening door de combinatie van elektrotechniek, ICT en werktuigbouw. Continue groei van de activiteiten (14% ten opzichte van 2010) leidt tot continuïteit voor klanten en beleggers, alsmede ontplooiingsmogelijkheden voor medewerkers. Dit biedt vertrouwen, schept kansen, maakt Imtech tot een stabiele en betrouwbare samenwerkingspartner en geeft goede mogelijkheden tot verdere toename van de beurswaarde. Doelstelling 2015 Een opbrengstenniveau van 8 miljard euro.
2009
Opbrengsten: ruim 5,1 miljard euro
2,0
2008
Opbrengsten (in miljoen euro)
3,0
2007
2011
2010
2009
2008
2007
0
5,5
5,0
3.346
2.400 1.200
6,0
2011
5.114
4.800
2010
6.000
4
259,3
140
2007
82,0
210
235,9
Operationele EBITA-marge: 6,1% De operationele EBITA-marge geeft een indicatie van de winstgevendheid. Tevens vormt dit een afspiegeling van de continue aandacht voor het bieden van een steeds hogere toegevoegde waarde aan onze klanten. Deze marge is gebaseerd op het bedrijfsresultaat vóór amortisatie en bijzondere waardevermindering van immateriële activa en vóór aftrek van groepsmanagementkosten. De lange termijn doelstelling in 2015 is een operationele EBITA-marge tussen 6% en 7%. Een operationele EBITA-marge van 6,1% komt binnen deze strategische bandbreedte uit. Doelstelling 2015 Een operationele EBITA-marge tussen 6% en 7%.
Orderportefeuille
Schuldratio 5.811
6.000 4.800
4.514
4.748
5.204
2,0
1,6
3.815
3.600
1,2
2.400
0,8
1,8
1,7
1,6
1,4
0,8
Een sterke balans is voor Imtech van belang, zowel met het oog op toekomstige acquisities als voor het verwerven van nieuwe projecten en lange termijn onderhoudscontracten. Een solide financiële positie maakt continuïteit en strategische groei mogelijk, zowel commercieel naar onze klanten als op de arbeids- en kapitaalmarkt. De schuldratio, die gelijk is aan de gemiddelde nettorentedragende schuld gedeeld door de EBITDA, komt uit op 1,8 (2010: 1,4).
Doelstelling Verdere groei van de orderportefeuille door autonome groei en acquisities.
Doelstelling Een schuldratio tussen de 1,0 en 2,5.
Werkkapitaal
Carbonfootprint 6,9
4,5
125
5,6
6,0
4,7
106
75 50
2011
Doelstelling Het werkkapitaal als percentage van de opbrengsten tussen 6 en 6,5%.
2010
Als projectgedreven onderneming vormt het werkkapitaal voor Imtech een belangrijk element binnen het balanstotaal. Continue aandacht voor werkkapitaalbeheersing is dan ook essentieel. Dit maakt autonoom middelen vrij voor verdere groei van de onderneming. De werkkapitaalratio van 5,6% in 2011 (2010: 6,9%) ligt ruim onder de strategische doelstelling.
2009
Werkkapitaal: 5,6% van de opbrengsten
0,0
2008
Werkkapitaal (als percentage van de opbrengsten)
25
2007
2011
2010
2009
2008
2007
0,0
99
100
4,6
3,3
3,0 1,5
2011
Schuldratio
Schuldratio: 1,8 in 2010
De orderportefeuille is een belangrijke indicator voor toekomstige ontwikkeling van de opbrengsten en winstgevendheid van de onderneming. Gezonde groei (12% in 2011, ruim 600 miljoen euro) van de orderportefeuille geeft vertrouwen in de toekomst.
7,5
2010
2009
Orderportefeuille: ruim 5,8 miljard euro
2008
0,4 0
Orderportefeuille (in miljoen euro)
2007
2011
2010
2009
2008
0
2007
1.200
Carbonfootprint
Carbonfootprint: 106 kiloton CO2 Met de top-5 van ‘groene’ in 2011 opgeleverde projecten, bespaart Imtech voor haar klanten ruim 63 kiloton CO2. Imtechs eigen carbonfootprint in 2011 is voornamelijk door acquisities gestegen tot 106 kiloton CO2, die overigens hoofdzakelijk (meer dan 80%) wordt veroorzaakt door het wagenpark. Het beleid is gericht op reductie van de carbonfootprint.
Doelstelling 2015 Verlaging van de carbonfootprint per kilometer in 2015 met 15% ten opzichte van 2010.
5
Opbrengsten per marktsegment Marine 10%
Opbrengsten per activiteit Maintenance, Services & Management 19%
Private gebouwen 29%
Traffic & Infra 12%
Overige 5%
Implementatie 69% Industry 27%
Ontwerp, Engineering & Consultancy 7%
Publieke gebouwen 13% Specials 3%
Care & Cure 6%
Opbrengsten per technologie Overige 3%
Opbrengsten per cluster ICT, Traffic & Marine 23%
ICT 14%
Nordic 14%
Operationele EBITA per cluster Benelux 9%
ICT, Traffic & Marine 24%
Aantal medewerkers per land Nederland 25%
Zweden 17%
6
Duitsland 20% UK 11%
Nederland 23%
Zweden 12% Spanje 4% UK 11%
UK, Ierland & Spanje 11%
Overige landen 20%
Opbrengsten per land Overige landen 17%
Duitsland & Oost-Europa 41%
Nordic 15%
Duitsland & Oost-Europa 30%
UK, Ierland & Spanje 13%
Werktuigbouw 42%
Spanje 7%
Benelux 20%
Elektrotechniek 41%
Duitsland 33%
Aandeel van GreenTech in totale opbrengsten 30%
In miljoenen euro’s, tenzij anders aangegeven
2011
2010
2009
2008
2007
Resultaten Opbrengsten EBITA EBIT Nettowinst Operationele EBITA-marge1 EBITA-marge Kasstroom Orderportefeuille
5.114 288,4 259,4 150,4 6,1% 5,6% 215 5.811
4.481 259,3 234,2 140,4 6,2% 5,8% 198 5.204
4.323 235,9 213,0 126,2 5,8% 5,5% 180 4.748
3.859 197,2 183,8 113,3 5,5% 5,1% 156 4.514
3.346 156,5 147,3 91,9 5,1% 4,7% 125 3.815
3.719
3.046
2.584
2.473
1.891
926 517 289 0,25 7,6 1,8
812 431 310 0,27 7,6 1,4
498 420 197 0,19 7,3 1,7
396 445 180 0,16 7,7 1,6
367 92 109 0,20 8,3 0,8
27.412 3,3% 2,9%
25.075 3,7% 3,4%
22.955 3,7% 2,3%
22,510 3,7% 1,6%
18,231 4,0% 2,2%
30% 106
25% 99
25% –
25% –
25% –
Balans Balanstotaal Eigen vermogen toe te rekenen aan aandeelhouders van Imtech N.V. Netto rentedragende schuld2 Werkkapitaal (exclusief geldmiddelen) Solvabiliteit Rentedekking3 Gemiddelde netto rentedragende schuld/EBITDA Human Resoures Aantal werknemers per 31 december Gemiddeld ziekteverzuim per werknemer Trainingskosten (als % van de loonkosten) Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen GreenTech als % van opbrengsten CO2-emissie in kiloton
1 2 3
Vóór kosten groepsbeheer. Conform definitie convenanten. Op basis van rentebaten en rentelasten van de rentedragende schuld.
7
De ontwikkeling van het Imtech-aandeel is als volgt: In euro tenzij anders aangegeven Hoogste koers Laagste koers Slotkoers ultimo boekjaar
2011 28,475 15,600 20,015
2010 28,390 18,530 28,390
2009 19,180 9,410 18,835
Winst per aandeel* Dividend per aandeel Eigen vermogen per aandeel**
2,05 0,70 10,53
2,00 0,65 9,30
1,92 0,64 6,35
Koers-winstverhouding ultimo boekjaar Dividendrendement op slotkoers
9,8 3,5%
14,2 2,3%
9,8 3,4%
92.746.782 87.943.977 87.493.069
91.573.840 87.373.851 82.644.290
82.087.483 78.376.728 77.776.359
Aantal geplaatste aandelen Aantal uitstaande aandelen ultimo boekjaar Gemiddeld aantal uitstaande aandelen Marktkapitalisatie ultimo boekjaar * **
Doelstelling Investor Relations Het doel van Imtech’s Investor Relations is om de beleggingswereld een optimaal inzicht te geven in de strategie, het businessmodel, de concurrentiepositie, de financiële positie en de performance van Imtech. Met deze informatie kan de beleggingswereld een goede en realistische inschatting maken van het waardepotentieel van het aandeel Imtech.
599 441 321
2011
2010
Imtech kenmerkt zich door een proactief IR-beleid, dat tot uitdrukking komt in een toenemende belangstelling onder beleggers.
Toenemende belangstelling beleggers (aantal ontmoetingen)
2009
Om deze doelstelling binnen de geldende regelgeving te realiseren, stelt Imtech alle relevante en belangrijke informatie beschikbaar in jaarverslagen, halfjaarberichten, trading updates, persberichten, presentaties aan beleggers en analisten en op de website www.imtech.eu/investors.
8
1.856.326.842 2.599.781.318 1.546.117.742
Vóór amortisatie en bijzondere waardevermindering van immateriële activa op basis van het gemiddeld aantal uitstaande aandelen. Op basis van het aantal uitstaande aandelen per 31 december.
Aandeelhoudersspreiding Imtech heeft een goed gespreid bestand van institutionele aandeelhouders die gezamenlijk 73% van de aandelen bezitten. Daarnaast is 19% van de aandelen in bezit van particuliere beleggers, voornamelijk in Nederland en België. Circa 5% van de aandelen is in handen van de onderneming (ter afdekking van haar verplichtingen onder de aandelen- en optieregelingen) en van 3% van de aandelen is onbekend wie de eigenaar is.
De grootaandeelhouders van Imtech (per 31 december 2011) zijn Ameriprise Financial (5,9%), Delta Lloyd (5,8%), ING Groep (5,2%) en Delta Deelneming Fonds (5,1%).
Toenemende verhandelbaarheid aandeel (per dag in 1.000 euro via NYSE Euronext Amsterdam) 11.550
Brede spreiding aandeelhouders (institutionele beleggers)
9.852
5.838
2011
Nederland 36%
2010
2009
Duitsland 9% UK 11% Rest van Europa 14%
Verenigde Staten 15%
Frankrijk 15%
Imtech op de beurs Imtech is genoteerd aan NYSE Euronext in Amsterdam en is opgenomen in de AMX-index. Tevens is Imtech opgenomen in de Dow Jones Stoxx 600.
Hoewel de verhandelbaarheid van het aandeel Imtech op NYSE Euronext de afgelopen jaren is toegenomen, vloeit steeds meer volume naar andere handelsplatformen zoals Chi-X, Turquoise en Bats Europe. In 2011 werd nog slechts 73% via NYSE Euronext verhandeld (2010: 80% en 2009: 91%). Dividend Aan de aandeelhouders wordt jaarlijks 40% van het nettoresultaat exclusief bijzondere posten als dividend uitgekeerd. Sinds 2009 bestaat de mogelijkheid van keuzedividend. In 2011 heeft 54% gekozen voor dividenduitkering in aandelen. Daarvoor zijn 1.172.942 aandelen uitgegeven.
Koersverloop 2009 – 2011 (in euro) 30 24 18 12
Over het boekjaar 2011 wordt voorgesteld om een dividend van 0,70 euro per aandeel uit te keren.
6 0
januari 2009 Imtech
juni 2009
januari 2010 AMX
juni 2010
januari 2011
juni 2011
dec 2011
Stoxx 600
Naast de handel in aandelen is er de mogelijkheid om in opties op het aandeel te handelen via NYSE Euronext Amsterdam. Het gemiddeld verhandelde optievolume per dag is in 2011 met 9% toegenomen tot 1.843 contracten. Het gemiddeld aantal openstaande optiecontracten per dag is in 2011 met 14% gestegen tot 46.502 contracten. De introductie van de opties op het aandeel Imtech heeft mede bijgedragen aan een verdere verbetering van de verhandelbaarheid van het aandeel.
Financiële kalender 4 april 2012 24 april 2012 31 juli 2012 30 oktober 2012 5 februari 2013 3 april 2013
Aandeelhoudersvergadering Trading update eerste kwartaal 2012 Halfjaarcijfers 2012 Trading update derde kwartaal 2012 Jaarcijfers 2012 Aandeelhoudersvergadering
De volledige en actuele financiële agenda staat op www.imtech.eu/investors.
9
ELECTRICAL
ICT
MECHANICAL
ADDED VALUE DESIGN ENGINEERING
10
MAINTENANCE MANAGEMENT MAINTENANCE SERVICES
IMPLEMENTATION
BUILDINGS
CONSULTANCY
INDUSTRY
TRAFFIC & INFRA
MARINE
Bij elektrotechniek (electrical) gaat het om het complete gamma aan elektrotechnische oplossingen in elke schaalgrootte, bijvoorbeeld: laag-, middenen hoog-spanning, energiedistributie, meet- en regeltechniek, instrumentatie, infratechniek, elektrische voortstuwing, integrale veiligheid, gebouwbeheersing, toegangstechnologie, systeemtechnologie, (dynamisch) verkeersmanagement en -systemen en vermogenselektronica. Bij ICT gaat het om het complete ICT-traject, software en hardware, onder andere: business intelligence, besturingstechnologie, cloud-based computing, platformautomatisering, data- en telecommunicatie, data modelling, datacenters, collaboration, ERP-software, ICT-infrastructuren, intelligente transportsystemen, storage, (telecom)netwerken, servertechnologie, virtualisatie, infra-automatisering, route-informatiesystemen, internet en intranetapplicaties, logistieke automatisering, managed IT services, SAP-software, technische automatisering, navigatie- en communicatietechnologie, robotisering, satellietcommunicatie, simulatie. Bij werktuigbouw (mechanical) gaat het om het complete scala aan lucht-, klimaat- en energieoplossingen, onder meer HVAC (Heating, Ventilation en Air Conditioning), koude- en warmteopslag, cleanroomtechnologie, energie-management, energy contracting, energie-techniek, ontvochtigingstechnologie, verbrandingstechnologie, warmtetechnologie, sprinklertechnologie, piping, procestechnologie, brandblustechnologie en werktuigbouwkundige (proces) installaties.
Buildings: alle soorten gebouwen, bijvoorbeeld: datacenters, distributiecentra, kantoren, overheidsgebouwen, laboratoria, luchthavens, musea, parkeergarages, penitentiaire inrichtingen, leisure-centra, stadions, stations, universiteiten en (hoge)scholen, winkelcentra, ziekenhuizen en zorginstellingen. Industry: een concentratie op energiecentrales, de auto-industrie, chemie en petrochemie, energie- en milieumarkt, farmacie, machinebouw, olie & gas, veevoederindustrie, vliegtuigindustrie, voedings- en genotmiddelenindustrie. Traffic & Infra: het meten, analyseren en bevorderen van verkeersstromen, (dynamisch) verkeersmanagement (op de weg en op het water) en verkeersinfrastructuur, verkeersveiligheid, luchthaveninfrastructuur, openbaar vervoer, parkeersystemen, rail (spoor, tram en metro), tunnels, bruggen en sluizen, transport- en distributienetten, (openbare) verlichting, (afval)waterzuivering en -management, drinkwater. Marine: luxe (mega)jachten, marineschepen (logistieke ondersteuningsschepen, fregatten, korvetten, patrouillevaartuigen en onderzeeboten), speciale schepen (bagger-, offshore support-, hef- en werkschepen en FPSO’s – ‘Floating, Production, Storage & Offloading’ schepen), offshoreplatforms, vrachtschepen (containerschepen, bulkcarriers en andere vrachtschepen), passagiersschepen en binnenvaartschepen.
11
Imtech Infra B.V. Imtech Infra Nederland Imtech Infratechniek Asset Rail B.V. (40%) Imtech Belgium N.V. Imtech Belgium N.V. Imtech Maintenance Van Looy Group N.V. Imtech Luxemburg Paul Wagner et Fils S.A. (90%) Duitsland & Oost-Europa Imtech Deutschland Imtech Deutschland GmbH & Co. KG Imtech Contracting GmbH Kraftwerks- und Energietechnik Umweltsimulation und Prüfstandtechnik Forschung und Entwicklung Reinraum- und Medientechnik Imtech Brandschütz GmbH Con Tech GmbH Real Estate Management Imtech Polska Sp. z.o.o. (Polen)
12
UK, Ierland & Spanje Imtech UK Ltd. Imtech Technical Services Ltd. (UK) Imtech Meica Ltd. Imtech G&H Ltd. Imtech Aqua Group Ltd. Imtech Suir (Ierland) Imtech Process Ltd. Inviron Ltd. Smith Group UK Ltd. Imtech Spain S.L. Imtech Spain Buildings Imtech Spain Industry Nordic Imtech Nordic AB NVS Installation AB (Zweden) NVS AS (Noorwegen) LVI-Helin Oy (Finland) Närkes Elektriska AB (NEA) Sydtotal AB Elajo Invest AB (37,6%)
Werktuigbouw
Elektrotechniek
Marine
Traffic & Infra
Industry
Buildings
Imtech KTS-CZ s.r.o. (Tsjechië) Imtech Russland AG (Rusland) S.C. Arconi Grup S.A. (Roemenië) Imtech Austria Anlagentechnik GmbH Imtech Hungary KFT (Hongarije)
ICT
Competenties
Markten
Werktuigbouw
Elektrotechniek
Marine
Traffic & Infra
Industry
Buildings
Benelux Imtech Nederland B.V. Imtech Building Services B.V. Imtech Industrial Services B.V. Imtech Contracting Ventilex B.V. Imtech Special Market Solutions
ICT
Competenties
Markten
Werktuigbouw
Elektrotechniek
Marine
Traffic & Infra
Industry
Buildings
ICT
Competenties
Markten
Werktuigbouw
Elektrotechniek
Marine
Traffic & Infra
Industry
Buildings
ICT, Traffic & Marine Imtech ICT Imtech ICT Business Solutions B.V. Imtech ICT Nederland B.V. Imtech ICT Management & Consultancy B.V. Imtech ICT Integrated Solutions & Services Imtech ICT Communication Solutions B.V. Imtech ICT Performance Solutions B.V. Fritz & Macziol GmbH Infoma Software Consulting GmbH Fritz & Macziol (Schweiz) A.G. F&M Asia Pte. Ltd. Imtech ICT UK Ltd. Imtech ICT Belgium Imtech ICT Austria GmbH Qbranche AB
ICT
Competenties
Markten
Imtech Marine B.V. Imtech Marine B.V. Elkon Elektrik Sanayi Ve Ticaret AS Koninklijke Dirkzwager B.V. (54%) IHC Systems B.V. (50%) Radio Holland Group B.V. Van Berge Henegouwen B.V. Free Technics B.V. Groupe Techsol Marine Inc.
Imtech Traffic Peek Traffic Ltd. (UK) Peek Traffic B.V. Peek Traffic Sp. z.o.o. (Polen) Peek Promet d.o.o. (Kroatië) Peek Traffic Sweden AB Peek Traffic Finland Oy (YSP Y) WPS Parking Systems
Elektrotechniek ICT Werktuigbouw Buildings Industry Traffic & Infra Marine
Een volledige lijst van werkmaatschappijen van Imtech N.V. is verkrijgbaar bij de Kamer van Koophandel Rotterdam.
13
UITSTEKEND 2011, VERTROUWEN IN 2012, AANTREKKELIJKE ACQUISITIES EN GOED OP KOERS MET GROEISTRATEGIE 2015 Imtech heeft in 2011, ondanks uitdagende economische omstandigheden in een aantal landen en markten, wederom een goede prestatie geleverd. De EBITA, opbrengsten en orderportefeuille kenmerken zich alle door groei, zowel autonoom als door acquisities. Vanaf 1993 – het jaar waarin het huidige Imtech door bundeling van diverse bedrijven formeel het licht zag – is sprake van structurele groei. Imtech heeft bewezen deze groei in ‘crisisjaren’ te kunnen continueren en heeft ook voor de toekomst het vizier gericht op verdere groei. Onze groeidoelstelling voor 2015 bedraagt 8 miljard euro opbrengsten (2011: 5,1 miljard euro), hetgeen iets zegt over onze ambitie. Met de voortgang hiervan liggen we goed op koers. We hebben vertrouwen in 2012 en de jaren daarna. Prima 2011 De EBITA neemt in 2011 met 11% toe tot 288,4 miljoen euro (waarvan 5% autonoom). De opbrengsten nemen met 14% toe (waarvan 5% autonoom) tot ruim 5,1 miljard euro. De operationele EBITA-marge komt uit op 6,1% (2010: 6,2%). De stand van de orderportefeuille komt ultimo 2011 uit op ruim 5,8 miljard euro, een toename van 12%, ruim 600 miljoen euro meer dan ultimo 2010. Het aantal klanten neemt met bijna 10% toe tot ongeveer 23.000. Het aantal medewerkers stijgt met 9% tot ruim 27.400. De performance in de divisies Duitsland & Oost-Europa (vooral in Polen, maar ook in Hongarije), UK & Ierland, Nordic (Zweden, Noorwegen en Finland), ICT en Traffic ontwikkelen zich goed tot zeer goed. Als gevolg van uitdagende marktomstandigheden staan de prestaties in de divisies Benelux, Spanje en Marine wat onder druk. Met het oog op verdere groei in de toekomst is Imtech steeds vaker actief buiten Europa, onder meer in China, Zuidoost-Azië, het Midden-Oosten, Canada, Zuid-Afrika, Turkije, Rusland en Kazachstan. De kracht van het brede Imtech-portfolio wordt hiermee opnieuw bewezen.
14
Onderscheidende technologische propositie Sinds de vorming van Imtech in 1993 is sprake van een sterke continue groei: gemiddeld per jaar 21% voor wat betreft de winst (EBITA) en 13% in opbrengsten. Door krachtige marktposities in en buiten Europa en een op ondernemen gericht decentraal businessmodel, weet Imtech goed te profiteren van de steeds belangrijkere rol die technologie speelt bij het oplossen van economische en maatschappelijke vraagstukken. We beschikken over een nagenoeg uniek technologisch dienstenportfolio waarbij de technische kerncompetenties elektrotechniek, ICT en werktuigbouw worden gecombineerd tot onderscheidende totaaloplossingen. Imtech kenmerkt zich ook door een breed portfolio in veel verschillende marktsegmenten. Hierdoor blijven de risico’s beheersbaar. Circa 55% van de activiteiten is ‘recurring’. Imtech is verantwoordelijk voor duizenden onderhoudscontracten en acteert voor talloze klanten als vaste technologiepartner. De toegevoegde waarde neemt steeds verder toe. Innovatie, veelal samen met klanten en op een onderscheidende pragmatische wijze, draagt hieraan bij. Dit vormt een prima basis voor meerjarige continuïteit. Het aandeel GreenTech (‘groene’ technologie en technische duurzaamheidsoplossingen) neemt toe tot circa 30% van de totale opbrengsten (2010: circa 25%). Met de top 5 van haar ‘groene’ projecten bespaart Imtech voor haar klanten ruim 63 kiloton CO2, bijna 60% van Imtech’s eigen carbonfootprint (106 kiloton CO2). Daarnaast voert Imtech een actief beleid op het gebied van MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen). Solide financiële positie Op 31 december 2011 beschikt Imtech over 278 miljoen euro aan liquide middelen en bedraagt de nettorentedragende schuld 517 miljoen euro. De rentedekking bedraagt 7,6 en de schuldratio komt uit op 1,8. De solvabiliteit komt uit op 0,25. De financiële positie van Imtech is solide. Imtech blijft financieel gezien binnen de met haar banken afgesproken ratio’s. Het werkkapitaalbeslag in relatie tot de opbrengsten komt uit op 5,6% (2010: 6,9%).
Aantrekkelijke acquisities leiden tot verdere toekomstige groei De markt van technische dienstverlening is sterk gefragmenteerd met vele goed presterende, middelgrote en kleinere technische ondernemingen. Dit maakt een actief acquisitiebeleid mogelijk. In 2011 nam Imtech vijftien aantrekkelijke bedrijven in en buiten Europa over met totale opbrengsten op jaarbasis van circa 450 miljoen euro. Imtech focust op goed presterende overnamekandidaten die perfect passen binnen de groeistrategie en geïntegreerd binnen het Imtech-portfolio niet alleen zelf extra groeien, maar ook zorgdragen voor verdere autonome groei van het bestaande portfolio. Voorbeelden van deze acquisities zijn: Inviron (een maintenancespecialist in de UK), Smith Group UK (een sterke speler in de regio Manchester), Qbranch (een Zweedse ‘technology leader’ op het gebied van cloud computing, het delen van beschikbare computerinfrastructuur) en Sydtotal (een Zweedse klimaat- en energiespecialist). Via een overname in Hongarije én grote orders – van vooral Audi – is Imtech hier nu marktleider. Door middel van de overname van Groupe Techsol Marine is de maritieme positie in Canada aanzienlijk verstevigd en acteert Imtech thans als technologiepartner bij een grote uitbreiding van onder meer de Canadese marinevloot. Goed op koers groeistrategie 2015 Imtech wenst het groei-trackrecord ook in de toekomst te continueren. Het strategisch groeiplan voorziet in een opbrengstenniveau van 8 miljard euro in 2015 bij een operationele EBITA-marge tussen 6% en 7%. Deze groei zal min of meer evenredig verdeeld zijn over autonome groei en groei door acquisities. Voor de financiering van deze groei beschikt Imtech over voldoende financiële middelen, waaronder een ‘oorlogskas’ van circa 500 miljoen euro. Met de implementatie van deze strategie ligt Imtech goed op koers. In 2011 is onder meer vooruitgang tot stand gekomen in GreenTech-segmenten als energie-efficiëntie, energiemanagement, biogas, groengas en afvalverwerking. Bestaande posities in de UK, Nordic (vooral in Zweden), Polen, Hongarije en in de Europese ICT-markt zijn versterkt. Het aantal wereldwijde maritieme servicelocaties is toegenomen tot tachtig. In Rusland vond een doorbraak plaats op de trafficmarkt. In de ‘emerging market’ Kazachstan
is Imtech vanuit meerdere fronten actief. Ook in andere regio’s, zoals China, het Midden-Oosten en Zuidoost-Azië volgt Imtech klanten. De mondiale export van mobiliteitsoplossingen is toegenomen. In Zuidoost-Azië is de ICT-positie verstevigd. In de markten van datacenters en care & cure is Imtech in nagenoeg heel Europa over een breed front actief. Mensenbedrijf Imtech is een mensenbedrijf. Medewerkers vormen onze belangrijkste ‘asset’. Op basis van de groeistrategie 2015 kan verwacht worden dat de personeelsomvang tegen die tijd aanzienlijk zal zijn toegenomen. Naast acquisities zal een substantieel deel van deze groei door een combinatie van actieve werving en behoud van mensen tot stand worden gebracht. Daarom wenst Imtech zich te onderscheiden door een actief HR-beleid en zich te ontwikkelen tot ‘employer of choice’ in de markt van technische dienstverlening in en buiten Europa. Geloof in eigen kracht Gesterkt door het krachtige portfolio, de gedane acquisities, de omvang van de orderportefeuille, de voortgang in de groeistrategie 2015 en het ‘trackrecord’ van sterke groei in de afgelopen jaren, gelooft Imtech in eigen kracht. Het afgelopen jaar toegekende predicaat ‘Koninklijk’ voegt hier een aparte dimensie aan toe. Imtech is goed gepositioneerd voor verdere groei. Naar de huidige inzichten verwacht de Raad van Bestuur voor 2012 een verdere toename van de EBITA door autonome groei en acquisities.
René van der Bruggen (64), CEO
Gouda, 14 februari 2012 René van der Bruggen, CEO Boudewijn Gerner, CFO
Boudewijn Gerner (60), CFO
15
Strategische voortgang lange termijn strategie 2015 in 2011 Imtech heeft (in 2010) voor 2015 een groeistrategie opgesteld. Doelstelling is in 2015 opbrengsten te realiseren van 8 miljard euro met een operationele EBITA-marge tussen 6% en 7%. De groei zal min of meer evenredig verdeeld zijn over autonome groei en acquisities. Met de implementatie van deze strategie ligt Imtech goed op koers. In 2011 is de volgende progressie tot stand gekomen.
16
Realisatie van méér toegevoegde waarde Voortgang is vooral geboekt met een lifecyclebenadering op het gebied van energie-efficiëntie en energiemanagement, in de maritieme markt en op het gebied van ICT. Een technologische totaalaanpak met veelal ICT-oplossingen in de kern én integratie met energie-efficiënte maatregelen en/of energiemanagement leidt tot optimale ‘ontzorging’ van klanten, hoge kwaliteit en verlaging van de totale exploitatiekosten.
Positieversterking in bestaande Europese markten en regio’s Door zowel acquisities als autonome groei is Imtech erin geslaagd bestaande posities in de UK, Nordic (vooral in Zweden), Polen en in de Europese ICT-markt aanzienlijk te versterken.
Positieverwerving in nieuwe Europese landen In Hongarije heeft door een strategische acquisitie en meteen daaropvolgende grote orders een belangrijke doorbraak plaatsgevonden.
Internationale groei van traffictechnologie en in ICT-niches In Rusland vond een doorbraak plaats op de trafficmarkt. De mondiale export van mobiliteitsoplossingen is toegenomen, bijvoorbeeld naar Zuid-Amerika en het Verre Oosten. In de ICT-niches van cloud computing, outsourcing en managed services werd de positie in de ‘emerging market’ Zuidoost-Azië verstevigd.
Uitbreiding mondiale maritieme activiteiten Het aantal wereldwijde servicelocaties stijgt van 73 naar 80, onder meer in Frankrijk en Spanje. Daarnaast vond een doorbraak plaats met de overname van een productielocatie in Canada en meerjarige betrokkenheid bij een omvangrijke vernieuwing van de Canadese vloot. In China, Singapore, Zuid-Afrika en Turkije is sprake van autonome groei.
Sterke groei in GreenTech Het aandeel van GreenTech (‘groene’ technologie en duurzaamheid) in de totale opbrengsten van Imtech groeide naar circa 30% (2010: circa 25%). Doorbraken waren er op het gebied van energieefficiëntie, energiemanagement, biogas, groen gas en in de markt van afvalverwerking.
‘Key customers’ buiten Europa volgen In de ‘emerging market’ Kazachstan is Imtech vanuit meerdere fronten actief in de olie- en gasindustrie. Ook in andere regio’s, bijvoorbeeld China, het Midden-Oosten, Zuidoost-Azië en Afrika, volgt Imtech belangrijke klanten.
Groei in specifieke technologiedomeinen In de markt van datacenters is Imtech met unieke technologische totaaloplossingen in nagenoeg heel Europa actief geworden. De positie in de markt van duurzame afvalwateroplossingen in de UK is versterkt. Binnen Europa wordt deze kennis actief gedeeld. In de Europese markt van care & cure is over een breed front vooruitgang geboekt.
17
Green Building Croydon Council, Londen Het nieuwe ‘groene’ kantoor voor de Croydon Council (deelgemeente in Londen) wordt voorzien van tal van energiezuinige oplossingen.
18
Technologie in Burgos ziekenhuis Spanje Technische infrastructuur en technische services rondom medische apparatuur in een nieuw ziekenhuis in Burgos
Hierbij bieden wij aan de aandeelhouders de door de Raad van Bestuur opgestelde (verkorte) jaarrekening over het boekjaar 2011 ter vaststelling aan. De officiële volledige Engelse jaarrekening is gecontroleerd en van een goedkeurende verklaring voorzien door de externe accountant KPMG Accountants N.V. (‘KPMG’) en door ons met de Raad van Bestuur besproken in aanwezigheid van KPMG. Wij adviseren aandeelhouders de jaarrekening vast te stellen. De statutaire winstbestemming staat vermeld op pagina 156 van het officiële Engelse jaarverslag 2011. Na overleg met de Raad van Bestuur stellen wij voor conform het dividendbeleid - het dividend over 2011 per gewoon aandeel vast te stellen op 0,70 euro (een winstuitkering van 40%) en een bedrag van 88,8 miljoen euro toe te voegen aan de reserves. Het dividend kan naar keuze van de aandeelhouder geheel in contanten, dan wel in gewone aandelen ten laste van de fiscaal vrij uitkeerbare agioreserve of overige reserves worden opgenomen. De ruilverhouding van dit keuzedividend zal op 23 april 2012 na beurs bekend worden gemaakt.
Centrale Ondernemingsraad, waarin een speciaal thema (het ‘Nieuwe Werken’) werd behandeld. Eén lid van de Raad van Commissarissen gaf een presentatie tijdens de zogenaamde ‘Flagship Course’ in het kader van de training van hooggekwalificeerde projectmanagers. Bij nagenoeg alle vergaderingen waren de leden van de Raad van Commissarissen en de commissies voltallig aanwezig. Zoals gebruikelijk werd één van de vergaderingen op locatie gehouden (bij Imtech Deutschland in München), bij welke gelegenheid Klaus Betz, Algemeen Directeur van de divisie Imtech Duitsland & Oost-Europa, ons informeerde over de strategie van de divisie en de gang van zaken. Vervolgens werd het BMW Energetic Test Centre in München bezocht, waar Imtech tal van technische oplossingen voor haar rekening heeft genomen. Tijdens een andere vergadering informeerde Bart Bouwmeester, Algemeen Directeur van de divisie Imtech Nederland, ons over de strategie en de gang van zaken van deze divisie.
In het verslagjaar hebben wij in zes reguliere vergaderingen de Raad van Bestuur met advies terzijde gestaan en - met inachtneming van de belangen van alle betrokkenen toezicht gehouden op het beleid van de Raad van Bestuur en op de algemene gang van zaken binnen Imtech. Daarnaast werd een tweetal aparte vergaderingen gehouden buiten aanwezigheid van de Raad van Bestuur speciaal gewijd aan (i) de toekomstige organisatiestructuur en de opvolgingsplanning van de Raad van Bestuur en (ii) het eigen functioneren van (de leden van) de Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen. Voorts kwamen de Audit Commissie driemaal, de Honoreringscommissie eenmaal en de Benoemingscommissie vijfmaal bijeen. Ten slotte werd door de Audit Commissie een aparte vergadering met KPMG gehouden buiten aanwezigheid van de Raad van Bestuur.
Vaste onderwerpen betreffen samengevat: (i) de operationele en financiële gang van zaken in vergelijking met de begroting en overige doelstellingen, (ii) de strategie, marktontwikkeling en acquisities (beoordeling vooraf en analyse achteraf), (iii) interne controle en risicobeheersing, (iv) management development, organisatiestructuur, functioneren en beloning van de Raad van Bestuur, (v) relevante maatschappelijke aspecten van ondernemen, (vi) de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de onderneming en (vii) de samenstelling, het profiel en het eigen functioneren van de Raad van Commissarissen. In het verslagjaar besteedde de Raad in het bijzonder aandacht aan (i) een aanzienlijk aantal acquisities, (ii) verfijning van de organisatorische governance, (iii) de opvolgingsplanning van de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen, (iv) de mogelijke invloed van economische ontwikkelingen, (v) beheersing van werkkapitaal en (vi) de diversifiëring van de financiële positie. Deze onderwerpen worden hierna meer in detail behandeld.
