Samen werkt Projecten in Flevoland

Samen werkt

Projecten in Flevoland 2010-2013

COVER: GROTE WITTE ZILVERREIGER

Samen werkt Projecten in Flevoland 2010-2013

BAARDMANNETJE

2

SAMEN

Aantrekkelijk door samenwerking In Flevoland is de afgelopen jaren iets groots verricht voor natuur en landschap. Met veel energie en creativiteit hebben provincie, gemeentes, waterschap en natuurorganisaties Flevoland wederom een stuk mooier, aantrekkelijker en vitaler gemaakt. Leuker, spannender en (be) leefbaarder. Voor de recreant en de ondernemer. Voor nu en voor de toekomst. Natuurmonumenten is daar ongelooflijk blij mee. Cruciaal daarbij was dat de provincie Flevoland uitdrukkelijk koos voor meerjarige samenwerking met maatschappelijke partners. Alleen al Natuurmonumenten heeft met zo’n 4 miljoen euro provinciale steun een twintigtal projecten kunnen uitvoeren. Ook collega-organisaties als Staatsbosbeheer en Flevolandschap hebben op die manier kunnen bijdragen aan een mooi Flevoland.

Jan Gorter

Jan Gorter Regiodirecteur Natuurmonumenten Overijssel en Flevoland (Planperiode 2006/2013)

PROJECTEN IN FLEVOLAND 2010-2013

Dit integrale meerjarenprogramma komt niet alleen de natuur maar ook de beleving en de economie ten goede: met onder meer extra wandelen fietspaden, een uitzichttoren als nieuw recreatief startpunt, een verstevigde dijk en betere landbouwkundige afwatering, herstelde ‘land-art’, een verbeterd informatiecentrum in het Waterloopbos en nog veel meer. U kunt dat allemaal nalezen in dit boekje. De boodschap is simpel: decentralisatie van omgevingsbeleid naar de provincie is goed mogelijk. Een provinciaal Meerjarenprogramma werkt. Wij hopen zo nog vele jaren in samenwerking met de provincie en maatschappelijke partners door te mogen gaan! Jos Bisschops Regiodirecteur Natuurmonumenten Overijssel en Flevoland

Jos Bisschops

3

4

SAMEN

Natuur en landschap met een plus Natuurmonumenten heeft met dit boekje mooi in beeld gebracht welke projecten deze organisatie heeft uitgevoerd in het kader van het Provinciaal Meerjarenprogramma Flevoland 2007-2013. Stuk voor stuk projecten waar ik als verantwoordelijk gedeputeerde trots op ben. Trots op de mensen die vanuit verschillende rollen in verschillende organisaties de samenwerking zijn aangegaan om deze projecten mogelijk te maken. Trots ook op de ‘plus-factor’ van deze projecten. Plus omdat het niet alleen om natuur en landschap zelf gaat, maar vooral ook om het beleven van die natuur. En omdat onze Flevolandse recreatie-ondernemers meer ruimte voor ondernemen krijgen dankzij deze projecten. Plus ook vanwege de mooie samenwerkingen die zijn ontstaan in deze periode. Boeren bijvoorbeeld, die samenwerkingen aangingen met natuurbeherende organisaties, gemeenten en Waterschap Zuiderzeeland. Plus ook omdat wij verschillende Europese, landelijke en provinciale geldstromen hebben weten te bundelen tot één interessant budget van ruim vier miljoen euro. Een bedrag waar natuur, landschap, recreatie en leefomgeving in Flevoland aantoonbaar beter van zijn geworden. Dit boekje is daarvan het bewijs in woord en beeld.

Bert Gijsberts


Bert Gijsberts Gedeputeerde natuur en landschap Provincie Flevoland 5

Voorsterbos

Voorsterbos

3 Urk

8 4

Kampen

1

2

Vollenhove

12

Dronten

5

6

Kraggenburg

Biddinghuizen

7

Nunspeet Harderwijk

Zwarte Meer

Harderbos 9

6

SAMEN

Harderbos Legenda

Biddinghuizen

N3 02

1. Paddenstoelenreservaat Voorsterbos 2. Inrichting vleermuisverblijf De Gaper en Repelweg 3. Natuurontwikkeling Ettenlandse Veld 4. Bezoekerscentrum Waterloopbos 5. Kadoelerveld II 6. Kadoelerbos 7. Natuurontwikkeling Zwarte Hoek 8. Wandelpaden en picnicsets Voorsterbos 9. Inrichting Ramspoltoren 10. Inrichting Kievitslanden 11. Natuurontwikkeling De Slurf 12. Fietspaden Harderbos en Voorsterbos 13. Robuuste moerasnatuur Harderbroek 14. Ontvangsthut en vogelkijkhut Harderbroek

2 12

10

Veluwemeer 11

14 13

2

30

N PROJECTEN IN FLEVOLAND 2010-2013

Harderwijk 7

RODE KOOLZWAM

1 Paddenstoelenreservaat Voorsterbos: de unieke bodem benut 8

SAMEN

In het westelijk deel van het Voorsterbos komen bodemsoorten uit uiteenlopende geologische tijdvakken bij elkaar. Dit resulteert in een ongekende rijkdom aan paddenstoelen. In overleg met de Nederlandse Mycologische Vereniging is het eerste en enige paddenstoelenreservaat van Nederland nu versterkt en uitgebreid. Uitgangssituatie

Het westelijke gedeelte van het Voorsterbos ligt precies op een bijzondere overgang in Nederland, namelijk van de ‘Hoge zandgronden’ uit de voorlaatste ijstijd naar het ‘Zeekleigebied’. De beboste keileembodems van de stuwwal van het Hoge land van Vollenhove gaan via zandbodems van 2 miljoen jaar oud over in de hoogstens 350 jaar jonge zavelbodems van de Noordoostpolder. Door die grote variatie in bodem, kalkgehalte en waterhuishouding hebben zich hier honderden soorten paddenstoelen gevestigd, waaronder veel zeldzame soorten en zelfs soorten die nieuw zijn voor Nederland. ORANJE WASPLAAT

