Samenleving moet ruimte maken

ORGANNON

NU’91 MAGAZINE - Maart 2013 - 22e jaargang - Nr.131

Samenleving moet ruimte maken Flexibel naar een optimale bezetting Waardig afscheid nemen moet centraal staan Poli zet in op hogere kwaliteit van leven

ZORGANNONUMMER 131 - 1

Inhoud 9

NU’91 SkillsLab op Zorgportaal

Test onder begeleiding van ervaren skillstrainers je vaardigheden in levensechte simulaties.

9

10

Mensen die lang buiten de samenleving hebben geleefd willen net als iedereen gezien worden, meedoen en meetellen.

15

16

Samenleving moet ruimte maken

Flexibel naar een optimale bezetting Pieken en dalen in de beschikbaarheid van personeel wordt opgevangen door een ’flexibele schil’ van medewerkers.

18

Waardig afscheid nemen moet centraal staan

Poli zet in op hogere kwaliteit van leven

Ondersteuning bij de dilemma’s en vragen waarvoor verpleegkundigen bij het overlijden van een patiënt komen te staan.

Bijwerkingen van antipsychotica hebben vaak een grote impact op de kwaliteit van leven van patiënten.

ZORGANNONUMMER 131 - 2

Column

Lente gevoel Ik begon al heel voorzichtig aan de lente te denken, maar ineens werd Nederland alsnog bedolven onder een dik pak sneeuw. Niets voor mij. Geef mij maar een lekker zonnetje, bomen in de knop, nieuw leven in de wei en het voorjaarsnummer van Zorg anno NU. Daarin aandacht voor de trend om arbeid - ook in de zorgsector - meer en meer te flexibiliseren. Binnen ziekenhuizen wordt op verschillende plaatsen geëxperimenteerd met het inzetten van formatie in relatie tot de actuele bedbezetting. Deze ontwikkeling wordt ook vanuit het verpleegkundig perspectief beschreven, want voor deze professionals zal het ongetwijfeld consequenties hebben. Door mijn bestuursfunctie bij Stichting IZZ ben ik betrokken bij de Mooi Mens verkiezing. Maar dat is niet de enige reden dat ik elk jaar weer met veel belangstelling uitkijk naar al die innovatieve ideeën van gezondheidzorgers. Het is geweldig om te zien hoe betrokken deze mensen zijn bij hun werk. In deze editie aandacht voor Mariëlle de Ruijter en haar prijswinnende initiatief: Poli bijwerkingen. De dood hoort bij het leven is een gevleugelde uitspraak. Een goede verzorging van een overledene is echter niet vanzelfsprekend en zeker niet gemakkelijk. De patiënten die ik de laatste verzorging mocht geven, staan mij na al die jaren nog heel goed bij. Waarom noemen we het eigenlijk ‘afleggen’? Wat een rotwoord! De term postmortale verzorging klinkt mij veel sympathieker in de oren. Niet alleen bij leven, maar ook daarna staan er immers mensen klaar om de overledene te verzorgen. Hoe zij dit doen en hoe zij de kennis van postmortale zorg bij zorgverleners verbeteren, lees je in een boeiend artikel. Ik hoop natuurlijk dat tegen de tijd dat je deze Zorg anno NU leest, de winter echt heeft plaatsgemaakt voor de lente.

Monique Kempff Voorzitter NU’91

colofon

Zorg anno NU is het verenigingsblad van Nieuwe Unie ‘91, beroepsorganisatie van deverpleging en verzorging. Hoofdredactie en eindredactie: Yvonne Sturkenboom

Redactie: Sinanda Benjamins, Marga Verbrugge, Ruth Heiligers, Susan Konst, Redactieadres: Bernadottelaan 11, Postbus 6001, 3503 PA Utrecht, Tel. 030 - 296 41 44, Fax. 030 - 296 39 04, [email protected] Bladmanager: Yvonne Sturkenboom. Vormgeving en productie: Meneer E. / illustratie & vormgeving - Amsterdam www.meneer-e.nl, Advertentie-exploitatie: NU’91, Utrecht, T 030-2964144, [email protected]. Uitgever NU’91, Utrecht, ISSN 0927 - 4774. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden brieven en artikelen in te korten en te redigeren. De in Zorg anno NU verkondigde standpunten of meningen zijn niet noodzakelijk de standpunten

en menigen van NU’91. Hoofdkantoor NU’91 en regio’s: Postbus 6001, 3503 PA Utrecht. T 030-296 41 44, F 030-2963904, Groningen, Friesland, Drenthe: Richard Wisman, Overijssel, Gelderland: Gorrit Smit, Utrecht, Flevoland: Ymke Hylkema Noord-Holland: Esther Tibbe, Limburg, Noord-Brabant: Peer Meesters, Zeeland, Zuid-Holland: Mark Froklage Telefonische spreekuren Serviceloket NU’91: Maandag t/m woensdag van 9.00 - 17.00 uur, donderdag van 9.00 - 15.00 uur en vrijdag van 9.00 - 13.00 uur. Tel. 030 - 296 41 44 of

[email protected]. Graag lidmaatschapnummer vermelden. Zowel voor beroepsinhoudelijke als juridische zaken. NU’91 online: www.nu91.nl Opzegging van het NU’91 lidmaatschap kan halfjaarlijks. Dit dient schriftelijk te geschieden vóór 1 mei of vóór 1 november. Uw opzegging gaat respectievelijk per 1 juli of 1 januari in. U ontvangt een schriftelijke bevestiging van uw opzegging. NU’91 ledenadministratie, Postbus 6001, 3503 PA Utrecht.