Voor de taakverdeling en werkwijze van onze Raad en de commissies wordt verwezen naar het hoofdstuk Corporate Governance in het officiële Engelse jaarverslag 2011 op pagina 90. De verslagen van deze vergaderingen werden door de Raad van Commissarissen besproken. Twee leden van onze Raad namen deel aan de overlegvergaderingen met de
Strategie en acquisities In overeenkomst met de groeistrategie 2015 heeft Imtech in de loop van 2011 verschillende ondernemingen overgenomen met het doel de posities te versterken en uit te breiden, vooral in de UK en Nordic. Deze acquisities werden goedgekeurd door de Raad van Commissarissen. Hierna volgt een behandeling
19
Speciale logistieke software Franse Post Mega-order voor Exapaq, een B2B-pakketdienst die meer dan 47 miljoen pakketten per jaar verwerkt. UA9 gebouw, Barcelona Multidisciplinaire technische oplossingen in een futuristisch gebouw in Barcelona.
van de belangrijkste acquisities (en één desinvestering) die uitgebreid zijn besproken, terwijl de Raad van Commissarissen ook is geïnformeerd over de kleinere acquisities. Imtech versterkte haar positie in de UK aanzienlijk met de acquisities van Inviron en Smith Group. Inviron is met 1.100 werknemers actief in technisch onderhoud en beheer in een breed scala van markten. Het hoofdkantoor van Inviron is gevestigd in Birmingham met tien regionale kantoren, zodat sprake is van landelijke dekking. Het bedrijf is actief in marktsegmenten als openbare en particuliere gebouwen, onderwijs, musea, winkels, gezondheidszorg, industrie, waterbeheer en vliegvelden. Behalve nieuwbouwactiviteiten biedt Imtech nu aan haar klanten in de UK het gehele spectrum aan van technische onderhouds- en managementactiviteiten. Smith Group UK is gespecialiseerd in de combinatie van elektrotechnische en werktuigbouwkundige diensten in markten als onderwijs, de financiële sector, detailhandel, amusement, commerciële gebouwen, de industriële sector en de care & curemarkt. Smith Group UK bezit specifieke gecertificeerde competenties op het gebied van energie (energie-efficiëntie, duurzame energie, en beperking van CO2-emissies), brandpreventie, beveiliging en airconditioning. Door de acquisitie van Smith Group UK is Imtech nu in elke regio van de UK vertegenwoordigd. In Nordic werd de positie versterkt door de acquisitie van Sydtotal, dat met ongeveer 300 werknemers een belangrijke speler is op de Zweedse markt voor energie- en klimaattechnologie, met een hoofdkantoor in Malmö en elf vestigingen in Zweden. Sydtotal werkt voor zowel de particuliere als de publieke sector over een breed spectrum van marktsegmenten in de gebouwen- en industriële markt. Binnen Europa onderscheidt Imtech zich doordat het diensten combineert op het gebied van elektrotechniek, ICT en werktuigbouw. Imtech bekleedt in Nordic al een positie in de top 3 op het gebied van elektrotechniek en werktuigbouw. Met de acquisitie van Qbranch heeft Imtech een eerste stap gezet op de markt van de informatie- en communicatietechnologie (ICT) in Zweden, in overeenstemming met de
20
groeistrategie 2015. Qbranch heeft 480 werknemers en is een leverancier van private clouds technology. Qbranch richt zich met name op middelgrote ondernemingen. Markten waarin het bedrijf opereert zijn onder meer de financiële sector, de handel, farmacie, media, telecommunicatie, overheid en industrie. Qbranch is al vele jaren een Microsoft Gold-partner en partner van Cisco voor duurzame datacentertechnologie. Binnen de context van Imtech’s maritieme strategie kenmerkt Canada zich door een sterk groeiend marktvolume. De acquisitie van Groupe Techsol Marine leidt tot een hightech maritieme productiefaciliteit in deze groeimarkt. Groupe Techsol Marine, gevestigd in Quebec, is met ruim 100 werknemers gespecialiseerd in maritieme technische oplossingen op het gebied van scheepsautomatisering, alarm, monitoring & control, navigatie en communicatie en elektrische systemen, o.a. schakelbord- en consolebouw. Bovendien is de onderneming een ‘innovator’ op het gebied van energie-efficiënte elektrische voortstuwingstechnologie. De combinatie van Imtech en Groupe Techsol Marine biedt een uitstekende positionering voor het Canadese uitbreidingsprogramma – National Shipbuilding Procurement Strategy (NSPS) – voor uitbreiding van de Canadese vloot, onder andere met nieuwe marine- en onderzoeksschepen. Daarnaast zijn de technische groothandelsactiviteiten van Imtech in Zweden verkocht – de business unit NEA Elmateriel AB van Imtech Nordic, die samen met de acquisitie van NEA in juni 2010 was ingelijfd. Aangezien technische groothandel geen kernactiviteit is van Imtech, zijn deze activiteiten afgestoten. De netto-uitstroom van geldmiddelen inclusief earn-out voor de acquisities bedraagt 198 miljoen euro. De totale opbrengsten van deze acquisities bedragen ongeveer 450 miljoen euro op jaarbasis met circa 2.600 nieuwe medewerkers. De overgenomen ondernemingen leveren een directe bijdrage aan de winst per aandeel. De feitelijke prestatie van eerdere acquisities is geëvalueerd ten opzichte van de oorspronkelijke verwachtingen teneinde vast te stellen in welke mate er sprake was van werkelijk gecreëerde aandeelhouderswaarde.
Technische infrastructuur in Falun Lasarett Ziekenhuis Imtech is een sterke speler in de zorg in Zweden, bijvoorbeeld in ziekenhuizen in Stockholm en Falun.
Nieuw governancemodel voor strategische controle Als vervolg op de aankondiging in november 2010 (samen met de presentatie van de groeistrategie 2015) om het governancemodel te verfijnen, heeft Imtech in 2011 acht Councils geïntroduceerd, te weten: Human Resources, HSE (Gezondheid, Veiligheid & Milieu), Control, Informatiemanagement, Informatietechnologie, CSR (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen), Risico & Verzekeringen en Procurement. Doelstelling is het decentrale ondernemerschap te handhaven en tegelijkertijd de ‘compliance’ op een hoger niveau te brengen. Marktontwikkeling en operationele en financiële vooruitgang De invloed van economische omstandigheden op de markten waarbinnen Imtech actief is werd beoordeeld. De operationele gang van zaken binnen de divisies en de werkmaatschappijen, alsmede de financiële verslaggeving werden besproken in vergaderingen van zowel de Raad van Commissarissen als de Audit Commissie (wat betreft de halfjaar- en jaarcijfers in aanwezigheid van KPMG), waarbij verschillende zaken gedetailleerd aan de orde kwamen. Overige zaken die besproken zijn betreffen de tussentijdse verslaggeving, de rapportages van KPMG, de jaarverwachting en de begroting 2012. Regelmatig werden samenvattingen van rapporten van analisten over Imtech besproken. Blijvende aandacht werd met name door de Audit Commissie geschonken aan risicomanagement, de getroffen voorzieningen, het werkkapitaal en de kaspositie. Meer specifiek heeft de Audit Commissie gekeken naar de tussentijdse verslagen over het eerste en derde kwartaal, het auditplan, de accountantskosten, interne controle (taken, beoordelingen en follow-up), risicoanalyse, risicobeheer (claims en ‘in control’ statement), financieringszaken, actualisering van de fiscale planning, verzekeringen en debiteurentermijnen. Financiering De financiële positie werd gediversifieerd door een ‘private placement’ van USD 300 miljoen aan obligaties met internationale investeerders door Imtech Capital B.V. (een volle financieringsdochter van Imtech N.V.), gegarandeerd door Imtech N.V. De opbrengsten hiervan zullen worden
aangewend voor aflossing van bestaande schuldposities alsmede algemene bedrijfsdoeleinden. De uitgifte bestaat uit tranches met een totale waarde van USD 186 miljoen, EUR 25 miljoen en GBP 50 miljoen, met looptijden van 5 tot 12 jaar. Interne controle en risicobeheersing Voorts werd met name door de Audit Commissie aandacht besteed aan de beoordeling door de Raad van Bestuur van het interne risicobeheersings- en controlesysteem, het opvolgen van de bevindingen van KPMG van de interne controle in het kader van de controle van de jaarrekening, alsmede de naleving van relevante wet- en regelgeving en de werking van interne richtlijnen. Imtech beschikt niet over een interne auditafdeling. Op basis van de jaarlijkse evaluatie van de Audit Commissie heeft de Raad van Commissarissen besloten dat zo’n afdeling vooralsnog niet nodig is, aangezien er sprake is van adequate controles en beheersingssystemen en een brede reikwijdte van de controle van KPMG. Onafhankelijkheid accountant De Audit Commissie heeft het functioneren van KPMG als externe accountant geëvalueerd, alsmede haar kosten voor het controleren van de jaarrekening, andere controlediensten en overige niet-controlediensten. Ook heeft de Raad de diensten die KPMG verleent besproken en geëvalueerd met betrekking tot het onderzoeken van de interne controlesystemen van Imtech. KPMG heeft haar onafhankelijkheid van Imtech bevestigd overeenkomstig de professionele vereisten die op KPMG van toepassing zijn. KPMG was aanwezig tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 6 april 2011. Management development, functioneren, bezoldigingsbeleid en beloning Raad van Bestuur Op het personele vlak werd uitvoerig aandacht besteed aan de organisatiestructuur en de opvolgingsplanning voor de Raad van Bestuur en het senior management. Ook werd het functioneren van de (leden van) de Raad van Bestuur geëvalueerd in een vergadering buiten hun aanwezigheid. Op zijn beurt voert de Raad van Bestuur jaarlijkse managementbeoordelingen uit om de opvolgingsplanning van functionarissen op sleutelposities te volgen en zijn er noodscenario’s voor het geval er onverwachte vacatures ontstaan.
21
22
Technologie eerste hybride jacht ter wereld Energie-efficiëntie in de Ghost G180H, onder meer door energiezuinig powermanagent en thermische opslag van energie.
De Honoreringscommissie heeft geconcludeerd dat het huidige bezoldigingsbeleid nog steeds ‘adequaat’ is om gekwalificeerde en ervaren bestuurders met relevante ervaring aan te trekken, te motiveren en te behouden. De beloningsstructuur is gericht op een optimale verhouding tussen de resultaten van de onderneming op korte termijn en haar doelen voor de langere termijn. Gezien de ambitieuze groeidoelstellingen van Imtech wordt een zwaarder gewicht toegekend aan het variabele inkomensdeel op lange termijn, waarmee het bezoldigingsbeleid ‘lange termijn performance driven’ is. De hoofdlijnen van het door de aandeelhouders goedgekeurde en thans vigerende bezoldigingsbeleid zijn als volgt: ■ het basissalaris is gesteld op het mediaanniveau van de referentiemarkt voor bestuurders van grotere Nederlandse ondernemingen, gebaseerd op gegevens van een onafhankelijke, externe adviseur; ■ de hoogte van de variabele beloning is afhankelijk van vooraf vastgestelde doelstellingen en kan bij (‘at target’) realisatie daarvan 135% toevoegen aan het basissalaris van de Voorzitter van de Raad van Bestuur en 100% aan het basissalaris van de CFO. Deze doelstellingen richten zich met betrekking tot de Voorzitter van de Raad van Bestuur en de CFO voor 40% op de korte termijn (één jaar) en voor 60% op de lange termijn (drie jaar); ■ doelstellingen voor het variabel inkomen korte termijn liggen op het vlak van EBITA-groei (50%), opbrengstengroei (30%) en persoonlijke doelstellingen (20%); ■ doelstellingen voor het variabel inkomen lange termijn liggen op het vlak van strategische doelstellingen (tezamen 50%) en Total Shareholders’ Return (TSR) ten opzichte van de peer group (50%). Uitgangspunt voor de berekening van het TSR-kengetal is het gemiddelde over drie jaar van de jaarlijkse koersstijging plus uitgekeerd dividend van de betrokken bedrijven; ■ de peer group bestaat uit de bedrijven in de Midkap index van Euronext Amsterdam by NYSE Euronext; ■ realisatie van de korte termijn doelstellingen wordt beloond in een jaarlijks bedrag in contanten; ■ het behalen van de lange termijn doelstellingen wordt na drie jaar beloond in aandelen, die van tevoren voorwaardelijk worden toegekend. Na deze termijn van drie jaar
■
■ ■
dienen de aandelen nog eens twee jaar te worden aangehouden; de Honoreringscommissie kan per doelstelling afwijken van de ‘at target’ (niveau 100%) vastgestelde variabele beloning in contanten of aandelen. Bij excellente performance bedraagt deze variabele beloning maximaal 150% van het ‘at target’ vastgestelde bedrag of het aantal aandelen, welk percentage kan teruglopen tot nihil bij het niet behalen van de doelstellingen. De meetmethode kent een staffelindeling die binnen de staffel glijdend is; de secundaire arbeidsvoorwaarden blijven ongewijzigd; met de Voorzitter van de Raad van Bestuur zijn de volgende aanvullende afspraken gemaakt, welke zijn goedgekeurd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 7 april 2009: (i) mits de operationele resultaten de stijgende lijn van het strategische groeiplan volgen, zal het basissalaris met een minimum van 5% per jaar worden verhoogd; (ii) ook in het jaar waarin de heer Van der Bruggen met pensioen gaat, zullen aandelen voorwaardelijk worden toegewezen; en (iii) met ingang van de datum dat de heer Van der Bruggen de 63-jarige leeftijd bereikte, zullen de lange termijn doelstellingen uitsluitend gelden voor de resterende diensttijd.
De doelstellingen voor het variabele inkomen (zowel op korte als op lange termijn) worden jaarlijks herzien en aan het begin van elk jaar voor ieder lid van de Raad van Bestuur vastgesteld door de Honoreringscommissie. Het rapport van de Honoreringscommissie wordt op Imtech’s website gepubliceerd. Op voorstel van de Honoreringscommissie heeft de Raad van Commissarissen de salariscomponenten voor de leden van de Raad van Bestuur als volgt vastgesteld. Per 1 januari 2011 is het basissalaris van zowel de Voorzitter van de Raad van Bestuur als de CFO met respectievelijk 5% en 7% verhoogd en vastgesteld op respectievelijk 701.000 euro en 490.000 euro. Dit is in lijn met het mediaanniveau van bestuurders van vergelijkbare functiezwaarte van grotere Nederlandse internationale ondernemingen. Het behaalde niveau van variabel inkomen korte termijn voor 2010 (uitbetaald in 2011) bedroeg voor de Voorzitter van de Raad van Bestuur 75% van het basissalaris 2010 (‘at target’
23
Las Arenas Shopping Centre, Barcelona Technische oplossingen in een voormalige uit 1900 daterende stierenvechtersarena. Railtechniek IJsselbrug bij Zwolle, Nederland Technologie voor aansluiting van de nieuwe Hanzelijn op het bestaande spoor, inclusief de ombouw van het station Zwolle.
55%) en 54% voor de CFO (‘ at target’ 40%). Door beide leden van de Raad van Bestuur werd een performance geleverd wegens het ruimschoots overschrijden van de doelstellingen op het vlak van een excellente EBITA-groei en een goede opbrengstengroei. De realisatie van persoonlijke doelstellingen werd als ‘zeer goed’ gekwalificeerd.
nologie. Aangezien de beide vertrouwenspersonen van de Centrale Ondernemingsraad op dat moment terugtraden, werd de heer Van Amerongen op verzoek van de Centrale Ondernemingsraad bereid gevonden als vertrouwenspersoon van de vertegenwoordigende lichamen in de Raad van Commissarissen te gaan functioneren.
In het kader van het variabele inkomen lange termijn 2008-2010 werden in april 2011 aan de Voorzitter 34.706 aandelen en aan de CFO 11.452 aandelen onvoorwaardelijk toegekend. Dit aantal werd vastgesteld met inachtneming van het behalen van doelstellingen, waarbij de operationele EBITA-margegroei als ‘excellent’, de opbrengstgroei als ‘zeer goed’ en de afronding van het strategisch langetermijnplan als ‘excellent’ werden beoordeeld. De gemiddelde ‘Total Shareholders’ Return’-positie werd als ‘goed’ beoordeeld. Dit betekent dat 123,5% van de voorwaardelijk toegekende aandelen definitief werd toegekend.
Om de eerste vacature in de Raad van Commissarissen te vervullen werd de heer J.J. de Rooij tijdens de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 6 april 2011 benoemd voor een periode van vier jaar. De benoeming van de heer De Rooij is in het belang van de onderneming gezien zijn deskundigheid en ervaring op het gebied van financiële administratie en accountancy, waarmee hij zich kwalificeert als financieel expert.
Ten behoeve van het variabel inkomen lange termijn 2011-2013 zijn aan de Voorzitter van de Raad van Bestuur 14.559 aandelen en aan de CFO 7.632 aandelen voorwaardelijk toegekend (berekend tegen een koers van 25,68 euro). De strategische doelstellingen zijn in belangrijke mate gekoppeld aan de opvolgingsplanning en strategische groei. Samenstelling, profiel en eigen functioneren Raad van Commissarissen Het eigen functioneren van de Raad van Commissarissen en zijn leden werd, evenals in voorgaande jaren, geëvalueerd in een vergadering buiten aanwezigheid van de Raad van Bestuur. In de aandeelhoudersvergadering van 6 april 2011 werd afscheid genomen van mevrouw De Boer-Kruyt en de heer Vermeend. De Raad van Commissarissen spreekt graag zijn waardering uit tegenover mevrouw De Boer-Kruyt voor haar langdurige betrokkenheid bij de ontwikkeling van Imtech, haar waardevolle bijdragen tijdens de vergaderingen en haar toewijding aan de sociale ontwikkeling van de onderneming. De Raad is de heer Vermeend eveneens dankbaar voor zijn inspanningen ten behoeve van Imtech en de inbreng van zijn ervaring op het gebied van public affairs en informatietech-
24
Om de tweede vacature in de Raad van Commissarissen te vervullen werd mevrouw R.D. van Andel tijdens de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 18 augustus 2011 benoemd voor een periode van vier jaar (eindigend in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 2015). De Centrale Ondernemingsraad heeft haar versterkte recht van aanbeveling uitgeoefend met betrekking tot deze benoeming. De benoeming van mevrouw Van Andel is in het belang van de onderneming gezien haar juridische kennis en ervaring op het gebied van medezeggenschap van werknemers, sociale zaken en pensioenen. Mevrouw Van Andel zal op verzoek van de Centrale Ondernemingsraad als lid van de Raad van Commissarissen eveneens optreden als vertrouwenspersoon van het vertegenwoordigend overleg. Het lidmaatschap van zowel de heer De Rooij als mevrouw Van Andel draagt bij aan een evenwichtige samenstelling van de Raad van Commissarissen, terwijl in totaliteit de samenstelling van de Raad van Commissarissen en de deskundigheid van zijn individuele leden voldoen aan de in de profielschets gestelde vereisten. Alle leden van de Raad van Commissarissen zijn onafhankelijk van Imtech volgens de Nederlandse Corporate Governance Code. De taakverdeling en werkwijze van de Raad van Commissarissen en zijn commissies zijn vastgelegd in reglementen. Zowel de profielschets als de reglementen zijn via de website van Imtech toegankelijk (www.imtech.eu). Wij verwijzen naar
Duurzame technologie winkelcentrum Westfield Stratford City, Londen Innovatieve warmtebehandeling en –terugwinning in ruim 300 winkels, 70 restaurants en 14 bioscopen.
pagina 26/27 voor de personalia van de leden van de Raad van Commissarissen. Tijdens de vergadering van 6 april 2011 zijn de aandeelhouders ervan in kennis gesteld (i) dat er een vacature zou ontstaan in de Raad van Commissarissen gedurende de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 2012 vanwege het alsdan geplande aftreden van de heer A. Baan volgens het rooster, (ii) dat de heer Baan heeft aangegeven dat hij zich beschikbaar stelt voor herbenoeming, en (iii) dat de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en de Centrale Ondernemingsraad het recht hebben personen aan te bevelen voor benoeming als lid van de Raad van Commissarissen. Overige Verder werd er ook over pensioenzaken (het effect van regelgeving, de langetermijnrente en de sterftetabellen, alsmede bepaalde mogelijke toekomstscenario’s) gesproken (zie ook pagina 72). Er zijn geen transacties waarbij tegenstrijdige belangen van commissarissen of bestuurders spelen. Aan de leden van de Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen worden geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt. Wij zijn de Raad van Bestuur en alle medewerkers erkentelijk voor hun toewijding en grote inzet onder de moeilijke economische omstandigheden van het afgelopen jaar. Gouda, 14 februari 2012 Namens de Raad van Commissarissen Rudy van der Meer, Voorzitter
25
Raad van Commissarissen Ir. R.M.J. (Rudy) van der Meer (66)
Commissariaten
Belangrijke nevenfuncties
E.A. (Eric) van Amerongen (58)
Commissariaten
Drs. A. (Harry) van Tooren (64)
Commissariaten Belangrijke nevenfuncties
Drs. A. (Adri) Baan (69)
Commissariaten
Belangrijke nevenfuncties
26
Voorzitter, benoemd in 2005, lopende termijn tot 2013 Lid van de Audit Commissie Lid van de Honorerings- en Benoemingscommissie Voormalig Lid Raad van Bestuur Akzo Nobel N.V. Energie Beheer Nederland B.V. (voorzitter) James Hardie Industries SE LyondellBasell N.V. Cooperatie UVIT U.A. (voorzitter) Voorzitter Bestuur Universiteitsfonds Delft Benoemd in 2002, lopende termijn tot 2014 Voorzitter van de Honorerings- en Benoemingscommissie Vertrouwenscommissaris Voormalig CEO Koninklijke Swets & Zeitlinger N.V. Thales Nederland (voorzitter) HITT NV (vice-voorzitter) Shanks Group Plc (senior independent non-executive director) BT Nederland B.V. (voorzitter) Essent N.V. Koninklijke Wegener N.V. ANWB B.V., tevens lid Raad van Toezicht Vereniging ANWB Benoemd in 2006, lopende termijn tot 2014 Voorzitter van de Audit Commissie Voormalig lid Executive Committee ING Europe / Wholesale international Hunter Douglas N.V. Lid Raad van Toezicht Maasstad Ziekenhuis Benoemd in 2008, lopende termijn tot 2012 Lid van de Audit Commissie Voormalig Executive Vice President Koninklijke Philips Electronics N.V. Volker Wessels Stevin N.V. (voorzitter) Wolters Kluwer N.V. (voorzitter) Dockwise Ltd. (voorzitter) Océ N.V. Senior Adviseur Warburg Pincus UK Lid Raad van Toezicht Universiteit van Amsterdam Lid Raad van Toezicht Amsterdam Medisch Centrum Voorzitter Stichting Administratiekantoor KASBANK N.V. Voorzitter Stichting preferente aandelen ASML
Drs. J.J. (Joop) de Rooij (50) Belangrijke nevenfuncties
Mr. R.D. (Ruth) van Andel (50)
Commissariaten Belangrijke nevenfuncties
Benoemd in 2011, lopende termijn tot 2015 CFO en lid Executive Board of Directors SHV Holdings N.V. Voorzitter Investeringscommissie NPM Capital N.V. Benoemd in 2011, lopende termijn tot 2015 Vertrouwenscommissaris Advocaat/Partner Clifford Chance te Amsterdam Lid Raad van Toezicht Stadsschouwburg en Philharmonie in Haarlem Lid bestuur Jeugdsportfonds Nederland
Raad van Bestuur Dr. Ir. R.J.A. (René) van der Bruggen (64) Commissariaten Belangrijke nevenfuncties
Mr. B.R.I.M. (Boudewijn) Gerner (60) Commissariaten Belangrijke nevenfuncties
Voorzitter Raad van Bestuur Benoemd in 1999 Lid Raad van Commissarissen Grontmij N.V. Lid Raad van Commissarissen Aalberts Industries N.V. Lid Raad van Advies Cisco Lid Exchange Council NYSE Euronext Lid Raad van Toezicht Gelderse Vallei Ziekenhuis Lid Curatorium voor de Bouw van TSM Business School Bestuurslid Nederlands-Duitse Handelskamer Lid Raad van Bestuur Benoemd in 2002 Lid Raad van Commissarissen Friesland Bank N.V. Vice-voorzitter International Chamber of Commerce Nederland
Alle commissarissen en bestuurders bezitten de Nederlandse nationaliteit. Peildatum leeftijden per 1 januari 2012.
27
Energie-efficiënte technologische modernisering van station Katowice, Polen Het station van Katowice wordt ultiem energiezuinig door een innovatieve energieoplossing voor koude- en warmteuitwisseling, die voor het eerst in Europa wordt toegepast. Tevens wordt de (energie) technologie in het aansluitende multifunctioneel kantoren- en winkelcomplex ‘Galeria Katowice’ gerealiseerd.
28
Maintenancepartner verkeersinfrastructuur in Londen Als partner van Transport for London wordt circa 50% van de verkeersinfrastructuur in Londen onderhouden.
OPNIEUW UITSTEKENDE JAARCIJFERS, GOED OP KOERS IMPLEMENTATIE GROEISTRATEGIE 2015 De EBITA neemt in 2011 met 11% toe tot 288,4 miljoen euro (waarvan 5% autonoom). Imtech voldoet hiermee aan de in 2010 gegeven vooruitzichten van een verdere groei van de EBITA (2010: 259,3 miljoen euro). De opbrengsten nemen met 14% toe (waarvan 5% autonoom) tot ruim 5,1 miljard euro. De stand van de orderportefeuille komt ultimo 2011 uit op ruim 5,8 miljard euro, een toename van 12%, ruim 600 miljoen euro meer dan ultimo 2010. Het aantal klanten neemt met 10% toe tot ruim 23.000. Het aantal medewerkers stijgt met 9% tot ruim 27.400. Ondanks uitdagende economische omstandigheden in een aantal landen en markten levert Imtech in 2011 wederom een uitstekende prestatie door autonome groei en groei door acquisities. Imtech heeft vertrouwen in de toekomst. Naast krachtige marktposities en een op ondernemen gericht decentraal business model, weet Imtech goed te profiteren van de steeds belangrijkere rol die technologie speelt bij het oplossen van economische en maatschappelijke vraagstukken. Imtech bewijst met haar onderscheidende multidisciplinaire technologische propositie al jarenlang goed op deze trend te kunnen inspelen. Imtech beschikt over een nagenoeg uniek technologisch dienstenportfolio waarbij de technische kerncompetenties elektrotechniek, ICT (informatie- en communicatietechnologie) en werktuigbouw worden gecombineerd tot onderscheidende totaaloplossingen. Imtech kenmerkt zich ook door een breed portfolio in veel verschillende marktsegmenten in en buiten Europa. Hierdoor blijven de risico’s beheersbaar. Circa 55% van de activiteiten is ‘recurring’. Imtech is verantwoordelijk voor duizenden onderhoudscontracten en acteert voor talloze klanten als vaste technologiepartner. De toegevoegde waarde neemt steeds verder toe. Dit vormt een prima basis voor meerjarige continuïteit. In relatie met de groeistrategie 2015 maakt dit verdere groei mogelijk. Dit laat onverlet dat de marktomstandigheden in een aantal landen en markten als ‘uitdagend’ kunnen worden omschreven. Vooral in Nederland en België valt de gebouwenmarkt ver terug. Ook in de UK en vooral Ierland is
als gevolg van de economische crisis sprake van niet eenvoudige marktomstandigheden, hoewel in de voor Imtech belangrijke regio Groot Londen sprake is van een zekere mate van herstel van het volume. In de Spaanse gebouwenmarkt dalen de publieke investeringen scherp en is het aantal private initiatieven bescheiden. Door toenemende concurrentie staan de marges in de Spaanse industriële markt onder druk en ook hier neemt het marktvolume af. In de internationale maritieme markt voor olie- en gasschepen is sprake van een sterke terugval in de nieuwbouwmarkt. Dit wordt in onvoldoende mate gecompenseerd door groei in andere segmenten. Imtech reageert hierop proactief. Zo is in de Benelux sprake van een gewijzigde strategische focus – onder meer op energie en duurzame technologie – in combinatie met kostenbesparingen, efficiencyverbetering (15% – 20% lagere kostprijs onder meer door implementatie van het ‘Lean Sigma’ efficiencyprogramma) en een focus op ‘operational excellence’. Omdat dit een meerjarig verandertraject is, dalen de resultaten echter vooralsnog. In de UK heeft Imtech door overnames en een focus op duurzaamheid haar positie aanzienlijk verstevigd, hetgeen tot groei leidt. Door de slechte economische situatie in Ierland richt Imtech zich hier met succes op export, bijvoorbeeld naar Kazachstan. In Spanje weet Imtech de effecten van de crisis deels af te wenden, ook al omdat circa 40% van de opbrengsten uit (langdurige) maintenancecontracten afkomstig is. In de maritieme markt is de organisatie met een regionale indeling aangepast aan de aanwezige schaalgrootte en marktontwikkelingen, waarbij nieuwbouw en services gecombineerd worden aangeboden. In andere regio’s, vooral Duitsland & Oost-Europa (met name in Polen, maar ook in Hongarije), Nordic en de ICT-markt ondanks een lichte daling van het marktvolume - wordt echter zeer goed gepresteerd. Ook in de Europese trafficmarkt wordt een goede prestatie neergezet. Met het oog op verdere groei in de toekomst verbreedt Imtech daarnaast steeds vaker en op gecontroleerde wijze haar activiteiten buiten Europa. Zo is Imtech in toenemende mate actief in onder meer regio’s en landen als China, Zuidoost Azië, het Midden Oosten, Afrika, Canada, Zuid-Afrika, Rusland en Kazachstan. Verdere internationalisering van
29
Imtech wordt voorzien. De kracht van het brede Imtechportfolio wordt hiermee opnieuw bewezen. Per saldo is sprake van autonome groei. De verdere internationalisering past prima in de groeistrategie 2015, waarmee Imtech – ruim een jaar na introductie hiervan – goed op koers ligt. In diverse Europese landen is de positie, zowel autonoom als door acquisities, verder versterkt. Daarnaast neemt de toegevoegde waarde van Imtech verder toe. Het aandeel van GreenTech (‘groene’ technologie en duurzame projecten) groeit bovendien aanzienlijk. Daarnaast is de mondiale maritieme positie met het oog op toekomstige groei verder versterkt en vindt er in specifieke technologische domeinen zoals care & cure en datacentertechnologie duidelijke groei plaats. Het lange termijn doel is te groeien tot een leidende Europese technische dienstverlener met een deels mondiale marktpositie. De groeidoelstelling in 2015 ligt op opbrengsten van 8 miljard euro met een operationele EBITA-marge tussen 6% en 7%. In het navolgende wordt nader ingegaan op: Financiële resultaten en kapitaalstructuur De operationele performance GreenTech: driver voor verdere groei Acquisities Innovatie Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Nieuw governancemodel voor strategische controle en aansturing ■ HR-beleid ■ Groeistrategie 2015 ■ Trends ■ Drivers voor verdere groei ■ SWOT-analyse ■ Strategische operationele uitwerking 2015 ■ Doelstellingen 2015 ■ Voortgang strategie ■ Actieplannen 2012 ■ Vooruitzichten ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■
30
Financiële resultaten en kapitaalstructuur 2011 was ondanks onzekerheden op de Europese kapitaalmarkten en uitdagende marktomstandigheden in diverse landen en markten een uitstekend jaar voor Imtech. Zowel autonoom als door acquisities werd verdere groei van resultaat en opbrengsten gerealiseerd. Daarnaast is Imtech in staat geweest om een orderportefeuille van 5.811 miljoen euro (+12%) voor 2012 op te bouwen, een uitstekende uitgangspositie. Goede operationele performance De belangrijkste financiële indicator voor Imtech is de EBITA (het bedrijfsresultaat vóór amortisatie en bijzondere waardevermindering van immateriële activa). In 2011 stijgt de EBITA met 11% tot 288,4 miljoen euro (2010: 259,3 miljoen euro). Hiervan is 5% autonoom. Het positieve effect van veranderende wisselkoersen is gering, slecht 0,4 miljoen euro. De opbrengsten groeien met 14% tot 5.114 miljoen euro (2010: 4.481 miljoen euro). Autonoom is de groei van de opbrengsten 5%. Het wisselkoerseffect in de opbrengsten bedraagt 26 miljoen euro positief. De operationele EBITA-marge komt uit op 6,1% (2010: 6,2%). Duitsland & Oost-Europa en Nordic (Zweden, Noorwegen en Finland) presteren uitstekend. Ook in de cluster UK, Ireland & Spain wordt, ondanks uitdagende marktomstandigheden en strategische acquisities een goede performance geleverd. In de Europese technologiemarkten van ICT (informatie- en communicatietechnologie) en traffic (hightech mobiliteitsoplossingen) wordt respectievelijk uitstekende en goede voortuitgang geboekt. In de maritieme markt valt Imtech tijdelijk terug door het uitblijven van nieuwe orders in de nieuwbouwmarkt. Door structureel lastige marktomstandigheden – vooral in de gebouwenmarkt – staat de performance in de Benelux nog steeds onder druk. Hogere nettofinancieringslasten De nettofinancieringslasten stegen met 7,1 miljoen euro tot 52,0 miljoen euro, voornamelijk door acquisities en een hoger werkkapitaalbeslag. De nettoschuld nam met 86 miljoen euro toe tot 517 miljoen euro.
Softwarebeveiliging verkeerstunnels Parijs Software voor monitoring, control en incidentmanagement voor 1.400 camera’s in 22 verkeerstunnels in Parijs. Technologiepartner in een groot aantal marineprogramma’s Imtech is betrokken bij marineprogramma’s van Duitsland, de UK, Nederland, Marokko, Turkije, Oman, Zuid-Afrika, Singapore, Thailand, Chili en België.
Stijging winstbelasting Door de toegenomen winst steeg de winstbelasting met 5 miljoen euro tot 53.3 miljoen euro. De effectieve belastingdruk bedraagt 25,7% (2010: 25,4%). Verdere toename nettowinst De aan de aandeelhouders toe te rekenen winst neemt met 7% toe tot 150,4 miljoen euro. De winst per aandeel voor amortisatie en bijzondere waardevermindering van immateriële activa stijgt met 0,05 euro tot 2,05 euro, gebaseerd op het gemiddeld aantal uitstaande aandelen gedurende het verslagjaar. Het voorgestelde dividend bedraagt 0,70 euro (2010: 0,65 euro) per gewoon aandeel. Dit is conform het dividendbeleid om 40% van de nettowinst aan aandeelhouders uit te keren. Kasstroom en investeringen De nettokasstroom uit bedrijfsactiviteiten verbetert tot 199 miljoen euro positief (2010: 40 miljoen euro positief) door een toename van de EBITA (29 miljoen euro) en een ten opzichte van 2010 lager werkkapitaalbeslag aan het einde van het jaar. Door een proactief werkkapitaalbeleid is het werkkapitaal gedaald tot 289 miljoen euro (2010: 310 miljoen euro) en is de ratio werkkapitaal/opbrengsten verbeterd tot 5,6% (2010: 6,9%). De nettokasstroom uit investeringsactiviteiten bedraagt 222 miljoen euro negatief, voornamelijk als gevolg van acquisities. De kasstroom inzake investeringen in materiële vaste activa bedraagt 68 miljoen euro (2010: 40 miljoen euro). Naar verwachting zullen de investeringen in materiële vaste activa in 2012 op ongeveer een gelijk niveau uitkomen. De nettokasstroom uit financieringsactiviteiten is 183 miljoen euro positief (2010: 289 miljoen euro positief), voornamelijk door verhoging van de nettoschuld. Solide kapitaalstructuur Het eigen vermogen is per eind 2011 verder versterkt tot 932 miljoen euro (2010: 816 miljoen euro). De voornaamste reden voor verdere stijging van het eigen vermogen is de toevoeging van het onverdeelde resultaat (150,4 miljoen euro). De solvabiliteit is licht gedaald tot 0,25 (2010: 0,27) als gevolg van balansverlenging door verdere groei van de onderneming.