Paddenstoelenreservaat

De opgave van dit soortengerichte project was de grote waarde van het paddenstoelenreservaat te versterken met kleinschalige maatregelen die de bestaande rijkdom intact zouden laten en waarvan ook andere soorten zouden meeprofiteren: vlinders zoals de grote weerschijnvlinder en vogels zoals het paapje. Inhammen in de bosrand veranderden in schraal grasland, een klein deel van het bos in boomweide. Langs de bosranden werden struiken ingeplant. Plaatselijk werden in het relatief jonge Voorsterbos bomen geringd om meer dood hout te krijgen; voor veel paddenstoelen vormen dode en kwijnende bomen immers een ideale voedingsbodem. Tegelijk ontstonden hierdoor natuurlijkere en structuurrijkere overgangen in het bos en naar het grasland.

Leemringveld

Het aangrenzende perceel Leemringveld is bij het paddenstoelenreservaat getrokken. Dit 23 ha grote gebied is begin deze eeuw door Provincie Flevoland aangewezen als ‘Nieuwe Natuur’. De gedeelten waar het zand ondiep voorkomt bieden kansen voor vele verschillende planten die gedijen op een voedingsarme grond. In het project Leemringveld fase 2 zijn die gedeelten tot op het zand afgegraven. De eerste jaren zal het gebied hooibeheer krijgen om de bomen en struiken goed te laten aanslaan. Uiteindelijk zullen de graslanden samen met het aangrenzende deel van het Leemringveld als één geheel extensief worden begraasd.

Beleving

De 4 km lange wandelroute door het Voorsterbos loopt deels door dit voor Nederland unieke paddenstoelenreservaat, dat in totaal zo’n 100 ha meet. Vanaf de vroege herfst kunnen wandelaars zich hier verwonderen over de honderden verschillende paddenstoelensoorten die hier voorkomen, zoals de stinkzwam en de narcisridderzwam, en zelfs het zeldzame geel stromakelkje.


9

‘Er zullen allerlei soorten bijkomen in dit paddenstoelenparadijs.’ Paddenstoelenkenner Piet Bremer heeft al heel wat voetstappen in het Voorsterbos staan. ‘Als jonge natuurliefhebbers fietsten we in het begin van de jaren zeventig vanuit Emmeloord naar het Voorsterbos. We wisten toen al dat dit bos heel rijk was aan paddenstoelen. Dat heeft natuurlijk vooral met de bodem te maken. Het Voorsterbos is het grootste bos op pure keileem in ons land.’ Met het 100-jarig bestaan van de Nederlandse Mycologische Vereniging in 2008 raakte

Bremer nog meer betrokken bij het paddenstoelenbos. Hij adviseerde en droeg ideeën aan voor inrichting en beheer: ‘De vereniging was toen op zoek naar een locatie voor een paddenstoelenparadijs. Het Voorsterbos en het in te richten gebied leken daar geschikt voor. Het bestaande bos herbergt al een groot aantal bijzondere soorten. Door de gevarieerde inrichting van het voormalig landbouwgebied zullen er de komende jaren allerlei soorten bijkomen.’ Piet Bremer lid Mycologische Vereniging

KLEVERIG KORAALZWAMMETJE

10

SAMEN PADDENSTOELENRESERVAAT VOORSTERBOS

Kerngegevens Projectnaam Paddenstoelenreservaat en Leemringveld fase 2. Jaar 2010-2013 Uitvoerende Oosterhuis B.V. Directievoering Eelerwoude Projectkosten € 60.351,Financiering Provincie Flevoland, Natuurmonumenten

PORCELEINZWAM


11

2

GROOTOORVLEERMUIS

Twee originele hangplekken voor vleermuizen Twee verlaten gebouwen in Flevoland kregen begin 21e eeuw een nieuwe bestemming. Een toiletgebouw van een oude camping in het Harderbos herbergt vleermuisbunker De Gaper, in een voormalige stroomgoot van het Waterloop kundig Laboratorium in het Voorsterbos bevindt zich vleermuiskelder De Repelweg. Beide verblijven zijn de afgelopen jaren aangepast als winterverblijfplaats voor vleermuissoorten als franjestaart, gewone grootoorvleermuis, meervleermuis en watervleermuis. In de 113 meter lange stroomgoot zijn drie compartimenten met ruwe muren gemaakt, terwijl betere isolatie zorgt voor een meer constante, niet te lage temperatuur. Comfortabeler hangplekken zijn in de omtrek moeilijk te vinden.

12

Kerngegevens Projectnaam Vleermuiskelder De Repelweg/ Vleermuisbunker De Gaper Jaar 2010-2013 Uitvoerende Aannemersbedrijf D. Nagelhout B.V. Architect Interieurarchitectenburo Wever BNI Projectkosten € 90.000,- (gezamenlijk) Financiering Europese fonds voor Plattelandsontwikkeling, Provincie Flevoland, Natuurmonumenten, Gemeente Dronten, Gemeente Zeewolde (Vleermuisbunker De Gaper), Gemeente Noordoostpolder (Vleermuiskelder De Repelweg) Speciale dank Landschapsbeheer Flevoland

SAMEN

3

TURELUUR

Ettenlandseveld: weidevogels en stepping stones Het Ettenlandseveld ligt aan de uiterste oostzijde van de Noordoostpolder, tegen het Vollenhovermeer aan. Om kansen te bieden aan vogels en vochtminnende planten wordt hier het waterpeil aangepast: van november-juni zo’n 10-15 cm onder het maaiveld. Vogels profiteren van 15 nieuwgegraven greppels, van plasdrasplekken die hier en daar zullen ontstaan en een grote nieuwe poel. Ook de beschermde rugstreeppad zal hiervan profiteren. Van juli-november, als het water tot 50 cm onder het maaiveld kan uitzakken, zal extensief beheer ideale omstandigheden creëren voor kritische weidevogels als tureluur, watersnip en kwartelkoning. Langs de zuidoostrand komen enkele struweelbosjes als stepping stones tussen het Voorsterbos en De Wieden voor bijvoorbeeld vlinders, kamsalamanders en bevers.