ZORGANNONUMMER 131 - 3

NUinhet Nieuws! Training geeft inzicht

in eigen

Een nieuwe simulatietraining, ontwikkeld door een ic-verpleegkundige en een anesthesiemedewerker in het Albert Schweitzer Ziekenhuis in Dordrecht, moet zorgverleners inzicht geven in hun eigen handelen tijdens stressvolle, acute zorgsituaties. De training wordt gegeven met hulp van een high tech pop die vanuit een regiekamer wordt bediend, terwijl een team van hulpverleners met de pop bezig is. De cursusleiders kijken toe vanachter een spiegelwand en letten op kenmerken in het gedrag van de zorgverleners. Dit doen zij volgens de TRM-principes (Team Resource Management), een visie op hoe een team moet functioneren om het risico op fouten zo laag mogelijk te houden. Een belangrijk aspect daarbij is het verkleinen van de hiërarchie. Iemand die lager in rang is, moet leren te zeggen als hij iets fout ziet gaan. Andere essentiële aspecten van de TRM-principes zijn: voorkomen van tunnelvisie, dynamisch prioriteiten stellen en continu evalueren. ‘Voor iedere zorgverlener, hoe ervaren ook, is dit een eyeopener’, zeggen de cursusleiders.

Seriousgame

tegen agressie

UMC St Radboud in Nijmegen heeft voor het zorgpersoneel een interactief computerspel ontwikkeld om te leren omgaan met agressie. Aanleiding waren extreme bedreigingen op de spoedeisende hulp in 2010. De veroorzakers van een scooterongeval bedreigden een arts en verpleegkundige met de dood omdat zij niet snel genoeg werden geholpen. De game is bedoeld om medewerkers grensoverschrijdend gedrag te leren herkennen en hen te oefenen in de manier waarop je die agressie in de kiem kunt smoren. Het dient als voorbereiding op een rollenspeltraining en vervangt het theorieboek. ‘In de wachtkamer van de spoedeisende hulp zie je patiënten en familie mopperen, omdat andere patiënten eerder worden geholpen’, legt projectleider Lotte Vergouwen van gameproducent IJsfontein uit. ‘Afhankelijk van je reactie beland je in steeds andere situaties. Het spel geeft inzicht in wat jouw reactie bij de mensen in de wachtkamer teweegbrengt.’ Mede-initiatiefnemer Lucien Engelen van het UMC St Radboud: ‘Gaming is een uitstekende aanvulling op andere onderdelen in de opleiding om agressie in de zorg te beteugelen.’

IBAN, het nieuwe rekeningnummer Alle bankrekeningnummers - van bedrijven, organisaties, verenigingen én particulierengaan veranderen. Vanaf februari 2014 kunnen de huidige rekeningnummers niet meer worden gebruikt en is in het betalingsverkeer het International Bank Account Number (IBAN) verplicht. IBAN wordt nu alleen voor grensoverschrijdende betalingen gebruikt, maar straks dus ook voor binnenlandse betalingen. Ook de NU’91 administratie moet op tijd IBAN-proof zijn. Wij vragen daarom aan alle NU’91- leden hun IBAN aan ons door te geven via [email protected] of per post: NU’91, Antwoordnummer 9331, 3500 ZC Utrecht. Vermeld alsjeblieft ook je naam, adres, postcode en woonplaats en bij voorkeur ook je lidnummer.* Weet jij nog niet wat jouw IBAN is? Doe de IBAN-check: www.ibanbicservice.nl * De eerste 1.000 leden die de gevraagde gegevens doorgeven, ontvangen een leuke NU’91 gadget.

ZORGANNONUMMER 131 - 4

NU in het Nieuws

Onderzoek Geweld in de

Gehandicaptenzorg De Hogeschool Leiden en de Vrije Universiteit Amsterdam doen onderzoek naar geweld tegen hulpverleners in de gehandicaptenzorg. De uitkomsten van het onderzoek moeten bijdragen aan een helder beleid en minder geweld op de werkvloer. Ben je werkzaam in de gehandicaptenzorg? Vul dan de online vragenlijst in, want informatie vanaf de werkvloer is essentieel om een feitelijk beeld te krijgen van de aard en de omvang van incidenten. Jouw bijdrage is ook van belang wanneer je zelf nooit slachtoffer bent geweest. Je gegevens worden vertrouwelijk behandeld; de antwoorden worden anoniem verwerkt. hsleiden.nl/geweldindeghz > onderzoek

Assertief genoeg?

Leren van casussen Bij iedere consultatie voor een cliënt met een complexe zorgvraag vergaart het Centrum voor Consultatie en Expertise nieuwe kennis en ervaring. Met Leren van casussen draagt het CCE deze expertise over aan zorgprofessionals. Bestaande (geanonimiseerde) casussen van cliënten kunnen worden geraadpleegd. Met tekst, beeld en geluid wordt duidelijk wat het probleem is, welke oorzaken eraan ten grondslag liggen, hoe het probleem is aangepakt en wat het heeft opgeleverd. cce.nl > expertise

Durf jij tijdens je stage of als starter op de arbeidsmarkt met een tijdelijk contract voor je mening uit te komen? Of ben je bang dat een kritische houding of het uiten van een afwijkende mening je een negatieve beoordeling kan opleveren, met mogelijk vervelende consequenties? Moet jij de laatste vraag met ja beantwoorden, meld je dan aan voor de bijeenkomst van het NU’91 Jongerenplatform. Met elkaar zullen we - onder het genot van een drankje en een bitterbal - bovenstaand dilemma bespreken en kijken waar NU’91 ondersteuning kan bieden. Meld je aan op [email protected] en je ontvangt de laatste details over het programma. De bijeenkomst begint om 17.00 uur. Locatie: Restaurant Abrikoos in Utrecht.