In december 2011 heeft Imtech voor de eerste keer een ‘private placement’ aan leningen bij internationale beleggers geplaatst voor in totaal 300 miljoen US dollars in verschillende tranches met looptijden van 5 tot 12 jaar tegen een vaste rente. De opbrengst van deze plaatsing is aangewend om een substantieel deel van de bestaande bankfaciliteit van 300 miljoen euro af te lossen, waarvan het resterende deel in juni 2012 afloopt. Tevens beschikt Imtech over een bankfaciliteit van 700 miljoen euro met een looptijd tot november 2015. In deze bankfaciliteit is de rente variabel en gebaseerd op EURIBOR vermeerderd met een marge afhankelijk van de schuldratio. Daarnaast beschikt Imtech over niet-gecommitteerde bilaterale kredietfaciliteiten ter waarde van 265 miljoen euro. Nagenoeg al deze faciliteiten bevatten zogenaamde ‘change of control’ bepalingen. Gegeven de groeistrategie verwacht Imtech dat het gebruik onder deze faciliteiten in 2012 verder zullen toenemen. Op 31 december 2011 beschikt Imtech over 278 miljoen euro aan liquide middelen (2010: 110 miljoen euro) en bedraagt de nettorentedragende schuld 517 miljoen euro (2010: 431 miljoen euro). De rentedekking bedraagt 7,6 (2010: 7,6) en de schuldratio kwam uit op 1,8 (2010: 1,4). Verdere internationalisering Imtech is in toenemende mate buiten Europa actief, bijvoorbeeld in de maritieme markt (onder meer China, de Verenigde Arabische Emiraten, Canada, Zuid-Afrika en Turkije), de olie- en gasindustrie (bijvoorbeeld het MiddenOosten, Maleisië, Afrika en Kazachstan), in de markt van complexe gebouwen en sportarena’s (Rusland, Oezbekistan en Tasjkent), de ICT-markt (Zuidoost-Azië), de markt van hightech verkeersoplossingen (Brazilië, Colombia, Israël en Thailand) en de markt van parkeeroplossingen (onder meer Canada, USA en Brazilië). De totale opbrengsten buiten Europa bedragen circa 350 miljoen euro (circa 7% van de totale opbrengsten). Verdere internationalisering van Imtech wordt voorzien, onder meer door bestaande klanten internationaal te volgen.
31
Kwaliteitstest energiezuinigheid in Roemenië Hightech klimaatenergietest in de nieuwe megabioscoop ‘Baneasa Shopping City’ in Boekarest.
GreenTech: driver voor verdere groei Een belangrijke driver voor verdere groei van Imtech is de sterke vraag naar GreenTech (‘groene’ technologie en duurzaamheid). In de markten van energy & environment (energie, milieu, fijnstof en water) is Imtech één van de sterkste technische Europese spelers en weet zij zich uitstekend gepositioneerd. Door energieoplossingen te integreren in de Imtech-totaalaanpak wordt extra toegevoegde waarde geleverd, waardoor Imtech in vele (sub)segmenten een voorkeurspositie weet te ontwikkelen. Dit heeft erin geresulteerd dat circa 30% van de totale opbrengsten van Imtech uit dit segment afkomstig is (2010: circa 25%). Imtech zet in op: ■ energie-efficiëntie: meten, consultancy, implementatie en onderhoud van energiebesparende technologieën; ■ energiemanagement en energy contracting: meerjarenverantwoordelijkheid voor optimale energielevering; ■ energiecentrales, decentrale energievoorzieningen, energie uit afval, biomassacentrales, biogascentrales, groengascentrales en hightech warmte-krachtkoppeling; ■ thermische energie, zonne-energie, bio-energie en innovatieve energieopslag; ■ oplossingen op het gebied van hoogspanning en energietechniek; ■ ‘groene’ schepen, zero emissiontoepassingen, dieselelektrische voortstuwing en energiereductie aan boord van schepen.
voldoende financiële middelen, waaronder een ‘oorlogskas’ van circa 500 miljoen euro. De markt van technische dienstverlening is bovendien sterk gefragmenteerd met vele goedpresterende, middelgrote en kleinere technische ondernemingen. Dit maakt een actief acquisitiebeleid mogelijk. Imtech heeft zich in het afgelopen decennium dan ook ontpopt tot een specialist in overnames. In totaal zijn de laatste tien jaar bijna 75 grotere, middelgrote of kleinere bedrijven overgenomen en met succes geïntegreerd in de organisatie. Hiertoe werken specialisten uit de diverse divisies samen met een corporate acquisitieteam. Vanuit een structurele longlist werkt Imtech stap voor stap aan verdere concretisering van potentiële acquisitietargets. Voorwaarden voor acquisities zijn dat deze: ■ perfect passen in de strategie; ■ over een uitstekend ‘trackrecord’ van financiële resultaten beschikken; ■ (extra) toegevoegde waarde realiseren; ■ over sterk en capabel management beschikken, dat ook na overname meerjarig verantwoordelijk blijft voor de gang van zaken.
Integratie van deze toepassingen in technische infrastructuur leidt tot minder energieverbruik, hogere energie-efficiëntie, realisatie van duurzame energie en een lagere CO2-uitstoot. Dit levert een belangrijke bijdrage aan de duurzaamheidsdoelstellingen bij klanten en van de maatschappij. Door energieoplossingen te integreren in een technologische totaalaanpak is Imtech immers in staat de energie-efficiëntie in gebouwen, industriële productiesites of in schepen aanzienlijk te vergroten. In de divisieverslagen vanaf pagina 44 zijn een groot aantal voorbeelden opgenomen.
In 2011 zijn de volgende bedrijven overgenomen: ■ in de UK: ■ Inviron (overnamedatum: februari 2011, 1.100 medewerkers, opbrengsten: 140 miljoen euro), één van de weinige volledig in technisch onderhoud en beheer (gepland, proactief en correctief) gespecialiseerde ondernemingen in de UK met landelijke dekking en activiteiten over een breed front, waaronder gebouwen, retail, musea en op luchthavens; ■ Smith Group UK (overnamedatum: april 2011, 270 medewerkers, opbrengsten: 70 miljoen euro), gespecialiseerd in multidisciplinaire technische dienstverlening met een sterke positie in de regio
Goede acquisities leiden tot toekomstige groei Naast constante autonome groei vormen acquisities een belangrijk onderdeel van de Imtech-strategie. Voor de financiering van deze acquisities beschikt Imtech over
32
Imtech focust op goedpresterende overnamekandidaten die perfect passen binnen de groeistrategie en geïntegreerd binnen het Imtech-portfolio niet alleen zelf extra groeien, maar ook zorgdragen voor verdere autonome groei van het bestaande portfolio.
Technisch beheer en onderhoud de Bijenkorf Maintenance met energiereductie in Nederlandse warenhuizen van ‘de Bijenkorf’. Doorbraak in Hongarije Technische infrastructuur nieuwe Audi-fabriek in Györ, inclusief een duurzame, decentrale energiecentrale.
■
■
■
Manchester en speciale competenties op het gebied van energie-efficiëntie; in Duitsland & Oost-Europa: ■ De activiteiten van YIT in Hongarije (overnamedatum mei 2011, 50 medewerkers, opbrengsten: 10 miljoen euro) waarmee samen met substantiële opdrachten van onder meer Audi een sterke positie in Hongarije tot stand is gekomen; in Nordic: ■ Sydtotal (overnamedatum: augustus 2011, 300 medewerkers, opbrengsten: 80 miljoen euro), een Zweedse hightech energie- en klimaatspecialist (energietechnologie, energie-efficiëntie, hoogwaardige lucht- en klimaatoplossingen) met landelijke dekking en een leidende positie in het zuiden van Zweden; ■ Ventkontroll (overnamedatum: oktober 2011, 55 medewerkers, opbrengsten: 7 miljoen euro), een Zweedse specialist in energie- en klimaattechnologie met een sterke positie in de regio Östergötland; ■ Elajo Installasjon (overnamedatum: juni 2011, 60 medewerkers, opbrengsten: 7 miljoen euro), de Noorse activiteiten van de elektrotechnische dienstverlener Elajo Installasjon, gevestigd in de regio Oslo en gespecialiseerd in onder meer beveiliging, energie, technische automatisering en telecommunicatie; ■ Unireg (overnamedatum: februari 2011, 20 medewerkers, opbrengsten: 2,5 miljoen euro), een kleine, maar sterke Noorse regionale speler in de markt van energie-efficiëntie en klimaatbeheersing net buiten Oslo; ■ Comfortgruppen i Blekinge (overnamedatum: juni 2011), een kleine, maar hoogwaardige koelspecialist in de provincie Blekinge in het zuiden van Zweden; ■ Elservice i Karlstad (overnamedatum: juli 2011), een kleine elektrotechnische specialist actief in het Zweedse Karlstad en omgeving; in de Europese ICT-markt: ■ Qbranch (overnamedatum: september 2011, 480 medewerkers, opbrengsten: 60 miljoen euro), één van de best presterende ICT-dienstverleners in
■
■
Zweden, die als aanbieder van private clouds technology – het delen van beschikbare computerinfrastructuur – in de kern van de ICT-strategie van Imtech past; ■ F&M Asia (overnamedatum: september 2011, 70 medewerkers, opbrengsten: 20 miljoen euro), uitbreiding van een minderheidsbelang tot een 100%-belang, met een goede positie in ZuidoostAzië (Filipijnen en Singapore) en gespecialiseerd in onder meer IT-infrastructuur, cloud computing, business analytics, ERP en managed services; ■ Comnet (overnamedatum: november 2011, 25 medewerkers, opbrengsten: 6 miljoen euro), een Oostenrijkse ICT-speler uit de regio Wenen die op basis van het Cisco-dienstenpakket hard- en softwareoplossingen met hoge toegevoegde waarde aanbiedt, waaronder innovatieve netwerkoplossingen; op de mondiale maritieme markt: ■ Groupe Techsol Marine (overnamedatum: september 2011, 100 medewerkers, opbrengsten: 20 miljoen euro), een Canadese, in Québec gevestigde, hightech elektrotechnische maritieme onderneming die gespecialiseerd is in onder meer automatisering, alarm, monitoring & control, navigatie & communicatie, elektrische systemen en energiezuinige voortstuwingstechnologie; ■ ETNA, Etudes Techniques et Nouvelles Applications (overnamedatum: november 2011, 15 medewerkers, opbrengsten: 2,5 miljoen euro), een maritieme servicespecialist met vestigingen in Le Havre, Saint-Nazaire en Marseille in Frankrijk en Tanger in Marokko; in de Benelux: ■ Trecom (overnamedatum: januari 2011, 20 medewerkers, opbrengsten: 2 miljoen euro), een wereldwijd actieve, hightech specialist in complexe industriële automatiseringsconcepten voor machines en industriële productielijnen die tevens gespecialiseerd is in energietechnologie en groengasenergiecentrales.
33
De netto-uitstroom van geldmiddelen inclusief earn-out voor de acquisities bedraagt 198 miljoen euro. De totale opbrengsten van deze acquisities bedragen ongeveer 450 miljoen euro op jaarbasis met circa 2.600 nieuwe medewerkers. De overgenomen ondernemingen leveren een directe bijdrage aan de winst per aandeel. De EBITA op jaarbasis van de acquisities (uitgaande van de earn-out) in 2011 bedraagt 30 miljoen euro, waarvan 10,8 miljoen euro in 2011 werd verantwoord (exclusief synergievoordelen). In het kader van het strategisch groeiplan zijn de niet tot de core business van Imtech behorende activiteiten op het gebied van technische handel in Zweden verkocht. Het gaat om deconsolidatie van de business unit NEA Elmateriel, met 140 medewerkers en externe opbrengsten op jaarbasis van circa 45 miljoen euro. Innovaties en ‘smart integrating’ leiden tot positieversterking en toekomstige groei Imtech beschikt over eigen competentiecentra die zich bezighouden met R&D op het gebied van energietechnologie, gebouwtechnologie, maritieme en industriële technologische oplossingen, infrastructuur en mobiliteit. Het meest gerenommeerd is het R&D-center in Hamburg: actief op het gebied van energietechnologie en simulatietechnologie in de gebouwde en industriële omgeving, inclusief een hightech datacenter voor verwerking van testresultaten. Hierbij vindt intensieve samenwerking met universiteiten plaats. In Nederland beschikt Imtech over een R&D-center in Den Haag, gespecialiseerd in lucht- en klimaattesten. Daarnaast onderscheidt Imtech zich in ‘smart integrating’, het op een pragmatische en kosteneffectieve wijze integreren van technologie tot een totaaloplossing met toegevoegde waarde. Vooral in projectimplementaties onderscheidt Imtech zich hierin. Het overgrote deel van de innovaties komt op projectbasis en in goede samenwerking met klanten of derden tot stand. De samenwerking met universiteiten wordt sterk geïntensiveerd. Bijzonder is de positie van ICT binnen Imtech. De ICT-divisie vormt immers de voorhoede voor innovaties die op termijn een rol zullen spelen in de technische
34
dienstverlening van de overige divisies en landen binnen Imtech. Hierbij wordt actief samengewerkt met wereldmarktleiders als IBM, Microsoft, Cisco en SAP. De volgende tabel geeft inzicht in het innovatieve en ‘smart integrating’-vermogen van Imtech. Centra voor innovatie en ‘smart integrating’ Competentie voor innovatie Locatie en ‘smart integrating’ Energie-efficiëntie Duitsland, Polen, Nederland, België, Luxemburg, UK, Ierland, Spanje, Zweden Energy Contracting Duitsland Cleanroomtechnologie Duitsland Brandbeveiliging Duitsland, Polen, Nederland, België, Luxemburg, UK, Ierland, Spanje, Zweden, Noorwegen Stadion- en arenatechnologie Duitsland, Zweden Testoplossingen auto-industrie Duitsland Maritieme technologie Nederland, Duitsland, Turkije, Canada UK Afvalwaterbehandeling en ‘Sludge-to-Energy’ (energie uit residuwaterbehandeling) ‘Waste-to-Energy’ (energie uit Duitsland huisafval) Industriële innovatie Nederland, Spanje Care & cure Nederland, België, Duitsland, Spanje Infrastructuur Nederland Traffic Nederland, UK Datacentertechnologie Duitsland, Nederland, Spanje ICT Duitsland, Nederland, België, Oostenrijk, UK, Zweden, Zuidoost-Azië Innovaties en voorbeelden op het gebied van ‘smart integrating’ zijn er bijna te veel om op te noemen. In de
Technische infrastructuur aan boord van Fugro Galaxy Hightech technologie aan boord van diverse onderzoeksschepen van Fugro. Maintenance en energiebesparing Stora Enso, Skoghall Meerjarig technisch onderhoud met energie-efficiëntie voor pulp- en papierproducent Stora Enso.
diverse divisieverslagen (zie pagina 44 en verder) is hier ook aandacht voor. Enige in het oog springende voorbeelden zijn onder meer warmte-krachtkoppelingen, de ontwikkeling van ‘smart cities’, hightech mechanisch-biologische afvalbehandeling voor winning van duurzame brandstoffen uit restafval, thermische zonne-energie, hightech biogascentrales, groengasenergiecentrales, biomassacentrales, power electronics (combinatie van vermogenselektronica en hoogspanning), ‘smart grids’, duurzame en energiezuinige datacentertechnologie, innovaties in care & cure optimalisatie van datacenters en ICT-infrastructuur, ‘mobile computing’ op basis van SAP-technologie, innovatie op het gebied van verkeersmanagementsystemen, alsmede ‘remote monitoring’ (beheer op afstand) in de maritieme markt. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) Imtech draagt in belangrijke mate bij aan het oplossen van de uitdagingen waar de maatschappij voor staat, zoals uitdagingen op het gebied van energieverbruik, klimaatverandering, vervuiling, mobiliteit en waterschaarste. GreenTech (zie pagina 31/32) is dan ook een belangrijke driver voor verdere groei. Met de top 5 van haar meest ‘groene’ projecten bespaart Imtech voor haar klanten ruim 63 kiloton CO2. Imtech’s eigen carbonfootprint is – vooral door acquisities – toegenomen tot 106 kiloton CO2 (2010: 99 kiloton CO2). De carbonfootprint wordt hoofdzakelijk (voor meer dan 80%) veroorzaakt door het wagenpark. Tevens voert Imtech een actief beleid op het gebied van MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen). Doel is alle stakeholders zo transparant mogelijk inzicht te geven in het MVO-beleid en in de wijze waarop zij haar maatschappelijke verantwoordelijkheid vervult. Aandachtspunten – naast stakeholderdialoog – zijn vooral ISO 26000, kwantificering van de duurzaamheidsprestatie aan de hand van maatschappelijke prestatie-indicatoren die mede gebaseerd zijn op GRI (Global Reporting Initiative), carbonfootprintmeting en doelstellingen voor verlaging hiervan, ketenbeheer (onder meer een nieuwe Code of Sustainable Supply), afvalmanagement (onder meer vermindering van papierverbruik), milieuzorg, Corporate Citizenship en betrokkenheid bij duurzame initiatieven. Zie hiervoor het aparte hoofdstuk MVO, vanaf pagina 78.
Nieuw governancemodel voor strategische controle en aansturing In 2010 heeft Imtech bij de aankondiging van de groeistrategie 2015 haar governancemodel verder aangescherpt. Doelstelling is het decentrale ondernemerschap te handhaven en tegelijkertijd de ‘compliance’ op een hoger niveau te brengen. Hiertoe zijn in 2011 acht functionele Councils tot stand gebracht, te weten: Human Resources, HSE (Health, Safety & Environment), Control, Information Management, Information Technology, CSR (Corporate Social Responsibility), Risk & Insurance en Procurement. Op deze wijze worden op groepsniveau de performance, beleidsconsistentie, controle en transparantie verder verbeterd, terwijl de overheadkosten beperkt blijven. Tegelijkertijd neemt de professionaliteit van de staf in de divisies toe, is er een groter gemeenschappelijk draagvlak rond de strategische lange termijn groeidoelstellingen en kunnen ‘corporate guidelines’ voor governance beter geïmplementeerd worden. Ook komen ‘best practices’ op decentraal niveau beter voor de totale groep beschikbaar. De Executive Council speelt een rol in de besluitvorming en prioriteitstelling binnen de diverse Councils. Beleidsvoorstellen worden in de Executive Council door de voorzitters van de Councils ter goedkeuring aangedragen en na akkoord verder tot uitvoering gebracht. Daarnaast vinden periodieke toetsing en eventuele beleidsbijstelling in de Executive Council plaats. De diverse Councils zetten als volgt in op beleidsprioriteiten: HR (Human Resources): ontwikkeling van Imtech als ‘employer of choice’, werving en selectie, efficiency en productiviteit, retentie, leiderschapsontwikkeling, arbeidsvoorwaardenbeleid, managementtraineeships, verbetering van projectmanagementvaardigheden; ■ HSE (Health, Safety & Environment): eenduidige, continue bewustwording voor een gezonde, veilige en milieubewuste werkomgeving, HSE-communicatiebeleid onder meer in de vorm van een internationale veiligheidscampagne in negentien talen, delen van best practices; ■ Control: budgettering, financiën, werkkapitaalbeheersing, verslaglegging op basis van IFRS, ERP-implementatie, reportingsysteem en acquisities; ■
35
Hightech oplossingen aan boord van werkschip Oleg Strashnov Innovatieve platformautomatisering en slimme elektrotechnische oplossingen maken efficiënte werkprocessen mogelijk. Technische oplossingen in nieuwe centraal station Wenen Deel technische oplossingen in het nieuwe imposante centraal station van Wenen.
■
■
■
■
■
Information Management: ontwikkeling van een cross-divisionele informatiestrategie, inrichting van een ‘collaboration platform’ ter bevordering van verdere intra- en cross-divisionele samenwerking; Information Technology: IT-securitybeleid, cloud computingstrategie, besluitvorming rondom een Imtech Group ERP-toepassing naast het huidige Navisionsysteem, standaardisatie van IT-toepassingen op basis van de keuze van ‘preferred IT solutions’, optimalisering van het IT Shared Service Centre; CSR (Corporate Social Responsibility): implementatie ISO 26000, GRI-reporting (Global Reporting Initiative), meten van en verlagen van de carbon footprint, afvalmanagement, Code of Sustainable Supply, het nemen van ‘groene’ initiatieven en Corporate Citizenship in de vorm van het Imtech-programma SSDC, ‘Shared Success in Developing Countries’; Risk & Insurance: decentralisatie van de riskmanagementfunctie met behoud van centrale controle door introductie van een integrale riskmanagementbenadering met een uniforme risicoanalyse voor de overgrote meerderheid van de projecten, verbetering van ‘risk intelligence’, analyse van de totale verzekeringsportfolio, ‘best practice’-benadering voor standaardverzekeringen; Procurement: verdere verbetering van de inkoopvoorwaarden voor zowel primaire productgroepen (bijvoorbeeld kabels en kabeldraagsystemen) als facilitaire productgroepen (bijvoorbeeld ‘groene’ energie voor de eigen kantoren), realisatie van de procurementstrategie 2012-2015 (met een focus op verdere kostenbesparingen, meer duurzaam inkopen en verhoging van de innovatie), het delen van ‘best procurement practices’, implementatie van Code of Sustainable Supply en ontwikkeling van procurement KPI’s (key performance indicators).
In de hierna volgende hoofdstukken wordt deels verder ingegaan op beleidsinitiatieven van de diverse Councils. Ketenbeheer Als dienstverlener is Imtech een keten met een netwerk van (inter)nationale leveranciers, dienstverleners en onderaannemers. In de Code of Sustainable Supply (CoSS) beschrijft
36
Imtech de wijze waarop Imtech – in het kader van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid – met haar leveranciers, dienstverleners en onderaannemers samenwerkt, zodat deze werkelijk een bijdrage levert aan een betere samenleving. Na een uitgebreide inventarisatie van initiatieven op dit gebied en consultatie van meerdere inkooprelaties is de nieuwe CoSS in december 2011 door de Executive Council ingevoerd. De eerste leveranciers hebben einde 2011 de CoSS reeds ondertekend. Inhoudelijk beschrijft de CoSS een heldere ambitie op verschillende gebieden zoals Health & Safety, Ethics en Labour, waar Imtech graag met haar leveranciers aan wil werken. De volledige Code of Sustainable Supply is gepubliceerd op www.imtech.eu/csr/chain-responsibility. Actief HR-beleid: ontwikkelen tot ‘employer of choice’ Imtech is een mensenorganisatie met een sterk decentrale en ondernemersgerichte basis. Medewerkers maken per definitie deel uit van kleinschalige units en kunnen vanuit hun professionaliteit meer dan gemiddeld bijdragen aan het succes van de onderneming. Dit basisprincipe vormt de leidraad voor het HR-beleid, waaraan de Councils HR en HSE in belangrijke mate invulling geven. In het HR-beleid (zie pagina 74) focust Imtech op: retentie en medewerkerstevredenheid, de ontwikkeling tot ‘employer of choice’, professioneel projectmanagement, leiderschap en HSE (Health, Safety & Environment). Groeistrategie 2015: 8 miljard euro opbrengsten Ambitie en succes kenmerken de groeistrategie van Imtech. Sinds de vorming van Imtech in 1993 is sprake van een sterke continue groei: gemiddeld per jaar 21% voor wat betreft de winst (EBITA) en 13% groei in opbrengsten. Imtech wenst deze groei ook in de toekomst verder te continueren. De Imtech-groeistrategie is gebaseerd op de volgende strategische routekaart: Trends De strategie voor 2015 is gebaseerd op een aantal belangrijke trends waarop Imtech strategisch gezien kan en wil inspelen.
Technisch onderhoud en beheer Gatwick Airport London Door de overname van Inviron beschikt Imtech over een sterke positie op de Britsche luchthavenmarkt
Routekaart vaststelling strategische doelstellingen 2015.
Trends
Drivers voor groei
SWOT
Operationele strategische uitwerking tot 2015
Groeidoelstellingen 2015
Meten en evalueren van strategische voortgang
Trends in relevante markten en technologie De vraag naar technologie en ICT blijft onverminderd stijgen. Zonder technologie en ICT is het onmogelijk relevante oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken van vandaag en morgen tot stand te brengen, bijvoorbeeld vergrijzing in de zorgmarkt, water, mobiliteit en food & feed. In de markt van energy & environment groeit de vraag naar duurzame technologische oplossingen explosief. GreenTech vormt een belangrijke markt van de toekomst. Imtech kan hier goed op inspelen. De markt van technische dienstverlening is gefragmenteerd. Dit biedt voldoende kansen om geschikte overnamekandidaten te traceren.
Trends bij klanten Technologische oplossingen worden alsmaar complexer en vragen om specifieke kennis. Daarom concentreren klanten zich op hun core business en is er sprake van het outsourcen van technologie. Klanten specificeren de gewenste output en vragen onder meer aan Imtech om deze te bereiken. Dit vraagt om gedegen kennis van primaire processen bij klanten. De verantwoordelijkheid voor de technische infrastructuur wordt overgedragen, eventueel inclusief financiering (door derden) van technologie-investeringen. Dit maakt dat klanten hoge eisen stellen aan toegevoegde waarde en (financiële) continuïteit van samenwerkings-
37
Hightech, energiezuinig klimaat IKEA in Spanje Voor IKEA in Jerez de la Frontera (Cádiz) en Arroyo de la Encomienda (Valladolid) word een energiezuinig klimaat gerealiseerd.
partners. Ook toenemende globalisering leidt tot nieuwe vragen van klanten. Er zijn klanten die vragen om hen internationaal te volgen. Imtech wenst hierop actief in te spelen.
Drivers voor verdere groei De groei van Imtech in de periode tot 2015 is mede gebaseerd op een aantal belangrijke ‘drivers’, gerelateerd aan het sterke en decentrale businessmodel van Imtech.
Trends op de arbeidsmarkt Het tekort aan goed geschoold technisch personeel blijft onverminderd een kritische succesfactor. De babyboomgeneratie gaat met pensioen en instroom uit technische opleidingen blijft achter. Imtech is een mensenbedrijf; medewerkers vormen de belangrijkste ‘asset’. Daarom wil Imtech tot de beste werkgevers in de technologiemarkt behoren. Werving en behoud van medewerkers zijn strategische issues. ‘Employer branding’ neemt een belangrijke plaats in. Tevens wint ‘Het Nieuwe Werken’ aan belang. Persoonlijke betrokkenheid, leiderschap, ontwikkeling van medewerkers, HSE (Health, Safety & Environment) en de kwaliteit van projectmanagement winnen aan betekenis.
Uniek profiel In vergelijking met concurrerende ondernemingen beschikt Imtech over een nagenoeg uniek profiel, zie onderstaande illustratie. Sterke positie ten opzichte van directe concurrenten Imtech is actief in gebouwen, de industrie, op de Europese markten van ICT en traffic, evenals op de mondiale maritieme markt. Met uitzondering van de Europese ICT-markt worden in elke markt dezelfde technologische kerncompetenties en vergelijkbare technische diensten aangeboden. ICT vervult een meer strategische positie als ‘voorhoede’ en ‘innovator’ gericht op toekomstige ICT-functies die ook in de andere
Energy Companies Imtech beschikt over een uniek profiel
MECHANICAL SOLUTIONS
ELECTRICAL SOLUTIONS
ICT
Installation Companies
Construction Companies
38
ICT Companies
Product Companies
Technische oplossingen Velodrome Olympische Spelen 2012. De wielrenarena in het Olympisch park in Londen zit vol met Imtech-techniek. Energiezuinig gebouw Kristall, Hamburg Duurzame technologie in markante toren in de Houthaven van Hamburg.
markten op termijn van toepassing zullen zijn. Dit geeft Imtech een uniek profiel en een sterk onderscheidend karakter ten opzichte van de directe concurrentie. Alle markten kunnen als zeer gefragmenteerd omschreven worden. Tachtig procent van Imtech’s business komt tot stand in zogenaamde ‘local-for-local’ markten waarbij Imtech’s belangrijkste directe concurrenten met lokale marktposities alleen in specifieke lokale markten actief zijn. Dit maakt het niet eenvoudig om een volledig transparant beeld van de concurrentie te geven. Dit is tegelijkertijd ook de kracht van het portfolio van Imtech. Hier staat tegenover dat er de laatste jaren sprake is van een tendens naar een geleidelijke consolidatie in de markt van technische dienstverlening, waardoor in Europe min of meer vergelijkbare partijen (‘peers’) als Imtech ontstaan. De belangrijkste ‘peers’ voor Imtech: Concurrentie-overzicht
Markt Europese gebouwen- & industriemarkt ICT Marine
Traffic
Overzicht concurrenten Cofely, Cegelec, Spie, YIT, Bravida Logica, Bechtle, KPN (Getronics), Teito Nieuwbouw: L3, Wärtsila, GE-Converteam Service & maintenance: Telemar, McKay Swarco, Siemens, Telvent
In de lokale markten zijn deze internationale bedrijven ook actief maar niet altijd de belangrijkste directe concurrenten. In de clusterverslagen is per divisie een meer gedetailleerd overzicht van de concurrentie opgenomen.
Solide groeipotentie Technologie speelt in toenemende mate een rol bij het oplossen van economische en maatschappelijke vraagstukken. Op de groeimarkt van GreenTech, duurzaamheid en energy & environment neemt Imtech een sterke positie in en beschikt het over nagenoeg unieke competenties. Door energieoplossingen te integreren in de Imtech-totaalaanpak wordt hoge toegevoegde waarde geleverd. Dit vormt een sterke ‘driver’ voor verdere groei. Leidende marktposities Imtech beschikt over een breed technologisch dienstenportfolio en sterke marktposities in grote delen van Europa en op de mondiale maritieme markt. Sterke marktposities vormen een gezonde basis voor verdere groei. ‘Recurring’ business Circa 55% van de activiteiten van Imtech is ‘recurring’. Dit vormt een goede basis voor meerjarige continuïteit. Ook garandeert de omvang van de orderportefeuille (ultimo 2011: ruim 5,8 miljard euro) een prima basis voor toekomstige groei. Tussen 70% en 80% van deze portefeuille wordt in 2012 uitgevoerd, 20% tot 30% betreft projecten met een meerjarige looptijd. Solide financiële positie De financiële positie van Imtech is solide. Imtech blijft financieel gezien ruimschoots binnen de met haar banken afgesproken ratio’s. Dit geeft de markt en stakeholders vertrouwen.
39
Technologie in één van de grootste windparken ter wereld Unieke E&I-technologie (elektrotechniek & instrumentatie) in windpark Gwynt y Môr in de baai van Liverpool. Technologische integratie in de zorg Integratie van medische apparatuur met technische infrastructuur.
SWOT-analyse Voor Imtech geldt de volgende analyse van sterke en zwakke(re) punten, kansen en bedreigingen.
Sterke punten Multidisciplinair Decentraal businessmodel Reputatie en imago Sterke marktposities (Merk)onafhankelijkheid Solide financiële positie Aard en omvang van kennis ‘groene’ technologie Intensieve relaties met klanten Allianties / samenwerking in keten Flexibiliteit ten opzichte van wisselende marktomstandigheden ■ ICT als integratiebron ■ Kwaliteit medewerkers ■ Overnamebeleid ■ Aantal en kwaliteit van referenties ■ Heldere groeistrategie ■ Ondernemerschap ■ Innovatie ■ Riskmanagementbeleid ■ Councils voor beleidsvorming en verbetering governance ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■
Zwakke(re) punten Optimale domeinkennis in (sub)markten en van specifieke situaties bij sommige klanten ■ Ontwikkeling kennispotentieel in relatie tot snelheid technologische ontwikkelingen ■ Interne samenwerking als gevolg van het decentraal businessmodel ■ Samenwerking in de keten ■
40
Kansen Vraag naar technologie en ICT neemt structureel toe Klantenfocus gericht op output in de vorm van KPI’s Toenemende verantwoordelijkheid technische dienstverleners bij klanten ■ Lifecycle benadering ■ Blijvende tendens naar ‘outsourcing’ van technologie bij klanten ■ Groeipotentie GreenTech ■ Groeiende positie van ICT als kern van technische oplossingen ■ Groeiende mobiliteitsmarkt ■ Vergrijzing en gewenste exploitatieverlaging in care & cure markt ■ Schaalvergroting bij en internationalisering van klanten ■ Vraag naar comfort ■ MVO-beleid van overheid en klanten ■ ■ ■
Bedreigingen Voorwaartse integratie bij (toe)leveranciers Toenemende (internationale) concurrentie Toenemend risicoprofiel door omvang en complexiteit van projecten ■ Juridisering van samenwerkingsrelaties ■ Afhankelijkheid co-makers ■ Gebrek aan gekwalificeerd technisch personeel op elk opleidingsniveau ■ Onvoldoende interne samenwerking waardoor soms suboptimaal op marktkansen wordt ingespeeld ■ ■ ■
SAP-outsourcing voor garenfabrikant Coats Voor Coats wordt voor vijf jaar de complete SAP-omgeving verzorgd.
In de vertaling van deze SWOT-analyse naar concrete uitdagingen (strategische ‘challenges’) geldt het volgende: Sterke punten die gebruikt worden om kansen te benutten ■ Sterke marktposities maken het mogelijk goed in te spelen op de structureel toenemende vraag naar GreenTech en ICT ■ Innovatie versterkt de mogelijkheid om te komen tot lifecycle benadering, helpt bij het inspelen op de outsourcingsbehoefte bij klanten en leidt tot groei in GreenTech ■ Imtech kan door schaal en omvang van de Europese activiteiten profiteren van de schaalvergroting en verdere internationalisering bij opdrachtgevers ■ Imtech kan door haar sterke Europese ICT-positie en partnerships met wereldmarktleiders goed inspelen op de toenemende vraag naar hoogwaardige ICT en de technologische integratietendens ■ Aard en omvang van kennis in GreenTech maken het mogelijk goed in te spelen op de groeipotentie in de markt van energy & environment
■
■
Innovatie, overnames, intensievere decentrale samenwerking rondom specifieke competenties (energie-efficiëntie, duurzaamheid, ‘groene’ technologie, datacenters, care & cure, afvalwaterbeheersing, maritieme technologie en ICT) maken het mogelijk allianties en samenwerking in de keten aan te gaan en bevorderen de interne samenwerking Imtech kan tegemoet komen aan de outsourcingsbehoefte van klanten en lifecycletendens in de markt door intensivering van de decentrale samenwerking
Bedreigingen die in kansen kunnen worden omgezet ■ Het toenemend risicoprofiel door omvang en complexiteit van projecten kan door het riskmanagementbeleid van de Council Risk & Insurance worden gebruikt om beter te voldoen aan de outsourcingsbehoefte van klanten en de lifecycletendens in de markt ■ Gebrek aan gekwalificeerd technisch personeel op elk opleidingsniveau kan door een actief HR-beleid (‘employer of choice’) tot een kans in de markt worden omgebogen
Sterke punten die worden gebruikt om bedreigingen af te wenden ■ Reputatie, imago, referenties, financiële kracht en (merk)onafhankelijkheid vormen belangrijke ‘assets’ bij werving van technische specialisten ■ Lifecyclebenadering, intensiteit klantrelaties en kennis van GreenTech, alsmede de solide financiële positie maken het mogelijk toenemende concurrentie te weren ■ Professioneel riskmanagementbeleid maakt het mogelijk in te spelen op tendens tot juridisering van samenwerkingsrelaties ■ Councils voor beleidsvorming en verbetering governance maken betere interne samenwerking mogelijk
Strategische operationele uitwerking 2015 Imtech zal zich op basis van de beschreven trends, ‘drivers’ voor groei en SWOT-analyse in de periode tot 2015 richten op: ■ realisatie van méér toegevoegde waarde; ■ positieversterking in bestaande Europese landen en regio’s; ■ positieverwerving in nieuwe Europese landen; ■ uitbreiding van de mondiale maritieme positie; ■ het buiten Europa volgen van ‘key customers’; ■ sterke groei in GreenTech; ■ uitbouw van specifieke technologische domeinen; ■ internationale groei van traffictechnologie en in ICT-niches.