Kerngegevens Projectnaam Inrichting Ettenlandseweg (I.L.G.) Jaar 2010-2013 (2014) Uitvoerende Aannemingsbedrijf HAZ Directievoering Eelerwoude Projectkosten € 207.700,Financiering I.L.G., Provincie Flevoland, Waterschap Zuiderzeeland Speciale dank P rovincie Flevoland, Waterschap Zuiderzeeland

13

4 Gastvrije ontvangst in het Waterloopbos 14

SAMEN

Het Voorsterbos, met daarin het unieke Waterloopbos, is nu al een belangrijke toeristische trekpleister in de Noordoostpolder. Samen met de omgeving wil Natuurmonumenten het de komende jaren tot HET beleefbos van Nederland maken. Door de verbeterde functionaliteit is Bezoekerscentrum Waterloopbos nu ook HET centrale punt om bezoekers eigentijds en gastvrij te ontvangen. van techniek en natuur. De nieuwe balie is een duidelijk welkomstpunt. Voor oriëntatie hangt er een grote wandkaart, natuurvitrines tonen de dieren en planten van het seizoen.

Een bos met een verhaal

Het Waterloopbos is een bos met een uniek verhaal. Van oude Nederlandse techniek die verstrengeld is met jonge, weelderige natuur. Niet voor niets staat een groot deel van de schaalmodellen in het bos op de Rijksmonumentenlijst. Het verhaal van het Waterloopbos wordt toegankelijk en interactief gepresenteerd. Bezoekers krijgen het bijvoorbeeld via koptelefoons uit de eerste hand te horen: van de boswachter en de oud-medewerker van het Waterloopkundig Laboratorium.

Baffles

Rijksmonument

In een voormalige schuur van Waterloopkundig Laboratorium beheert Natuurmonumenten sinds 2005 Bezoekerscentrum Waterloopbos. Het centrum, grotendeels bemenst door vrijwilligers, voorziet duidelijk in een behoefte. Jaarlijks strijken er duizenden bezoekers en recreanten neer. Diverse lokale en regionale organisaties gebruiken het als vaste vergaderlocatie. Akoestiek, informatievoorziening en inrichting van de ruimte voldeden echter niet meer aan de eisen van deze tijd en deden geen recht aan dit Rijksmonument. Met het oog op de verwachte groei in bezoekersaantallen is het bezoekerscentrum ingrijpend vernieuwd.

Eigentijds en gastvrij

Uit professioneel akoestisch onderzoek bleek dat de nagalmtijd in het bezoekerscentrum nogal lang was. Dit is opgelost door aan het plafond hangende baffles, die het geluid absorberen. Het centrum is daarmee geschikt als betaalbare en prettige locatie voor vergaderingen en andere bijeenkomsten.

Verschillende doelgroepen

De informatie in het centrum is afgestemd op de verschillende doelgroepen van het Waterloopbos: routekaartjes voor wandelaars en fietsers, highlights voor de snelle bezoeker en een leestafel voor wie meer wil weten. Er is een interactieve verhalentafel voor techniekliefhebbers en een voor natuurliefhebbers. Kinderen kunnen met de watertafel zelf als ingenieur aan de slag en wie de natuurquiz heeft gedaan, kan zich al bijna boswachter noemen.

Het vernieuwde bezoekerscentrum verwelkomt het publiek gastvrij en eigentijds. Met een aansprekende en heldere inrichting. Bij binnenkomst wordt de bezoeker ontvangen door een reusachtige fotowand met foto’s PROJECTEN IN FLEVOLAND 2010-2013

15

‘Bezoekers voelen zich hier welkom in de natuur van de Noordoostpolder.’ Lachend houdt burgemeester Van der Werff de deur van Bezoekerscentrum Waterloopbos voor ons open: ‘Kijk, dit is nou de gastvrijheid waar de gemeente naar op zoek is. Hier voelen bezoekers zich welkom om de natuur in te gaan, informatie te verzamelen en te recreëren in onze gemeente. Voor mij is het Waterloopbos een nog te ontdekken mysterie in de Noordoostpolder. Ik kom er regelmatig en ben iedere keer opnieuw verrast door de

bijzondere installaties en doorkijkjes.’ De gemeente richt zich sinds enkele jaren meer op het toerisme,: ’Het is mooi om te zien dat nieuwe initiatieven zoals dit passen in dat nieuwe beleid en dat toeristen de polder steeds meer gaan ontdekken,’ zegt Van der Werff. Ondertussen meldt zich alweer een nieuwe bezoeker in het centrum, en ook die wordt door de burgemeester ontvangen met een hartelijk ‘Welkom’.

Auke van der Werff Burgemeester Noordoostpolder

16

WATERLOOPBOS

Kerngegevens Projectnaam Functionaliteitsverbetering infocentrum Waterloopbos Jaar 2013 Uitvoerenden Bouwbedrijf Verwer B.V. (verbouwing), MAV Techniek B.V. (hardware), YIPP (software) Directievoering Wever Interieurarchitectenburo BNI (verbouwing en inrichting), GWW beheer (hard- en software) Projectkosten € 195.000,Financiering Europese Fonds voor Plattelandsontwikkeling, Provincie Flevoland, Gemeente Noordoostpolder, Natuurmonumenten


17

5 Kadoelerveld en -bos verbonden In 2012 is ook het laatste deel van het Kadoelerveld, gelegen tussen Kadoelerweg en Kadoelermeer, ingericht voor de natuur. Het gebied van ruim 8 ha sluit nu ruimtelijk en qua beheer aan op het reeds eerder ingerichte deel van het Kadoelerveld: als begraasd grasland, met periodiek open water en een overgangszone met struiken naar het aangrenzende Kadoelerbos. Ander belangrijk doel van het project was het hydrologisch herstel van dit bos. Daarvoor is een kade vanuit het bestaande natuurgebied doorgetrokken en zijn de aanwezige kavelsloten gedicht. Rond het blok woningen aan de Kadoelerweg is een scheidingssloot aangelegd om wateroverlast te voorkomen.