Sinds 20 januari is het Kennisplein Chronische Zorg toegankelijk voor iedereen. Zorgprofessionals vinden er praktijkgerichte informatie over actuele thema’s in de chronische zorg en diverse tips en tools. Via de community Verbeter de chronische zorg! worden

Kennisplein Chronische Zorg zorgprofessionals met uiteenlopende achtergronden bij elkaar gebracht met als doel kennis met elkaar te delen en ervaringen uit te wisselen. Acht actuele thema’s vormen het fundament voor dit online kennisplein: persoonsgerichte zorg, zelfmanagement, individueel zorgplan, beperkte gezondheidsvaardigheden, e-health, wijkgericht werken, multimorbiditeit en ketenzorg. kennispleinchronischezorg.nl

ZORGANNONUMMER 131 - 5

VERPLEEGKUNDE

BIJ DEFENSIE Kijk op werkenbijdefensie.nl/Verpleegkunde ZORGANNONUMMER 131 - 6

M AR I N E | L AN DM AC H T | L U C H TM AC H T | M AR E C H AU S S E E

NU in het Nieuws Internationaal

Terugdringen

Eind januari bezocht Rolf de Wilde namens de Stichting arbeidsmarkt ziekenhuizen (Staz) een conferentie over de implementatie van de Europese richtlijn inzake preventie van prikincidenten in ziekenhuizen. De centrale vraag was hoe het er in de verschillende Europese lidstaten voorstaat met deze implementatie. In Nederland is de richtlijn in de Arbocatalogus geborgd. De Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) en de vakbonden hebben onderhandeld en de richtlijn vertaald naar Nederlandse maatstaven. Niet overal is men al zo ver. In een aantal lidstaten zijn de onderhandelingen tussen werkgevers en vakbonden over de implementatie van de richtlijn nog in volle gang. Tijdens deze conferentie kwam wel duidelijk naar voren dat een aanzienlijk deel van alle gemelde prikincidenten wordt veroorzaakt door recapping, het terugschuiven van de beschermkap op de naald. De industrie is klaarblijkelijk nog niet in staat om materiaal te ontwikkelen dat dit probleem tackelt. Meer informatie: www. Staz.nl

prikincidenten

Gevolgen crisis Het jaarlijkse congres van de European Federation for Public Services Unions (EPSU) dat eind vorig jaar in Brussel werd gehouden, had als onderwerp Collective barganing oftewel collectief onderhandelen. Namens NU’91 werd het congres bijgewoond door CAO onderhandelaars Jacqueline den Engelsman en Rolf de Wilde. Twee dagen is er gesproken over de gevolgen van de crisis voor werknemers in de publieke sector in de Europese landen. Alle EPSU leden worden in eigen land geconfronteerd met de gevolgen van deze crisis. De impact verschilt per land, net als de maatregelen die genomen worden de crisis te bezweren. Wat overeenkomt, is dat overal in Europa fors wordt bezuinigd in de publieke sector. Een van de gevolgen is dat werknemers - in meer of mindere mate - getroffen worden in hun economische zelfstandigheid door kortingen op salarissen of zelfs ontslag. Het beeld dat door de verschillende Europese collega’s werd geschetst was zeker niet rooskleurig. Naast de gevolgen van de crisis is ook de rol van de vakbonden in het algemeen aan de orde geweest en is er gesproken over hoe de positie van vakbonden kan worden verstevigd. Eensluidende antwoorden of duidelijke afspraken heeft dit overleg niet opgeleverd.

Internationaal

Basisopleiding voorlopig niet verlengd Zoals in Zorg anno NU 130 gemeld ligt er een Europees plan de toelatingseis voor verpleegkundigen te verscherpen door het aantal vereiste jaren vooropleiding te verhogen van tien naar twaalf jaar. Dit zou betekenen dat het duale onderwijs systeem (BBL) in Nederland op de schop moet om het diploma ook in het buitenland rechtsgeldig te laten zijn. Tegenstanders van dit plan hebben echter binnen het Europees Parlement steun gekregen voor het behoud van de tien jaar vooropleiding. De parlementscommissie voor Interne Markt stemde eind januari in met een bepaling, waardoor de Nederlandse opleiding (voorlopig) ontsnapt aan een verplichte verlenging. De verwachting is dat het voltallige parlement het standpunt volgt. Daarna is het woord aan de EU-landen. ZORGANNONUMMER 131 - 7

Hét platform voor professionals in de zorg

13 - 15 maart 2013 Jaarbeurs Utrecht www.zorgtotaal.nl Met uw badge heeft u ook toegang tot het gelijktijdige

Gratis toegang? Ga naar www.zorgtotaal.nl Mediapartners: #ztt13 ZORGANNONUMMER 131 - 8

Advertorial

De zorg in de schijnwerpers

Zorgtotaal 2013:

gastvrijheid, veiligheid, ergonomie Zorgtotaal is de grootste vakbeurs in de Benelux voor professionals werkzaam in de zorg. Hier hoort u als eerste de laatste trends en ontwikkelingen binnen uw vakgebied. Maak kennis met de nieuwste producten en diensten en ontvang deskundig advies op maat. Revalidatie, verpleging, voeding en facilitair: op Zorgtotaal 2013 vindt u alles en iedereen. Centrale thema’s zijn: gastvrijheid, veiligheid en ergonomie. Aspecten van de zorg waarop vaak nog een slag gemaakt kan worden.

Langer zelfstandig De maatschappij vergrijst en tegelijkertijd blijven mensen steeds langer zelfstandig wonen. Dat verreist de nodige aanpassingen in woningen. Zorgtotaal 2013 springt in op deze ontwikkeling met een breed aanbod aan slimme, ingenieuze ergonomische innovaties.

Veiligheid voor iedereen Het gaat hierbij niet alleen om de veiligheid van de patiënt, maar ook om die van het personeel. Naast ‘praktische’ veiligheidskwesties als brandveiligheid, komen ook maatschappelijke problemen aan de orde, zoals agressie tegenover medewerkers. In een breed aanbod van producten, adviezen, diensten en lezingen wordt u geïnformeerd over de laatste ontwikkelingen en oplossingen. Boeiende lezingen en leerzame demonstraties In diverse over de beursvloer verspreide theaters kunt u deelnemen aan tal van gratis lezingen, demonstraties, simulaties en workshops met onderwerpen, variërend van kostenreductie tot e-health en van subsidies tot BIG-registratie. Spijker uw kennis bij en ontvang praktische tips die aansluiten bij uw situatie.

