Samenleven doe je samen. De sleutel tot duurzaam sportveld onderhoud. regionale kennisdag voor gemeentelijke beleidsmedewerkers en uitvoerders. Datum: Donderdag 28 februari 2013 Plaats: Kantine CVV Achilles Enschede (Horstlindelaan 255, 7522 JG Enschede)
Gemeenten en sportverenigingen hebben gezamenlijke belangen bij het onderhoud aan sportvelden. Een goede grasmat: •
waarop, gedurende het speelseizoen, met plezier gevoetbald kan worden.
•
die na afloop van het speelseizoen, door de gemeente tegen redelijke kosten weer gereed gemaakt kan worden voor het volgende speelseizoen.
•
waar het dagelijks onderhoud gedaan kan worden door de vereniging.
De Gemeente Enschede heeft besloten om samen met de sportverenigingen het onderhoud aan sportvelden anders aan te pakken. Dit plan van aanpak is nu een aantal jaar in uitvoering en de ervaringen zijn positief. Melspring, Dutch Outdoor Concepts en VGR Verschoor-Almkerk hebben elk, vanuit hun eigen rol in de praktijk, een gezamenlijke visie op duurzaam sportveldonderhoud.
Op de hierna volgende pagina’s worden de presentaties van Dutch Outdoor Concepts en Melspring weergegeven. Daarnaast zijn een aantal pagina’s van de folder van VGR Verschoor Almkerk opgenomen. Tijdens deze kennis dag bleek dat er een brede belangstelling is bij de gemeentes om de soms tegengestelde belangen van vereniging en openbaar bestuur te verenigen. In een periode van bezuinigingen wordt soms erg gemakkelijk gedacht dat privatiseren de oplossing is voor kosten reductie. De gemeentelijke beslissingshorizon rijkt vaak niet verder dan de zittingsperiode van de gekozen bestuurder. Wat op korte termijn geld oplevert, zal meestal zeer veel meer kosten geven in de toekomst. Beleidsmedewerkers en uitvoerders zijn zich daarvan terdege bewust. Tijdens de gesprekken tussen de presentaties in bleek dat er grote verschillen bestaan bij gemeentes ten aanzien van verdeling van werkzaamheden tussen vereniging, gemeente en aannemers. Ook de huurkosten voor velden, met of zonder licht, natuur of kunstgras liet grote verschillen zien. Wij zien het als een uitdaging om te trachten die verschillen in kaart te brengen en zullen ons beraden over de opzet van een enquête onder gemeentes. U zult nader van ons horen. Graag willen wij u bedanken voor uw enthousiaste deelname, waardoor we tot een aangename interactie gekomen zijn met elkaar op weg naar gezamenlijk duurzaam sportveld onderhoud. Met vriendelijke groet,
Maurice Evers Dutch Outdoor Concepts – http://www.dutchoutdoorconcepts.nl/
Jos Theunissen & Ton Terlouw Melspring International – www.greencare-concept.nl
Remy Nouwens VGR Verschoor, Almkerk – http://www.vgr-groep.nl
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Dutch Outdoor Concepts
Regionale kennisdag 2013 “Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen” ir. Maurice Evers
Even voorstellen! kennisontwikkeling kwaliteitbeoordeling + advies
Onafhankelijk!!
kennisoverdracht + service 8-3-2013
Nr.2
1
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Inhoud Duurzaam sportveld onderhoud
Randvoorwaarden Visie Dutch Outdoor Concepts Een goede basis Onderhoud gemeente Onderhoud door de vereniging Conclusie
8-3-2013
Nr.3
Randvoorwaarden (1) Omgevingsfactoren: neerslag en temperatuur !
8-3-2013
Nr.4
2
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Randvoorwaarden (2) Omgevingsfactoren: bodem geografisch bepaald! Formatie van Twente: • Dekzand • Kalkloos • Grindloos • Kleiarm • Leemarm • Zeer fijn tot matig fijn zand droogtegevoelig + matige drainage 8-3-2013
Nr.5
Randvoorwaarden (3) Andere randvoorwaarden: • Voetballen doen we in de winter! (herstel gras?) • Toegenomen gebruiksintensiteit (groei van clubs?) • Multifunctioneel gebruik (meerdere sporten en scholen/buurt) • Afgenomen budget Gebruikseisen worden opgerekt!