Zwakke(re) punten die in sterke punten kunnen worden omgezet ■ Decentrale innovatie, het overnamebeleid en het HR-beleid dragen eraan bij dat het kennispotentieel in relatie tot de snelheid van technologische ontwikkelingen naar een hoger niveau gebracht kan worden
Realisatie van méér toegevoegde waarde De markt vraagt om technische dienstverleners met een lifecyclebenadering, gericht op verlaging van de ‘total cost of ownership’. Imtech heeft deze filosofie al een aantal jaren geleden omarmd en zet hier versterkt op in, onder meer door focus op intensieve multidisciplinaire samenwerking met
41
Co-operatieve technologie in auto’s Dynamisch verkeersmanagement door technologische ‘samenwerking’ van techniek in de auto en techniek langs en onder wegen.
klanten en in de keten en het bereiken van ‘preferred technology partner’-posities, bijvoorbeeld op basis van ‘asset management’. Positieversterking in bestaande Europese landen en regio’s Imtech heeft sterke marktposities in de markten van gebouwen, industrie, traffic & infra en ICT in een groot aantal Europese landen en regio’s, waaronder de Benelux, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Oost-Europa, Nordic, de UK, Ierland en Spanje. Hier wil Imtech strategisch gezien verder groeien. Positieverwerving in nieuwe Europese landen Afhankelijk van concrete acquisitiemogelijkheden zal Imtech in de markten van gebouwen, industrie, traffic & infra en ICT groeien in landen als bijvoorbeeld Denemarken en Turkije alsmede Oost-Europa en de Baltische Staten. Frankrijk, dat wordt gedomineerd door multinationale voormalige staatsbedrijven, is eventueel een optie. Uitbreiding activiteiten op mondiale maritieme markt Imtech beschikt over een sterke positie op de mondiale maritieme markt. Tot 2015 zal het aantal Imtech-servicelocaties (nu tachtig) wereldwijd groeien. Daarnaast zal Imtech groeien, autonoom en door middel van overnames, in productielocaties in onder meer China, de regio Singapore, Turkije, Canada en Brazilië.
42
oplossingen voor de mobiliteitsmarkt. In deze groeimarkten zal Imtech, mede door acquisities, verder groeien. Groei in specifieke technologiedomeinen Extra groei wil Imtech bereiken in de markten van: ■ datacenters (Imtech biedt hierin unieke technologische totaaloplossingen); ■ duurzame afvalwateroplossingen (Imtech beschikt over unieke kennis van afvalwaterbehandeling); ■ care & cure (Imtech laat door technologie de zorg efficiënter functioneren). Internationale groei van traffictechnologie en in ICT-niches Imtech ziet goede mogelijkheden voor internationale groei in specifieke kennisdomeinen als traffictechnologie (mondiale export van mobiliteitsoplossingen) en in bepaalde ICT-niches, bijvoorbeeld softwareoplossingen in ‘emerging markets’. Doelstellingen 2015 Per saldo leidt deze strategie tot de volgende kwantatieve langetermijn doelstellingen in 2015: ■ opbrengsten van 8 miljard euro; ■ een operationele EBITA-marge tussen 6% en 7%.
‘Key customers’ buiten Europa volgen ‘Key customers’ zijn speciale relaties waarbij sprake is van langdurige partnerships, intensieve samenwerkingsrelaties en kennisuitwisseling. Deze klanten vragen Imtech steeds vaker haar dienstverlening internationaal aan te bieden. De groeistrategie voorziet in het internationaal volgen van deze ‘key customers’. Dit leidt tot verdere internationalisatie van Imtech.
De groei zal min of meer evenredig verdeeld zijn over autonome groei en groei door middel van acquisities. Om dit te bereiken wil Imtech de beste technische dienstverlener en ‘employer of choice’ zijn (voor de uitwerking van deze lange termijn doelstelling zie het hoofdstuk Human Resources, pagina 74) en streeft ernaar in elk voor Imtech relevant land of marktsegment minimaal over een top 3-positie te beschikken (zie de divisieverslagen met inzicht in councurrentieposities). Daarnaast wil Imtech een actief beleid voeren op het gebied van MVO, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (zie dit hoofdstuk op pagina 78).
Sterke groei in GreenTech Imtech behaalt circa 30% van haar totale opbrengsten uit de markt van energy & environment: ‘groene’ technologie, energie-efficiency en duurzaamheid in kantoren, fabrieken, stadions, datacenters en schepen, maar ook uit bio-energie, energiecentrales, energy contracting en duurzame
Voortgang strategie 2015 Met de implementatie van de groeistrategie ligt Imtech eind 2011 – hoewel pas ruim een jaar na dato – goed op koers. Op de pagina’s 16/17 is een helder en compact overzicht van deze voortgang opgenomen met progressie op alle strategie-items.
Internet van BBC gereed maken voor Olympische Spelen 2012 ICT-infrastructuur voor de ‘digitale drukte’ Olympische Spelen 2012, Londen. Waterstofgas omzetten in duurzame energie Innovatieve technologie bij vinylproducent SolVin Antwerpen.
Specifieke strategische actieplannen 2012 Specifieke strategische actieplannen voor 2012 vloeien rechtstreeks voort uit de voortgaande strategische operationele uitwerking voor het jaar 2015. Voorbeelden zijn een specifieke focus op ‘total cost of ownership’ (bijvoorbeeld door integratie van energie-efficiëntie en/of energiemanagement in de totale technische oplossingen van Imtech), positieversterking in bestaande Europese landen en regio’s (met name de UK, Nordic, Oost-Europa en op de Europese markten van ICT en Traffic), positieverwerving in nieuwe Europese landen (met speciale aandacht voor Turkije en Oost-Europa); andere voorbeelden zijn uitbreiding van activiteiten op de mondiale maritieme markt (internationale uitbreiding van service- en productielocaties), ‘key customers’ buiten Europa volgen (vooral in de olie- en gasmarkt, de auto- en vliegtuigindustrie en op het gebied van energie of andere specifieke technologische competenties, zoals cleanroomtechnologie), sterke groei in GreenTech (over een breed front in en buiten Europa) en in alle genoemde specifieke technologiedomeinen (datacenters, duurzame afvalwateroplossingen en in care & cure), alsmede in niches als de internationale trafficmarkt (versterking export) en in ICT-nichemarkten (vooral in Zuidoost-Azië). Een heldere langetermijnstrategie biedt continuïteit voor een langere termijn met structurele aandacht voor de te bereiken strategische doelen. Vooruitzichten 2012 In 2009 rapporteerde Imtech een toename van de orderportefeuille met 5% tot 4,7 miljard euro (een toename van ruim 230 miljoen euro). In 2010 rapporteerde Imtech een toename van de orderportefeuille met 10% (450 miljoen euro) tot 5,2 miljard euro. Deze positieve tendens houdt Imtech met een toename van de orderportefeuille van 12% tot 5,8 miljard euro ook in 2011 (600 miljoen euro) vast. De toename is min of meer evenredig verdeeld over autonome groei en groei door acquisities. Dit markeert – ondanks uitdagende economische omstandigheden in een aantal landen en markten – de goede positie waarin Imtech verkeert. Dit zorgt tevens voor een comfortabele uitgangspositie voor 2012. Sterke marktposities, schaalgrootte, een uitgebreid dienstenportfolio en een zeer divers bestand van bijna 23.000 klanten in talloze marktsegmenten maken continuïteit
en daarmee verdere groei mogelijk. De transparante groeistrategie 2015 vormt hiervoor de basis. De sterke positie in Duitsland & Oost-Europa (circa 30% van de totale activiteiten) geeft hierbij extra vertrouwen. Ook de positie in Nordic (circa 14% van de totale activiteiten), waar Imtech door bundeling van elektrotechnische en werktuigbouwkundige diensten aan de vooravond van sterke groei staat, evenals de sterk opgebouwde positie in de UK & Ierland (circa 9% van de totale activiteiten) en op de Europese ICT-markt (circa 11% van de totale activiteiten) dragen bij aan het vertrouwen. Daarnaast is Imtech prima gepositioneerd in de groeimarkt van GreenTech (‘groene’ technologie en duurzaamheid), die circa 30% van de opbrengsten uitmaakt. Bovendien is 55% van de activiteiten van Imtech ‘recurring’. In een aantal deelmarkten is de markt groeiende. In een aantal andere markten is echter nog sprake van uitdagende omstandigheden en overheidsbezuinigingen, hoewel deze laatste ook weer als kans gezien worden. Imtech kenmerkt zich door decentraal ondernemerschap met een flexibele projectorganisatie die zich goed kan aanpassen aan veranderende marktomstandigheden, zowel in opwaartse als neergaande richting. Dat heeft Imtech in het verleden bewezen. Ook dit geeft vertrouwen voor de toekomst. Imtech acht zich veerkrachtig genoeg om de kansen die voorvloeien uit het brede portfolio en de sterke marktposities te benutten en de deels uitdagende markt en bedreigingen het hoofd te bieden. Intensieve interactie met alle stakeholders leidt tot hoge toegevoegde waarde. Gesterkt door de transparante strategie en het ‘trackrecord’ van sterke groei in de afgelopen jaren gelooft Imtech in haar eigen kracht. Per saldo – als resultante van kansen en bedreigingen – is én blijft Imtech goed in balans. De focus blijft gericht op groei. Imtech ligt dan ook prima op koers om de doelstellingen van het strategisch groeiplan 2015 te realiseren. Naar de huidige inzichten verwacht de Raad van Bestuur voor 2012 een verdere toename van de EBITA (2011: 288,4 miljoen euro) door autonome groei en acquisities.
René van der Bruggen (64), CEO en voorzitter Executive Council
Boudewijn Gerner (60), CFO en lid Executive Council
43
Warmte-/ koudeopslag stadhuis gemeente Zaanstad Innovatieve en energie-efficiënte warmte-/koudeopslag in het nieuwe stadhuis van de gemeente Zaanstad. Met behulp van het grondwater vindt verwarming en koeling plaats. Daarnaast worden talloze andere slimme ‘groene’ technische oplossingen toegepast.
44
Verdeling opbrengsten Benelux
België/ Luxemburg 20%
Nederland 80%
Technologisch afbouw Noord/ Zuid-metrolijn, Amsterdam Techniek in 8 stationsgebouwen en op en rond een nieuwe bijna 10 kilometer lange metrolijn in Amsterdam.
In de Benelux telt Imtech duizenden klanten die van technische totaaloplossingen worden voorzien. Imtech Nederland (opbrengsten: 613 miljoen euro, aantal medewerkers 3.918) en Imtech Belgium (opbrengsten: 147 miljoen euro, aantal medewerkers 895) zijn actief in de markten van buildings en industrie. Imtech Infra (opbrengsten: 223 miljoen euro, aantal medewerkers: 1.300) is actief in de inframarkt en Imtech Paul Wagner et Fils (opbrengsten: 44 miljoen euro, aantal medewerkers: 320) is in Luxemburg actief in de markt van buildings. Met ruim veertig vestigingen en competentiecentra beschikt Imtech over complete dekking in de Benelux. Concurrenten zijn: BAM (BAM Infratechniek, Van den Berg), Dalkia, GDF Suez (Axima, Cofely, Fabricom, TEM), Heijmans (Heijmans Infra en Burgers-Ergon), Spie, Stork, TBI Groep (Croon en Wolter & Dros), Vinci (Cegelec) en VolkerWessels (VolkerWessels Infra, Homij, Vialis, Visser & Smit). Imtech beschikt over een top 3-positie. De economie in de Benelux staat onder druk. De markt van technische dienstverlening in de Benelux kenmerkt zich door structureel uitdagende marktomstandigheden en stevige concurrentie – zowel van lokale concurrenten als concurrenten uit andere delen van Europa – in combinatie met langdurige investeringsbeslissingen. Vooral in Nederland en België valt de gebouwenmarkt ver terug. Luxemburg blijft op niveau. Door een combinatie van maatregelen weet Imtech in de gebouwenmarkt steeds beter in te spelen op deze marktomstandigheden. Zo is er sprake van een gewijzigde strategische focus – onder meer op energie, groene technologie, onderwijs, care & cure, export, datacenters, maintenance en beheer – in combinatie met kostenbesparingen, efficiencyverbetering, focus op ‘operational excellence’ en bundeling van competenties. Dit al in 2009 en 2010 ingezet beleid werpt absoluut vruchten af, maar is een meerjarenproces. Daarom is nog steeds sprake van stevige druk op de opbrengsten en EBITA-marge in de gebouwensector. De industriële markt trekt daarentegen langzaam aan en in de inframarkt presteert Imtech, ondanks bezuinigingen door de overheid, prima. Kerngegevens Benelux Opbrengsten (in miljoen euro) EBITA (in miljoen euro) EBITA-marge Orderportefeuille (in miljoen euro) Werkzaam vermogen, exclusief geldmiddelen en kasequivalenten (in miljoen euro) Aantal medewerkers (per 31 december) Gebouwenmarkt neemt opnieuw af, focus op duurzaamheid, onderhoud en onderwijs Investeringen in gebouwen staan op een laag pitje en de leegstand groeit. Imtech wordt geconfronteerd met een teruglopende orderportefeuille, scherpe concurrentie en druk op marges. In Luxemburg weet Imtech zich prima te handhaven, bijvoorbeeld met een order voor een nieuw, energiezuinig gebouw voor de Loterie Nationale. In Brussel zijn orders verworven voor het nieuwe NAVO-hoofdkantoor en een 140 meter hoge woontoren. In Nederland focust Imtech op duurzame overheidshuisvesting en is betrokken bij de duurzame herontwikkeling van het provinciekantoor in Haarlem en duurzame stadhuizen in Zaanstad en Weert. Voor pensioenfonds PGGM wordt een energiezuinige technische renovatie van het hoofdkantoor uitgevoerd. Daarnaast ligt de focus op onderhoud en beheer, bijvoorbeeld met het technisch beheer en onderhoud samen met
2011 1.027 26,3 2,6% 1.241 162 6.433
Δ 1% – 26% – 5% – 5%
2010 1.021 35,4 3,5% 1.308 136 6.788
2009 1.190 46,1 3,9% 1.306 113 7.313
energiereductie bij Praxis en de Bijenkorf in Nederland, diverse gebouwen voor de Stad Brussel en 420.000 m² kantoren van de Nederlandse Rijksgebouwendienst. Ook in het onderwijs focust Imtech op duurzaamheid en binnenklimaatverbetering (‘frisse scholen’) en heeft projecten verworven voor de uitbreiding van de technologie in de Campus 2020 van de TU Eindhoven, de universiteiten van Leuven en Hasselt en de Europese School in Marmer in Luxemburg. Technisch property management: groeisegment Technisch beheer is essentieel voor de instandhouding van onroerend goed, zelfs als sprake is van leegstand. Imtech zet in op technisch property management. Aan de hand van een concurrerend meerjarenbudget is Imtech in staat gebouwen optimaal in conditie te houden. Zo beheert Imtech circa 250.000 m² kantoren voor onder meer de Commerzbank, KPMG en KPN.
Scan de QR-code voor de Green Building film.
45
Industrie trekt langzaam aan, focus op duurzaamheid De industriële markt trekt langzaam aan. Ook hier focust Imtech op duurzaamheid. Voorbeelden zijn een emissievriendelijke ontzwavelingsvoorziening bij KPE (Kuwait Petroleum Europoort) en een duurzame droogvoorziening bij bierbrouwer Bavaria. Bij Ensartech wordt verontreinigd industrieel restafval omgezet in duurzame energie. Ook bij SolVin Antwerpen wordt een reststof in duurzame energie omgezet. De overname van het hightech bedrijf Trecom, gespecialiseerd in automatiseringsconcepten voor industriële productielijnen en energietechnologie, maakt het mede mogelijk om voor klanten ‘groen gas’ te produceren, bijvoorbeeld uit visafval, bij het visbedrijf Arie van der Groep en Zonen. Een andere groengas-energiecentrale is die voor het tuinbouwgebied Bergerden. Op het gebied van onderhoud zijn de activiteiten bij Shell in Pernis en Moerdijk uitgebreid en er is een onderhoudscontract bij Huntsman gescoord. Bij Pfizer in België is Imtech verantwoordelijk voor een technische uitbreiding. Uitbreiding industriële export De technologie-export wordt verder uitgebreid; bijvoorbeeld met een houtgestookte biowarmtekrachtcentrale in Letland en hightech elektrische oplossingen voor een olieveld in Majnoon en voor Total in Gabon. Imtech biedt hightech kennis van power electronics (combinatie van vermogenselektronica en hoogspanning) en werkt voor Urenco in Frankrijk en de USA, waaronder in New Mexico. In het Midden-Oosten en Brunei zijn nieuwe vestigingen geopend en bestaande contacten in Rusland, Nigeria en India zijn geïntensiveerd. Imtech biedt ook hightech oplossingen voor internationale researchinstituten, bijvoorbeeld het Helmholtz Zentrum in Berlijn. Andere exportproducten zijn duurzame industriële droogoplossingen in onder meer Europa, het Verre Oosten en India. Met de overname van Trecom werd deze positie versterkt. Ook exporteert Imtech meteringsystemen en pilot plants voor de olie- en gasindustrie naar bijvoorbeeld Maleisië, Rusland en Zuid-Korea. Energie: groeimarkt Imtech is breed actief op de energiemarkt, bijvoorbeeld met de realisatie van twee duurzame energiecentrales op basis van warmtekrachttechnologie, biomassa, zonne- en windenergie
46
in Maastricht en Venlo. Dit grote project wordt thans uitgewerkt en er doet zich interessante spin-off voor. Imtech is technologiepartner voor theGROUNDS, de verduurzaming van luchthaven Schiphol. Eerste deelprojecten zijn de aanleg van zonnepanelen waarmee zonlicht direct in elektriciteit wordt omgezet en de technologie in een algenbad dat vervuild water gaat reinigen. Ook in België wordt gewerkt aan zonnepanelenparken. Imtech is eveneens betrokken bij innovatieve smart grids. Dit zijn intelligente energienetwerken die decentrale energie opwekken en elektrisch transport mogelijk maken. Een voorbeeld is een lokaal smart grid met zonnepanelen en een windmolen in combinatie met hightech oplaadpunten voor elektrisch vervoer in Zaandam. Een ander voorbeeld is een smart grid voor 5.000 particuliere en zakelijke aansluitingen in Nederland. Een belangrijke innovatie, mede gefinancierd door de Europese Unie, is de ontwikkeling van smart grids in warmte- en waternetwerken. Daarnaast worden projecten voor warmte-koudeopslag gerealiseerd, bijvoorbeeld in Venlo en Deurne. In België is Imtech koploper op het gebied van ‘beo-energie’ (boorgatenenergieopslag ofwel thermische energie); waarbij door diepteboringen warmte uit diepere aardlagen in gebouwen wordt gebracht. Een voorbeeld daarvan is het hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis dat door Imtech volledig wordt ‘vergroend’. Imtechs eigen Green Building in Eindhoven is in gebruik genomen. Dit voorbeeldkantoor behoort met een BREEAM-score van 67% tot de meest ‘groene’ kantoren van Nederland. Groei in markt van ‘groene’ datacenters Een sterke toename in de bandbreedte van het digitale verkeer en cloud computing maken dat aanbieders van datacentercapaciteit overgaan tot vernieuwing of uitbreiding van hun datacenters. Hightech oplossingen van Imtech bieden optimale mogelijkheden voor energiebesparing en CO2-reductie. Voor Telecity in Nederland en Belgacom in België realiseert Imtech ‘groene’ datacenters met een Energy Utilization Efficiency (EUE) lager dan 1,2. Ook voor BT zijn twee grote ‘groene’ datacenters in uitvoering.
Hightech warmtekrachtcentrale voor een ziekenhuis in Amsterdam Energiebesparing door middel van warmtekrachtkoppeling voor AMC, Amsterdam Medisch Centrum. Technologie in Premium Tower, Brussel Technische oplossingen in de 140 meter hoge Premium Tower, hoogste toren van Brussel.
Versterking in de zorgsector Technologie wordt in de zorg steeds belangrijker. Substantiële orders zijn er voor de technologische upgrading van operatiekamers in het AMC (Academisch Medisch Centrum) in Amsterdam en het Universitair Ziekenhuis in Leuven. In België onderscheidt Imtech zich met beo-energie, bijvoorbeeld in het Algemeen Ziekenhuis Sint-Elisabeth in Herentals. In de markt van technologische inrichting van laboratoria is sprake van continuïteit, onder meer met orders van het LUMC, het Leids Universitair Medisch Centrum. Bundeling van competenties – technische infrastructuur, ICT én technologie in en rondom technische apparatuur – maakt het mogelijk totaaloplossingen aan te bieden. Positie in inframarkt blijft op peil Op de inframarkt weet Imtech, ondanks bezuinigingen door overheden, haar positie goed te handhaven. In de markt van openbare verlichting is sprake van groei. Imtech weet steeds meer langdurige onderhoudscontracten te verwerven, al of niet in combinatie met onderhoud aan de verkeersinfrastructuur. Voorbeelden zijn Groningen en Breda met onderhoud aan tienduizenden lichtmasten en honderden verkeersregelinstallaties. Het energiezuinige verlichtingsconcept Innolumis® presteert prima, bijvoorbeeld met de groene verlichting voor de parkeervoorzieningen op Schiphol, de bloemenveiling Holland Flora, het buitengebied in Ede en voor de stad Nickelsdorf in Oostenrijk. Voor het Nederlandse waterbedrijf Oasen digitaliseert Imtech 72.000 watermeters. Met het Belgische waterbedrijf Aquafin werd een raamovereenkomst gesloten. Een nieuw initiatief is ‘Water Solutions’, het winnen van energie uit afval van waterbehandeling. In de energiemarkt verbetert Imtech de technische gasinfrastructuur van de netwerkbeheerder Stedin. In de markt van draadloze communicatie werd een draadloos WIFI-netwerk met 700 toegangspunten in Brussel aangelegd. De markt van hoog- en laagspanning staat enigszins onder druk, een grote order is een hoogspanningsstation in Dordrecht. In de railmarkt doet Imtech het prima, bijvoorbeeld met de aansluiting van de nieuwe Hanzelijn op het bestaande spoor, inclusief de ombouw van het station Zwolle. Imtech is adviseur én implementatiepartner van spoornetwerkbeheerder ProRail voor nieuwe besturings- en beveiligingsrelais voor schakel- en onderstations langs het spoor.
Daarnaast is Imtech betrokken bij een upgrade van de beveiligingstechniek voor de metrolijn in Rotterdam. Een grote order (100 miljoen euro) is de technologische afbouw van de Noord/Zuid-metrolijn in Amsterdam. Het gaat hier zowel om de stationsgebouwen als om de technische infrastructuur op en rondom het spoor. Imtech wist als één van de eerste marktpartijen niveau 5 – het hoogste niveau – te behalen in de CO2-prestatieladder, een objectief bewijs van duurzaamheid. Toekomst In de Benelux lijkt het dieptepunt in de gebouwenmarkt nog niet bereikt. In de industrie zal sprake zijn van groei. Ook in de inframarkt wordt verdere groei voorzien. Per saldo blijft sprake van uitdagende marktomstandigheden. Gesteund door successen van talloze nieuwe initiatieven in vooral de markten van energie en zorg, evenals voortgaande groei van de industriële export en samenwerking op de watermarkt met Imtech UK en met Imtech Duitsland op het gebied van energie, is er sprake van vertrouwen voor 2012. Jan Casteleijn (62), Algemeen Directeur Imtech Traffic & Infra en lid Executive Council
Bart Bouwmeester (44), Algemeen Directeur Imtech Nederland en lid Executive Council
47
Gold Environment hoofdkantoor uitgeverij Der Spiegel, Hamburg Unieke energietechnologie met onder andere thermische energie en innovatief gebruik van de gebouwmassa voor verwarming en koeling.
48
Verdeling opbrengsten Duitsland & Oost-Europa
Testcenter voor BMW in München Hightech testtechnologie helpt BMW zuinige auto’s te ontwikkelen.
Oost-Europa 11%
Duitsland 89%
In Duitsland is Imtech één van de sterkste spelers op de markten van gebouwen en industrie. Imtech bedient duizenden klanten vanuit zes regio’s – Noord (Hamburg), West (Düsseldorf), Midden (Frankfurt), Oost (Berlijn), Zuidwest (Stuttgart) en Zuidoost (München) – met circa zeventig vestigingen. Daarnaast zijn er diverse competentiecentra, bijvoorbeeld voor energy contracting, cleanroomtechnologie, brandbeveiliging, stadion- & arenatechnologie, energiecentrales & -systemen en innovatieve testoplossingen voor de auto-industrie. In Hamburg beschikt Imtech over een hightech R&D center. Steeds vaker worden technische oplossingen internationaal geëxporteerd. Concurrenten zijn: Bilfinger Berger en Kraftanlagen München (in de markt van energietechnologie en energiecentrales), Getec en Hochtief Energy (in de markt van energy contracting), Weiss Umwelttechnik (in de auto-industrie), YIT en Cofely (in elektrotechniek en werktuigbouw) en Mercury en TKT (in Polen). Imtech is marktleider in Duitsland, Polen en – sinds dit jaar – Hongarije. In Oostenrijk, Roemenië en Rusland is sprake van een basispositie. De Duitse economie houdt zich in de economische onzekerheid in Europa redelijk tot goed staande. Imtech is uitstekend gepositioneerd. Er wordt wederom een excellente autonome groeiperformance neergezet. Imtech heeft zich ontwikkeld tot dé leidende implementatiepartner op het gebied van energie-efficiëntie. Deze positie krijgt een extra dimensie dankzij het besluit van de Duitse regering acht kerncentrales meteen te sluiten als een direct gevolg van de nucleaire ramp in Fukushima in Japan en het beleid gericht op geleidelijke sluiting van de resterende kerncentrales uiterlijk in 2022. Daarnaast zorgen hoogwaardige technologische competenties in onder meer de auto-industrie, de markten van luchthavens, datacenters, hightech researchcenters en de zorg ervoor dat Imtech ook hier excelleert. Ook in deze sectoren staat duurzaamheid hoog op de agenda. Daarnaast richt Imtech zich op technisch facility management en verdere uitbreiding van de serviceactiviteiten. In Oost-Europa weet vooral Polen zich uitstekend te ontwikkelen. Ook hier begint de energiemarkt substantiële vormen aan te nemen. In Hongarije is middels een acquisitie de positie versterkt en zijn gelijktijdig de eerste grotere projecten verworven. In Oostenrijk, Roemenië en Rusland is sprake van een stabiele ontwikkeling. Kerngegevens Duitsland & Oost-Europa Opbrengsten (in miljoen euro) EBITA (in miljoen euro) EBITA-marge Orderportefeuille (in miljoen euro) Werkzaam vermogen, exclusief geldmiddelen en kasequivalenten (in miljoen euro) Aantal medewerkers (per 31 december) Energie-efficiëntie: basis voor groei Imtech is de Duitse marktleider in energie-efficiëntie. De meerderheid van de orders kenmerkt zich inmiddels door een component van energie-efficiëntie en/of energiemanagement. De focus ligt enerzijds op duurzame industriële productiefaciliteiten en ‘groene’ kantoorgebouwen. Voorbeelden zijn de ‘groene’ revitalisatie van het hoofdkantoor van de Deutsche Bank in Frankfurt (één van de meest ‘groene’ gebouwen in Europa) en het Ericus Contorgebouw of het nieuwe hoofdkantoor van de uitgever ‘Der Spiegel’ (beide in Hamburg). Een ander voorbeeld is de farmaceutische industrie met bedrijven als Jaco die profiteren van de energie-efficiënte oplossingen van Imtech. Anderzijds ligt de focus ook op energie-efficiënte oplossingen in de vorm van hightech biomassacentrales, warmtekrachtkoppelingen of thermische energie.
2011 1.530 127,0 8,3% 2.099 365 5.326
Δ 17% 18% 14% 9%
2010 1.306 107,8 8,3% 1.843 272 4.880
2009 1.103 80,3 7,3% 1.620 230 4.497
Deze ruime energie-ervaring komt samen in de ontwikkeling van ‘Smart Cities’: nieuwe energie-efficiënte oplossingen voor de stedelijke omgeving waarbij energie-efficiëntie, smart grids en een mix van decentrale duurzame energieoplossingen worden gecombineerd tot een onderscheidende totaaloplossing. Voor de gemeente Aalen wordt een eerste kleinschalig concept uitgewerkt. Daarnaast bestrijkt Imtech een breed scala aan softwareontwikkelingen om de energie-efficiëntie in de gebouwde omgeving en op het gebied van energie-implementatie naar een hoger niveau te brengen. Het Imtech R&D-center beschikt over een eigen omvangrijk datacenter voor de uitvoering van een groot aantal energetische analyses op het gebied van gebouwtechnologie, airconditioning, productiefaciliteiten en de opwekking van energie aan de hand van dynamische
Scan de QR-code voor de Smart Cities film.
49
simulatiemodellen. Een in samenwerking met universiteiten ontwikkelde iPad-applicatie is Imtech EARN, een hulpmiddel om via een display energie-efficiëntie-analyses tot stand te brengen. Imtech is ook betrokken bij hightech mechanischbiologische afvalbehandeling voor winning van duurzame brandstoffen uit restafval dat overblijft na verwerking van huisvuil, bijvoorbeeld in de regio’s Emmendingen en Ortenau. Vergelijkbare power-generatietechnologie wordt ook geëxporteerd, bijvoorbeeld in een nieuwe afval-/energiecentrale in Plymouth in de UK, waarbij huishoudelijk afval van 650.000 huishoudens in en rond Plymouth door een combinatie van warmte en kracht wordt omgezet in duurzame energie. Positieversterking in energy contracting De sterke positie in de markt van energy contracting werd bevestigd door verwerving van het grootste energieefficiencycontract in Duitsland: een order van 400 miljoen euro voor een vijftienjarig energiemanagementcontract voor ruim achthonderd Duitse gebouwen van een grote logistieke dienstverlener. In het kader van deze order werd een deel van de activiteiten van businesspartner Lorac overgenomen. Op basis van een energy-contractingmodel neemt Imtech de complete verantwoordelijkheid voor optimale levering, onderhoud en beheer van alle energievoorzieningen, inclusief de aanleg van fotovoltaïsche cellen die zonlicht direct omzetten in elektriciteit. Dit effent de weg voor vergelijkbare orders. Er zijn tevens langdurige energiemanagementcontracten afgesloten met industriële producenten als Voith Paper, Andritz Hydro, SKF, Böhringer, Freudenberg en Winkelmann. Ook bij deze ondernemingen wordt de energie-efficiëntie aanzienlijk verbeterd. Auto-industrie: ook hier nadruk op duurzaamheid Als vaste technologiepartner van de Duitse auto-industrie helpt Imtech de productie te verduurzamen. De Imtechoplossingen dragen niet alleen bij aan een hogere energieefficiëntie, maar maken tegelijkertijd een meer kostenefficiënte productie mogelijk. In Ingolstadt gaat Audi afvalwarmte gebruiken die vrijkomt bij een nabijgelegen olieraffinaderij en een afvalverwerkingscentrale. Imtech legt hiervoor een hightech stadsverwarmingsstation en een innovatief heetwaterstation aan. Voor VW in Baunatal wordt
50
een duurzame warmtekrachtcentrale gerealiseerd. Voor VW, MAN en Opel is Imtech actief met duurzame technische infrastructuur en hightech testfaciliteiten. Imtech exporteert ook tal van testoplossingen, bijvoorbeeld naar Thailand en China. ‘Groene’ stadions: groeimarkt In de Imtech Arena, het stadion van de Duitse voetbalclub HSV, heeft Imtech de eerste stappen gezet om te komen tot aanzienlijke energiebesparing en reductie van CO2. ‘Groene’ stadiontechnologie vormt een interessante groeimarkt, zowel in als buiten Europa. Nieuwe orders zijn verworven voor ‘vergroening’ van de stadions van de voetbalclubs Bayern München en VFB Stuttgart. Sterke positie in markt van ‘groene’ datacenters Imtech biedt hightech totaaloplossingen voor upgrading en uitbreiding van de technische infrastructuur van datacenters en callcenters door optimale technologische integratie in combinatie met innovatieve energie-efficiënte oplossingen. Opdrachten hiervoor zijn onder andere de datacenters van Lidl, Toshiba en Audi en callcenters van Deutsche Telecom. In het Imtech R&D-center zijn hiervoor simulatietesten uitgevoerd die tot hoge energie-efficiëntie leiden, waardoor een extreem lage PUE (Power Usage Effectiveness) – lager dan 1,25 – mogelijk wordt. Voor BT resulteert dit in een extreem energie-efficiënt datacenter. Technologiepartner voor hightech researchcenters Duitse researchcentra en laboratoria behoren tot de meest gerenommeerde ter wereld. Veelal beschikken ze over complexe technische infrastructuren. Imtech is technologiepartner van onder meer het Max-Planck-Institut für Eisenforschung (MPIE) in Düsseldorf, het Franhofer Insititut ISE in Freiburg en het Karlsruher Institut für Technologie (KIT). Innovatie in de zorg De Duitse zorgmarkt is een belangrijke groeimarkt. Technologische integratie en innovatie dragen bij aan lagere exploitatiekosten en energiereductie. Daarnaast helpt specifieke technologie de zorgcentra om aan nieuwe normen voor hygiëne, veiligheid en (patiënten)welzijn te voldoen. Innovatie is het sleutelwoord, bijvoorbeeld op het gebied van ventilatie,
Duurzaam en flexibel kantoor nabij vliegveld Frankfurt Kantoor voor eigen gebruik (360 medewerkers) met DGNB-classificatie ‘Zilver’. Stadiontechnologie drie stadions EK-voetbal in Polen Complete stadiontechnologie in stadions voor het EK Voetbal 2012 in Warschau, Gdan´sk (foto) en Wroclaw.
energie-efficiëntie, extreem schone lucht in operatiekamers en het gebruik van medische gassen. Nieuwe orders kwamen onder meer van medische klinieken, (universitaire) ziekenhuizen en gezondheidscentra; zoals Kliniken regio Hannover, de Rems Murr kliniek in Winnenden en het academisch ziekenhuis van de universiteit Ulm. Luchthavens: omvangrijke projecten Eén van de grootste projecten in uitvoering is de nagenoeg complete technische infrastructuur, met onder andere een innovatief energieterugwinningsysteem, voor de nieuwe luchthaven Berlin Brandenburg International. Dit is de derde luchthaven van Duitsland met een capaciteit van circa 25 miljoen passagiers per jaar. Ook bij de luchthaven van Frankfurt werden meerdere technische uitbreidingen gerealiseerd. Toename technisch management en serviceactiviteiten De markt van technisch facility- en gebouwmanagement is in beweging en de vraag naar toegevoegde waarde neemt toe. Dit speelt Imtech in de kaart. Grote projecten zijn het technisch facilitymanagement voor Airbus en het gebouwmanagement voor de zorginstelling Damp Kliniken. In alle Imtech-regio’s nemen de service-activiteiten toe. Sterke autonome groei in Polen In Polen maakt Imtech een sterke autonome groei door. De orders voor de complete stadiontechnologie voor alle Poolse stadions voor het EK Voetbal 2012 – het Nationale Stadion in Warschau, de PGE Baltic Arena in Gdansk én het stadion in Wroclaw – zijn succesvol opgeleverd. De economische groei in Polen resulteert in een toenemende vraag naar technische totaaloplossingen. Talloze musea, kantoorgebouwen, recreatievoorzieningen en winkelcentra werden in uitvoering genomen. In toenemende mate ontstaat de behoefte aan het oplossen van complexe energievraagstukken. Ook hier weet Imtech goed op in te spelen. Belangrijke nieuwe orders zijn alle energie-technische oplossingen in de gebouwen van het thema- en avonturenpark ‘Adventure World’ in Warschau, het LEED Gold gebouw ‘Eurocentrum’ in Warschau en de energie-efficiënte technologische modernisering van het station van Katowice.