SkillsLab In het SkillsLab, georganiseerd in samenwerking met NU’91, kunt u tijdens Zorgtotaal onder professionele begeleiding diverse vaardigheden trainen die van belang zijn in de zorg. Test uw vaardigheden in levensechte simulaties. Onder begeleiding van ervaren skillstrainers oefent u infuus prikken, katheteriseren, maagsonde inbrengen, intramusculair injecteren, reanimeren op een reanimatiepop met een AEDtrainer en intuberen. Enkele malen per dag wordt er een crisissituatie nagebootst, waarbij aanwezige verpleegkundigen en verzorgenden actief worden betrokken.

Uitreiking Innovatie Award 2013 Traditiegetrouw wordt ook dit jaar de Innovatie Award uitgereikt in de categorieën Veiligheid, Hospitality, Ergonomie en E-zorg. De jury zal maximaal 20 inzendingen voor de Innovatie Award nomineren en uiteindelijk vier winnaars (één voor elke categorie) bekendmaken. Alle innovaties zijn op de beurs te bekijken in de dagelijkse Innovatie Tours.

Er worden veel zogenaamde voorbehouden handelingen ge-

Data en tijden woensdag 13 maart: 10.00 - 17.00 uur donderdag 14 maart: 10.00 - 17.00 uur vrijdag 15 maart: 10.00 - 16.00 uur

menselijke lichaam? Wat kan airbrush voor een overledene

oefend; daarbij komt de BIG aan de orde. BIG-herregistratie, hoe zit dat ook alweer? Speeddate met een NU’91 jurist en stel alle vragen die u over dit onderwerp heeft. Op deze stand vindt u ook antwoorden op vragen als: Was ik mijn handen goed? Hoe staat het met mijn rekenvaardigheid? Hoe ver reikt mijn kennis over de anatomie van het

met ernstige verminkingen betekenen? of Hoe ziet compressietherapie anno 2013 er uit?

ZORGANNONUMMER 131 - 9

Gehandicaptenzorg

Iedereen wil gezien worden, meedoen en meetellen

Samenleving moet ruimte maken

ZORGANNONUMMER 131 - 10

Gehandicaptenzorg Persoonlijk

Een kwartiermaker is een wegbereider, iemand die de komst van anderen voorbereidt en voor onderdak zorgt. De van huis uit militaire term is ook prima toepasbaar in vreedzamer omstandigheden. Bijvoorbeeld als groepen burgers die afwijken van de norm, hun plaats in de maatschappij willen innemen.

Tekst: Christa Carbo

De maatschappij moet gastvrijer worden voor mensen die ‘anders’ zijn, of het wordt nooit wat met de vermaatschappelijking. Dat zegt Doortje Kal, bijzonder lector Kwartiermaken aan de Hogeschool Utrecht. ‘Kwartiermaken is werken aan een gastvrije samenleving voor mensen die te maken hebben met uitsluiting’, stelt Kal. ‘Het kan gaan om mensen met psychiatrische problemen of een verstandelijke beperking, maar ook bijvoorbeeld om asielzoekers. Aansluiting vinden lukt hen vaak niet geheel op eigen kracht. De samenleving moet ook een stap zetten, ruimte maken. Kwartiermakers kunnen daarbij helpen, zij stimuleren die tweezijdige beweging.’

Hoe bent u op het idee van kwartiermaken gekomen? ‘Ik raakte in de tweede helft van de jaren tachtig betrokken bij de verhuizing van het psychiatrisch ziekenhuis Santpoort naar Amsterdam. Voor de honderden patiënten kwamen er nieuwe woonvormen in de stad, en ook speciale dagactiviteitencentra. Ik vroeg mij af of deze mensen niet terecht zouden kunnen in de gewone buurthuizen. Vanuit het idee dat zij op die manier hun plek in de samenleving makkelijker zouden kunnen vinden, zijn we met die vraag bij de vier betrokken stadsdelen langsgegaan. Zo is destijds in Amsterdam Oud-West het eerste kwartiermakersproject ontstaan. De term kwartiermaker heb ik trouwens niet zelf bedacht, dat komt uit het werk van onderzoekers Jaap van Weeghel en Jacques Zeelen. Zij gebruikten het voor de inspanningen die gericht zijn op het in beeld brengen, het toegankelijk maken en het zo nodig aanpassen van maatschappelijke werksituaties voor psychiatrische patiënten. Hun boek Arbeidsrehabilitatie in een vernieuwde ggz gaf mij de overtuiging dat het begrip kwartiermaken op veel meer terreinen van toepassing zou kunnen zijn én op meer categorieën mensen.’

Waarom is kwartiermaken soms nodig? ‘Door de vermaatschappelijking van de zorg keren mensen die lang buiten de samenleving hebben geleefd terug in die samenleving, in een gewone woonwijk. Zij willen net als ie-

dereen gezien worden, meedoen en meetellen. In de praktijk gaat dat niet altijd goed. Het anders zijn van deze mensen kan als storend ervaren worden. De oude én de nieuwe bewoners voelen zich vaak onzeker en houden afstand van elkaar. Kwartiermakers kunnen helpen dat ongemakkelijke gevoel te overwinnen. Zij leggen contacten, organiseren ontmoetingen. Dat zorgt vaak al voor meer begrip. Ondanks dat onze samenleving nog steeds te weinig ruimte biedt aan ‘anders’ zijn, gebeuren er wel degelijk ook goede dingen. Het lukt aardig het onderwerp sociale inclusie op de agenda te krijgen.