18

Kerngegevens Projectnaam Jaar Uitvoerende Directievoering Projectkosten Financiering

Kadoelerveld II 2010-2013 W. Zielman B.V. Eelerwoude € 81.360,I.L.G.

SAMEN

6 Water voor bijzonder bos De bodem van het Kadoelerbos, onderdeel van het Voorsterbos, bestaat deels uit keileem en deels uit pleistoceen zand. Beide bodemsoorten zijn arm aan kalk en organische stof. In combinatie met lokale kwel zorgt dat voor ideale omstandigheden voor de ontwikkeling tot gevarieerd eiken-haagbeukbos, zeldzaam in Nederland. Om het bos meer water te laten vasthouden is een aantal sloten en greppels afgedamd. Om wateroverlast te voorkomen, zijn in de dwarswegen in het bos enkele voorden gemaakt, zijn boswegen deels opgehoogd voor de begaanbaarheid en zijn waar nodig langs de bosrand lichte verhogingen aangelegd. Komende jaren krijgen bijzondere planten zoals reuzenpaardenstaart, bosbies en groot heksenkruid hier kansen.


Kerngegevens Projectnaam Vernatting Kadoelerbos (TOP) Jaar 2010-2013 Uitvoerende W. Zielman B.V. Directievoering Eelerwoude Projectkosten € 192.000,Financiering I.L.G., Provincie Flevoland, Waterschap Zuiderzeeland, Natuurmonumenten

19

7 Zwarte Hoek: op peil voor plevier, eend en kemphaan 20

SAMEN

Een stille, bijna vergeten uithoek van de Noordoostpolder, zo kun je de Zwarte Hoek kenschetsen. Diezelfde kenmerken maken dit grasland in potentie zeer geschikt voor weidevogels, trekvogels en watervogels, want zij hebben die rust en stilte juist hard nodig. Met de verhoging van het waterpeil in het gebied is hun bedje nu echt gespreid. Ligging

Peilaanpassing

Broeden, rusten, eten, schuilen

Beheer door boeren

De Zwarte Hoek (29 ha) ligt in de uiterste zuidoosthoek van de Noordoostpolder, aan de ene zijde begrensd door de Zwartemeerdijk, aan de andere door de Kadoelerweg. Het voormalige landbouwgebied vormt sinds 2006 een veilige haven voor verschillende bedreigde vogelsoorten, zoals de weidevogels van het traditionele Hollandse boerenland en de watervogels van het aangrenzende Natura2000-gebied het Zwarte Meer. In het stil ogende grasland van de Zwarte Hoek is het bij nader inzien vaak een drukte van belang, zoals mensen vanaf de Zwartemeerdijk goed kunnen zien. In het voor- en najaar rusten er vele trekvogels, vooral steltlopers zoals goudplevieren, groenpootruiters en kemphanen. In het broedseizoen zijn er onder meer tureluurs, bontbekplevieren, kieviten en gele kwikstaarten te bewonderen. ’s Winters, als het spookt op het Zwarte Meer, zoeken watervogels zoals kuif- en tafeleenden, wintertalingen en smienten de luwte van de Zwarte Hoek op. SLOBEEND


Bij de inrichting in 2006 waren diverse poelen en slenken aangelegd en hersteld. Zulk open water met extra veel oeverrand is ideaal voor foeragerende broedvogels en steltlopers. Door de diepe ontwatering van de omgeving stonden de poelen en slenken echter vaak droog of waren ze te ondiep. In 2008 werd de Zwarte Hoek dan ook toegevoegd aan de TOP-lijst antiverdrogingsmaatregelen. Nu er permanent water binnenkomt vanuit de reeds aanwezige hevel zijn die problemen opgelost. Weide-, water- en trekvogels mogen dan doorgaans erg schuw zijn, van grazend vee hebben ze weinig last. De Zwarte Hoek leent zich dan ook uitstekend voor extensief beheer door lokale boeren. Als agrarische ondernemers straks hun koeien op de karrenvelden tussen de slenken en poelen laten grazen, gaan natuur en economie in de Zwarte Hoek mooi samen.

BONTBEKPLEVIER

21

‘Prachtig om zo samen te werken met boeren uit de buurt.’ Met goedkeuring kijkt beheerder Jan Akkerman naar de resultaten van de werkzaamheden in Zwarte Hoek: ‘Al jarenlang zijn we bezig om de waterstand in Zwarte Hoek in de vingers te krijgen, maar dat viel niet mee. Dankzij de maatregelen die we nu genomen hebben, kunnen we de water aan- en afvoer exact regelen. Lokale samenwerking staat bij Akkerman centraal: ‘Bij het beheer werken we samen met boeren uit de buurt, lokale ondernemers dus.

Ik vind het prachtig dat we dat op deze manier kunnen doen. In mijn gesprekken met deze boeren merk ik dat ze zich betrokken voelen bij het natuurgebied en bij het beheer ervan. En toen ik hier laatst eind van de middag langs reed, liep ik nog even de dijk op. In het water zag ik een groep grutto’s staan en ik hoorde goudplevieren roepen. Die zaten ergens verstopt in het gras. Ik word echt blij van zo’n resultaat.’