Ook in de zorg weet Imtech door te breken met technologieorders in bijvoorbeeld ziekenhuizen in Gdan´sk en Olsztyn. Versterking positie in Hongarije Ter versterking van de positie in Hongarije werden de activiteiten van YIT overgenomen. Kort na de acquisitie verkreeg Imtech opdracht voor uitbreiding van de technische infrastructuur in een fabriek van Audi in Györ, inclusief een duurzame, decentrale energiecentrale met een thermisch vermogen van 100 MW en het vergroten van de energieefficiëntie van de bestaande operatie. Audi wil hier in 2013 circa 125.000 Audi-modellen per jaar produceren. Andere orders zijn er van Ceva-Phylaxia, producent van veterinaire vaccins in Boedapest, en halfgeleiderproducent Infinion Technologies in Cegléd. Stabiele ontwikkeling in Oostenrijk, Roemenië en Rusland In Oostenrijk is Imtech onder meer betrokken bij diverse ziekenhuizen en de techniek in het nieuwe centraal station in Wenen. Roemenië kenmerkt zich door een lager marktvolume, maar Imtech weet zich hier goed te handhaven met orders voor de technologie in een winkelcentrum in Baneasa en een bankgebouw van de Unicredit Tiriac Bank in Boekarest. In Rusland voert Imtech een selectief beleid. Nieuwe orders zijn de technologie in een kantoor van de Deutsche Bank en het exclusieve hightech project ‘Villa Deer Forrest’. Toekomst Imtech is in Duitsland voorgesorteerd voor verdere sterke autonome groei. Vooral in het domein van energie-efficiëntie zal Imtech zich sterk ontwikkelen. Vanuit Duitsland zal de internationale groei doorzetten door klanten steeds vaker ook buiten Europa te ‘volgen’. Ook in Oost-Europa zal Imtech verder groeien. Doelstelling hier is een omvang van 500 miljoen euro opbrengsten in 2015. De toekomst wordt met zeer veel vertrouwen tegemoet gezien.
Klaus Betz (56), Algemeen Directeur Imtech Deutschland en lid Executive Council
51
Biogascentrales van Welsh Water in Cardiff en Afan in de UK ‘Sludge-to-energy’: rioolslib, een restproduct dat vrijkomt bij de zuivering van rioolwater, ondergaat een duurzame behandeling met innovatieve anaerobe vergistingstechnologie en wordt in hightech biogascentrales omgezet in duurzame energie.
52
Verdeling opbrengsten UK, Ierland & Spanje
Spanje 27%
UK/Ierland 73%
Verdubbeling raffinagecapaciteit Repsol Multidisciplinaire technische oplossingen voor de verdubbeling van raffinagecapaciteit bij Repsol in Cartagena.
In de UK en Ierland (opbrengsten: 504 miljoen euro, aantal medewerkers: 3.217) bezit Imtech sterke posities in de markten van gebouwen en infra (waterbehandeling) en een basispositie in de industrie. Imtech werkt hier voor duizenden klanten. Door overnames is een volledig landelijke dekking in de UK bereikt. Belangrijkste concurrenten in buildings en industrie zijn Briggs & Forrester, Michael J. Londsdale en Spie (Spie Matthew Hall). In de markt van water- en afvalbehandeling acteert Imtech op nationale schaal in de UK. Enige belangrijke concurrenten zijn: Biwater (onderdeel van MWH Global), Black & Vetach, Enpure en Veolia. In de UK bezit Imtech een top 3-positie in de technologiemarkt (elektrotechniek en werktuigbouw). Er is sprake van uitdagende marktomstandigheden. In de voor Imtech belangrijke regio Groot Londen is echter sprake van volumeherstel. Tegelijkertijd heeft Imtech door overnames en focus op duurzaamheid haar positie in de UK aanzienlijk verstevigd. Door de slechte economische situatie in Ierland, richt Imtech zich – mede door de nagenoeg unieke technische competenties op het gebied van elektrotechniek en instrumentatie (E&I) – met succes op export, bijvoorbeeld naar Kazachstan. In Spanje (opbrengsten: 187 miljoen euro, aantal medewerkers: 1,825) biedt Imtech complete technische dienstverlening in de industrie en de gebouwenmarkt. Imtech heeft een sterke positie en telt duizenden klanten. Belangrijke concurrenten in de industrie zijn Grupo Abantia, Grupo Cobra, Grupo Navec, Masa en Imasa. In de markt van buildings zijn de belangrijkste concurrenten Cofely, Emte, Grupo Cobra, Grupo Elecnor en Tecair. In Spanje bezit Imtech een top 10-positie. In Spanje heeft Imtech zich de laatste jaren ondanks de moeilijke economische situatie prima staande weten te houden, maar ervaart thans – mede door de afronding van een groot industrieel project – druk op opbrengsten en marge. Kerngegevens UK, Ierland & Spanje Opbrengsten (in miljoen euro) EBITA (in miljoen euro) EBITA-marge Orderportefeuille (in miljoen euro) Werkzaam vermogen, exclusief geldmiddelen en kasequivalenten (in miljoen euro) Aantal medewerkers (per 31 december) UK: marktpositie aanzienlijk verstevigd In het kader van het strategisch groeiplan 2015 wenst Imtech haar bestaande posities in Europa verder te versterken. In de UK werden hiertoe met de overname van zowel Inviron als Smith Group belangrijke stappen gezet. Hiermee is Imtech op weg om één van de sterkste spelers op de markt van technische dienstverlening te worden. Inviron is een van de weinige ondernemingen in de UK die volledig zijn gespecialiseerd in technisch onderhoud en beheer. De schaalgrootte en geografische reikwijdte van Imtech worden met deze overname aanzienlijk vergroot en het klantenbestand verbreed. Imtech krijgt bovendien toegang tot het omvangrijke en kansrijke segment luchthavens, waaronder Heathrow, Gatwick, Birmingham en luchthavens van de Royal Air Force, een segment waarin het tot nu toe slechts bescheiden actief was. De EBITA-marge van Inviron ligt onder de gemiddelde EBITA-marge van Imtech, maar zal door samenwerking in de komende jaren sterk toenemen. De multidisciplinaire technische dienstverlener Smith Group UK is
2011 691 34,0 4,9% 724 232 5.042
Δ 34% 9% 25% 39%
2010 517 31,1 6,0% 579 185 3.622
2009 558 33,5 6,0% 546 113 3.714
daarentegen een outperformer met juist een hoge EBITAmarge en een sterke geografische focus op het noordwesten van de UK. Juist in deze regio is Imtech nauwelijks actief. Daarnaast zijn er gecertificeerde competenties op het gebied van energie, bijvoorbeeld energie-efficiëntie, duurzame energie en carbon-footprintreductie. Life-cycle management Beide acquisities maken het in combinatie met de al opgebouwde positie en het bestaande dienstenpakket mogelijk om ‘life-cycle management’ met een compleet palet aan technische diensten met landelijke dekking aan te bieden. Dit verbetert de concurrentiepositie, verhoogt de toegevoegde waarde en maakt additionele groei mogelijk. Focus op meerjarig onderhoud De overname van Inviron maakt het tevens mogelijk de focus op meerjaren onderhoudscontracten aanzienlijk te versterken. Nieuwe projecten zijn onder meer verworven bij British Film
Scan de QR-code voor de Green Stadiums film.
53
Institute, Capital Shopping Centres, Siemens, Entrust Property Management en Land Securities. Het meest prestigieuze contract is het meerjaren onderhoud aan de Houses of Parliament. Olympische Spelen 2012 De projecten voor de Olympische Spelen 2012 – de duurzame technologie in het stadion, de Velodrome (wielrengebouw), diverse verblijfsgebouwen en het megawinkelcentrum Westfield Stratford City (onder andere ruim 300 winkels, 70 restaurants en 14 bioscopen) – zijn succesvol opgeleverd, op tijd en binnen budget. Imtech is ook verantwoordelijk voor het technisch onderhoud in deze locaties. Focus op hightech, energie en multidisciplinaire projecten Imtech focust sterk op innovatie en energie. Een voorbeeld is het nieuwe groene kantoor voor de Croydon Council (deelgemeente in Londen) dat wordt voorzien van tal van energiezuinige oplossingen. Een ander voorbeeld van innovatie is de hightech technologie voor de wereldberoemde Milton Court van de Guildhall School of Music. Daarnaast is er een sterke focus op multidisciplinaire projecten, bijvoorbeeld Mann Island aan het Waterfront in Liverpool, Media City in Manchester, het Hilton Hotel in Wembley in Londen en het kantoorgebouw No.1 First Street in Manchester. Focus op kansrijke segmenten Imtech focust daarnaast op kansrijke segmenten als onderwijs, research, penitentiaire inrichtingen en speciale overheidsgebouwen. Voorbeelden zijn onder andere nieuwe onderwijsgebouwen voor de University of Lancaster, Loughborough University en Nottingham Trent University, de upgrading van de penitentiaire inrichting HMP Everthorpe en uitbreiding van de Manchester City Council. Van afval naar energie Unieke technologische kennis van zowel energie als water leidt tot verdere groei van Imtech in de markt van afvalwaterbehandeling. Rioolslib, een restproduct dat vrijkomt bij de zuivering van rioolwater, ondergaat een duurzame behandeling met innovatieve anaerobe vergistingstechnologie
54
in hightech biogascentrales en wordt omgezet in duurzame energie. Voor Anglian Water worden in Basildon en Cliff Quay twee biogascentrales gerealiseerd waarmee op jaarbasis meer dan 17 GWh aan duurzame elektriciteit wordt opgewekt. Voor dezelfde klant worden innovatieve warmtekrachtvoorzieningen gerealiseerd die meer dan 80 GWh aan duurzame elektriciteit opwekken. Imtech is ook technologiepartner van Welsh Water en Veolia Water. Een omvangrijk biogasproject voor Biffa Waste Management in Poplars werd opgeleverd. Voor twee biogascentrales van Welsh Water in Cardiff en Afan werd, mede dankzij een reductie van 15% van de totale carbonfootprint van de klant, de prestigieuze ‘Construction News Environmental Project of the Year’ Award gewonnen. Ook in andere energiemarkten is Imtech actief, bijvoorbeeld met technologie in één van de grootste windparken ter wereld in Gwynt y Môr in de baai van Liverpool. Ierland: succesvolle focus op export van unieke technologische competenties In Ierland beschikt Imtech over unieke competenties op het gebied van elektrotechniek en instrumentatie (E&I) en is vooral actief in de farmaceutische industrie, de energiemarkt (windenergie) en in gebouwen. Door de slechte economische situatie in Ierland heeft Imtech zich met succes gericht op export van deze expertise. In Kazachstan wordt op lange termijn basis gewerkt aan de technische infrastructuur voor het winnen van olie in één van de grootste oliewingebieden ter wereld. In Saoedi-Arabië werkt Imtech op projectbasis als technologiepartner voor voedselproducent Almarai. Daarnaast werden diverse Europese orders verworven, zoals de E&I-technologie in een nieuwe biotechnologiefabriek van Genzyme in België. Op de thuismarkt worden nieuwe markten aangeboord, bijvoorbeeld de E&I-technologie in een nieuw datacenter van Amazon.com in Dublin. Spanje: focus op energie, industrie, specifieke gebouwen, zorg, datacenters en maintenance In Spanje wordt Imtech geconfronteerd met uitdagende marktomstandigheden. In de gebouwenmarkt dalen de publieke investeringen scherp en is het aantal private initiatieven bescheiden. Door toenemende concurrentie staan de marges in de industriële markt onder druk en ook hier neemt het marktvolume af. Toch weet Imtech zich redelijk
Technisch onderhoud in het BFI IMAX gebouw in London Technisch onderhoud en beheer in alle gebouwen van the British Film Institute. Maintenance Ifema Feria de Madrid Meerjarig technisch onderhoud voor de expositie- en tentoonstellingsorganisatie Ifema Feria de Madrid.
staande te houden. Belangrijkste reden hiervoor is dat circa 40% van de opbrengsten uit (langdurige) maintenance contracten komt. Daarnaast is er enige compensatie door een sterke focus op de energiemarkt, een substantiële orderingang in de markt van care & cure, bundeling van regionale organisaties, entree in nieuwe markten en extra saleskracht door het aanbieden van technische projectontwikkelingscapaciteit. Het aantal indirecte medewerkers wordt teruggebracht. Verbreding van het industriële dienstenpakket In de industrie is Imtech een sterke speler op het gebied van industriële assemblage, maintenance, shut-downs en revamping services. Een substantieel deel van de activiteiten betreft meerjarige maintenance activiteiten en stops, bijvoorbeeld voor de olieproducenten Cepsa, Repsol en BP, staalproducent Acerinox en papierproducent Holmen. Het laatste grote nieuwbouwproject – verdubbeling van de raffinagecapaciteit bij Repsol in Cartagena – werd afgerond. Nieuwe initiatieven en stops zijn beperkt en Imtech focust op een integrale multidisciplinaire aanpak, bijvoorbeeld voor verbetering van de energie-efficiëntie in de productie units van Cepsa. Imtech heeft zich eveneens ontwikkeld tot een technisch specialist in grote thermische zonne-energieprojecten, onder meer als technologiepartner van Thermosolar. Naast onderhoud en reparatie van tanks, levert Imtech nu ook totaaloplossingen voor nieuwe opslagfaciliteiten, bijvoorbeeld bij tankopslagbedrijf CLH in Almodovar en Burgos. Gebouwenmarkt: focus op energie, specifieke gebouwen, maintenance en zorg In de markt van gebouwen zijn de vestigingen in Madrid en Barcelona geïntegreerd. Gegeven de marktomstandigheden ligt de focus op de energiemarkt. Imtech beschikt over belangrijke referenties, zoals het ‘groene’ hoofdkantoor van Repsol en het eerste ‘groene’ winkelcentrum Islazul Shopping Centre, beide met LEED Gold-certificaat en gelegen in Madrid. De nieuwe business unit Energy Contracting zal de activiteiten op deze markt in samenwerking met Imtech Deutschland een verdere ‘boost’ geven. Hiermee speelt Imtech in op een initiatief van de Spaanse overheid om 330 grote publieke gebouwen energiezuinig te maken. Daarnaast is het werkterrein verbreed naar specifieke
gebouwen zoals een auditorium in Girona, de technische infrastructuur voor een R&D-centrum van de Universiteit van Barcelona en de technische upgrading van stationsgebouwen in de metro van Barcelona. In de markt van datacenters wordt vooruitgang geboekt, onder meer met orders van Mapfre en Telvent. Met IKEA is een partnership afgesloten, bijvoorbeeld voor de nieuwe IKEA in Valladolid. Ondanks de moeilijke marktomstandigheden, blijft Imtech het in technisch onderhoud en beheer redelijk goed doen, getuige nieuwe maintenance contracten voor de expositie- en tentoonstellingsorganisatie Ifema Feria de Madrid, de Citibank in Madrid, de healthcarespecialist Mutua en diverse vestigingen van Citroën. In de regio Valencia werd een maintenancecontract afgesloten voor diverse regionale rechtbanken. De positie op de care & curemarkt is aanzienlijk verbeterd. Imtech biedt unieke services met een combinatie van technische infrastructuur en technische services rondom medische apparatuur. Deze vorig jaar ingezette strategie pakt succesvol uit, bijvoorbeeld met een nieuw ziekenhuis in Burgos en met omvangrijke onderhoudscontracten voor ziekenhuizen in Madrid, Cartagena en Tudela. Toekomst Imtech beschikt in de UK over een uitstekende positie en richt zich op een hightech, multidisciplinaire benadering met toegevoegde waarde en een sterke focus op energie, milieu en partnering met klanten. Dit biedt perspectief in een concurrerende markt. Voor Ierland ligt de focus op continuering van de export van specifieke technologie. In Spanje zullen de economische omstandigheden naar verwachting op korte termijn niet verbeteren. Dit geeft ook in 2012 druk. Ook wordt hier gekeken naar export van technische oplossingen naar Latijns-Amerika. Er is per saldo sprake van vertrouwen in de toekomst.
Javier Llanos Acuña (53), Algemeen Directeur Imtech Spain en lid Executive Council
Jim Steele (64), Algemeen Directeur Imtech UK & Ierland en lid Executive Council
55
Green Building ‘Office Ullevi Arena’, Göteborg Multidisciplinaire duurzame technologie in het Green Building ‘Office Ullevi Arena’, Göteborg (BREEAM-classificatie ‘good’).
56
Verdeling opbrengsten Nordic
Innovatief biomassaproject in Godsel Groen afval wordt met innovatieve vergistingstechnologie omgezet in duurzame energie.
Noorwegen/ Finland 15%
Zweden 85%
In Nordic (Zweden, Noorwegen, Finland) is Imtech één van de sterkste technische dienstverleners en bezit een top 3-positie. De positie is opgebouwd door acquisities van twee grote werktuigbouwkundige en elektrotechnische bedrijven, aangevuld met kleinere regionale spelers en twee in energieoplossingen gespecialiseerde bedrijven. Dit vormt een prima basis voor verdere groei, ook al omdat de diverse bedrijven over nagenoeg volledig landelijke dekking beschikken en op termijn via multidisciplinaire samenwerking aan duizenden klanten technische totaaloplossingen kunnen leveren. De belangrijkste concurrenten zijn Bravida en YIT. In Noorwegen is sprake van prima economische omstandigheden en Finland vertoont verdere groei. Zweden wordt relatief gezien wat ‘harder geraakt’ door de eurocrisis, maar vertoont nog steeds een redelijk gezonde ontwikkeling. Per saldo blijft de vraag naar technische oplossingen op niveau. Imtech weet hier goed op in te spelen. Er is sprake van sterke groei, zowel autonoom als ten gevolge van acquisities in 2010 en 2011. Vooral in het zuiden van Zweden en in en rondom Oslo zijn tal van projecten verworven. Kerngegevens Nordic Opbrengsten (in miljoen euro) EBITA (in miljoen euro) EBITA-marge Orderportefeuille (in miljoen euro) Werkzaam vermogen, exclusief geldmiddelen en kasequivalenten (in miljoen euro) Aantal medewerkers (per 31 december) Groei door multidisciplinaire samenwerking en acquisities De sterke positie is tot stand gekomen door overname van twee grote technische spelers, te weten NVS in 2008 en NEA in 2010, samen met een tiental kleinere aanvullende acquisities. In het kader van haar groeistrategie 2015 wenst Imtech in Nordic substantieel te groeien. Doelstelling is een opbrengstenniveau van 1 miljard euro in 2015. Hiertoe zullen NVS en NEA worden gebundeld tot een sterke multidisciplinaire dienstverlener met als naam Imtech Nordic. NVS is gespecialiseerd in werktuigbouw, NEA in elektrotechniek. NVS is meer op de gebouwenmarkt georiënteerd, NEA op de industrie. Samen beschikken ze over 160 vestigingslocaties en meer dan 2.000 klanten. Samen kunnen de ondernemingen technische totaaloplossingen met hoge toegevoegde waarde bieden. Dit zal leiden tot verdere groei. Verdere versterking door acquisities vormt eveneens onderdeel van het strategisch groeibeleid. In dit kader werd de Zweedse energie- en klimaatspecialist Sydtotal overgenomen. Sydtotal is een sterke speler met landelijke dekking en een leidende positie in het zuiden van Zweden. Deze acquisitie voegt aanvullende specialismen – energietechnologie en energiebesparing, hoogwaardige lucht- en klimaatoplossingen – aan het portfolio toe. Als totaaloplosser beheerst de nieuwe
2011 698 47,4 6,8% 641 561 4.746
Δ 43% 39% 56% 4%
2010 487 34,2 7,0% 412 493 4.561
2009 313 25,4 8,1% 243 254 2.378
Imtech-onderneming zowel ontwerp als engineering, projectexecutie, onderhoud en beheer. Sydtotal bezit CAMVent®: een eigen CAM-(Computer Aided Manufacturing) systeem voor ontwerp, engineering- en detaillering van projecten met een directe link naar onderaannemers en leveranciers en de eigen productieafdeling. Dit geeft de onderneming een uniek profiel met hoge toegevoegde waarde en optimale procesbeheersing. Tevens werd de Zweedse energie- en klimaatspecialist Ventkontroll, een sterke energiespeler in de groeiregio Östergötland, overgenomen. Beide acquisities maken, mede door samenwerking met elkaar én de rest van het portfolio, sterke groei in de energiemarkt mogelijk. Ook werd de positie in Noorwegen verder versterkt door twee overnames: Unireg, een specialist in software voor gebouwautomatisering en energietechnologie, en Elajo Installasjon, een elektrotechnische specialist op het gebied van beveiliging, energie, technische automatisering en telecommunicatie. In Zweden nam Imtech ook nog de kleine technische dienstverleners Comfortgruppen i Blekinge en Elservice i Karlstad over. Hier staat tegenover dat de activiteiten op het gebied van technische groothandel – de business unit NEA Elmateriel AB – werden verkocht aan Ahlsell. Dit omdat deze niet tot de core business behoren. Het gaat om 140 medewerkers met externe opbrengsten op
57
jaarbasis van nagenoeg 45 miljoen euro. Tegelijkertijd zijn de inkoopcondities verbeterd omdat Imtech voor een periode van vijf jaar gebruik kan maken van gunstige inkoopvoorwaarden voor het complete leveringspalet van Ahlsell. Start multidisciplinaire aanpak De multidisciplinaire samenwerking tussen NVS en NEA komt langzaam maar zeker tot leven. Het beleid richt zich in eerste instantie op gezamenlijke huisvesting door bestaande kantoren en competenties te delen. Er is al sprake van een tiental gemeenschappelijke kantoren. Het gemeenschappelijke commerciële beleid begint zijn eerste vruchten af te werpen. Daarnaast worden de eerste IT-processen geïntegreerd en is de inkoopfunctie versterkt. Tevens zijn de eerste gezamenlijke projecten verworven, bijvoorbeeld de upgrading van energievoorzieningen met aanzienlijke energiebesparingen in een groot multifunctioneel complex in Vänersborg, alle technische oplossingen in de Engelse School in Uppsala en een medische kliniek in Lund. Daarnaast is sprake van een aangescherpte focus op productiviteit en services. Doel is om in 2013 NVS, NEA, Sydtotal, Ventkontroll en de andere ondernemingen te bundelen tot de sterke multidisciplinaire technische dienstverlener Imtech Nordic. Groei in energiemarkt In de energiemarkt weet Imtech haar activiteiten aanzienlijk uit te breiden. Voorbeelden zijn substantiële energiebesparingen voor woningcorporaties, bijvoorbeeld in Riksbyggen, en ‘groene’ gebouwen, onder meer Office Ullevi Arena in Göteborg, het hoofdkantoor van modeconcern ‘Gina Tricot’ in Borås (beide met een BREEAM-classificatie) en een ‘groen’ gebouw voor Toyota (LEED-classificatie). Imtech voert ook opdrachten uit bij energiebedrijven Vattenfall, Fortum en E.ON, is betrokken bij een innovatief biomassaproject in Vara en verzorgt de geothermische energie in combinatie met hightech warmtevoorzieningen in een 45.000 m² groot gebouwencomplex in Vänerparken. Voor de overheidsgebouwen in de regio Östergötland, evenals ziekenhuizen in Linköping en Motala worden energievoorzieningen verbeterd. Ook worden tientallen gebouwen van vastgoedbeheerder Norrporten verduurzaamd. Bijzondere opdrachten zijn de technische infrastructuur voor de geothermische energievoorziening in een nieuw duurzaam postdistributiecentrum
58
in Hallsberg en een innovatief, energiezuinig verwarmingssysteem voor Stockholm Royal Seaport, een showcase op het gebied van duurzaam bouwen. In Alingsås is Imtech betrokken bij het energiezuinig maken van tal van gebouwenen woningcomplexen die dateren uit de jaren zeventig. Sterke groei in zorg In de zorg is sprake van een verbeterings- en renovatietendens. Vooral de Zweedse overheid investeert hierin. Imtech is actief op talloze locaties, waaronder de nieuwbouw van het Karolinska Ziekenhuis in Stockholm, evenals de renovatie en upgrading van het ziekenhuis in Falun. Imtech is eveneens verantwoordelijk voor de renovatie van de intensive care-afdeling en een nieuw brandwondencentrum in het universitaire ziekenhuis van Uppsala. Andere orders zijn delen van de technische infrastructuur in het Sahlgrenska universitaire ziekenhuis in Göteborg en ziekenhuizen in Karlstad, Kalmar, Oskarshamn en Västervik. Arena’s: op niveau Meerdere Imtech-bedrijven zijn actief in het nieuwe nationale voetbalstadion in Stockholm (capaciteit: 65.000 toeschouwers). Voor de ijshockeyarena in Växjö wordt een innovatief ventilatie- en verwarmingssysteem geleverd. Ook wordt gewerkt aan een nieuw stadion in Kungsängens. Commercieel vastgoed: enige druk aanwezig De markt van commercieel vastgoed staat wat onder druk, toch wist Imtech meerdere projecten te verwerven. Het meest toonaangevende project was het megawinkelcentrum ‘Triangelområdet’ (‘de Driehoek’) in Malmö, een project met een doorlooptijd tot 2014. Hier werken meerdere Imtechbedrijven aan mee. Imtech is ook betrokken bij het Ikano Retail Centre, een verlengstuk van een ontwikkeling van IKEA in Västerås, en ‘Point Hyllie’, een nieuwe commerciële ontwikkeling in Malmö met aansluiting op de Citytunnel. Brede scope in de publieke markt In de publieke markt is sprake van een brede scope. Imtech is betrokken bij ‘Bovieran’ (‘Live at Riviera’), een exclusief woonconcept voor senioren op diverse locaties in Zweden waarbij architectonisch bijzondere gebouwen overgaan in tropische tuinen annex kassen. Imtech verzorgt hiervoor de
Duurzame technologie hoofdkantoor ‘Gina Tricot’ Duurzame technologie voor het ‘groene’ hoofdkantoor van modeconcern ‘Gina Tricot’ in Borås met BREEAM-classificatie ‘good’. Hightech energie in een 45.000 m² groot gebouwencomplex Geothermische energie met hightech warmtevoorzieningen in Vänerparken in Zweden.
complexe luchtoplossingen, inclusief de engineering. In Umeå worden 140 elektrisch verwarmde appartementen aangesloten op de zuinigere stadsverwarming. Diverse Imtech-bedrijven werken ook aan de techniek in de stations en tunnel van de 17 kilometer lange Citytunnel in Malmo˚ en aan de technologische renovatie van de Söderledstunnel in Stockholm. In Halmstad is een service-overeenkomst afgesloten met de lokale overheid voor technisch onderhoud en beheer in de ziekenhuizen in Halmstad en Halland en 17 andere grote gebouwen. In het onderwijs werden meerdere projecten verworven, bijvoorbeeld groene scholen in Södertälje en Norrköping, en de universiteit van Malmo˚. Doorbraak in markt van hightech researchcentra Zweden wordt de locatie voor realisatie van ESS, European Spallation Source, een nieuwe deeltjesversneller die qua omvang vergelijkbaar is met CERN in Genève. De universiteit van Lund wordt de vestigingsplaats van dit hightech researchcentrum voor onderzoek naar micromateriaal, structuurchemie, biologie en geofysica. EES gaat hier onder meer onderzoek uitvoeren met het afvuren van neutronen op verschillende preparaten. De totale bouwkosten bedragen circa 1,2 miljard euro. Imtech (Sydtotal) is mede verantwoordelijk voor voorbereidende studies naar de energie-infrastructuur en gedeeltelijke engineering van deze infrastructuur, de ventilatie en energie-efficiëntie in dit volledig klimaatneutrale gebouw. In Lund wordt eveneens het MaxLab IV gevestigd, een hightech researchcenter voor een nieuwe generatie synchroonradiatie-onderzoek met twee opslagringen van 1,5 GeV en 3 GeV voor onderzoek naar deeltjesversnelling. Imtech (Sydtotal) is verantwoordelijk voor de opzet en documentatie van de complexe ventilatie en klimaatcontrole in het gebouw. Met meerdere business units zal fasegewijs aan de realisatie van de technische infrastructuur in deze hightech researchinstelling worden gewerkt. Industrie: verdere groei Imtech is sterk in de industrie. De basis ligt in de zware industrie, zowel met projecten als maintenancecontracten. Voorbeelden zijn onderhoudscontracten in de pulp- en papierindustrie, bijvoorbeeld bij Stora Enso in Skoghall waar wordt gewerkt aan complexe elektrische procesinstallaties. De focus ligt ook hier op energie-efficiëntie, bijvoorbeeld bij
Uponor, een verwarmings- en koelingspecialist, en bij de retailer Coop, waarbij het energieverbruik voor de verlichting wordt gehalveerd. In Lidköping wordt gewerkt aan een nieuwe fabriek voor vloeibaar biogas op basis van restproducten uit de voedingsmiddelenindustrie. Imtech werkt ook voor de telecombedrijven TeliaSonera en Telenor. Belangrijke nieuwe datacommunicatiecontracten zijn er voor de nieuwe klanten FMV, de Zweedse Defensie Materieel Administratie, en het beveiligingsbedrijf Securitas. Tot slot is Imtech vanuit Zweden door de acquisitie van Sydtotal ook in en rond olieen gasvelden in Kazachstan actief als preferred supplier van hoogwaardige energie- en ventilatieconcepten, zowel in gebouwen als in het primaire proces. Ook in Rusland zijn hiervoor kansen. Toekomst In Nordic blijft de vraag naar technologie ondanks economische zekerheid op niveau. Imtech bezit een sterke positie. De gedane acquisities hebben de positie op de energiemarkt aanzienlijk versterkt. Door het delen van huisvesting wordt de multidisciplinaire aanpak met crossselling bij bestaande klanten goed opgepakt. Bundeling van kennis en competenties zal leiden tot verdere groei. De toekomst wordt met vertrouwen tegemoet gezien.
Juan Vallejo (53), Algemeen Directeur Imtech Nordic en lid Executive Council
59
Hightech verkeerscentrale Noordwest Nederland Software, hardware en systeemintegratie voor de verkeerscentrale Noordwest Nederland, van waaruit het complete verkeer in een deel van Nederland en alle verkeerstunnels in de regio AmsterdamZaandam-Haarlem wordt gemanaged.
60
Verdeling opbrengsten ICT, Traffic & Marine
Traffic 13% ICT 48% Marine 39%
Vergroting bandbreedte Vlaamse Radio- en Televisieomroep (VRT), België Innovatieve bandbreedte opslag, inclusief een computing-platform voor video-editing.
Op de Europese ICT-markt namen de investeringen licht af, maar weet Imtech ICT een uitstekende performance neer te zetten. Op de Europese trafficmarkt is ondanks afnemende investeringen door overheidsbezuinigingen sprake van een prima performance. Het volume en de orderingang op de mondiale maritieme nieuwbouwmarkt vertonen een terugval, hetgeen onvoldoende wordt gecompenseerd door activiteiten op het gebied van conversies, upgrading, onderhoud en beheer. Dit leidt tot een tijdelijke terugval in de EBITA. Per saldo is echter sprake van verdere groei. Kerngegevens ICT, Traffic & Marine Opbrengsten (in miljoen euro) EBITA (in miljoen euro) EBITA-marge Orderportefeuille (in miljoen euro) Werkzaam vermogen, exclusief geldmiddelen en kasequivalenten (in miljoen euro) Aantal medewerkers (per 31 december) ICT: uitstekende performance Het belang van ICT (informatie- en communicatietechnologie) neemt structureel toe en daarom wenst Imtech over een strategisch sterke ICT-positie in Europa te beschikken. Imtech ICT (opbrengsten: 555 miljoen euro, aantal medewerkers: 2.293) fungeert als strategische voorhoede, focust op nieuwe technologie en stelt verworven kennis intern breed ter beschikking. In totaal worden duizenden klanten bediend. Imtech is structureel actief in Duitsland, Nederland, Oostenrijk, de UK, België, Zwitserland, Roemenië en Zuidoost-Azië. Door de acquisitie van Qbranch wist Imtech ook in Zweden een sterke ICT-positie te verwerven. Ook in Oostenrijk en Zuidoost-Azië werden de posities door strategische acquisities versterkt. Hoge toegevoegde waarde is mede mogelijk door nauwe samenwerking met wereldmarktleiders als IBM, Microsoft, Cisco en SAP. Concurrenten zijn: Logica CMG, Basefarm, Bechtle, Computacenter, KPN, Cap Gemini en Teito. Strategie gericht op creatie van onderscheidend vermogen Op de Europese ICT-markt zijn de marktomstandigheden wisselend. In Duitsland en Zweden is sprake van groei, maar in de rest van Europa neemt het volume af. Markttendensen veranderen snel en technologieën convergeren in hoog tempo. Klanten vragen om ‘IT as a Service’ (gedeelde en klantspecifieke configureerbare IT-software en infrastructuur met hoge betrouwbaarheid, zonder eigen investeringen) en een hoog onderscheidend vermogen. De strategische focus van Imtech, gericht op de groeistrategie 2015, sluit hier
2011 1.168 75,3 6,4% 1.106 320 5.817
Δ 2% 8% 4% 12%
2010 1.150 70,0 6,1% 1.062 257 5.184
2009 1.159 67,1 5,8% 1.033 278 5.008
uitstekend op aan. Imtech focust op integrale oplossingen met aantoonbare toegevoegde waarde in business intelligence (bestaande operationele datastromen gereed maken voor strategisch en tactisch gebruik), cloud-based computing (delen van beschikbare computerinfrastructuur), managed services (gericht op bedrijfskritieke applicaties en complexe IT-omgevingen), ERP-software (bedrijfsbrede software voor het managen van bedrijfsprocessen) en ‘collaboration’ (samenwerking in sociale netwerken door de toepassing van IT). In dit kader past ook intensivering van de samenwerking met strategische partners. Zo is Imtech partner in de Smarter Planet Strategy van IBM, gericht op duurzame thema’s als water, energie en mobiliteit. Imtech is tevens partner van Cisco in de markt van smart grids en voor ‘unified computing’. Ook is de samenwerking met Microsoft voor business software voor financiële en accountingprocessen voor lokale overheden (Dynamics) verder verstevigd. Op weg naar een sterke ICT-positie in Nordic De overname van Qbranch (480 medewerkers) betekent de eerste stap van Imtech op de ICT-markt in Zweden en maakt deel uit van het strategisch groeiplan 2015 om ook in Nordic (Zweden, Noorwegen, Finland) een sterke ICT-positie op te bouwen. In deze regio is Imtech al sterk als technische dienstverlener op het gebied van elektrotechniek en werktuigbouw. Aanvulling met de derde Imtech-kerncompetentie – ICT – is een logische volgende stap. Qbranch is één van de best presterende ICT-dienstverleners in Zweden, die als aanbieder van private clouds technology ook nog eens precies past in de kern van de ICT-strategie van Imtech. Hierbij
Scan de QR-code voor de Smart Control film.
61
worden gedeelde, configureerbare netwerken, applicaties, servers, data-opslag en additionele IT-diensten aan klanten aangeboden, die daar dan zelf niet in hoeven te investeren. Dit genereert ‘recurring business’. Om dit te faciliteren beschikt Qbranche over vier redundante datacenters. Doel is het afsluiten van langlopende contracten voor managed services met sales-spin-off op het gebied van IT-outsourcing, levering van IT-services, bijvoorbeeld IaaS (Infrastructure as a Service) of SaaS (Software as a Service).
In België is Imtech gericht op creatie van toegevoegde waarde in nichemarkten, waaronder in de financiële markt met orders van onder meer ING en BNP Paribas Fortis. Voor de Vlaamse Radio- en Televisieomroep (VRT) is een bandbreedte-opslagen computing-platform voor video-editing tot stand gebracht met hoge bedrijfskritische betrouwbaarheid, beschikbaarheid en bruikbaarheid. Voor Bayer CropScience werd een mondiaal data-informatie- en analyseplatform op basis van IBM WebSphere ontwikkeld.