Doortje Kal Via de verpleging, de residentiële kinderbescherming, club- en buurthuiswerk en het Platform GGz Amsterdam werkte Doortje Kal (1948) bij het dagactiviteitencentrum van GGz Amsterdam. Daar zette zij haar eerste project kwartiermaken op. Zij promoveerde in 2001 aan de Universiteit voor Humanistiek. Haar proefschrift is een kwalitatieve beschrijving en filosofische reflectie op een kwartiermaakproject dat zij in 1997 als preventiewerker bij Riagg Haagrand initieerde. Na haar promotie hield zij zich bezig met de introductie van de presentiebenadering in de ggz en met het Landelijk Steunpunt Kwartiermaken. Vanuit dit steunpunt wordt het gedachtegoed onder de aandacht gebracht en worden praktische uitvoeringen in het land geïnspireerd, ondersteund en gecoacht. Sinds een jaar is Kal bijzonder lector Kwartiermaken - onderdeel van het Kenniscentrum sociale innovatie - aan de Hogeschool Utrecht. Meer informatie: www.kwartiermaken.nl

Het begrip dat mensen met handicaps ook gewoon burgers zijn met maatschappelijke verlangens, is toegenomen. Maar je kunt je afvragen of het glas half vol of half leeg is, want het gaat allemaal wel erg langzaam. In de jaren zeventig begon de emancipatie van mensen met verstandelijke beperkingen in Dennendal en die is na veertig jaar nog steeds niet voltooid. Ik vind het belangrijk dat mensen die in de zorg werken zich bewust zijn van die lange geschiedenis.’ Lees verder op pagina 12

ZORGANNONUMMER 131 - 11

Gehandicaptenzorg

Vervolg van pagina 12

Tegenwoordig helpen ook beroepskrachten in de gehandicaptenzorg het pad te effenen naar de samenleving. Kun je hen ook kwartiermakers noemen? ‘Een goeie hulpverlener is inderdaad ook een beetje kwartiermaker. Dat wil zeggen dat hij oog heeft voor het maatschappelijk leven van cliënten, dat hij voor hen wegen vindt in de samenleving en hen daarin begeleidt. Ik vind wel dat organisaties voor gehandicaptenzorg nog veel opener kunnen zijn naar de maatschappij. Zij hebben nog steeds de neiging cliënten te willen beschermen en ook voor hen te willen denken. Ideeën als de maatschappij is keihard en zit niet op onze doelgroep te wachten zitten in de weg als het om integratie gaat. Die houding werkt ook in de hand dat de maatschappij passief achterover leunt. Het probleem van uitsluiting wordt niet eens opgemerkt omdat we de mensen om wie het gaat niet kennen. In de wijk zijn kleine instellingen gekomen waar mensen met beperkingen wonen, maar waar het voor de buren lastig is met deze nieuwe bewoners in contact te komen. Daar staat letterlijk vaak een begeleider tussen. Ik verwacht van organisaties dat ze een positief beroep doen op de samenleving, want zoals het nu nog te vaak gaat, laten ze mogelijkheden en hulpbronnen liggen.’

‘We moeten de bandbreedte van de normaliteit oprekken’

‘Ruimte maken in de maatschappij is de verantwoordelijkheid van zowel de zorgsector als van gemeenten. De Wmo bepaalt dat alle inwoners erbij horen en mee moeten kunnen doen, ook als ze daarvoor wat extra ondersteuning nodig hebben. Kwartiermaken gaat daar ook over. In sommige gemeenten worden dan ook kwartiermakers of vergelijkbare functionarissen uit de Wmo gefinancierd. Zo komen kwetsbare burgers meer in het zicht van de gemeentelijke overheid en dat is winst. Maar waar we wel alert op moeten zijn, is dat we niet te hard moeten hameren op zelfredzaamheid als sleutelbegrip in de Wmo. Op zich kan niemand tegen het bevorderen van zelfredzaamheid zijn, maar we moeten wel blijven zien dat het niet voor iedereen vanzelfsprekend is. Het gevaar bestaat dat kwetsbaarheid en hulpbehoevendheid - en daarmee zorgzaamheid - niet meer mogen, of in een kwaad daglicht komen te staan.’

U geeft sinds vorig jaar college aan jonge mensen die in het maatschappelijk werk of in de zorg gaan werken. Hoe reageren zij op het feit dat mensen soms hulp nodig hebben om hun weg in de maatschappij te vinden? ‘Ze herkennen het beeld dat de maatschap-

NOOT: Dit artikel verscheen eerder in tijdschrift Markant nummer 6 - 2012, www.tijdschriftmarkant.nl

ZORGANNONUMMER 131 - 12

pij erg hoge eisen stelt aan mensen, dat je op een hoog niveau moet functioneren. Lukt dat niet, dan lig je er al heel snel uit. Studenten snappen bovendien dat het goed is als de maatschappij ruimte biedt aan allerlei soorten mensen, ook aan degenen die niet standaard of gemiddeld zijn. Ik zeg het zo: we moeten de bandbreedte van de normaliteit oprekken. Van ruimte maken gaat ook een preventieve werking uit. Hoe meer we mensen onder druk zetten om aan een vrij beperkte norm te voldoen, hoe meer mensen naast de maatschappij komen te staan en hoe meer lijden we creëren. Het is simpel: als de samenleving geen ruimte maakt, kun je ondersteunen tot je een ons weegt maar levert het weinig op. Ruimte maken is in ons aller belang. Ik wilde met mijn onderzoek naar kwartiermaken en sociale inclusie maatschappelijk iets teweeg te brengen, verder komen dan het probleem. Het lectoraat stelt me daartoe mede in staat. Het is me te gemakzuchtig om te poneren dat het nu een te moeilijke tijd is voor idealisme. Het maakt de noodzaak te vechten voor ruimte om anders te zijn alleen maar groter. Veel mensen maken zich ongerust over de huidige grimmigheid. Zij willen daar een ander, humaner maatschappijbeeld tegenover stellen. Ik merk bij mijn lezingen en cursussen dat het enthousiasme om aan de slag te gaan voor een vriendelijker samenleving groot is.’

Puzzel

Winnaars puzzel De juiste oplossing van de puzzel uit Zorg anno NU 130

GOEDE VOORNEMENS Uit de 50 goede inzendingen hebben we vijf winnaars getrokken. Zij hebben inmiddels de toegangskaarten voor het Binnenhof ontvangen.

Erwin Serton

Helmond

Jaap Molenhuis

Nijmegen

José Bloo

Dalfsen

Koos Schaap

Haarlem

Trees Marinussen

Culemborg

GEFELICITEERD!

SANITA KLOMPEN DÉ KWALITEITSKLOMPEN VOOR DE ZORG!