Jan Akkerman Natuurmonumenten, beheerder Flevoland

22

ZWARTE HOEK

WITGATJE

Kerngegevens Projectnaam Zwarte Hoek (TOP antiverdrogingmaatregelen) Jaar 2010-2013 Uitvoerende W. Zielman B.V. Directievoering Eelerwoude Projectkosten € 108.000,Financiering I.L.G., Provincie Flevoland, Waterschap Zuiderzeeland, Natuurmonumenten


23

8 Meer wandelen en rusten in het Voorsterbos Jaarlijks bezoeken zo’n 100.000 wandelaars het Voorsterbos. Verschillende opeenvolgende maatregelen hadden het bos echter zo nat gemaakt dat de wandelpaden in vochtige perioden nauwelijks nog begaanbaar waren. Daarom is in totaal 4.000 meter verhoogd wandelpad aangelegd. En bezoekers kunnen extra genieten: het wandelpadennet is tegelijk uitgebreid met ongeveer 4 kilometer wandelpad en er zijn 7 nieuwe picknicksets, 11 nieuwe banken en 2 nieuwe speeltoestellen geplaatst, alsmede 2 rolstoelvriendelijke picknicksets. Geheel passend binnen de inzet van Natuurmonumenten om het Voorsterbos samen met de omgeving tot HET beleefbos van Nederland te maken.

24

Kerngegevens Projectnaam Wandelpaden en picnicsets Voorsterbos Jaar 2010-2013 Uitvoerenden De Wilde (wandelpaden), Kinderland (speeltoestellen en banken) Directievoering Royal Haskoning DHV Projectkosten € 137.876,Financiering Europese Fonds voor Plattelandsontwikkeling, Provincie Flevoland, Gemeente Noordoostpolder, Natuurmonumenten

SAMEN

9 Ramspoltoren: genieten van een weids uitzicht Naast de Ramspolbrug, op de grens van Overijssel en Flevoland, staat de Ramspoltoren. Dit gemeentelijk monument biedt een weids uitzicht op de veelzijdige omgeving. Hij is mede daardoor zeer geschikt als centraal recreatief starten ontspanningspunt: voor publieksactiviteiten van Natuur monumenten en Staatsbosbeheer en voor voorlichting over de balgstuw, de recente geschiedenis van de polder en de toren zelf, over de natuurgebieden en -ontwikkelingen in Flevoland, de IJsseldelta en het IJsselmeer. Hiervoor zijn omliggende bomen geveld, is het (parkeer)terrein ingericht, zijn borden en infopanelen geplaatst en is de toren zelf bouwkundig aangepast. Een transformatie die het hele gebied beter beleefbaar maakt.


Kerngegevens Projectnaam Inrichting uitkijktoren Ramspol (POP) Jaar 2010-2013 Uitvoerenden A. de Jonge V.O.F. (terreininrichting), Bureau natuurlijk in Vormgeving (inrichting toren) Directievoering GWW Beheer Begroting € 167.719,Financiering Europese Fonds voor Plattelandsontwikkeling, Provincie Flevoland, Gemeente Noordoostpolder, Waterschap Zuiderzeeland, Natuurmonumenten Speciale dank Gemeente Noordoostpolder

25

PINKSTERBLOEM

10 De Kievitslanden: over dotterbloemen, een tocht en een dijk 26

SAMEN

De Kievitslanden kwamen unaniem op TOP-lijst verdroging voor Flevoland: dit was dé plek om de rijkdom van oer-Hollandse dotterbloemhooilanden te laten terugkeren. Maar dan moest wel eerst het waterpeil in het natuurgebied flink omhoog. Waterschap Zuiderzeeland en Natuurmonumenten zetten vervolgens al hun creativiteit in om mooiere natuur, betere afwatering voor de landbouw en meer waterveiligheid efficiënt te combineren. Bloemen en vogels

Een kleurig grasland vol bloemen en vogels. Zo zagen veel weilanden in Nederland er vroeger uit. Binnenkort kunnen mensen die ‘bonte wei’ in de Kievitslanden weer ervaren. Hier, dicht bij de oevers van het Veluwemeer, bloeien in de lente eerst de dotterbloemen, later volgen pinksterbloemen, grote ratelaar en echte koekoeksbloem. Vanuit slootjes klinkt het gekwaak van kikkers, daarboven de roep van de tureluur. Om dit alles te bereiken hebben Natuurmonumenten en Waterschap Zuiderzeeland een peilbesluit voorbereid en in 2003 vastgesteld.

Obstakels

In 2006 honoreerde het ministerie van LNV het inrichtingsplan voor de Kievitslanden. Daarna bleek de uitvoering echter problemen te kunnen opleveren in de afwatering van het omringende landbouwgebied. Ook de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water kwamen in het geding. Daarnaast ondervond het Waterschap bij het beheren van de Harderdijk GELE KWIKSTAART

steeds meer hinder van grondwater. De oplossing: het inrichtingsproject koppelen aan een nieuw PMJP-project ‘Aanleg verlengde Mosseltocht / dijkvoetophoging Harderdijk’ en ze samen in één keer uitvoeren.

De maatregelen

In en om de Kievitslanden werden vele kubieke meters grond verplaatst, zo’n 1000 bomen verplant en 1 duiker en 2 bruggen aangebracht. De bestaande Mosseltocht kreeg een nieuwe, 2400 meter lange verbinding langs de Kievitslanden en mondt nu via het Klimaatbos uit in de Hoge Dwarsvaart. De afgegraven grond uit de Mosseltocht is efficiënt hergebruikt, deels in het gebied zelf, onder meer om de dijkvoet van de Harderdijk te verhogen.

Effecten

Door deze ingrepen is de natuur versterkt, laat de Harderdijk zich gemakkelijker beheren en kan de afwatering van het stroomgebied Strandgapertocht en Mosseltocht, ook bij piekbelasting, worden gegarandeerd. Bovendien geeft de verlengde Mosseltocht met een natuurvriendelijke oever van 1800 meter invulling aan de Kaderrichtlijn Water.

Samenwerking

In samenspraak met Provincie Flevoland en gemeente Dronten is de verkeersoverlast beperkt tot enkele rustigere perioden van Walibi Holland. Door de samenwerking in het projectteam tussen Natuurmonumenten en het Waterschap zijn de meest kritische projectonderdelen, het aanleggen van de nieuwe tocht en het aanpassen van de primaire water kering, geheel volgens de wensen van Zuiderzeeland uitgevoerd, zodat het waterschap deze objecten vervolgens gemakkelijker in beheer kon nemen.