8-3-2013
Nr.6
3
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Visie DOC (1) Creëer optimale omstandigheden voor natuurgrasvelden: 1. Ontlast in de winter d.m.v. een kunstgrasveld 2. Omzoming open voor optimale luchtstroom, licht en geringe bladval 3. Zorg voor een sportveld(bodem) dat (die) aan NOC/NSF eisen voldoet en blijft voldoen (renovatie/groot onderhoud) 4. Maaihoogte iets hoger en bij veel groei een keer extra maaien!
8-3-2013
Nr.7
Visie DOC (2) Creëer optimale omstandigheden voor natuurgrasvelden: 5. Optimaliseer organische stof management in de top (5 cm) 6. Optimaliseer bemesting en beregening (juiste timing en wees kritisch) 7. Optimaliseer speelschade herstel 8. Gebruik de velden op de juiste manier Gemeente voert regie, doet maaien en groot onderhoud, faciliteert Vereniging “dagelijks” onderhoud (toplaagmanagement) en coördineert het juiste gebruik
8-3-2013
Nr.8
4
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Visie DOC (3) Realisatie goede natuurgrasvelden: 1. Bepaal het doel/gebruik 2. Doe een nulmeting/kwaliteitsonderzoek 3. Bepaal welke werkzaamheden nodig zijn 4. Voer benodigde werkzaamheden uit 5. Check het resultaat! 6. Optimaliseer gemeentelijk onderhoud 7. Schakel de vereniging in 8. Reguliere check: 1 keer per 3-4 jaar
8-3-2013
Nr.9
Een goede basis (1) Problemen: - lage grasbezetting/slechte groei - veel straatgras - losliggende zode - wateroverlast bij neerslag - hardheid bij droogte Oorzaken top 5 (bodemfysisch): 1) (ca. 60%) slechte gelijkmatigheidscoëfficiënt D60/D10 (> 6) 2) (ca. 45%) te fijn zand M50 (< 200 µm) 3) (ca. 40%) te veel leem ( > 10%) 4) (ca. 30%) te veel organische stof (> 4%) 5) (ca. 8%) te veel lutum (> 4%)
8-3-2013
Nr.10
5
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Een goede basis (2) Aanpak Veld 3 Achilles
• ijzerlaag doorbreken • tot 20 cm woelen • inbreng Stor-it (0-12 cm) • inbreng Vitalbase (0-12 cm) • doorzaai gras (SV7) • (evt. grover zand)
8-3-2013
Nr.11
Een goede basis (3) Winter 2011/2012
Achilles Veld 3
Winter 2012/2013
8-3-2013
Nr.12
6
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Een goede basis (5)
8-3-2013
Nr.13
Onderhoud gemeente (1) Acties gericht op bodemkwaliteit: • Maaien: 30 – 35 mm, 1-2 keer per week, evt. mulchen • Slitten tot 10 cm: 1 keer per maand (juli-november) • Diepbeluchten tot 20 cm: 2 keer per jaar • Bezanden/dressen: 2-3 keer per jaar met 15-20m3/veld • Bezanden/dressen met schoteldresser • Bemesten altijd voorafgaand aan een bewerking • Bemesten met mix van minerale en organische meststoffen (C/N < 10) • Bemesten op basis van grondonderzoek, grasbestand, veldleeftijd en gebruik 8-3-2013
Nr.14
7
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Onderhoud gemeente (2)
8-3-2013
Nr.15
Onderhoud gemeente (3) Acties gericht op graskwaliteit: • Maaien: 30 – 35 mm, 1-2 keer per week, evt. mulchen • Slitten tot 10 cm: 1 keer per maand (juli-november) • Bemesten altijd voorafgaand aan een bewerking • Bemesten met mix van snel en langzaamwerkend • Bemesten op basis van grondonderzoek, grasbestand, veldleeftijd en gebruik • Bemesten: Let op verhouding N:K en timing van P • Doorzaai: graskeuze + hoeveelheid (liefst 2 x/jaar) • Bestrijden onkruid, ziekten en plagen
8-3-2013
Nr.16
8
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Onderhoud vereniging (1) Acties gericht op gebruikskwaliteit: • Herstel speelschade: z.s.m. na wedstrijden/gebruik • Uitvlakken doelgebieden en grote schade: grond + Storit + graszaad • Topbeluchten/vlakken met prikrol: in speelseizoen 1 x per 1-2 weken • Wiedeggen: verwijderen straatgras
8-3-2013
Nr.17
Onderhoud vereniging (2) Acties gericht op gebruikskwaliteit + divers: • Beregenen (goede instructie) • Verharding/hekwerk controleren + reparaties • Ontwatering terrein (putten) controleren • Gebouwen onderhoud • Bijhouden zwartstrook/groen (hakselen door gemeente) Ondersteuning bieden bij werkplanning/uitvoering (gemeente of extern)!!