NU

20% K

ORTIN G (code :n u91)

• NU 20% KORTING, met internetkortingscode nu91 (actie is geldig van 1 maart 2013 t/m 1 mei 2013)

• De actie is alleen geldig op de witte klompen model Ambrosia maat 35 t/m 42 • Voer de actiecode tijdens het bestelproces in op de website

HEEFT U VRAGEN? vanZorg BV Mail: [email protected] Bel: 030 65 60 644

WWW.SANITAKLOMPEN.NL

website van:

ZORGANNONUMMER 131 - 13

“Ishaarvakantie ookjouwzorg?” (Anouk, verpleegkundige)

Anouk(37)maaktnaasthaarbaantijdvrijomalsverpleegkundigemeetegaanmet Zonnebloemvakanties.“IkziemensenalsHelma(28)ophunvakantiegenieten vankleinedingetjesdiewijnormaalvinden.Danziejegeluk.Enhetisooknogeens heelgezellig.Alsjeéénkeerbentmeegeweest,benjeverkocht.” Ben jij ook verpleegkundige of verzorgende en wil je net als Anouk mensen met een fysieke beperking een onvergetelijke vakantie bezorgen? Word dan ook vakantievrijwilliger! Kijk op Zonnebloem.nl/geefzorg of bel (076) 564 63 65. ZORGANNONUMMER 131 - 14

Zonderelkaarisiedereenalleen.

Van de werkvloer

Flexbureau inZ, het interne uitzendbureau van het Westfriesgasthuis,

be

Fle xi

e

b

een optim r a a n al l e

is ontstaan vanuit de behoefte aan een ‘flexibele schil’ van

ing zett

medewerkers. Naast zo’n 130 andere medewerkers staan ruim 120 verpleegkundigen bij inZ ingeschreven.

Tekst: Ilse de Vries - Petra Veeken

De vaste personeelsbezetting binnen het Westfriesgasthuis is teruggeschroefd en wordt - waar en wanneer nodig - aangevuld met inZ-ers. Zo kunnen de pieken en dalen in de beschikbaarheid van personeel opgevangen worden. Enjoy en smile staat op de wand in het kantoor van Ilse de Vries, senior unithoofd inZ. ‘Werkplezier is belangrijk,’ licht zij toe. ‘De inZ-medewerkers zijn ons visitekaartje. Als zij het niet naar hun zin hebben, dan hebben de patiënten daar last van. Onze medewerkers kunnen aangeven op welke afdelingen zij niet willen werken en vanuit huis kunnen ze zelf plannen wanneer ze willen werken. Een persoonlijke benadering is belangrijk. Wij willen iedere medewerker bij naam kunnen noemen en vragen hoe het gaat.’

Scholing ‘Maar met alleen de juiste benadering ben je er niet,’ gaat Ilse verder. ‘Goede scholing is cruciaal. In samenwerking met de diverse verpleegafdelingen en ons interne opleidingscentrum is een scholingsprogramma opgezet. We stellen hoge eisen. De patiënt moet kunnen vertrouwen op de kennis en kunde van het ziekenhuispersoneel.’ Naast het scholingsprogramma voor verpleegkundigen, biedt inZ ook bredere scholing aan. Op themadagen komen onderwerpen aan de orde als veiligheid en klantvriendelijkheid. En het regelmatige werkoverleg geeft verpleegkundigen gelegenheid om elkaar te ontmoeten en kennis te delen. Om de verpleegkundigen goed te kunnen begeleiden, heeft

inZ vier ‘eerste medewerkers’, die evaluatiegesprekken voeren en de medewerkers stimuleren en ondersteunen als zij zich bijvoorbeeld willen specialiseren in een bepaalde richting of bij eventuele andere ambities. In overleg wordt gekeken welke scholing passend is en of dit in de praktijk toepasbaar is. InZ is daarmee binnen het ziekenhuis een kweekvijver geworden voor talent.

Scherp blijven In aanloop naar flexibilisering op de verpleegafdelingen is nauw samengewerkt met de betrokken afdelingen, de ondernemingsraad en de Verpleegkundige Adviesraad. Er zijn pilots gedraaid en gezamenlijk zijn de randvoorwaarden opgesteld waarbinnen flexibiliseren mogelijk bleek. Om de mening en ervaringen van alle verpleegkundigen te horen, is er een conferentie georganiseerd. Ilse: ‘Natuurlijk zijn er in de ontwikkeling naar het juiste concept kritische geluiden geweest van betrokkenen. Inmiddels is gebleken dat we op de goede weg zijn, en helpen werkgroepen van verpleegkundigen ons om scherp te blijven ten aanzien van de veiligheid en kwaliteit.’ Het Westfriesgasthuis organiseert op 12 maart de conferentie Flexibiliseren in de zorg: Hoe doe je dat? Meer informatie: www.Westfriesgasthuis.nl/inZ NOOT: Ilse de Vries is unithoofd inZ; Petra Veeken is eerste medewerker inZ en verpleegkundige ZORGANNONUMMER 131 - 15

Uit de praktijk

CMO ondersteunt bij mortuariumbeheer en postmortale zorg

Het meisje dat na een tragisch verkeersongeval op de SEH overleed, was ernstig verminkt.Heel moeilijk voor de familie om zo afscheid te moeten nemen. Specialisten in postmortale zorg zetten hun expertise in om een waardig afscheid mogelijk te maken.

Waardig afscheid moet centraal staan

Tekst: Rudi van Dijk - Rudolp Tekst en Concept

Als er één beroep is waarvoor mensen vanuit hun hart kiezen, is het wel de zorg. Daar is Heleen van den Tol - Nelisse, zorgmanager bij CMO, van overtuigd. ‘Verpleegkundigen hebben de drive om voor mensen te zorgen die op anderen zijn aangewezen. Zij verzorgen hun patiënten soms tot het laatste toe. En ineens krijgen ze te maken met een overledene en zullen ze worden geconfronteerd met de nabestaanden.’