27

‘Door de combinatie met de dijkverbetering ging het opeens snel.’ Heemraad Jan Nieuwenhuis voelt zich thuis in de Kievitslanden: ‘Ik ben in Harderhaven geboren, maar een paar kilometer hiervandaan. Dit is de natuur uit mijn jeugd. Wij gingen hier vroeger vaak heen. Niet zozeer om vogels of plantjes te kijken, maar gewoon om buiten te zijn. Ik weet wel dat het hier stikte van de weidevogels.’ Sinds 2005 is hij heemraad bij het Waterschap Zuiderzeeland. ‘De verdroging van de Kievitslanden was toen al een issue en

eerder was ik er vanuit de provincie ook al bij betrokken. Toen we in dit gebied de combinatie met de dijkverbetering konden maken, ging het ineens snel.’ ‘De machines zijn inmiddels vertrokken en het gras begint weer te groeien. Mooi dat hier nu weer de kieviten buitelen en de dotterbloemen beginnen te bloeien. Ik had natuurlijk nooit kunnen denken dat ik decennia later nog zo van dit gebied zou genieten.’

Jan Nieuwenhuis Heemraad Waterschap Zuiderzeeland

DOTTERBLOEM

PINKSTERBLOEM

28

DE KIEVITSLANDEN

Kerngegevens Projectnaam Aanleg verlengde Mosseltocht/dijkvoetophoging Harderdijk Jaar 2012-2013 Voorbereiding Bell Hullenaar Ecohydrologisch Adviesbureau, Royal Haskoning (bestek), Waterschap (directievoering), NM (projectleiding) Uitvoerenden Firma Hegro projectkosten € 1.300.000,Financiering I.L.G., Provincie Flevoland, Waterschap Zuiderzeeland, Natuurmonumenten


29

11

ROODBORSTTAPUIT

Schoon water voor De Slurf

Het slurfvormige graslandgebied tussen de Harderdijk en de Hoge Dwarsvaart (gemeente Dronten) werd in 2000-2010 geleidelijk aangekocht voor de Ecologische Hoofdstructuur. Met het project De Slurf is dit deel van het Harderhoek zo ingericht dat vooral het aanwezige kwelwater optimaal wordt benut en er ruimte ontstaat voor bijzondere vegetatie. Een grote, nieuw gegraven poel staat bijvoorbeeld permanent tot aan het maaiveld vol schone kwel. Voor de waterafvoer van de dijksloot aan de oostzijde zijn twee nieuwe slenken gegraven, met flauwe taluds waar kwelwater kan uittreden en smalle bochten met steile randen voor ijsvogels of oeverzwaluwen.

30

Kerngegevens Projectnaam Jaar Uitvoerende Directievoering Projectkosten Financiering

De Slurf (EHS) 2010-2013 Hegro B.V. Ecogroen € 216.190,I.L.G. (Programma Beheer)

SAMEN


31

12 Fietspaden Voorsterbos en Harderbos: duurzame schakels in netwerk 32

SAMEN

Sinds 2012 verbinden robuuste fietspaden zowel het Voorsterbos als het Harderbos met hun omgeving. Zo kunnen recreanten, schoolgaande jeugd en andere verkeersgebruikers in Flevoland veilig en comfortabel op hun plaats van bestemming komen en genieten van deze twee gevarieerde bossen. BOOMMARTER

Ontbrekende schakel Voorsterbos

Natuurmonumenten wil het Voorsterbos samen met de omgeving ontwikkelen tot HET beleefbos van Nederland. Dan is een goed fiets padennet geen overbodige luxe. Op twee plekken in het bos zijn daarom robuuste, onderhoudsarme betonfietspaden aangelegd die aansluiten op het huidige, kwalitatief goede fietspadenstelsel van de omgeving. Met de nieuwe fietspaden door het Kadoelerbos (3.600 m) en bij de Leemringweg (700 m) zijn de ontbrekende schakels in het lokale recreatieve netwerk ingevuld. Het rijke Voorsterbos is zo beter toegankelijk en beleefbaar geworden voor verschillende doelgroepen.

Veilige verbinding Harderbos

Jonge oerwouden

Het Voorsterbos, tussen Marknesse en Kraggenburg, is in 1944 aangeplant op de bodem van de voormalige Zuiderzee, maar met zijn dichte bladerdak en dikke boomstammen lijkt het al eeuwen oud. De variatie in loof- en naaldbomen zorgt voor een grote rijkdom aan bijzondere vogels en andere dieren, zoals wielewalen, wespendieven, boommarters, padden, salamanders en vleermuizen. In het bij Biddinghuizen gelegen Harderbos heeft het oorspronkelijke productiebos zich op de vruchtbare kleigrond razendsnel ontwikkeld tot afwisselende ‘oernatuur’. Ook dit half verwilderde landschap trekt steeds meer bijzondere vogels en schuwe zoogdieren aan, zoals ijsvogel, havik, bruine kiekendief, bunzing, haas en hermelijn.


In samenwerking met de gemeenten Dronten en Zeewolde is rond en door het Harderbos in totaal ruim 5200 meter betonfietspad aangelegd, aansluitend op bestaande routestructuren. Hiermee ontstaat een goede recreatieve verbinding tussen Biddinghuizen, Harderbos, De Schulp en Kievitslanden. Het nieuwe fietspad door het Harderbos vormt tevens een veilige fietsverbinding tussen Biddinghuizen en Harderwijk, met name voor de schoolgaande jeugd. De nieuwe fietspaden verbinden ten slotte ook het Klimaatbos en het Ontdekbos met de rest van het Harderbos. In 2013-2014 onderzoekt Natuurmonumenten de mogelijkheden om het Ontdekbos te ontwikkelen tot speelnatuur met bovenlokale uitstraling.