8-3-2013
Nr.18
9
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Conclusie 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Bepaal de randvoorwaarden en huidige kwaliteit Maak een actieplan voor verbetering + begroting Focus bij renovatie/aanleg op de bodem als basis Check het resultaat van renovatie Focus bij onderhoud op organische stofmanagement in de toplaag Maak een werkverdeling tussen gemeente en vereniging Check iedere 3-4 jaar de kwaliteit en stuur zonodig bij
Schroom niet om kennis in te huren!! Bedankt voor de aandacht / we bellen!!
8-3-2013
Nr.19
10
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Resources Research Result Ton Terlouw, Product Manager
Renovatie met Stor-it & Vitalbase 6-3-2012
Oorzaken van verdichting Verdichting van de bodem wordt veroorzaakt door: 1. samenstelling grond 1. hoeveelheid en soort organische stof 2. poriëngrootte en volume 3. korrelgrootte en vorm 2. grasgroei 1. soort gras 2. soort voeding 3. hoeveelheid voeding 3. onderhoud 1. frequentie van beluchten 2. frequentie van beregenen 3. frequentie bewegingen en gewicht van machines 4. aanpassen bodemprofiel d.m.v. bezanden, bodemverbeterende middelen (organisch, mineraal)
DOC, Melspring, VGR
1
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Aanleg en Renovatie
Een goed begin is het halve werk • Kies goede organische stof • Zorg voor goede poriën verdeling Deze 2 factoren bepalen uw succes op langere termijn
Organische stof verschillen snel
>
verteerbaar
>
langzaam
Plantaardig
Dierlijk
Groeiend
DOC, Melspring, VGR
2
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Organische stof kringloop
Organische stof - belangrijke keuze Organische stof uit Marathon en Vitalbase: • • • • • •
Heeft een lage C/N (ca. 7) Stimuleert bacterieel bodemleven sterk tot zeer sterk Versnelt afbraak van bodemorganische stof Ontsluit stikstof uit organische stof Buffert voedingsstoffen Houdt water in eigen poriën
Stabiele organische stof uit turf, compost, organische mest: • • • • • • •
DOC, Melspring, VGR
Heeft een hogere C/N (16 tot 100) Stimuleert een door schimmels gedomineerd bodemleven Bouwt bodemorganische stof op Vervet de bodem Werkt traag in het voorjaar Geeft slappe groei in het najaar Wordt waterafstotend zodra het uitdroogt
3
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Poriën soort
zwelt sterk
zwelt niet
organisch
mineraal
Poriën grootte en water beweging Water beweegt van nat naar droog Verzadiging
Veldcapaciteit
Diameter
Zuigkracht bar
poriën
cm H2O
0,01
0,00987
10,2
1
286
0,10
0,09870
102
2
28,6
Veldcapaciteit bij lightere gronden
0,33
0,33000
339
2,5
8,6
Veldcapaciteit bij zwaardere gronden + zwaartekracht
0,50
0,49000
508
2,7
5,7
Voor de plant beschikbaar water
2,8
Voor de plant beschikbaar water
0,98700
pF
wat betekent dit?