Kennis cruciaal Er zijn natuurlijk protocollen die voorschrijven wat er na een overlijden geregeld moet worden. Maar naast de formele kant is er ook een menselijke kant. Hoe kan een waardig afscheid voor nabestaanden worden gegarandeerd? Hoe wordt de eerste confrontatie met de overledene begeleid? ‘Waardig afscheid nemen na overlijden moet bij alle betrokken professionals centraal staan’, stelt Heleen. ‘Alleen al uit respect voor de doden. Maar ook omdat een waardig afscheid bepalend is voor de herinneringen van nabestaanden. Onvoldoende kennis van postmortale zorg bij zorgverleners kan voor de familie dan ook een groot verschil maken. Soms zelfs een dramatisch groot verschil. ZORGANNONUMMER 131 - 16

Uit de praktijk

Het zal je maar gebeuren dat je afscheid moet nemen van een geliefde die allerlei zichtbare kwetsuren heeft. Wij vinden het daarom belangrijk dat alle verpleegkundigen weten wat er mogelijk is om zo’n zware confrontatie te voorkomen én hoe ze de postmortale zorg kunnen organiseren.’

Door samen te werken kan het team maximaal bijdragen aan een waardig afscheid voor de nabestaanden

Vragen en dilemma’s Als Heleen wij zegt, spreekt ze namens CMO dat staat voor Cura Mortu Orum , en zorg voor de doden betekent. CMO is gespecialiseerd in postmortale zorg, obductieassistentie en speciale verrichtingen als forensisch onderzoek en beheert in zo’n 40 ziekenhuizen en enkele tientallen zorgcentra het mortuarium. Heleen kent dan ook de dilemma’s en vragen waarvoor verpleegkundigen bij het overlijden van een patiënt komen te staan. Als iemand zijn lichaam ter beschikking heeft gesteld aan de wetenschap, kan er dan ook obductie plaatsvinden? Is het besmettingsgevaar bij overledenen nog even groot als bij levenden? Welke factoren versnellen het ontbindingsproces? Vaak slaat de twijfel toe.

‘Er worden soms verkeerde beslissingen genomen’, zegt Heleen. ‘Een grote buikwond? Even hechten, pleister erop en klaar. Maar de wond moet volledig vochtdicht zijn en daar is een speciale hechttechniek voor nodig. Dat is ook belangrijk als een pacemaker wordt verwijderd. Een arts kan die zeker uitnemen. Maar dan? De bacteriën vermenigvuldigen zich zo snel in het lichaam, dat het lichaamsvocht een uitweg zoekt. Een gewone hechting volstaat dan niet.’ Maar er kunnen zich meer complicaties voordoen. Want hoe ga je om met een blauwe plek in het gezicht? Hoe verzorg je een overledene die opgezet is als gevolg van een reanimatie? En wat te doen met een overledene die een gele kleur heeft vanwege een leverafwijking?

De complexiteit lijkt op te lopen in de voorbeelden die Heleen opnoemt. ‘Op traumatologie zijn de uitdagingen nog groter. Als hier niet snel na het overlijden de juiste keuzes worden gemaakt, zal de confrontatie voor de familie emotioneel zwaar zijn. Zwaarder dan nodig.’

Ondersteuning op maat In die woorden gloort de hoop dat het beter kan. En dat is geen ijdele hoop. Heleen heeft in de achterliggende jaren vele malen gezien hoe ernstig verminkte slachtoffers toonbaar werden gemaakt. Al is het haar professie, steeds raakt het haar als ze ziet hoe waardevol dit is voor nabestaanden. ‘Dat is mijn drijfveer’, erkent ze. De postmortale zorgverleners die gespecialiseerd zijn in restauraties, passen allerlei technieken toe om het uiterlijk van overledene te herstellen. Ze zijn bijvoorbeeld in staat met was weer een neus aan te brengen, of met een speciale techniek uit de filmindustrie een levensecht kapsel te maken. Heleen: ‘Verpleegkundigen en mortuariumbeheerders hoeven dit natuurlijk niet te kunnen. Als ze maar weten dát het kan, dat is van belang. Dan kunnen ze in overleg met de uitvaartverzorger aan de familie voorstellen om de overledene zo toonbaar mogelijk te maken. Wij bieden ziekenhuizen en zorgcentra ondersteuning op maat. We kunnen verpleegkundigen en medewerkers van het mortuarium ondersteunen op afroep. Afhankelijk van de afspraken die we maken, kunnen we al binnen een uur ter plaatse zijn. We werken namelijk met 14 mobiele teams, die verspreid over Nederland zijn gestationeerd. Daarnaast kunnen we - meer structureel het mortuarium beheren buiten kantoortijden. Of op piekmomenten. Steeds meer ziekenhuizen en zorgcentra maken echter de strategische keuze om het mortuariumbeheer volledig aan ons uit te besteden.’

Samenwerking De samenwerking met ziekenhuizen gaat ver, heel ver. Processen en procedures worden afgestemd op de organisatie van de opdrachtgever. Wordt een ziekenhuis geaudit voor een certificering, dan wordt CMO als ‘externe afdeling’ daarbij betrokken. Door die samenwerking kan een ziekenhuis of zorginstelling haar zorgkwaliteit verhogen. ‘En wat misschien wel het belangrijkste is’, benadrukt Heleen, ‘door samen te werken kan het team maximaal bijdragen aan een waardig afscheid voor de nabestaanden.’ Meer informatie: www.curamortuorum.nl ZORGANNONUMMER 131 - 17

GGz Gevolgen bijwerking antipsychotica worden onderschat

Poli zet in op hogere kwaliteit van leven Antipsychotica worden veel voorgeschreven. Deze medicijnen kunnen echter naast de bedoelde effecten ernstige somatische bijwerkingen hebben. Die bijwerkingen hebben vaak een grote impact op de kwaliteit van leven van patiënten, waardoor de kans groot is dat zij stoppen met de medicatie. Tekst: Yvonne Sturkenboom

Als afstudeerproject voor haar opleiding tot Nurse Practitioner startte Mariëlle de Ruijter in 2005 de Poli bijwerkingen. Dit initiatief heeft er in de afgelopen jaren toe geleid dat de meeste locaties van GGz Centraal een dergelijke poli hebben. De Ruijter zag patiënten lijden onder de bijwerkingen van hun medicijnen, variërend van maagdarmproblemen, hoofdpijn, duizeligheid tot gewichtstoename. Het komt ook voor dat patiënten niet goed meer kunnen bewegen of seksuele problemen krijgen. De Ruijter: ‘Door deze klachten te behandelen neemt de kwaliteit van hun leven weer toe. Bovendien zorgt het ervoor dat zij hun medicatie blijven gebruiken. Dat is nodig, want ze nemen die medicijnen niet voor niets.’