Het harde werk

Voordat fietsers onbezorgd kunnen genieten van natuur en landschap, komen er eerst heel wat machines, stenen en zweetdruppels aan te pas. In dit project waren aannemers druk met frezen, gewas maaien en begroeiing, bos en stobben verwijderen. Er werden 5,5 km betonverhardingen aangelegd. Bij De Schulp is een grote parkeerplaats gekomen, zodat de ontmoetingsplek klaar is om fietsers, wandelaars en de bezoekers van het Ontdekbos gastvrij te ontvangen.

33

‘Fietspaden Harderbos goed voor veiligheid, toerisme en gezondheid.’ Bij het woord fietsen denkt Aat De Jonge, burgemeester van Dronten, terug aan de kennismaking met zijn vrouw: ‘Haar heb ik ontmoet op de fiets, romantisch hè! We fietsen ook nu nog veel, en de nieuwe fietspaden in het Harderbos zijn prachtig geworden. Ik hoor daar ook positieve berichten over in Biddinghuizen en Dronten’. Hij is niet alleen blij met de opgeknapte fietspaden in het bos, maar ook met het nieuwe fietspad langs de Karekietweg. ’Dat was echt hard nodig. De situatie daar was voor de schoolgaande jeugd echt gevaarlijk en

het doet me goed de kinderen daar nu veilig richting Harderwijk te zien fietsen. De fietspaden door het bos kunnen een goede stimulans zijn voor de ontwikkeling van het toerisme. Zeker nu dat gebied is opgenomen in het fietsknooppuntennetwerk. Daar wordt al direct veel gebruik van gemaakt. Het is goed dat mensen bewegen en daardoor gezond blijven. En als ze dan onderweg nog wat besteden, is dat weer prettig voor de lokale ondernemers.’ Aat de Jonge Burgemeester Dronten

34

HARDERBOS EN VOORSTERBOS

Kerngegevens Projectnaam Fietspaden Harderbos / Fietspaden Voorsterbos (POP) Jaar 2010-2013 Uitvoerende De Wilde Directievoering Royal Haskoning DHV Projectkosten € 1.190.094,Financiering Europese Fonds voor Plattelandsontwikkeling, Provincie Flevoland, Gemeente Dronten, Gemeente Zeewolde, Natuurmonumenten


35

13 Harderbroek: klaar voor laagveensoorten Natuurgebied Harderbroek (187 ha), ten noorden van Harderwijk, is een vrij jong gebied (1973) met vooral ruige moerassen, soortenrijk grasland en vogelrijke plassen. Begin deze eeuw bleek het aan de rand van het Wolderwijd gelegen gebied diverse problemen te kennen: sterk verouderend riet, achteruitgang in vissoorten, te weinig variatie en te veel predatie. Op basis van een brede workshop in 2006 is een grootschalig herstelproject opgesteld. Door onder meer gestuurd natuurlijk peilbeheer, graafwerk, het verwijderen van wilgen, het maken van een nieuw dijkje en het plaatsen van een waterwiel is anno 2013 een sterk verbeterde situatie voor soorten van het laagveen ontstaan.

36

Kerngegevens Projectnaam Robuuste Natuur Harderhoek Jaar 2010-2013 Uitvoerenden Aannemersbedrijf Veluwenkamp (grondwerk), Bom Aqua B.V. (waterwiel) Directievoering Royal Haskoning DHV Projectkosten € 197.900,Financiering Provincie Flevoland, Natuurmonumenten Speciale dank Provincie Flevoland, Vogelbescherming, Vlinderstichting, Vereniging voor zoogdierkunde en zoogdierbescherming, Ministerie van EZ (voorheen EL&I, LNV)

SAMEN


37

14 Ontvangsthut en vogelkijkhut Harderbroek: tweede leven voor natuurkunst 38

SAMEN

De ontvangsthut en de vogelkijkhut in het Harderbroek, twee bijzondere werken van kunstenaar Krijn Giezen uit de jaren ‘70, waren in de loop der tijd ernstig in verval geraakt. Met hulp van de gemeente Zeewolde hebben de twee kunstige objecten in dit vogelparadijs nu een tweede leven gekregen. Eén met de natuur

Voorjaar 2007. In het Harderbroek kun je een groepje grutto’s zien scharrelen in het slik, vanuit het riet klinkt een baardmannetje. Te midden van dit ruige rietland bevinden zich ook een ontvangsthut en een vogelkijkhut die één lijken te zijn met de omliggende moerasnatuur. Het zijn twee verstilde werken van kunstenaar Krijn Giezen (1939-2011), grotendeels gemaakt van riet en twijgen uit het gebied. De bijzondere hutten, in de jaren ’70 in opdracht van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders speciaal voor het Harderbroek ontworpen, zijn echter ernstig in verval en in onbruik geraakt.

Mensen ontvangen

De ontvangsthut van Giezen is weer het passende vertrekpunt geworden voor excursies in het gebied. Ook bezoekers die even willen rusten of schuilen kunnen er nu goed terecht. De rietbalen langs de wanden zijn vernieuwd, het dekzeil is vervangen door een vaste koepel en het houten skelet waar nodig gerepareerd. Nieuwe infopanelen bevatten geactualiseerde informatie over het Harderbroek en Plan Roerdomp. Het natuurgebied en zijn beide karakteristieke kunstige ‘gebouwen’ zijn weer volop te beleven voor huidige en komende generaties.

Aanpak

Beide ‘gebouwen’ vormen al decennialang een onmiskenbaar onderdeel van het Harderbroek en van de beleving van het gebied vanaf de Knardijk. Bij de Stichting Kunst en Openbare Ruimte leeft de wens om de hutten in vroegere staat terug te brengen. Ook kunstenaar Giezen zelf, die aanvankelijk wilde dat de objecten langzaam zouden vergaan, is in zijn laatste levensjaren die mening toegedaan. In 2009-2010 wordt een herstelplan opgesteld.