Versterking posities in Oostenrijk en in Zuidoost-Azië In Oostenrijk was de relatie met Cisco nog bescheiden. De overname en integratie van Comnet– één van de weinige zelfstandige Oostenrijkse Cisco-partners – leiden tot uitbreiding van het dienstenportfolio met hightech netwerkoplossingen. Imtech ziet eveneens goede mogelijkheden voor internationale groei buiten Europa in bepaalde ICT-niches, bijvoorbeeld in ‘emerging markets’. Daarom werd het 50%-belang in de ICT-dochteronderneming F&M Asia – gespecialiseerd in cloud computing, virtualisatie en ‘offshoring’ (IT-diensten op afstand) – vergroot tot 100%. Enerzijds zal Imtech kunnen profiteren van de sterke economische groei en toename van IT-bestedingen in deze regio. Anderzijds heeft Imtech zo toegang tot 70 hoog gekwalificeerde ICT-professionals om haar managed services portfolio op 24/7-basis in te vullen.
Imtech (Fritz & Macziol) presteert goed in Duitsland, Zwitserland en Zuidoost-Azië en realiseert verdere groei, bijvoorbeeld door 200 nieuwe klanten aan zich te binden. In Duitsland focust Imtech op ‘Het Nieuwe Werken’, optimalisatie van datacenters en ICT-infrastructuur. Orders op dit gebied zijn er van onder meer farmaceut Merck Pharma, de beheerder van het Duitse railnetwerk Deutsche Bahn, en levensmiddelenorganisatie Edeka. Een innovatieve oplossing voor ‘mobile computing’ is ontwikkeld op basis van SAP-technologie, onder meer voor energie-specialist RWE en producent van chemische producten LANXESS. Imtech Control®, een onderscheidende business intelligenceoplossing, kent inmiddels meer dan 1.000 gebruikers. In zowel Duitsland als Zwitserland en Oostenrijk zijn hiervoor 50 nieuwe klanten verworven. In de markt van software voor financiële diensten in de publieke sector werd de klantenlijst uitgebreid in zowel Zwitserland (onder meer het kanton Graubünden) als in Duitsland (bijvoorbeeld de stad van Baden-Baden). De activiteiten in Zuidoost-Azië worden gemanaged vanuit Duitsland. De performance is hier uitstekend, vooral door nieuwe orders in de markten van telecommunicatie, food & retail en industrie met orders van onder meer Globe Telecom, SMA Shoe Mart en San Miguel. Vooral klanten met de behoefte aan 24/7-service, bijvoorbeeld Biotest, worden zowel vanuit Duitsland als Zuidoost-Azië bediend.
Goede prestaties over een breed front In Nederland ontwikkelt Imtech zich erg goed. Bij Essent werd het IT-infrastructuurnetwerk voor 30 vestigingen in Nederland, Zwitserland en Duitsland geoptimaliseerd. Voor Rüttchen Carworld, een grote dealerorganisatie van Mercedes Benz, is een innovatieve ICT-applicatie, gebaseerd op ‘rational tooling’ (optimale beheersbaarheid en voorspelbaarheid) tot stand gebracht. Aan DHL Express Benelux, wereldwijd marktleider in de logistieke sector, werd een breed managed services-pakket geleverd voor een cruciaal sorteersysteem. In de business intelligence-markt is een innovatieve financiële planning- & forecasting-oplossing voor Philips ontwikkeld. Voor Toshiba Medical Systems Europe werd een intranetomgeving tot stand gebracht en tal van bestaande applicaties naar dit nieuwe platform gemigreerd.
62
In Oostenrijk viel Imtech fractioneel terug, maar wist met het oog op de lange termijn een aantal belangrijke orders te verwerven. Imtech beheert hier meer dan 250 SAP-applicaties voor meer dan 100.000 SAP-gebruikers. Dit vormt een prima basis voor uitbreiding van SAP-diensten. Garenfabrikant Coats legt bijvoorbeeld voor een periode van vijf jaar de verant-
Virtualisatie voor Hallmark Totale IT-oplossingen voor de serverconfiguratie, inclusief e-mail, databases en ‘messaging’. Overname Qbranch, sterke positie op Zweedse ICT-markt Qbranch (480 medewerkers) past als aanbieder van private clouds technology in de kern van de ICT-strategie.
woordelijkheid voor SAP-outsourcing bij Imtech, een omvangrijke order. Imtech is ook verantwoordelijk voor de outsourcing van de complete IT-infrastructuur van aluminiumproducent HAI. Vanuit Oostenrijk worden software en ICT-systemen aan een groot aantal logistieke dienstverleners geleverd, zoals DHL, City Express (een dochteronderneming van de Oostenrijkse Post) en Slovenië Post. In Frankrijk werd een doorbraak gerealiseerd met een mega-order voor speciale logistieke software voor Exapaq van Franse Post, een B2B-pakketdienst die meer dan 47 miljoen pakketten per jaar verwerkt. In de UK presteert Imtech zeer goed in de markt voor managed services, vooral in de tweede helft van het jaar. Er zijn orders van onder meer de service provider Cable & Wireless, BBC en financieel databeheerder Graydon. Voor Virgin Media worden diverse hightech netwerken ingericht. Een grote order voor IBM-oplossingen voor dataopslag en server-infrastructuur is er van de wereldwijd actieve consumentengoederen fabrikant Reckitt & Benckiser. De meest prestigieuze order is voor een datacenter van een belangrijke overheidsdienst. Qbranch ontwikkelt zich uitstekend en wist vooral in het domein van cloud computing grotere orders binnen te halen, bijvoorbeeld bij de belangrijke Zweedse kranten als Dagens Nyheter en Aftonbladet. Qnet®, een hightech managed services applicatie, is op weg om dé leidende toepassing van zijn soort in Zweden te worden. Nieuwe klanten zijn Tele2 en Niscayah. Qbranch wist haar positie in diverse sectoren aanzienlijk te verbeteren en werkt voor een breed klantenbestand, waaronder Karonlinska Institutet (publieke sector), Tetra Pak (industrie), eBay/Tradera (digitale dienstverlening), Pernod Ricard (voedings- en genotmiddelen) en de Universiteit van Göteborg (onderwijs). Traffic: goede prestatie, positie in Nordic en Oost-Europa versterkt, export neemt toe Samen met Peek en YSP bezit Imtech een top 3 positie op de Europese trafficmarkt. Op de internationale parkeermarkt werkt Imtech onder de merknaam WPS, een mondiale top 10 speler. Zowel Peek als YSP en WPS zijn acquisities uit het verleden die vanwege de sterke merknaam onder eigen
identiteit de markt bewerken. Imtech biedt aan honderden klanten een breed palet aan trafficoplossingen op het gebied van dynamisch verkeersmanagement, verkeersveiligheid, verkeershandhaving, intelligente transportsystemen, technologie voor emissiereducties, prioriteitssystemen en dynamische reizigersinformatie. Imtech is actief in de UK, Nederland, België, Nordic, Centraal- en Oost-Europa en op projectbasis in andere Europese landen. Mobiliteitsoplossingen worden ook buiten Europa geëxporteerd. Imtech is actief in de (inter)stedelijke markt, de markt van verkeershandhaving en -veiligheid en in hightech verkeerscentra. In de parkeermarkt wordt gewerkt in Nederland, België, Polen, Frankrijk, Spanje, Nordic, de UK, de VS, Canada en Brazilië. In de trafficmarkt zijn Siemens, Swarco en Telvent belangrijke concurrenten. In de parkeermarkt zijn dit Scheidt & Bachmann en Skidata. In totaal bedragen de opbrengsten 156 miljoen euro en zijn er 975 medewerkers. Technologische integratie vormt hét antwoord op lagere overheidsbudgetten Ondanks een terugval in de investeringen als gevolg van lagere overheidsbudgetten blijft de performance van Imtech in de trafficmarkt op niveau. De markttendens is meer toegevoegde waarde voor lagere prijzen. Technologische integratie vormt hét antwoord van Imtech op deze uitdaging. Voorbeelden zijn hightech stedelijke verkeerscontrolesystemen, dynamische reistijdmeting, een nieuw type verkeerslicht en geïntegreerde verkeersregelunits. Een andere innovatie is een geïntegreerd parkeerroute-informatiesysteem dat weggebruikers in steden informeert over parkeermogelijkheden en tegelijkertijd de verlichting en ventilatie in parkeergarages aanstuurt en reserveringen via automatische nummerplaatherkenning mogelijk maakt. Dit systeem wordt bijvoorbeeld geïmplementeerd in de Nederlandse gemeente Almere. In het Nederlandse Krommenie is het eerste fietspad aangelegd met ingebouwde zonnecellen: de SolaRoad®. Ook worden competenties en kennis beter gedeeld. Verkeersdata: groeimarkt Om verkeersstromen gericht te kunnen sturen, is het verzamelen van verkeersdata (verkeersvolume, -stromen en -samenstelling) essentieel. Diverse Europese overheden investeren hierin. In België en Zweden verzamelt Imtech op
63
Technologische upgrade verkeerstunnels Nederland Technologische upgrade in 4 verkeerstunnels in Noord- en Zuid-Holland, waaronder verbetering van de signalering.
diverse nationale wegen verkeersdata. Imtech is ook actief met de inrichting van speciale monitoringstations waarmee verkeersdata worden verzameld en geanalyseerd. In de UK is Imtech betrokken bij de nieuwe nationale verkeersinformatieservice die actuele weg- en verkeersinformatie gaat leveren aan miljoenen snelwegweggebruikers. Nederland: positie op niveau In Nederland is de positie op niveau. Technologie van Imtech helpt congestie bij afslagen op Nederlandse snelwegen te voorkomen, bijvoorbeeld in Woerden. In diverse gemeenten in Zuid-Holland werden nieuwe verkeersmanagementsystemen geïmplementeerd. De hightech verkeerscentrale Noordwest-Nederland is opgeleverd, inclusief verbindingen naar verkeerstunnels in de omgeving Amsterdam-ZaandamHaarlem. Imtech verzorgt tevens een technologische upgrade in vier verkeerstunnels in Noord- en Zuid-Holland. Op de snelwegen A12, A13 en A20 zijn diverse verkeersoplossingen geïmplementeerd. UK: prima performance In de UK is Imtech technologiepartner van de Highways Agency. Er is een raamcontract getekend voor de volgende generatie digitale handhavingsystemen op de Engelse snelwegen. Ook is er opdracht verkregen voor de levering van vluchtstrookbeheerssystemen voor het nieuwe Britse snelwegprogramma. Als partner van TfL, Transport for London, onderhoudt Imtech circa 50% van de verkeersinfrastructuur in Londen en is betrokken bij de verkeerskundige voorbereidingen voor de Olympische Spelen 2012, waaronder een totaaloplossing voor verkeerslichten bij het grote Westfield Shopping Centre naast het Olympisch Stadion. Met de Engelse overheid is een raamcontract afgesloten voor afname van diverse nieuwe verkeersmanagementsystemen. Een doorbraak is er in de markt van openbare verlichting met een eerste order op de A49 nabij Warrington, inclusief een hightech controlesysteem voor centrale bediening. Het aantal kleinere en middelgrote orders neemt sterk toe. Per saldo is sprake van een prima performance.
64
Nordic trekt aan In de Nordic verbetert de positie. In Zweden is een order ontvangen voor de snelweg E4. In Göteborg werd een hightech verkeersmeetsysteem tot stand gebracht en in Malmö is Imtech betrokken bij een upgrade van diverse verkeersregelsystemen. In Stockholm is een uitbreiding op de vorig jaar geleverde hightech ‘Weigh in Motion (WiM)’oplossing besteld waarmee te zwaar beladen vrachtwagens automatisch worden bekeurd. Hier worden ook diverse studies uitgevoerd naar een zogenoemd ‘travel-time-systeem’ voor optimale route-informatie. In Finland is een goede performance neergezet, bijvoorbeeld met een ‘traffic-controlsysteem’ voor de snelweg E18 en diverse verkeersoplossingen in verkeerstunnels. In de stad Vaasa werd een nieuw dynamisch verkeerssysteem geïmplementeerd. Groei in Oost-Europa De strategie is gericht op verdere groei in Oost-Europa. De activiteiten in Litouwen, Roemenië, Polen en Kroatië nemen toe. In Rusland is sprake van een doorbraak met de levering van een innovatieve oplossing voor verkeersmonitoring in Sint-Petersburg. Imtech is hier met lokale partners ook betrokken bij een masterplan voor de komende jaren. Imtech verzorgt tevens de technische infrastructuur in de Seatunnel, de laatste schakel in het ‘sluiten’ van de ringweg om Sint-Petersburg. In Polen zijn er onderhoudscontracten in onder meer Warschau, Wroclaw (Breslau) en Krakow. Vanuit deze basis zijn diverse aanbestedingen gewonnen, bijvoorbeeld voor een hightech monitoringsysteem op de snelweg S8 nabij Konotopa in Warschau. In Split (Kroatië) en Jelgava (Letland) realiseert Imtech innovatieve verkeersmanagementsystemen. Uitstekende prestatie op internationale parkeermarkt Op de internationale parkeermarkt doet Imtech het meer dan goed. Progressie kwam vooral tot stand in Canada en de USA. Maar ook België en Brazilië vertonen aanzienlijke groei. In Zweden en Polen werden nieuwe business units gestart. In Spanje wordt samengewerkt met Telvent, hetgeen groeimogelijkheden biedt. Nieuwe orders zijn bijvoorbeeld parkeeroplossingen in het Hollywood & Highland Centre in Los Angeles en in het Chelsea Harbour and Design Centre, een watersportlocatie in Londen. Samenwerking tussen de
Technische infrastructuur in Seatunnel in Sint-Petersburg, Rusland Alle technische oplossingen, waaronder een hightech verkeerscentrale. Hightech parkeren Crown Plaza Hotel, Kopenhagen Parkeervoorzieningen met opladen elektrische auto’s in Crown Plaza Hotel, Kopenhagen.
business units voor parkeren en verkeersoplossingen zal leiden tot verdere integratie van technologische oplossingen en groei. Export neemt toe Mede gegeven de bezuinigingen van Westerse overheden is besloten de exportactiviteiten versneld uit te bouwen. De bestaande ‘installed base’ van Peek-technologie biedt hiervoor een prima basis. Om de internationale markt actief te bewerken zijn er speciale exportversies ontwikkeld van een verkeerscontroller en de ‘trafficbox’ (een hightech interface voor vermelding van actuele verkeersinformatie en aansturing van onder meer detectoren). Projecten zijn er bijvoorbeeld verworven in Brazilië, Colombia, Israël en Thailand. Marine: nieuwbouw in olie- en gasmarkt valt terug, toename services, doorbraak in Canada Als onafhankelijke fullservice dienstverlener met integrale oplossingen is Imtech (opbrengsten: 457 miljoen euro, aantal medewerkers: 2.549) één van de sterkste spelers op de mondiale maritieme markt. Imtech beschikt over een servicenetwerk van 80 vestigingen in circa 25 landen langs internationale scheepvaartroutes en bij belangrijke scheepsbouwcentra. Imtech werkt voor circa duizend klanten en is actief in alle segmenten: luxe (mega)jachten, marineschepen (logistieke ondersteuningsschepen, fregatten, korvetten, patrouillevaartuigen en onderzeeboten), speciale schepen (bagger-, offshoresupport-, kraan- en constructieschepen en FPSO’s – Floating, Production, Storage & Offloading schepen), offshoreplatforms, vrachtschepen (containerschepen, bulkcarriers en andere vrachtschepen), cruise- en passagiersschepen, visserij- en binnenvaartschepen. Enkele internationale concurrenten in de nieuwbouwmarkt zijn: L3, ABB, Siemens, Wärtsila, Rolls Royce en GE-Converteam, en in de service- en onderhoudsmarkt Telemar en McKay. Lancering nieuwe groeistrategie: 1 miljard euro in 2015 Doelstelling in het kader van de groeistrategie is om de maritieme opbrengsten te verdubbelen tot 1 miljard euro in 2015. Deze groei zal worden gerealiseerd door een combinatie van autonome groei en groei door middel van acquisities. Strategisch gezien wenst Imtech zich te ontwikkelen tot een onafhankelijke topspeler in de mondiale
maritieme markt met een sterke focus op ‘life-cycle management’ voor klanten, in combinatie met een zo laag mogelijke ‘total cost of ownership’ (totale kosten gedurende de gehele exploitatieperiode van de technische infrastructuur aan boord). Hiertoe combineert Imtech haar expertise als systeemintegrator tijdens de nieuwbouwfase met service en onderhoud in de operationele fase van het schip. Intensieve samenwerking met scheepsoperators en -eigenaren leidt tot optimale afstemming van onderhoud en reparatie, transparantie in onderhoudskosten en hoge bedrijfszekerheid. Innovatieve en efficiënte concepten voor service en onderhoud spelen hierbij een belangrijke rol. In het kader van de nieuwe strategie is de organisatie in vijf regio’s (Noordwest-Europa, Noordoost-Europa, Azië, Americas en de regio Zuid-Europa, Afrika & Midden-Oosten) ingericht en zal het mondiale netwerk van vestigingen en servicelocaties verder worden uitgebreid. Verdere internationalisering Conform de strategie wordt de actieradius vergroot, waardoor het internationale karakter verder toeneemt. Zo is Imtech via haar servicenetwerk wereldwijd op steeds meer locaties actief. China en Singapore ontwikkelen zich tot een belangrijk centrum voor de mondiale scheepvaart. Met vestigingen in onder andere Hongkong, Shanghai en Singapore en met activiteiten op een groot aantal Aziatische scheepswerven speelt Imtech hier goed op in. Ook in Zuid-Afrika, het Midden-Oosten en Zuid-Amerika ontwikkelt Imtech zich goed. In Turkije werkt Imtech via het vorig jaar overgenomen Elkon voor meerdere werven, bijvoorbeeld voor Istanbul Naval Shipyard, Uzmar Shipyard, Dearsan Shipyard en RMK. In Singapore werkt Imtech aan ‘anchor handling tugs’ en in Thailand aan twee onderzoeksschepen van Fugro. Uitbreiding servicenetwerk in Frankrijk, Marokko en Spanje Door overname van de Franse maritieme dienstverlener ETNA, Etudes Techniques et Nouvelles Applications SA, zijn Le Havre, Saint-Nazaire en Marseille in Frankrijk en Tanger in Marokko aan het servicenetwerk toegevoegd. ETNA is op projectbasis ook actief in Tunesië en andere landen in Noord-Afrika. Via interne samenwerking zal op deze locaties op korte termijn het volledige servicepakket van Imtech worden
65
Technologisch onderhoud offshore platformen Technologisch onderhoud en upgrading op tientallen offshore platformen. Modulair technisch pakket voor sleepboten Modulair pakket aan technische oplossingen: kosten worden verlaagd en doorlooptijden verkort.
aangeboden. Daarnaast is in Algeciras in Spanje een nieuwe maritieme servicevestiging geopend.
verdere verbetering van de klantgerichtheid krijgen daarom extra aandacht.
Doorbraak in Canada: betrokken bij omvangrijk nieuwbouwprogramma Een belangrijke overname in Canada is Groupe Techsol Marine in Québec, gespecialiseerd in onder meer scheepsautomatisering, elektrotechniek en energiezuinige voortstuwingstechnologie. Dit bedrijf is werkzaam voor grote Canadese scheepswerven en aanbieders van maritieme services, maar werkt ook internationaal voor grote ‘offshorecontractors’, zoals Bourbon, en diverse ‘tug-operators’. Mede door deze strategische overname is Imtech geselecteerd als technologiepartner van Seaspan Vancouver Shipyards bij de uitvoering van het National Shipbuilding Procurement Strategy-(NSPS) programma van de Canadese regering. Dit programma voorziet in realisatie van een groot aantal marine-, kustwacht- en onderzoeksschepen. De totale investering bedraagt circa 8 miljard euro. Imtech is de voorziene partner van Seaspan voor platformautomatisering, elektrotechniek, elektrische voortstuwing en de lucht- en klimaatbehandeling (HVAC) voor de ‘non-combatschepen’, waardoor – na formele toekenning – een aanzienlijke toename van de maritieme orderportefeuille te verwachten is.
Veel activiteiten in marineprogramma’s Imtech is betrokken bij een groot aantal marineprogramma’s, zowel bij de bouw van nieuwe schepen als bij moderniseringsprogramma’s van bestaande vloten. Voor de Nederlandse marine levert Imtech een omvangrijk deel van het technologiepakket voor het in aanbouw zijnde logistiek ondersteuningsschip Hr. Ms. Karel Doorman. Ook wordt een substantiële bijdrage geleverd aan de modernisering van de M-fregatten en het bevoorradingsschip Hr. Ms. Amsterdam. Aan boord van de Duitse F-125 fregatten, twee grote vliegdekschepen van de Britse Royal Navy en verschillende schepen van de Spaanse marine is Imtech verantwoordelijk voor de hightech lucht- en klimaattechnologie. Daarnaast is Imtech technologiepartner van onder meer de marines van Marokko, Turkije, Oman, Zuid-Afrika, Singapore, Thailand, Chili en België.
Terugval in nieuwbouwmarkt voor olie- en gasschepen In de internationale markt voor olie- en gasschepen is sprake van een sterke terugval in de nieuwbouwmarkt, maar ook is er sprake van scherpe concurrentie. Deze situatie dateert al van de economische crisis van 2009 en is door de onzekerheid op de financiële markten toegenomen. Klanten krijgen investeringen niet rond of besluiten tot uitstel of zelfs afstel. Imtech heeft tientallen offertes uitstaan, maar deze resulteren vooralsnog niet in substantiële orders. Wel zijn er grotere en middelgrote opdrachten, bijvoorbeeld voor het offshoreconstructieschip ‘Borealis’ in Singapore of speciale offshorewerkschepen van Boskalis, DEME en Jack-Up Barge. Per saldo heeft dit echter een tijdelijke negatieve impact op de EBITA, orderportefeuille en productie. Dit wordt in onvoldoende mate gecompenseerd door groei in andere segmenten zoals marineprogramma’s, cruiseschepen, luxejachten, service & onderhoud en ‘connectivity’. Efficiency-vergroting en een
66
Cruise- en passagiersschepen: prima progressie Substantiële orders zijn er van de Meyer Werft in Papenburg voor de energie-efficiënte lucht- en klimaattechnologie aan boord van twee nieuwe cruiseschepen van Norwegian Cruise Line. Dit zijn de grootste cruiseschepen ooit gebouwd in Duitsland. Tevens is er een optie overeengekomen voor nog eens twee cruiseschepen. Ook is Imtech betrokken bij de conversie van de lucht- en klimaatvoorzieningen aan boord van twee voormalige passagiersschepen van Stena Line die door het Canadese Marine Atlantic zijn overgenomen. Luxe jachten: redelijk op niveau De markt van luxe (mega)jachten blijft redelijk op niveau. Imtech is technologiepartner van een groot aantal werven, waaronder Abu Dhabi Mar, Moscow Shipyard en Delta Marine en de Nederlandse jachtenwerven Heesen, Van Lent, Icon, Amels en De Vries. Imtech verzorgt ook de complete entertainmenttechnologie aan boord van meerdere luxejachten, bijvoorbeeld bij de werven Fincantieri en Oceanco, maar ook de al genoemde werven Van Lent en De Vries. Imtech is als partner voor duurzame technologie betrokken bij het innovatieve jacht ‘Ghost G180’, een van de eerste hybride jachten ter wereld. Deze technologie levert meer dan 30% energiebesparing op.
Maritieme monitoring op afstand Monitoring van schepen op afstand in een ‘Very Smart Aperture Terminal’ (VSAT).
Aantal maritieme service- en onderhoudscontracten groeit naar 5.000 Het aantal beheerde maritieme service- en onderhoudscontracten groeit gestaag. Door nieuwe managed servicescontracten, onder andere voor 350 schepen van een internationale rederij in Hongkong, werd de grens van 5.000 schepen in service of onderhoud gepasseerd. Imtech heeft ook lopende service- en onderhoudscontracten bij ondernemingen als A.P. Moller-Maersk, Vroon Ship Management en NYK LNG Shipmanagement. Daarnaast onderhoudt Imtech de technologie op talloze offshoreplatformen, bijvoorbeeld van NAM en Kebabangan Petroleum. ‘Remote monitoring’ en ‘connectivity’: groeimarkten Imtech is één van de pioniers in ‘remote monitoring’. De eerste ‘remote’ contracten werden afgesloten. Dit maakt het mogelijk onderhoud, reparaties en updates in het IT-systeem op afstand uit te voeren. Deze ontwikkeling verbetert de ‘total cost of ownership’ en vormt de basis voor verdere digitalisering van de scheepvaart. Ook breedbandinternet is op volle zee steeds vaker een vereiste. Zowel voor aanwezigheid van moderne communicatiemiddelen (internet, e-mail, toegang tot sociale netwerken) als voor verbetering van bedrijfsprocessen. Met behulp van 15 satellieten biedt Imtech wereldwijde dekking voor honderden schepen, waaronder alle schepen van CSA (Canadian Shipowners Association). Ook worden klantspecifieke ‘Very Smart Aperture Terminal’ (VSAT) netwerkoplossingen aangeboden. ‘Groene’ technologie maakt in combinatie met ‘remote monitoring’ concepten voor ‘less crew, zero emission’ schepen mogelijk. Imtech zet hier op in. Innovatie leidt tot marktkansen Imtech ontwikkelt innovatieve, energiezuinige smart grids (intelligente energienetwerken) aan boord van schepen. In het segment van sleepboten voor de tanker- en containervaart werd een modulair pakket aan technische oplossingen uitgewerkt, waardoor kosten worden verlaagd en doorlooptijden verkort. Met een innovatief energiesimulatiepakket kan Imtech al in de ontwerp- en planningsfase adviseren over de beste energieoplossingen. Imtech is koploper op het gebied van ‘groene’ innovatie en ontwikkelt de beste duurzame oplossingen voor HVAC (lucht en klimaat)
aan boord van cruiseschepen. Daarnaast onderscheidt Imtech zich met hybride schepen, bijvoorbeeld voor de levering van de technologie aan ‘s werelds eerste dieselelektrische, hybride veerboten in opdracht van Caledonian Maritime Assets Limited (CMAL) in Schotland. Imtech onderscheidt zich daarnaast met ‘groene’ oplossingen voor sleepboten en leverde de duurzame technologie op in de ‘Rainbow Warrior III’, het nieuwe vlaggenschip van Greenpeace. Toekomst De Imtech-bedrijven in het cluster ICT, Traffic & Marine zetten duidelijk in op verdere internationalisering van de activiteiten, passend bij ontwikkelingen die in diverse marktsegmenten relevant zijn. De flexibiliteit neemt hierdoor toe. Sterke marktposities leiden tot het benutten van kansen in de markt. Gegeven de huidige marktomstandigheden ziet Imtech in de markten van ICT en Traffic goede mogelijkheden voor verdere groei. In de mondiale maritieme markt blijft sprake van een bescheiden nieuwbouwvolume in vooral de olie- & gasmarkt. Daarnaast bezuinigen overheden op hun marineprogramma’s. Dit biedt echter ook kansen, omdat de integrale oplossingen van Imtech hier een antwoord op kunnen geven. Onderhoud en maritieme services zullen verdere groei laten zien. Per saldo is er meer dan voldoende vertrouwen in de toekomst.
Eric van den Adel (49), Algemeen Directeur Imtech Marine en lid Executive Council
Jan Casteleijn (62), Algemeen Directeur Imtech Traffic & Infra en lid Executive Council
Tijn van Dommelen (45), Algemeen Directeur Imtech ICT en lid Executive Council
67
Technisch onderhoud aan de Houses of Parliament, Londen De overname van Inviron (1.100 medewerkers) versterkt in de UK de focus op meerjarig technisch onderhoud en beheer.
68
Conde Duque Cultural Center, Madrid. Elektronische upgrade en voice- en dataoplossingen in cultureel centrum in Madrid.
Imtech voert een actief beleid voor het adequaat functioneren van risicobeheersingssystemen en interne controlesystemen. De Raad van Bestuur is hier verantwoordelijk voor. Het doel is de belangrijkste risico’s waaraan de onderneming is of kan worden blootgesteld zo goed mogelijk te beheersen, betrouwbare realisatie van operationele en financiële doelstellingen mogelijk te maken en naleving van wet- en regelgeving te waarborgen. De Raad van Bestuur is zich ervan bewust dat dergelijke systemen – hoe professioneel ook – geen absolute zekerheid kunnen bieden dat de ondernemingsdoelstellingen worden gerealiseerd of dat materiële onjuistheden, negatieve resultaten, fraude of overtredingen van wetten en regels volledig worden voorkomen. Operationele projectrisico’s Het aandeel grootschalige en complexe projecten neemt toe, vaak in de vorm van prestatiecontracten. Steeds meer komen ‘design & constructcontracten’ voor of acteert Imtech als technologiepartner op basis van EPC: Engineering, Procurement en Construction. Er is tevens een tendens naar deelname in consortia, bouwcombinaties of andere samenwerkingsverbanden. Imtech neemt in toenemende mate verantwoordelijkheid van klanten over. Daarnaast is er een toename van projecten die buiten het land van de betreffende Imtech-vestiging worden uitgevoerd. Vergeleken met de traditionele bestekmatige projecten leiden deze markttendensen tot een toenemende juridisering bij het aannemen en uitvoeren van projecten en een hoger risicoprofiel. Legal Affairs en Risk Management zijn samen verantwoordelijk voor een optimale beheersing hiervan. Teneinde het riskmanagementbeleid beter af te stemmen op de schaalgrootte van de organisatie is er, mede in het kader van de verdere verbetering van de governance binnen Imtech (zie ook pagina 35), een aparte Risk & Insurance Council opgericht. Gezamenlijk wordt op basis van prioriteitsstelling in de Executive Council het riskbeleid bepaald. Doelstelling van de Council is met behoud van centrale risk management doelstellingen de risicobeheersingsfunctie decentraal te versterken. Van conventioneel risk management wil Imtech op deze wijze groeien naar een ‘risk intelligence’ benadering met een verruimde scope waarbij in plaats van een sterke focus op grote en complexe projecten de overgrote meerderheid van de projecten aan een uniforme risicoanalyse onderhevig is. De risicocompetenties Risk, Legal en Insurance gaan hierbij op decentraal niveau actief samenwerken met als doel een integrale risk management benadering op basis van ‘enterprise risk management’. Hierbij worden alle risico’s rondom Imtech eenduidig in kaart gebracht en professioneel gemanaged.
Vanuit de Groep (holding) is daarnaast sprake van risicobeheersing middels een autorisatiematrix en specifieke corporate guidelines (interne richtlijnen en regels). Ook via getrapte procuratie worden de risico’s beperkt. In geval de contractwaarde van een aanbieding/contract de procuratie van een (divisie)directeur te boven gaat, is een volmacht van zijn/haar leidinggevende c.q. de Raad van Bestuur vereist. Basis voor de decentrale risk management benadering rondom operationele risico’s van Imtech is een zelf ontwikkelde webbasedmethode (Riskmaster®) met een speciaal voor en door Imtech ontwikkelde risicoanalysemethodiek (GRIP®). Divisies en bedrijven kunnen hiermee zelfstandig risico-inventarisaties opstellen. Deze methodiek maakt het mogelijk ‘bid reviews’ uit te voeren, heldere risico-inventarisaties – met aandacht voor onder meer opdrachtgever, contract, locatie, ontwerp, techniek, materialen, prijsopbouw, tijdfasering, veiligheid en samenwerking – op te stellen en risicoplannen te implementeren. Risk management ondersteunt dit proces en beoordeelt in samenspraak met (divisie)juristen, proposal managers en/of contractmanagers de genomen risicobeheersende maatregelen. Ook worden alle grote projectcontracten in de offertefase onderzocht en bestekken aan nader risico-onderzoek onderworpen. Na gunning van projecten wordt het risicoplan periodiek gemeten en wordt over de voortgang gerapporteerd. Op grote (complexe) projecten wordt aan de staf van het projectmanagement een contractmanager toegevoegd.
69
70
Betere veiligheid voor metrolijn in Rotterdam Upgrade van de beveiligingstechniek.
De methodiek bestaat uit de volgende modules: registratie: registratie en aanmelding van nieuw aan te bieden projecten; ■ analyse/mitigatie: een risicoinventarisatie, -evaluatie en beoordelingsmodule (Riskmaster®) met voorstellen voor risicobeperking; ■ auditing: managementmodule om projecten te monitoren van aanbieding tot oplevering; ■ statistiek: verschillende rapportages. ■
Bovengeschetste procedure is verplicht voor alle projecten waarvan de ordergrootte hoger is dan 4 miljoen euro, projecten die geografisch gezien buiten het land van vestiging van het betreffende Imtech-bedrijf liggen, projecten waarbij sprake is van samenwerkingsverbanden met derden en projecten met een extra hoog risicoprofiel (complexe projecten of bijzondere contracten). Op elk moment is de status van projecten die aan deze criteria voldoen bekend, evenals de wijze waarop met risico’s wordt omgegaan. Risk Management bewaakt zowel het proces als de risico’s van projecten in aanbieding of uitvoering. De uitkomsten uit Riskmaster® worden structureel geanalyseerd en besproken met de Raad van Bestuur. In het nieuwe risicobeleid zullen Riskmaster® en GRIP® decentraal over een breder front en met een bredere projectscope worden ingezet dan thans het geval is. Overige operationele risico’s Discussies met klanten over meerwerk kunnen uitmonden in procedures en vorderingen over en weer. Deze risico’s worden ten dele afgedekt door getroffen voorzieningen. Een groot aantal contracten bevat overigens zogenaamde ‘change of control’ voorwaarden. Voor ondernemings- en uitvoeringsrisico’s beschikt Imtech over een adequaat verzekeringspakket. Productaansprakelijkheid is nauwelijks aan de orde, omdat Imtech producten inkoopt bij een groot aantal verschillende leveranciers, die voor hun eigen productrisico’s verantwoordelijk zijn, en slechts beperkt eigen producten ontwikkelt.
De voorraadrisico’s zijn minimaal omdat voornamelijk per project of deel daarvan wordt ingekocht, waardoor voorraadvorming slechts beperkt aan de orde is. Er bestaan risico’s dat overgenomen bedrijven niet aan de verwachtingen voldoen, waaronder een risico op impairment van geactiveerde goodwill. In de due diligence fase tracht Imtech deze risico’s te minimaliseren. Het beleid op het gebied van HSE (Health, Safety en Environment: gezondheid, veiligheid en milieu), zie pagina 76, richt zich op goede bescherming van werknemers en betrokken derden, waardoor risico’s van bedrijfsongevallen en mogelijk daaruit voortvloeiende claims beperkt zijn. Risico’s managementopvolging Er wordt, naast de kwaliteitsontwikkeling van het management, veel aandacht besteed aan beheersing van risico’s betreffende managementopvolging. Het wegvallen van sleutelfunctionarissen en de daarbij behorende kennis en ervaring kan immers impact hebben op de bedrijfsvoering en resultaatvorming. Het borgen van managementposities door het in kaart brengen van potentiële opvolgers vormt dan ook een vast onderdeel van het risicobeheersingsbeleid. Daarom wordt door de Raad van Bestuur via jaarlijkse management reviews aandacht besteed aan opvolgingsvraagstukken van sleutelposities. Het gaat zowel om opvolging op middellange termijn als opvolging door onvoorzien vertrek, bijvoorbeeld door ziekte of ongevallen. Vastgoedrisico’s Meer dan 90% van het in gebruik zijnde vastgoed wordt door Imtech gehuurd. Dit om de flexibiliteit te optimaliseren en balansrisico’s te minimaliseren. Vastgoedrisico’s vanuit de gebruikersoptiek zijn risico’s op het gebied van (ontwikkeling van) de vastgoedmarkt, financiële risico’s en procesrisico’s, die voortvloeien uit zowel vastgoedexploitatie, eigendom als ontwikkeling. Uitgangspunt is dat adequaat wordt voorzien in de juiste accommodatie op de juiste locaties op het juiste tijdstip en tegen marktconforme kosten. Dit om leegstand te voorkomen en kosten te besparen. In dit kader is er een centrale vastgoeddatabase voor strategische accommodatieplanning en financiële analyses.