Mooi Mens 2012 Mariëlle de Ruiter won met haar initiatief voor de Poli bijwerkingen de vakjuryprijs van de Mooi Mens Verkiezing 2012 van IZZ. De verkiezing richt zich op bijzondere zorgmedewerkers die een inspiratiebron zijn voor collega’s in de zorg. Omdat de jury ook mogelijkheden zag om dit initiatief breder uit te rollen over meerdere zorginstellingen, is een positief advies uitgebracht - en intussen gehonoreerd - om dit initiatief op te nemen binnen het programma Zorgsuccessen van IZZ.

Werkwijze Op de poli worden patiënten die antipsychotica gebruiken, gescreend. Samen met de verpleegkundige vult de patiënt een vragenlijst in over de bijwerkingen die de patiënt ervaart. Daarnaast worden een aantal tests afgenomen en wordt gekeken naar het voedings- en bewegingspatroon. Deze screening levert in veel gevallen al duidelijke aanknopingspunten op die leiden tot aanpassingen in de behandeling: verandering van medicatie, leefstijlcoaching en/of psycho educatie. Dit gebeurt altijd in overleg met de patiënt en de behandelaars. Bij ernstige bijwerkingen kan de poli langer betrokken blijven bij de cliënt. De Ruijter, nu werkzaam als coördinerend verpleegkundig specialist bij GGz Centraal:

ZORGANNONUMMER 131 - 18

‘Psychiatrische patiënten hebben al genoeg aan hun hoofd. Wanneer de medicijnen extra problemen veroorzaken, wordt het dagelijks leven wel erg zwaar. Ik probeer de kwaliteit van leven voor mijn patiënten te verbeteren. Dat staat voorop.’ Gegevens uit de screeningen worden centraal opgeslagen in een database. Op basis van deze geanonimiseerde data wordt wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de bijwerkingen van antipsychotica. De resultaten komen uiteindelijk weer ten goede van de patiënten.

Kennis delen De Ruijter

heeft samen met collega Sonja van Hamersveld een training ontwikkeld voor medewerkers van de poli. Deze kan op termijn ook extern worden aangeboden aan behandelaren, verpleegkundigen en andere belangstellenden. Om kennis en ervaring te kunnen uitwisselen zijn ze een landelijk netwerk gestart voor verpleegkundig specialisten GGz-Somatiek. Inmiddels hebben zich 50 verpleegkundig specialisten aangesloten die twee keer per jaar bij elkaar komen met als doel een efficiënte en effectieve werkwijze te ontwikkelen voor optimale zorg voor geest én lichaam. De Ruijter: ‘We begonnen met dertig patiënten, nu is de poli al ingevoerd in verschillende regio’s van GGz Centraal. Het is mijn ambitie om het initiatief verder te laten groeien, zodat in de toekomst elke psychiatrische patiënt die last heeft van de medicatie geholpen kan worden.’

Boeken

Alternatieven vrijheidsbeperking Op zoek naar succesvolle alternatieven voor vrijheidsbeperking? De vernieuwde versie van de bundel Ruim 60 alternatieven voor vrijheidsbeperking in de zorg, helpt je zeker op weg. Aan de oorspronkelijke versie uit 2011 zijn een aantal interessante alternatieven toegevoegd. Van alle alternatieven is een handige beschrijving opgenomen. Soms zijn de beschreven alternatieven simpel te realiseren - je moet er maar net opkomen -, soms gaat het om een verandering in de bejegening van de cliënt of om een combinatie van zaken. Toegevoegd is de uitleg van de VBM-score: wat is de functie, en hoe kan de score je helpen bij het zoeken naar het juiste alternatief? De beschreven alternatieven komen allemaal uit de praktijk. Honderd zorgorganisaties hebben meegedaan aan de verbetertrajecten van Zorg voor beter met als doel vrijheidsbeperkende maatregelen te verminderen of helemaal af te bouwen. De organisaties is gevraagd welke alternatieven bij hen uiteindelijk tot succes hebben geleid met als doel andere organisaties te inspireren en te laten zien dat afbouwen vaker mogelijk is dan gedacht. De bundel is te bestellen (€ 9,50 excl. btw en verzendkosten) of gratis te downloaden via vilans.nl

NUfo

is de digitale nieuwsbrief van NU’91. Hierin vind je het laatste nieuws over NU’91 en over de ontwikkelingen binnen de zorg. Wil jij ook NUfo ontvangen? Ga dan naar www.nu91.nl en log in via Mijn NU’91 en pas Mijn gegevens aan.

Ikben

NUlid

Geef het ons op tijd door wanneer je van adres verandert of van werkgever. Vul de nieuwe gegevens in en stuur de bon -zonder postzegel - naar: NU’91 Ledenadministratie Antwoordnummer 9331 3500 ZC Utrecht Je kunt de wijzigingen natuurlijk ook per email doorgeven: [email protected]

naam lidnr. email

Nieuw adres adres postcode tel. nr.

woonplaats

oude postcode

rekeningnr.

Nieuwe werkgever naam instelling adres postcode

plaats

ingangsdatum email werk ZORGANNONUMMER 131 - 19

Pff, da’s lang geleden dat ik een maagsonde heb ingebracht. Kan ik het nog wel...

...en NU?

Kom naar het NU’91 SkillsLab op Zorgportaal en test je vaardigheden in levensechte simulaties!

werkt voor DE ZORG

www.nu91.nl