BRUINE KIEKENDIEF

Opknappen en verplaatsen

De observatiehut in het natuurgebied was niet alleen in verval geraakt, hij stond ook op een plek die voor recreanten nauwelijks nog toegankelijk was. Reden om de hut op de oude locatie af te breken en elders in het Harderbroek in zijn oorspronkelijke vorm te herbouwen, waarbij het houten skelet in zijn geheel weer benut kon worden. Vanaf de huidige, permanent toegankelijke plek kunnen bezoekers nu genieten van het drukke vogelleven voor hun ogen. Met een beetje geluk spotten ze ook een ree. Nieuwe infopanelen binnenin vertellen het verhaal dat past bij deze locatie.


39

‘Dit is een onontdekte parel in Flevoland.’ Op bezoek in het Harderbroek steekt Gerrit Jan Gorter, burgemeester van Zeewolde, direct geestdriftig van wal: “Ik vind de beleving hier in het Harderbroek on-Flevolands. Als je even het gebied in bent, zie en hoor je alleen maar natuur. Die windmolens horen er natuurlijk wel helemaal bij. Als ik bezoek heb, neem ik ze vaak mee hiernaartoe.’ En onderweg over het wandelpad naar de vogelkijkhut van Krijn Giezen vervolgt hij: ‘Ik vind het mooi dat die kunstwerken zijn opgeknapt. Ze voegen echt

iets toe aan het landschap en deze vorm van kunst past bij Flevoland. Mooi is ook dat je door de observatiehut heen de lucht erachter ziet.’ Gorter is ook enthousiast over de grote aantallen vogels die je vanuit de hut hoort en ziet: ‘Dit moeten meer mensen weten, dit is een nog onontdekte parel in Flevoland.’ Het zal wel inbeelding zijn, maar het lijkt net of de om voedsel bedelende lepelaar op de achtergrond instemmend knikt.

Gerrit Jan Gorter Burgemeester Zeewolde

40

HUTTEN HARDERBROEK

Kerngegevens Projectnaam Realisatie en sanering ontvangsthut en vogelkijkhut (kunstwerken Krijn Giezen) Jaar 2010-2013 Uitvoerende Vink Bakker Bouw b.v. Architect BV Architektenburo Slager BNA Projectkosten € 98.833,Financiering Europese Fonds voor Plattelandsontwikkeling, Provincie Flevoland, Gemeente Zeewolde, Natuurmonumenten


41

Provinciaal Meerjarenprogramma 2007-2013 Flevoland De in dit boekje beschreven projecten zijn het resultaat van een meerjarige samenwerking tussen de Provincie Flevoland en Natuurmonumenten in het kader van het ILG. Dit programma geeft uitvoering aan de doelstellingen opgenomen in de Bestuursovereenkomst ILG 2007 t/m 2013 tussen Rijk en de Provincie Flevoland en het daaraan gekoppelde Provinciaal Meerjarenprogramma 2007-2013 Flevoland (PMJP). De door Natuurmonumenten getrokken projecten betreffen ambities op het gebied van natuur, landschap, cultuurhistorie en belevingswaarde voor bewoners en bezoekers. Binnen dat programma hebben ook de natuurbeherende organisaties Staatsbosbeheer en Het Flevo-landschap diverse projecten in Flevoland uitgevoerd. Bij de projecten is nauw samengewerkt met onder meer Waterschap Zuiderzeeland en de gemeenten Dronten, Zeewolde en Noordoostpolder en uiteraard de Provincie Flevoland. Het programma is uitgevoerd tussen 1 januari 2010 en 31 december 2013 en heeft betrekking op de onderdelen: a) Inrichting Ecologische Hoofdstructuur (EHS); b) Anti-verdrogingsmaatregelen in TOP-gebieden; c) Soortenbeleid; d) Projecten POP. Het gaat veelal om integrale projecten die één of meerdere doelen dienen ten aanzien van het verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving voor natuur, landschap en recreatie. Hiervoor is een gezamenlijke projectlijst opgesteld met een omvang van € 4.173.001,-.

Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling; Europa investeert in zijn platteland

42

Deze projecten zijn mede mogelijk gemaakt door financiële steun van Provincie Flevoland, Waterschap Zuiderzeeland, gemeenten Dronten, Zeewolde en Noordoostpolder alsmede door het ELFPO: het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling en het ministerie van Economische Zaken (voorheen E,L&I/LNV).

SAMEN

GROTE RATELAAR


43

Natuurmonumenten Noordereinde 60 1243 JJ ’s Graveland T (035) 655 99 33 www.natuurmonumenten.nl Beheereenheid Flevoland Kraggenburgerweg 21 8317 RG Kraggenburg T (0527) 25 25 70

Colofon

Vormgeving: Studio Pietje Precies bv, Hilversum Tekst: De Tekstsmid, Amersfoort Fotoresearch/productiebegeleiding: Lian Flikkema Fotoverantwoording: Natuurmonumenten: Moniek Rozemeijer, Martin Stevens, Sandra Bisschops, Wim Kluvers, Jowien v.d. Vegte, Ed Zijp, Geurt Besselink, Norbert Kwint, Andries de la Lande Cremer, Ruud Poelstra, Gerrit Rekers, Age Boonstra, Paul van Gaalen, Ronald Messemaker, Ferry Siemensma, Ellen Metz, Piet Goudriaan, Rogier Hoften Buiten-Beeld: Daniele Occhiato Kina: Jan Sleurink, Bertus Webbink, Hans Glader Oktober 2014

44

Natuurbescherming. Sinds 1905. Natuur is een onuitputtelijke bron van inspiratie en verwondering. Daar moeten we zuinig op zijn en goed voor zorgen. Want in een dichtbevolkt land is natuur extra kwetsbaar. Daarom beschermt Natuurmonumenten 355 gebieden en waardevolle landschappen met monumentale gebouwen. Overal in Nederland. Voor iedereen. Dat doen we sinds 1905 met steun van vrienden, vrijwilligers, leden en bedrijven. Steun is nodig. Juist nu.

Samen werkt Projecten in Flevoland

Recommend Documents