71
Duurzaam klimaat in Kalmar Museum in Zweden. Hightech en energiezuinige lucht- en klimaatoplossingen in het Kalmar kunstmuseum. Specialist in biomassacentrales Imtech is gespecialiseerd in biomassacentrales met een extreem hoog rendement.
Financiële risico’s Financiële risico’s omvatten debiteuren-, liquiditeits-, wisselkoers- en renterisico’s. Debiteurenrisico Imtech’s klantenbestand bestaat uit ongeveer 23.000 klanten, uiteenlopend van groot tot klein, waardoor sprake is van een gespreid debiteurenrisico. Om het individuele debiteurenrisico te reduceren wordt gebruikgemaakt van verschillende bancaire producten (bankgaranties, letters of credit etc.) en vooruitbetalingen. Van kredietverzekering wordt op incidentele basis gebruikgemaakt. Om debiteurenrisico’s goed in te schatten, wordt gebruikgemaakt van kredietinformatie van gespecialiseerde instellingen. Liquiditeitsrisico Imtech streeft naar beperking van het liquiditeitsrisico door – ter ondersteuning van de operationele activiteiten – adequate beschikbaarheid te garanderen van kredietfaciliteiten (zowel voor de financiering voortvloeiend uit werkkapitaal als de financiering van toekomstige acquisities) en bankgarantiefaciliteiten. Gegeven de solide balanspositie en sterke cashflowruimte met toegang tot verschillende financieringsbronnen is externe ‘credit rating’ niet vereist. Wisselkoersrisico Valutarisico’s spelen een beperkte rol omdat geldstromen hoofdzakelijk bestaan uit euro’s, het Britse pond en de Zweedse kroon. Valutatransactierisico’s, voortvloeiend uit de inkoop van materialen dan wel door verkopen in het buitenland, worden afgedekt door termijntransacties. De omvang hiervan bedraagt enkele tientallen miljoenen euro. Met gedeeltelijke uitzondering van de Zweedse vestigingen wordt het valutatranslatierisico voortkomend uit buitenlandse deelnemingen niet afgedekt. Dit omdat tijdelijke schommelingen in de valutakoersen elkaar in de praktijk op langere termijn compenseren. Renterisico Het renteafdekkingsbeleid van Imtech heeft tot doel minimaal 50% van het renteprofiel van de nettoschuldpositie per jaarultimo af te dekken. Hiertoe worden renteswaps gebruikt,
72
waarvan looptijden zo veel mogelijk aansluiten op de looptijd van de (bancaire) kredietfaciliteiten. Verzekeringsrisico’s Imtech voorziet in een beleid waarin het alleen die verzekeringsrisico’s extern belegt die potentieel een te grote financiële impact hebben op de continuïteit van de onderneming. Wanneer sprake is van dergelijke verzekeringen worden deze binnen de verzekeringsprogramma’s van de Groep neergelegd. Alle andere verzekeringsrisico’s worden intern belegd. Dit is aanzienlijk goedkoper en efficiënter, ook al omdat de solvabiliteit van Imtech meer dan voldoende is om dit soort risico’s te dragen. Daarnaast worden voor standaardverzekeringen ‘best practices’ gedeeld en waar relevant en kostentechnisch interessant verzekeringen gecombineerd. Dit onderwerp maakt deel uit van de agenda van de Risk & Insurance Council. Hierbij wordt samengewerkt met een gerenommeerde verzekeraar teneinde alle lopende verzekeringen te analyseren. Pensioenrisico’s Pensioenvoorzieningen van medewerkers zijn voornamelijk gebaseerd op ‘defined contribution’ (beschikbare premie-) regelingen. In Nederland zijn de pensioenvoorzieningen voor het grootste deel ondergebracht bij bedrijfstakpensioenfondsen en een verzekeringsmaatschappij. Voor het hogeren middenmanagement kent Imtech daarnaast een additionele pensioenregeling, ondergebracht bij het eigen Imtech pensioenfonds in Nederland. Dit fonds telt rond de 1.900 actieve deelnemers, van wie circa 40% gewezen deelnemers en circa 60% pensioentrekkenden. Het fonds kent als gevolg van de financiële crisis een dekkingstekort. Aangezien dit pensioenfonds totaal gescheiden is van de onderneming, is Imtech N.V. niet verplicht tot aanvullende bijdragen. Conform wettelijke richtlijnen is door het Bestuur van het Imtech pensioenfonds met goedkeuring van de Deelnemersraad bij De Nederlandsche Bank een herstelplan ingediend om ultimo 2013 een dekkingsgraad van ten minste 105% te bereiken. Het herstelplan kent een bepaling dat bij onvoldoende herstel van de financiële positie de pensioenaanspraken van verzekerden evenredig verlaagd kunnen worden. Alle belanghebbenden zijn geïnformeerd over dit plan, inclusief de mogelijkheid tot korting. Ultimo 2011 lag
Megawinkelcentrum ‘Triangelområdet’ (‘de Driehoek’) in Malmö Technische oplossingen in één van de grootste winkelcentra in Zweden.
de dekkingsgraad onder het niveau passend bij dit herstelplan. In 2012 wordt bekeken of het nodig is pensioenaanspraken te verlagen. In Duitsland is sprake van een pensioenvoorziening, die in eigen beheer wordt gehouden. Backserviceverplichtingen voor pensioenregelingen beperken zich, gegeven de middelloonregeling, tot de indexatie. Marktrisico’s Aan het ondernemen zijn risico’s verbonden, die niet gelijk zijn voor de verschillende markten waarop Imtech actief is. De conjunctuurcycli van deze markten verschillen van elkaar. De combinatie van technologieën, geografische spreiding en aanwezigheid op verschillende markten en product-marktsegmenten maken Imtech voorts minder gevoelig voor wisselende marktomstandigheden. De marktrisico’s omvatten mede economische, politieke en sociale risico’s. Imtech opereert hoofdzakelijk in Europa. De hieraan verbonden risico’s in termen van instabiliteit zijn minimaal. Interne controle Imtech hanteert een systeem van periodieke interne rapportages en een begrotingscyclus met vaste procedures en gedetailleerde richtlijnen. De financiële rapportages worden centraal beoordeeld en vergeleken met goedgekeurde begrotingen. Prognoses worden per kwartaal getoetst en waar nodig aangepast. Er zijn vaste procedures voor investeringen en desinvesteringen, evenals voor de beoordeling en goedkeuring van acquisities. Op basis van risicoanalyse worden inzet en gebruik van bepaalde interne controlesystemen in de diverse bedrijven onderzocht. De bevindingen worden met de betrokken bedrijven besproken en waar nodig vinden verbeteringsacties plaats. Over de opvolging van deze acties wordt door de ondernemingen gerapporteerd en tijdens ‘regiobezoeken’ wordt door de Raad van Bestuur hier extra aandacht besteed. Via webbased vragenlijsten voeren werkmaatschappijen en business units voorts self-assessments uit, waarbij gebruik wordt gemaakt van een analysemodel gebaseerd op het COSO Enterprise Risk Management Integrated Framework. De vragenlijsten betreffen alle mogelijke en relevante aspecten van ondernemingsrisicomanagement, dragen bij aan een goede onderbouwing van een oordeel over de
adequaatheid en efficiency van de systemen voor risicobeheersing en interne controle en vormen de basis van een door divisies, werkmaatschappijen en business units af te geven ‘internal control statement’. De uitkomsten worden door Group Control geanalyseerd en besproken met de Raad van Bestuur. De bevindingen worden vervolgens besproken met het divisiemanagement en gebruikt voor verbeteringen in het proces van risicobeheersing. Ter toetsing van de kwaliteit voert een onafhankelijke adviseur periodiek een review op de assessments uit. De hoofdzaken uit de interne controle, de self-assessments en de reviews enerzijds en de voorgestelde maatregelen en de opvolging daarvan anderzijds, worden periodiek besproken en geëvalueerd met de Audit Commissie in het bijzijn van de externe accountant. De Raad van Commissarissen wordt daarover geïnformeerd. Bovendien werd een verdere harmonisatie van bedrijfsprocessen en -systemen doorgevoerd. Door de decentrale vorming – deels door acquisities – en opbouw van de organisatie, zijn er verschillende systemen voor ondersteuning van bedrijfsprocessen in gebruik. Doelstelling is tot een meer gelimiteerde selectie hiervan te komen en daardoor ook eventuele risico’s te verminderen. In dit kader wordt fasegewijs één ERP-softwarepakket voor de totale organisatie ingevoerd met als doel optimale beheersing en uitwisselbaarheid van informatie en bedrijfsprocessen in zowel functionele als juridische, technische en commerciële zin. In 2011 werd verdere progressie geboekt met deze ERP-implementaties. Met inachtneming van het bovenstaande is de Raad van Bestuur naar beste weten van mening dat de risicobeheersingssystemen en interne controlesystemen: ■ een redelijke mate van zekerheid verschaffen dat de financiële verslaglegging geen materiële onjuistheden bevat; ■ in het verslagjaar naar behoren hebben gewerkt; ■ er geen indicaties zijn dat deze systemen in het lopende jaar niet naar behoren zullen werken.
Boudewijn Gerner (60), CFO en lid Executive Council
73
Internationale HSE communicatiecampagne in 19 talen Internationale HSE communicatiecampagne op alle projectlocaties en kantoren in de wereld. In de campagne staan de Imtech HSEprinciples centraal. Een voorbeeld is de Poolse poster met de HSE-principle ‘neem maatregelen, gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen’.
74
Kennis van platformautomatisering Imtech-medewerkers zijn koplopers op het gebied van maritieme platformautomatisering en digitale scheepsbruggen.
Op basis van de groeistrategie 2015 kan verwacht worden dat de personeelsomvang tegen die tijd substantieel zal zijn toegenomen. Naast acquisities zal een substantieel deel van deze groei door een combinatie van actieve werving en behoud van mensen tot stand worden gebracht. Een aantal trends op de arbeidsmarkt maakt het mede noodzakelijk dat Imtech hierin investeert. Zo gaat de ‘babyboomgeneratie’ met pensioen, blijft de instroom uit technische opleidingen achter en sluit de kwaliteit van het technisch onderwijs onvoldoende aan bij de kwaliteitstandaard van Imtech. Daarom wenst Imtech zich te ontwikkelen tot ‘employer of choice’ in de markt van technische dienstverlening in en buiten Europa. Imtech is een mensenorganisatie met een sterk decentrale en ondernemersgerichte basis. Medewerkers maken per definitie deel uit van kleinschalige units en kunnen vanuit hun professionaliteit meer dan gemiddeld bijdragen aan het succes van de onderneming. Dit basisprincipe vormt de leidraad voor het HR-beleid, waaraan de Councils HR en HSE in belangrijke mate invulling geven. HR-principles Imtech kent acht HR-principles, die de basis vormen voor het HR-beleid: ■ wederzijds vertrouwen: openheid, respect, collegiale samenwerking en het adagium ‘afspraak is afspraak’; ■ persoonlijke ontwikkeling: persoonlijke groei van medewerkers leidt tot groei van de onderneming; ■ leiderschap: voortdurend verbeteren en ontwikkelen van leidinggevenden, gerichte aandacht voor leiderschap en teamprestaties, neerzetten van resultaat; ■ de juiste mensen op de juiste plaats: voortdurende groei en ontwikkeling passend bij de levensfase van medewerkers en aansluitend bij de behoefte van de onderneming; ■ arbeidsvoorwaarden: het arbeidsvoorwaardenpakket van Imtech is marktconcurrerend en gericht op optimale individuele prestaties en persoonlijke ontwikkeling; ■ gezond ondernemen: veiligheid, gezondheid en welzijn zijn centrale thema’s voor elke medewerker in elke functie en onder alle werkomstandigheden; ■ balans werk en privé: door te zoeken naar flexibeler werkvormen zoals ‘Het Nieuwe Werken’ en de afweging tussen werk en privé (zorgtaken); ■ Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is een belangrijk uitgangspunt. Brede dwarsdoorsnede De personeelsopbouw van Imtech is divers. Circa 30% van de medewerkers heeft een opleiding op wetenschappelijk of hoger technisch beroepsniveau, 45% op middelbaar en 25% op uitvoerend technisch niveau. De dynamische samenhang tussen deze groepen en derden leidt in een decentraal organisatiemodel met succesvolle samenwerking tot hoge toegevoegde waarde. In het HR-beleid is behoud van deze
gediversifieerde samenstelling een randvoorwaarde, waarbij gestuurd wordt op een ‘opwaartse’ lijn naar hogere opleidingsniveaus. Retentie staat centraal Retentie, behoud van mensen, staat in de HR-strategie centraal. Medewerkersbetrokkenheid en -tevredenheid zijn belangrijke strategische HR-pijlers. Onderzoek naar redenen van uitstroom en de mate van tevredenheid en betrokkenheid zijn belangrijke graadmeters voor de kwaliteit van het (decentraal) HR-beleid. Naast een adequaat beloningsniveau staat persoonlijke ontwikkeling van elke medewerker centraal. Al of niet specifieke Imtech-opleidingen spelen hierbij een belangrijke rol, evenals coaching en ‘training-onthe-job’. Minder verloop leidt tot hogere opbrengst van de opleidingsinspanning. Bij vacatures wordt eerst gekeken naar intern gekwalificeerde kandidaten. Een helder inzicht in kwaliteiten en motivatie van medewerkers maakt het mogelijk het optimale uit hen te halen en het bevordert de binding. Per divisie is hiervoor het benodigde instrumentarium aanwezig. Voor managementposities bestaat een aparte evaluatie die meerjarige managementcontinuïteit garandeert en risico’s beperkt. Ondanks dat Imtech een projectenorganisatie is, worden de mogelijkheden tot introductie van ‘het Nieuwe Werken’ en een goede balans werk versus privé zo actief als mogelijk omarmd, ook al omdat dit werving buiten de traditionele doelgroepen mogelijk maakt. ‘Employer of choice’ Imtech wenst zich te ontwikkelen tot ‘employer of choice’. Dit betekent dat, naast de meer traditionele arbeidsmarktbenadering, de introductie van nieuw elan rond het ‘merk’ Imtech gewenst is. Imtech staat immers nu al bekend als goede werkgever met, mede dankzij de structurele groei en
75
succes, extra kansen voor ondernemende mensen. Daarnaast zijn de hoge technische kennis, de uitdagende projecten, innovatie, het MVO-beleid en prima opleidingsmogelijkheden onderscheidende elementen in de werving. Het nieuwe elan komt als eerste tot uitdrukking in ‘smart’ recruiting. Via nieuwe en aantrekkelijke wervingswebsites (onder andere met een link naar het eigen ‘branded’ You Tube-kanaal), ‘smart apps’ en actief gebruik van ‘social media’ is Imtech in staat vooral de jongere doelgroepen actief te benaderen. Daarnaast wordt volop ingezet op activering van de samenwerking met technische opleidingen, waaronder universiteiten en hogescholen. Voorbeelden zijn de technische universiteiten in Berlijn en Keulen (in Duitsland), Delft (in Nederland) en Warschau (in Polen). Een betere aansluiting op de arbeidsmarkt vindt ook plaats door een attractief managementtraineeprogramma, waarmee Imtech in Europa onderscheidend is. Hierbij wordt een aantrekkelijke meerjarige opleiding gecombineerd met persoonlijke ontwikkeling, (technische) kennisontwikkeling en breed inzicht in de organisatie met meervoudige managementtaken en een verantwoordelijke functie. Het HR-beleid is erop gericht dit soort traineeships in alle divisies op te bouwen, gebaseerd op een uniforme methode met specifieke decentrale, deels cultureel bepaalde verschillen. Daarnaast is Imtech actief met een breed stagiairprogramma, op elk opleidingsniveau en met actieve begeleiding en de best denkbare aanvullende opleidingen. Hierbij wordt intensief samengewerkt met beroepsopleidingen. Professioneel projectmanagement Speerpunt in het trainings- en opleidingsbeleid is professioneel projectmanagement. In 2009 en 2010 is hier op groepsbasis het fundament gelegd voor een Imtech-brede aanpak. Uitgangspunt hierbij is dat projectmanagement een aparte functie is met voor de ‘zwaarste’ projectmanagers arbeidsvoorwaarden op directieniveau. Hieronder functioneren senior, medior en junior projectmanagers. Voor deze doelgroep is een uitgebreid opleidingsprogramma, passend bij de niveaus van de International Project Management Association (IPMA). Naast projectorganisatie en -start, claim management, riskanalyse en -preventie staan ook onderwerpen als stakeholdersanalyse, communicatie, conflictbeheersing en onderhandeling op de agenda.
76
Hiermee speelt Imtech in op beheersing van de toenemende projectrisico’s. Door een decentrale aanpak kan een groot aantal professionals tegelijkertijd aan deze programma’s deelnemen. Leiderschap Kwaliteit van het management is bepalend voor de prestatie en beleving van medewerkers. Het HR-beleid onderkent managementstijl en -gedrag als basisvoorwaarde voor ontwikkeling van waarden en normen binnen de onderneming. Het HR-principle ‘wederzijds vertrouwen’ en transparantie in verwachtingen zijn daarbij belangrijke componenten in managementgedrag. Samenwerking is en blijft ook hier het sleutelwoord. Leiderschap en betrokkenheid maken dat medewerkers zich in hoge mate gecommitteerd voelen aan Imtech. Authentiek gedrag en een persoonlijke aanpak van management en medewerkers maken het werken plezierig en verhogen het onderling vertrouwen. De decentrale organisatie geeft ruimte aan de lokale werkwijzen en ontwikkelingsmogelijkheden van elk individu. Dit alles stelt managers en medewerkers in staat om een optimaal resultaat te realiseren. In 2011 is dit beleid stevig aangezet. In 2012 zal een verdere vertaling en activering hiervan op divisieniveau plaatsvinden. HSE: Health, Safety & Environment Op het gebied van HSE is door de Council HSE goede voortgang geboekt. Hiermee wordt invulling gegeven aan de doelstelling dat Imtech ook op HSE-gebied tot de ‘best in class’ in haar sector wenst te behoren. Het HSE-beleid is gericht op vier belangrijke pijlers: optimale veiligheid op elke werkplek, goede gezondheid van medewerkers, actieve preventie ter voorkoming van ziekte of invaliditeit, bescherming van het milieu. Deze pijlers zijn uitgewerkt in acht HSE-principles, die – samengevat – als volgt luiden: ■ veiligheid boven alles; ■ neem verantwoordelijkheid; ■ gebruik beschermingsmiddelen; ■ ruim op; ■ wees geïnformeerd; ■ voorkom milieuschade; ■ kom afspraken na; ■ geef het goede voorbeeld.
Controlekamer in een warmtekrachtcentrale Imtech is een mensenbedrijf, de meer dan 27.000 medewerkers vormen de belangrijkste ‘asset’.
Er is sprake van een actieve link naar de Councils HR (leiderschap) en CSR (milieubescherming, duurzame inkoop en naar de relatie naar een duurzame bedrijfsvoering en -processen). Teneinde het HSE-beleid eenduidig te maken is de focus gericht op ‘alignement’ met relevante ISO-kwaliteitsstandaarden (ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001 en VCA). Op basis van het principe ‘Comply or Explain’ baseren alle divisies hun HSE-beleid op een of meerdere van deze standaards. Dit maakt dat alle Imtech-divisies aan de hoogste HSE-eisen voldoen (of daaraan werken) en waar relevant beschikken over alle benodigde veiligheidscertificaten en soms extra gecertificeerd zijn voor specifieke projecten of technieken. De HSE-performance van partners en toeleveranciers moet hierbij ook minimaal gelijk zijn aan die van Imtech. Het beleid wordt gewaarborgd door een managementsysteem dat periodiek wordt getoetst en geoptimaliseerd. Continue verbetering leidt immers tot een steeds betere HSE-performance. Imtech gaat hierbij verder dan wettelijk verplicht is. De verbeteringsdoelstellingen worden aan de hand van specifieke KPI’s (Key Performance Indicators) meetbaar gemaakt. Dit maakt interne en externe benchmarking mogelijk. ‘Self-assessments’ en ‘peer-reviews’ spelen hierbij een belangrijke rol. HSE is daarmee onderdeel van leiderschap en cultuur. Het ultieme doel is nul ongevallen. Mocht er toch een ongeval plaatsvinden dan wordt dit altijd geregistreerd. Daarnaast vindt incidentenonderzoek plaats.
Indien nodig worden structurele maatregelen genomen gericht op het wegnemen van het gevaar bij de bron. Via een interne internationale communicatiecampagne wordt voortdurend aandacht geschonken aan ‘safety-awareness’ in relatie tot de HSE-principles. Dit heeft geleid tot enerzijds een nieuwe corporate HSE-website (www.imtech.eu/hse) en anderzijds tot een grootschalige poster- en leafletcampagne waarin de HSE-principles in maar liefst 19 verschillende talen worden uitgerold naar alle wereldwijde kantoor- en projectlocaties in combinatie met een specifieke toolboxbenadering. Europese Ondernemingsraad en overlegorganen De agenda van de Europese Ondernemingsraad is mede bepaald door acquisities, implementatie van de groeistrategie 2015, prioriteiten van de diverse Councils, het HSE-beleid en de digitale communicatiestrategie. De centrale ondernemingsraad (COR) vormt hierbij ‘een natuurlijke brug’ naar de Europese Ondernemingsraad. De COR is zich bewust van zijn bijzondere positie en gaat daar in de relatie met de overlegorganen in de andere landen zorgvuldig mee om. Iedere divisie kent een eigen overlegstructuur met vormen van inspraak en overleg. In belangrijke mate vinden de lokale overlegstructuren elkaar in het Europese overleg.
Imtech kent de volgende HR-kengetallen: HR-kengetallen
Categorie Algemeen
Kengetal Aantal medewerkers per 31 december Instroompercentage (exclusief acquisities) Uitstroompercentage Effectiviteit Winst vóór belastingen per FTE (in duizend euro) Efficiency Loonkosten per FTE (in duizend euro) Trainingskosten (als % loonkosten) Flexibiliteit Gemiddelde leeftijd Aantal medewerkers in leeftijdscategorie 30-45 jaar (%) Gemiddeld aantal dienstjaren per medewerker Beroepsmatig Gemiddeld ziekteverzuim per medewerker (%)
2011 27.412 15,8 14,7 11,6 44,3 2,9 41 39,0 9,4 3,3
2010 25.075 14,2 14,1 11,1 42,5 2,9 41 41,4 9,7 3,7
2009 22.955 12,0 12,5 10,9 44,8 2,3 41 42,4 9,6 3,7
Jos Graauwmans (54), Directeur Group Human Resources en lid Executive Council
77
Green Building ‘Eurocenter’, Warschau: meest duurzame kantoorpand van Polen Innovatieve ‘groene’ technologie leidt tot een LEED BREEAMscore van circa 70%, 50% hogere energie-efficiëntie en 50% lagere CO2-uitstoot ten opzichte van een conventioneel gebouw.
78
Energiezuinige datacenters Maximale IT-capaciteit gaat gepaard met minimale CO2-uitstoot.
Imtech beschikt over een substantieel pakket aan ‘groene’ en duurzame diensten die bijdragen aan het oplossen van de uitdagingen waar de maatschappij voor staat, zoals energieverbruik, klimaatverandering, vervuiling, mobiliteit en waterschaarste. Met haar activiteiten op deze gebieden draagt Imtech voor haar opdrachtgevers bij aan een duurzame samenleving. De impact die Imtech daarmee heeft is vele malen groter dan besparingsmogelijkheden in haar interne organisatie. Evenwel is dat laatste ook van groot belang, niet alleen omdat elke bijdrage telt, maar ook voor de bewustwording en haar voorbeeldfunctie. Daarnaast wil Imtech stakeholders optimaal laten profiteren van haar kennis en kunde. Dit hoofdstuk is een samenvatting van het Imtech MVO-beleid voor een volledig overzicht wordt verwezen naar de online versie van het jaarverslag, zie www.imtech.eu/ annualreport2011. Imtech wil belanghebbenden op gedegen en transparante wijze inzicht geven in de manier waarop zij haar maatschappelijke verantwoordelijkheid vervult, waarbij Imtech bewust heeft gekozen voor een geïntegreerde verslaglegging. In diverse hoofdstukken in dit jaarverslag wordt dan ook over MVO bericht, maar in het bijzonder in dit hoofdstuk worden alle relevante activiteiten rondom het MVO-beleidverantwoord. Ook wordt op sommige plaatsen verwezen naar de website voor aanvullende informatie. De gegevens in dit verslag zijn afkomstig uit verschillende bronnen binnen de organisatie. Elke divisie levert gegevens, die samen de MVO-prestatie-indicatoren (kwantitatief en kwalitatief) van Imtech (de Groep) vormen, tenzij anders vermeld. Een van de dilemma’s daarbij is het wel of niet laten toetsen van de informatie door een derde partij. Vooralsnog
Herkennen van MVO
Status 2010 Gereed
kiest Imtech ervoor om dat niet te doen. Het proces zou in dit stadium een te groot beslag leggen op de capaciteit en middelen van divisies en business units. Er zijn wel delen van de organisatie gevalideerd of daarmee bezig en het ligt in de bedoeling om te zijnertijd op groepsniveau de informatie extern te laten toetsen. De tabel met betrekking tot de verslaglegging omtrent de maatschappelijke prestatieindicatoren gerelateerd aan GRI (Global Reporting Initiative) is daartoe een eerste aanzet (zie ook www.imtech.eu/ annualreport2011/gri. Imtech onderschrijft de internationale consensus over definities, kernprincipes en toepassingsgebieden van MVO zoals vastgelegd in ISO 26000. Imtech wil MVO dan ook conform deze ISO 26000-richtlijnen verder verankeren in de bedrijfsvoering.
Status 2011 Gereed
Identificeren en betrekken van stakeholders Nog gaande
Gereed
MVO-en organisatie karakteristieken Begrijpen van MVO in de organisatie
Gereed Nog gaande
Gereed Goed op gang
Selecteren van MVO-initiatieven
Nog gaande
Goed op gang
MVO-communicatie en -rapportage
Goed op gang Goed op gang
Vergroten geloofwaardigheid
Nog gaande
Goed op gang
Evalueren en verbeteren
Nog gaande
Nog gaande
Aanpak Geïntegreerd in alle (communicatie)uitingen. Permanent onderwerp agenda’s diverse gremia. Gedifferentieerde aanpak per type stakeholder en per divisie. Onderwerp in de CSR Council. Impact en invloed vastgesteld, verder werken aan interne bewustwording. Vastgestelde criteria voor corporate citizenship. Nieuwe initiatieven voor stakeholderparticipatie en MVO-discussie. Onder andere in geïntegreerd jaarverslag, separaat MVO-magazine en separaat deel website (www.imtech.eu/csr). Organisatie diverse MVO-initiatieven. Deelname aan diverse benchmarks. Uitbouwen zelfverklaring GRI. Onderzoeken mogelijkheden voor externe validatie. Onderwerp in de CSR Council.
ISO 26000-voortgang 2011
79
Governance en MVO De governance rondom het MVO-beleid is op het hoogste niveau in de organisatie neergelegd en valt in opdracht van de Raad van Commissarissen onder de Raad van Bestuur en de Executive Council. Deze sturen een CSR Council aan die bestaat uit experts uit de holding en MVO-verantwoordelijken per divisie. De leden hiervan hebben het mandaat het MVO-beleid te bepalen en daaruit voortvloeiende activiteiten decentraal te implementeren, conform de ISO 26000-richtlijnen. Periodiek vindt rapportage aan de Raad van Commissarissen, de Raad van Bestuur en Executive Council plaats. De MVO-principes zijn verankerd in de Imtech Business Principles, (zie hiervoor: www.imtech.eu/corporategovernance/downloads/businessprinciples) en komen voorts tot uitdrukking in verschillende (interne) groepsregelingen als de Code of Sustainable Supply, de HR-principles, de competition compliance manual, de klokkenluidersregeling, HSE-beleid, naast een breed scala aan lokale verdere (uitvoerings)regelingen. Specifieke MVO-targets maken deel uit van de leden van de CSR Council. Stakeholders Imtech’s belangrijkste stakeholders zijn klanten, medewerkers, aandeelhouders, co-makers, leveranciers, overheid en NGO’s (niet-gouvernementele organisatie’s). Imtech gaat bij haar stakeholders te rade voor specifieke thema’s en dilemma’s. De informatiebehoefte en wijze van communicatie met stakeholders worden per (deel)doelgroep afgestemd. Hetzij een-op-een in het geval van grote klanten, aandeelhouders, beleggers, NGO’s en leveranciers, dan wel voor een stakeholdersgroep als geheel, bijvoorbeeld via persberichten, aandeelhoudersvergadering(en), ondernemingsraden, via het internet of middels specifieke informatiebijeenkomsten. Tijdens de totstandkoming van de Code of Sustainable Supply was er overleg met de belangrijkste leveranciers, met de Europese en Centrale Ondernemingsraden werd gesproken over manieren om alle medewerkers bij MVO te betrekken en was er contact met NGO’s over de voor- en nadelen van CO2-compensatie. Voor klanten en medewerkers worden regelmatig ‘groene zeepkistevents’ georganiseerd, waarbij open wordt gediscussieerd over MVO. De uitkomsten van
80
deze dialogen worden meegenomen in de evaluatie en eventuele bijstelling van het Imtech-MVO-beleid. Imtech participeert daarnaast in talloze duurzaamheidsplatformen, bijvoorbeeld in de maritieme en industriële markten in heel Europa. In Spanje krijgt stakeholdersdialoog extra aandacht, bijvoorbeeld door samenwerking met de Down Syndrome Foundation, de San Francisco de Borja Foundation (gehandicaptenzorg), AENOR (voorziene audit voor het certificaat ‘Social Responsibility Management System’). Hier wordt ook ingezet op verkrijging van het gelijkheidbeginselcertificaat ‘Distinctive of Equality in a Company’. Daarnaast wordt deelgenomen aan verschillende benchmarkonderzoeken zoals het Transparantiebenchmark (voor Nederlandse opdrachtgevers en NGO’s), het Carbon Disclosure Project (georganiseerd vanuit beleggers) of de CO2-prestatieladder (een initiatief van de Nederlandse overheid in haar rol als opdrachtgever). Voor beide zie www.imtech.eu/annualreport2011/benchmarks. Ook het jaarverslag wordt beoordeeld op de wijze waarin Imtech in staat is aan de informatiebehoefte van haar stakeholders te voldoen. Impact en invloed Bij de selectie van de relevante MVO-onderwerpen speelt de aard van Imtech’s bedrijfsvoering een rol. Van daaruit is beoordeeld welke impact Imtech heeft op haar omgeving en in hoeverre deze positief is te beïnvloeden. Bepalende kenmerken van de technisch-dienstverlenende sector waartoe Imtech behoort zijn onder meer: een groot personeelsbestand, een groot wagenpark, uitvoering van projecten in ketenverband, veiligheid bij uitvoering van projecten, toepassing van duurzame materialen, recycling van bouw- en sloopafval. Mede op basis van deze kenmerken en gerelateerd aan ISO 26000 heeft Imtech haar maatschappelijke prestatieindicatoren vastgesteld, zie de tabel op de volgende pagina.
Bio-energiecentrale in Eindhoven, Nederland 9.000 ton tuin- en houtafval wordt omgezet in groene energie en warmte voor 1.580 woningen en 20.000 m2 scholen en winkels. Substantiële CO2-reductie door anaerobe vergistingstechnologie Rioolslib ondergaat een duurzame behandeling en wordt omgezet in duurzame energie.
Maatschappelijke prestatie-indicatoren CO2-voetafdruk
Ketenbeheer
Papierverbruik
Afvalreductie
Doelen 2011 Meetmethode verder verfijnen en resultaten 2011 meten.
Resultaten 2011 Meetmethode verfijnd tot alle kantoren (voorheen > 20 medewerkers). CO2-voetafdruk 2011 bedraagt 106 kiloton CO2-uitstoot. Bepaal reductiedoel. CO2-uitstoot per kilometer Meer dan 80% van de CO2-voetafdruk van Imtech wordt bepaald door brandstofverbruik. Integratie met financiële 60% van integratie rapportage gerealiseerd. Voorbereiden van Twee divisies rapporteren scope-3-rapportage. scope-3 aan eigen stakeholders. Nieuwe Code of Sustainable Code of Sustainable Supply Supply opstellen. is opgesteld en ingevoerd. Kernonderwerpen: ■ arbeid; ■ Health & Safety; ■ milieu; ■ managementsysteem; ■ ethiek. Reductie door wijziging Nulmeting is 780.000 kg printerinstellingen en verbruik, is 15% van de bewustwording. opbrengsten. 215.000 kg papier recyclen. 230.000 kg gerecycled, 30% minder verbruik, 70% waste-to-energy. Internationale campagne Opzetten van systeem om afvalbewustzijn met als doel afvalstromen op projectrecycling te bevorderen en locaties te monitoren. restafval te verminderen. Bewustwordingscampagne.
Strategische doelstellingen De resultaten (deels) extern laten verifiëren, uiterlijk in 2015.
Overzicht maatschappelijke prestatieindicatoren
CO2 per km in 2015 met 15% te verlagen ten opzichte van 2010.
100% Integratie met financiële rapportage in 2012. Faciliteren verdere scope-3-rapportage, dit is een afweging op divisieniveau die samenhangt met het eigen businessmodel. 60% van de afgesloten raamcontracten heeft de Code of Sustainable Supply ondertekend in 2015.
Verlaging naar 11% van de opbrengsten in 2015. 95% papierrecycling in 2015.
Afvalmonitor op projectlocaties gereed in 2013. Benchmark in 2013 bepaald.
81
‘Groene’ hoofdkantoor Repsol YPF, Madrid Duurzame lucht- en klimaattechnologie in het nieuwe hoofdkantoor van Repsol.
Overzicht maatschappelijke prestatieindicatoren (vervolg)
Maatschappelijke prestatie-indicatoren Doelen 2011 HRM Internationale coördinatie Werkgelegenheid arbeidsmarktbeleid. Training en opleiding Gezondheid en veiligheid Aandacht voor employability en management development. Speciale aandacht voor projectmanagement.
Klanttevredenheid Medewerkerstevredenheid Corporate Citizenship
82
Resultaten 2011 Strategische doelstellingen Coördinatie en intensivering Nieuwe ‘employer of choice’ Group website. decentrale ‘employer Opstellen diversiteitsbeleid. branding’ campagnes.
Retentie minimaal 85% in 2012. Groepsbeleid is decentraal doorgevoerd met uniforme Opleiding > 2,5% van de loonsom in 2012. programma’s voor management development en projectmanagement. Retentieverbeteringen geïntensiveerd. Internationale nieuwe HSE- Campagne uitgerold op Ziekteverzuim maximaal 4% in 2012. campagne voor gezondheid, projectlocatieniveau, 0% dodelijke ongelukken per jaar. veiligheid en milieu op de met flyers en posters in werkplek. negentien verschillende talen. Onderzoek naar klanttevredenheid onder top 20-opdrachtgevers per divisie. Uniformeren van decentrale meetsystemen.
Voortzetting van het SSDC-programma.
Duurzaamheidsinitiatieven
Voortzetten en verder uitbouwen van bijdragen aan duurzame ontwikkelingen.
GreenTech (Als % van totale opbrengsten) Validatie maatschappelijke verantwoordingsinformatie
Verdere toename aandeel GreenTech. Opstellen contouren van zelfverklaring ISO 26000.
Adoptie SSDC-programma Opzetten meetsysteem voor beoordeling door divisies. door betrokkenen. Samenwerking Pifworld. Actieve participatie in ICOS Voortzetten en verder uitbouwen van bijdragen aan duurzame ontwikkelingen. Cleantech I en II. Scriptieprijs voor vijf beste scripties TU-Delft. Ontwikkelen internationale ideeënwedstrijd ‘Greentalent’. Toename aandeel GreenTech Verdere toename van het aandeel GreenTech naar circa 30% van de totale in de totale opbrengsten in 2015. opbrengsten 2011. Beperkte GRI-rapportage Pilotprojectvalidatie door derde partij Zelfverklaring ISO 26000 in 2012. level C. Zelfverklaring ISO 26000.