atm
1,00
(µm) Drainage water
1017
3
5,00
4,93500
5085
3,7
0,57
Voor de plant beschikbaar water
10,00
9,87000
10200
4
0,28
Voor de plant beschikbaar water
15,00
14,80000
15300
4,2
0,19
Verwelkingspunt
50,00
49,35000
51000
4,7
0,057
Aan de lucht gedroogd bij 20OC en een relatieve vochtigheid van 50 %
100,00
98,70000
101700
0,028
Hygroscopisch water bij 20OC en een relatieve vochtigheid van 50 %
10.000,00 9870,00000 10170000
DOC, Melspring, VGR
permanent verwelkingspunt
5 7
0,00028 Ovengedoogde grond (105oC)
4
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Poriën volume en grootte Poriën volume zand + middel
Bodemverbeterende middelen Onderzoek ETL, Schotland
Stor-it bevat 75 % microporiën 25 % capillaire poriën Stor-it neemt de plaats in van een aantal zand korrels
Uit onderzoek blijkt dat Stor-it de water luchthuishouding sterk verbetert door: 1. De capillaire functie van de grond te verbeteren 1. De vochtopslag te verbeteren 2. De drainage te verbeteren 3. De luchtcapaciteit in de grond te verbeteren 2. De vertering van graswortels te verbeteren 3. De voedingsbeschikbaarheid te verbeteren
Onderzoek naar bodemverbetering
Onderzoek naar Stor-it en Vitalbase door Dutch Outdoor Concepts, Herveld, 2012
DOC, Melspring, VGR
5
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Onderzoek naar bodemverbetering 100 90 80
Zodedichtheid na inzaai In %
70 60 50 40
Vergelijking tussen bodem verbeterende middelen. Zand Stor-it Stor-it + Vitalbase
30 20 10 0
Onderzoek naar Stor-it en Vitalbase door Dutch Outdoor Concepts, Herveld, 2012 10
% Vochtgehalte in de wortelzone
9 8
Extreme droogte
7 6 5 4 3 2 1 0
Onderzoek naar bodemverbetering Vergelijking tussen bodemverbeteren de middelen. Zand Stor-it Stor-it + Vitalbase
Onderzoek naar Stor-it en Vitalbase door Dutch Outdoor Concepts, Herveld, 2012
DOC, Melspring, VGR
6
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Resultaten onderzoek bodemverbetering De combinatie Stor-it + Vitalbase • Verandert de vochthuishouding in de grond • Versterkt de drainage • Trekt vocht in eigen microporiën en slaat het daar op • Zorgt voor een droger oppervlak en minder ziektedruk • Verhoogt de oppervlakte stevigheid • Verbetert de voedingsbeschikbaarheid in de grond • Buffert voedingsstoffen • Ontsluit fosfaat • Bindt overmatig zout • Stimuleert bacterieel bodemleven • Gaat vervetting en vilt tegen • Geeft een half jaar voeding Conclusie: • Snelle ingroei tot dichte zode • Hogere tolerantie tegen droogte • Betere afwatering bij hevige regen
Regulier onderhoud
Goed begonnen en nu verder! • Voedt het gras met beleid • Houdt de toplaag schoon en vlak • Repareer schade Deze 3 factoren bepalen uw succes op langere termijn
DOC, Melspring, VGR
7
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Marathon voeding: Ammonium opname = celdeling = uitstoelen
haarwortels
Marathon prei
2005
Prof. Dr. V. Römheld Institute of plant nutrition, Hohenheim University
Raaigras bemest met Marathon foto genomen 2 weken na inzaai, Sterke concentratie op structuurvorming met uitstoelen door celdeling
Marathon voeding: actieve opname via haarwortels Marathon 7-13-9 + Marathon 16-4-8 na 2 toedieningen
DOC, Melspring, VGR
Landbouwmeststof na 2 toedieningen
8
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Marathon voeding - OS omlaag in 3 jaar values
60 50
SRO Amersfoort -
40
Vermindering gehalte organische stof
30
Toename voeding uit organische stof
20
Verhoging voedingsbuffer capaciteit (CEC)
10
16
0 N supply
Nieuwland 2008
14
Nieuwland 2011 Posthoorn 2011
78
10 values
76
values
74
70
4
Nieuwland 2008 Nieuwland 2011
66 64
8
6
72
68
Posthoorn 2008
12
80
2
Posthoorn 2008 Posthoorn 2011 CEC
0 OM
C/N
pH
P2O5
K2O
MgO
S
Goede grasomgeving, sterk gras Slechte grasomgeving, slechte mat
DOC, Melspring, VGR
9
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Duurzaam & toekomst gericht Marathon: langwerkende grasvoeding en bodemverbetering 1. Dichte mat 2. Hard gras 3. Minder maaisel 4. Organische stof afbraak 5. Tolerantie tegen droogte 6. Betere water afvoer 7. Geen verbranding
Al met al gewoon goedkoper
Greencare concepts in het kort
• • • • •
Ecologisch geïnspireerd Agronomisch bewezen Originele concepten Kosteneffectieve producten Sprekende resultaten in de praktijk
website: www.greencare-concepts.nl
DOC, Melspring, VGR
10