Energiesimulatie in maritieme markt Innovatieve simulatie maakt het mogelijk al in de ontwerp- en planningsfase te adviseren over de beste energieoplossingen. Twee duurzame energiecentrales voor Nederlandse provincie Limburg Duurzame energie voor 45.000 huishoudens op basis van warmte-/krachttechnologie, biomassa, zonne- en windenergie.
Technologie voor een betere samenleving Imtech behoort tot één van de meest ‘groene’ technische dienstverleners in Europa. Onder het motto ‘Technology that improves society’ levert Imtech technologische oplossingen die de wereld helpen om te gaan met de uitdagingen van vandaag en morgen. In dit kader neemt Imtech in (sociale) media een actieve positie in en fungeert vaak als spreker op symposia. Imtech definieert ‘GreenTech’ als technologie die een duurzame bijdrage levert aan de bedrijfsvoering van haar klanten. Het aandeel GreenTech is in 2011 gestegen naar circa 30% van de totale opbrengsten van ruim 5,1 miljard euro (2010: circa 25% van 4,5 miljard euro opbrengsten) met de volgende focus: ■ energie-efficiëntie in gebouwen, datacenters, industrie, schepen, luchthavens etc., met aansluiting op smart grids; ■ duurzame energieopwekking; ■ verhoging van efficiency bij fossiele energieopwekking en vermindering van schadelijke uitstoot; ■ vermindering van de uitstoot van fijnstof van wegverkeer door intelligente mobiliteitsoplossingen en verkeerstechnologie; ■ realisatie van schoon water en het voorkomen van watervervuiling door duurzame technologische infrastructuur in waterzuiveringscentrales. Met dit opbrengstenaandeel bewijst Imtech haar claim een van de meest ‘groene’ technische dienstverleners in Europa te zijn. Footprint in relatie tot bijdrage aan maatschappij Met de top 5 van haar meest ‘groene’ projecten bespaart Imtech voor haar klanten ruim 63 kiloton CO2. Imtech’s eigen carbon footprint 2011 is – vooral door acquisities – toegenomen tot 106 kiloton CO2 (2010: 99 kiloton CO2). Hiermee wordt duidelijk dat de impact van de bijdrage van Imtech aan CO2-reductie van haar klanten vele malen groter is dan de mogelijke impact van haar eigen organisatie. De carbon footprint van Imtech wordt hoofdzakelijk (voor meer dan 80%) veroorzaakt door het wagenpark. Imtech streeft ernaar haar footprint per kilometer verder te verlagen.
Groene en grijze technologie De dienstverlening van Imtech bestaat voor een belangrijk deel uit ‘groene’ technologie en duurzaamheidsoplossingen, maar ook voor een substantieel deel uit conventionele (‘grijze’) oplossingen, al of niet gecombineerd met een component van energie-efficiëntie of duurzaamheid. Dit is een bewuste keuze. Hoewel het aandeel GreenTech verder zal toenemen, is het uitdrukkelijk niet de strategische ambitie om alleen maar actief te zijn in duurzame dienstverlening. Het is in het belang van alle stakeholders om een breed portfolio aan te bieden en daarmee stabiele groei te realiseren. Vanzelfsprekend probeert Imtech grijze technologie zo duurzaam mogelijk uit te voeren, dan wel de discussie met klanten hierover aan te gaan. Omgaan met dilemma’s Als beursgenoteerde onderneming heeft Imtech richting aandeelhouders de verantwoordelijkheid voor een goede financiële performance, maar Imtech opereert ook vanuit de overtuiging dat haar inspanningen op het gebied van duurzaamheid bijdragen aan de waarde van de onderneming. Aandeelhouders, maar ook NGO’s volgen nauwlettend de voortgang van Imtech op dit gebied. Imtech is decentraal georganiseerd. Dat maakt het soms complex om beleid effectief te implementeren. Zeker een onderwerp als MVO moet voor een belangrijk deel vanuit de organisatie opwaarts vorm krijgen. De rol van de Raad van Bestuur is hierbij eerder inspirerend en faciliterend dan leidend. De verantwoordelijkheid ligt laag in de organisatie. Aan de andere kant worden op het hoogste bestuursniveau doelstellingen geformuleerd waar decentraal invulling aan wordt gegeven. Daar zit soms spanning op. Door pragmatische ‘groene’ initiatieven te omarmen, het MVO-beleid en de besluitvorming in de CSR Council helder intern te communiceren en een actieve MVO-community in het leven te roepen (2011: circa 1.000 interne deelnemers die met nieuwsbrieven op de hoogte worden gehouden), tracht Imtech deze spanning weg te nemen. Dit gebeurt ook in dialoog met het Vertegenwoordigend Overleg.
83
Imtech’s eigen Green Building in Eindhoven Dit voorbeeldkantoor behoort met een BREEAM-score van 67% tot de meest ‘groene’ kantoren van Nederland.
Kernpunten MVO-beleid Kernpunten van het MVO-beleid van Imtech zijn verlaging van de carbonfootprint, ketenbeheer, afvalmanagement en papierverbruik, milieuzorg, Corporate Citizenship, betrokkenheid bij duurzame initiatieven, het HR-beleid en HSE-beleid (Health Safety & Environment). Imtech’s carbonfootprint Over 2009 heeft Imtech voor het eerst haar carbonfootprint berekend. Over 2010 is deze berekening gepubliceerd. In 2011 is de methode verder verfijnd. De berekening is gebaseerd op ISO 14064-standaarden en ‘The Greenhouse Gas Protocol’. Imtech’s carbonfootprint is bepaald voor scope 1- en scope 2-classificaties zoals gehanteerd in ‘The Greenhouse Gas Protocol’. Scope 1 zijn: alle directe emissies van activa die in eigendom of gehuurd of geleased zijn. In de praktijk zijn dit alle emissies als gevolg van het brandstofverbruik van alle auto’s en bedrijfswagens en van het gasverbruik van alle Imtech-vestigingen. In 2010 was deze scope nog beperkt tot kantoren met minimaal twintig werkplekken. Derhalve is de meting verder verfijnd. Scope 2 zijn: alle indirecte emissies die ontstaan bij het genereren van elektriciteit die door Imtech in haar vestigingen wordt gebruikt.
84
Natural gas 5% Electricity 14%
Fuel 81%
Imtech is al enige jaren actief om haar carbonfootprint te reduceren en jaarlijks wordt de lijst met initiatieven uitgebreid. Voorbeelden van genomen initiatieven om deze te verlagen zijn: ■ introductie van een ‘groen’ wagenpark; ■ gebruik van brandstofbesparende benzine of diesel voor het wagenpark en waar mogelijk zelfs ‘groene’ brandstof, ethanol of andere biobrandstoffen; ■ realisatie van eigen groene kantoren; ■ duurzame inkoop van energie, kantoorbenodigdheden en drukwerk; ■ beperking van reizen binnen Imtech door toepassing van alternatieve vergadermethodes zoals teleconferencing en videoconferencing; ■ Office-WISE®: een Imtech-toepassing om het energieverbruik in eigen kantoren te reduceren; ■ pilot met elektrische servicewagens die in een beperkte geografische actieradius worden ingezet, onder meer als partner van Mercedes; ■ Compensatie door carbon credits, onder meer voortgekomen uit eigen energiebesparende (Corporate Citizenship) projecten in Zuid-Afrika.
Imtech berekent geen indirecte emissies die behoren tot scope 3. Dit is een optionele rapporteringscategorie en omvat alle emissies die ontstaan door de uitvoering van de ondernemingsactiviteiten. Bepaling van deze categorie is voor Imtech zeer complex gezien de aard van haar activiteiten. Imtech is immers als technische dienstverlener met vele duizenden projecten per jaar op locaties van klanten actief. Dit maakt het bepalen van de scope 3-emissies een complex en omvangrijk proces. Overigens bestaat een belangrijk deel van de scope 3-emissies van Imtech uit het brandstofgebruik van haar auto´s en bedrijfswagens. Deze categorie emissies is door Imtech aangemerkt als scope-1 emissies en dus reeds opgenomen in de carbonfootprint 2011.
Ketenbeheer Als dienstverlener is Imtech onderdeel van een keten met een netwerk van (inter)nationale leveranciers, partners en onderaannemers, zie hiervoor de website www.imtech.eu/csr/ chain-responsibility.
De carbonfootprint van Imtech is voor 2011 bepaald op 106 kiloton CO2 (2010: 99 kiloton CO2). Door voornamelijk de gedane acquisities is de carbonfootprint van Imtech vergroot.
In de Code of Sustainable Supply (CoSS) staan de criteria waaraan Imtech in het kader van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid prioriteit geeft. Na een uitgebreide inventarisatie van initiatieven op dit gebied in de keten en
Split-up carbonfootprint Imtech 2011
Duurzaam procesmanagement bij afvalspecialist Twence Energiezuinige bedrijfsprocessen door state-of-the-art kennis van complexe procesautomatisering. Hightech mechanisch-biologische afvalbehandeling Energie en duurzame brandstoffen uit huisvuil in Zuidwest Duitsland en Plymouth in de UK.
consultatie van meerdere inkooprelaties is de nieuwe CoSS in december 2011 ingevoerd. Vijfentwintig belangrijke leveranciers hebben einde 2011 de CoSS reeds ondertekend. Imtech realiseert zich overigens dat de voortgang van het CSR-beleid bij de diverse leveranciers en onderaannemers verschilt. De CoSS kan dan bij ‘achterblijvers’ richtgevend werken. Inhoudelijk beschrijft de CoSS een heldere ambitie op verschillende gebieden zoals Health & Safety, Ethics en Labour, waar Imtech graag met haar leveranciers aan wil werken. De volledige Code of Sustainable Supply is gepubliceerd op www.imtech.eu onder www.imtech.eu/csr/ chain-responsibility.
Actief systeem voor milieuzorg Op basis van haar HSE-beleid doet Imtech aan actieve milieuzorg. Hieronder wordt verstaan het voorkomen van lucht-, water- en bodemverontreiniging, geluidshinder en andere hinder, bijvoorbeeld ongewenste emissies van gassen. Milieueisen vormen een vast criterium bij het ontwikkelen en uitvoeren van diensten en producten. Het milieubeleid wordt geborgd door externe audits, is gecertificeerd en voldoet aan alle wettelijke milieueisen. Op projectlocaties worden milieubelastende materialen afgevoerd conform de wettelijke voorschriften. Om ongewenste emissies te voorkomen zijn medewerkers speciaal opgeleid en gecertificeerd.
Afvalmanagement en papierverbruik Imtech wil zich inzetten voor een verantwoorde afvoer van afval. Om dit vorm te geven wordt gedurende het proces van inkoop, gebruik en afvoer rekening gehouden met een volgend leven van de producten en materialen. De eerste prioriteit is het voorkomen van afval. Het grootste deel van de afvalstroom bestaat uit papier en karton (14%), bouw- en sloopafval (14%) en schroot (9%). Binnen kantoren ligt de focus voor afvalbeheersing op het terugdringen van het papierverbruik. Het restafval wordt gerecycled om nieuwe grondstoffen op te leveren en wat dan nog overblijft wordt gebruikt om duurzame energie op te wekken. Deze energie koopt Imtech weer in om in een deel van de groene energiebehoefte te voorzien. Op deze manier zet Imtech jaarlijks haar eigen afval om in 10 MWh aan groene stroom voor eigen kantoren. Om het papierverbruik terug te dringen zijn in 2011 de volgende maatregelen genomen: ■ bewustwordingscampagnes richting medewerkers. ■ aanpassen printerinstellingen; ■ vermindering aantal printers.
Corporate Citizenship Vanuit de ambitie om de kerncompetenties in te zetten voor een duurzame samenleving, kiest Imtech voor een technologische invulling van haar Corporate Citizenship. Met SSDC (Shared Success in Developing Countries) zet Imtech haar technologische kennis op het gebied van energie, water en milieu in om ondernemers in derdewereldlanden en aan hen gerelateerde ‘communities’ een impuls te geven. Imtech stelt tientallen medewerkers, expertise en mankracht ter beschikking in de vorm van gespecialiseerde ‘boostteams’. Hiermee wordt de duurzame welvaart van deze ‘communities’ bevorderd. De kosten van dit beleid bedragen circa 1 miljoen euro per jaar. De projecten zijn tot nu toe gecoördineerd op centraal niveau. Nu voldoende ervaring is opgedaan met de projectorganisatie wordt de invulling van het SSDCprogramma neergelegd bij de divisies die bij toerbeurt een project voor hun rekening nemen. De SSDC-stuurgroep coördineert dit beleid en rapporteert aan de Raad van Bestuur. Doelstelling van het decentrale beleid is mede de decentrale bewustwording rondom MVO via het SSDC-programma verder te vergroten. Hiertoe vindt actieve communicatie via een breed palet aan (digitale) middelen plaats, inclusief social media.
In 2010 is een nulmeting van het papierverbruik gedaan en voor 2015 is geformuleerd dat het verbruik wordt gereduceerd met 25% (gerelateerd aan de opbrengsten). Reductie van bouw-, sloopafval en schroot is onderwerp van de agenda van 2012.
In 2011 werd het project voor water en sanitatie in Zuid-Afrika voltooid, waarmee een substantiële bijdrage werd geleverd aan schoon drinkwater in het Gert Sibande-district. Tevens werd de waterbewustwording van lokale bestuurders en bewoners aanzienlijk vergroot. Het volgende project, gericht op zonne-energie, zal in 2012 van start gaan in Peru
85
Energie-efficiëntie aan boord cruiseschepen Norwegian Cruise Line Unieke energie-efficiënte lucht- en klimaattechnologie voor de grootste cruiseschepen ooit gebouwd in Duitsland. Energiezuinige verlichtingsconcept Innolumis® Energiezuinige verlichting FloraHolland, de grootste bloemenveiling ter wereld.
in Zuid-Amerika met participatie van Imtech Spain. Imtech zal een meetsysteem ontwikkelen om de impact van dit beleid te objectiveren. In 2011 gaf de CSR Council groen licht voor deelname aan Pifworld, een onlineplatform waar deelnemers kleinschalige technische projecten in ontwikkelingslanden kunnen selecteren om te doneren. Dit platform maakt gebruik van sociale media en past in de gedachte dat Corporate Citizenship Imtech-medewerkers verbindt. Betrokkenheid bij duurzame initiatieven Imtech participeert als strategische partner in twee duurzame investeringsfondsen ICF I en ICF II (Icos Cleantech early stage Fund). Doel van deze fondsen is om met financiële ondersteuning nieuwe initiatieven voor groene technologie op het gebied van energie, voeding, recycling, water en bouw tot renderende ontwikkeling te brengen. Vroegtijdige participatie in duurzame technologische ontwikkeling biedt niet alleen de kans aan te haken bij innovatieve ‘cleantech’ ontwikkelingen, maar genereert ook spin-off in de vorm van concrete orders. Imtech organiseert in samenwerking met universiteiten in verschillende landen scriptiewedstrijden voor technische studenten. De winnaars ontvangen ‘Grants’ ter waarde van circa 2.000 euro waarmee zij verder kunnen werken aan de ontwikkeling van hun idee. Hierbij gelden criteria als durf en vernieuwing, samenwerking tussen verschillende vakgebieden/disciplines, praktische toepasbaarheid en maatschappelijke relevantie. Met dezelfde criteria is in 2011 gestart met de voorbereidingen van een internationale Green Talentcampagne, waar inzenders kunnen meedingen naar realisatie van hun idee met hulp van middelen en het netwerk van Imtech. De campagne zal begin 2012 van start gaan. Doel is de dialoog met studenten, universiteiten en ‘innovators’ op het gebied van GreenTech, alsmede de interne MVO-communicatie, te bevorderen. Imtech participeerde ook in externe energiebesparingswedstrijden met het eigen programma ICARUS®, bijvoorbeeld in de Amsterdam Smart City Challenge, gericht op verlaging van het energieverbruik thuis (‘W(H)ATT are U Saving?’).
86
Ook op decentraal niveau worden er ICARUS-energiebesparingswedstrijden gehouden. Voor verlaging van het energieverbruik op kantoren heeft Imtech samen met partners Office Wise® ontwikkeld. In een aantal kantoren zijn hiermee pilots gedaan. De gemiddelde energiebesparing op privéniveau bedraagt 13% en op zakelijk niveau 20%. HR-beleid en HSE (Health Safety & Environment) Afstemming van het beleid op het gebied van Human Resources, MVO en HSE vindt plaats op het niveau van de betrokken HR, CSR en HSE council. Voor het hoofdstuk Human Resources, inclusief HSE, wordt verwezen naar pagina 74. Communicatie Omdat het ondernemerschap zo laag mogelijk in de onderneming is neergelegd, moeten de verschillende divisies en business units hun MVO-beleid afstemmen op de lokale impact en eigen stakeholders. De medewerkers zijn uiteindelijk van doorslaggevende betekenis, zowel voor de kwaliteit als voor de duurzaamheidsprestatie. Bewustwording door gerichte communicatie over MVO is dan ook van groot belang. In dit kader zijn in 2011 de volgende activiteiten uitgevoerd: ■ uitgave van het jaarlijkse MVO-magazine met de laatste stand van zaken van alle aspecten van het Imtechduurzaamheidsbeleid; ■ rapportage vanuit de CSR council in de interne magazines; ■ verschillende workshops in de decentrale organisatie om impact, kansen en ideeën met elkaar te bespreken; ■ communicatie via de MVO-community en via social media waar medewerkers ideeën uitwisselen en tot samenwerking komen. Leden van de MVO-community komen mede in aanmerking voor deelname aan het SSDC-programma; ■ MVO-event ‘De Groene Zeepkist’, een seminar waarbij tientallen Imtechers de ‘Groene Zeepkist’ beklimmen om hun MVO-boodschap uit te dragen. Het evenement is via de sociale media en de website intern (maar ook extern) toegankelijk gemaakt; ■ Internationale HSE-campagne met HSE-principes in ‘alle talen van de keet’.
Controle in warmtekrachtcentrale Imtech is een van de sterkste spelers in de markt van decentrale energievoorzieningen.
Ook externe communicatie staat hoog op de agenda. Imtech ziet het als deel van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid om over en weer kennis te delen op het gebied van MVO en hoe dat succesvol te implementeren. Waar mogelijk gaat Imtech in op uitnodigingen om te spreken op seminars, workshops, universiteiten etc. Imtech participeert, veelal als voorbeeld, ook in discussies omtrent MVO in de technologiesector. Daarnaast nam Imtech in 2011 deel aan het Duurzaamheidskompas, een initiatief van de keten om te komen tot een handboek waarmee bedrijven op weg geholpen kunnen worden. Ook het MVO-magazine maakt deel uit van het externe communicatiebeleid. Niet alleen om in een aantrekkelijke vorm maatschappelijke verantwoordingsinformatie te presenteren, maar ook om andere organisaties te inspireren. Verantwoording op basis van GRI Voor de samenstelling van dit verslag zijn de GRI-richtlijnen (Global Reporting Initiative) geraadpleegd. Het GRI is een onafhankelijk instituut dat wereldwijd richtlijnen ontwikkelt voor bedrijven die rapporteren over de economische, sociale en milieugerelateerde aspecten van hun bedrijfsvoering. Imtech verklaart dat zij met haar verslaglegging voldoet aan het GRI application level C. In de tabel op pagina 89 zijn de voor Imtech relevante GRI-indicatoren opgenomen. Voor de leesbaarheid van de verslagen nemen wij geen zaken op die binnen het verslagjaar niet voorkwamen of niet van toepassing zijn (zoals sancties die niet voorgekomen zijn, mensenrechten die niet geschonden zijn, et cetera). De leesbaarheid en informatiebehoefte van stakeholders vormen hierbij het uitgangspunt. Op onze website www.imtech.eu/ annualreport2011/gri vindt u de complete GRI-tabel (in het Engels), inclusief toelichting waar wij dat voor onze doelgroepen relevant achten.
Mark Salomons (51), Secretaris van de Vennootschap en lid Executive Council
87
88
Duurzame technologie in Olympisch stadion Londen Duurzame lucht- en klimaattechnologie in het nieuwe stadion voor de Olympische Spelen 2012.
Pagina 1 1.1 1.2 2 2.1 2.2 2.3
4 4.1
4.2 4.8
4.16
5 EC1
EC2 EN6
EN16 EN18 EN26 LA1 LA7 HR1 HR2
Strategie en analyse Een verklaring van de hoogste beslissingsbevoegde van de organisatie over de relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie. Beschrijving van belangrijke gevolgen, risico’s en mogelijkheden. Organisatieprofiel Naam van de organisatie. Voornaamste merken, producten en/of diensten. Operationele structuur van de organisatie, met inbegrip van divisies, werkmaatschappijen, dochterondernemingen en samenwerkingsverbanden. Bestuur, verplichtingen en betrokkenheid De bestuursstructuur van de organisatie, met inbegrip van commissies die vallen onder het hoogste bestuurslichaam en verantwoordelijk zijn voor specifieke taken, zoals het bepalen van de strategie of het overzicht over de organisatie. Geef aan of de voorzitter van het hoogste bestuurslichaam eveneens een leidinggevende functie heeft. Intern ontwikkelde missie- of beginselverklaringen, gedragscodes en uitgangspunten die van belang zijn voor de economische, milieugerelateerde en sociale prestaties, met vermelding van de mate van invoering ervan. Benadering van het betrekken van belanghebbenden, waaronder de frequentie ervan per type en groep belanghebbenden. Managementbenadering en prestatie-indicatoren Directe economische waarden die zijn gegenereerd en gedistribueerd, waaronder inkomsten, operationele kosten, personeelsvergoedingen, donaties en overige maatschappelijke investeringen, ingehouden winst en betalingen aan kapitaalverstrekkers en overheden. Financiële implicaties en andere risico’s en mogelijkheden voor de activiteiten van de organisatie als gevolg van klimaatverandering. Initiatieven ten behoeve van energie-efficiënte of op duurzame energie gebaseerde producten en diensten, evenals verlagingen van de energie-eisen als resultaat van deze initiatieven. Totale directe en indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht. Initiatieven ter verlaging van de emissie van broeikasgassen en gerealiseerde verlagingen. Initiatieven ter compensatie van de milieugevolgen van producten en diensten en de omvang van deze compensatie. Totale personeelsbestand naar type werk, arbeidsovereenkomst en regio. Letsel-, beroepsziekte-, uitvaldagen- en verzuimcijfers en het aantal werkgerelateerde sterfgevallen per regio. Percentage van en totaal aantal aanmerkelijke investeringsovereenkomsten waarin clausules over mensenrechten zijn opgenomen of waarvan de naleving van de mensenrechten is getoetst. Percentage belangrijke leveranciers en aannemers die getoetst zijn op naleving van de mensenrechten en op getroffen maatregelen.
32, 69 32, 41, 69
GRI-tabel (samenvatting); (van toepassing is het volledige Engelse jaarverslag, zie www.imtech.eu/investors/ downloads)
3 31 12, 13
91, 92 91
79 80
90-96 32 83 84 84 84 6, 75 77, 82 81 81
89
Geconsolideerde winst- en verliesrekening In miljoenen euro’s
Opbrengsten Grond- en hulpstoffen en handelsgoederen Uitbesteed werk en andere externe kosten Personeelskosten Afschrijvingen materiële vaste activa Amortisatie immateriële activa Bijzondere waardevermindering immateriële activa Overige bedrijfskosten
Resultaat uit bedrijfsactiviteiten
4.480,9 1.517,8 1.026,3 1.306,5 32,4 24,0 1,1 338,6
4.854,4
4.246,7
259,4
234,2
14,8 – 66,8
11,1 – 56,0 – 44,9
–
0,7
Winst vóór belastingen
207,4
190,0
Winstbelastingen
– 53,3
– 48,3
Winst over het boekjaar
154,1
141,7
Toe te rekenen aan: Aandeelhouders van Imtech N.V. (nettowinst) Minderheidsbelang
150,4 3,7
140,4 1,3
Winst over het boekjaar
154,1
141,7
1,72 1,70 2,05 2,03
1,70 1,67 2,00 1,97
Aandeel in resultaat geassocieerde deelnemingen, joint ventures en overige investeringen
Gewone winst per aandeel (euro) Verwaterde winst per aandeel (euro) Gewone winst per aandeel (euro)* Verwaterde winst per aandeel (euro)*
90
5.113,8
– 52,0
Nettofinancieringsresultaat
*
2010
1.690,3 1.200,1 1.520,9 35,3 29,0 – 378,8
Totaal bedrijfslasten
Financieringsbaten Financieringslasten
2011
Vóór amortisatie en bijzondere waardevermindering immateriële activa.
Geconsolideerd overzicht van de gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten In miljoenen euro’s
Winst over het boekjaar Niet-gerealiseerde resultaten Valutaomrekeningsverschillen voor buitenlandse activiteiten Nettoresultaat op afdekking van netto-investering in buitenlandse activiteiten Effectief deel van veranderingen in reële waarde van kasstroomafdekkingen Nettoverandering in de reële waarde van kasstroomafdekkingen die is overgeboekt naar de winst- en verliesrekening Winstbelastingen op niet-gerealiseerde resultaten Niet-gerealiseerde resultaten over het boekjaar, na winstbelastingen
Totaal gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten over het boekjaar
2010
154,1
141,7
0,5 0,4 – 8,4
34,0 – 14,2 – 8,1
11,0 2,6
12,8 – 1,3
Totaal gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten over het boekjaar
Toe te rekenen aan: Aandeelhouders van Imtech N.V. Minderheidsbelang
2011
6,1
23,2
160,2
164,9
156,5 3,7
163,6 1,3 160,2
164,9
91
Geconsolideerde balans In miljoenen euro’s 31 december 2011 Activa Materiële vaste activa Immateriële activa Investeringen in geassocieerde deelnemingen en joint ventures Langlopende vorderingen Uitgestelde belastingvorderingen
192,4 1.187,5 2,0 24,8 11,8
92
154,4 989,4 2,1 20,9 8,3 1.418,5
Totaal vaste activa Voorraden Te vorderen van opdrachtgevers Handels- en overige vorderingen Te vorderen winstbelastingen Geldmiddelen en kasequivalenten
31 december 2010
75,5 629,5 1.311,5 5,4 278,1
1.175,1 82,6 607,4 1.059,4 11,7 110,0
Totaal vlottende activa
2.300,0
1.871,1
Totaal activa
3.718,5
3.046,2
In miljoenen euro’s
Eigen vermogen Aandelenkapitaal Agioreserve Overige reserves Onverdeeld resultaat
31 december 2011
31 december 2010
74,2 209,6 491,9 150,4
73,3 210,6 388,1 140,4
Eigen vermogen toe te rekenen aan aandeelhouders van Imtech N.V. Minderheidsbelang Totaal eigen vermogen Verplichtingen Leningen en overige financieringsverplichtingen Personeelsbeloningen Voorzieningen Uitgestelde belastingverplichtingen
812,4
6,3
3,5
932,4
815,9
680,3 169,1 8,1 69,0
539,0 166,1 3,5 48,6 926,5
Totaal langlopende verplichtingen Rekening-courantkredieten banken Leningen en overige financieringsverplichtingen Verplichtingen aan opdrachtgevers Handelsschulden en overige te betalen posten Te betalen winstbelastingen Voorzieningen
926,1
8,3 110,1 296,1 1.381,8 55,2 8,1
757,2 2,2 9,6 281,9 1.122,1 46,8 10,5
Totaal kortlopende verplichtingen
1.859,6
1.473,1
Totaal verplichtingen
2.786,1
2.230,3
Totaal eigen vermogen en verplichtingen
3.718,5
3.046,2
93
Geconsolideerd mutatieoverzicht van het eigen vermogen In miljoenen euro’s
Aandelenkapitaal
94
Toe te rekenen aan de aandeelhouders van Imtech N.V. Reserve omAfReserve dekkings- voor eigen Ingehouden Onverdeeld Agio- rekeningsreserve aandelen reserve verschillen winsten resultaat
Totaal
Minderheids- Totaal eigen belang vermogen
Stand per 1 januari 2010 Totaal gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten over het boekjaar Winst over het boekjaar Toevoeging aan reserves Totaal niet-gerealiseerde resultaten Totaal gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten over het boekjaar Transacties met eigenaars, rechtstreeks verwerkt in het eigen vermogen Bijdragen van en uitkeringen aan eigenaars van de Vennootschap Uitgifte gewone aandelen Dividend aan aandeelhouders Inkoop eigen aandelen Uitgeoefende aandelenopties Op aandelen gebaseerde betalingen Totaal bijdragen van en uitkeringen aan eigenaars van de Vennootschap Veranderingen in eigendomsbelangen in dochterondernemingen Verwerving van minderheidsbelangen
65,7
35,0
– 19,2
– 17,3
– 55,7
363,4
126,2
498,1
3,0
501,1
– –
– –
– –
– –
– –
– 103,7
140,4 – 103,7
140,4 –
1,3 –
141,7 –
–
–
19,7
3,5
–
–
–
23,2
–
23,2
–
–
19,7
3,5
–
103,7
36,7
163,6
1,3
164,9
6,7 0,9 – –
176,5 – 0,9 – –
– – – –
– – – –
– – – 22,5 8,4
– – – –
– – 22,5 – –
183,2 – 22,5 – 22,5 8,4
– – 1,0 – –
183,2 – 23,5 – 22,5 8,4
–
–
–
–
0,8
3,3
–
4,1
–
4,1
7,6
175,6
–
–
– 13,3
3,3
– 22,5
150,7
– 1,0
149,7
–
–
–
–
–
–
–
–
0,2
0,2
Stand per 31 december 2010
73,3
210,6
0,5
– 13,8
– 69,0
470,4
140,4
812,4
3,5
815,9
Geconsolideerd mutatieoverzicht van het eigen vermogen (vervolg) In miljoenen euro’s Toe te rekenen aan de aandeelhouders van Imtech N.V.
Aandelenkapitaal
Agioreserve
Reserve omrekeningsverschillen
Stand per 1 januari 2011 Totaal gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten over het boekjaar Winst over het boekjaar Toevoeging aan reserves Overige mutaties Totaal niet-gerealiseerde resultaten Totaal gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten over het boekjaar Transacties met eigenaars, rechtstreeks verwerkt in het eigen vermogen Bijdragen van en uitkeringen aan eigenaars van de Vennootschap Dividend aan aandeelhouders Inkoop eigen aandelen Uitgeoefende aandelenopties Op aandelen gebaseerde betalingen Totaal bijdragen van en uitkeringen aan eigenaars van de Vennootschap Veranderingen in eigendomsbelangen in dochterondernemingen Verwerving van minderheidsbelangen
73,3
210,6
0,5
– 13,8
– 69,0
470,4
140,4
812,4
3,5
815,9
– – –
– – –
– – – 2,9
– – 2,9
– – –
– 114,4 –
150,4 – 114,4 –
150,4 – –
3,7 – –
154,1 – –
–
–
0,8
5,3
–
–
–
6,1
–
6,1
–
–
– 2,1
8,2
–
114,4
36,0
156,5
3,7
160,2
0,9 – –
– 1,0 – –
– – –
– – –
– – 28,3 7,3
– – –
– 26,0 – –
– 26,1 – 28,3 7,3
– 1,1 – –
– 27,2 – 28,3 7,3
–
–
–
–
1,2
3,1
–
4,3
–
4,3
0,9
– 1,0
–
–
– 19,8
3,1
– 26,0
– 42,8
– 1,1
– 43,9
–
–
–
–
–
–
–
–
0,2
0,2
Stand per 31 december 2011
74,2
209,6
– 1,6
– 5,6
– 88,8
587,9
150,4
926,1
6,3
932,4
Afdekkingsreserve
Reserve voor eigen Ingehouden Onverdeeld aandelen winsten resultaat
Totaal
Minderheids- Totaal eigen belang vermogen
95
Geconsolideerd kasstroomoverzicht In miljoenen euro’s 2011 Kasstroom uit bedrijfsactiviteiten Winst over het boekjaar Aanpassingen voor: Afschrijvingen materiële vaste activa Amortisatie en bijzondere waardeverminderingen immateriële activa Nettofinancieringsresultaat Aandeel in resultaat geassocieerde deelnemingen, joint ventures en overige investeringen Resultaat op vervreemding van vaste activa Resultaat op verkoop dochterondernemingen Herwaardering van voorheen aangehouden aandelenbelang Kosten van op aandelen gebaseerde betalingen Winstbelastingen Operationele kasstroom vóór mutaties in werkkapitaal en voorzieningen Mutatie voorraden Mutatie te vorderen van/verplichtingen aan opdrachtgevers Mutatie handels- en overige vorderingen Mutatie handelsschulden en overige te betalen posten Mutatie voorzieningen en personeelsbeloningen
96
2010
154,1
141,7
35,3 29,0 52,0
32,4 25,1 44,9
– 0,6 – 7,9 – 6,1 4,3 53,3
– 0,7 – 0,4 – 4,6 – 4,1 48,3 314,6
1,4 10,6 – 185,2 139,4 – 16,2
290,8 2,7 – 188,6 – 51,1 74,1 – 11,2
Kasstroom uit operationele activiteiten
– 50,0 264,6
– 174,1 116,7
Betaalde rente Betaalde winstbelastingen Nettokasstroom uit bedrijfsactiviteiten
– 45,3 – 20,2 199,1
– 35,5 – 41,3 39,9
Geconsolideerd kasstroomoverzicht (vervolg) In miljoenen euro’s 2011 Kasstroom uit investeringsactiviteiten Ontvangsten uit verkoop van materiële en overige vaste activa Ontvangen rente Ontvangen dividenden Ontvangsten uit verkoop van dochterondernemingen, na aftrek van afgestoten geldmiddelen Verwerving van dochterondernemingen, na aftrek van verworven geldmiddelen Verwerving van materiële vaste activa Verwerving van immateriële activa Verwerving van geassocieerde deelnemingen en joint ventures Betalingen uit hoofde van afwikkeling van derivaten Verstrekking minus aflossing van langlopende vorderingen Nettokasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit financieringsactiviteiten Opbrengst uit de uitgifte van aandelenkapitaal Ontvangsten uit de uitoefening van aandelenopties Inkoop van eigen aandelen Opbrengst uit de uitgifte van leningen Aflossing van opgenomen leningen Betalingen uit hoofde van financiële-leaseverplichtingen Betaald dividend Nettokasstroom uit financieringsactiviteiten Netto afname/toename van geldmiddelen en rekening-courantkredieten banken Geldmiddelen, kasequivalenten en rekening-courantkredieten banken op 1 januari Valutaomrekeningsverschillen op geldmiddelen, kasequivalenten en rekening-courantkredieten banken Geldmiddelen, kasequivalenten en rekening-courantkredieten banken op 31 december
2010
3,7 2,2 1,6
4,8 2,2 1,8
32,3 – 164,5 – 68,1 – 22,5 – 2,4 – 5,5 1,6
19,1 – 127,2 – 40,4 – 13,7 – 0,2 – 25,2 5,3 – 221,6
– 7,3 – 28,3 444,7 – 213,3 – 0,4 – 27,2
– 173,5
183,2 8,4 – 22,5 411,0 – 266,3 – 1,3 – 23,5 182,8
289,0
160,3 107,8
155,4 – 58,3
1,7
10,7
269,8
107,8
97
98
99
100
FSC Mix label: dit papier bestaat uit een combinatie van materiaal uit FSC-gecertificeerde bossen, FSC Controlled Wood en/of gerecycled materiaal
Imtech N.V. Quinterium Offices I Kampenringweg 45a 2803 PE Gouda Postbus 399 2800 AJ Gouda Telefoon
+31 182 54 35 43
[email protected] www.imtech.eu Investor Relations Telefoon
+31 182 54 35 04
[email protected] www.investors.imtech.eu
